Notitie Eigendomsbeheer 2024 Wetterkip Fryslân

2.2 Bevoegdheden

Op basis van het ‘Delegatie-besluit’, het ‘Besluit mandaat, volmacht en machtiging Wetterskip Fryslân’ en het ‘Besluit submandaat, subvolmacht en sub-machtiging secretaris-directeur Wetterskip Fryslân’ zijn de adjunct-directeur, de opgavemanager Bedrijfsvoering en de vakgroepleider Juridische zaken en Eigendomsbeheer gerechtigd tot het uitoefenen van bevoegdheden die verband houden met het grond- en eigendomsbeheer. Wie waarvoor bevoegd is, is mede afhankelijk van wat daarover is bepaald in het ‘Financieel volmachtbesluit Wetterskip Fryslân’. De bevoegdheden hebben betrekking op het onderstaande:

• a. het aan- en verkopen en ruilen van percelen;

• b. het vestigen, wijzigen en beëindigen van zakelijke rechten;

• c. het verrichten van (rechts)handelingen betreffende huren, verhuren, verpachten of op een nadere wijze in gebruik geven en nemen;

• d. het aangaan, wijzigen en beëindigen van verzekeringsovereenkomsten;

• e. het nemen van schadebesluiten;

• f. het nemen van beslissingen ten aanzien van aansprakelijkheden.

2.5 Randvoorwaarden verkoop en uitgifte

Het waterschap is als overheidspartij die privaatrechtelijk handelt, gehouden aan diverse regelgeving op het gebied van beheer en aan- en verkoop van onroerend goed. Zo moet zij op basis van de Wet Markt en Overheid minimaal kostendekkend handelen en vanuit het staatssteunoogpunt marktconform. Daarmee wordt elke vorm van willekeur voorkomen. Verder geldt het level playing field / gelijkheidsbeginsel waarbij aan een ieder gelijke kansen moeten worden gegund. Ook de algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn op privaatrechtelijke handelingen van toepassing.

Verkoop, verhuur en verpachting ofwel uitgifte van onroerende zaken aan derden geschiedt kostendekkend en marktconform. Waar sprake is van bestaande overeenkomsten die hier niet aan voldoen maar wel de mogelijkheid is om deze te herzien, wordt de te betalen vergoeding aangepast. De waarde wordt bepaald op basis van een taxatie door een onafhankelijke taxateur of als de verkoopprijs of huur/pacht niet hoger is dan € 25.000,- wordt getaxeerd door de rentmeester of grondverwerver van het waterschap.

In die gevallen waar een herziening van de huurprijs drie maal of meer hoger is dan de bestaande te betalen vergoeding, kan de wederpartij gebruikmaken van een ingroeiregeling. Deze regeling is uitsluitend van toepassing op incourante objecten (waar in alle redelijkheid slechts één gegadigde interesse heeft). Voor de eerste vier jaar ontvangt men dan een korting op het berekende verschil tussen de oude en nieuwe vergoeding. De aflopende korting is: 80% voor het 1e jaar, 60% voor het 2e jaar, 40% voor het 3e jaar en 20% voor het 4e jaar. In het 5e jaar is voor het eerst het volledige nieuw vastgestelde bedrag verschuldigd.

Bij verkoop of het in gebruik geven van vrijgekomen of overtollige onroerende zaken wordt een afweging gemaakt of er meerdere gegadigden zouden kunnen zijn. Waar nodig worden gegadigden benaderd en/of worden onroerende zaken openbaar aangeboden. Met deze werkwijze wordt voldaan aan het zogenaamde Didam-arrest waarin is bepaald dat overheidslichamen bij privaatrechtelijk handelen als gronduitgifte in beginsel mededingingsruimte moeten bieden aan alle potentiële gegadigden. Hiervoor is ruimte gecreëerd op de website van het waterschap waar deze onroerende zaken worden gepubliceerd. Belangstellenden kunnen hierop reageren en hun belangstelling kenbaar maken door een formulier in te vullen.

Het waterschap wil waar mogelijk samen met derden doelen realiseren en een goed rentmeesterschap voeren waarbij het medegebruik van de eigendommen inkomsten en/of besparingen opleveren. Daarom wordt beginsel het medegebruik van eigendommen van het waterschap toegestaan. Uitganspunt is dat het waterschap op een zakelijke manier zijn eigendom beheert. De uitgifte van medegebruik dient dan ook op de meest doelmatige manier te worden uitgevoerd, waarbij het waterstaatkundig belang steeds voorop staat.

