Omgevingsprogramma Kenniskwartier

3.1 Aan de slag met de vernieuwing van West

Gebouwd als wijk van de toekomst
Tilburg West, met onder andere de wijken Het Zand, De Reit en het Wandelbos werd in de jaren ‘50 en ‘60 opgezet volgens de nieuwste stedenbouwkundige inzichten. Met veel groen, moderne ruime woningen en voorzieningen, zoals scholen en winkels. De auto, die voor steeds meer gezinnen betaalbaar werd, kreeg ruim baan. Weg met de kleine arbeiderswoningen aan nauwe straatjes uit het verleden. Licht, lucht en ruimte was het credo. Zo werden de ‘wijken van de toekomst’ gebouwd (zie kadertekst). 

Tilburg West is toe aan vernieuwing 
Dat was 75 jaar geleden. Sindsdien is er veel veranderd. Er kwamen steeds meer auto’s die het straatbeeld gingen bepalen. En doordat er gemiddeld steeds minder mensen in een woning kwamen te wonen nam het aantal inwoners gestaag af. Daardoor namen de voorzieningen af. Duurzaamheid, klimaat en biodiversiteit speelden toen nog geen rol in het ontwerp, waardoor de wijk daar nu niet goed op inspeelt. 

Tilburg West is anno 2025 geen stadsdeel van de toekomst meer en doet op sommige plekken een beetje sleets aan. De inrichting en de functies in het gebied, of het nu gaat om wegen en paden, groen, woningen of werkruimtes, lopen achter op de ontwikkelingen in de samenleving en de economie. Het gebied voldoet daardoor niet meer goed aan de manier waarop veel Tilburgers nu en in de toekomst willen wonen, werken en leven. 

Tegelijkertijd hebben de wijken ook kwaliteiten die nog steeds heel waardevol zijn. Er zijn veel betaalbare en toch niet te kleine woningen; het groen in de wijk is ruim aanwezig en volgroeid. De wijk heeft een eigen treinstation. Er is een levendige universiteitscampus en er zijn veel verschillende onderwijsinstellingen, van praktisch tot theoretisch. Ook zijn er veel sportvoorzieningen. En er zijn veel bewoners die met plezier in West wonen en er ook hun sociaal netwerk hebben.

Tilburg groeit binnen de stadsgrenzen
Tilburg groeit. Tot 2040 is er behoefte aan 25.000 tot 31.000 woningen in de gemeente, mede door nieuwe vestiging van mensen die hier komen studeren of werken. Deze nieuwe woningen worden vooral binnen de bestaande stad en dorpen gebouwd. In het Kenniskwartier plannen we de bouw van zo’n 7.500 nieuwe woningen met de voorzieningen die daarbij horen. Dit kan dankzij de ruime opzet van het gebied, het groene karakter, de al aanwezige voorzieningen en de goede bereikbaarheid. 

Een hogere bebouwingshoogte en dichtheid zal leiden tot grote veranderingen, maar kan het gebied juist ook prettiger en leefbaarder maken. Dit doen we door gebouwen en openbare ruimte zo vorm te geven dat het veilig voelt en dat mensen elkaar gemakkelijker tegenkomen. Er is aandacht voor voetgangers en fietsers. Een groter aantal inwoners draagt bij aan levendigheid en herstelt het draagvlak voor de nabijheid van voorzieningen, zoals scholen, sportaccommodaties en winkels. We spreken niet voor niets van herstel, want toen de wijk net was gebouwd woonden er zo’n 40% meer mensen dan vandaag. Door het gebied te verdichten en meer aandacht te besteden aan de ‘menselijke maat’ zorgen we dat de wijken leefbaarder, veiliger en aantrekkelijker worden. Zodat mensen eerder de straat opgaan om te wandelen, spelen of sporten. 

De samenleving is veranderd en dat vraagt aanpassingen
Het gaat niet alleen om meer woningen, maar ook om andere woningen. De samenleving is veranderd en dat vraagt aanpassingen, ook in Tilburg West. Het aanbod van woningen is niet mee veranderd met de veranderde samenstelling van de bevolking (meer ouderen, veel meer alleenstaanden waaronder relatief veel jongeren en studenten). Mensen kunnen niet doorverhuizen omdat er te weinig passend aanbod is. Als ouderen bijvoorbeeld konden verhuizen van een eengezinswoning naar  een levensloop bestendige woning met lift, zouden niet alleen de ouderen goed geholpen zijn, maar ook de nieuwe bewoners van de vrijkomende eengezinswoningen.

Opnieuw klaar voor de toekomst
De opgave om veel nieuwe woningen en voorzieningen toe te voegen gebruiken we om opnieuw een wijk van de toekomst te realiseren. We gebruiken de nieuwste inzichten over duurzaamheid, energie en klimaat, water- en bodembeheer. We komen tegemoet aan specifieke woningbehoeften, zoals betaalbare woningen en woningen voor ouderen en jongeren en nieuwe vormen van samen wonen en leven. We versterken de biodiversiteit. We spelen in op de wijze waarop mensen tegenwoordig in een stad willen wonen, werken en elkaar ontmoeten. We zorgen voor een wijk die gezondheid stimuleert en veiligheid biedt. Dat alles proberen we zo goed mogelijk met elkaar in balans te brengen. 

Ook in maatschappelijk en economisch opzicht spelen we in op hedendaagse en toekomstige behoeften. We werken aan gemengde wijken en buurten voor alle Tilburgers, met plekken om trots op te zijn en om je thuis te voelen. Wijken waar je gezond oud kunt worden. Waar je op allerlei manieren je brood kunt verdienen en waar je je eigen bedrijf kunt beginnen. Waar ruimte is om kennis en innovatie toe te passen. 

Bij de vernieuwing maken we meer en beter gebruik van het goede dat er al is. Denk daarbij aan de OV-bereikbaarheid, de ligging op fietsafstand van het centrum, het prachtige groen in de woonomgeving en de nabijheid van het Stadsbos013. En natuurlijk de vele bedrijven die samen de wijkeconomie vormen en de vele onderwijsinstellingen die jong talent aantrekken. Die zaken gaan we beter benutten en versterken. Bijvoorbeeld met betere fiets- en wandelpaden, goede architectuur en een hoogwaardige busverbinding over een vrije busbaan, groen dat met elkaar verbonden is, betere entrees van het Stadsbos. 

Zo ontstaat er de komende jaren weer een stuk Tilburg dat weer past bij de wensen en inzichten van deze tijd, niet alleen door een deel van het woningtekort op te lossen, maar ook door de noodzakelijke vernieuwingsslag te maken. We houden de geschiedenis en de oorspronkelijke ruimtelijke opzet van de wijken zichtbaar en herkenbaar. 

We doen het samen
De ervaring en kennis van de huidige bewoners van West wordt hierbij uiteraard ook benut. We willen dat inwoners, ondernemers, instellingen en maatschappelijke partners zich thuis voelen en trots zijn op hun wijk. Nog meer dan nu. Dat kan alleen als zij zich mede-eigenaar voelen van de plannen. We nodigen hen dan ook nadrukkelijk uit om een actieve rol te spelen bij de totstandkoming van de toekomstplannen en ook bij de uitwerking daarvan. We doen het samen.

3.2 Brede Welvaart voor alle Tilburgers

Bij alles wat we doen in de Tilburgse gebiedsontwikkeling, houden we het streven naar Brede Welvaart in het vizier. Brede Welvaart betekent welvaart in de ruime zin van het woord, dus niet alleen geld om van te leven en een gezonde economie, maar bijvoorbeeld ook gezondheid, veiligheid, prettig samenleven, schone lucht en het ontbreken van geluidsoverlast. Brede Welvaart is afhankelijk van allerlei zaken. De opzet en inrichting van de stadswijk bepalen zeker niet alle aspecten van het leven, maar horen daarbij, zoals verderop in dit programma duidelijk wordt. Daarnaast willen we de leefomgeving van dieren en planten in het gebied verbeteren en zo bijdragen aan de biodiversiteit. We prijzen ons dan ook gelukkig met de Academische Werkplaats voor Brede Welvaart aan onze eigen universiteit. We hebben de nodige expertise dichtbij, in West.

Waar is verbetering mogelijk?
In Nederland wordt Brede Welvaart steeds vaker als uitgangspunt genomen voor de ontwikkeling van wijken en steden. Onderzoek laat zien dat Tilburg in algemene zin slechter dan het Nederlands gemiddelde scoort op het vlak van sociale cohesie en mensen die te maken hebben met eenzaamheid (PON/Telos, 2023). Hetzelfde geldt voor de omgevingsfactoren verkeerslawaai, verkeersonveiligheid en hittestress. Ook is het aandeel mensen dat te weinig beweegt relatief groot. Daar tegenover staat dat Tilburg het juist goed doet voor de beschikbaarheid van voorzieningen (in het bijzonder voortgezet onderwijs), en de zelfredzaamheid en het arbeidspotentieel van de jonge, economisch actieve bevolking. 

Kijken we in meer detail naar De Reit en Het Zand - de wijken die overlappen met het Kenniskwartier - dan zien we dat die op een groot aantal indicatoren rond het stedelijk gemiddelde scoren (en dus onder het landelijk gemiddelde). In positieve zin valt het aanbod van voorzieningen op, in negatieve zin het risico op hittestress, de lage arbeidsparticipatie van de wijkbewoners en de dominantie van de auto in de openbare ruimte (PON/Telos, 2023).

Wat kunnen we doen?
Kijken we vooruit naar 2040, dan is duidelijk dat sommige indicatoren waarop Tilburg nu al slecht scoort, nog slechter zullen scoren als we niets doen. Mensen bewegen veel te weinig en dat wordt een nog groter probleem dan het nu al is, mede als gevolg van toenemende schermtijd, bezorgdiensten en ongezond eten. De kans op een verdere toename van het aantal mensen met ernstig overgewicht is groot. Mensen die actief zijn en regelmatig contact hebben met anderen, zijn over het algemeen gelukkiger en leven vaak langer dan mensen met weinig sociale contacten (bron: Hersenstichting). 

Brede Welvaart bestaat ook uit klassieke welvaart: de mogelijkheid voor iedereen om geld te verdienen en daarmee een leven op te bouwen. De mogelijkheid om een bedrijf te starten of een geschikte baan te vinden. Ook dat aspect nemen we nadrukkelijk mee in de gebiedsontwikkeling van het Kenniskwartier. Het doel is een vitale wijkeconomie en de nieuwe binnenstedelijke economie van de toekomst maken. Daarbij verwachten wij 7500 extra banen.

Het vergroten van de Brede Welvaart kan niet alleen worden bereikt met een nieuwe ruimtelijke inrichting. Maar als je te voet of met de fiets snel en gemakkelijk en via een plezierige route bij de winkels kunt komen, dan zul je de auto eerder laten staan. Een veilige woonomgeving en voldoende sportplekken zorgen ervoor dat mensen van jongs af aan volop kunnen bewegen. Mooie groene verblijfsplekken op wandelafstand van de voordeur zorgen dat Tilburgers vaker naar buiten gaan en andere mensen zien en ontmoeten, wat kan bijdragen aan het verminderen van eenzaamheid. Kortom: de inrichting van de openbare ruimte en de menging van functies zijn wel degelijk van belang. De gemeente wil de leefomgeving zó inrichten dat zij inwoners vanzelfsprekend stimuleert om gezonde keuzes te maken en daarmee te zorgen voor een gezonder leven. Ook als dat in het dagelijks leven misschien voor mensen wat meer moeite gaat kosten. 

Tilburg West is voor die manier van leven nog niet goed ingericht. Te veel ruimte gaat op aan autoverkeer en parkeren, te weinig aan plekken om te spelen of aan aantrekkelijke wandel- en fietsroutes. Wandelen en fietsen, maar ook het openbaar vervoer zijn mede daardoor nog niet de gemakkelijkste en aantrekkelijkste opties. Er zijn dus flinke aanpassingen aan de buitenruimte nodig. Er is nu nog een gebrek aan voorzieningen en prettige verblijfsplekken. Er is weinig uitdaging voor de jeugd. Sommige voorzieningen zijn toe aan vernieuwing en uitbreiding. 

3.3 De opgaven samengevat

Om het Kenniskwartier klaar te maken voor de toekomst hebben we een aantal stevige uitdagingen op het gebied van wonen, werken, voorzieningen en verplaatsen. Daarmee geven we invulling aan de opgaven waar we in Tilburg voor staan en de vastgestelde uitgangspunten van de gebiedsvisie Kenniskwartier.

WONEN: meer woningen en in grotere diversiteit
Steeds meer Tilburgers wonen alleen of met zijn tweeën, waardoor er voor hetzelfde aantal mensen veel meer woningen nodig zijn dan vroeger. Daarnaast blijft het aantal inwoners groeien. Om het woningtekort in onze stad het hoofd te bieden, zijn er dan ook veel extra woningen nodig. De meeste woningen realiseren we binnen de bestaande stad. Dat doen we door compacter en hoger te bouwen op plekken waar bestaande woningen moeten worden vervangen. Dat vervangen gebeurt als ze technisch verouderd zijn of qua ruimte en indeling niet meer aansluiten bij de vraag. Er is behoefte aan een grotere diversiteit aan woningen: voor ouderen uit de wijk, voor studenten en net afgestudeerden, voor starters en voor gezinnen. 

WERKEN: ruimte voor wijkeconomie en innovatiemilieus
De huidige woonbuurten in het Kenniskwartier zijn puur gericht op het wonen. Dit terwijl Tilburg een groeiende vraag kent naar plekken waar wonen en werken gecombineerd kunnen worden. Er is in Tilburg ook behoefte aan passende en goed uitgeruste ruimtes voor kleinere bedrijven, voor afgestudeerden die met een bedrijf beginnen,  bestaande ondernemers en (door)starters. Daarnaast blijft het van belang om een uitstekend vestigingsmilieu te blijven bieden voor de reguliere kantoor- en bedrijvenmarkt. Nieuwe inwoners bieden draagvlak voor de versterking van de ‘wijkeconomie’. Dat zijn de kleinere bedrijfjes en winkels die al in de wijk te vinden zijn, van fietsenmakers tot dokters, van bakkers tot accountants. 

Daarnaast stimuleren we de verdere ontwikkeling van kennisintensieve en innovatieve bedrijvigheid. We denken bijvoorbeeld aan de toepassing van innovatieve digitale technieken in de dagelijkse praktijk en leefomgeving. Daarvoor is een mix van onderzoek, testomgevingen en daaraan verbonden bedrijvigheid nodig. Zo kan de kennis en kunde van de aanwezige onderwijsinstellingen beter worden benut, zoals ook in andere Nederlandse steden al gebeurt. Hiervoor werken we samen met bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen aan een uitvoeringsplan.

VOORZIENINGEN: Uitnodigend, eigentijds en in de buurt
Extra nieuwe inwoners betekent ook een versterking en uitbreiding van het pakket aan voorzieningen in de buurt, zoals gezondheidscentra, scholen, sportvoorzieningen en buurtcentra. Het moeten bovendien plekken zijn waar bewoners elkaar ontmoeten en zich thuis voelen. Een deel van de maatschappelijke voorzieningen in de wijk, is aan vernieuwing toe. Wijkwinkelcentrum Westermarkt trekt nog altijd mensen uit heel Tilburg West,  maar de functiemix is niet langer vitaal en de openbare ruimte is er rommelig en verouderd. Om aantrekkelijk te blijven is een vernieuwingsoperatie nodig, met aandacht voor ontmoeten en verblijven. Ook wordt er nagedacht over de vernieuwing van de binnen- en buitensportfaciliteiten voor onder andere de Tilburg University.

BUITENRUIMTE: Veilig, aangenaam en een stimulans voor ontmoeten en bewegen
Meer inwoners betekent ook meer behoefte aan groen en buitenruimte om naar te kijken, om te spelen, om te ontmoeten en te bewegen. Natuur, ecologie en biodiversiteit hebben meer kansen nodig om zich te ontwikkelen. De natuur staat onder druk, dat zien we bijvoorbeeld terug in de jarenlange en desastreuze daling aan insecten, waardoor bijvoorbeeld een gewone vogelsoort als de huismus zeldzaam is geworden. Hevige regen moet kunnen worden opgevangen en hittestress tegengegaan. Ook daar is groen voor nodig.

Het groen in en om de wijk is overal. Dat is een groot goed en daar zijn we heel zuinig op. Het maakt de wijk uniek en aantrekkelijk. Waar het kan behouden we elke boom. Tegelijkertijd komen er gebouwen bij. Dat kan spanning geven. Daarom zorgen we dat er ook groen bij komt, bijvoorbeeld door verharde oppervlaktes te verminderen en parkeerplaatsen te clusteren. Als groen weg moet compenseren we het. Daarnaast is er nog een grote opgave om de kwaliteit en de gebruikswaarde van het groen te verbeteren en het met elkaar te verbinden. Dat is ook goed voor de biodiversiteit. Er is behoefte aan aantrekkelijke, levendige, veilige en groene openbare ruimtes. Met comfortabele routes voor wandelaars en fietsers naar voorzieningen, het stadsbos, het centrum en aangrenzende buurten. 

VERPLAATSEN: Meer ruimte voor wandelen, fietsen, rollen en openbaar vervoer 
Het Kenniskwartier wordt een gebied waarin woningen, werkplekken en voorzieningen in hogere dichtheid worden gebouwd. Dat vraagt een nieuwe visie op verplaatsen en mobiliteit. Als we de gangbare praktijk niet veranderen loopt het verkeer vast. Er is behoefte aan goede en veilige alternatieven voor het straatparkeren, want anders is er te weinig ruimte voor groen, voor verblijven, sporten en spelen. We zullen ook meer ruimte moeten creëren voor wandelen, fietsen, en vervoer met rollators, rolstoelen en scootmobielen. Ook het openbaar vervoer behoeft een stevige impuls. Als dit de gemakkelijkste manieren worden om je te verplaatsen bevorderen we de gezondheid en voorkomen we dat het autoverkeer vastloopt. 

4.1 Kwaliteit centraal in een verdichtend stadsdeel

Bouwen, inrichten en ontwikkelen met kwaliteit. Kwaliteit is nodig in een gebied met een flink hogere dichtheid aan woningen, voorzieningen en arbeidsplaatsen dan nu. Kwantiteit kan zogezegd niet zonder kwaliteit. Tenminste niet voor de wijk van de toekomst met de hoge ambitie die wij nastreven. Dat vraagt grote zorgvuldigheid in de vormgeving en een manier van bouwen. Woningen hebben een economische levensduur van 50 jaar maar gaan vaak veel langer mee. Dat geldt ook voor woonomgevingen: het netwerk van straten, pleinen en groenstructuren. Deze lange levensduur vraagt wel dat ze van voldoende kwaliteit zijn en de flexibiliteit bezitten om te kunnen omgaan met de verandering van wensen en behoeften door de tijd. 

In dit omgevingsprogramma, dat de ontwikkelingen voor de komende 20 jaar schetst, kunnen en willen we die wensen en behoeften niet tot achter de punt en de komma formuleren, ook gezien de benodigde flexibiliteit. Dat wordt beschreven in allerlei toekomstige uitwerkingen, zoals een plintenstrategie en beeldkwaliteitsplannen per deelgebied. 

Vijf basisprincipes zorgen voor de samenhang in de gebiedsontwikkeling met behoud van de eigenheid van de buurt. Deze basisprincipes volgen op hun beurt weer uit de ambities zoals geformuleerd in de Gebiedsvisie. Daarin wordt het Kenniskwartier beschreven als hét concentratiegebied van de toekomstige Tilburgse verstedelijking, waar 7.500 nieuwe woningen worden gerealiseerd in een hoogstedelijke mix met werken, sporten en leren. De gebiedsvisie beschrijft dit toekomstbeeld aan de hand van vijf ambities: hoogstedelijke mix, slimme en duurzame economie, dubbele duurzaamheid, groenblauw netwerk en duurzame mobiliteit. 

