Programma Duurzame Polder

2.2.1 Visie energielandschap

De Visie Energielandschap is opgesteld vanuit het besef dat duurzame energieopwekking impact heeft op het landschap. Om duurzame energieopwekking zo goed mogelijk in te passen, bepaalt de Visie Energielandschap waar en onder welke condities de Gemeente ’s-Hertogenbosch de uitwerking van initiatieven voor de realisatie van windturbines en zonnevelden mogelijk acht. De Visie Energielandschap hanteert daarbij – voor zover relevant voor de realisatie van Windturbines in de Duurzame Polder – de volgende leidende uitgangspunten:

• a.

  de ontwikkeling van windenergie vergt een integrale benadering waarbij meerdere doelen met elkaar worden verenigd

• b.

  windenergie wordt ontwikkeld in grootschalige, open landschappen in een grootschalig windpark en op enkele plekken in kleine clusters gekoppeld aan bedrijventerreinen en snelwegen; 

• c.

  de ontwikkeling moet leiden tot ruimtelijke kwaliteit en maatschappelijke meerwaarde; 

• d.

  de ontwikkeling houdt zoveel mogelijk rekening met het woon- en leefklimaat en de gezondheid van omwonenden, brengt de consequenties hiervan in beeld en neemt dit integraal mee in de afwegingen; en 

• e.

  de ontwikkeling houdt zoveel mogelijk rekening met natuurwaarden en beschermde soorten flora en fauna, waaronder de (beschermde) weidevogels en vleermuizen. 

De ontwikkeling van de Windturbines in de Duurzame Polder is uitdrukkelijk meegenomen in de uitwerking van de Visie Energielandschap.  De Visie Energielandschap formuleert voor het Bossche deel van de Duurzame Polder de strategie “transformeren”. De Gemeente ’s-Hertogenbosch onderkent daarmee dat het gebied door de realisatie van de Windturbines zal veranderen. Wel vereist de Visie Energielandschap dat de realisatie van de Windturbines uitdrukkelijk samengaat met ruimtelijke kwaliteit en verduurzaming van de omgeving. Op deze manier heeft de realisatie van Windturbines “meerwaarde in brede zin”. Voor invulling van meerwaarde formuleert de Visie Energielandschap de volgende uitgangspunten, met de kanttekening dat elk project maatwerk vraagt:

• a.

  het initiatief maakt een koppeling met andere thema’s en opgaven, zoals verduurzaming van de omgeving, stimuleren van recreatie, natuurontwikkeling, verduurzaming van de landbouw, waterberging, “ontstening” en dergelijke; 

• b.

  het creëren van meerwaarde wordt aangetoond conform de eisen in artikel 5.10, 5.14 en 5.51 van de Omgevingsverordening; 

• c.

  het initiatief voldoet aan de provinciale voorwaarde omtrent kwaliteitsbijdrage aan het landschap; 

• d.

  er wordt gestreefd naar vijftig procent eigendom bij de lokale omgeving, waarbij de omgeving daar ook daadwerkelijk profijt van heeft. Voor ontwikkelingen op gronden van de gemeente wordt gestreefd naar honderd procent lokaal eigendom; 

• e.

  vanuit het initiatief vindt een afdracht plaats aan een lokaal omgevingsfonds met een onafhankelijk bestuur. Het bestuur ziet erop toe dat de gelden uit het fonds worden ingezet voor duurzame ruimtelijk-maatschappelijke doeleinden ten behoeve van de versterking van de omgeving. 

Ten slotte formuleert de Visie Energielandschap het volgende redelijkheidsbeginsel: “als in redelijkheid – gezien de omvang van een project en de specifieke locatie en situatie – niet verwacht kan worden dat een initiatiefnemer aan alle eisen en doelen voldoet, dan behouden we het recht voor om onderbouwd af te wijken.”

2.2.2 Ontwerp Omgevingsvisie 's-Hertogenbosch

Bij de vaststelling van dit Programma werkt de Gemeente ’s-Hertogenbosch nog aan de uitwerking van de Omgevingsvisie ‘s-Hertogenbosch. De Gemeente ’s-Hertogenbosch heeft als bouwsteen voor haar Omgevingsvisie onder meer vier gebiedsvisies opgesteld, waaronder een gebiedsvisie voor het buitengebied en de dorpen. De realisatie van de Windturbines is in deze gebiedsvisie als een gegeven meegenomen. 

