Natuurbeheerplan 2025

1.1 Inleiding

Voor u ligt het Natuurbeheerplan 2025 van provincie Gelderland. Dit plan beschrijft de beleidsdoelen en de subsidiemogelijkheden voor de ontwikkeling en het beheer van natuurgebieden, agrarische natuur en landschapselementen in de provincie. Het Natuurbeheerplan is verankerd in het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL) 2016. Dit stelsel bestaat uit: de ‘Subsidieverordening Natuur- en Landschapsbeheer 2016’ (SVNL2016) voor het beheer van natuur en landschap en de ‘Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap 2016’ (SKNL2016) voor investeringen in natuur en landschap (omvorming, inrichting en kwaliteitsontwikkeling).

De provincie stelt de kaders voor de uitvoering van het natuur- en landschapsbeheer door dit Natuurbeheerplan vast te stellen. Het Natuurbeheerplan geeft aan waar welke natuur aanwezig is en welke beheerdoelen hiervoor gelden. Daarnaast financiert de provincie een aanzienlijk deel van de kosten voor de ontwikkeling en het beheer van natuur door middel van subsidies. Het Natuurbeheerplan vormt de basis voor de aanvraag van deze subsidies.

Afgelopen jaren is samen met al onze partners hard gewerkt aan de realisatie van het Gelders Natuurnetwerk (GNN). Dit heeft als resultaat dat we erin slagen de afgesproken hectares voor het Natuurnetwerk te realiseren. Basis voor deze opgave zijn de afspraken die provincie Gelderland in 2013 met het ministerie van LNV zijn overeengekomen en die zijn vastgelegd in het zogenaamde Natuurpact. Binnen de opgave uit dit Natuurpact is er geen ruimte meer voor realisatie van nieuwe natuur, rekening houdend met alle lopende initiatieven.

Bovenstaande is aanleiding voor gehele herziening van het Natuurbeheerplan.

Zie paragraaf 1.3 voor de wijzigingen ten opzichte van het vorige Natuurbeheerplan (Natuurbeheerplan 2023 met wijzigingen voor beheerjaar 2024 Provincie Gelderland) en voor de procedure paragraaf 5.1.

1.2 Doel en status Natuurbeheerplan

Beleidskader

Het Natuurbeheerplan is een beleidskader om het Europese, rijks- en provinciale natuur- en landschapsbeleid te realiseren. Het gaat daarbij om bestaande natuurgebieden, gebieden waar nieuwe natuur aangelegd wordt, landbouwgebieden die worden beheerd volgens agrarisch natuurbeheer en de Natura 2000-gebieden. Het Natuurbeheerplan beschrijft per (deel)gebied welke natuur- en landschapsdoelen nagestreefd worden. Het plan bevat de begrenzing van de natuur- en agrarische natuurgebieden, met name toegespitst op de internationale biodiversiteitsdoelen en de internationale natuurgerichte agromilieu, water- en klimaatdoelen. Het plan is het beleidskader voor het provinciale natuurbeleid en ook voor de implementatie van artikel 65 van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid - Nationaal Strategisch Plan (GLB-NSP). Het plan is verankerd in de SVNL en SKNL en daarmee kaderstellend voor de SNL-subsidies.

Waterdoelen

In het Natuurpact en de overeenkomst met de Manifestpartijen zijn afspraken gemaakt om naast internationale soortendoelen ook internationale Kaderrichtlijn Water (KRW)-doelen op te nemen. Als waterschappen voor waterbeheerdiensten (Blauwe diensten) gebruik willen maken van EU-cofinanciering dan kan dit uitsluitend via gebiedsaanvragen van agrarische collectieven, het Natuurbeheerplan en de SVNL2016. De waterschappen geven daarvoor aan voor welke waterdoelen welke waterbeheerdiensten nodig zijn, inclusief randvoorwaarden en prioriteiten.

Klimaatdoelen

In het GLB-NSP is afgesproken om naast de internationale soortendoelen, KRW-doelen ook klimaatdoelen op te nemen. Het kader hiervoor wordt gevormd door het Klimaatakkoord, de nationale klimaatadaptatiestrategie en de bossenstrategie. Er wordt ingezet op klimaatadaptatie en -mitigatie, zoals het verminderen van effecten van extreme weersomstandigheden door water-, bodem- en teeltmanagement en reductie van uitstoot van broeikasgassen.

Bepalen van huidige en gewenste beheerdoelen van natuurgebieden

In het Natuurbeheerplan zijn de huidige en de gewenste natuurbeheertypen en de agrarische gebieden met natuurwaarden opgenomen. In dit plan begrenst en beschrijft de provincie de gebieden waar subsidiëring van beheer en ontwikkeling van natuur, agrarische natuur en landschapselementen plaats kan vinden. De begrenzing is aangeduid op onderstaande kaarten:

• -

  De beheerkaart;

• -

  De subsidiekaart;

• -

  De ambitiekaart;

• -

  De investeringskaart;

• -

  De kaart bijdrage “traditioneel gehoede schaapskudde”;

• -

  De leefgebiedenkaart Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb);

• -

  De kaart zoekgebied categorie “Klimaat”;

• -

  De kaart zoekgebied categorie “Water”.

Het Natuurbeheerplan heeft geen planologische consequenties en heeft dus geen invloed op eigenomsrechten of bestaande gebruiksmogelijkheden.

Mogelijkheden voor subsidie

Het Natuurbeheerplan biedt inzicht in welke mogelijkheden de provincie beheersubsidie openstelt en voor welk beheertype.

Opname van een terrein in het Natuurbeheerplan leidt dus niet vanzelfsprekend tot een positief besluit over subsidiëring van het beheer. Het zorgt er alleen voor dat beheerders en gecertificeerde agrarische collectieven van de gronden die zijn begrensd als natuurgebied, als agrarische natuur of als landschapselement de mogelijkheid krijgen om subsidie aan te vragen voor het beheer van deze gronden. Nieuw is dat er ook subsidie aangevraagd kan worden voor natuurgerichte agromilieu, klimaat- en waterdoelen.

1.3 Wijzigingen Natuurbeheerplan 2025

Dit Natuurbeheerplan is op een aantal punten gewijzigd ten opzichte van het vorige Natuurbeheerplan.

• •

  de tekst van het Natuurbeheerplan is geactualiseerd en aangepast aan recente beleidsontwikkelingen;

• •

  Alle kaarten zijn geactualiseerd waarbij de grootste wijzigingen op de investeringskaart zijn doorgevoerd. Dit heeft te maken met de realisatie van de afspraken uit het Natuurpact. Hierover meer in paragraaf 3.3.2.

1.4 Afbakening Natuurbeheerplan

Het beleid van Natura 2000-beheerplannen, actief soortenbeleid en natte landnatuur maken geen onderdeel uit van dit Natuurbeheerplan.

1.5 Leeswijzer

In dit Natuurbeheerplan wordt achtereenvolgens beschreven:

Hoofdstuk 2: Het beleidskader

Hoofdstuk 3: Subsidiestelsel Natuur en Landschap

Hoofdstuk 4: Natuur- en landschapsdoelen

Hoofdstuk 5: Subsidiemogelijkheden

2.1 Europees kader natuur en landschap

Het Natuurbeheerplan is gebaseerd op het vigerend beleid voor het landelijk gebied voor water, milieu en ruimtelijke ordening van de Europese Unie, het Rijk en de provincie. In dit hoofdstuk lichten wij de belangrijkste onderdelen van het vigerend beleid en de recente ontwikkelingen toe.

De lidstaten van de EU hebben gezamenlijk specifieke wetten en beleidsdoelen vastgesteld voor het instandhouden van bepaalde planten- en diersoorten en natuurlijke habitats van internationale betekenis via de Vogel- en Habitatrichtlijn (VR/HR) en Natura 2000, voor de instandhouding van gezonde watersystemen (Kaderrichtlijn water) en voor een schoon milieu (Nitraatrichtlijn). De Europese Commissie (EC) ziet er op toe dat de lidstaten deze afspraken nakomen.

Voor het platteland zijn door de EC beleidsdoelen en regels vastgesteld met betrekking tot de verduurzaming en vergroening van de landbouw. Dit wordt concreet geëffectueerd in de vorm van het GLB-NSP 2023-2027.

Het motto van het Nederlandse Strategisch Plan (NSP) is ‘Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) gaat toekomstbestendig boeren beter belonen. Alle 9 doelen moeten in samenhang aan de orde komen, afhankelijk van de behoeften van de lidstaat. Daarin is de lidstaat niet helemaal vrij, het GLB kent een aantal Europese vereisten. Daarnaast worden ook de nationale vereisten meegenomen in het uit te werken Nationaal Strategisch Plan.