In het omgevingsprogramma zijn deze ambities verder uitgewerkt in vijf basisprincipes die de leidraad vormen voor de ontwikkeling van het Kenniskwartier. Het zijn: 

1. Genereus Groen
2. Stad aan je Voeten 
3. Thuis in een Gemengde Buurt
4. Wijken van Kennis en Kunde
5. Typisch Tilburgs

De ambities uit de gebiedsvisie zijn dan ook terug te vinden in deze basisprincipes. Zo ligt bij de hoogstedelijke mix de nadruk op het mengen van functies, wat is vertaald naar de menselijke maat als norm (1) in het principe Stad aan je voeten of Thuis in een gemengde buurt (2) waar de nadruk ligt op het mengen van wonen, werken, sporten en leren. en de aandacht voor de karakteristieke en kenmerkende gebouwen in Typisch Tilburg (4). Het basisprincipe Wijken van kennis en kunde is zelfs verbonden met twee ambities: de hoogstedelijke mix (3) en de slimme en duurzame economie (5). De ambitie Dubbele duurzaamheid is een meerledige ambitie die ruimtelijke en sociale opgaven combineert. Dit komt dan ook terug in twee basisprincipes: genereus groen (6), dat uitdrukkelijk werkt aan de leefbare en gezonde stad en Thuis in de gemengde buurt (7), waar het juist gaat om aantrekkelijke buurten waar iedereen zich thuis voelt. Ook het Groenblauwe netwerk is vertaald in twee principes. De noodzaak van een klimaatbestendige omgeving door de aanleg van groen en voldoende waterberging is geborgd in het basisprincipe Genereus Groen (8) en Thuis in een gemengde buurt (9). In het basisprincipe Stad aan je voeten is komt de ambitie Duurzame mobiliteit tot uiting: bewegingsvrijheid voor voetgangers en fietsers en minder auto’s door voorzieningen op loop- of fietsafstand, verbetering van het openbaar vervoer. 

Zie de figuur voor de relatie tussen de ambities en de basisprincipes. In de volgende paragrafen worden de basisprincipes verder toegelicht. 

Basisprincipes zijn ons kompas voor de komende twintig jaar
De basisprincipes hanteren we steeds bij alles wat we doen om ervoor te zorgen dat de opgaven in het gebied integraal en in samenhang worden benaderd. Ze geven richting en structuur en stellen eisen aan de kwaliteit van wat we realiseren. Ze bieden ook flexibiliteit en vervullen een belangrijke rol bij de keuzes en uitwerkingen die we de komende jaren nog zullen maken. Keuzes over benodigde investeringen van de overheid, keuzes op het gebied van bouwen en inrichten, en keuzes over de wijze van samenwerken van alle betrokken partijen. De basisprincipes hanteren we zelf, maar we geven ze ook mee aan de investerende en ontwikkelende partijen, en zijn bedoeld als inspiratie om ons, en onze partners, te helpen bij de toekomstige uitwerkingen en de verdere inrichting van het Kenniskwartier. Dat doen we nu, over vijf jaar, over tien jaar en nog lange tijd daarna.

4.2 Basisprincipe 1: Genereus Groen

We bieden voldoende ruimte aan groen en waterberging zodat we een leefbare en gezonde stad houden ondanks het veranderende klimaat.

Wat is de situatie nu?
De wijk is nu al heel groen en de bomen zijn soms net zo oud als de wijk. Op een steenworp afstand liggen bijzondere en cultuurhistorisch waardevolle parken, maar die zijn vaak niet goed verbonden met de stad, waardoor ze lastig bereikbaar of vindbaar zijn. Daarnaast is veel groen slecht bruikbaar, omdat het bijvoorbeeld langs drukke wegen ligt of te klein of te anoniem is om het recreatief te gebruiken. Mede als gevolg daarvan is veel groen vervuild, versnipperd en rommelig. Ook voor dieren is het groen slecht bruikbaar omdat het niet goed met elkaar is verbonden. Dat is niet het groen dat we willen. 

Wat willen we bereiken? 
Wij streven naar groen dat ons uitnodigt om te genieten van de natuur, te spelen, te ontmoeten, te bewegen en te sporten. Groen dat verkoelt en dat de lucht zuivert. Groen dat goed wordt onderhouden en waar de gebruikers en de gemeente samen voor zorgen. Groen dat met elkaar verbonden is. Groen dat wateroverlast tegengaat en helpt bij de uitdagingen van het nieuwe klimaat. Groen dat ecologische waarde heeft zodat vleermuizen, vissen, insecten, mollen en egels zich thuis voelen. Groen dat een geheel vormt met de gebouwen. Kortom: Genereus Groen voor mens en dier - ons eerste basisprincipe.

Hoe pakken we dat aan? 
We benutten het aanwezige groene karakter van het Kenniskwartier en maken het groen aantrekkelijker, beter bruikbaar en onderling verbonden. Bij herontwikkeling van buurten en percelen verminderen we de hoeveelheid verharding en zorgen we voor groen in de nabijheid. We vergroenen routes en verblijfgebieden zodat ze koeler blijven op hete dagen. Ook zorgen we voor voldoende waterberging zodat we droge voeten houden bij de stortbuien die steeds vaker voorkomen. We vragen aan ontwikkelaars van nieuwe gebouwen om daken, gevels en binnentuinen en terrein om het gebouw groen te maken waar het kan. Functies worden gecombineerd: een waterpartij met bomen er omheen is een heerlijke plek om te picknicken, maar vormt ook een oplossing voor hevige regenbuien, hittestress en waterberging. We zorgen dat de openbare ruimte uitnodigt om te wandelen en te fietsen, wat een gezonde levensstijl mogelijk maakt. We beheren het groen op sommige plekken minder intensief om planten en dieren een kans te geven. 

Hoe ziet dat eruit? 
Logische en aantrekkelijke verbindingen tussen de buurten van Tilburg West met de nabije parken - het Stadsbos 013 (Oude Warande en Wandelbos), het Westerpark en het Spoorpark vormen de basis van het ruimtelijk plan. Groenstructuren dringen vanuit de wijk diep door tot in die buurten, waardoor je voor je gevoel vanuit je huis of kantoor zo het bos in loopt of fietst. Daarvoor verbeteren we de groenzones langs hoofdroutes door de wijk. Ook creëren we een nieuw park parallel aan het spoor: het Boerke Mutsaerspark. Naast de hoofdstructuren realiseren we meer groen in de woonomgeving. Buurten hebben een nieuwe inrichting met ruimte voor sport en spel, en plekken waar bewoners met elkaar kunnen afspreken.

4.3 Basisprincipe 2: Stad aan je Voeten

De menselijke maat is de norm in de opzet van het Kenniskwartier. Voorzieningen zijn zoveel mogelijk in de buurt te vinden zodat je ernaartoe kunt wandelen of fietsen. 

Wat is de situatie nu?
Hoewel Tilburg West nog steeds een redelijk aanbod van voorzieningen heeft, heeft er een geleidelijke achteruitgang plaatsgevonden. Dat komt doordat het aantal inwoners de afgelopen decennia gestaag is afgenomen. Veel winkelstrips zijn verdwenen, de Westermarkt werd sleets en de openbare ruimte schraler van kwaliteit. Tegelijk nam het autobezit toe en daarmee het ruimtegebruik ervan. Toename van autobezit maakte tegelijk dat er minder ruimte overbleef voor ontmoeten en verblijven. Als er veel woningen en inwoners bijkomen zou er bij hetzelfde gebruik van de auto te weinig ruimte overblijven voor het leven op straat: mensen die wandelen en fietsen, kinderen die buiten spelen en leefruimte voor dieren. Maar ook voor de auto’s, bezorg- en hulpdiensten en bussen die wél moeten kunnen rijden blijft er dan te weinig ruimte over. 

Wat willen we bereiken? 
We streven naar een stad waarbij iedereen naar buiten kan stappen op een aantrekkelijke straat, met voorzieningen, en levendigheid in de buurt. We willen dat voor veel meer mensen dan nu fietsen en lopen op nummer 1 komen te staan. Het idee is dat winkel, school, huisarts, fysio, sport, parken, OV-haltes, treinstation op loop- en fietsafstand vanuit huis zijn. Het draagvlak voor al die voorzieningen wordt dankzij het toegenomen aantal inwoners ook veel groter. Samen met beter openbaar vervoer is er daardoor minder noodzaak om de auto te nemen en houden we goede doorstroming van het verkeer. Met een nieuwe weginrichting wordt het veiliger op straat. Ook zijn er meer plekken waar het geluid van mensen en vogels overheerst en waar mensen elkaar ongedwongen tegenkomen. 

Hoe pakken we dat aan? 
‘Stad aan je voeten’ is alleen mogelijk als er voldoende mensen van de voorzieningen gebruik maken. Groei van het aantal inwoners en werkenden is dus een voorwaarde. Want in een hoge stedelijke dichtheid met veel voorzieningen is alles dichtbij. Clusters van voorzieningen functioneren als de brandpunten van het stedelijk leven. Dat vraagt om een slimme keuze van locaties, maar ook om goede fiets- en wandelroutes naar die voorzieningen toe. Aan ontwikkelaars vragen we om vrijwel alle nieuwbouw uit te voeren in 5 tot 8 lagen, met uitzonderingen voor hoogbouwaccenten op strategische plekken. We nemen de ‘menselijke maat’ als uitgangspunt en zorgen naar een veilige en gevarieerde beleving op straat. 

We verbeteren ook het openbaar vervoer. Daarvoor zetten we bij de verantwoordelijke partners in op een vernieuwd station en hoogwaardige openbaar vervoerslijnen: comfortabel, snel, betrouwbaar en frequent. Ook zorgen we dat deelauto’s binnen handbereik zijn. Het is dan voor meer inwoners mogelijk om mobiel te zijn, ook zonder eigen auto. Daarbij blijft de auto een belangrijk vervoersmiddel, ook en vooral voor mensen die ervan afhankelijk zijn.

Hoe ziet dat eruit? 
Door functies te mengen zijn er voorzieningen en werkplekken in de buurt van woningen. Samen met cultuuraanbod en evenementen zorgt dit voor levendigheid in de wijk. Er zijn veel aantrekkelijke routes voor wandelen en fietsen. De belangrijkste routes zijn op hete zomerse dagen koel, met voldoende schaduw. Er is beter busvervoer en het station heeft de allure en overzicht die past bij een positie als ‘poort’ van Tilburg West naar de regio, provincie en de rest van Nederland en vice versa. Het parkeren voor nieuwe gebouwen vindt plaats in centrale voorzieningen, zoals comfortabele en veilige garages. De gevelwanden van de onderste bouwlagen (ook wel plinten genoemd) zijn voldoende open en afwisselend. Veel voordeuren komen uit op de straat. Er is menselijke activiteit achter de ramen. Technische ruimtes van gebouwen zijn uit het zicht. 

De Westermarkt krijgt een uitgebreid en gemengd winkel- en voorzieningenaanbod, maar ook Professor de Moorplein en de Rooi Pannen, en iets verderop het Paletplein, blijven plekken waar mensen terecht kunnen voor dagelijkse boodschappen. Deze brandpunten van voorzieningen zijn levendige plekken, die met aantrekkelijke en veilige wandel- en fietsroutes bereikbaar zijn gemaakt vanuit de omliggende buurten. 

4.4 Basisprincipe 3: Thuis in een Gemengde Buurt

We bouwen aan aantrekkelijke buurten waar iedereen zich thuis kan voelen, met een menging van wonen, werken, sporten en leren.

Wat is de situatie nu?
Tilburg West bestaat van oorsprong uit verschillende buurten die zijn aangelegd om de bewoners een overzichtelijke omgeving te bieden in de moderne stad. Elke buurt is net even anders, maar op het eerste gezicht lijken de Torenbuurt, Abdijbuurt en Luchthavenbuurt op elkaar. De ontwerpers gingen bij het ontwerp uit van buurten met centrale ontmoetingsplekken. Elke buurt was ook een parochie, waarbij kerken en scholen de letterlijke middelpunten waren. Al snel zijn kerk en kerngezin veel minder belangrijk geworden. Ook het verenigingsleven heeft aan belang ingeboet. Sommige buurten kennen relatief veel armoede en de veiligheid staat onder druk.Niettemin is er nog gemeenschapszin waarin men naar elkaar omkijkt en mantelzorg verleent. De behoefte om elkaar te ontmoeten en een praatje te maken is er ook niet minder om geworden. Toch zijn er buiten maar weinig plekken waar dat op een prettige en ongedwongen manier kan. 

Wat willen we bereiken? 
We streven naar een gemengd, divers en inclusief deel van de stad. Een levendig gebied met een meer stedelijk karakter dan nu het geval is. Verschillende functies liggen naast elkaar of zelfs op elkaar. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een ontmoetingsruimte op de begane grond (in de plint) van een woongebouw of een openbare daktuin op het dak van een parkeergebouw. Daardoor zal de stad ook veiliger aanvoelen. 

We willen dat de stad en de gebouwen zo georganiseerd zijn dat de bewoners elkaar tegenkomen en er plekken zijn voor informele ontmoetingen, zowel in gebouwen als in de buitenruimte. We willen dat mensen van allerlei achtergronden en van alle leeftijden er hun thuis vinden. Eigentijds en zonder valse nostalgie. Er is gelegenheid voor ongedwongen praatjes, voor kijken en bekeken worden, sociale verbanden en buurtinitiatieven in de openbare ruimte, de winkels en de voorzieningen. We willen zo optimaal bijdragen aan de doelen van de gebiedsvisie Tilburg 3 West (zie inleiding) en het uitvoeringsplan voor het Het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). Zo kunnen we een inspirerende en aantrekkelijke leefomgeving bieden aan bestaande en nieuwe inwoners.

Hoe pakken we dat aan? 
We voegen nieuwe woningen toe in een variatie van woningtypes, waardoor bijvoorbeeld studenten en ouderen passende en betaalbare woningen vinden. Met nieuwe woonconcepten voorzien we in de behoeften en woonvormen van deze tijd. We doen dat voor huidige bewoners en nieuwe bewoners. Extra bewoners creëren meer draagvlak voor onder andere winkels en scholen. De scholen voor primair onderwijs ontwikkelen zich tot integrale kindcentra waar ook ruimte is voor opvang en begeleiding. De Westermarkt krijgt een grote opknapbeurt zodat deze weer lange tijd meekan als hét centrum van West. We maken ruimte voor dagelijks ontmoeten en bijpraten in een uitnodigende buitenruimte.

Hoe ziet dat eruit? 
Het Kenniskwartier is straks veelzijdiger en gevarieerder dan nu. Iedere buurt heeft wel een of meer plekken voor informele ontmoeting, sport en spel. De Westermarkt is hét levendige centrum waar reuring en vertier is en waar winkels en andere voorzieningen elkaar aanvullen. Op specifieke plekken in het gebied zijn appartementen, werkfuncties en voorzieningen toegevoegd. Dan denken we bijvoorbeeld aan de omgeving van de Westermarkt, de Reitse Campus, de omgeving van het treinstation en de Statenlaan. Nieuwbouw bestaat vooral uit middelhoogbouw (5-8 bouwlagen) in een grote variatie aan woningtypen, met aanbod voor jongeren en studenten. De gebouwen hebben een hoge kwaliteit. Op een aantal plekken wordt hoogbouw gerealiseerd, waarbij aandacht is voor een goede aansluiting op de bestaande omgeving. Er zijn goede overgangen tussen de gebouwen en de openbare ruimte. Er zijn ook collectieve ruimtes die die de overgang vormen tussen de woningen en de openbare ruimte. Variërend van een bankje voor de deur tot een binnentuin of een gezamenlijke daktuin.

4.5 Basisprincipe 4: Wijken van Kennis & Kunde

We bouwen aan een wijk met een levendige wijkeconomie én een cluster van kennisintensieve bedrijvigheid. 

Wat is de situatie nu?
Onderwijs en kennisontwikkeling zijn sterk verweven met de geschiedenis van Tilburg West. Tilburg University en instellingen voor hoger en middelbaar beroepsonderwijs zijn er sinds 50 jaar gevestigd. Het onderwijsaanbod heeft zich in de loop van de jaren verbreed en uitgebreid. Dan spreken we niet alleen over de universiteit, maar ook bijvoorbeeld ook over Avans Hogeschool, De Rooi Pannen, Yonder, voortgezet en primair onderwijs. Toch is er weinig verbinding met de wijken eromheen. Zowel in ruimtelijke zin (denk aan de looproute van de Tilburg University Campus naar het station) als in sociaal-economische zin. Er zijn wel ondernemingen, maar er is relatief weinig economische activiteit die samenhangt met de deze kennisinstellingen. Ook de diverse kleinschalige wijkgebonden economie is relatief beperkt ontwikkeld. 

Wat willen we bereiken? 
We streven naar een betere inbedding van het onderwijs in de stad, zowel economisch als ruimtelijk. We zien mogelijkheden voor innovatieve bedrijvigheid die past bij het profiel van de aanwezige kennisinstellingen. We streven naar een voedingsbodem van en voor mensen, bedrijven en activiteiten die elkaar ontmoeten, elkaar inhuren en toeleveren. Tilburg lijkt een goede positie te hebben voor bedrijvigheid gericht op de toepassing van nieuwe technologie in het dagelijks leven. 

We willen van ‘stad met universiteit’ naar ‘universiteitsstad’. Instituten en bedrijven binden zich aan de aanwezige onderzoeks- en onderwijsinstellingen. Het Kenniskwartier wordt zo een broedplaats, een werk- en denkplek, één van de economische kerngebieden in de stad. 

We willen dat creatieve makers, startende ondernemers en kennisbedrijven er een lab, werkplek, atelier of werkplaats starten. Startende ondernemers kunnen gemakkelijk hulp en kennis inschakelen om hun bedrijf te versterken. We zien een levendige wijkeconomie voor ons: een mix van werkgelegenheid met zowel kennisintensieve bedrijven als ambachtelijke makers en dienstverleners. 

Hoe pakken we dat aan? 
Door de spreiding van onderwijsgerelateerde functies, wordt de verbinding tussen stad en studenten bevorderd. We creëren betaalbare ruimten voor creatieve makers die hun werkplaats kunnen vestigen. We vergroten het aanbod aan woningen die geschikt zijn voor een  een bedrijf aan en dichtbij huis. We bouwen betaalbare starterswoningen en werkplekken voor studenten en afgestudeerden. Doorstarters kunnen flexibel huren. Ook reserveren we ruimte voor de wat grotere bedrijven, die extra welkom zijn als ze passen binnen het Tilburgse Innovatieprofiel. We zorgen voor een levendige omgeving waar studenten en andere jonge talenten zich op hun gemak voelen. Zo voegen we een nieuwe locatie toe aan het succesvolle innovatiedistrict in de Spoorzone.

Hoe ziet dat eruit? 
De kennisinstellingen hebben een betere fysieke aansluiting op de buurten eromheen. Op en rondom de verder te ontwikkelen Reitse Campus is een levendige buurt met veel starterswoningen, maar ook horeca, ateliers en voorzieningen. Langs een toekomstige ‘Esplanade’ (§5.3.3) is ruimte voor creatieve kennis-en maakbedrijven, maar ook voor de wijkverzorgende economie, van fietsenmakers tot en met repairshops en wasserettes. Langs de statige Prof. Cobbenhagenlaan en bij het treinstation is ruimte voor bedrijven die kantoorruimte zoeken inclusief een zichtlocatie. Het bestaande bedrijventerrein aan de Beelaerts van Bloklandlaan kan in de toekomst ruimte bieden aan een levendige mix van woningbouw en werklocaties. Een vernieuwd station en goede verbindingen met de regio zorgen dat werknemers ‘van buiten’ het Kenniskwartier makkelijk bereiken. 

4.6 Basisprincipe 5: Typisch Tilburgs

We geven nieuwe allure aan kenmerkende gebouwen, parken en plekken waar we trots op zijn en voegen karaktervolle gebouwen en plekken toe.

Wat is de situatie nu?
Tilburg is een ondernemende en succesvolle stad. Toch was het uiterlijk van de stad voor velen, ook Tilburgers zelf, niet een stad om trots op zijn. Die tijd is langzaam voorbij. De stad herkent en erkent bijvoorbeeld zijn karaktervolle gebouwen. Dat zien we aan de wijze waarop de Spoorzone wordt herontwikkeld – waar de Lochal is bekroond met internationale prijzen. Tilburgers zijn zich bewuster van hun eigenheid als verzameling buurtschappen, hun industriële verleden met rauwe randjes en hun humor en zelfspot. Tilburg is anders dan de andere Brabantse steden, maar juist dat is een reden om met trots en genegenheid over deze stad van makers en aanpakkers te praten. 