Bij het recreatieve medegebruik van eigendommen van het waterschap is de beleidsnotitie Recreatief Medegebruik (2011) leidend. Het uitgangspunt is dat het waterschap meewerkt aan recreatief medegebruik voor zover dit past binnen de doelstellingen en dit niet tot extra kosten voor het waterschap leidt. Dat betekent: de initiatiefnemer betaalt en draagt het risico. Per verzoek om (mede)gebruik wordt beoordeeld wat het waterstaatkundige belang is. Op basis daarvan wordt de afweging gemaakt of medegebruik inpasbaar is en welk instrument daar het beste bij past.

Uitgifte van grond wordt altijd in een schriftelijke overeenkomst vastgelegd, met daarbij nog de volgende uitgangspunten en randvoorwaarden:

• 1. Uitgifte van gronden vindt altijd plaats middels een schriftelijke overeenkomst, conform wet- en regelgeving en gepubliceerd op de site van het waterschap.

• 2. Er wordt gestreefd naar een duurzame gronduitgifte en grondgebruik, waarbij de taakuitoefening van het waterschap als voorwaarde geldt.

• 3. Uitgifte van gronden vindt plaats tegen een (marktconforme) vergoeding. Door uit te gaan van een marktconforme vergoeding wordt staatssteun voorkomen en wordt voldaan aan het gelijkheidsbeginsel . Daarbij wordt rekening gehouden met maatschappelijke ontwikkelingen in het algemeen belang als bijvoorbeeld fietspaden op de Waddeneilanden en ‘Op paad lâns it Waad’ etc.

• 4. Voor het bepalen van de pachtprijs wordt in de basis het pachtnormenbesluit van RVO gehanteerd, tenzij er aanleiding is om daarvan af te wijken.

• 5. In eerste instantie wordt grond middels geliberaliseerde pachtovereenkomsten in gebruik gegeven aan bedrijfsmatige veehouders. Dit geldt overigens enkel voor nieuwe situaties aangezien bestaande reguliere pachtovereenkomsten niet eenzijdig gewijzigd kunnen worden voor zover wordt voldaan aan de pachtvoorwaarden.

• 6. Geliberaliseerde pacht van waterkeringen vindt plaats, in eerste instantie voor de duur van één jaar en daarna voor maximaal zes jaar ingaande op 1 januari en eindigende op 31 december van een kalenderjaar. Indien er redenen zijn om af te wijken van de duur van zes jaar, dan is dit onder voorwaarden mogelijk.

• 7. Verhuur vindt in beginsel plaats voor de duur van één jaar. Indien de grond voor langere periode in huur kan worden gegeven kan in deze overeenkomst worden opgenomen dat deze stilzwijgend wordt verlengd, telkens met één jaar. Daarbij wordt de mogelijkheid opgenomen dat het waterschap de huurovereenkomst kan beëindigen indien dat vanwege beleid, wet- en regelgeving of voor de taakuitoefening gewenst is.

• 8. Een bruikleenovereenkomst wordt bij hoge uitzondering aangegaan voor de duur van één jaar of korter. Er moet altijd sprake zijn van een tijdelijke gebruikssituatie.

• 9. Bij het aflopen van een gebruikstermijn wordt de gebruiker in de gelegenheid gesteld om het perceel opnieuw te kunnen gebruiken. Dit mits het waterschap het perceel in gebruik kan geven en er overeenstemming bereikt wordt over de voorwaarden en de gebruiker zich in de voorgaande periode aan de voorwaarden heeft gehouden (betaling, wijze van gebruik, etc.). Zonder dat hierover toezeggingen worden gedaan wordt ruimte gecreëerd voor duurzaam gebruik.

• 10. Als een pachter, huurder of gebruiker aan het einde van een lopende termijn geen belangstelling heeft voor een nieuwe termijn of verlenging, dan wordt de grond openbaar aangeboden zodat belangstellenden zich kunnen melden. Voor de gunning worden verschillende criteria gehanteerd zoals de afstand van het eigendom tot het gepachte/gehuurde, maatschappelijke belangen, etc. Deze criteria en de weging ervan zullen bij de openbaarstelling bekend worden gemaakt. Indien er geen afgewogen besluit kan worden genomen over gunning, dan zal er een loting plaatsvinden.

• 11. De pacht- of huurprijs wordt bepaald op marktconformiteit doch moet minimaal kostendekkend zijn.

3.1 Beheer van primaire waterkeringen

Het waterschap heeft ca. 1.230 ha. primaire waterkeringen 5 , waarvan ca. 1.040 ha. in eigendom. Dit betreffen waterkeringen die veiligheid bieden tegen het buitenwater zoals de Waddenzee, het IJsselmeer en op termijn de Noordzee. Onder primaire waterkeringen vallen de Waddenzeedijken, IJsselmeerdijken en delen van de duinen ofwel de zandige keringen op de Waddeneilanden.