Het GLB-NSP staat in het teken van de noodzaak om een toekomstbestendige landbouw te realiseren, aan de hand van 9 Europese specifieke doelstellingen en een overkoepelende opgave tot innoveren, netwerken en digitaliseren. Het GLB-NSP moet ook ingezet worden voor de Green Deal, met in het bijzonder de strategieën Farm2Fork (Boer tot Bord) en Biodiversiteit.

Met het GLB-NSP zetten Rijk, provincies en waterschappen samen de beleidslijnen uit voor beide subsidiefondsen van het GLB, zowel het Plattelandsfonds (pijler 2), als het Garantiefonds (pijler 1). Het Garantiefonds wordt deels ingezet via het nieuwe instrument ecoregelingen en door budget over te hevelen naar het Plattelandsfonds, waardoor meer ruimte ontstaat voor investeringen, innovatie, samenwerken en kennisoverdracht voor toekomstgerichte bedrijven en verbreding en optimalisatie van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb).

Duidelijk is inmiddels dat ecoregelingen en conditionaliteiten uit pijler 1 van het GLB-NSP en het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer uit pijler 2 van het GLB-NSP naast elkaar kunnen worden ingezet en elkaar kunnen versterken. Ook is het mogelijk om ze beide in te zetten mits zogenaamde double funding voorkomen wordt (dit betekent dat voor hetzelfde perceel niet twee keer subsidie mag worden verleend). De ecoregelingen en conditionaliteiten hebben een meer nationale generieke invulling (met regionale gebiedsgerichte accenten) Het herstel en instandhouding van habitats en landschappen vergt een integrale aanpak die past bij het gebied. Het ANLb richt zich op gebiedsgerichte activiteiten die boeren samen ondernemen om doelsoorten en doelen uit de opgave Water en Klimaat te ondersteunen.

De bijdrage die de Nederlandse lidstaat levert aan het agro milieu en klimaat is vastgelegd in het GLB-NSP fiche (art. 65), waarin de ambitie van Nederland is aangeduid. Het agrarisch natuurbeleid, het ecologisch waterbeheer en klimaatdoelen worden gekoppeld aan het ANLb en worden deels gefinancierd met Europees geld. Daarmee moet de uitvoering van het agrarisch natuurbeheer inclusief natuur gerelateerde water- en klimaatdoelen voldoen aan het GLB-NSP fiche. In het fiche (fiche voor goedkeuring van het ANLb in Brussel) zijn drie leefgebieden (open grasland, open akkerland, dooradering) en de categorieën water en klimaat opgenomen.

Natura 2000

De landen van de Europese Unie hebben zich verplicht om bijzondere typen natuur (“habitattypen”) en bijzondere planten- en diersoorten te beschermen. Daarvoor zijn “Natura 2000-gebieden” aangewezen die van bijzondere betekenis zijn voor het voortbestaan van deze natuur. Voor elk Natura 2000-gebied is een beheerplan opgesteld. In deze beheerplannen wordt beschreven welke habitattypen en soorten er in het gebied aanwezig zijn en welke maatregelen er worden getroffen om deze duurzaam in stand te houden. Het beheerplan Natura 2000 is het kader voor het verlenen van een omgevingsvergunning voor Natura 2000-activiteiten die vereist is volgens de Omgevingswet (voorheen: Wet Natuurbescherming). In Gelderland liggen 15 Natura 2000-gebieden. Van de meeste gebieden is het beheerplan vastgesteld, te weten: Korenburgerveen, Wooldse Veen, Bekendelle, Landgoederen Brummen, Loevestein, Pomveld en Kornsche Boezem, Arkemheen, De Bruuk, Willinks Weust, Lingegebied en Diefdijk-Zuid, Veluwe, Veluwerandmeren, Stelkampsveld, Rijntakken, Binnenveld en Sint Jansberg.

Percelen gelegen binnen het Natura 2000-gebied komen in aanmerking voor subsidie in het kader van de S(k)NL.

Habitattypen zijn leidend voor beleid en beheer waar deze niet overeenkomen met het Natuurbeheerplan.

2.3 Rijksbeleid natuur en landschap

Het Rijk stelt in het kader van de internationale verplichtingen op hoofdlijnen de ambities voor de agromilieu- en klimaatdiensten vast en geeft de kaders aan waarbinnen die ambities gerealiseerd kunnen worden.

Het Rijksbeleid heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld langs twee lijnen: de eerste lijn betreft het versterken en verbeteren van het bestaande natuurbeleid. Dit richt zich op natuurgebieden en de directe omgeving daarvan. Denk hierbij aan de uitvoering van het Natuurpact (2013) door de provincies. Daarnaast heeft het Rijk verantwoordelijkheid voor het beheren en verbeteren van natuur in de grote wateren, duurzame bescherming van de Noordzee en het verder ontwikkelen van de Nationale Parken. Met het Programma Natuur is in het kader van de stikstofaanpak extra geld beschikbaar gesteld voor natuurherstel en -ontwikkeling met een focus op stikstofgevoelige natuurgebieden. De tweede lijn gaat over het verbreden van het natuurbeleid naar andere sectoren en domeinen. Hierin past de transitie naar een natuurinclusieve samenleving, waaronder de transitie in de landbouw richting kringlooplandbouw. Hierin werkt het Ministerie van LNV via o.a. de Agenda Natuurinclusief en het Deltaplan Biodiversiteitsherstel samen met provincies en maatschappelijke partijen aan de transitie naar een natuurinclusieve samenleving.

De uitvoering van het stimuleringsbeleid voor natuur en platteland is met ingang van 2014 gedecentraliseerd naar de provincies en vastgelegd in een decentralisatieakkoord 2014-2027 en een Natuurpact van overheden en maatschappelijke organisaties. Dit is op 18 september 2013 door staatssecretaris Dijksma aangeboden aan de Tweede kamer. In dit Natuurpact zijn de ambities vastgelegd met betrekking tot ontwikkeling en beheer van natuur in Nederland voor de periode tot en met 2027. Het Rijk draagt bij aan de realisatie van deze ambities door jaarlijks extra te investeren in natuur. De onderdelen van deze ambities zijn:

• -

  Ontwikkeling Robuust Natuurnetwerk Nederland (NNN) inclusief Natura 2000-gebieden. Het NNN moet een robuuste ruggengraat van de natuur in Nederland zijn. Dat gaat gebeuren door hem te vergroten, te verbeteren en belangrijke natuurlijke verbindingen te realiseren tussen natuurgebieden onderling en tussen natuurgebieden en hun omgeving.

• -

  Soortenbescherming; Bescherming van afzonderlijke planten- en diersoorten is nodig vanwege Europese verplichtingen en afspraken waaraan Nederland zich in internationaal verband heeft gecommitteerd (VR/HR). Soortenbescherming vindt plaats binnen en buiten het NNN door het nemen van juridische en/of fysieke maatregelen, die vestiging of uitbreiding van een soortenpopulatie stimuleren.

• -

  Natuur buiten het NNN; er zal een extra impuls gegeven worden aan het beheer van natuur buiten het NNN. Het is belangrijk dat er meer samenhang komt tussen de natuur in het NNN en daarbuiten.

• -

  Agrarisch natuurbeheer; het ANLb kan buiten en binnen het NNN worden toegepast. De uitvoering van het agrarisch natuurbeheer moet eenvoudiger en met minder kosten, en zal een duidelijke meerwaarde voor natuur, landschap en agrarisch ondernemerschap moeten opleveren. Het ANLb moet vooral worden ingezet voor het beschermen en verbeteren van internationale soorten.

• -

  Natuur en water; Er zijn diverse mogelijkheden om de ontwikkeling van de natuur en de aanpak van de Natura 2000-gebieden optimaal te laten samengaan met het verbeteren van de condities van de kwantiteit en de kwaliteit van het water. Er wordt daarbij maximale synergie gezocht met maatregelen om te voldoen aan de KRW en de Nitraatrichtlijn.

Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG)

Rijk en provincies werken sinds 2022 aan een nieuwe, landelijke aanpak stikstof, natuur, water en klimaat. Aanleiding vormt de Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied, die in juni 2022 door de minister van Natuur en Stikstof is aangeboden aan de Tweede kamer.

Het NPLG biedt kaders voor provinciale gebiedsprogramma’s met als doel een toekomstbestendig en gezond landelijk gebied. Vijf grote opgaven komen hier bij elkaar:

• 1.

  een robuust en gezond watersysteem;

• 2.

  verbetering van de kwaliteit van de natuur;

• 3.

  een klimaatbestendig landelijk gebied;

• 4.

  toekomstgerichte landbouw en;

• 5.

  sociaal-economisch perspectief.

Provincies zijn als gebiedsregisseurs verantwoordelijk voor het opstellen van het wettelijk gebiedsprogramma: Provincies kennen de gebieden en kunnen hierdoor gericht praktijkkennis en de regionale expertise inzetten voor een aanpak op maat.