De Duurzame Polder is volgens het ontwerp van de Omgevingsvisie ‘s-Hertogenbosch gelegen in het grootschalige kleipolderlandschap en onderdeel van het landelijk productielandschap. Het landschap kenmerkt zich als een open en weids gebied met een rationele polderverkaveling met grootschalige landbouwbedrijven en een gereguleerd waterpeil. De kleipolders blijven primair grootschalig agrarisch gebied, waarin ruimte wordt geboden voor extensivering en een innovatieve duurzame en hoogproductieve landbouw, waarin kringlopen worden gesloten die passen binnen het bodem- en watersysteem. Hightech toepassingen zorgen op termijn ook voor het revitaliseren van de bodem en het herstellen van de balans tussen productie- en ecosysteem. De transformatie van de landbouw heeft de potentie om het monotoon polderlandschap om te vormen naar een gedifferentieerd landschap. Hier is ruimte is voor het toepassen van brede water- en moerasstroken om het ommeland groenblauw te dooraderen en ruimte te bieden voor de ontwikkeling van natte natuur en klimaatadaptatie. De maat en schaal van dit landschap leent zich voor grootschalige opwek van hernieuwbare energie en vraagt om een zorgvuldige landschappelijke en ruimtelijke inpassing. In de overgangszones tussen stad en ommeland – zoals bij de Rosmalense en Nulandse Polder – is ruimte om de agrarische bedrijfsvoering te verbreden. De nabijheid van de stad is een kans om nieuwe economische activiteiten op te zetten en biedt een reëel perspectief voor een toekomstbestendige bedrijfsvoering.

2.2.3 Visie op gebiedsontwikkeling

In deze paragraaf beschrijft de Gemeente ’s-Hertogenbosch haar visie voor het Bossche deel van de Duurzame Polder. Deze visie wordt per thema toegelicht, aan de hand van de bestaande situatie, de gesignaleerde kansen en sturende uitgangspunten. Deze visie is verder uitgewerkt in paragraaf 5.4 (Ontwikkelperspectieven) en in Bijlage III bij het besluit tot vaststelling van het Programma. 

Landschap en cultuurhistorie 

Bestaande situatie en kansen 

Het polderlandschap wordt gekenmerkt door zijn openheid, grootschalige kenmerkende lange lijnen en de gridvormige verkavelingsopzet, grote agrarische huiskavels als solitaire percelen in de ruimte en het ontbreken van beplantingselementen, zoals lanen en singels. De uitgesproken leegte en vergezichten worden gewaardeerd. In het verleden maakte de polder onderdeel uit van het overstromingsgebied van de Maas (de Beerse Overlaat). Aan de randen van de polder op het grondgebied van de Gemeente ‘s-Hertogenbosch liggen verschillende oude cultuurlandschappen (zandgronden met lintbebouwing, oeverwal-landschap met dorpen), die typerend zijn voor het gebied. 

De Gemeente ’s-Hertogenbosch ziet kansen om de identiteit van de onderscheidende landschappen te versterken. Bijvoorbeeld door het accentueren van de hiervoor benoemde lange lijnen en de gridvormige verkavelingsopzet in het polderlandschap. Windturbines sluiten landschappelijk aan bij de grote ruimtelijke eenheden in de polder. Ook liggen er kansen om het kleinschalige landschap verder te versterken. Ten slotte liggen er kansen om bijvoorbeeld de beleving van de historische functie als overstromingsgebied (de Beerse Overlaat) te versterken en andere cultuurhistorische elementen zichtbaar te maken. 

Uitgangspunten voor toekomstige ontwikkelingen 

Het uitgangspunt voor initiatieven voor windenergie in het gebied is om zoveel mogelijk aan te sluiten bij het grootschalig polderlandschap en waar mogelijk in het plan cultuurhistorische elementen zichtbaar te maken.  

Voor de oude cultuurlandschappen is het behouden of terugbrengen van de kleinschalige verkaveling en slotenstructuur uitgangspunt. De landschappelijke kwaliteit kan verbeteren door het versterken en toevoegen van groene landschapselementen. 

Landbouw 

Bestaande situatie en kansen 

Door de specifieke geschiktheid van het gebied voor landbouw zijn de komgronden na het sluiten van de Beerse Overlaat sterk ontwikkeld als een op productie gericht landbouwgebied. De landbouw in de Duurzame Polder bestaat voor het grootste deel uit grote melkrundvee- en varkenshouderijen. Er liggen kansen voor het koppelen van opgaven, zoals energie-opwek, waterberging, natuurontwikkeling en -beheer en klimaatadaptatie. Voorbeelden hiervan zijn het toepassen van ruige akkerranden of schonere sloten. Dit kan onderdeel uitmaken van het versterken van de fijnmazige (groenblauwe) dooradering. Voor de randen van de polder (stadsrand ten oosten van Groote Wielen en het overgangsgebied van zand naar klei) is het gebied gevarieerder. Hier liggen kansen om het kleinschaligere landschap te versterken in combinatie met verbreding van activiteiten. 

Uitgangspunten voor toekomstige ontwikkelingen 

Gelet op transities in de landbouw is het uitgangspunt om ruimte te bieden aan innovatieve, duurzame en hoogproductieve landbouw, in combinatie met extensivering. Van waarde is dat het agrarisch gebruik te combineren is met de plaatsing van de Windturbines. Natuur- en landschapsbeheer blijft een integraal onderdeel van de agrarische bedrijfsvoering.  