Figuur 2a: Topografische kaart met ligging primaire keringen volgens de Legger 2019

Als uitgangspunt voor de primaire keringen geldt dat volledig eigendom wordt nagestreefd van de waterkering (kernzone). Dit gelet op het belang van de primaire veiligheidsfunctie van deze keringen en omdat eigendom de meeste garantie biedt om het noodzakelijke beheer uit te kunnen voeren ten behoeve van het in stand houden van het waterkerende vermogen. Op enkele plaatsen is het eigendom van de primaire kering niet in het bezit van het waterschap maar ligt het bij gemeenten of particulieren. Als de gelegenheid zich voordoet, worden ontbrekende delen van de waterkering (kernzone) aangekocht. Actieve grondverwerving vindt niet plaats.

Van oudsher zijn de primaire waterkeringen voornamelijk in gebruik gegeven aan agrariërs, voor begrazing met schapen. De dijken zijn veelal middels geliberaliseerde pachtovereenkomsten in gebruik gegeven voor de duur van 1 tot maximaal 6 jaar. In enkele gevallen is er nog sprake van een reguliere pachtsituatie. Als de mogelijkheid zich voordoet wordt de reguliere pacht omgezet naar geliberaliseerde pacht. Geliberaliseerde pacht geeft voor de verpachter meer mogelijkheden bij o.a. het stellen van gebruiksvoorwaarden, pachtsom en pachtduur. Vanwege het Didam-arrest gewezen eind 2021 worden de dijkvakken op de primaire kering - na een redelijke overgangstermijn - toegewezen aan de meest gerede pachter middels een openbare inschrijving. De meest gerede pachter wordt bepaald op basis van meetbare en objectieve criteria welke bij de inschrijving bekend worden gemaakt. De openbare inschrijving wordt bekend gemaakt via ‘officiële bekendmakingen’ en de website van het waterschap.

De instandhouding van ‘de zandige (primaire) keringen’, de zandduinen op de Friese eilanden, behoort eveneens tot het taakveld van het waterschap. Voorheen lag deze taak bij Rijkswaterstaat maar is op grond van het Bestuursakkoord Water (2011) aan het waterschap overgedragen. In deze overdracht is afgesproken dat het eigendom en private beheer blijft bij de huidige grondeigenaren (o.a. Staatsbosbeheer en Vereniging Natuurmonumenten). Het buitengewoon onderhoud om de waterkerende functie in stand te houden is als taak bij het waterschap ondergebracht. Het dynamisch kustbeheer waaronder de afslagranden blijft een taak van Rijkswaterstaat.

Incidenteel krijgt het waterschap een verzoek om voorzieningen te mogen realiseren op- of in de primaire kering. Hiervoor wordt al dan niet tijdelijk een opstalrecht gevestigd indien er geen bezwaren zijn tegen realisatie van deze voorziening. Het betreft dan vaak voorzieningen met een openbaar- en maatschappelijk karakter (bijvoorbeeld dijktrappen, kabels en leidingen).

Bij de primaire kering wordt voor dergelijke voorzieningen altijd het uitgangspunt gehanteerd dat de kosten voor de opstalhouder zijn in geval van verlegging door buitengewoon onderhoud aan de primaire kering. Dit wordt vastgelegd in de bepalingen van het opstalrecht.

Operationeel kader beheer primaire keringen:

• • Beheren van bestaande pacht- en huurcontracten;

• • De facturering ten behoeve van de inning van de huur- en pachtpenningen maar ook canon en retributie;

• • percelen die vrijkomen of waarvan de pacht of huurtermijn is verstreken opnieuw uitgeven in geliberaliseerde pacht of huur via openbare inschrijving tenzij er maar één gerede gebruiker is;

• • Als de kans zich voordoet het aankopen van de waterkering (kernzone) die nog niet in eigendom is van het waterschap. Eerder werd door het Dagelijks Bestuur jaarlijks een budget gereserveerd voor deze aankopen, thans wordt het benodigde budget bij besluit beschikbaar gesteld door het Dagelijks Bestuur.

• 5.

  De genoemde oppervlakte betreft de waterkering (kernzone) van de primaire keringen zoals deze in de Legger 2019 zijn vastgesteld

3.3 Beheer van regionale en lokale waterkeringen

Het waterschap heeft ca. 3.868 ha. 8 regionale en lokale waterkeringen, waarvan ca. 378 ha. in eigendom.