Door meerdere opgaven tegelijk aan te pakken, wil het Rijk voorkomen dat ondernemers op meerdere momenten te maken krijgen met verschillende eisen en regels. Bovendien kunnen maatregelen elkaar versterken en helpen verschillende doelen te halen.

Provincie Gelderland heeft in 2023 een groot aantal bouwstenen als opmaat voor het gebiedsprogramma ingediend bij het Rijk. Deze bouwstenen staan op de website van de provincie: Vitaal landelijk gebied Gelderland. Naar verwachting komt het ontwerpprogramma Vitaal landelijk gebied Gelderland in de 2e helft van 2024 in de inspraak en wordt dit begin 2025 vastgesteld. De gebiedsprogramma’s kunnen vervolgens ook doorwerken naar ontwikkeling en beheer van het GNN en van de agrarische leefgebieden en categorieën, zoals begrensd in de provinciale Natuurbeheerplannen.

2.4 Provinciaal beleid

De provincies zijn – op grond van het decentralisatieakkoord natuur – volledig verantwoordelijk voor de uitvoering van het natuurbeleid. De doelen en middelen worden door de provincies vastgelegd in onder andere dit Natuurbeheerplan.

In dit provinciale Natuurbeheerplan, dat de kaders en ambities bevat waarbinnen een subsidieaanvraag kan worden ingediend, is aangegeven in welke gebieden bepaalde natuur-, agromilieu- en klimaatdiensten ingezet kunnen worden.

Het provinciale beleid geeft invulling aan het Europese en Rijksbeleid en voegt daar provinciale doelen aan toe. Provincies houden bij de uitvoering van het natuurbeleid, conform de door Nederland geratificeerde Europese Landschapsconventie, rekening met beleidsdoelen van andere overheden en activiteiten in het landelijk gebied, zoals het waterbeleid, recreatiebeleid en milieubeleid, zodat synergie kan worden bereikt.

De waterdoelen zijn in 2015 door de provincies vastgesteld en recent geactualiseerd in het Regionaal Waterplan (2021). Als waterschappen voor waterbeheerdiensten gebruik willen maken van EU-cofinanciering dan kan dit uitsluitend via gebiedsaanvragen van agrarische collectieven, het Natuurbeheerplan en de SVNL2016. De waterschappen geven daarvoor aan voor welke waterdoelen welke waterbeheerdiensten nodig zijn, inclusief randvoorwaarden en prioriteiten.

Het Gelders natuurbeleid is vastgelegd in de Beleidsuitwerking natuur en landschap (PS2012-401, juni 2012). Hierin staat dat de provincie zorgvuldig wil omgaan met de natuur en het landschap in Gelderland. Het doel is het behouden van de soortenrijkdom van de Gelderse natuur door het realiseren van een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden.

Dit natuur- en landschapsbeleid is waar nodig verankerd in de omgevingsverordening van provincie Gelderland, maar ook in het water- en bodembeleid van de provincie.

Natuur- en Landschapsbeleid Omgevingsvisie / Omgevingsverordening

De provincie en haar partners streven samen naar een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden en naar behoud en versterking van de kwaliteit van het landschap. Natuur en landschap zijn het kapitaal van Gelderland. De opgaven die de provincie en haar partners hierbij zien, zijn:

• •

  Het behouden en mogelijk vergroten van de biodiversiteit (soortenrijkdom) in de natuur;

• •

  Het verbinden van de Gelderse natuur met natuurgebieden in aangrenzende provincies en Duitsland;

• •

  Het betrekken van de mensen in een gebied bij het beheer van hun natuur en landschap.

Om de biodiversiteit nu en voor toekomstige generaties Gelderlanders veilig te stellen, beschermt de provincie het GNN. Het GNN is een samenhangend netwerk van bestaande en te ontwikkelen natuur van internationaal, nationaal en provinciaal belang. Dit GNN bestaat uit de gebieden die in het streekplan onder de voormalige ecologische hoofdstructuur (EHS) natuur vielen. Alle terreinen zijn of worden in het gemeentelijke bestemmingsplan of omgevingsplan opgenomen als “Natuur”.

Een groot deel van de Gelderse natuurgebieden is internationaal beschermd: de Natura 2000-gebieden. Deze gebieden zijn door het Rijk aangewezen om onze internationale verplichtingen op het gebied van natuur en landschap met voorrang te realiseren. De provincie geeft in het natuurbeleid prioriteit aan het behalen van de Natura 2000-doelen in de Natura 2000-gebieden. Het GNN en de Groene Ontwikkelingszone (GO) vervullen daarnaast een belangrijke rol bij het behoud van de biodiversiteit. De ecologische verbindingszones (evz) maken voor een klein deel uit van het GNN. De kernkwaliteiten van het GNN die beschermd en ontwikkeld moeten worden zijn in de omgevingsverordening omschreven.

De provincie en haar partners streven samen naar een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden. De GO heeft een dubbele doelstelling. Er is ruimte voor verdere economische ontwikkeling in combinatie met een (substantiële) versterking van de samenhang tussen aangrenzende en inliggende natuurgebieden. De GO bestaat uit terreinen met een andere bestemming dan bos of natuur die ruimtelijk vervlochten zijn met het GNN. Het gaat vooral om landbouwgrond. De ecologische verbindingszones maken deel uit van de GO, evenals rustgebieden voor overwinterende ganzen. Door de samenhang met de aangrenzende en inliggende natuur van het GNN herbergt de GO ook kenmerkende natuurwaarden. Enkele weidevogelreservaten maken deel uit van het GNN. De overige weidevogelgebieden hebben in de verordening een aparte aanduiding “Weidevogelgebied’ gekregen. In eerdere verordeningen vielen de weidevogelgebieden onder het GO-regime.

Water en bodembeleid

In de omgevingsvisie is aangegeven dat de provincie stuurt op de realisatie en het behoud van een veerkrachtig en duurzaam water- en bodemsysteem. Een veerkrachtig en duurzaam water- en bodemsysteem helpt mee aan een optimale en duurzame driedimensionale inrichting van Gelderland. Zowel gericht op functies in het stedelijk gebied als ook het landelijk gebied. Het water- en bodemsysteem dient daarbij op orde te zijn voor deze functies, niet alleen voor het huidig gebruik maar ook voor toekomstige ontwikkelingen. Een water- en bodemsysteem omvat de bodem, de diepere ondergrond, het grondwater en het oppervlaktewater.

Om deze reden streeft de provincie onder andere naar:

• •

  Herstel en behoud van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Dit geldt tenminste voor de wateren die zijn aangewezen in het kader van de KRW en de oppervlaktewateren met een bijzondere ecologische kwaliteit. Tot deze laatste categorie behoren de natuurwateren (voorheen wateren van het Hoogste Ecologische Niveau resp. wateren met een Specifiek Ecologische Doelstelling). De natuurwateren zijn onderdeel van het GNN. En zijn beschreven in het Regionaal waterprogramma.

• •

  Herstel en behoud van de kwaliteit van het grondwater: Dit geldt onder andere voor grondwaterbeschermingsgebieden ter bescherming van de openbare drinkwatervoorziening en de bufferzones rondom Natura 2000-gebieden (met name de kwelafhankelijke gebieden).

• •

  Het voorkomen van wateroverlast en droogte. Met het oog op verwachte klimaatveranderingen streven de provincie en de waterschappen naar een robuust en toekomstbestendig watersysteem. Hiervoor hanteren de provincie en waterschappen de zogenaamde beleidstritsen. Voor het omgaan met wateroverlast geldt de trits “vasthouden, bergen en afvoeren” en voor het omgaan met droogte de trits “sparen, aanvoeren en adapteren/accepteren”. Door toepassing van beide tritsen wordt bijvoorbeeld meer water vastgehouden in de bodem en extra ruimte gecreëerd in en langs watergangen.

Soortenbeleid

De beleidsnota Actieve soortenbescherming uit 2015 is aangegeven dat het soortenbeleid via drie sporen voor actieve soortbescherming wordt uitgevoerd:

Spoor 1: Systeemherstel binnen GNN;

Spoor 2: ANLb buiten het GNN;

Spoor 3: Soortgerichte maatregelen voor prioritaire soorten.

Voor Spoor 2 is aangegeven dat ingezet wordt op behoud en herstel via het ANLb. In het Natuurbeheerplan worden de belangrijkste leefgebieden voor soorten buiten het GNN beschreven en de ambities voor deze gebieden. De agrarische collectieven worden uitgenodigd om hiervoor met passende maatregelen te komen. Om welke soorten het gaat is in bijlage 1 opgenomen.