Ook Tilburg West heeft verborgen parels, karaktervolle verhalen en personen, en bijzondere plekken die Typisch Tilburgs zijn en de eigenheid van de wijk bepalen. Denk hierbij aan het Wandelbos en de Oude Warande, of het Cobbenhagengebouw van architect Jos Bedaux, geboren in Tilburg. Aan de bijzondere kerken in de verschillende buurten. De IJskoning aan de Taxandriëbaan, de ISN Süleymaniye Moskee aan de Wandelboslaan en natuurlijk de uitspanning Boerke Mutsaers, bekend bij vele generaties Tilburgers en al sinds begin 1700 een pleisterplaats. Sommige van deze karaktervolle plekken raken in de vergetelheid. Andere krijgen nog niet de positie en waardering die zij verdienen. Bewoners en bedrijven identificeren zich daardoor minder met de wijk, laat staan dat ze er trots op zijn.

Wat willen we bereiken? 
We willen dat de buurten en plekken in het Kenniskwartier, net als andere delen van de stad, gezien en herkend worden als Typisch Tilburgs. Dat karaktervolle en unieke onderdelen van de buurten en wijken worden gekoesterd, als gebouw, laan of park, maar ook in namen die we gebruiken en verhalen die we vertellen. We willen dat het verleden van de wijk zichtbaar blijft en doorklinkt in het heden en de toekomstige generaties. Daarnaast willen we nieuwe waardevolle plekken toevoegen, waarop de bewoners in West trots zijn en hun eigen verhalen en identiteit aan kunnen ontlenen. Iconische architectuur is daarbij niet het uitgangspunt,  maar we willen wel dat beeldbepalende gebouwen met ambitie en bijzondere kwaliteit bijdragen aan het verhaal van Tilburg West. We willen geen anonieme kopieën van gebouwen elders, maar gebouwen die zowel gewetensvol als grensverleggend zijn; nieuwe schoolvoorbeelden van een duurzame en eigentijdse manier van bouwen. Dit geldt voor de buitenruimte als plek voor ontmoeting en creativiteit.

Hoe pakken we dat aan? 
Na decennialang samen investeren zien we nu de resultaten van het aantrekkelijker maken van de stad. We willen deze stijgende lijn graag doorzetten in Tilburg West – niet als gemeente alleen, maar samen met de Tilburgers, met ontwikkelaars, corporaties, en met grote organisaties en instellingen in de stad. Op zijn Tilburgs; dat betekent voortvarend, maar met de voetjes op de grond! En Tilburg is een sociale stad. We bouwen niet alleen in stenen, maar ook aan gemeenschappen met kansen voor iedereen. Tilburg is tegendraads en experimenteel met een rauw randje, maar ook creatief en sociaal. Het Tilburgse verleden klinkt bijvoorbeeld door in een naam als Boerke Mutsaers. Het volkse Tilburgse dialect, mag best in de schijnwerpers blijven. Zelfspot is Tilburger niet vreemd.

Hoe ziet dat eruit?
Met het basisprincipe ‘Typisch Tilburgs’ koesteren we de geschiedenis, onze mentaliteit, onze diversiteit en het karakter van de stad. We gaan met zorg om met de openbare ruimte en gebouwen waar we trots op zijn en geven ze nieuwe glorie. Bijvoorbeeld met betere entrees voor de Oude Warande en het Wandelbos, het opknappen van monumentale routes als de Prof. Cobbenhagenlaan, en het herkenbaar maken van de voormalige herdgang op de Reitse Campus. We doen ons best om monumentale gebouwen als ankerpunten in de wijk te behouden en toekomst te geven. Maar ook nieuwe gezichtsbepalende gebouwen moeten de potentie hebben om Tilburgs trots op te wekken. Huidige en toekomstige bewoners zijn (opnieuw) trots op de buurt waarin ze opgroeien en hun talenten ontwikkelen. 

5.1 Wat legt het ruimtelijk plan vast en hoe is het opgebouwd?

De vijf basisprincipes uit het voorgaande hoofdstuk zijn ons kompas voor de komende 20 jaar. Ze geven richting bij beslissingen over hoe iets vorm te geven of te organiseren. Ze zijn soms nog idealistisch van toon en niet altijd even hard. Om beter te begrijpen wat ze betekenen, hebben we de basisprincipes vertaald in een ruimtelijk plan op hoofdlijnen. Dat laat zien hoe het Kenniskwartier er ruimtelijk uit gaat zien. Dit plan bestaat uit een raamwerk met de hoofdroutes, de beschrijving van een aantal buurten en van de belangrijke plekken. Deze komen in dit hoofdstuk stuk voor stuk aan de orde.  

Met het ruimtelijk plan op hoofdlijnen borgen we dat onze ambities een fysieke plek krijgen, dat er samenhang tussen de verschillende deelgebieden ontstaat en dat we een beeld krijgen van het programma dat we kunnen realiseren. In een vogelvluchtperspectief laten we zien hoe het gebied er in de toekomst uit zou kunnen zien. Het ruimtelijk plan is zeker geen blauwdruk. We behouden de flexibiliteit om deelprojecten, inclusief alle details, later uit te werken. 

Sprekend over bouwhoogtes is overal in het Kenniskwartier het zogenaamde Tilburgs Weefsel van toepassing; een weefsel van bestaande laagbouw met toe te voegen middelhoogbouw. Daarin enkele hoge ‘accenten’ en ‘specials’ die er bovenuit steken. 

Daarnaast bestaat het ruimtelijk plan op hoofdlijnen uit drie soorten bouwstenen: 

• Het ruimtelijk raamwerk van hoofdroutes met bijbehorende groenstructuren en openbare ruimtes (§5.3). Dat kunnen hoofdwegen voor gemotoriseerd verkeer zijn, zoals de Prof. Cobbenhagenlaan, de Wandelboslaan en de Statenlaan. Maar minstens zo belangrijk zijn de hoofdroutes voor fietsers en voetgangers: de nieuwe Esplanade, de Stadsbospromenade en de Reitse Hoevenstraat. Tenslotte is er het nieuwe Boerke Mutsaerspark, een langgerekt park aan weerszijden van het spoor. 

• De belangrijke plekken. Belangrijke openbare plekken met een functie voor heel Tilburg West (§5.4). Het zijn het Station Tilburg Universiteit, de universiteitscampus met de Oude Warande, de Westermarkt en het Westerpark. 

• De stadsbuurten, elk met een eigen karakter, die zich als een mozaïek binnen het raamwerk bevinden (§5.5). Het zijn de bestaande buurten, zoals de Torenbuurt en de Abdijbuurt. Daar komt een nieuwe buurt bij: een buurt die we in dit plan de Reitse Campus hebben genoemd.  

5.2 Het Tilburgs Weefsel

Het grootste gedeelte van de bebouwing in het Kenniskwartier maakt onderdeel uit van het zogenaamde ‘Tilburgse Weefsel’. Dit weefsel bestaat, naast de bestaande bebouwing, ook uit middelhoge, nieuwe gebouwen van 5 tot 8 bouwlagen. We noemen dit een weefsel, omdat het (veel meer dan nu het geval is) een aaneengesloten patroon van straten en pleinen moet zijn. Door gebouwen in dit weefsel dichter op elkaar te plaatsen kunnen we de openbare ruimte een besloten karakter geven. Op deze manier bevorderen we onderling contact en sociale veiligheid: er is meer gelegenheid en kans dat mensen elkaar zien, groeten of een praatje maken. 

Daarnaast is er bij middelhoogbouw nog goed contact mogelijk tussen personen op een balkon en de aangelegen openbare ruimte. Men herkent op deze afstanden elkaars gezichten en kan elkaar nog verstaan. Daarnaast kunnen middelhoge gebouwen goed functioneren als voetstuk van een hoger gebouw. Op die manier kunnen de overgangen met bestaande gebouwen goed worden gemaakt. 

Binnen het Tilburgse Weefsel heeft de Prof. Cobbenhagenlaan een bijzondere positie. De bebouwing heeft van oorsprong een grotere variatie in hoogte en verschijningvorm dan de omliggende woonwijken. De primaire insteek is dat hogere gebouwen aan deze stedelijke as niet hoger zijn dan 8 bouwlagen. 

Uitzonderingen op het Weefsel: “Stedelijke Accenten’ en ‘Specials’ 
Naast de bebouwing van het Tilburgse weefsel (zie B1 in de afbeelding) zien we ook ruimte voor ‘Stedelijke Accenten’ en de zogenaamde ‘Specials’. De Stedelijke Accenten zijn hogere gebouwen die uitsteken boven het Tilburgse Weefsel (zie B2 in de afbeelding). Deze gebouwen hebben een stedelijke oriëntatie en zoeken een relatie met de buitenwereld. Ze kunnen herkenningspunten in de stad worden, maar kunnen ook een rol hebben op wijk- of buurtniveau. Een torenvolume is het hart van een buurt kan bijvoorbeeld de rol overnemen van een (verdwenen) kerktoren; het vormt een markering van een centrale ontmoetingsplek in een buurt. 

We onderscheiden vier structuren waarbinnen stedelijke accenten geplaatst kunnen worden.

• Harten van de buurten

Rond het hart van de buurten is er incidenteel ruimte voor hogere bebouwing. De hoogte voor deze accenten is niet veel hoger dan het Tilburgse weefsel (2 tot 5 bouwlagen hoger dan de omliggende bebouwing), omdat de naastgelegen bebouwing over het algemeen dichtbij ligt. De werking van een dergelijk accent is ook beperkt; het benadrukt het hart een deelgebied, maar het accent heeft geen rol op stads(deel)niveau. 

• De Parkranden

Het Kenniskwartier wordt omspoeld en dooraderd door een aantal grote parken. Met deze gebiedsontwikkeling willen we deze parken beter omkaderen met bebouwingswanden; door nieuwe gebouwen enige maat te geven en op het park te oriënteren maken we duidelijke parkranden. Bovendien geven we zo veel bewoners zicht op de mooiste plekken van het Kenniskwartier. Over het algemeen volstaat hiervoor de bebouwingshoogte van het Tilburgse weefsel (tot 8 bouwlagen), maar incidenteel passen hier ook bebouwingsaccenten bij met hoogtes van 50 tot 70 meter.

• De Stadsstraat

De centrale lijn Statenlaan / Prof Verbernelaan wordt omgevormd van doorstroomweg naar stadsstraat. Dit doen we door gebouwen aan deze straat te zetten met publieke functies in de bebouwingsplinten en de openbare ruimte aantrekkelijker te maken voor voetgangers en fietsers. Daarnaast geven we de Westermarkt en het toekomstige station met behulp van paviljoens en nieuwe pleinen een uitnodigend gezicht aan de Statenlaan. Bij dit nieuwe karakter past ook een afwisselend bebouwingsbeeld dat zowel de straat begeleidt als doorzichten geeft naar de aanliggende buurten. Daarnaast moeten de nieuwe gebouwen hier een brug vormen tussen de verschillende maaiveldhoogten rond de onderdoorgang van het spoor. Bij dit beeld past een afwisseling in bebouwingshoogtes tussen de 4 en 12 bouwlagen. Incidenteel is hier ook torenvolume van 50 tot 70 meter op zijn plaats.

Als onderzoeken in de uitwerkingsfase aantonen dat een hoogte-accent van meer dan 70 meter wenselijk is om een kwalitatief goede invulling te geven aan de oriëntatiefunctie van een gebouw binnen de stedelijke context, is in uitzonderlijke situatie, afwijken van de maximale bouwhoogte van 70 meter in het Kenniskwartier bespreekbaar.

• De specials 

De specials zijn gebouwen en bouwwerken die bij een specifieke, publieke plek horen. Het zijn paviljoens of opvallende constructies met een vrij liggende positie in een park of op plein. Ze markeren een ontmoetingsplek en geven hier tegelijkertijd vorm en invulling aan. In het Kenniskwartier zijn dat veelal bekende plekken in de parken en bossen, maar ook de voorzijde van de Westermarkt is zo’n plek. In de plannen voor dit winkelcentrum worden de verdwenen paviljoens op het plein, weer teruggebracht in een nieuwe, eigentijdse verschijningsvorm. 

Denk verder ook aan het paviljoen in het Westerpark, de uitkijktoren in het Spoorpark of Grotto in de Oude Warande. Ook de locatie Boerke Mutsaers is zo’n plek, waar een bijzonder gebouw met terras invulling geeft aan deze aanlandplek. De komst van het spoor en het station en de ontwikkeling van de fietsroute hierlangs hebben deze plek eigenlijk nog markanter gemaakt. Met de toekomstige herontwikkeling van het station zal deze plek weer in een nieuwe context komen te staan.

5.3 Het raamwerk: netwerk van hoofdroutes

5.4 Belangrijke plekken

5.5 Buurten

5.6 Ruimtelijke uitwerking

6.1 Samen met partners

Hoe werken we samen met onze partners? Hoe ziet de planning eruit? Wanneer wordt welk deel van het Kenniskwartier aangepakt? Hoe is de inspraak en participatie geregeld? Daarover gaat dit hoofdstuk. 

In hoog tempo, met goede kwaliteit
We realiseren in het Kenniskwartier een menging van functies: wonen, werklocaties en voorzieningen. We willen dat die functies bijdragen aan gezonde, prettige en veilige buurten, met werk nabij en goede commerciële en maatschappelijke voorzieningen ‘om de hoek’. Dat moet ook nog eens snel gebeuren, gezien de grote behoefte aan betaalbare en passende woningen. Dat alles terwijl er in het Kenniskwartier wordt gewoond en gewerkt. 

Het hoge ontwikkeltempo moet hand in hand gaan met de gewenste kwaliteit, de participatie, en de geformuleerde ambities van dit omgevingsprogramma en overige ambities en opgaven, die bijvoorbeeld uit de gebiedsvisie Tilburg 3 West volgen  (zie kadertekst). 

Als gemeente kunnen we deze gebiedsontwikkeling niet alleen tot een succes maken. We werken daarom volop samen met partners in het gebied. Dit hoofdstuk beschrijft deze samenwerking bij de uitvoering van het omgevingsprogramma. 

In de aanloop: gesprekken met bewoners en partners
In de afgelopen jaren hebben we veel gesproken met huidige en toekomstige bewoners, ondernemers, woningcorporaties, maatschappelijke organisaties, sportinstellingen, onderwijsinstellingen, verenigingsleven en andere partners die betrokken zijn bij de gebiedsontwikkeling in het Kenniskwartier. Er zijn diverse partnerbijeenkomsten geweest waarbij maatschappelijke instellingen, ontwikkelaars en vertegenwoordigers van bewoners aanwezig waren. Daarnaast hebben we op buurtniveau veel gesprekken gevoerd, bijvoorbeeld in de Abdij- en Torenbuurt, de Westermarkt, Stationsbuurt en Reitse Campus. Het doel hiervan was enerzijds om te horen en te begrijpen wat bewoners of gebruikers belangrijk vinden in hun buurt. Anderzijds hebben we ze bekendgemaakt met de grote opgaven in het Kenniskwartier en een toelichting gegeven op hoe we dit willen bereiken, onder andere via het Omgevingsprogramma.

De gesprekken op buurtniveau zijn samen met partners als Tiwos en ContourdeTwern gevoerd. In navolging van de Richtlijn Omgevingsdialoog Tilburg zijn voor de Westermarkt en de Stationsbuurt planteams opgericht. Vergaderingen daarvoor vinden plaats in het Informatiepunt op de Westermarkt. Dit informatiepunt is wekelijks op donderdagen geopend voor belangstellenden, die om informatie over de gebiedsontwikkeling Kenniskwartier vragen. Via de website Denk mee Tilburg, artikelen in lokale media en een maandelijkse digitale nieuwsbrief worden zoveel mogelijk betrokkenen op de hoogte gehouden.

We maken ook dankbaar gebruik van de kennis en ervaring die er in Tilburg West aanwezig is en die gebundeld wordt in het Strategisch Gebiedsteam West. Dit team bestaat uit maatschappelijke partners die werken aan de ontwikkeling van Tilburg West, waaronder het Kenniskwartier. Er is een brede vertegenwoordiging van wijkprofessionals die dagelijks met bewoners en organisaties in contact staat. Er wordt door dit Strategisch Gebiedsteam twee keer per maand overleg gevoerd.

Veel mensen in West zijn trots op de buurt waarin ze wonen. Er is daarom veel betrokkenheid en energie bij onze partners, zeker bij de bewoners en ondernemers die er al lange tijd wonen en werken. Alle gesprekken hebben bijgedragen aan duidelijke keuzes voor de hoofdstructuren en basisprincipes die we gebruiken bij de ontwikkeling van het Kenniskwartier. 

Ook met het vervolg willen we samen aan de slag 
Ook na de publicatie van dit Omgevingsprogramma blijven we samenwerken met onze partners in West. Samen gaan we aan de slag om de uitgangspunten voor de gebiedsontwikkeling concreet te maken. We blijven – net als afgelopen periode – in gesprek met bewoners, ondernemers en andere belangstellenden. Dit doen we tijdens informatiemarkten, in het informatiepunt Westermarkt, in de planteams of aan de keukentafel bij mensen thuis. We nemen de input uit de gesprekken zoveel mogelijk mee in de plannen en de eerste ontwerpen van het gebied. En we mogen nog een tijdje met elkaar aan de slag: de gebiedsontwikkeling kent namelijk een lange doorlooptijd met verschillende fasen. We werken van grof (schetsontwerp) naar fijn (definitief ontwerp). Daarom werken we bij de verdere uitwerking vaak op buurtniveau.

6.2 Fasering

Afspraken met het Rijk - NOVEX
Voor de ontwikkeling van het Kenniskwartier is een bijdrage vanuit de Rijksoverheid toegekend. Het Rijk draagt financieel bij aan de benodigde maatregelen voor infrastructuur en mobiliteit zodat woningbouw sneller gerealiseerd kan worden. Het Kenniskwartier is in 2022 namelijk aangewezen als grootschalig woningbouwgebied (NOVEX-gebied). Hiermee is het een van de 17 aangewezen gebieden in Nederland waar grootschalige opgaven op het gebied van ruimte, economie en sociaal samenkomen. Met het Rijk is afgesproken om in het Kenniskwartier te starten met de bouw van 5.000 woningen vóór 2030, waarvan 50% betaalbaar. Het Rijk heeft hiervoor verschillende subsidies gegeven. Onderdeel hiervan zijn: 

• Versnellingslocaties: op de locaties Reitse Campus en Stationsbuurt wordt uiterlijk in 2027 gestart met de bouw van 1.000 woningen (50% betaalbaar), inclusief een pakket aan infra- en mobiliteitsmaatregelen.

• Woningbouw Impuls Westermarkt: de start bouw van circa 750 woningen op de Westermarkt in uiterlijk 2026.

• Verspreid over het Kenniskwartier, de start bouw van de overige ca. 3250 woningen voor 2030.
  

Daarnaast wordt er voor heel Tilburg West gekeken naar de realisatie van nog eens 5.000 woningen in de periode daarna, waarvan ca. 2.500 in het Kenniskwartier. Bij de genoemde fasering hebben we rekening gehouden met de afspraken met het Rijk.

Rekening houden met veranderingen
Het omgevingsprogramma Kenniskwartier geeft kaders en uitgangspunten voor de ruimtelijke structuur, maar ook geeft het sociale, economische en programmatische uitgangspunten. Zowel voor de korte (komende vijf jaar) als de lange termijn, tot 2040. Nog lang niet alles is in detail vastgelegd. Dat kan ook niet omdat er nog veel moet worden uitgezocht en uitgewerkt. Tijdens de uitwerking kan blijken dat sommige dingen toch lastiger blijken te zijn. Of dat iets slimmer kan dan van tevoren bedacht. Het zal nodig zijn om in te spelen op actuele gebeurtenissen, behoeften, kansen en marktontwikkelingen die zich de komende jaren voordoen.

De omstandigheden en nieuwe inzichten kunnen zich in de toekomst zelfs nog zover ontwikkelen dat er op een gegeven moment aanleiding is om dit omgevingsprogramma een update te geven. Dat zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn nadat de gebiedsvisie Tilburg 3 West is vastgesteld.