Figuur 4: overige keringen op topografische kaart. Geel betreft eigendom van het waterschap en zwart eigendom van derden

Dit betreft waterkeringen die veiligheid bieden tegen het binnenwater (bijvoorbeeld de Friese boezem of beheerste boezem). Deze keringen of ook wel polderdijken genoemd zijn er in de vorm van losliggende- of aanliggende waterkeringen en vaak in gebruik als agrarische grasland, soms gelegen binnen natuur maar ook binnen bebouwd gebied op erven en tuinen.

Het in eigendom hebben van deze regionale- en lokale keringen is geen noodzaak. De Waterschapsverordening en Legger bieden voldoende waarborging om ook zonder eigendom deze keringen te kunnen beschermen, beheren en onderhouden.

Het eigendomsbeheer van de regionale keringen, voor zover in eigendom van het waterschap, is afhankelijk van het feitelijke gebruik. Wanneer het gebruik agrarisch is, wordt deze kering meestal uitgegeven in geliberaliseerde pacht. Bij andersoortig gebruik is doorgaans sprake van huur. Verder wordt waar mogelijk ook gekeken naar realisatie van andere opgaven (bijvoorbeeld KRW) of verkoop.

Verkoop is voornamelijk een optie bij bebouwde erven. Voor onroerende zaken met een andere functie behoort dit ook tot de mogelijkheden. Voorwaarde hierbij is wel dat dit geen nadelige gevolgen heeft voor het efficiënt beheren van aanliggende eigendommen van het waterschap en er geen noodzaak is om eigendomsposities aan te houden in verband met (buitengewoon) onderhoud.

Operationeel kader beheer regionale- en lokale keringen:

• • Beheren van bestaande pacht- en huurcontracten;

• • De facturering ten behoeve van de inning van de huur- en pachtpenningen maar ook canon en retributie;

• • Dijkvakken met agrarische medegebruik die vrijkomen – opnieuw uitgeven in geliberaliseerde pacht;

• • Onder voorwaarden in erfpacht en/of opstal uitgeven of verkopen van het eigendom;

• • percelen die vrijkomen of waarvan de pacht of huurtermijn is verstreken opnieuw uitgeven in geliberaliseerde pacht of huur via openbare inschrijving tenzij er maar één gerede gebruiker is;

• • Verkoop van bebouwde onroerende zaken danwel onbebouwd mits dit geen beperkingen geeft in het (toekomstig) onderhoud van aanliggende eigendommen van het waterschap.

• 8.

  Betreft grond binnen de kernzone van de waterkering.

3.4 Beheer van watergangen, schouwpaden en ondergrond (kunst)werken

Door heel het beheersgebied van het waterschap ligt een netwerk van watergangen. Dit betreffen zowel waterlopen, kanalen en vaarwegen die zijn aangemerkt als hoofdwatergang (waarvoor het waterschap doorgaans verantwoordelijk is voor het onderhoud), schouwwatergang en overige watergang. Totaal ligt er ca. 24.750 kilometer aan watergangen die in de Legger zijn aangemerkt als hoofd- of schouwwatergang. Hierbij zijn overige watergangen niet meegerekend omdat deze (nog) geen afzonderlijke status in de Legger hebben. Van deze hoofd- en schouwwateren is ca. 6.900 kilometer in eigendom van het waterschap waarvan ca. 6.000 kilometer aan hoofdwatergangen en ca. 900 kilometer aan schouwwatergangen.

Figuur 5: Hoofd- en schouwwatergangen opgenomen in de Legger

Het uitgangspunt is dat de hoofdwatergangen (primaire watergangen), met uitzondering van de Friese boezem, in eigendom zijn van het waterschap. In de praktijk blijkt dat er ook een aantal hoofdwatergangen binnen het kadastraal eigendom van derden ligt. Door de aanwijzing en bescherming van de hoofdwatergangen in de Waterschapsverordening en Legger is dat acceptabel voor het functioneren. Het behouden van het eigendom is niet noodzakelijk voor het uitvoeren van de taak van assetbeheer maar voorlopig nog wel het uitgangspunt om zodoende ook als grondeigenaar meer zeggenschap te kunnen behouden.

In de noordelijke gemeentes waar veel akkerbouw is, liggen naast de hoofdwatergangen veelal ook schouwpaden die eigendom zijn van het waterschap. Deze schouwpaden mogen niet beteeld worden met akkerbouwgewassen en moeten vrij toegankelijk blijven voor het op ieder moment kunnen onderhouden van de naastliggende hoofdwatergangen door het waterschap. Wanneer deze schouwpaden op graslandpercelen zijn gelegen zijn ze in enkele gevallen onder voorwaarden in pacht uitgegeven aan aanliggende eigenaren.