2.5 Overige beleidskaders

Naast Europese, nationale en provinciale natuurbeleidskaders, spelen ook andere beleidskaders een rol. De Pprovincie houdt bij de uitvoering van het natuur- en landschapsbeleid rekening met beleidsdoelen van andere overheden en activiteiten in het landelijk gebied, zoals het waterbeleid, landschapsbeleid, recreatiebeleid en milieubeleid, zodat synergie kan worden bereikt. Tijdens de verschillende gebiedsprocessen hebben de betrokken partijen hun beleid zoveel mogelijk ingebracht.

Waterschappen

De waterschappen hebben hun waterbeleid vastgelegd in waterbeheerplannen. De belangrijkste voorbeelden van activiteiten ten behoeve van synergie zijn:

• •

  Het uitvoeren van maatregelen aan waterlichamen die op grond van de KRW zijn aangewezen, gericht op de verbetering van de ecologische en chemische kwaliteit van oppervlaktewateren (bv. aanleg/verbreding van natuurvriendelijke oevers);

• •

  Het uitvoeren van beheer en onderhoud aan alle watergangen, met inachtneming van een goedgekeurde of bij ministeriële regeling aangewezen gedragscode en van de mogelijk aanwezige cultuurhistorische en archeologische waarden.

• •

  Het realiseren van ecologische functies aan watergangen. Deze betreffen de functie natuurwater en natte EVZ voor de doelsoorten winde, kamsalamander en rietzanger). Deze functies vragen een specifieke (ecologische) inrichting, beheer en onderhoud van de watergang. Deze functies worden veelal in combinatie met andere doelen/functies (bv. KRW) gerealiseerd.

Gemeenten

Veel gemeenten hebben hun landschapsbeleid neergelegd in een landschapsontwikkelingsplan (LOP) of een biodiversiteitsplan. Een groot aantal beheeropgaven zoals verwoord in de verschillende LOP’s kunnen versterkt worden via ANLb. Het is aan de agrarische collectieven om dit gemeentelijke landschapsbeleid bij het ANLb te betrekken.

Het beschermen van dieren en planten is belangrijk voor de mens. Deze bescherming vindt plaats om ecologische, economische en ethische redenen. De diversiteit van dieren en planten verhoogt de spankracht van de natuur (ecologie). Daarnaast is de biodiversiteit een belangrijke productiefactor (economie). Ten slotte worden dieren en planten vanwege hun intrinsieke waarde beschermd (ethiek). De provincie hecht veel belang aan het behoud en de ontwikkeling van de provinciale natuur. Daarom verleent zij daarvoor subsidie via het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL).

De provincie bepaalt in het Natuurbeheerplan in welke gebieden natuurbeheerders, natuurcollectieven en agrarische collectieven subsidie kunnen krijgen voor (agrarisch) natuur- en landschapsbeheer, blauwe diensten en klimaatdiensten. In het Natuurbeheerplan liggen de verschillende natuurbeheer- en landschapsbeheertypen van de Index Natuur en Landschap voor percelen en/of terreinen vast. Subsidie is alleen mogelijk voor het beheertype dat in het Natuurbeheerplan is aangegeven en begrensd.

Subsidie (Regels Subsidieverlening Gelderland 2023)

In het SNL wordt een onderscheid gemaakt tussen financiering van het beheer van de bestaande natuur en landschap en eenmalige investeringen ter verbetering van de natuurkwaliteit (kwaliteitsimpulsen). De subsidie voor het beheer van natuur, agrarische natuur en landschapselementen is geregeld in de Subsidieverordening Natuur- en Landschapsbeheer Gelderland 2016 (overheid.nl). De subsidie voor inrichting is geregeld in de Regels Subsidieverlening Gelderland (RSG) paragraaf 2.7, zie Regels Subsidieverlening Gelderland 2023 (overheid.nl).

Voor meer informatie over de subsidieverordening- en regelingen en subsidiemogelijkheden zie Subsidies (gelderland.nl), waaronder de regeling Biodiversiteit en Landschap, prioritaire soorten en Natura 2000.

Samengevat zijn dit de hoofdpunten voor functieverandering inrichting en beheer:

Subsidie voor inrichting van nieuwe natuur wordt slechts verstrekt als met de inrichtingsmaatregelen de door provincie Gelderland gewenste natuurkwaliteit gerealiseerd wordt.

In afwijking hiervan kan een subsidie worden verleend voor een ander natuurbeheertype of een indicatieve verhouding beheertype dan is opgenomen op de ambitiekaart, als:

• -

  de aanvrager door middel van een landschapsecologische onderbouwing aantoont dat het vigerende natuurbeheertype of indicatieve verhouding beheertype van het natuurgebied niet realiseerbaar of doelmatig is, of

• -

  het voorgestelde nieuwe natuurbeheertype invulling geeft aan hogere potenties die in het natuurterrein voorkomen en doelmatig zijn en

• -

  met het door de aanvrager voorgestelde natuurbeheertype de natuurkwaliteit van het natuurgebied wordt geborgd.

Subsidie voor Natura 2000-maatregelen wordt slechts verstrekt als in het investeringsplan voldoende aannemelijk wordt gemaakt dat de maatregelen bijdragen aan de beoogde kwaliteitsverbetering van de niet-stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden Arkemheen of Veluwerandmeren.

Subsidie voor herstelmaatregelen voor natte landnatuur wordt alleen verstrekt als in het investeringsplan voldoende aannemelijk wordt gemaakt dat de maatregelen bijdragen aan herstel van de natte landnatuur, binnen de gebieden die in de omgevingsverordening zijn begrensd als beschermingszone natte landnatuur.

Subsidie voor de verhoging van de natuurkwaliteit wordt alleen verstrekt als:

• -

  het de verhoging van de kwaliteit van het natuurbeheertype N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland of N12.05 Kruiden- en faunarijke akker betreft;

• -

  indien zaden worden ingebracht, het herintroductie betreft;

• -

  de verhoging niet leidt tot een ander natuurbeheertype;

• -

  geen grondbewerking plaatsvindt op veengrond en

• -

  grondbewerking van een perceel niet in één keer perceel dekkend plaatsvindt, maar minimaal 10% van het perceel pas een jaar later bewerkt wordt.

Subsidie voor de verhoging van de kwaliteit van het natuurbeheertype N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland wordt alleen verstrekt als een of meer van de volgende maatregelen worden toegepast:

• -

  inbreng van zaden of maaisel passend bij het bodemtype die geen bestrijdingsmiddelen, cultivars of exoten bevatten, inclusief het openwerken van graszoden;

• -

  openwerken van graszoden, anders dan op veengrond, waarvan de bedekking met kruiden minder is dan 30%.

Als de aanvrager een grote onderneming is, wordt subsidie slechts verstrekt als de aanvrager het stimulerend effect van de aangevraagde subsidie aantoont door een met bewijsstukken onderbouwde beschrijving van de situatie zonder steun.

Subsidie voor haalbaarheidsonderzoek wordt alleen verstrekt:

• -

  bij de voorbereiding van een programma-aanvraag;

• -

  met het oog op:

  • o

    het inrichten van nieuwe natuur;

  • o

    het uitvoeren van Natura 2000-maatregelen; of

  • o

    het uitvoeren van herstelmaatregelen voor natte landnatuur; en

  • o

    als het onderzoek is gericht op het treffen van maatregelen die nodig en haalbaar zijn om te komen tot systeemherstel van de natuurgebieden.

Als de aanvrager een grote onderneming is, wordt subsidie slechts verstrekt als aanvrager het stimulerend effect van de aangevraagde subsidie aantoont door middel van een beschrijving van de situatie zonder steun, te staven met bewijsstukken.

Subsidiabele kosten

In afwijking komen voor subsidie in aanmerking:

• -

  inrichtingskosten en kosten voor herstelmaatregelen en voor kwalitatieve herstelmaatregelen;

• -

  Voorbereidingskosten die gemaakt zijn voor het opstellen van het investeringsplan of het opstellen van een programma-aanvraag met een maximum van 15% van de totale subsidiabele kosten;

• -

  onderzoekskosten die nodig zijn voor het bepalen van de te nemen inrichtingsmaatregelen of Natura 2000-herstelmaatregelen;

• -

  accountantskosten, als de subsidiebeschikking een accountantsverklaring voorschrijft;

• -

  beheerkosten voor agrarische natuurterreinen die gemaakt zijn in een periode direct voorafgaand aan de omvorming van agrarisch natuurbeheer tot natuurbeheer, waarvoor geen vergoeding voor agrarisch natuurbeheer is ontvangen; en kosten voor beheer dat nodig is na afloop van de inrichting, totdat voor de terreinen een subsidie voor natuurbeheer kan worden aangevraagd.

Subsidiabele activiteit

Subsidie voor functieverandering kan worden verstrekt.