Fasering 
Het Kenniskwartier is een groot gebied en er zijn verschillen tussen de buurten. Daarom hebben we een globale fasering gemaakt voor de woningbouw, en de maatregelen aan de infrastructuur in de komende 20 jaar. Welke ontwikkelingen de komende jaren (tot 2030) aan de beurt, en waar gaat pas later de schop in de grond? Dat staat in de volgende afbeeldingen. 

Waar gaan we als eerste van start? 
In aansluiting op de afspraken met het Rijk zijn we op een aantal deellocaties al bezig met de uitwerking van de plannen en de uitvoering van projecten. 

• De Westermarkt is een zogenaamde ’impulslocatie’ voor woningbouw. In 2026 dient te herontwikkeling van start te gaan. Het plan is om het bestaande winkelgebied te verbouwen en ongeveer 750 woningen toe te voegen. Daarnaast wordt de openbare ruimte opgeknapt en het parkeren grotendeels ondergronds opgelost.

• Een deel van de Reitse Campus is een ‘versnellings-locatie’. Uiterlijk in 2027 moet een start zijn gemaakt met nieuwe woningbouw. Daarvoor werken we samen met de betrokkenen in het gebied plannen uit. Daarbij is er ook aandacht voor de toekomstige situatie van de woonwagenlocatie.

• De P+R locatie en de aangrenzende vijver in de Stationsbuurt zijn ook een ‘versnellingslocatie’. We studeren hier op de ontwikkeling van woningbouw, een parkeervoorziening, een park en waterberging zoals een vijver. Een planteam met bewoners is hierbij betrokken, waarbij ook aandacht is voor de toekomstige situatie van de nu aanwezige volkstuinen.

• In de Luchthavenbuurt (rondom de Schiphollaan) werken we met een aantal organisaties samen aan de herontwikkeling van het cluster van maatschappelijke voorzieningen. 

• Samen met de Tilburg University wordt de vernieuwing van het Sports & Health Center onderzocht, voor zowel de binnen- als buitensport.

• De openbare ruimte van de Torenbuurt wordt opgeknapt. Rondom de grondgebonden woningen leggen we nieuwe bestrating aan, vervangen we leidingen, en realiseren we meer groen op straat. 

• Het viaduct van de Ringbaan-West over het spoor wordt over enkele jaren vervangen. Daarbij wordt de weg ten zuiden van het spoor ‘op palen gezet’ waarmee het Spoorpark en de Reitse Campus direct aan elkaar verbonden worden. 

• Bij de Vijverbuurt en Dionisiusbuurt wordt in samenspraak met de betrokken partijen gekeken naar de mogelijkheden tot herontwikkeling van (een deel van) het gebied. 
  

Programma per deelgebied 
Elk deelgebied heeft een programma van wonen, bedrijfsruimte, kantoren, maatschappelijke voorzieningen en herinrichting van de openbare ruimte. Dit programma is samengesteld in aansluiting op onze basisprincipes (hoofdstuk 4) en het ruimtelijk raamwerk (hoofdstuk 5). Zo zorgen we ervoor dat functies op de meest geschikte plek terechtkomen. Daarbij merken we op dat het programma flexibel is en moet kunnen inspelen op toekomstige veranderingen. In hoofdstuk 7 wordt er dieper ingegaan op de behoefte per programma, waaronder wonen, sociaal-maatschappelijk en economie. Per deelgebied is een bandbreedte opgenomen van het aantal nieuw te bouwen woningen. 

*In de buurtvisie Abdij- en Torenbuurt is de Abdijbuurt benoemd zónder de sterflats en vermeldt daarom een bandbreedte 400-700 woningen.

6.3 Organisatie

Voor elk van de deelgebieden maken we als gemeente een nadere uitwerking van de plannen uit dit omgevingsprogramma (§6.2). We houden als gemeente de regie en werken samen met de partijen die een belang hebben in het deelgebied. Bijvoorbeeld omdat ze de eigenaar zijn van grond en/of gebouwen. 

Rol van de gemeente
Als gemeente houden we de regie op de ontwikkeling van het Kenniskwartier als geheel. We bewaken de samenhang en maken afwegingen tussen de verschillende opgaven (zoals waterberging, verkoeling, groen, mobiliteit, economie, openbare ruimte). En nadrukkelijk nemen we daarbij ook de sociale opgaven mee. Bij de herinrichting van de openbare ruimte (inclusief wegen, kabels en leidingen), en de grote infrastructurele werken zijn we als gemeente verantwoordelijk. Bij de ontwikkeling van gebieden en gebouwen kan de gemeente een meer of minder actieve rol nemen. Dit hangt vooral af van de eigendomssituatie:

• Op plekken waar de gemeente zelf over gronden beschikt, selecteren we een geschikte partner met wie we langjarig samenwerken aan de ontwikkeling. 

• Op plekken met privaat eigendom nodigen we partijen uit om initiatief te nemen en met passende plannen te komen. Op die plekken hebben we een meer coördinerende rol. 
  

Het aantal eigenaren in het Kenniskwartier is groot. Veel ontwikkelingen vinden plaats op plekken waar nu al woningen of andere gebouwen staan. Een aantal partijen heeft relatief veel grondbezit: gemeente (vooral in openbare ruimte), Tilburg University en de woningcorporaties Tiwos en WonenBreburg). Ook anderen hebben eigendom: particuliere woningbezitters, winkeleigenaren, bedrijven, ontwikkelaars, corporaties en maatschappelijke instellingen. Vanzelfsprekend zijn en blijven we in gesprek met eigenaren van grond en/of gebouwen over eventuele initiatieven en plannen waar het hun grond of eigendom betreft. 

Volgende stap: ontwikkelstrategie
Bij de verdere uitwerking van plannen per deelgebied houden we rekening met de volgende drie thema’s: 

1. Proces: samen in vroegtijdig stadium plannen maken, bijeenbrengen van alle belangen in een gebied, tot stand brengen van participatie en communicatie, onderlinge afstemming van doelgroepen en branding.
2. Programma: de functies en activiteiten die we in een deelgebied realiseren, gewenste woonconcepten, de ontwikkeling van leren, werken en ondernemen. 
3. Ruimte: de inrichting van de openbare ruimte en veiligheid, de kwaliteit van gebouwen, duurzaamheid en energie, mobiliteit.

Deze aanpak wordt verankerd in een op te stellen ontwikkelstrategie voor het Kenniskwartier. Daarin definiëren we de rollen van partijen, ontwikkelstappen en strategische keuzes. Ook werken we de noodzakelijke en gewenste samenwerkingsvormen uit tussen de gemeente, marktpartijen, corporaties, medeoverheden en anderen. Bijvoorbeeld in de vorm van gebiedscoalities. 

Daarnaast zijn er technische en ruimtelijke plannen die verder worden uitgewerkt. Dat zijn onder andere de stedenbouwkundige plannen met beeldkwaliteitsplannen per deelgebied, de Leidraad Openbare Ruimte en Ondergrond en ondergrond, en een ‘plintenstrategie’ (§5.6.1). Zoals gezegd verwachten we dat dit omgevingsprogramma in de ontwikkelingsperiode een aantal keren moet worden geactualiseerd zodat we nieuwe inzichten kunnen opnemen.

7.1 Wonen

In hoofdstuk 7 beschrijven we het gemeentelijke beleid voor de volgende thema’s: wonen, economie, maatschappelijke voorzieningen, groen en water in de stad, mobiliteit, duurzaam bouwen, energievoorziening, cultuurhistorie, veiligheid en omgeving. Per thema worden de doelen voor het Kenniskwartier beschreven, gevolgd door een toelichting op het programma en de concrete betekenis voor de uitwerking in deelprojecten en -plannen. Ook verwijzen we naar beleidsstukken en gemeentelijke besluiten waarin meer details te vinden zijn. 

Doelen Wonen

• Er komen ca. 7.500 nieuwe woningen in het Kenniskwartier, als onderdeel van de woningbouwopgave voor gemeente Tilburg tot 2040.

• We creëren een meer divers aanbod met nieuwe woningen die geschikt zijn voor één- en tweepersoonshuishoudens, jongeren, starters en ouderen. 

• Er komen woningen in verschillende prijsklassen. Ca. 30% is sociale huur (te realiseren door of in samenwerking met een Tilburgse woningcorporatie), 40% middeldure huur en betaalbare koop en 30%  met een niet voorgeschreven prijsniveau.

• We kiezen bij stedelijke verdichting voor een gemengd programma van wonen, werken en voorzieningen om zo levendige stadswijken te creëren. 
  

Aanpak van het Woningtekort 
Tilburg heeft op dit moment te maken met een groot tekort aan woningen. We gaan daarom, met behulp van onze investerende partners, op verschillende plekken bouwen, vooral binnen de bestaande stadswijken en in de buurt van voorzieningen. Binnen de gemeente wil Tilburg circa 31.000 woningen toevoegen tot 2040, zoals te lezen in de ‘Update Stedelijke ontwikkelingsstrategie Wonen’ (2021). Tot 2030 gaat het om 15.000 extra huur- en koopwoningen. Daarbij is rekening gehouden met zowel de vraag vanuit Tilburg zelf als de vraag van buiten. In deze behoefteraming worden boven op de verwachte groei van de huishoudens (uit de huishoudensprognose) ook woningen opgeteld om het huidig tekort volledig in te lopen.

Ongeveer een kwart van de behoefte aan woningen tot 2040 willen we laten bouwen in het Kenniskwartier. Met het Rijk hebben we afgesproken dat daar per saldo 7.500 woningen worden toegevoegd, oftewel dat er in het gebied straks 7.500 woningen meer zijn dan nu. 

Diversiteit in het woningaanbod
Er is een grote behoefte aan betaalbare woningen in de stad, vooral voor één- en tweepersoonshuishoudens onder starters, ouderen en eenoudergezinnen. Zij zijn deels op zoek naar appartementen en deels naar grondgebonden woningen. In het Kenniskwartier zullen we vooral appartementen erbij bouwen. Maar doordat er gezamenlijke binnentuinen, balkons, daktuinen of een tweede maaiveld worden gemaakt, kunnen we voor een deel toch eigenschappen van grondgebonden woningen bij die appartementen realiseren. Ongeveer twee derde van de nieuwe woningen in het Kenniskwartier behoort tot de categorie ‘betaalbaar’. Ook de vernieuwing van bestaande sociale huurwoningen draagt bij aan het beschikbare betaalbare aanbod. We willen als gemeente ook dat er duurdere woningen komen, zodat het Kenniskwartier een, ook qua inkomen, diverse groep bewoners krijgt. Voor het hele Kenniskwartier ontstaat er op deze manier extra draagvlak voor voorzieningen dankzij de grotere koopkracht, en ontstaan er gemengde vitale buurten.

Voor de nieuwe woningen hanteren we daarom een uitgangspunt dat inmiddels ook landelijk wordt toegepast, zowel in de Nationale agenda Bouwen en Wonen als in de toekomstige Wet regie Volkshuisvesting. We gaan uit van 30% sociale huurwoningen die door of in samenwerking met Tilburgse corporaties worden gerealiseerd, 40% middeldure huur en betaalbare koop, te bouwen door corporaties en marktpartijen, en 30%  met een niet voorgeschreven prijsniveau door marktpartijen. Genoemde percentages geven de netto toe te voegen woningen weer. Het aandeel sociale woningbouw bestaat uit 20% reguliere woningbouw en 10% (onzelfstandige) studenteneenheden. 

Jongeren en studenten 
Tilburg heeft met haar jongeren en studenten veel talent in huis: hét kapitaal van de stad. Te veel studenten trekken nu nog weg na hun studie, waardoor een deel van het potentieel aan startende ondernemers en talentvolle werknemers, als ook expats, buiten Tilburg terecht komt. We willen ze kansen bieden, verleiden om zich te vestigen en te nestelen. Zo dragen we met het woningbouwaanbod bij aan het bouwen aan een ‘stad van kennis en kunde’. We richten ons de komende jaren op het realiseren van onzelfstandige wooneenheden, te realiseren door woningcorporaties. Daarmee waarborgen we de betaalbaarheid. Naast een passend woningaanbod wordt de omgeving aantrekkelijker gemaakt met een combinatie van wonen, werken, leren, publieke functies, horeca en cultuur aan de Esplanade, een directe verbinding met het Spoorpark en de rest van binnenstad, de informele sport- en recreatieterreinen rond het Boerke Mutsaerspark en betere verbindingen met het openbaar vervoer. 

In het convenant Studentenhuisvesting 2020-2025 hebben we afspraken gemaakt over het realiseren van meer betaalbare en onzelfstandige studenteneenheden in levendige delen van Tilburg. Onder betaalbare studentenhuisvesting verstaan we onzelfstandige huisvesting, of zelfstandige huisvesting met huren tot de huurtoeslaggrens voor jongeren onder de 23 jaar (€432 prijspeil 2020). Partijen hebben de intentie in nieuwe plannen voor studentenhuisvesting de huurprijzen hier zover mogelijk op aan te sluiten

De uitbreidingsopgave voor de komende periode is vastgesteld op 1.190 tot 2.210 (onzelfstandige) studenteneenheden. De eerste effecten zien we nu al in de Piushaven en het centrum en straks ook in het Kenniskwartier. We zien vooral mogelijkheden voor nieuwe eenheden op de Reitse Campus, waar we een aantrekkelijke woonomgeving realiseren voor zowel studenten die – deels – onzelfstandig wonen als ook voor afgestudeerden. Hetzelfde geldt voor de omgeving van de Universiteitscampus, aan de Esplanade en in de Dionisiusbuurt. 

Ouderen
Rond 2040 bereikt de vergrijzing van de Brabantse bevolking haar hoogtepunt. Op basis van de provinciale bevolkingsprognose 2023-2040 neemt het aantal 75+ in Tilburg toe met 60%, van 17.670 naar 28.230 personen. We willen graag dat ouderen de mogelijkheid hebben om in een geschikte woning in de eigen wijk te blijven wonen. Dit sluit aan bij onze ambitie dat Tilburgers ‘ouder worden in het midden van de maatschappij’ en dat je er als oudere ‘bij hoort, gezien wordt en ertoe doet’.

Op dit moment kent het Kenniskwartier weinig levensloopbestendige woningen die geschikt zijn voor senioren. Daar moet dus wat aan gebeuren. Met het oog op de vergrijzing is er een dubbele opgave. Voor ouderen die in principe een passende woning hebben is het zaak ervoor te zorgen dat zij in hun eigen woning kunnen blijven wonen, al dan niet met zorg. Voor ouderen die willen of moeten verhuizen zijn er geschikte woningen nodig zonder trappen en drempels, en met ruimte voor ontmoeting in het complex. Daarbij kan dan ook worden gedacht aan geclusterde en zorggeschikte woningen. Zo kunnen ouderen blijven wonen in de eigen wijk, en komen (betaalbare) woningen in de bestaande voorraad vrij voor gezinnen. De woningen moeten overigens ook geschikt zijn voor kleine huishoudens van andere leeftijden. Ook komen er, door het bijbouwen van extra ouderenwoningen, mogelijkheden voor ouderen uit andere Tilburgse wijken om door te stromen naar een nieuwe woning in West. Bijvoorbeeld om dichterbij voorzieningen, familie of vrienden te wonen. Binnen het Kenniskwartier lijken het Professor de Moorplein, de Westermarkt, de Statenlaan, de Toren- en Abdijbuurt en de Stationsbuurt hiervoor de beste locaties. 

Wat we precies in het Kenniskwartier gaan doen aan huisvesting van ouderen en andere zorgbehoevende doelgroepen bepalen we samen met de regio in het kader van de Regionale Woonzorgvisie. Deze wordt vertaald in een opgave per wijk. Voorlopig gaan we voor heel Tilburg uit van een opgave (voor 2030) van in totaal 530 zorggeschikte woningen, 670 woningen in geclusterde woonvormen en 1050 nul-tredenwoningen. Ongeveer een op de drie woningen in Tilburg – en ook in het Kenniskwartier – zou geschikt moeten zijn voor ouderen en zorgbehoevende doelgroepen. 

Collectief wonen
Een groeiende groep inwoners is op zoek naar vormen van collectief wonen. Voorbeelden hiervan zijn grote meer-generatiewoningen, collectieve woonvormen met gedeelde voorzieningen, ‘friendswoningen’, waarin bijvoorbeeld vrienden of familieleden samenwonen of woonzorgconcepten. Maar ook een woonwagenlocatie is een vorm van collectief wonen. Er is nu in Tilburg maar weinig ruimte voor collectief wonen. De gemeente wil hier in het Kenniskwartier expliciet ruimte voor bieden, via onder andere wooncoöperaties, collectief opdrachtgeverschap of beleggers.

Collectieve ruimtes horen daarbij: denk hierbij aan een wascafé (waar je tijdens cafébezoek een was kunt draaien), ontmoetingsruimtes met bijvoorbeeld een pingpong/voetbaltafel, een leeshoek, een koffiebar/keuken; liefst op de begane grond. Maar ook collectieve daktuinen, met bijvoorbeeld moestuinbakken en picknicktafel, kunnen bijdragen aan laagdrempelige ontmoetingen en sociale interactie. 

Ook voor seniorenhuisvesting zijn collectieve ruimtes/functies op de begane grond van toegevoegde waarde. Hoe ‘vrijer’ deze zijn te gebruiken hoe beter. Dus niet alleen voor een verplicht programma, zoals activiteitenprogramma of een gaarkeukendiner, maar ook de vrijblijvende mogelijkheid om gezamenlijk te koken/eten. En niet alleen te gebruiken door bewoners, maar ook toegankelijk voor bezoek van buiten. Informele ontmoetingen en de vrijheid bezoek uit te nodigen verkleinen de kans op eenzaamheid, verbeteren het gevoel van veiligheid en vergroten de zelfredzaamheid.

7.2 Economie

Doelen

• We versterken in het Kenniskwartier de innovatieve en kennisintensieve economie. Daarbinnen is het ontwikkelen en testen van de toepassing van nieuwe technologie in de samenleving een kansrijk specialisme. 

• We streven naar de vestiging van grotere en kleinere bedrijven, van starters tot gevestigde namen, met bedrijfsruimten in verschillende segmenten. 

• Er ontstaat een vitale wijkeconomie door een goede mix van kennisintensieve bedrijven als ambachtelijke makers en dienstverleners.

• We vernieuwen de Westermarkt als primair voorzieningencentrum voor heel Tilburg West. 

Economische ontwikkeling Kenniskwartier 
Tilburg werkt aan de versterking van een economisch profiel waarin maken, creativiteit, circulariteit en kennis en innovatie de hoofdrol spelen. In de Economische Strategie staan de hoofdlijnen opgenomen waarin deze zaken verder worden uitgewerkt. Het is onze ambitie dat het Kenniskwartier, als aanvulling op de Spoorzone, een belangrijke rol gaat spelen in deze stedelijke opgave. Die versterking draagt bij aan het verdienvermogen van de stad. Het zorgt voor nieuwe bedrijvigheid maar is ook goed voor bestaande bedrijven. Ook een vitale wijkeconomie en creatief ondernemerschap zijn in het Kenniskwartier van groot belang. Daarbij moeten ook bestaande ondernemingen zich optimaal kunnen doorontwikkelen. De ambitie is het realiseren van 7.500 extra banen door toevoeging en revitalisering van 70.000 m2 programma, waaronder wijkgebonden economie, kantoren, diensten, horeca en detailhandel.

Binnen de Tilburgse kenniseconomie is de toepassing van nieuwe technologie een kansrijk specialisme. Daarin staat de vraag centraal hoe de toepassing en het gebruik van nieuwe technologie kan bijdragen aan brede welvaart. Dit profiel, dat ook wel Human Centered Technology (HCT) wordt genoemd, sluit aan bij de aanwezige specialismen in de Tilburgse kennisinstellingen. We zien een opkomst van technologische toepassingen die het leven socialer, duurzamer en gezonder kunnen maken. Het goede gebruik en de toepassing ervan zijn daarvoor cruciaal. 

De verdere ontwikkeling van een economie van kennis en innovatie biedt kansen om talentvolle mensen aan de stad en de regio te verbinden. Ook kan het bestaande MKB-bedrijfsleven gebruik maken van de kennis en expertise die dit soort bedrijven leveren om hun processen en diensten slimmer en sneller uit te voeren. 