Als gevolg van gewijzigde omstandigheden zijn veel voormalige hoofdwatergangen afgewaardeerd tot schouwwatergang waardoor het waterschap ook schouwwatergangen, soms inclusief schouwpaden, in eigendom heeft terwijl deze niet meer nodig zijn voor de taakuitvoering. Wanneer zich situaties of mogelijkheden voordoen, worden deze ‘overtollige eigendommen’ verkocht aan aanliggende eigenaren.

In het stelsel van watergangen bevinden zich diverse waterstaatskundige voorzieningen ten behoeve van de waterbeheersing. Vaak betreffen dit gemalen, stuwen, peilscheidingen en duikers. De bescherming/instandhouding hiervan is geregeld in de Waterschapsverordening en (onderhouds) Legger. Voor de gemalen is het uitgangspunt om de ondergrond hiervan in eigendom te hebben en een onbezwaarde toegang naar de gemalen via een erfdienstbaarheid. Voor bestaande situaties waar dit (nog) niet goed is geregeld, wordt dit alsnog nagestreefd.

Op veel plaatsen is sprake van medegebruik van het water dat eigendom is van het waterschap. Zo zijn op veel plaatsen werken aangelegd als: vlonders, steigers, bruggen en walbeschoeiingen etc. Ook is er soms sprake van het innemen van permanente ligplaatsen voor boten en/of woonboten. Op een aantal plaatsen zijn jachthavens gerealiseerd binnen het eigendom van het waterschap.

Het medegebruik van het water is mogelijk indien dit de waterstaatkundige – of de vaarweg functie niet belemmert. Afhankelijk van de situatie en feitelijk of beoogd gebruik, zal sprake zijn van verkoop, erfpacht, opstalrecht en/of huur. Uitgangspunt is dat het eigendom van het waterschap hierbij niet versnippert raakt en efficiënt onderhoud niet belemmert wordt.

Binnen de afmeting van waterlopen in zowel boezemwateren als polderwateren zijn soms natuurvriendelijke oevers ingericht. Deze natuurvriendelijke oevers vallen met betrekking tot het fysieke onderhoud niet onder het eigendomsbeheer, maar onder het assetbeheer van het waterschap.

Operationeel kader beheer watergangen en schouwpaden:

• • Beheren van reeds bestaande pacht- en huurcontracten;

• • De facturering ten behoeve van de inning van de huur- en pachtpenningen;

• • Verkoop of verhuren;

• • percelen die vrijkomen of waarvan de pacht of huurtermijn is verstreken opnieuw uitgeven in geliberaliseerde pacht of huur via openbare inschrijving tenzij er maar één gerede gebruiker is;

• • Onder voorwaarden in erfpacht en/of opstal uitgeven (indien het in eigendom houden van de ondergrond gewenst is);

• • Bij gemalen die gevestigd zijn op grond van derden wordt getracht alsnog de ondergrond aan te kopen en een onbelemmerde toegang te regelen.

3.6 Beheer van rioolwaterzuiveringen en bijbehorende werken

Het waterschap heeft naast haar verantwoordelijkheid als waterbeheerder ook de taak vanuit de waterketen om rioolwater te transporteren en te zuiveren. Het rioolwater wordt via gemeentelijke voorzieningen (rioleringen) naar de rioolgemalen van het waterschap gebracht. Vanaf deze rioolgemalen is het waterschap verantwoordelijk. Via een stelsel van ondergrondse (rioolwater)persleidingen wordt het afvalwater naar de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) gepompt om daar te worden gezuiverd. Het gezuiverde water wordt geloosd op de Friese boezem of op de Waddenzee (eilanden).

Figuur 7: Stelsel van persleidingen naar de zuiveringsinstallaties (RWZI)

Voor de aanleg, het beheer, onderhoud en toegang tot persleidingen, vaak in eigendom van derden, wordt hoofdzakelijk een zakelijk recht gevestigd. De rioolgemalen en RZWI’s zijn in eigendom van het waterschap. Enkele rioolgemalen staan op het eigendom van gemeentes. Waar mogelijk wordt getracht deze in eigendom te verkrijgen.

Voor persleidingen wordt zoveel mogelijk gestreefd naar het vestigen van zakelijk recht waarbij incidenteel zakelijk recht binnen eigendom van overheden achterwege kan blijven. Provincie en gemeenten willen over het algemeen niet meewerken aan de vestiging van een zakelijk recht. Het eventueel inzetten van een gedoogplichtprocedure ter verkrijging van een zakelijk recht wordt aan het Dagelijks Bestuur voorgelegd.

Er zijn enkele (gedeeltelijke) persleidingen in particulier eigendom zonder zakelijk recht. Dit is ongewenst omdat grondeigenaren dan geen gebruiksbeperkingen opgelegd hebben gekregen om het in stand houden van de leiding te waarborgen.