Criteria

Subsidie wordt slechts verstrekt als:

• -

  de grond waarvoor subsidie is aangevraagd is begrensd als N00.01 op de ambitiekaart en als subsidiabel op de investeringskaart staat vermeld;

• -

  de landbouwproductiecapaciteit van de grond in de vijf jaren voorafgaand aan de aanvraag onafgebroken is gebruikt;

• -

  op de grond waarvoor subsidie is aangevraagd tevens inrichting plaatsvindt en de taxatie uitgevoerd wordt door:

  • o

    een door Gedeputeerde Staten in te schakelen onafhankelijke taxateur, als de aanvraag alleen betrekking heeft op functieverandering; of

  • o

    een door aanvrager in te schakelen onafhankelijk taxateur als de aanvraag ook betrekking heeft op de beëindiging van pachtovereenkomsten ten aanzien van een natuurambitieterrein.

Als de aanvrager een grote onderneming is, wordt subsidie slechts verstrekt als de aanvrager het stimulerend effect van de aangevraagde subsidie aantoont door een met bewijsstukken onderbouwde beschrijving van de situatie zonder steun.

Subsidiabele kosten

Voor subsidie komt in aanmerking de door een taxateur bepaalde waardedaling van de grond, gebaseerd op het verschil in marktwaarde voor en na de voorgenomen functieverandering en inrichting.

3.1. De Index Natuur en Landschap

De basis voor het Natuurbeheerplan vormt de Index Natuur en Landschap. Deze Index is een landelijk uniforme en sterk gestandaardiseerde “natuurtaal” waarin de Nederlandse natuur- en landschapselementtypen worden vastgelegd. De Index is van belang voor de aanduiding van de natuur- en landschapsdoelen door de overheid en voor de monitoring en bevordert ook een goede afstemming tussen beheerders onderling en tussen beheerders en overheden.

De Index Natuur en Landschap bestaat uit de onderdelen natuur, agrarische natuur en landschapselementen. In de Index worden twee niveaus onderscheiden: de natuurtypen voor de sturing op landelijk niveau en de beheertypen voor de operationele aansturing van het beheer op regionaal en lokaal niveau. Voor de begrenzing in het Natuurbeheerplan en de subsidieverlening wordt voor het natuurbeheer het niveau van de beheertypen gebruikt. Voor het agrarisch natuurbeheer kan ook het niveau van natuurtypen worden gebruikt.

De natuurtypen zijn bedoeld als sturings- en verantwoordingsinstrument op landelijk niveau. Daarbij valt te denken aan afspraken en rapportages tussen Rijk en provincies. De beheertypen zijn geschikt voor de aansturing van het beheer op interprovinciaal, provinciaal en lokaal niveau. Zij vormen de basis voor afspraken over doelen en middelen tussen provincie en beheerder.

• •

  Er bestaan 17 natuurtypen. Binnen elk van de natuurtypen worden één of meerdere natuurbeheertypen onderscheiden. In totaal zijn er 49 natuurbeheertypen.

• •

  Voor landschap zijn er 4 landschapstypen met daaronder 13 beheertypen voor natuurgronden.

• •

  Voor het agrarisch natuurbeheer zijn er drie agrarische natuurtypen. Dit zijn open grasland, open akkerland, en dooradering. Binnen elk van de agrarische natuurtypen worden één of meerdere agrarische beheertypen onderscheiden.

• •

  Er is een categorie Water en een categorie Klimaat met daaronder een aantal beheertypen voor agrarische gronden

In de Index Natuur en Landschap worden de natuurtypen, landschapstypen en agrarische natuurtypen en beheertypen beschreven.

De beschrijving van de agrarische natuur- en beheertypen is gebaseerd op het advies dat is opgesteld door Alterra met beschrijvingen van de agrarische natuurtypen/leefgebieden en de daaronder vallende agrarische beheertypen met kwalitatieve en kwantitatieve criteria. Deze criteria zijn zo verwoord dat ecologische effectiviteit bevorderd wordt. Zie hiervoor het advies van Alterra . Voor meer informatie over de Index Natuur en Landschap zie onderdeel thema ‘Index Natuur en Landschap ’

Voor de Gelderse aanvulling verwijzen we naar bijlage 1.

3.2 Natuurbeheerplan en bijbehorende kaarten

Het Natuurbeheerplan kent een ambitiekaart, een beheertypenkaart, een leefgebiedenkaart t.b.v. agrarisch natuur- en landschapsbeheer, een investeringskaart, een subsidiekaart, een kaart categorie Water, een kaart categorie Klimaat én een kaart bijdrage traditioneel gehoede schaapskudde. Samen vormen zij met de beschrijving van de doelen de kern van dit plan.

Dit Natuurbeheerplan geeft invulling aan het in hoofstuk 2 beschreven natuur- en landschapsbeleid van de Europese Unie, het Rijk, de provincie en waterschappen.

In dit hoofdstuk worden de beleidsdoelen en criteria beschreven ten aanzien van onze natuur, landschaps- en waterdoelen. Hieraan zullen de subsidieaanvragen van natuurbeheerders en de gebiedsaanvragen van de agrarische collectieven worden getoetst.

4.1 Integrale gebiedsbeschrijving en visie op behoud en ontwikkeling

In de Omgevingsvisie van provincie Gelderland is de integrale visie op de toekomst van Gelderland te vinden. In de visie staat beschreven dat de provincie zich richt op een toekomstbestendig, divers, dynamisch en mooi Gelderland. De Omgevingsverordening is een van de instrumenten om de ambities uit de Omgevingsvisie te realiseren. Net als de Omgevingsvisie richt de Omgevingsverordening zich op de inrichting en kwaliteit van de Gelderse leefomgeving. In de omgevingsverordening zijn per deelgebied de kernkwaliteiten van het GNN en het GO verwoord. Deze beschrijving geeft onze integrale visie op het behoud en ontwikkeling van de verschillende deelgebieden weer. De omgevingsvisie en omgevingsverordening zijn te vinden op de website van provincie Gelderland.

4.2 Beleidsdoelen en criteria natuur- en landschapsbeheer

De ambitiekaart is tot stand gekomen op basis van het beschikbare budget voor het Gelders Natuur Netwerk (GNN). In paragraaf 3.2 staat een toelichting op de interpretatie en werkwijze van de beheertypenkaart en de ambitiekaart.

De ambitiekaart voor het GNN is aangepast om een tweetal opgaven te kunnen realiseren. De volgende opgaven zijn door Provinciale Staten vastgesteld (PS2012-401) bij de beleidsuitwerking Natuur en Landschap (PS2012-401, juni 2012):

• •

  5.300 hectare nieuwe natuur in het GNN te realiseren; natuur te verbeteren en te herstellen waar het gaat om internationale doelen, en een goed beheer mogelijk maken.

• •

  5.200 hectare reeds bestaande natuur met een ontwikkelopgave voor het verbeteren van de terreincondities ten behoeve van de realisatie van internationale doelen.

In het Natuurbeheerplan 2014 zijn een aantal keuzen gemaakt voor het toepassen van de begrenzing voor de beheertypen op de beheertypenkaart. Het Natuurbeheerplan bouwt voort op deze keuzen. In bijlage 4 worden deze keuzen toegelicht.

Rood met beheer

De ‘Rood met beheer’-gebieden zijn als zoekgebied aangegeven in bijlage 3f van dit Natuurbeheerplan: Rood met beheer en ecologische verbindingszones.

Er zijn twee mogelijkheden om in gebieden ‘rood met beheer’ voor een vergoeding voor beheer in aanmerking te komen.

• •

  In deze gebieden wordt natuur gerealiseerd zonder provinciale middelen. Te denken valt aan rood voor groen, aankoop en inrichting van natuur via een ander spoor of beëindiging van pacht op terreinen van terrein beherende organisaties. Na aanleg van deze natuur kan een verzoek worden gedaan bij de provinciale overheid om deze “nieuwe natuur” op te nemen in het Natuurbeheerplan en open te stellen voor beheervergoeding. De provincie zal dan het terrein na toetsing opnemen in het eerstvolgende Natuurbeheerplan.

• •

  De gebieden die op de kaart staan aangegeven als ‘rood met beheer’ maken onderdeel uit van een van de nieuwe leefgebieden voor ANLb. Dat betekent dat in deze gebieden maatregelen kunnen worden getroffen op landbouwgrond die:

  • •

    Bijdragen aan broed- foerageer-, migratie- of overwinteringsmogelijkheden voor soorten die genoemd worden in het internationale doelenkader;

  • •

    Bijdragen aan de buffering van bestaande natuurgebieden;

  • •

    Bijdragen aan de verbinding tussen natuurgebieden;

  • •

    Bijdragen aan beheermaatregelen voor ANLb;

  • •

    Bijdragen aan beleidsdoelen en criteria zoals opgenomen in 4.3.