Voor de randen van de polder (stadsrand naast de Groote Wielen en het overgangsgebied van zand naar klei) is het uitgangspunt om de verbinding tussen stad en land verder te ontwikkelen. Er wordt daarom ruimte geboden aan vormen van collectieve landbouw, stadslandbouw of verbreding van activiteiten op de erven. 

Natuur, bodem en water 

Bestaande situatie en kansen 

De Gemeente ’s-Hertogenbosch acht de Weidevogels waardevol in het Bossche deel van de Duurzame Polder. De Weidevogels – en ook de Ganzen en Smienten – zijn aanwezig door het (intensieve) agrarische gebruik, in combinatie met de openheid van de Duurzame Polder. Ook ziet de Gemeente ’s-Hertogenbosch in het Bossche deel van de Duurzame Polder kansen voor de ontwikkeling van een fijnmazige dooradering van groene en blauwe structuren. Aan de noordzijde van de gemeentegrens loopt de Hertogswetering, die samen met de Hoefgraaf de ecologische verbindingszones (EVZ) in de polder vormen. Deze watergangen vormen de natte assen en ruimtelijke structuurdragers door de polder. Soorten als de otter, watervogels en amfibieën maken hier gebruik van. Het verder afronden van de EVZ en het doorontwikkelen als de natte as door het gebied zijn kansrijke ontwikkelingen die de hoofdverbinding van de polder met de omliggende gebieden vormt. Vanzelfsprekend kan de Gemeente ’s-Hertogenbosch ontwikkelingen in dit gebied, nabij de gemeentegrens (Hertogswetering en de Hoefgraaf nabij de Kepkensdonk), alleen vormgeven in een goede onderlinge afstemming met de Gemeente Oss. 

In het gebied op de overgang van zand naar klei ziet de Gemeente ’s-Hertogenbosch kansen om het kleinschalige landschap te verbeteren en de natuurlijke verbinding met de Hooge Heide te versterken. In de stadsrand naast de Groote Wielen liggen kansen voor het creëren van natuurwaarden en waterberging. 

Uitgangspunten voor toekomstige ontwikkelingen 

Een belangrijk uitgangspunt voor toekomstige ontwikkelingen, is het principe ‘bodem- en water sturend’. Dat wil zeggen dat het belangrijk is om in te zetten op een gezonde bodem, meer water vasthouden, niet meer bouwen op plaatsen die we nu of later nodig hebben voor het bergen, vasthouden en afvoeren van water. De Gemeente ’s-Hertogenbosch zet daarnaast in op een fijnmazige (groenblauwe) dooradering van het Bossche deel van de Duurzame Polder. 

Het behouden van de huidige populatie van Weidevogels is een ander belangrijk uitgangspunt voor toekomstige ontwikkelingen (zo nodig met Compensatie). De Gemeente ’s-Hertogenbosch verwacht daarnaast dat het Ganzen- en Smientengebied, in overleg met de Provincie, de Gemeente Oss en landeigenaren, (deels) verplaatst moet worden. 

Voor de randen van de polder (stadsrand ten oosten van de Groote Wielen en het overgangsgebied van zand naar klei) wordt ingezet op een kleinschalige inrichting, waarbij ruimte wordt geboden voor het toevoegen van landschapselementen om de specifieke natuurwaarden te ontwikkelen. In het overgangsgebied van zand naar klei wordt gestreefd naar een verbinding met de Hooge Heide. Het realiseren van een groter, aaneengesloten gebied komt de biodiversiteit in brede zin ten goede. 

Wonen en recreatieve beleving 

Bestaande situatie en kansen 

Bewoners van omringende woonkernen (Groote Wielen, Rosmalen, Nuland), maar ook bewoners uit het Bossche deel van de Duurzame Polder, hebben tijdens het (participatie)proces zorgen geuit over de mogelijke hinder als gevolg van de komst van de Windturbines, waaronder geluidshinder, verlies van vrij uitzicht en gezondheidsschade. Deze zorgen neemt de Gemeente ‘s-Hertogenbosch serieus en zijn vertaald in de uitgangspunten. In de komgronden van de Duurzame Polder, zijn er mogelijkheden om de cultuurhistorie, waaronder de Beerse Overlaat, beleefbaar te maken. Dit maakt de Duurzame Polder en de gebieden daarbuiten aantrekkelijker om te wonen en om in te recreëren. In de Gemeente ‘s-Hertogenbosch wordt een nieuwe wijk, grenzend aan de stadsrand ontwikkeld (Groote Wielen). In deze overgangszone naar het poldergebied maar ook in de randzone ten noorden van Nuland en Heeseind (Overgang Zand-klei), liggen er kansen voor versterking van recreatie. Er wordt geen ruimte geboden voor woningbouw aangrenzend aan de Groote Wielen, behalve voor de al eerder aangewezen locatie van de Bunders voor landschappelijk wonen