Incidenteel worden (bouw)werken opgericht binnen de zakelijk recht strook. Deze(bouw)werken belemmeren het beheer van de leiding. Hierdoor kan in geval van een calamiteit de leiding niet eenvoudig worden opgegraven (bijvoorbeeld bij een lek of breuk). Bij het verleggen van de leiding kan ingeval van gerealiseerde bouwwerken, geen gebruik gemaakt worden van het bestaande tracé van de leiding. Dit zorgt soms voor een aanzienlijke kostenstijging. Op locaties waar geconstateerd is dat een grondeigenaar op de zakelijk recht strook heeft gebouwd, worden deze partijen aangeschreven op het strijdige gebruik. Deze situaties worden over het algemeen gedoogd zolang er geen calamiteiten aan de orde zijn. Op het moment dat er een calamiteit plaatsvindt en de leiding moet worden omgelegd of in het uiterste geval het bouwwerk moet wijken, worden de kosten verhaald op de ‘overtreder’.

Operationeel kader beheer RWZI’s en bijbehorende werken:

• • Beheren van bestaande pacht- en huurcontracten;

• • De facturering ten behoeve van de inning van de huur- en pachtpenningen;

• • Het aanschrijven van partijen die oneigenlijk gebruik maken van de zakelijk recht strook van het waterschap;

• • Het vestigen van zakelijke rechten bij grondeigenaren voor bestaande en nieuwe rioolwaterpersleidingen en rioolgemalen;

• • Het verwerven van de ondergrond van rioolgemalen.

3.7 Beheer van overige onroerende zaken

Naast onroerende zaken met een directe waterstaatkundige functie, zijn er ook onroerende zaken in eigendom waarvan de waterstaatkundige functie is vervallen of nimmer deze functie heeft gehad. Bijvoorbeeld afgewaardeerde waterkeringen en watergangen maar ook grondstroken, overhoeken, snippergroen en perceeltjes. Tot de overige onroerende zaken behoren ook de gebouwen.

Voor de onroerende zaken die geen waterstaatskundige functie (meer) hebben ligt het in eigendom houden hiervan niet voor de hand. Deze onroerende zaken kunnen openbaar worden verkocht of onder voorwaarden verkocht aan de meest gerede koper. Dit tenzij het behoudt van het egendom andere doelen kan dienen. Het voornemen van verkoop van objecten wordt gepubliceerd op de website van het waterschap.

Het waterschap heeft op diverse plaatsen gebouwen in eigendom die dienstbaar zijn aan de taakuitvoering, bijvoorbeeld het hoofdkantoor, werkplaatsen, RWZI’s, gemalen etc. Het dagelijks beheer van de functie gerelateerde gebouwen is belegd bij de vakgroep Assetbeheer.

Verder heeft het waterschap nog een aantal woningen in eigendom, waarvan één nog wordt gebruikt als dienstwoning op Terschelling. De overige woningen zijn voormalige dienst- of bedrijfswoningen en worden bewoond door derden.

Voor de woningen is het uitgangspunt dat deze openbaar verkocht kunnen worden als de huidige bewoners deze verlaten. Voorwaarde hierbij is wel dat de woningen geen doel meer dienen voor het waterschap, bijvoorbeeld gebruik als dienstwoning, dan wel de verkoop aan derden niet belemmerend werkt voor aanliggende waterstaatskundige functies (bijv: woningen bij het Woudagemaal en Hooglandgemaal). In de meeste gevallen werkt de verkoop belemmerend en zal bij het vrijkomen van de woning gekeken moeten worden naar een passende andere functie.

Operationeel kader beheer overige onroerende zaken:

• - Beheren van reeds bestaande pacht- en huurcontracten;

• - De facturering ten behoeve van de inning van de huur- en pachtpenningen maar ook canon en retributie;

• - Verkoop, verhuur en verpachting;

• - percelen die vrijkomen of waarvan de pacht of huurtermijn is verstreken opnieuw uitgeven in geliberaliseerde pacht of huur via openbare inschrijving tenzij er maar één gerede gebruiker is;

• - Verhuur van woningen indien deze nodig zijn voor uitvoering van functie voor werknemer en/of het aantrekken van personeel;

• - Medegebruik van onroerende zaken die niet kunnen worden verkocht en die thans niet worden gebruikt door het waterschap door middel van verhuur of verpachting.

4.2 Volledige schadeloosstelling

Daar waar een gedoogplicht of onteigeningsprocedure kan worden ingezet en het voornemen c.q. voorzienbaar is om dergelijke instrumenten ook in te zetten als er geen minnelijke overeenstemming wordt bereikt, moet de vergoeding worden gebaseerd op het volledig vergoeden van de schade ofwel een volledige schadeloosstelling. Dit wordt in de volgende paragraaf nader geduid. Voor het vergoeden van schade op basis van volledige schadeloosstelling is een voornemen om een gedoogplicht of onteigeningsprocedure op te starten, noodzakelijk, anders kan de volledige schadeloosstelling als staatssteun worden betiteld.