Bedrijven en instellingen met dit profiel vinden we nu al in de ‘Kennisas’, grofweg gelegen in de langgerekte zone tussen TiU-campus in het westen en Interpolis aan de oostkant. Daar zit dus zowel het Kenniskwartier als de Spoorzone in. Die ‘Kennisas’ willen we verder versterken. Zo heeft straks niet alleen de Spoorzone, maar ook het Kenniskwartier een belangrijke plek in het Tilburgs economische landschap. Dat gebeurt in nauwe verwevenheid met de andere opgaven in het gebied, zoals voor wonen, groen, sociale samenhang, gezondheid en duurzaamheid. Een integrale opgave, waarbij de kwaliteit en leefbaarheid van het gebied moeten toenemen. 

Ruimte voor een variatie aan bedrijfsruimtes en proeftuinen
De ontwikkeling van het Kenniskwartier maakt de Tilburgse economie van kennis en innovatie rijker en veelzijdiger. Zo kan het gebied zelf dienen als experimenteergebied voor instellingen en bedrijven die willen onderzoeken hoe bewoners, maar bijvoorbeeld ook wijkgezondheidscentra, nieuwe technologie in hun eigen thuissituatie toepassen. Hier kunnen bedrijven, kennisinstellingen, overheden en andere partijen gezamenlijk onderzoeken en testen hoe bepaalde vormen van technologie gericht toegepast kunnen worden om het leven van inwoners gezonder, duurzamer, socialer te maken. De beste ideeën voor diensten en producten die hieruit ontstaan kunnen worden doorontwikkeld tot breed toepasbare concepten. 

Daarnaast scheppen we mogelijkheden voor bedrijfs- en werkruimtes in allerlei prijs- en grootteklassen. Van leegstaande ruimtes voor tijdelijk gebruik tot en met zelfstandige kantoorruimtes met alle faciliteiten. En dat alles vlak bij de onderwijsinstellingen en het station. Ook creëren we ruimte voor voorzieningen als ontmoetings- en congresruimtes en ondersteunende faciliteiten voor kleine bedrijven.

Versterking van de economische basis
De ontwikkeling van het kenniskwartier wil daarnaast ook bijdragen aan de versterking van de economische basis: 

1. De transformatie van ‘stad met universiteit’ naar ‘universiteitsstad’
2. Stimuleren van ontmoeten en verblijven
3. Een vitale wijkeconomie 

1. De transformatie van ‘stad met een universiteit’ naar ‘universiteitsstad’
De universiteitsstad is een bron van kennis en innovatie en heeft een magneetfunctie voor een breed scala aan talent. Voor de versterking van onze kenniseconomie is het van groot belang om de afgestudeerden van onze universiteit en onze MBO- en HBO-instellingen, te binden aan de stad. We hebben de expertise van dit jonge talent nodig. In het Kenniskwartier willen we hen kansen bieden bij ons bedrijfsleven en hen stimuleren om te ondernemen. Dat creëert werkgelegenheid en is een voedingsbodem voor innovatie. Daarom realiseren we in het Kenniskwartier een diversiteit aan betaalbare werkruimtes en werkplekken voor (young) professionals zoals co-working spaces, incubators, broedplaatsen en gedeelde kantoren. 

2. Stimuleren van ontmoeten en verblijven 
Zonder mogelijkheden om te ontmoeten en te verblijven kan de kenniseconomie niet floreren. In het Kenniskwartier geven we ook ruimte voor een concept voor ‘ontmoeten en verblijven’, waarin functies als een hotel (shortstay/longstay), sportvoorziening, congresfaciliteiten en vergaderruimtes worden gecombineerd. Het concept richt zich vooral op de zakelijke markt en is daarmee aanvullend op het bestaande aanbod in stad en regio. We gaan de haalbaarheid van dit concept verder onderzoeken. 

Informele en tijdelijke gelegenheden tot ontmoeting passen daar ook bij. Gedurende de ontwikkeling van het Kenniskwartier spelen we (tijdelijke) locaties vrij voor evenementen, tijdelijke manifestaties en (kunst en sport)projecten die bijdragen aan de profilering en de identiteit van het Kenniskwartier. Zo werken we aan de ‘placemaking’ – te zorgen dat het gebied bekend en herkend wordt en dat mensen zich er verbonden mee gaan voelen. 

3. Vitale wijkeconomie
Een levendige gebied met veel nieuwe inwoners in een hoge dichtheid, in combinatie met de kennisintensieve economie, creëert draagvlak voor een uitgebreid en hoogwaardig assortiment aan winkels, maar ook aan zorgvoorzieningen - zoals wijkgezondheidscentra, en sport- en cultuurvoorzieningen. Dat is goed voor de lokale economie en voor het woon- en leefklimaat. En het draagt tegelijkertijd ook weer bij aan de ‘voedingsbodem’ waar economische activiteiten floreren. De Westermarkt blijft het hart van de wijkverzorgende voorzieningen. Het centrum wordt geheel vernieuwd en klaar gemaakt voor de toekomst. In andere delen van het Kenniskwartier willen we, op plekken met een hoge concentratie van bedrijvigheid, bewoners én passanten beperkt ruimte bieden aan kleinschalige horeca, detailhandel en leisure. Zo worden belangrijke brandpunten verlevendigd en de aantrekkingskracht voor bewoners en bezoekers verhoogd.

We stimuleren de groei van bedrijvigheid die nu al in het gebied is gevestigd en die zich laat mengen met stedelijke woonfuncties. Deze wijkeconomie draagt wezenlijk bij aan de kracht en de leefbaarheid. Het zorgt voor verbondenheid tussen de huidige bewoners en nieuwkomers en is goed voor arbeidsparticipatie, integratie en de leefbaarheid van de wijken. De wijkeconomie en de sociale versterking van de wijk liggen in elkaars verlengde. We maken ruimte voor (schone en circulaire) maakeconomie. Met ruimte voor werkplaatsen dragen we bij aan schuifruimte op onze bedrijventerreinen.

Ruimtelijke clustering van de economische functies
We concentreren economische functies want dat geeft massa, uitstraling en herkenbaarheid. Welke functies zien we globaal op welke plek verschijnen? 

De Esplanade is de sociale en economische levensader van het gebied, die vraagt om een zorgvuldige mix van voorzieningen. Zo bieden we er ruimte voor de start-ups en scale-ups. De ‘plint’ bepaalt in hoge mate de beleving van de gebouwde omgeving. Onder een plint verstaan we de onderste bouwlagen van een gebouw, in andere woorden de delen die in het oog vallen bij de voorbijgangers. Vooral op de Esplanade, zijn levendige plinten cruciaal. Alleen op die manier lukt het een dynamische verbindingsroute met levendige pleinen en ontmoetingsplekken te maken. Om een juiste uitstraling en programmamix van de plinten te borgen stellen we, zoals aangekondigd, een plintenstrategie met een uitvoeringsprogramma op, waarin de Esplanade de meeste aandacht krijgt. Rondom het Reitseplein realiseren we een levendig hoogstedelijke gebied met co-working en co-living concepten, kleinschalige detailhandel, horeca, cultuur en andere voorzieningen zorgen dat de overwegend jonge bewoners zich gedurende de dag en avond elkaar vanzelfsprekend ontmoeten.

Ten noorden van het spoor ter hoogte van het huidige bedrijvenpark aan de Beelaerts van Bloklandlaan zien we op termijn ruimte voor ruimte aan nieuwe bedrijvigheid gemixt met woonconcepten. Het gaat dan om bedrijvigheid in de lage milieucategorieën 1 en 2 zoals bijvoorbeeld grafische vormgevers, kleinschalige houtbewerking, ambachtelijke werkplaatsen en ateliers.

Voor het winkelen blijft de locatie Westermarkt hét winkelcentrum van Tilburg West. Het winkelcentrum wordt vernieuwd en uitgebreid. Samen met de nieuwe woningen en investeringen in de openbare ruimte kan zo de positie van de Westermarkt verder worden verstevigd. Daarmee versterken we tevens de bestaande detailhandelsstructuur van Tilburg. 

Tenslotte kunnen aan belangrijke hoofdwegen aansluitend bij bestaande functies of belangrijke voorzieningen nieuwe kantoren en bedrijven worden gevestigd of bestaande kantoorlocaties worden herontwikkeld en/of verdicht. Die mogelijkheden zien we met name langs de Statenlaan, de Prof. Cobbenhagenlaan en de zuidzijde van het spoor ter hoogte van het vernieuwde station. Een deel van deze nieuwe bedrijvigheid kan worden gerealiseerd in het HCT-profiel. Ook kunnen hier bestaande kantoorlocaties worden herontwikkeld en/of verdicht. 

Tijdelijkheid
De gebiedsontwikkeling wordt in fasen gerealiseerd. Dat biedt kansen om een deel van het programma sneller te realiseren, maar dan als tijdelijke invulling. Planologisch geven we waar mogelijk ruimte aan die tijdelijkheid. We denken daarbij aan vrijkomende percelen, gebouwen of ruimtes waar we (innovatieve) starters een betaalbare werkplek kunnen geven. Ook locaties die geschikt zijn voor events en andere vormen van placemaking (het gebied op de kaart zetten) zetten we in om het economisch profiel al in een vroeg stadium zichtbaar en tastbaar te maken. 

7.3 Mobiliteit

Doelen

• Wandelen en fietsen wordt aantrekkelijk gemaakt met veilige routes en extra verbindingen onder het spoor door. 

• We zetten in op een verbetering van station Tilburg Universiteit met een logischere opzet en een goed ontworpen stationsplein. 

• Een snelle, frequente en comfortabele busverbinding verbindt het Kenniskwartier met de stations Tilburg, Tilburg Universiteit en de Reeshof.

• De Prof. Cobbenhagenlaan en de Wandelboslaan zijn de belangrijke routes voor autoverkeer in het Kenniskwartier.

• De Statenlaan krijgt een ander profiel, zodat er minder doorgaand autoverkeer rijdt en de weg minder een barrière vormt.

• Het parkeren van auto’s voor bewoners van de nieuwbouw en hun bezoekers vindt plaats in speciaal ingerichte gebouwen (parkeerhubs).

Mobiliteitsconcept Kenniskwartier 
Tilburg West is nu nog ingericht als typische naoorlogse wijk met veel ruimte voor de auto. Destijds werd een grootschalige infrastructuur aangelegd van brede wegen met dubbele rijbanen. Deze opzet past niet meer binnen de ruimtelijke ambities waarbij een groot deel van de Tilburgse woningbouwopgave in dit gebied een plek krijgt. Er vindt verdichting plaats en er zal meer ‘in de hoogte’ gebouwd worden. Dat betekent dat er meer woningen, meer werkplekken en dus meer mensen in het gebied gaan wonen, werken, studeren, winkelen en recreëren. Daardoor groeit het aantal verplaatsingen in het gebied de komende 20 jaar sterk. We richten het verkeerssysteem opnieuw in, zodat bestemmingen in het Kenniskwartier ook over 20 jaar goed te bereiken zijn. 

Het nieuwe ‘mobiliteitsconcept’ voor het Kenniskwartier richt zich enerzijds op het beperken van de noodzaak tot verplaatsen omdat alles dichtbij is. Anderzijds richt het zich op kwalitatieve verbeteringen waardoor er relatief meer verplaatsingen met lopen, fietsen en openbaar vervoer zullen plaatsvinden. We richten de openbare ruimte opnieuw in en maken deze hiervoor geschikt. 

We bouwen dus aan een ander verkeerssysteem om de stedelijke groei te kunnen faciliteren. We spreken van een ‘mobiliteitstransitie’ die nodig is om onze ambities in het Kenniskwartier te realiseren. Essentieel daarbij zijn: 

• Een ombouw naar ruimte-efficiëntere manieren van verplaatsen (lopen, fietsen, HOV en deelmobiliteit) door verbetering van- de fiets- loop- en OV-infrastructuur.

• Een Station Tilburg Universiteit als centraal punt in het Kenniskwartier met meer, snellere en frequentere verbindingen. 

• Afstanden tussen wonen, werken en voorzieningen verkleinen, waardoor lopen en fietsen meer vanzelfsprekend worden. 

• Het gebied blijft goed bereikbaar per auto maar de wegenstructuur wordt heringericht om ruimte te creëren voor een stedelijke verdichting en een betere openbare ruimte. 
  

Met dit nieuwe mobiliteitsconcept prioriteren we verplaatsingen volgens de zogenaamde ‘STOMP’ aanpak: 1.Stappen (lopen), 2. Trappen (fietsen), 3. Openbaar Vervoer, 4. Mobiliteitsdiensten en 5. (eigen) Personenauto’s. Tevens werken we in Kenniskwartier het vastgestelde gemeentelijke ‘vier-sporen’-parkeerbeleid uit. Die vier sporen bestaan uit: 

1. Beter benutten van bestaande (of geplande) parkeergarages (dubbelgebruik);
2. Stimuleren van deelmobiliteit;
3. Gebiedsgericht realiseren van parkeerhubs;
4. Parkeren op afstand (transferia).

Zo zorgen voor een goede toegankelijkheid voor iedereen: ouderen, jongeren , kinderen en minder validen, terwijl we prioriteit geven aan meer duurzame vormen van mobiliteit (lopen, fietsen en ov)

1. Stappen
We ontwerpen het Kenniskwartier vanuit de voetganger. Lopen (‘stappen’) wordt de meest logische en attractieve vorm van verplaatsen. Daarvoor zijn goede en veilige wandelroutes nodig, net als oversteekpaden. En de nabijheid van dagelijkse voorzieningen zoals kinderopvang, apotheek en kleine supermarkten. De openbare ruimte is aantrekkelijk, (sociaal) veilig en uitnodigend voor voetgangers. Vanzelfsprekend goed toegankelijk voor ‘wandelaars op wielen’: mensen met een rolstoel of rollator. Voor het lopen (en fietsen) zijn er nieuwe tunnels onder het spoor voorzien. Zo ontstaan er meer en kortere looproutes naar onder andere het winkelcentrum de Westermarkt. Ook maken we goede looproutes naar de parkeervoorzieningen in de wijken. Met meer levendigheid op straat vergroten we de sociale veiligheid, vooral in de avonduren. 

2. Trappen
Voor de iets langere afstanden verbeteren we het bestaande netwerk van fietspaden (‘trappen’). We maken onderscheid in twee soorten fietsverbindingen. Enerzijds zijn er de snelle routes naar de Reeshof en de binnenstad zoals het ‘rode fietspad’ ten zuiden van de Cobbenhagenlaan en de doorfietsroute parallel aan het spoor. Deze sluit aan op de snelfietsroutes naar Waalwijk, Oosterhout en Breda. Naar het zuiden verbeteren we de fietsroute naar het Bels Lijntje, richting Wijkevoort en Turnhout. Anderzijds zijn er meer op beleving gerichte langzame routes (slowlanes) zoals de Esplanade. Deze bevinden zich in drukkere omgevingen met verschillende functies, waar fietsers gemengd zijn met voetgangers. We realiseren een riante onderdoorgang voor fietsers en wandelaars onder de Ringbaan-West, aan de zuidkant van het spoor. Zo ontstaat een veilige en aantrekkelijke route van het Kenniskwartier naar de Spoorzone. 

In noord-zuid richting verbeteren we ook de verbindingen onder het spoor door (zowel voor fiets als de voetganger): 

• Met een betere inrichting van de bestaande onderdoorgang bij de Statenlaan.

• Met een nieuwe onderdoorgang in het verlengde van de Reitse Hoevenstraat naar de Reitse Campus aan de zuidkant van het spoor. 

• Met een nieuwe ongelijkvloerse kruising in het verlengde van de Taxandriëbaan naar de campus van Tilburg Universiteit aan de zuidkant (de Stadsbospromenade). 
  

We zorgen ervoor dat het vernieuwde station beter bereikt kan worden met de fiets, door aan de westzijde van de Statenlaan een fietspad in twee richtingen te maken. Dit fietspad verbinden we ter hoogte van de locatie Boerke Mutsaers met de snelfietsroute tussen Tilburg en Breda. De Statenlaan wordt hierdoor een van de belangrijkste loop en fietsroutes van het Kenniskwartier.

3. Openbaar Vervoer
We zetten in op een vernieuwd station Tilburg Universiteit als een belangrijke toegangspoort en centraal (oriëntatie)punt van het Kenniskwartier. Dat doen we in overleg met de belangrijkste partners/stakeholders – NS, Prorail, provincie en Rijk. We verwachten dat er voor 2030 per uur meer gebruik gemaakt kan gaan worden van sprinters vanaf dit station. Ook sorteren we voor op betere intercity verbindingen op dit station (na 2040). We verbeteren de loop- en fietsverbindingen vanuit de buurten naar het station. 

In aansluiting op het treinverkeer ontwikkelen we in Tilburg West een buslijn die op diverse knooppunten in het gebied stopt. Deze hoogwaardige openbaar vervoersverbinding (HOV) wordt snel, betrouwbaar, comfortabel en frequent. Vanaf het Centraal Station rijdt deze bus via de Hart van Brabantlaan, Cobbenhagenlaan, station Tilburg Universiteit en de Westermarkt naar de Reeshof. In Tilburg West – en dus ook in het Kenniskwartier - krijgt de bus een eigen rijstrook (busbaan). We ontwikkelen deze buslijn stap voor stap. Als eerste stap zal de bus vanaf december 2026 zes keer per uur gaan rijden. 

Vanaf de haltes van de HOV-lijn worden comfortabele en veilige loopverbindingen naar bestemmingen in het Kenniskwartier gerealiseerd. Rondom de haltes van openbaar komen de meeste nieuwe functies en gebouwen. Nieuwe bewoners en anderen die in het gebied moeten zijn kunnen zo gemakkelijk gebruik maken van trein en bus. 

4. Mobiliteitsdiensten
We stimuleren in het Kenniskwartier een overgang van ‘autobezit’ naar ‘autogebruik’. Bewoners zonder eigen auto kunnen gebruik maken van nieuwe mobiliteitsdiensten. Dat zijn mogelijkheden om auto’s, scooters en fietsen gemakkelijk te delen of te huren. Met een goed aanbod van alternatief (deel)vervoer is er minder ruimte nodig voor (geparkeerde) auto’s. Zo komt er meer ruimte voor groen, speel- en ontmoetingsruimtes en nieuwe gebouwen voor parkeren en deelvoertuigen op centrale plekken. We zorgen dat ze schoon, goed verlicht en sociaal veilig worden en blijven. 

Met een hoogwaardig en betaalbaar aanbod van deelmobiliteit werken we toe naar een lager percentage bewoners met een eigen auto. Zo zorgen we dat het aantal auto’s in de wijk beheersbaar blijft en het mobiliteitssysteem beter functioneert. We houden rekening met: 

• Voldoende beschikbaarheid van deelvoertuigen in de directe nabijheid van woningen.

• Voldoende diversiteit in het aanbod van deelvoertuigen (verschillende typen deelauto’s, deelfietsen, deelscooters, etc.).

• Gebruiksgemak, zoals makkelijk te reserveren, betalen en met een goede service. 

• Aansluiting bij de wensen en eisen van zowel bestaande als nieuwe bewoners. 

5. Personenauto’s
Hoewel we verwachten dat (vooral de nieuwe) bewoners van het Kenniskwartier minder autorijden, zorgen we dat alle buurten en voorzieningen per auto bereikbaar blijven. Vaak niet via een route dwars door het woongebied heen, maar juist via de randen. We realiseren een heldere hoofdstructuur van wegen met de Wandelboslaan aan de noordkant van het spoor, en de Prof. Cobbenhagenlaan aan de zuidkant. Op deze wegen wordt het bestemmingsverkeer gebundeld. Daardoor ontstaat elders meer ruimte voor fietsen en lopen. In de noord-zuid richting zijn de hoofdroutes de aangepaste Ringbaan West en de Burgemeester Baron van Voorst tot Voorstweg – beiden buiten het plangebied. 