Uitgangspunten voor toekomstige ontwikkelingen 

Initiatiefnemers dienen in hun planuitwerking zoveel mogelijk rekening te houden met het woon- en leefklimaat van bewoners, waaronder gezondheid. De Gemeente ’s-Hertogenbosch verwacht ook van de Initiatiefnemers dat zij op de komgronden de kansen voor cultuurhistorie in hun plannen benutten. De hiervoor beschreven kansen vertalen zich verder in het uitgangspunt dat ruimte wordt geboden voor uitbreiding van (on)verharde paden langs/door in de randen van het Bossche deel van de Duurzame Polder (ten oosten van de Groote Wielen en ten noorden van Kruisstraat, Heeseind en Nuland). Ook wordt in deze stadsranden ruimte geboden voor verbreding van activiteiten op de bestaande erven. Zo ontstaan kleinschalige landschappen met verschillende typen groen, waarbij natuur, landschap en recreatieve beleving samenkomen. 

2.2.4 Conclusie

De Visie energielandschap vormde voor de Gemeente ’s-Hertogenbosch een belangrijk startpunt voor het ontwerpend onderzoek. In dit onderzoek zijn kansen geïnventariseerd, en ruimtelijke uitgangspunten en ontwikkelperspectieven voor het Bossche deel van de Duurzame Polder ontwikkeld. Hieruit komt in dit Programma een duidelijke lijn naar voren voor de Duurzame Polder. Deze lijn is parallel meegenomen bij de uitwerking van de Omgevingsvisie ‘s-Hertogenbosch. 

Het Bossche deel van de Duurzame Polder kan worden getransformeerd naar een gebied voor grootschalige windenergie, ingebed in een integrale gebiedsontwikkeling. De Duurzame Polder blijft ook in de toekomst een primair grootschalig agrarisch gebied, waarin ruimte wordt geboden voor extensivering en innovatieve duurzame en hoogproductieve landbouw, conform landelijk en provinciaal beleid. In dit open landschap is een combinatie met grootschalige opwek van windenergie goed mogelijk, maar dit vraagt wel om een zorgvuldige inpassing van de Windturbines. In de randen van de polder wordt juist ingezet op het creëren dan wel het versterken van kleinschalige landschappen, met ruimte voor recreatie, natuur, extensieve landbouw en verbreding van activiteiten op erven. 

2.3.1 Omgevingsvisie

Zoals aangegeven in hoofdstuk 1 (Inleiding) werkt de gemeente Oss momenteel aan de Omgevingsvisie Oss. De koers en het ambitieniveau van de Omgevingsvisie Oss zijn vastgelegd in de Ambitienota Omgevingsvisie. Derhalve gelden voor het Osse deel van de Duurzame Polder nog de visiedocumenten die voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn vastgesteld. Deze paragraaf licht toe hoe dit Programma zich tot die visiedocumenten verhoudt.

2.3.2 Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied

De Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied vormt één van de bouwstenen van de Omgevingsvisie Oss en geeft een integraal beeld van de ontwikkeling van het buitengebied van de Gemeente Oss. De integrale doelen voor de Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied zijn samengevat:

• a.

  klimaatrobuust en biodivers, met ruimte voor grootschalige energieopwekking; 

• b.

  functioneel, als productiegebied voor voedsel en energie; 

• c.

  beleefbaar, oftewel ervaren als mooi, rijk en vitaal; 

• d.

  circulair, waar economische activiteiten vanuit een kringloopgedachte georganiseerd zijn; en 

• e.

  gezond, oftewel een gezonde leefomgeving met mogelijkheden voor een gezonde leefstijl (zoals wandelen en sporten).

De Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied omschrijft ook de zoektocht naar de balans in het buitengebied als leefgebied en als productiegebied. Specifiek benoemt het de grootschalige opwekking van energie als “een stedelijke vraag die neerdaalt in het landelijk gebied.” Er wordt geprobeerd “slimme combinaties en koppelkansen mogelijk te maken” en tegelijkertijd wordt vastgesteld dat “heldere en scherpe keuzes” soms noodzakelijk zijn.

Bij de uitwerking van de Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende deelgebieden: het Maasoevergebied, het poldergebied en het dekzandgebied. Aan de hand van zes thema’s is de visie nader uitgewerkt. Met name de uitwerking van de visie voor het poldergebied en voor het derde thema “Ruimte voor energie” maakt de koppeling met de plannen voor de realisatie van Windturbines in de Duurzame Polder. Concreet bevat de Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied de volgende relevante passages voor dit Programma: 

• a.

  “Met het besluit voor de invulling van de resterende opgave voor energie-opwekking volgens de Regionale Energie Strategie heeft de gemeenteraad een duidelijke keuze gemaakt: 

  • 1.

    concentratie energie opwekking in het westelijk poldergebied, 

  • 2.

    niet (ook) in Stijbeemden (oostelijk poldergebied), 

  • 3.

    door middel van windenergie, 

  • 4.

    en niet (ook) met grootschalige zonnevelden, 

  • 5.

    met als uitgangspunt: streven is tenminste 2 km van de bebouwde kommen”.