Ecologische verbindingszones

In het Natuurbeheerplan 2014 is aangegeven dat de realisatie van ecologische belangrijk is. Door de herijking van natuurbeheer zijn de oorspronkelijke robuuste verbindingszones in de omgevingsverordening verkleind en teruggebracht tot “gewone” EVZ’s. Deze zones worden gezien als verbindingen tussen natuurgebieden waar zowel natuur als landbouw een plaats kan hebben. De intentie is dat deze zones vooral met ander middelen dan provinciale middelen worden gerealiseerd. Gemeenten en waterschappen worden gevraagd dit op te pakken. Gemeenten worden gevraagd om in het kader van het gemeentelijk natuur- en landschapsbeleid te zorgen voor de benodigde landschapselementen in deze verbindingen.

De kaart van EVZ als bijlage 3f van dit Natuurbeheerplan.

Aan iedere EVZ zijn één of meer modellen gekoppeld, die aangeven voor welke organismen de verbinding bedoeld is en welke inrichting daarvoor nodig is. De modellen zijn terug te vinden op de kaart met kernkwaliteiten van GNN en GO.

4.3 Beleidsdoelen en criteria agrarisch natuur- en landschapsbeheer

In 2016 is er een nieuw subsidiestelsel ingevoerd voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb2016). De kern van dit subsidiestelsel is dat er meer focus en samenwerking komt in het agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Dit moet leiden tot meer effectiviteit en efficiëntie. Meer effectiviteit door intensiever in te zetten in gebieden die kansrijk zijn voor de doelsoorten. Meer efficiëntie door collectief beheer. Het is alleen mogelijk om subsidie voor agrarisch natuurbeheer aan te vragen via een gecertificeerd agrarisch collectief (contactgegevens zijn te vinden in paragraaf 5.2).

Voor het agrarisch natuur- en landschapsbeheer streven wij naar het behoud van een aantal soorten die van internationaal belang zijn. Naast de bekende soorten streven wij ook naar het behoud van soorten die tot nu toe weinig aandacht hebben gehad.

De agrarische natuurtypen c.q. leefgebieden zijn gebieden die bijdragen aan de instandhouding en/of verbetering van een aantal soorten of soortengroepen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn (VR/HR), aangevuld met provinciale soorten en/of bijdragen aan de versterking van het GNN, de kwaliteit van het landschap en de synergie met de doelen van de KRW. Het gaat om soorten die afhankelijk zijn van of in grote mate baat hebben bij ANLb.

Evaluatie van de eerste beheerperiode heeft uitgewezen dat er veel winst is geboekt door inzet van agrarische collectieven op effectiviteit en efficiëntie Evaluatie ANLb - WUR. De effectiviteit is vooral toegenomen door de inzet van ecologische en gebiedskennis van het collectief bij het beoordelen van de beheerafspraken met grondgebruikers. De efficiëntie is vooral toegenomen door de inzet van een professionele organisatie zijnde het collectief. Zij hebben goed werkende administratieve systemen waarin de contracten worden verwerkt en hebben direct contact met de deelnemers.

Om de gewenste ecologische effectiviteit te bereiken zijn in 2015, bij het bepalen van de grenzen en het opstellen van criteria voor de agrarische leefgebieden keuzes gemaakt. Hiervoor heeft een intensief gebiedsproces plaatsgevonden met de gebiedspartners en de agrarische collectieven. Hierbij is gebruik gemaakt van:

• •

  het Rijksdoelenkader. Daarin staan de afspraken verwoord die tussen Rijk en provincies zijn gemaakt over het realiseren van de internationale natuurdoelen en het behouden en verbeteren van de biodiversiteit door middel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLB);

• •

  de soortenlijst uit bijlage 1 van dit Natuurbeheerplan, wat in feite de Gelderse vertaling van het Rijksdoelenkader is;

• •

  het onderzoek dat Soorten.nl in 2014-2015 heeft gedaan in opdracht van provincie Gelderland naar leefgebieden en maatregelen voor soorten buiten het GNN;

• •

  het overzicht van de lopende contracten voor ANLb en

• •

  discussie met experts.

Voor de nieuwe beheerperiode (na 2023) is in overleg met de Gelderse collectieven besloten het volledige werkgebied (m.u.v. de begrenzing van de natuurtypen) als leefgebied te begrenzen. Het collectief stelt een beheerstrategie op waarin de criteria die golden voor de begrenzing van het leefgebied in de eerste beheerperiode zijn meegenomen (zie bijlage 5). Deze beheerstrategie is vanaf 2023 leidend voor het contracteren van beheer met grondgebruikers. Dit is niet van toepassing op de categorie water en klimaat.

Voor Gelderland maken we onderscheid in de volgende leefgebieden:

Open Grasland

Dit zijn gebieden waar het beheer wordt gericht op:

Kritische weidevogels (zoals watersnip, grutto en tureluur). Deze gebieden bestaan uit open landschappen met overwegend grasland, waarvan een relevant deel uit vochtig en kruidenrijk grasland bestaat. Vaak is dit leefgebied doorsneden met een fijnmazig netwerk van sloten.

Dooradering

In deze gebieden richten wij ons op doelsoorten in een mozaïek van opgaande begroeiing, struwelen, randen, ruigten en kruidenrijke graslanden (zoals kerkuil, steenuil, grote lijster, laatvlieger) en op doelsoorten in een mozaïek van struwelen, kruidenrijke akkers, ruigten en randen (zoals de kievit, patrijs, kneu, akkeronkruiden).

Daarnaast op doelsoorten in natte lijnvormige elementen (sloot, beek), zoals de modderkruiper, beekprik, bittervoorn, tureluur en slobeend en naar gebieden waar het beheer zich richt op doelsoorten in poelen, zoals de boomkikker, knoflookpad, poelkikker en kamsalamander.

Ook het beheer van soorten in drogere graslanden, zoals koekoek, grauwe gors, zandbijen en incidenteel kwartelkoning vallen onder leefgebied dooradering. Dit zijn vaak hogere delen van de uiterwaarden met potenties voor glanshaverhooilanden en op oeverwallen stroomdalgraslanden.

De leefgebieden waarvoor ANLB kan worden ingezet zijn weergegeven op de kaart leefgebieden voor ANLb in bijlage 2 van het Natuurbeheerplan. Op de kaart zijn de gebieden ruim begrensd. Collectieven stellen een beheerstrategie op met daarin de voorwaarden voor het sluiten van beheercontracten. Bij het opstellen van de beheerstrategie is voor het open grasland aangesloten bij de minimale instapeis zoals Alterra heeft geformuleerd. Voor de dooradering is gebruik gemaakt van de soortenkaarten zoals opgesteld door Vereniging Onderzoek Flora en Fauna (VOFF) en van ervaring vanuit het lerend beheren door de collectieven.

Ook is gebruik gemaakt van recente opgedane kennis over stimulerende maatregelen voor doelsoorten uit het leefgebied dooradering zoals het PARTRIDGE project | Vogelbescherming en van het Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN). Verder is bij het opstellen van de beheerstrategie gebruik gemaakt van de beleid categorieën uit de omgevingsverordening te weten GO-zone, EVZ’s.

In de beheerstrategie moet het doel van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer het optimaliseren van broed- en opgroeimogelijkheden, voortplantingsmogelijkheden en het creëren van voldoende foerageergebied ten behoeve van de gidssoorten uitgangspunt zijn. De gidssoorten zijn weergeven in bijlage 1.

De leefgebieden voor de inzet van het ANLb zijn ruim begrensd. Dit betekent dat de agrarische collectieven in de gebiedsaanvraag moeten komen tot indikking van de gebieden op basis van hun beheerstrategie.

De gebiedsaanvraag moet voldoen aan de volgende criteria:

Algemene criteria

De gebiedsaanvraag moet zijn gebaseerd op een beheerstrategie om te komen tot een hoger natuurresultaat op doelsoorten. Dit moet gebeuren door een efficiënte inzet van middelen uit het budget van het ANLb. De beheerstrategie is de onderbouwing voor de keuzes die gemaakt zijn voor de inzet van het ANLb budget. Daarbij wordt rekening gehouden met de samenhang met andere ontwikkelingen en budgetten zoals de betrokkenheid van burgers, vrijwilligers, landschapsregeling en werkzaamheden voor andere partijen.

Criteria per leefgebied

Open grasland (weidevogelbeheer):

Agrarisch natuurbeheer is het meest effectief in die gebieden waar nog hoge dichtheden en een hoge diversiteit weidevogels voorkomen. Daarnaast is het van belang dat in deze gebieden de condities en inrichting nog geschikt zijn, of relatief eenvoudig op korte termijn geschikt gemaakt kunnen worden, voor een duurzaam voortbestaan van de weidevolgelpopulatie. In de meest kansrijke gebieden draagt het toepassen van optimaal mozaïekbeheer bij aan de realisatie van een brongebied. Dergelijke brongebieden zijn van groot belang voor het duurzaam voortbestaan van de soorten. Dit betekent dat de volgende criteria gelden.