We zorgen dat er veel minder autoverkeer van de Statenlaan gebruik maakt. Het volledig openhouden van de laan zou namelijk tot veel doorgaand verkeer leiden, verkeer dat niet in de wijken hoeft te zijn. Dat zorgt voor overlast, een verslechtering van de leefbaarheid en een onveilige en onprettige stationsomgeving. Dat willen we voorkomen. We richten de Statenlaan daarom opnieuw in als stadsstraat waar een frequente buslijn optimaal gebruik van kan maken. Uitgangspunt daarbij is dat de laan van zuid naar noord in een richting bereikbaar blijft. Daar kan in de toekomst vervolgens opnieuw kritisch naar gekeken worden. Ook vergroten we de aantrekkelijkheid voor fietsers en voetgangers en wordt het doorgaand autoverkeer sterk ingeperkt (zie tekstkader) 

Tot 2030 passen we binnen het Kenniskwartier een aantal wegen aan. Na 2030 gaat het ook om grootschaligere aanpassingen buiten het plangebied in samenhang met andere verkeersmaatregelen in de stad. Zoals de mogelijke herinrichting van de Ringbaan West en de aanpassing van hieraan gelegen kruispunten (zie tekstkader).

Ruimtelijke uitwerking
We hebben het nieuwe mobiliteitsconcept gebruikt bij het maken van het ruimtelijk raamwerk op hoofdlijnen (hoofdstuk 5). Daarin is rekening gehouden met de aanpassingen van de verkeersstructuur die hiervoor zijn beschreven. Per buurt is vraag en aanbod van parkeerplaatsen in beeld gebracht (een parkeerbalans), om zo de gewenste omvang (capaciteit) van de nieuw te bouwen parkeerhubs te bepalen. Buiten de hoofdwegen is de wegenstructuur van het Kenniskwartier kleinschalig en vooral gericht op het bereiken van de gedeelde ‘parkeerhubs’ en de parkeerplaatsen van de huidige bewoners. De Esplanade wordt zoveel mogelijk autovrij. Op een aantal plaatsen zal de Esplanade worden gekruist door autoverkeer naar de parkeerhubs aan het spoor.

De komende jaren maken we een nadere uitwerking van het verkeerssysteem in gedetailleerdere plannen. Dan wordt ook duidelijk hoe alle straten er precies uit gaan zien. Altijd gebruiken we daarbij het nieuwe mobiliteitsconcept: goede routes voor wandelen en fietsen in de buurt, goed openbaar vervoer, passende ruimte voor auto’s, en meer groen.

Bereikbaarheid van de Westermarkt
Met de toevoeging van 10.000 nieuwe woningen in Tilburg West is er een veel groter economisch draagvlak voor voorzieningen. Vooral het wijkwinkelcentrum Westermarkt (Hart van West) zal profiteren van de vele nieuwe bewoners. Deze wonen dankzij het verbeterde fiets- en loopnetwerk op maximaal 10 minuten lopen en 5 minuten fietsen van het winkelcentrum. We zorgen voor logische loop- en fietsroutes en beheerde fietsenstallingen. 

Vanuit het zuiden bereiken autobezoekers van buiten het gebied  het ‘Hart van West’ bij voorkeur via de Ringbaan West. Volgens de netwerkanalyse  doet deze route qua reistijd niet onder voor de huidige doorgaande route via de Statenlaan. Bezoekers van dichterbij kunnen in het voorkeursscenario nog altijd gebruik maken van de Statenlaan. Zij rijden ook terug via de Ringbaan West. 

Hulp- en nooddiensten
Het Kenniskwartier blijft zeer goed toegankelijk voor hulp- en nooddiensten. Deze mogen gebruik maken van de nieuwe busbanen, waardoor de bereikbaarheid tijdens spitsuren verbetert. Ook zorgen we dat een deel van de fietspaden en wandelroutes geschikt is voor hulp- en nooddiensten. 

Logistiek
Het Kenniskwartier is een gemengd gebied waar gewoond, gewerkt en gerecreëerd wordt. Dat zorgt voor vervoersstromen in bijvoorbeeld de bouwlogistiek, de bevoorrading van bedrijven en winkels, afvalophaal en pakketbezorging. In het ruimtelijk raamwerk scheiden we het vrachtverkeer (en andere gemotoriseerd verkeer) zo goed mogelijk van rustige plekken die geschikt zijn voor voetgangers en fietsers. We streven naar zo min mogelijk logistieke bewegingen en passende vervoersmiddelen (bijvoorbeeld kleine lichtere zero-emissie voertuigen). Dit kan bijvoorbeeld door goederenvervoerders te verleiden hun voertuigen zo vol mogelijk (gebundeld) te laden, dit op een zo klein mogelijk postcodegebied op te lossen en tegelijkertijd goederen op te laten halen.  Daarnaast kunnen zogenaamde ‘white label’ pakketwanden ingezet worden om de consumentenlogistiek te beperken. Dit zijn muren met kluisjes waar alle pakketdiensten gebruik van kunnen maken.

Fietsparkeren
Voor het fietsparkeren gelden de volgende uitgangspunten:

• Het fietsparkeren vindt plaats in goed zichtbare en toegankelijke fietsenstallingen. Dit geldt voor bewoners, werknemers, studenten en scholieren. Alleen het (zeer) kort parkeren van fietsen van bezoekers van in het gebied, zoals bezoekers van woningen of detailhandel, vindt plaats in de openbare ruimte. 

• Voor de nieuwe bewoners is de gestalde fiets makkelijker en logischer voor het grijpen dan de eigen auto. Bewoners en medewerkers parkeren hun fiets inpandig in een afgesloten en overdekte fietsenstalling, die goed toegankelijk is vanaf de straat en vanuit het gebouw. Dit inpandig fietsparkeren is een verantwoordelijkheid van de ontwikkelaar. Het dient in de planvorming meegenomen te worden, waarna de gemeente toetst op het voldoen aan uitgangspunten en randvoorwaarden. Daartoe behoren de fietsparkeernormen die zijn vastgesteld door de gemeenteraad. 

• Bovendien zijn voor langstallen en voor bakfietsen, driewielers, elektrische fietsen, scootmobielen etc. gebouwde voorzieningen nodig, die inpandig moeten worden meegenomen in de bebouwing. Ook die dienen eenvoudig gestald te kunnen worden. 

• In het ontwerp van de gebouwde voorzieningen dient rekening gehouden te worden met de verwachte (grote) aantallen fietsers. 

• In de openbare ruimte kan zeer beperkt een deel van het kort parkeren voor bezoekers worden opgevangen, maar bij grote bezoekersaantallen gaat dat niet meer. Waar mogelijk kunnen koppelkansen gezocht worden met de parkeerhubs, die ook ruimte bieden aan deelmobiliteit.

Het parkeren van auto’s in het Kenniskwartier 
Met ‘de Stad aan je Voeten’ komen in het Kenniskwartier meer functies op kortere afstand van elkaar te liggen (par. 4.3). Er is minder noodzaak tot eigen autobezit, waardoor er op termijn minder parkeerplekken nodig zijn. De parkeerplekken van nieuwe woningen worden bovendien gerealiseerd in parkeerhubs die zich op strategische locaties bevinden. Er is rekening gehouden met loopafstanden tot maximaal 150 meter (woningen) tot 300 meter (bedrijven en instellingen). Op de begane grond van deze parkeergarages is er bovendien ruimte voor bijvoorbeeld deelauto’s, een openbare fietsenstalling, een pakket-service punt, of andere publieke voorzieningen. 

De gemeente stuurt erop dat het parkeren in de parkeerhub ook financieel een aantrekkelijker optie is dan buiten de wijken parkeren. Daarvoor zal een systeem van vergunningparkeren nodig zijn. Hoe dit systeem er precies uit komt te zien werken we nader uit. De gemeente heeft besloten deze parkeerhubs  zelf te realiseren en te exploiteren, aangezien de exploitatie niet kostendekkend zal zijn.

 

• a.

  Om de openbare ruimte te ontzien wordt het parkeren voor nieuwe ontwikkelingen opgelost in nog te bouwen parkeerhubs. 

• b.

  In de basis zijn dit openbaar toegankelijke parkeergarages. De Zwijsengarage in de Spoorzone is daar een goed voorbeeld van: deelauto’s op de begane grond in de garage en deelscooters/deelfietsen in een afzonderlijke ruimte met eigen entree. 

• c.

  De gemeente wordt exploitant van deze parkeerhubs. Als het een losstaand gebouw is dan is de gemeente ook eigenaar. Als de openbare garage geïntegreerd is in een wooncomplex, dan is de positie van huurder ook denkbaar. Het huurcontract geldt dan voor een periode van tenminste 30 jaar. 

• d.

  In alle gevallen is de gemeente verantwoordelijk voor het Programma van Eisen en is tevens eigenaar van de parkeerapparatuur. 

  • 1.

    Alle garages zijn maximaal voorzien van mogelijkheden om elektrisch veilig op te laden en te stallen.

  • 2.

    We zullen zoveel mogelijk de meest actuele versie van de Nota Parkeernormen van Tilburg volgen, maar op onderdelen soms wat minder ruimte laten. Bijvoorbeeld:

    • I.

      Het bezoekersdeel lossen we primair op in openbare parkeergarages. 

    • II.

      De mobiliteitsreductie is verplicht. En daarmee ook de bijdrage aan het Mobiliteitsfonds.

• e.

  Dubbelgebruik van parkeerplaatsen zal onderzocht worden per deelgebied, waarbij benutten van restcapaciteit in een direct aangrenzend gebied mogelijk is. 

• f.

  Mede dankzij de Esplanade, waarmee een goede fietsconnectie met de binnenstad wordt gerealiseerd, zullen de deelgebieden ten zuiden van het spoor qua parkeernormen toegevoegd worden aan Zone A uit de gemeentelijke Nota Parkeernormen. De overige gebieden blijven vooralsnog toebehoren aan zone B.

• g.

  Doordat er verhoudingsgewijs veel woningen bij komen en er ook ’s avonds de nodige voorzieningen in gebruik zijn, is er sprake van een duidelijke onbalans qua parkeerbehoefte. De piekmomenten liggen vooral ’s avonds/’s nachts en een beetje in het weekend. Er is dus een grens aan dubbelgebruik van parkeerplaatsen. Er wordt gekeken welke deelontwikkelingen zich lenen om het parkeren voor eigen gebruik zelf op te lossen. In de regel zijn dat ontwikkelingen voor het hogere segment (waarbij parkeerplaatsen met de woning worden meeverkocht) en op een locatie die met de auto goed te bereiken is. 

• h.

  Ook als we niet volledig het parkeren voor bewoners oplossen zal de parkeerbalans op werkdagen overdag restcapaciteit laten zien. Dat betekent dat we normaliter bij het station geen aparte P+R voorziening terug laten komen. Een P+R functie is ook te organiseren door een (openbare) garage in de omgeving van het station een acceptabel dagtarief te geven. 

• i.

  Het hele gebied krijgt gefaseerd betaald parkeren (vergunningen parkeren). Het tarief is nog te bepalen. 

• j.

  Voor bestaande bewoners komt er een bezoekersregeling op straat, zodat deze relatief goedkoop bezoek kunnen blijven ontvangen. Bezoek van nieuwe bewoners parkeert bij voorkeur in de (nieuwe) parkeergarages, al dan niet tegen een gereduceerd tarief. 

• k.

  Bijzondere aandacht wordt besteed aan  een passend parkeerbeleid van de Westermarkt. Dit wordt nog nader uitgewerkt en vastgesteld.

  • 1.

    Bewoners van nieuwe complexen krijgen geen vergunning om op straat te parkeren.

  • 2.

    Op een aantal locaties in het gebied zijn ook parkeervoorzieningen in privé-eigendom. Bij voorkeur worden met al die partijen afspraken gemaakt over het benutten van eventuele restcapaciteit. Dan kan door middel van abonnementen of door zo’n voorziening een openbaar karakter te geven.

  • 3.

    Analoog aan de ontwikkeling KnoopXL in Eindhoven is het te overwegen om een tijdelijk mobiliteitsbedrijf in te richten voor het organiseren van parkeren en deelmobiliteit in het gebied.

 

7.4 Groen en water in de stad

7.5 Maatschappelijke voorzieningen

7.6 Duurzaam bouwen en circulariteit

• We gebruiken zoveel mogelijk duurzame en/of herbruikbare, hernieuwbare of hergebruikte materialen in gebouwen bij de inrichting van de openbare ruimte. 

• Ontwikkelaars wordt gevraagd om rekening met de aanpak van duurzaam en circulair bouwen te houden bij het ontwerp, tijdens de bouw, en gedurende het gebruik op basis van de richtlijn ‘het Nieuwe Normaal’. 

Samen op weg naar een circulaire samenleving
Tilburg wil in 2045 een circulaire gemeente zijn. Daarvoor zijn twee grote veranderingen nodig. De eerste verandering is een betere omgang met grondstoffen, zodat we de aarde niet verder uitputten of vervuilen. In een circulaire stad komen dan ook zo weinig mogelijk niet hernieuwbare grondstoffen de economie binnen. Gebruikte materialen worden op een zo hoogwaardig mogelijke manier hergebruikt en is er een minimaal verlies van grondstoffen. De tweede verandering is een overstap naar duurzame energie, ofwel energie uit hernieuwbare bronnen. Zo zorgen we dat het klimaat niet verder wordt belast door de uitstoot van broeikasgassen. Deze verandering en het daarvoor benodigde energiesysteem wordt beschreven in §7.7.

Als gemeente kunnen we deze veranderingen alleen realiseren met hulp en inzet vanuit het bedrijfsleven en in samenwerking met inwoners, ondernemers, en maatschappelijke partners. Het Kenniskwartier wordt een gebied waar aan innovaties wordt gewerkt en waar ruimte wordt geboden aan experimenten. In zo’n omgeving willen we een extra uitdaging op het gebied van circulair bouwen aangaan. We zetten daarom niet alleen in op vernieuwende pilots, maar vooral op schaalvergroting van al bewezen circulaire concepten. 

We nodigen ontwikkelaars en bouwers om hierover met ons in gesprek te gaan. Dit vanuit de vraag: ‘Hoe krijg ik een vergunning binnen de bestaande bouwregels?’ maar: ‘Hoe kunnen we samen een ontwerp maken dat duurzaamheid integreert en kosten optimaliseert?’ We streven in samenwerking naar ambitieuze en haalbare resultaten.

Ambities voor onze werkwijze
Om deze samenwerking tussen overheid en markt vorm te geven, bouwen we in het Kenniskwartier met de richtlijnen van ‘Het Nieuwe Normaal’ als uitgangspunt. Deze regels geven bouwers en ontwikkelaars handvatten om niet alleen hun bedrijf te verbeteren, maar ook om aan de duurzaamheidsdoelen te voldoen die de gemeente belangrijk vindt. Het gaat dan bijvoorbeeld over circulariteit als ontwerpnorm, maar ook hoe bijgedragen kan worden aan een circulaire economie. We stellen hiervoor een uitvoeringsprogramma 2025-2028 op. Ook verwerken we het beleid voor duurzaam en circulair bouwen in het op te stellen beleidskader Toekomstbestendig Bouwen. 

Praktisch gezien gaat het dan over het gebruik van bouwmaterialen, bijvoorbeeld hergebruik van oude materialen of het toepassen van biobased materialen voor constructie en isolatie. Dat impliceert ook dat bouwelementen en -materialen in de toekomst opnieuw te gebruiken zijn. Dit maakt immers een volledig circulaire economie in de toekomst mogelijk. In gezamenlijkheid onderzoeken we hoe prefab bouwen en modulaire constructies het materiaalgebruik en de uitstoot kunnen verminderen en kosten kunnen verlagen. We leggen alle waardevolle gegevens vast in systemen zoals BIM (Building Information Modeling) en ‘gebouwenpaspoorten’. We bekijken hoe slimme keuzes in materialen en infrastructuur meerdere problemen tegelijk kunnen oplossen.

Toetsingscriteria 
Om een beeld te krijgen van de mate waarin de circulariteitsdoelen gehaald worden, hebben we een lijst van toetsingscriteria voor circulair bouwen in nieuwbouw- en renovatieprojecten opgesteld. Deze zijn grotendeels afgeleid van ‘Het Nieuwe Normaal’. Als eerste vermelden we de minimale basiscriteria. Deze criteria vormen het uitgangspunt voor bouwers en ontwikkelaars en richten zich op praktische haalbaarheid en naleving van bestaande wet- en regelgeving. Daarna noemen we de uitgebreide criteria, waarmee we bouwprojecten uitdagen om de grenzen van circulariteit en duurzaamheid op te zoeken en zo innovatie te stimuleren. Vroege adoptie van de uitgebreide criteria biedt bedrijven niet alleen concurrentievoordeel maar maakt ze ook toekomstbestendig in een steeds strenger regelgevend klimaat.

Minimale basiscriteria:

• a.

  Materialen en grondstoffen

  • 1.

    Herkomst van materialen: Minimaal 25% van de toegepaste materialen moet biobased, hergebruikt of gerecycled zijn.

  • 2.

    Verantwoorde inkoop: Aantoonbare certificering van materialen, zoals FSC/PEFC voor hout of Cradle-to-Cradle-gecertificeerde producten.

  • 3.

    Demontabel ontwerp: Het ontwerp moet minimaal 50% van de gebruikte materialen kunnen demonteren zonder kwaliteitsverlies.

• b.

  Energie-efficiëntie

  • 1.

    Energieprestatienormen volgens het Bouwbesluit, met een EPC van 0,4 (voor nieuwbouw) of lagere waarden waar mogelijk.

  • 2.

    Gebruik van minimaal één duurzame energiebron (bijv. zonnepanelen of warmtepompen).

• c.

  Afvalbeheer

  • 1.

    Maximaal 5% bouwafval per m² vloeroppervlak.

  • 2.

    Gescheiden inzameling van afvalstromen op locatie (bijv. beton, hout, metaal).

• d.

  Waterbeheer

  • 1.

    Installatie van regenwateropvangsystemen voor minimaal 50% van het dakoppervlak.

  • 2.

    Waterbesparende installaties (bijv. toiletten, kranen) conform huidige wetgeving.

• e.

  Toekomstbestendigheid

  • 1.

    Flexibele indelingen van ruimtes (voor hergebruik of aanpasbaarheid in de toekomst).

  • 2.

    Minimale levensduur van 50 jaar zonder grote structurele aanpassingen.

• f.

  Wettelijke kaders

  • 1.

    Naleving van bestaande regelgeving, zoals de Europese Richtlijn Energieprestatie Gebouwen (EPBD) en de Nederlandse MPG-score (Milieu Prestatie Gebouwen, maximaal 0,8).

Uitgebreide criteria (tot aan de grenzen van het mogelijke):

• a.

  Materialen en grondstoffen

  • 1.

    Minimaal 50% hergebruikte of biobased materialen.

  • 2.

    Integratie van een materialenpaspoort in Madaster of een vergelijkbaar platform.

  • 3.

    Gebruik van 100% circulaire bouwmethoden (bijv. remontabele constructies, nadruk op toekomstige herbruikbaarheid door functioneel waardebehoud).

• b.

  Energie-efficiëntie

  • 1.

    Energiepositieve gebouwen die meer energie produceren dan ze verbruiken.

  • 2.

    Gebruik van seizoensopslag (bijv. thermische energieopslag).

  • 3.

    Volledig zelfvoorzienend in operationele energiebehoefte (off-grid opties).

• c.

  Afvalbeheer

  • 1.

    Geen bouwafval (volledige implementatie van een closed-loop-systeem).

  • 2.

    Terugnamegarantie voor bouwmaterialen door leveranciers.

• d.

  Waterbeheer

  • 1.

    Volledige opvang, filtering en hergebruik van regenwater.

  • 2.

    Grijs- en zo mogelijk zwartwatercirculatiesystemen voor sanitair gebruik.

• e.

  Toekomstbestendigheid

  • 1.

    Modulaire bouwmethoden die volledige transformatie (bijv. van woning naar kantoor) mogelijk maken.

  • 2.

    Levenscyclusanalyse van 100 jaar als basis voor ontwerpbeslissingen.

• f.

  Biodiversiteit en omgeving

  • 1.

    Integratie van groene daken en gevels om biodiversiteit te bevorderen.

  • 2.

    Projecten moeten minimaal een netto positieve impact hebben op lokale biodiversiteit.

• g.

  Digitalisering en monitoring

  • 1.

    IoT-systemen voor monitoring van energie-, water- en materiaalgebruik tijdens de levensduur.

  • 2.

    Predictive maintenance met digitale twins.

• h.

  Wettelijke kaders en toekomstige regelgeving

  • 1.

    Vooruitlopen op EU- en nationale wetgeving, zoals strengere MPG-waarden (verwacht < 0,5 in 2030).