• b.

  “In de Duurzame polder gaan we voor de realisatie van windturbines zoals besloten door de gemeenteraad. Het landschap in Nederland is continue aan verandering onderhevig. Zo ook het landschap in de westelijke polder. Van kleinschalig verkaveld en regelmatig onder water staand begin 20e eeuw naar het grootschalig open landbouwgebied van nu. Daar komen naar de toekomst toe nieuwe elementen bij zoals windmolens, die voor de nieuwe generaties net zo goed onderdeel zullen zijn van het landschap. Daarmee blijft het Poldergebied een functioneel landschap, als resultante van het gebruik”;

• c.

  “De rest van de opgave, circa 0,59 PJ, zal door middel van clustering van windmolens in de Duurzame Polder (Lithse en Geffense polder) worden ingevuld. Over dat project heeft de gemeenteraad in januari 2021 een principebesluit genomen”;

• d.

  “We realiseren onze energiedoelen en versterken tegelijkertijd onze landbouwkundige structuur door één gebied, namelijk de Duurzame Polder, aan te wijzen als gebied voor windmolens. Dit aanvullend aan de geplande windmolens bij Elzenburg de Geer. We kiezen niet voor windmolens in Stijbeemden.”

2.3.3 Landbouwvisie Oss

De Landbouwvisie Oss streeft als centrale ambitie naar “een sterke, toekomstbestendige agrarische sector in Oss. Op basis van een economisch volhoudbaar model dat ecologisch verantwoord is en voldoende politiek- maatschappelijk draagvlak heeft." Bij de realisatie van deze ambitie hanteert de Landbouwvisie Oss de volgende uitgangspunten:  

• a.

  de agrarische keten is een belangrijke sociaal-economische sector; 

• b.

  de agrarische sector is voor de Gemeente Oss één van de economische belangrijke sectoren (zoals life sciences, logistiek, maakindustrie en bouw), waarbij sprake is van verwevenheid met andere grote opgaven zoals klimaat, biodiversiteit en landgebruik; 

• c.

  de landbouw heeft als beheerder van een groot deel van het buitengebied belang en invloed bij de klimaat- en natuuropgaven van de Gemeente Oss;

• d.

  kringlooplandbouw vormt het primaire perspectief voor de toekomst van een gezonde en volhoudbare landbouwsector; 

• e.

  de landbouwsector is primair verantwoordelijk voor de transitie naar kringlooplandbouw, met een richtinggevende rol voor het rijk en de Provincie; 

• f.

  de Gemeente Oss stimuleert en faciliteert innovatie en de zoektocht naar koppelkansen op het gebied van onder meer energieopwekking (energy farming), natuurontwikkeling, natuurbeheer en klimaatadaptie; 

• g.

  nationale en provinciale regelgeving zijn een gegeven en bepalen mede de rol van de Gemeente Oss; 

• h.

  gemeentelijke regelgeving wordt zoveel mogelijk geformuleerd in controleerbare doelvoorschriften in plaats van middelvoorschriften; 

• i.

  stoppende agrariërs worden begeleid met ruimtelijke en sociale instrumenten; en 

• j.

  de transitie van de agrarische sector is onderdeel van de gemeentelijke visie op een toekomstbestendig, vitaal buitengebied met functioneel onderscheiden deelgebieden.

Dit Programma past goed bij de ambitie en de uitgangspunten van de Landbouwvisie Oss. De exploitatie van de Windturbines kan het economische model van de agrarische sector ondersteunen. Daarmee vormt het een goed voorbeeld van de koppelkansen tussen agrarische belangen en het belang van duurzame energieopwekking (zie het zesde uitgangspunt hiervoor). Dit Programma gaat bovendien concreet in op de koppelkansen tussen de opwekking van duurzame energie en natuurontwikkeling, natuurbeheer en klimaatadaptatie.

2.3.4 Koersnota klimaatadaptatie

De Koersnota Klimaatadaptatie zet – op basis van landelijk en provinciaal beleid – uiteen hoe de gemeente Oss in 2050 klimaatrobuust kan zijn. De belangrijkste risico’s van klimaatverandering zijn wateroverlast en overstroming, droogte, hitte en aantasting van natuur en biodiversiteit. De effecten van klimaatverandering leiden tot directe en indirecte economische schade. Door middel van stresstesten zijn de specifieke risico’s voor Oss duidelijk geworden. Op basis daarvan zijn doelen gesteld voor 2050 en tussendoelen voor 2030.

Voor de ontwikkeling van de Duurzame Polder zijn met name de aspecten ten aanzien van wateroverlast, natuur en biodiversiteit relevant. In de Duurzame Polder bevinden zich reserveringsgebieden voor waterberging en gebieden voor grondwaterbescherming en drinkwaterwinning. Als gevolg van de lage ligging en de invloed van het stroomgebied van de Maas is de maximale waterdiepte bij overstroming zeer groot (tot wel 5 meter). Daarnaast is een klimaatrobuuste inrichting van de polder van belang voor zowel de agrarische productie als voor de behoud en ontwikkeling van natuur en biodiversiteit. 