• 1.

  Aanwezigheid van doelsoorten: het beheer moet zijn gericht om de populatie te laten groeien.

• 2.

  Aanwezigheid van een gebied dat gekenmerkt wordt door voldoende openheid, omvang en connectiviteit.

• 3.

  Optimaliseren broedgelegenheid en foerageergelegenheid door:

  • a.

    Het creëren van voldoende nat biotoop: plas dras of voldoende hoog waterpeil tijdens het broedseizoen.

  • b.

    Nestbescherming, maar niet meer dan 30% van de oppervlakte van de aangevraagde hectares open grasland.

  • c.

    Rustperiode tijdens broedseizoen.

• 4.

  Creëren van opgroeimogelijkheden en foerageergebied:

  • a.

    Voldoende kruidenrijk kuikenland (grutto), of voor de overige soorten grasland met een pollige vegetatie als gevolg van extensieve beweiding. Dit mag niet te ver van de broedplek liggen. Dit doen door de kruidenrijkheid te vergroten, te verschralen, beweiding te reguleren, het gras niet te lang te laten worden en te vernatten.

  • b.

    Rustperiode tijdens opgroeiperiode tot dat de vogels vliegvlug zijn.

  • c.

    Geschikte drooglegging kuikenland (niet te droog).

• 5.

  Synergie zoeken met de keuze voor beheermaatregelen in de zoekgebieden Categorie Water.

Dooradering:

Het leefgebied dooradering kent een droge en een natte variant. De droge variant bestaat uit een netwerk van landschapselementen in de vorm van opgaande begroeiing, korte vegetaties zoals struwelen en ruigten bestaande uit bermen, kruidenrijke akker/graslandranden en poelen. Het beheer en de inrichting is dusdanig dat deze op netwerk- en landschapsniveau voldoet aan de eisen die doelsoorten stellen. De aanwezigheid van grasland of akkergebied met voldoende voedsel (zaden, insecten, muizen) aangrenzend aan opgaande landschapselementen (zoals houtwallen, historische hoogstamboomgaarden, bosjes, lanen en struweel) is voor veel soorten van het agrarisch landschap essentieel. Er dient dus een combinatie van aan elkaar grenzende (kleinschalige) kruiden- of insectenrijke akkers/graslanden dan wel kruidenrijke randen, beplantingen/struwelen en opgaande beplanting aanwezig te zijn. Veel soorten hebben behoefte aan een gradiënt van hoge opgaande beplanting naar agrarisch gebruikt land met hiertussen een struweelrijke zoom- en mantelvegetatie en een kruidenrijke rand. Ook is variatie binnen een landschapselement van belang. Een waardevolle en gevarieerde bosrand wordt gekenmerkt door een goede ontwikkeling van verschillende lagen van vegetatie de zogenaamde mantel en zoom vegetatie (bovengroei – een boomlaag – met hogere bomen, een struik- of struweellaag en ondergroei in de vorm van een kruidlaag).

In de natte variant maken poelen en plas-drassituaties (natuurvriendelijke oevers) het habitat extra aantrekkelijk.

In een agrarisch cultuurlandschap met poelen en plasdrasjes is een netwerk van natte landschapselementen in de vorm van sloten, oevers, poelen, beken, en moerasjes en natte graslanden van groot belang. Het grasland grenzend aan een nat landschapselement is liefst vochtig tot nat, heeft een hoge grondwaterstand en wordt begroeid met kruidenrijk grasland en een niet te dicht gewas.

Voor verschillende vogelsoorten, maar ook voor amfibieën, libellen en vissen, zijn natte situaties met plas-dras, rietstroken, natuurvriendelijke oevers (zie figuur 3) en aangrenzend kruidenrijk grasland van belang. De meeste soorten amfibieën zijn afhankelijk van de combinatie van poelen met gras- of akkerland en opgaande begroeiing.

Dit betekent dat de volgende criteria gelden:

• 1.

  Voorkomen van soorten; de beheerstrategie geeft aan op welke soorten het beheer wordt gericht. In de strategie is rekening gehouden met het voorkomen en de geschiktheid van het gebied voor de soorten waarop het beheer wordt gericht. Ook de ervaring van het collectief van de eerste beheerperiode is hierbij van belang.

• 2.

  Een gebied van voldoende omvang en connectiviteit. Een gebied van voldoende (reeds aanwezige of te realiseren) omvang en connectiviteit van lijn- en vlakvormige landschapselementen. Gestreefd dient te worden naar een dooradering van 7% in het agrarisch gebied, zowel landschapselementen als randen en percelen met beheer. Indien het gebied minder dan 7% dooradering bevat kan naast extra beheer ook gekeken worden naar mogelijkheden om nieuwe elementen aan te leggen. Wij denken daarbij aan ruigtestroken en struweelhagen voor bijvoorbeeld de grauwe klauwier, keverbanken en zandige plekken voor de patrijs of muizenruiters voor steenuilen.

  Met betrekking tot connectiviteit is de aanwezigheid van grotere (rijks)wateren (meren en rivieren) en natte natuurgebieden essentieel. Natte landschapselementen houden niet op bij de waterlijn. Ook de oeverranden, bermen, plas-draszone en natuurvriendelijke oevers zijn onderdeel van dit leefgebied en belangrijk voor de soorten.

• 3.

  Optimaliseren van voortplantingsgelegenheden, broedgelegenheden en foerageergelegenheden door het realiseren van een mozaïek van onderhouden opgaande begroeiing, randen, struweel en ruigten met voldoende voedselbeschikbaarheid (zaden dan wel insecten) in nabijgelegen agrarisch perceel(randen). Speciale aandacht voor wintervoedsel door graanstoppels en andere gewassen zo lang mogelijk onbewerkt te laten waardoor zaden een bladgroen beschikbaar blijven over wintervogels.

  Speciaal voor kievit: maatregelen dienen bij te dragen aan het verhogen van de kuikenoverleving. Een legselvergoeding kan alleen in combinatie met maatregel(en) voor kuikenoverleving.

  Van belang zijn geleidelijke gradiënt van nat naar droog maar ook van hoge naar lage vegetatie. Dat zorgt voor een inrichting waarbinnen verschillende deelhabitatten voor soorten aanwezig zijn. In het algemeen geldt dat het leefgebied zodanig ingericht en verbonden met gebieden in de omgeving moet zijn dat voldoende uitwisseling mogelijk is om vitale populaties van doelsoorten te handhaven. Naast maatregelen gericht op het beheren van natte landschapselementen moet daarom ook aandacht besteed worden aan het direct aangrenzende agrarische gebied.

• 4.

  In het weide- en akkervogelgebied moet een actieve vrijwilligersgroep aanwezig zijn die het project kan dragen. Zij zijn de oren en ogen in het veld en zij kunnen in overleg met de beheerders inspelen op de actuele situatie.

• 5.

  Synergie zoeken met de keuzen voor beheermaatregelen in de dooradering en zoekgebieden categorie water.

• 6.

  Synergie zoeken met initiatieven in de omgeving en met andere partijen.

De laatste jaren wordt veel onderzoek gedaan naar de biotoopeisen van akkervogels. Gelderland is geen akkervogel provincie bij uitstek maar wij hebben wel akkervogels in ons kleinschalige cultuurlandschap. Wij stimuleren collectieven en onderzoekinstanties om de achterstand in kennis over akkervogelbeheer te vergroten.

Dooradering in uiterwaarden:

Dooradering in uiterwaarden bestaat uit rijk gestructureerde hooilanden en ruigten in de rivieruiterwaarden gericht op behoud en ontwikkeling van de Natura 2000-gebieden en Vogel en Habitatrichtlijnsoorten en gidssoorten uit bijlage 1. Het heeft de voorkeur om het beheer van de soorten te combineren met het beheer van glanshaverhooilanden en/of stroomdalgraslanden op de zandigere delen van de oeverwallen in het buitendijkse gebied.

Dit betekent dat de volgende criteria gelden:

• 1.

  Aanwezigheid van doelsoorten: het beheer moet zijn gericht om de populatie te laten groeien.

• 2.

  Een gebied van voldoende openheid, omvang en connectiviteit.

• 3.

  Optimaliseren broedgelegenheid voor te beschermen soorten:

  • a.

    Voldoende kruidenrijke gras(hooi)landen om te kunnen nestelen (dekking).

  • b.

    Rustperiode tijdens broedseizoen.

• 4.

  Optimaliseren van foerageergelegenheid door behoud en ontwikkeling van voldoende kruidenrijk of botanisch waardevol grasland en de habitattypen glanshaverhooilanden of stroomdalgraslanden.