Voor veelvoorkomende werkzaamheden waarbij schade kan ontstaan op grond van derden is een algemene regeling door het waterschap opgesteld waarbij zoveel mogelijk wordt aangesloten:

• • Voor waterstaatswerken betreft dit de schadevergoedingsregeling waterstaatswerken Wetterskip Fryslân (onderhoud, aanleg en wijziging), deze wordt jaarlijks geïndexeerd;

• • Voor persleidingprojecten is er de ‘Leidraad vergoedingen persleidingen’ die handvaten biedt bij het begroten van de schade.

De waarde of volledige schadeloosstelling wordt bepaald op basis van een taxatie door een onafhankelijke taxateur. Als de schadeloosstelling niet hoger is dan € 25.000,-, wordt deze getaxeerd door de rentmeester/grondverwerver van het waterschap.

4.3 Geen minnelijke overeenstemming

Het kan voorkomen dat partijen er minnelijk niet uitkomen. Het waterschap heeft dan de wettelijke mogelijkheden om het eigendom of het gebruik van een onroerende zaak af te dwingen middels een gedoogplicht of onteigening. De wettelijke basis hiervoor is vastgelegd in de Omgevingswet, die op 1 januari 2024 in werking treedt. Hieronder worden beide instrumenten nader toegelicht

4.3.1Gedoogplicht

In dien een gedoogplicht op basis van Omgevingswet wordt opgelegd, moeten de grondeigenaar en/of andere rechthebbenden gedogen dat het waterschap de staat van het eigendom wijzigt. Het gaat erom dat de grondeigenaar wordt verplicht de aanleg of wijziging van een waterstaatwerk te gedogen. De schade die deze grondeigenaar daardoor lijdt, dient te worden vergoed door het waterschap. Bij een gedoogplicht wordt het waterschap geen eigenaar van de gewijzigde onroerende zaak en dus ook niet van het gewijzigde waterstaatswerk op het eigendom van deze rechthebbende. Een gedoogbeschikking kan uitsluitend worden opgelegd indien de belangen van de rechthebbende redelijkerwijs geen onteigening vorderen.

Een gedoogplicht wordt opgelegd bij beschikking. Het instrument heeft betrekking op werkzaamheden door het waterschap waarbij de volgende voorwaarden gelden:

• 1. Er is geen noodzaak de eigendom te verwerven omdat de gronden bijvoorbeeld tijdelijk benodigd zijn;

• 2. Er is minder dan ca. 6% benodigd (daarboven komt men in een gebied waarover nog geen rechterlijke uitspraken zijn gedaan) van de totale oppervlakte van eigenaar/rechthebbende. Blijkt toch een substantieel grotere oppervlakte benodigd te zijn, dan wordt terug gegrepen op een onteigeningsprocedure, én;

• 3. Na uitvoering wordt het overblijvende eigendom niet of nauwelijks beperkt in haar functie.

In de Omgevingswet worden de werken van algemeen belang beschreven in de artikelen 10.13 tot en met 10.21. Per artikel is een categorie werken geregeld waarvoor een gedoogplicht kan worden opgelegd.

Het waterschap kan een gedoogplicht inzetten bij de aanleg van:

• a.

  waterstaatswerken (artikel 10.17 lid 2 sub b Omgevingswet, een gedoogplicht opleggen voor de aanleg of wijziging van een waterstaatswerk en de daarmee verband houdende activiteiten);

• b.

  bij aanleg of werkzaamheden aan persleidingen (artikel 10.13 lid 1 sub d Omgevingswet, gedoogplicht voor het tot stand brengen of opruimen van een werk voor het transport van afvalwater, uitgevoerd door een waterschap).

Aan het daadwerkelijk opleggen van deze gedoogplicht gaat een traject vooraf van minnelijk overleg met bijbehorende voorstellen voor schadeloosstelling.

4.3.2Onteigening

De te volgen onteigeningsprocedure staat beschreven in hoofdstuk 11 van de Omgevingswet. Een onteigeningsprocedure heeft als doel het eigendom te verkrijgen voor de aanleg van een waterstaatswerk als minnelijke overeenstemming over de aankoop ontbreekt. Bij het waterschap kan dit aan de orde zijn bij werkzaamheden aan de primaire waterkering of werken die een grote impact hebben op het eigendom van een derde.