2.3.5 Nota landschapsbeleid

De Nota Landschapsbeleid geeft een leidraad voor ruimtelijke ontwikkelingen en landschapsplannen van het buitengebied in de Gemeente Oss. Het buitengebied kent vijf verschillende landschapstypen: de uiterwaard, de oeverwal, het komgebied, de dekzandrand en de dekzandrug. Uitgangspunt van de Nota Landschapsbeleid is dat de identiteit van elk landschapstype en het contrast tussen de verschillende landschapstypen wordt versterkt. Per landschapstype is een visie op de gewenste ontwikkeling van de landschappelijke kwaliteiten verwoord. Voor de Duurzame Polder is met name het komgebied relevant (zoals ook beschreven in de Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied). 

Ten aanzien van windenergie staat in de Nota Landschapsbeleid het volgende: “Windturbines dragen bij aan een schoner milieu en hebben een moderne, hightech uitstraling. Windturbines hebben invloed op hun omgeving. Door hun hoogte en omvang beïnvloeden ze het landschap. Met de locatiekeuze en de plaatsing moet dan ook zeer zorgvuldig worden omgegaan. Na plaatsing vormen windmolens immers zelf een landschappelijk element. Ze creëren zelf een nieuw landschap en voegen zich nauwelijks meer naar de omgeving. Bij onzorgvuldige locatiekeuze kan een storend beeld ontstaan. Daar staat tegenover dat een goed doordachte opstelling de herkenbaarheid en ruimtelijke structuur van het landschap kan versterken en herkenningspunten kan toevoegen.”

2.3.6 Routekaart Groen, Blauw en Natuur 

De Routekaart Groen, Blauw en Natuur formuleert ambities ter verbetering van de ecologische verbindingen in de Gemeente Oss, als ondersteuning van het Natuur Netwerk Brabant. Ook wordt ingezet op een betere natuurbeleving. Meer concreet presenteert de Routekaart Groen, Blauw en Natuur een plan voor zogenaamde “GBN-projecten”, verdeeld over vijf gebieden: het Maasgebied, de polder, het dekzandgebied, de stad en dorpen en de gehele gemeente. De Routekaart Groen, Blauw en Natuur benadrukt de noodzaak van een netwerk met goed werkende ecosystemen en voldoende biodiversiteit om een gezonde, duurzame, klimaatbestendige en aantrekkelijke leefomgeving te creëren.

De Duurzame Polder wordt in de Routekaart Groen, Blauw en Natuur beschreven als onderdeel van het deelgebied polder. De Duurzame Polder is een gebied met een grote potentie voor duurzame ontwikkeling. De aanwezige weidevogels vormen een belangrijke natuurwaarde en de ondersteuning van biodiversiteit vraagt om speciale aandacht. De Gemeente Oss ziet hier mogelijkheden voor het combineren van energiewinning (de Windturbines), landbouw en natuur. Concreet denkbare natuurprojecten zijn versterking van de ecologische verbindingsfunctie van de Hertogswetering, het realiseren van ecologische bermen en creatie van een bijenlandschap. Dit vraagt een integrale aanpak, een goede samenwerking tussen stakeholders en aanzienlijke investeringen.

2.3.7 Kadernota Energietransitie

De Kadernota Energietransitie beschrijft de opgave van de Gemeente Oss richting 2050 voor duurzame energieopwekking, energiebesparing en het energieneutraal en aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. Realisatie van de Windturbines in de Duurzame Polder vormt een belangrijk aandeel in de realisatie van deze opgave. Op basis van de Kadernota Energietransitie zullen meer concrete plannen worden geformuleerd. Het is wenselijk dat die concrete plannen – waar mogelijk - een koppeling maken met de realisatie van de Windturbines in de Duurzame Polder. 

2.3.8 Ambitienota Omgevingsvisie

De Ambitienota Omgevingsvisie bepaalt de koers en het ambitieniveau van de omgevingsvisie die momenteel door het College Oss wordt uitgewerkt. De Ambitienota Omgevingsvisie hanteert het jaar 2040 als horizon voor de omgevingsvisie en formuleert de volgende vier hoofdambities:

• a.

  toekomstbestendige verstedelijking en vitale kernen; 

• b.

  een gezonde, veilige en groene leefomgeving; 

• c.

  de Gemeente Oss is energieneutraal, circulair en klimaatbestendig in 2050; en 

• d.

  de gemeente Oss is ondernemend en uitnodigend. 