Leefgebieden en gewenst beheer

Het doel van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer in de verschillende leefgebieden is gericht op het optimaliseren van voldoende broed- en opgroeimogelijkheden, voortplantingsmogelijkheden en het creëren van voldoende foerageergebied ten behoeve van de gidssoorten zoals benoemd in bijlage 1.

Figuur 3: dwarsdoorsnede natuurvriendelijke oever, randen, zomen, struweel en opgaande beplanting volgens de Catalogus Groenblauwe Diensten.

4.4 Beleidsdoelen en criteria water en klimaat

In overleg met de waterschappen Rijn en IJssel, Rivierenland, Vallei en Veluwe en de agrarische collectieven is overeengekomen dat met het agrarisch waterbeheer in dit Natuurbeheerplan een bijdrage wordt geleverd aan:

• •

  Het verbeteren van de waterkwaliteit in de watergangen met een doelstelling voor KRW en natuurwateren ((voorheen aangeduid als HEN- (Hoge Ecologische Natuurwaarden) en SED- (Specifiek Ecologische Doelstelling) wateren));

• •

  Het verhogen van het waterbergend vermogen van de KRW, natuurwateren en aanliggende agrarische gronden.

• •

  Gebieden met specifieke water kwaliteits- of kwantiteitsopgaven.

Voor de klimaat maatregelen wordt vooral ingezet op het verhogen de organische stof (vastleggen CO2) op landbouwgronden.

4.5 Beoordelingscriteria gebiedsaanvragen

De in deze paragraaf geschetste criteria worden gebruikt om de gebiedsaanvraag te toetsen. In een gebiedsaanvraag kunnen meerdere deelgebieden worden opgenomen. De gebiedsaanvragen worden getoetst op:

• •

  De kaarten zoals opgenomen in bijlage 2, de Leefgebiedenkaart agrarisch natuur- en landschapsbeheer en de kaart categorie Water en de categorie Klimaat zijn de kaarten op basis waarvan de gebiedsaanvraag wordt getoetst. De grenzen van de deelgebieden zijn ook op een kaart aangegeven.

• •

  De criteria zoals opgenomen in onderstaande tabel gelden als basis voor de toetsing van de gebiedsaanvraag.

De doelen uit het Natuurbeheerplan zullen via uitvoerend beheer door natuurbeheerders (natuurorganisaties, natuurcollectieven, particuliere natuurbeheerders, agrarische collectieven) worden gerealiseerd. Beheerders kunnen hun zienswijze geven op de aangegeven natuurtypen, beheertypen, leefgebieden agrarisch natuur- en landschapsbeheer, waterdoelen en klimaatdoelen en bijbehorende criteria. Bij het beheren en uitvoeren van beheeractiviteiten zijn er verschillende subsidiemogelijkheden.

Het agrarisch natuurbeleid en het ecologisch waterbeheer gekoppeld aan het ANLb2016 worden deels gefinancierd door de Europese Unie. Daarmee moet de uitvoering van het agrarisch natuurbeheer, inclusief natuur gerelateerde waterdoelen voldoen aan het POP3+ fiche.

5.1 Natuurbeheerplan 2025 en inspraakprocedure 2025

Vaststelling Natuurbeheerplan 2025

Het Natuurbeheerplan 2025 is onder mandaat in ontwerp vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 17 april 2024. Op de procedure van totstandkoming is afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing. Dat betekent dat het ontwerpplan voor 6 weken ter inzage ligt en belanghebbenden zienswijzen kunnen indienen op het ontwerp. Gedeputeerde Staten betrekken deze zienswijzen bij het besluit tot vaststelling.

Het ontwerpplan ligt van 1 mei tot en met 12 juni 2024 ter inzage. Na ontvangst van de zienswijzen worden deze beoordeeld, beantwoord en indien van toepassing verwerkt. De beantwoording vindt plaats via een reactienota die door Gedeputeerde Staten wordt vastgesteld en digitaal aan de insprekers wordt verstrekt en beschikbaar is op de website van de provincie.

Meer informatie

Meer informatie over het (agrarisch) natuur- en landschapsbeheer vindt u op: https://www.gelderland.nl/natuurbeheerplan

Informatie over het subsidiestelsel Natuur en Landschap en is te vinden op: https://www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap, dit portaal is de verzamelplaats van alle (beleid)informatie over Natuur en Landschap in Nederland.

www.boerennatuur.nl, dit is de website van de koepel van de agrarische collectieven.

Deze site vormt het informatiekanaal voor de agrarisch collectieven.

5.2 Subsidies voor natuur en landschap (Proces)

In het SNL is subsidie mogelijk voor natuurbeheer, agrarisch natuurbeheer, landschapsbeheer en water- en klimaatdoelen. Natuurbeheerders en agrarische collectieven kunnen subsidie aanvragen voor een beheertype met een looptijd van zes jaar. Dit wordt ook wel een subsidieperiode genoemd. De subsidie kan aangevraagd worden op basis van het laatst vastgestelde Natuurbeheerplan. De openstellingsperiode voor het aanvragen van beheersubsidie loopt van 15 november tot en met 31 december, voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer in de maand juli 2024. In het openstellingsbesluit geeft de provincie aan of er specifieke voorwaarden verbonden worden aan de subsidieaanvraag. Dan wordt ook aangegeven hoe het subsidieproces er exact uit ziet.

5.3 Natuur- en landschapsbeheer (SNL-N)

Beheersubsidie is een vergoeding voor het beheer van een beheertype. Een beheertype beschrijft aan welke terreinkenmerken het terrein moet voldoen. Beheertypen mogen elkaar niet overlappen. Op een oppervlakte kan één natuurbeheertype worden aangevraagd.

Bij de subsidie voor natuurbeheer moet de beheerder zijn terrein openstellen. Het natuurterrein is opengesteld als het minimaal 358 dagen per jaar gratis fysiek bereikbaar en toegankelijk is.

Sinds 2017 kunnen beheerders beneden de 150 hectare alleen nog via een collectief subsidie krijgen voor natuur- en landschapsbeheer. Een collectief is een (coöperatieve) vereniging/ een samenwerkingsverband in een (zelfgekozen) samenstelling die bestaat uit particuliere natuurbeheerders en andere beheerders met eigendomsrecht. Het collectief is eindbegunstigde van de subsidie.

Beheerders met een beheeroppervlakte boven de ondergrens kunnen deelnemen aan een collectief en maar kunnen ook nog individueel subsidie aanvragen.

Daarnaast moeten beheerders gecertificeerd zijn om in aanmerking te komen voor subsidie. Dit kan door individueel een certificaat aan te vragen of door een aanvraag te doen via een gecertificeerd collectief.

In Gelderland zijn 3 natuurcollectieven actief, te weten:

• •

  Bosgroep Midden Nederland (bezit groepscertificaat)

  E-mail: j.vanderhorst@bosgroepen.nl

  www.bosgroepen.nl

• •

  Natuurcollectief Gelderland

  E-mail: info@Natuurcollectiefgelderland.nl

  www.natuurcollectieven.nl/natuurcollectief-gelderland

• •

  Natuurcollectief VALA

  E-mail: info@natuurcollectiefvala.nl

  www.natuurcollectieven.nl/natuurcollectief-vala

Op https://www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap/ is meer informatie over certificering te vinden. Ook worden daar de laatste ontwikkelingen weergegeven.

5.4 Agrarisch natuur- en landschapsbeheer en blauwe diensten

Alleen agrarische collectieven kunnen subsidie krijgen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Een agrarisch collectief is een gecertificeerde (coöperatieve) vereniging / een samenwerkingsverband in een (zelfgekozen) begrensd gebied die bestaat uit agrariërs en andere beheerders met gebruiksrecht van landbouwgrond in een gebied. Het collectief is eindbegunstigde van de subsidie.

Voor het verkrijgen van subsidie is een samenhangende gebiedsaanvraag vereist. Dit is een in nauwe afstemming met gebiedspartners tot stand gekomen, samenhangend ecologisch effectief en economisch efficiënt plan van een agrarisch collectief voor het uitvoeren van agrarisch natuur- en landschapsbeheer in een bepaald gebied. Het aanvragen van subsidie voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer door een individuele agrariër is dus niet mogelijk. Per gebied wordt er maar 1 aanvraag gehonoreerd.

De eisen die gesteld worden aan de gebiedsaanvraag staan in de subsidieverordening.

Collectieven in Gelderland:

In Gelderland bestaan de volgende drie collectieven:

Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek (VALA)

• o

  Website: www.de-Vala.nl

• o

  E-mail: info@de-vala.nl

Collectief Rivierenland

• o

  Website: www.collectiefrivierenland.nl

• o

  E-mail: info@collectiefrivierenland.nl

BoerenNatuur Veluwe

• o

  Website: https://www.boerennatuurveluwe.nl/

• o

  E-mail: info@boerennatuurveluwe.nl