Onteigening is alleen mogelijk als er een onteigeningsbelang is. Dit houdt in dat de onteigening nodig is voor de beoogde vorm van ontwikkeling, gebruik of beheer van de fysieke leefomgeving die is vastgelegd in een van de volgende wettelijke instrumenten:

• • vastgesteld omgevingsplan;

• • verleende omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit;

• • vastgesteld projectbesluit.

Naast het onteigeningsbelang moet er sprake zijn van noodzaak en urgentie. Van noodzaak is in ieder geval geen sprake als de gewenste functie reeds gerealiseerd is of als de grondeigenaar bereid is en in staat om de gewenste functie zelf te realiseren. Van urgentie is sprake als binnen drie jaar gestart zal worden met de uitvoering van het project. 9

Aan het inzetten van een onteigeningsprocedure gaat een zorgvuldig traject vooraf waarbij in goed overleg met de grondeigenaar wordt getracht tot overeenstemming te komen. De bevoegdheid tot het nemen van een onteigeningsbesluit ligt bij het Algemeen Bestuur (en kan niet worden gemandateerd aan het Dagelijks bestuur).

• 9.

  Bron: Handreiking grondeigendom Omgevingswet mei 2022

4.3.3Schadevergoeding

Bij grondverwerving of wijziging van de functie van grond wordt meestal schadevergoeding toegekend. Over het algemeen wordt dit financieel gecompenseerd. Vergoeding voor gebruiksrechten of aankoop van grond waarbij geen sprake is van het voornemen tot het opleggen van een gedoogplicht of onteigening, vindt plaats tegen marktconforme bedragen. Voor gewasschade staan de marktconforme bedragen opgenomen in de Schadevergoedingsregeling Waterstaatswerken van het waterschap. Wanneer meer wordt betaald dan marktconforme bedragen is er sprake van strijdigheid met Europese regels m.b.t. staatsteun, dit heeft gevolgen voor de rechthebbende.

Afhankelijk van de situatie kan sprake zijn van een tegemoetkoming in de schade (nadeelcompensatie) maar in de meeste gevallen is bij het opleggen van een gedoogplicht dan wel een onteigening sprake van een volledige schadeloosstelling.

Bij een volledige schadeloosstelling komen de volgende onderdelen voor vergoeding in aanmerking:

• 1. vermogensschade;

• 2. inkomensschade en herinvesteringsschade;

• 3. bijkomende- en overige (eenmalige) schade.

Bij vermogensschade komt de waarde van de onroerende zaak aan bod en kan tevens sprake zijn van waardevermindering van het overblijvende. Bij de inkomensschade gaat het om het verlies aan inkomsten. Dit kan directe inkomensschade zijn door bijvoorbeeld de afname van grond maar ook indirect doordat er sprake is van hogere (bewerkings)kosten op het overblijvende.

Bij herinvesteringsschade wordt de schade als gevolg van de aankoop van een soortgelijk vervangend object begroot.

Bij de bijkomende- en overige schade gaat het bijvoorbeeld om aankoopkosten gekoppeld aan een vervangend object, aanpassingskosten of herinrichting van het overblijvende terrein e.d.

De begroting van een volledige schadeloosstelling is specialistisch en maatwerk, er wordt aangesloten bij de methodiek zoals deze is vormgegeven vanuit wetgeving (Omgevingswet) en daarbij behorende jurisprudentie. De begroting van de schadeloosstelling is per situatie verschillend en er is geen uniforme rekenregel en richtprijs te geven.

• • Wetterskip Fryslân, Notitie Eigendomsbeheer, 2009

• Notitie Eigendomsbeheer Wetterskip Fryslân - 2009.pdf — Wetterskip Fryslân

• • Wetterskip Fryslân, Beheernota waterkeringen 2019

• Beheernota waterkeringen 2019 | Lokale wet- en regelgeving (overheid.nl)

• • Onteigeningswet (2015)

• wetten.nl - Regeling - Onteigeningswet - BWBR0001842 (overheid.nl)

• • Waterwet (2016)

• wetten.nl - Regeling - Waterwet - BWBR0025458 (overheid.nl)

• • Rijksoverheid, Omgevingswet

• Omgevingswet | Rijksoverheid.nl

• • Ministerie van BZ en Koninkrijksrelaties

• Handreiking grondeigendom Omgevingswet (mei 2022)

• • Rijkswaterstaat, onteigeningsdocumenten

• Documenten | Rijkswaterstaat

• • Beleidsregels integrale legger en waterschapsverordening

• • Waterschapsverordening Wetterskip Fryslân

• • Schadevergoedingsregeling waterstaatswerken Wetterskip Fryslân

• • Leidraad nadeelcompensatie Rioolwaterpersleidingen Wetterskip Fryslân