De opgave voor de Duurzame Polder komt met name terug in de derde hoofdambitie. Deze derde hoofdambitie is nader uitgewerkt in het zevende doel van de Ambitienota Omgevingsvisie: “in 2050 zijn wij een klimaat neutrale gemeente door een reductie in ons energieverbruik samen met een uitbreiding van de opwek van duurzame energie.” Realisatie van de Windturbines in de Duurzame Polder is belangrijk voor het behalen van deze doelstelling, aangezien daarmee ongeveer de helft van de opgave voor duurzame energieopwekking richting 2030 wordt ingevuld. Een belangrijk onderdeel van de voor de Gemeente Oss op te stellen omgevingsvisie is het formuleren van ideeën voor realisatie van de opwek- en reductiedoelstellingen in de periode van 2030 tot 2040, ten behoeve van de hiervoor weergegeven derde hoofdambitie voor 2050. 

2.3.9 Conclusie

In de hierboven samengevatte visiedocumenten komt een duidelijke lijn naar voren voor de uitwerking van de plannen voor de Duurzame Polder in dit Programma. De Gemeente Oss kiest voor invulling van de gehele Restopgave Oss met realisatie van de Windturbines in de Duurzame Polder en streeft daarbij naar een afstand van ten minste twee kilometer tot de bebouwde kommen (cf. Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied). De Duurzame Polder is reeds een functioneel landschap, ingericht voor voedselproductie. Een deel van de agrarische bedrijven combineert de bedrijfsvoering met agrarisch natuurbeheer. Deze functionaliteit laat zich goed uitbreiden met de grootschalige opwek van windenergie. Daarbij dient wel een koppeling te worden gemaakt met de bredere opgaven van klimaatadaptatie, natuurontwikkeling en natuurbeheer (cf. Landbouwvisie Oss en Routekaart Groen, Blauw en Natuur). Een klimaatrobuuste inrichting van de Duurzame Polder vraagt aandacht voor thema’s als waterberging, drinkwaterwinning en biodiversiteit (cf. Koersnota Klimaatadaptatie en Routekaart Groen, Blauw en Natuur). 

De agrarische sector is – als beheerder van een groot deel van het buitengebied – primair verantwoordelijk voor de transitie naar toekomstbestendige kringlooplandbouw. De Gemeente Oss vervult daarbij een stimulerende en faciliterende rol door middel van controleerbare doelvoorschriften (cf. Landbouwvisie Oss). Een keuze voor realisatie van de Windturbines in één gebied versterkt de landbouwkundige structuur in de Duurzame Polder (cf. Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied). Tegelijkertijd hebben de Windturbines daarbij door hun hoogte en omvang invloed op het gebied en creëren de Windturbines een nieuw landschap in de Duurzame Polder. Dit vraagt een goed doordachte opstelling van de Windturbines (cf. Nota Landschapsbeleid). Bij inrichting van de Duurzame Polder dient ten slotte aandacht te zijn voor de thema’s van leefbaarheid en gezondheid (cf. Gebiedsvisie Vitaal Buitengebied). 

Met de ontwikkeling van de plannen voor de Duurzame Polder realiseert de Gemeente Oss haar Restopgave die voortvloeit uit de RES 1.0. Zodoende richt dit Programma zich op de uitwerking van de Opwekdoelstelling Oss richting het jaar 2030. De doelstellingen voor de periode na 2030 zijn op dit moment nog niet concreet uitgewerkt. Een doorkijk naar de periode na 2030 wordt gegeven in de uitwerking van de omgevingsvisie op basis van de Ambitienota Omgevingsvisie en bij de ontwikkeling van concrete plannen op basis van de Kadernota Energietransitie. 

3.2.1 Gemeente ’s-Hertogenbosch 

Op 7 juli 2020 heeft de Raad ’s-Hertogenbosch ingestemd met de Visie energielandschap. In deze visie is de beleidsmatige keuze gemaakt om de Rosmalense en Nulandse polder aan te wijzen voor grootschalige opwek van windenergie. Daarbij is tevens een aantal moties aangenomen, waaronder de motie “Wind te Gast”. Hierbij is gevraagd om bij de ontwikkeling van een grootschalig energiepark een minimale afstand van 1 km te hanteren voor het plaatsen van windturbine tot aan woonkernen en ook om zichtlijnen op het energiepark vanuit woonkernen te verminderen met de aanleg van een park met hoge bomen. 

Op 6 oktober 2020 heeft de Raad ’s-Hertogenbosch de Duurzame Polder aangewezen als geschikte locatie voor het grootschalig opwekken van duurzame energie. De Raad ’s-Hertogenbosch heeft daarbij, in lijn met de motie “Wind te Gast”, besloten dat het zoekgebied voor de Windturbines is gelegen op een afstand van ten minste één kilometer van de bebouwde kom van omliggende kernen. Deze minimale afstand is door de Raad ’s-Hertogenbosch onder meer wenselijk geacht omwille van de leefbaarheid in de omliggende kernen. Ook heeft de Raad ’s-Hertogenbosch gevraagd bij de uitwerking van de plannen voor de Duurzame Polder de samenhang met andere waarden en belangen (zoals landbouw, natuur en wonen) in ogenschouw te nemen ten behoeve van een integrale gebiedsontwikkeling. 