  • 2.

    Integratie van Taxonomie-verordening van de EU voor duurzame investeringen.

  • 3.

    Actieve voorbereiding op verplichtingen rond circulariteit in aanbestedingen (zoals eisen uit de Green Deal Circulair Inkopen).

7.7 Energievoorziening

Doelen

• In 2050 is het grondgebied van de gemeente Tilburg CO₂-neutraal. 

• In 2050 stoppen we met het gebruik van aardgas. 

• Het energiesysteem van het Kenniskwartier ontwikkelen we als een slim lokaal netwerk.

• De warmte- en koudevraag in het Kenniskwartier lossen we zoveel mogelijk op met lokale duurzame bronnen. Voor het zorgvuldig omgaan met de schaarse ruimte is een optimale benutting van de energiepotentie in het gebied en meervoudig ruimtegebruik het uitgangspunt. 

Het huidige energiesysteem in Tilburg West kan nog altijd vergeleken worden met onze bloedsomloop. De energie komt van een enkele bron, gaat met dikke leidingen naar een wijk of stadsdeel en gaat vervolgens met dunnere leidingen de buurt en straat in. Dat is aan het veranderen nu op veel meer plekken in de stad energie wordt opgewekt, gebruikt, opgeslagen en aan het net geleverd. Om een duurzaam energiesysteem te realiseren is het nodig om te kijken op het niveau van de stad, op wijkniveau, en op het niveau van individuele bouwprojecten of gebouwen (‘gebiedsontwikkelingen’). Daarbij zijn zowel bestaande gebouwen als nieuwbouw van belang. 

Stadsniveau: CO₂ neutraal in 2045
Het uitgangspunt van het nationale klimaatakkoord en gemeente Tilburg is een CO₂-neutrale gebouwde omgeving in 2050. Daarnaast is op nationaal niveau bepaald dat we uiterlijk 2050 stoppen met het gebruik van aardgas. Dit betekent dat er meer duurzaam opgewekte energie nodig is, zoals zonne-energie, windenergie en biogas. En dat we energie besparen door een betere isolatie van gebouwen en de toepassing van efficiënte technieken. Om in 2050 een CO₂-neutraal Tilburg te bereiken is het van belang dat de nieuwbouw per saldo geen groei van de CO₂-uitstoot met zich meebrengt. 

Wijkniveau: het elektriciteitsnetwerk 
In het energiesysteem van de toekomst is elektriciteit de belangrijkste energiedrager. Door de energietransitie gebruikt onze samenleving steeds meer elektriciteit, bijvoorbeeld voor vervoer en voor koken. Maar ook bedrijven elektrificeren hun bedrijfsprocessen. Om ervoor te zorgen dat iedereen altijd toegang heeft tot energie, zijn de netbeheerders bezig met de grootste infrastructurele verbouwing ooit in Nederland: de aanpassing en uitbreiding van het stroomnet.

De energieproductie in een duurzaam energiesysteem komt voor het grootste deel uit variabele bronnen als wind en zon. Dat betekent dat vraag en aanbod niet altijd op elkaar zijn afgestemd, immers, zon en wind zijn niet altijd beschikbaar op de momenten dat elektriciteit nodig is. Om het energiesysteem toch in balans te houden is flexibiliteit en slim gebruik nodig. Bijvoorbeeld door tijdelijke opslag van energie in een buurtbatterij of een warmte-koude systeem. Het nieuwe energiesysteem vraagt daardoor meer ruimte dan we nu gewend zijn.

Bestaande bouw
De uitbreiding van het stroomnet vraagt extra ruimte boven én onder de grond. Zo is in de buurten een forse uitbreiding van de capaciteit van het elektriciteitsnet nodig.  Dit vraagt ruimte onder de grond (leidingen) en boven de grond (elektriciteitshuisjes). We passen dit zo goed mogelijk in de gebouwde omgeving in, rekening houdend met bestaande functies en gebruik. We onderzoeken daarbij mogelijke oplossingen met een kleiner ruimtebeslag of dubbelgebruik van ruimte samen met de netbeheerder.    

Nieuwbouw
Het energiesysteem van het Kenniskwartier ontwikkelen we als een slim lokaal netwerk, wat ook wel een ‘smart grid’ genoemd wordt. Dat betekent dat binnen de wijken de systemen die elektriciteit opwekken (zoals zonnepanelen), die elektriciteit kunnen opslaan (zoals in grote batterijen en in elektrische auto’s), en de apparaten die elektriciteit verbruiken slim met elkaar worden verbonden. We ontlasten het elektriciteitsnet als we lokaal opgewekte energie ook direct lokaal benutten. Ook wordt het gebruik goedkoper op momenten dat er veel elektriciteit uit wind en zon beschikbaar is. Het gevolg is dat er minder gebruik hoeft te worden gemaakt van elektriciteit van buiten de wijk, waardoor er minder leidingen verzwaard hoeven te worden. 

Ruimtelijke impact en reservering
De inpassing van het elektriciteitsnetwerk (boven- en ondergronds) vraagt ruimte. Daarom is deze onderdeel van de stedenbouwkundige en architectonische uitwerking van iedere gebiedsontwikkeling. Bij het ontwerp en de realisatie van nieuwe gebouwen is de eis dat benodigde nutsvoorzieningen voor gebouw- en gebruikgebonden energiegebruik in het gebouw worden opgenomen.

Wijkniveau: verwarmen en koelen
Om Tilburg onafhankelijk te maken van fossiele brandstoffen dienen gebouwen op andere wijze te worden verwarmd en gekoeld. De warmte- en koudevraag kunnen we niet geheel elektrisch oplossen, de ruimtelijke impact en kosten worden dan te hoog. Lokale warmte en koude oplossingen zoals collectieve warmte- en koudenetten zijn dus nodig. Daarbij lossen we de warmte- en koudevraag zoveel mogelijk op met lokale duurzame bronnen.  

Bestaande bouw
In het Kenniskwartier is nu al een deel van de woningen en gebouwen aangesloten op het warmtenet van de stadsverwarming, het zogenaamde Amernet. Een ander deel heeft een aardgasaansluiting. Relatief veel gebouwen hebben zowel stadsverwarming als een aardgasaansluiting voor koken en/of warm tapwater. Deze woningen en gebouwen hebben dus meerdere systemen (warmtenet, gasnet en elektriciteitsnet). De gemeente ziet kansen om de gebouwen met meerdere systemen in ieder geval aardgasvrij te maken, vooral als het aardgas niet wordt gebruikt om te verwarmen. Voor de gebruikers is het financieel interessant, omdat de vastrechtkosten voor gas dan vervalt. Het initiatief hiervoor zal doorgaans liggen bij particuliere eigenaren en bij de woningcorporaties. Dit is alleen haalbaar als er voldoende elektriciteit is om over te stappen naar elektrisch koken, dus afstemming met de netbeheerder is hiervoor nodig.

Voor bestaande bouw die niet of zeer moeilijk beter te isoleren is, bekijken we per situatie welke warmte- en koudeoplossing geschikt is. Dit is afhankelijk van de levensduur van het gebouw, de nabijheid en levensduur van een warmtenet, de capaciteit op het elektriciteitsnetwerk, de ruimte voor opslag in het gebouw of een aanwezige warmtebron. Voor nieuwe aansluitingen op het Amer-warmtenet c.q. de retourleiding daarvan geldt een ‘ja-mits principe’. Hiervan kan worden afgeweken (‘mits’) als het Amer-warmtenet op een duurzame warmtebron overstapt, de eindgebruikerskosten voor nieuwe aansluitingen acceptabel zijn en er helderheid is over het transitiepad voor een publieke deelneming in het warmtebedrijf.

Bij deze warmte- en koude oplossingen en verduurzamingsstappen kijken we ook naar het voorkomen van energiearmoede. Mogelijk kunnen we de energiemaatregelen betalen vanuit de besparing op de energierekening met de aanpak ‘dubbel duurzaam’. Zo proberen we ook de financiële onzekerheid bij bewoners te verminderen. In het wijkuitvoeringsplan energie werken we samen met de bewoners, gebouweigenaren en gebruikers de mogelijke warmte- en koudeoplossingen voor de buurt uit, evenals de stappen die moeten worden genomen om aardgasvrij te worden.

Nieuwbouw
In lijn met de gemeentelijke Transitievisie Warmte (2021) heeft bij nieuwbouwontwikkeling in het Kenniskwartier de aanleg van een collectief warmte- en koudenet gevoed door lokale duurzame lage temperatuurbronnen de voorkeur. Duurzame warmtebronnen in het Kenniskwartier zijn schaars. Warmtebronnen zoals restwarmte, aquathermie en bodemenergie kunnen wel benut worden. En op zonnige dagen kan overproductie van elektriciteit omgezet worden in warmte. Een koppeling van het elektriciteitsnet met het warmte- en koude net ligt dan ook voor de hand. Om de restwarmte en -koude te kunnen uitwisselen en benutten is een collectief warmte en koudenet nodig. 

Nieuwbouw sluiten we bij voorkeur aan op een lage temperatuurnet zodat we ook gelijktijdig koeling kunnen aanbieden. Een lage temperatuurnet start vanuit bodemenergie, die warmte en koude levert. In het gebouw wordt met warmtepompen de warmte opgewaardeerd tot een temperatuur waarmee de ruimte verwarmd kan worden en tapwater geleverd kan worden vanuit een buffervat. We volgen de regels uit het bodemenergieplan Kenniskwartier om de maximale inzet van bodemenergie te borgen en negatieve interferentie tussen bodemenergiesystemen te voorkomen. Luchtwater warmtepompen hebben niet de voorkeur, vanwege hoog elektriciteitsgebruik, geluidsbelasting en hittestress.

Bij een collectief warmte- en koudenet hoort ook een warmteleverancier. Onze voorkeur gaat uit naar een publiek warmtebedrijf, waar we als gemeente in deelnemen. Het publiek Warmtebedrijf Tilburg wordt in 2025 opgericht. Het is de bedoeling dat dit publiek warmtebedrijf in Kenniskwartier de warmte- en koudevoorziening gaat aanleggen en exploiteren. De deelgebieden die nog niet door het publiek warmtebedrijf ontwikkeld kunnen worden, ontwikkelen we mogelijk samen met projectontwikkelaars, waarbij het tempo van gebiedsontwikkeling daarin leidend is. Het publiek warmtebedrijf sluit de deelgebieden, individuele gebouwen en complexen aan op het net en voorziet ze van koelte en warmte. Zo groeien we geleidelijk toe naar een collectief warmte-en koudenet. Een randvoorwaarde voor de ontwikkeling van zelfstandige deelgebieden die in hun eigen warmte en koude voorzien, is dat zij minimaal een energieprestatie hebben gelijk aan die van het collectieve warmte-koude-net in de wijk. We gaan een warmteplan Kenniskwartier vaststellen met een energieprestatie wat de norm is voor duurzaamheid. De nieuwbouw in het Kenniskwartier gaan we verplichten aan te sluiten op het collectieve warmte-koude-net op, tenzij het alternatief een betere energieprestatie heeft.

Ruimtelijke impact en reservering
De inpassing van het warmte-koude-net vraagt ruimte in de boven- en ondergrond. Een optimale benutting van de energiepotentie in het gebied en meervoudig ruimtegebruik zijn hierbij het uitgangspunt. Bronnen voor gebouwgebonden bodemenergiesystemen, decentrale energiecentrales, trafo’s en andere onderdelen voor het energiesysteem worden bij nieuwbouw inpandig of op het private perceel geplaatst tenzij dat technisch onmogelijk is. In dat geval kunnen in onderlinge afstemming en overleg met de gemeente alternatieve oplossingsrichtingen onderzocht worden.

Gebiedsontwikkelingen met een of meerdere nieuwe gebouwen
Bij nieuwe bouwprojecten kunnen de eisen die voortkomen uit Tilburg CO2-neutraal 2050 direct in het ontwerp en de realisatie worden meegenomen. Daartoe worden bij nieuwe gebouwen de ambities van het onderdeel ‘Energieneutraal Bouwen’ (Duurzaamheidsbeleid voor nieuwbouw van woningen en utiliteitsbouw, thema Energie) zoveel mogelijk gevolgd. Het gaat enerzijds om gebouwgebonden energieverbruik: het energiegebruik voor warm tapwater, ventilatie, verwarming en koeling van het gebouw. Anderzijds om het gebruiksgebonden of procesgebonden energiegebruik: energie gebruikt voor apparaten, zoals koelkasten, computers of ovens. Dit geldt zowel voor hoogbouw als functies, kantoren, scholen, bedrijven en winkels. Voor hoogbouw van meer dan 4 bouwlagen is dit een hele uitdaging. Hiervoor zouden innovatieve technieken als zonnepanelen op de gevels en/of ramen of opwekking van windenergie op de daken verkend kunnen worden. Hierbij staat kwaliteit en architectonische inpassing voorop. 

De verantwoordelijkheid voor het behalen van energieneutraliteit ligt primair bij de initiatiefnemer van een nieuwbouwproject. We werken als gemeente samen met de initiatiefnemer om te zorgen dat maatregelen op het juiste schaalniveau worden getroffen. In de onderstaande afbeelding geven de cirkels aan dat sommige maatregelen om energieneutraliteit te bereiken ook op wijk of gemeentelijk niveau gerealiseerd kunnen worden.

Systeemontwikkelstrategie
In gebiedsontwikkelingen interacteren de systemen voor elektriciteit en warmte nauw met elkaar: hoe meer duurzame warmte kan worden ingezet hoe lager de elektriciteitsvraag en vice versa. Bij de keuzes voor het energiesysteem van de gebiedsontwikkeling, zoals Westermarkt, PenR-locatie en Reitse Campus, moet rekening worden gehouden met de wisselwerking hiervan op het hogere schaalniveau van de wijk en de stad. Voor een individueel deelproject kan bijvoorbeeld een eigen warmtevoorziening gunstiger lijken maar daardoor kan de haalbaarheid voor de ontwikkeling van een collectief warmte- en koudenet onder druk komen te staan. Eenzelfde vergelijking geldt voor het elektriciteitssysteem: één gebiedsontwikkeling met een grote elektriciteitsvraag kan de aansluiting van andere projecten op slot zetten. 

Om te voorkomen dat er bij de keuze voor het energiesysteem van een individuele gebiedsontwikkeling suboptimale keuzes worden gemaakt, overleggen we met de partners in het gebied over het aan te leggen energiesysteem. 

Projectontwikkelaar en gemeente/warmtebedrijf moeten elkaar in hun ontwerpprocessen betrekken om tot optimale oplossingen te komen op ieder niveau. De gebiedsontwikkeling is hierin het leidend principe. Daarnaast vragen de ontwerpprocessen ook om intensieve afstemming met de andere gebiedspartijen, zoals de netbeheerder, de woningcorporaties en de universiteit. 

Ruimtelijke impact en reservering
De inpassing van het energiesysteem (boven- en ondergronds) vraagt ruimte. Daarom is deze onderdeel van de stedenbouwkundige en architectonische uitwerking van iedere gebiedsontwikkeling. Een optimale benutting van de energiepotentie in het gebied en meervoudig ruimtegebruik zijn hierbij het uitgangspunt. Bij ingrepen in het mobiliteitssysteem (van 4 naar 2 rijbanen of tunnels) kan ruimte gereserveerd worden voor energie-infrastructuur. Het energiesysteem moet ruimtelijk inpasbaar zijn, anders moet het ontwerpproces opnieuw doorlopen worden. In de Leidraad Openbare Ruimte en Ondergrond wordt nader verkend wat de mogelijkheden hiertoe zijn.

Op basis van bovenstaande is een aantal maatregelen te formuleren voor de uitwerking naar deelplannen – en projecten. 

Gebouwgebonden energiesystemen
We maken met ontwikkelaars de afspraak dat bronnen voor gebouwgebonden bodemenergiesystemen, decentrale energiecentrales, trafo’s en andere onderdelen voor het energiesysteem worden bij nieuwbouw inpandig of op het private perceel geplaatst tenzij dat technisch onmogelijk is. In dat geval kunnen in onderlinge afstemming en overleg met de gemeente alternatieve oplossingsrichtingen onderzocht worden; 

Boven en ondergrondse ruimte is in het Kenniskwartier schaars. We maken met ontwikkelaars de afspraak dat zoveel mogelijk onderdelen van de energievoorziening bij nieuwbouw in het nieuwe gebouw danwel op privaat terrein wordt gerealiseerd. Dit regelen we in de anterieure overeenkomst met ontwikkelaars. 

Wijkuitvoeringsplan energie
In een wijkuitvoeringsplan energie werken we samen met bewoners, gebouweigenaren en gebruikers de mogelijke warmte- en koudeoplossingen voor de buurt uit, evenals de stappen die moeten worden genomen om aardgasvrij te worden. 

Het Wijkuitvoeringsplan energie (WUPe) beschrijft de overstap naar aardgasvrij wonen en werken. Dit plan stelt de gemeente samen met bewoners, ondernemers, gebouweigenaren, netbeheerder, warmtebedrijf en andere partijen op. Dit plan beschrijft hoe de overgang per gebied wordt aangepakt, hoe een passend warmtealternatief haalbaar en gedragen uitgevoerd kan worden en welke ondersteuning hiervoor nodig is.  

De bepaling van de financiële instrumenten die hiervoor nodig zijn,  is maatwerk. Bij de totstandkoming van het WUPe worden deze bepaald. 

Bodemenergieplan
We stellen een bodemenergieplan op met regels om de maximale inzet van bodemenergie te borgen en negatieve interferentie tussen bodemenergiesystemen te voorkomen. 

Bij de vergunningverlening voor een bodemenergiesysteem wordt getoetst aan de regels en de ordening van het bodemenergieplan Kenniskwartier wat is vastgesteld door het college op 1 juli 2025. 

De kosten worden gedekt door de leges voor de omgevingsvergunning voor een bodemenergiesysteem.

Warmteplan
We stellen een warmteplan vast met een energieprestatie. In het Omgevingsplan gemeente Tilburg nemen we op dat nieuwbouw verplicht is aan te sluiten op het collectieve warmte-koude-net op, tenzij een alternatief een gelijkwaardige of betere energieprestatie heeft. 

Bij de vergunningverlening bouw wordt getoetst of aangesloten wordt op het collectief warmte-koude-net of wordt getoetst of het alternatief voor de warmtevoorziening een gelijkwaardige of betere energieprestatie heeft. Als aan deze criteria (voor het onderdeel energieprestatie) wordt voldaan kan de omgevingsplanactiviteit vergund worden. De energieprestatie uit het warmteplan Kenniskwartier is vastgesteld door de raad op 15 september. 

De kosten worden gedekt door de leges voor de omgevingsvergunning bouw. Voor het aansluiten op het warmte-koude-net wordt een bijdrage aansluitkosten (BAK) gevraagd. Deze BAK wordt bepaald door de warmteleverancier.  

Ruimtelijke inpasbaarheid
Het energiesysteem moet ruimtelijk inpasbaar zijn. Bij ingrepen in het mobiliteitssysteem (van 4 naar 2 rijbanen of tunnels) kunnen we ruimte reserveren voor energie-infrastructuur. In de Leidraad Openbare Ruimte en Ondergrond wordt nader verkend wat de mogelijkheden hiertoe zijn. De ruimte in Kenniskwartier is schaars en de opgaven zijn groot. We willen zorgvuldig om gaan met de beschikbare ruimte. In de Leidraad Openbare Ruimte en Ondergrond maken we keuzes hoe we alle opgaven gaan inpassen. 

7.8 Cultuurhistorie

Doelen

• Bij de ontwikkeling van het Kenniskwartier houden we rekening met de geschiedenis van het gebied, bijvoorbeeld kenmerkende gebouwen of plekken met een bijzondere betekenis. 

• Door het opstellen van een gebiedsbiografie met transformatiekader wordt inzicht verkregen in deze waarden en karakteristieken in het gebied.

Cultureel erfgoed draagt bij aan de kwaliteit van onze leefomgeving, want het zorgt ervoor dat mensen zich verbonden voelen met plekken in onze stad. We hebben daarom in basisprincipe Typisch Tilburgs aangegeven dat we betekenisvolle gebouwen, iconen en plekken behouden bij de ontwikkeling van het Kenniskwartier (hoofdstuk 4). Ook respecteert het ruimtelijk raamwerk de bestaande hoofdstructuur van de wijken, die kenmerkend is voor de naoorlogse stedenbouw in Nederland en in Tilburg (hoofdstuk 5). We behouden bestaande kwaliteiten en doen aanpassingen waar dit noodzakelijk is. 

Deze aanpak is ingebed in ons beleid, zoals vastgelegd in de Routekaart Ruimtelijk Erfgoed 2023. Daarin is gesteld dat het beschermen van ons erfgoed van belang is bij projecten voor stedelijke ontwikkeling. Het gaat dan bijvoorbeeld om het behoud van cultuurhistorische waarden, en stedenbouwkundige en landschappelijke karakteristieken. Ook historisch groen is van belang: de Oude Warande en het Wandelbos zijn beiden gemeentelijk beschermde monumenten. Ook het nabijgelegen Westerpark is van belang. Altijd zoeken we naar het verhaal van de plek, en bekijken we hoe dit het best met de ambities van de stad in verband gebracht kan worden. 

Cultuurhistorie in het Kenniskwartier 
Het overzicht met cultuurhistorische waarden toont de belangrijkste cultuurhistorische kenmerken van het Kenniskwartier. Op de kaart is ook cultuurhistorisch waardevolle bebouwing opgenomen. Hoewel deze bebouwing geen formele beschermde status heeft, draagt ze bij aan de cultuurhistorische karakteristieken van het plangebied. Verder onderzoek in de vorm van een gebiedsbiografie zal nog moeten uitwijzen hoe hiermee in de toekomst het beste kan worden omgegaan.

In het kaartbeeld zijn ook plekken van betekenis opgenomen. Dit zijn plekken die niet zozeer vanwege nog aanwezige bebouwing van belang zijn maar die vanwege de functie, verhalen of associaties die ze oproepen een inspiratie kunnen zijn voor toekomstige ontwikkelingen.

Er moet dus een vertaalslag komen om vanuit de waarden en karakteristieken van het gebied op een beeldende en inspirerende wijze te schetsen hoe die karakteristieken door ontwerpers, stedenbouwkundigen, opdrachtgevers, initiatiefnemers ingezet kunnen worden voor toekomstige ontwikkelingen. Deze vertaalslag vindt plaats in een transformatiekader. Het transformatiekader heeft geen formele status. Het levert samen met andere onderzoeken de kennis die nodig is om de ambities voor het  Kenniskwartier op een verantwoorde manier te laten landen in het gebied. Een eventuele planologische en publiekrechtelijke borging van de uitgangspunten die in het transformatiekader zijn geformuleerd, zullen dan ook in dat planproces worden geborgd na een integrale afweging met andere belangen en opgaven, inclusief het daarbij behorende proces van besluitvorming en inspraak.

Het idee is dat deze aanpak kansen biedt om een aantrekkelijke, toekomstbestendige ontwikkeling te inspireren met een eigen en herkenbare identiteit(en).

Verhaal van de plek
Voor elk deelgebied in het Kenniskwartier gebruiken we dezelfde aanpak: ga uit van het brede verhaal van de plek, inventariseer de bestaande kwaliteiten, karakteristieken en identiteiten en benut deze voor een herkenbare, locatie specifieke invulling in de toekomst. Daar hoort naast de fysieke ontwikkeling ook de sociale component bij: wat is de beleving van de inwoners, wat zijn de verhalen, wat is waardevol vanuit het immaterieel erfgoed. Daarvoor is kennis vereist op basis van onderzoek (evt. synthese van bestaande rapporten). Uitgangspunt voor alle deelgebieden is dat een gebiedsbiografie met transformatiekader wordt gemaakt. In alle gevallen is ook een toets en/of onderzoek nodig op gebied van archeologie. 

Op en rond de versnellingslocaties zijn al enkele verkenningen gereed of in onderzoek. 

Westermarkt. Voor de Westermarkt en het Westerpark is een cultuurhistorische verkenning uitgevoerd die stedenbouw, architectuur en groene ruimte omvat. Ook zijn cultuurhistorische waardevolle panden in beeld gebracht en inzicht in de immateriële waarden van het gebied. De studie vormt een inspiratie voor het architectonische en stedenbouwkundige ontwerp. Voor dit deelgebied is onlangs een gebiedsbiografie opgesteld.

Reitse Campus. De aanpak die bij de Westermarkt wordt ingezet, kan ook ingezet worden voor de Reitse Campus. Het is een wat meer gelaagd, maar ook minder eenduidig en dus diverser gebied. Hoewel summier zijn hier nog oude historische lagen herkenbaar en/of kan aangesloten worden op de nog bestaande structuur ten noorden van het spoor, waardoor het oude linten- patroon een van de ingrediënten bij het verder vormgeven van de campus kan worden. Een belangrijke opgave waarmee mogelijk ook op de Reitse Campus rekening kan worden gehouden is om de nagenoeg geheel verdwenen herdgang De Reit weer op een overtuigende wijze afleesbaar en beleefbaar te maken. En misschien weer te laten aanhaken bij het historische lintenpatroon van Tilburg. Ook de beschermde monumenten en structuren (Bokhamer) rondom de campus kunnen hierin een rol spelen. Voor Reitse Campus is de historische situatie in beeld gebracht. Deze wordt in een latere fase geïntegreerd in de gebiedsbiografie. 

Stationsbuurt. Dit deelgebied is op gebied van cultuurhistorie nog een blinde vlek. Op basis van een gebiedsbiografie met transformatiekader kan hier meer duidelijkheid over komen. Dit wordt meegenomen als onderdeel van de herontwikkeling van deze locatie, die nu van start gaat. 

Overige gebieden buiten de versnellingslocaties. De lijnen zoals die hierboven voor de versnellingslocaties zijn uitgezet, moeten ook worden toegepast op andere gebieden. Daarbij moeten de te ontwikkelen gebieden nog een omvang en samenhang hebben om zinvol onderzoek te doen (onderzoek in een late fase voor alleen het “plot” is onvoldoende). 

Vooral voor een evident waardevol gebied als de Universiteitscampus en omgeving is het van belang de in de routekaart Ruimtelijk Erfgoed en de handreikingen van het rijk voorgestelde aanpak tijdig op te pakken, ínclusief het immateriële erfgoed, wat juist voor deze locatie op deze plek zoveel meer inhoud en meerwaarde heeft. Hier is nog geen start gemaakt met een cultuurhistorische verkenning. 

7.9 Stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit

Doelen

• We gaan uit van het Tilburgs weefsel: Op de meeste plekken wordt middelhoogbouw toegevoegd van 5-8 verdiepingen. Op sommige bijzondere locaties komen hogere ‘stedelijke accenten’. We sluiten deze goed aan bij de bestaande bebouwing. 

• We creëren aantrekkelijke stadsstraten met volop groen die fijn zijn om doorheen te lopen. 

• We zetten in op goede architectuur, innovatief ontwerp, heldere kwaliteitssturing en goede ontwerpselecties.

We streven als gemeente naar een goede stedenbouwkundige kwaliteit van de toekomstige ontwikkelingen in het Kenniskwartier. Dit omgevingsprogramma legt op hoofdlijnen vast op welke locaties nieuwe bebouwing wordt toegevoegd en in welke dichtheid. Ook staat er globaal welke functies op welke plekken komen. De stedenbouwkundige raamwerkkaart in Hoofdstuk 3 brengt dit in beeld. In datzelfde hoofdstuk staat een beschrijving van de beoogde stedenbouwkundige kwaliteit voor de hoofdroutes, de buurten, en andere belangrijke plekken in het gebied. De ambities zijn telkens beschreven en in beeld gebracht met impressies. 

Onderwerpen die een rol spelen bij stedenbouwkundige kwaliteit zijn bijvoorbeeld de maat en schaal van de bebouwing, de afwisseling tussen bebouwd en onbebouwd, herkenbaarheid van routes en herkenningspunten, materiaalgebruik en de inrichting van de openbare ruimte en groen. Ook is er een relatie met andere thema’s zoals architectonische kwaliteit van gebouwen, de kwaliteit van natuur en landschap, behoud van erfgoed en duurzaam bouwen. We houden hier in de verdere uitwerking rekening mee in twee typen documenten. Het zijn de stedenbouwkundige plannen voor nieuwe bebouwing, en de inrichtingsplannen voor de openbare ruimte. 

Stedenbouwkundige plannen
Per deelgebied werken wij, samen met stakeholders, aan stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Deze bevatten een gedetailleerde uitwerking in verkavelingsvoorstellen, vormgeving van bouwmassa’s, bouwhoogtes, bebouwingskarakteristiek en architectuur. 

Inrichtingsplannen voor de openbare ruimte
Voor de inrichting van de openbare ruimte stelt de gemeente in 2025 een Leidraad Openbare Ruimte en Ondergrond op. Hierin wordt het raamwerk van openbare ruimte vastgelegd, inclusief de grens tussen openbare gebieden en (toekomstig) privaat gebied. Op basis van de leidraad maken wij per deelgebied inrichtingsplannen. 

Stedenbouwkundige uitgangspunten
Voor het bereiken van een goede stedenbouwkundige kwaliteit hebben we een aantal stedenbouwkundige uitgangspunten opgesteld. Het gaat om de volgende onderwerpen: 

1. Geleding van het straatbeeld 
2. Levendige en flexibele plinten 
3. Prettig thuiskomen 
4. Voetgangersarchitectuur
5. Groen om de hoek 
6. Gewetensvol en grensverleggend

1. Geleding van het straatbeeld
Tilburg West kent van oorsprong een rechthoekig stratenpatroon met repeterende bebouwingspatronen. Dit zorgt voor lange doorgaande wegen die voor voetgangers niet uitnodigend zijn. Daarnaast lijken veel straten op elkaar; het ontbreekt op veel plekken aan identiteit en intimiteit. 

Met de nieuwbouw in het Kenniskwartier willen we een nieuwe tijdslaag aanbrengen die zorgt  voor meer afwisseling in het straatbeeld. Uitgangspunt is dat we het uitnodigend maken voor voetgangers om verder te lopen en het gebied te verkennen. Dit doen we door straten op te delen in overzichtelijke gedeeltes en herkenningspunten toe te voegen. 

Daarnaast vinden we de beleving van het gebied op ooghoogte (eyeline) belangrijker dan van bovenaf (skyline). Dat betekent dat nieuwe ontwikkelingen een menselijke maat en schaal moeten hebben. Dit doen we door grote gevelvlakken te vermijden en hoogbouw terug te leggen vanaf de straat. Daarnaast is het de bedoeling om niet alleen een gebouw of een plek te realiseren, maar ook een ‘sequentie’ te ontwerpen; een afwisselende beleving voor voetgangers en fietsers die het gebied doorkruisen. 

Uitgangspunten:

• a.

  Nieuwe gebouwen in het 'Tilburgse weefsel' zijn minimaal 4 bouwlagen (<12 m) en maximaal 8 bouwlagen hoog (25 m) hoog.

• b.

  De exacte bebouwinghoogte zal afhangen van het karakter van de plek, de aansluiting op de gebouwde omgeving en de aangrenzende openbare ruimte, de plinthoogte en het samenspel met de stedelijke accenten (zie vervolg). 

2. Levendige en flexibele plinten 
Voor een gastvrij en levendig Kenniskwartier moeten de plinten van gebouwen worden gevuld met een divers aanbod aan maatschappelijke en commerciële voorzieningen. Om tot de juiste mix te komen wordt na vaststelling van het omgevingsprogramma nog een plintenstrategie uitgewerkt. Om ervoor te zorgen dat de plinten uitnodigend en flexibel van karakter zijn gelden de volgende bouwkundige regels. 

Uitgangspunten:

• a.

  Om programmatische flexibiliteit bouwkundig te borgen moet de begane grond bij voorkeur minimaal 4,5 m hoog zijn. 

• b.

  We streven naar een open karakter van de plint. Om die reden vragen wij om een goede gevel-glas verhouding. In de regel is dat circa 40-60% bij wonen en 60-80% voor werk, winkels en horeca.

• c.

  Bij woningen op de begane grond is het van belang dat er een overgangszone tussen de woning en de openbare ruimte is. Deze overgangszone moet onderdeel zijn van het ontwerp, zodat de woonkwaliteit niet onder druk komt te staan. Naast een slim gevelontwerp vraagt dit om bouwkundige extra’s zoals trappetjes, beletages, diepe neggen en Delftse stoepen.

3. Prettig thuiskomen
Thuiskomen in het Kenniskwartier doe je te voet of met de fiets. De auto staat voor nieuwe bewoners op enige afstand, waardoor thuiskomen via de parkeerkelder niet meer aan de orde is. Een (korte) wandeling of fietstocht door het gebied maakt altijd onderdeel uit van de aankomst bij huis.

Omdat deze bewegingen van groot belang zijn voor het gemeenschapsgevoel in de gebouwen is het belangrijk om de thuiskomst ‘koninklijk’ vorm te geven. We gaan uit van ´thuiskomen in stappen’, waardoor de kans op onderlinge ontmoeting groter wordt. Denk hierbij aan de binnenkomst via een groene binnenruimte of een geprogrammeerde lobby. En aan galerijen met zicht op binnentuinen of brede galerijen waar ook ruimte is voor een praatje of een klein kind kan spelen. 

Uitgangspunten:

• a.

  Entrees, galerijen en corridors hebben meer betekenis dan alleen ontsluiting en daglichttoetreding; ze dragen bij aan een prettige manier van thuiskomen en gemeenschapsvorming binnen een gebouw.

• b.

  Bij grote complexen is ruimte nodig voor collectieve woon- of werkruimtes en/of buitenruimtes met verblijfskwaliteit.

• c.

  Ondersteunende voorzieningen voor afval (afvalcontainers), nutsvoorzieningen of stallingen worden in principe ingepast binnen de architectuur van het gebouw.

• d.

  Fietsenstallingen bevinden zich op de begane grond, zijn collectief, van hoogwaardige kwaliteit en met een hoog comfortniveau. 

4. Voetgangersarchitectuur
De beleving vanuit voetgangers en fietsers staat centraal in het Kenniskwartier. Het is belangrijk dat ook de architectuur aansluit bij deze beleving. Architect en stadsplanner Jan Gehl noemt dit ook wel voetgangersarchitectuur. Dit is architectuur met een menselijke maat, die mensen uitnodigt te vertragen of even stil te staan. In aansluiting daarop zien wij direct aan de gebouwen graag overgangsstroken tussen private ruimtes en de openbare straat die bewoners of ondernemers zich kunnen toe-eigenen. Het zijn herkenbare stroken of ‘stoepjes’ aan een gebouw waar bewoners en ondernemers als vanzelf plantenbanken en bankjes plaatsen. 

Uitgangspunten:

• a.

  De architectuur heeft fysieke elementen die uitnodigen tot vertraging en spontane ontmoeting. Denk hierbij aan gevelbankjes, etalages, gevelkunst of een zitplekje als resultaat van een gevel die even terugspringt;

• b.

  Gevels hebben voldoende dieptewerking (plasticiteit), reliëf en detaillering (tactiliteit);

• c.

  Direct aan de gebouwen is er ruimte voor overgangsstroken (stoepjes).

5. Groen om de hoek
We maken in het Kenniskwartier een goed netwerk van groene ruimtes. Dit doen we op de eerste plaats in de openbare ruimte, maar ook ieder nieuw bouwinitiatief dient een bijdrage te leveren. Dat kan een groene plek zijn, zoals een voortuin of een hof, maar ook een tweede maaiveld of een groene gevel kan hierin voorzien. 

Uitgangspunten:

• a.

  Daken zijn geen restruimtes, waar uiteindelijk alle installaties een plek krijgen, maar worden ingezet als vijfde gevel of tweede maaiveld. Ze leveren een bijdrage aan klimaatbestendigheid en/of hebben een ontmoetingsfunctie.•           Binnenterreinen en galerijen hebben ook meer betekenis dan alleen ontsluiting en daglichttoetreding; het zijn groene buitenruimten waar mensen elkaar tegenkomen.

• b.

  In het Kenniskwartier zijn gebouwen onderdeel van het stedelijke ecosysteem; ze dragen bij aan het leefgebied van flora en fauna.

• c.

  Nieuwe ontwikkelingen voldoen aan de klimaatscores voor nieuwbouwontwikkelingen of passen in een stedenbouwkundig plan dat hieraan voldoet.

6. Gewetensvol en grensverleggend
In het Kenniskwartier staan we niet open voor ‘building dropping’; goede plannen uit andere windstreken passen niet automatisch in de Tilburgse context. Om die reden vragen we bij ieder ontwerp om rekenschap voor de geest van de plek (genius loci) en een bijdrage aan de grotere structuren van het Kenniskwartier. 

Tegelijkertijd vraagt het Kenniskwartier ook om toevoegingen die symbool staan voor de ambitie en innovatiedrang van Tilburg West. De wijk is aangelegd op basis van een optimistisch toekomstbeeld dat uitging van een nieuwe wijkopbouw en nieuwe (bouw)mogelijkheden. Dit heeft onder andere geleid tot gebouwen met een duidelijke intrinsieke kwaliteit en eigen beeldtaal; het Cobbenhagengebouw van Jos Bedaux en de tekenacademie van Hugh Maaskant zijn excellente voorbeelden van het tijdloos modernisme. 

De hedendaagse opgaven vragen om nieuwe schoolvoorbeelden van het huidige tijdsgewricht. Om die reden zou het Kenniskwartier de proeftuin moeten zijn van biobased, energieneutraal en circulaire wijze van bouwen. 

Uitgangspunten:

• a.

  Nieuwe ontwikkelingen starten vanuit een analyse van de plek.

• b.

  Nieuwe ontwikkelingen verbinden zich aan de omgeving en leveren een bijdrage aan de grotere structuren van het Kenniskwartier.

• c.

  Nieuwe gebouwen zijn vernieuwend op het gebied van biobased, energieneutraal en/of circulair bouwen.

7.10 Veiligheid en omgeving

Abdijbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/30d5d044bf8d483fb604b0d555e16ce7/nld@2025‑09‑30;07223702

Dionisiusbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/20fea11b973d497bb1c981226e381402/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Boerke Mutsaerspark

/join/id/regdata/gm0855/2025/e25bf8bd19aa40ddbfe71ec0fa1eff85/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Esplanade

/join/id/regdata/gm0855/2025/1f5fee79ff664c18b545636621a21c99/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Professor Cobbenhagenlaan

/join/id/regdata/gm0855/2025/f38f27ae463c422ca79133b2058eba02/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Reitse Hoevenstraat

/join/id/regdata/gm0855/2025/ce8af5a4563548aa9ec6140d749c870e/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Stadsbospromenade

/join/id/regdata/gm0855/2025/ef9849f57c7b4779968401d024a6cd81/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Statenlaan

/join/id/regdata/gm0855/2025/eca40cb91ffc461e85a42525b5bb243d/nld@2025‑09‑30;07223702

Hoofdroute Wandelboslaan

/join/id/regdata/gm0855/2025/f535107fe11143cfbd7d1eaf045c7397/nld@2025‑09‑30;07223702

Kenniskwartier

/join/id/regdata/gm0855/2025/3af357c1c74c441f8b685535358919b7/nld@2025‑09‑30;07223702

Luchthavenbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/007cdd7e598f4b908c906cc54bd8a1c8/nld@2025‑09‑30;07223702

Reitse Campus

/join/id/regdata/gm0855/2025/63ca1449ae7b40bf833d9478753c1396/nld@2025‑09‑30;07223702

Station Tilburg Universiteit

/join/id/regdata/gm0855/2025/92a4c3fe350744a2a2c12b9361a87153/nld@2025‑09‑30;07223702

Stationsbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/3813ec26c4f74388b82a6277a806d8a3/nld@2025‑09‑30;07223702

Tilburg University Campus

/join/id/regdata/gm0855/2025/31873f9ca01b4295a4618c208c0dd919/nld@2025‑09‑30;07223702

Torenbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/7f7c1c467c8d406183e1bf352a8e2e4a/nld@2025‑09‑30;07223702

Vijverbuurt

/join/id/regdata/gm0855/2025/4ab338ddaaed4900a900dc11367afdb5/nld@2025‑09‑30;07223702

Westermarkt

/join/id/regdata/gm0855/2025/1a3abebe6def4f369c527a24de49b8b4/nld@2025‑09‑30;07223702