Ten slotte is voor de uitwerking van het Programma relevant dat eind mei 2022 in het Bestuursakkoord ’s-Hertogenbosch is besloten om een versnelling te realiseren ten opzichte van de RES 1.0 en zestien windturbines in het Bossche deel van de Duurzame Polder mogelijk te maken (en geen zonne-energie). 

3.2.2 Gemeente Oss

Op 28 januari 2021 heeft de Raad Oss de Duurzame Polder geschikt geacht en aangewezen voor het grootschalig opwekken van duurzame energie. Daarbij is aangegeven dat het Osse deel alleen is bedoeld voor windenergie en niet voor zonnevelden.  

De Raad Oss gaat ervan uit dat in de ruimtelijke besluitvormingsprocedures een maximale inspanning wordt gedaan om de afstand van de Windturbines tot de bebouwde kom van omliggende kernen zo groot mogelijk te laten zijn. Als uitgangspunt geldt hierbij een norm van minimaal twee kilometer. Deze norm wordt gehanteerd om de overlast voor inwoners van de kernen tot een minimum te beperken. Daarbij is erop gewezen dat er zorgen zijn over de gezondheid van de inwoners in relatie tot de Windturbines, er door wetenschappelijke instellingen en wetenschappers verschillende afstanden tot de woonkernen worden gehanteerd en er in de Duurzame Polder voldoende ruimte is voor het hanteren van grotere afstanden tot de woonkernen dan wettelijk wordt vereist (cf. het amendement “Verkleinen zoekgebied Duurzame polder”, aangenomen door de Raad Oss). 

3.2.3 Provincie

De Provincie onderschrijft het belang van de Duurzame Polder voor de realisering van de provinciale ambities voor de energietransitie, zoals vastgelegd in de Energieagenda 2019-2030. In de Statenmededeling van 25 mei 2021 heeft Gedeputeerde Staten aangegeven de regie van de planvorming en besluitvorming bij de Gemeenten te leggen. Overdracht van de bevoegdheden voor besluitvorming over windprojecten tussen de vijf en honderd megawatt vindt in overleg met en op verzoek van de Gemeenten plaats. 

Gewezen is op het provinciaal belang van bescherming en behoud van de weide- en akkervogelpopulaties in Noord-Brabant.²⁴ De huidige gebieden voor de Weidevogels in de Duurzame Polder bestaan bij de gratie van vrijwillige beheersovereenkomsten (i.e. de Weidevogelpakketten), die voor een bepaalde periode met agrariërs zijn overeengekomen. Heroverweging van de locatie van de weidevogelgebieden in de Duurzame Polder biedt de mogelijkheid om, ín samenhang met opgaven als klimaat, waterhuishouding en landbouw, een meer structurele oplossing te vinden. Dit kan alleen als een nieuw weidevogelgebied buiten het Voorkeursalternatief gevonden kan worden.  

3.3.1 Inleiding

Dit Programma is kaderstellend voor de besluitvorming over de realisering van de Windturbines. Daarom is voor het Programma het MER opgesteld. Het MER beschrijft de te verwachten milieueffecten van (varianten voor) de realisering van de Windturbines. Ook beschrijft het maatregelen om mogelijk aanzienlijke milieueffecten te voorkomen, te beperken of te compenseren (i.e. mogelijkheden voor de Mitigatie en de Compensatie). Ten slotte beschrijft het de mogelijke effecten van eventuele andere ontwikkelingen en initiatieven die op basis van dit Programma in de Duurzame Polder gerealiseerd kunnen worden. Hiermee helpt dit rapport de Gemeenten om tot een zorgvuldige en transparante afweging te komen.  

Het MER beschrijft de effecten op landschappelijke, cultuurhistorische en archeologische waarden, op grondwaterbescherming- en waterbergingsgebied, op natuurgebieden (de Natura 2000-gebieden, het Natuur Netwerk Brabant en het Ganzen- en Smientengebied) en beschermde planten- en diersoorten, op externe veiligheidsrisico's, laagvliegverkeer van Defensie en veiligheid van waterkeringen en op de gezonde leefomgeving (geluidbelasting en slagschaduw). Deze paragraaf 3.3 (Milieueffectrapport) beschrijft enkele belangrijke aandachtspunten per thema. In het MER zelf zijn alle aspecten toegelicht. De uitkomsten van het MER zijn door de Gemeenten – samen met de andere in dit hoofdstuk 3 (Voorkeursalternatief) beschreven onderwerpen en rapporten – betrokken in de afweging die ten grondslag ligt aan de uiteindelijke keuze voor het Voorkeursalternatief (zoals beschreven in paragraaf 3.8 (Afweging)).

3.3.2 Landschap, cultuurhistorie en archeologie

De Duurzame Polder kenmerkt zich als een open en weids gebied met een rationele polderverkaveling en grootschalige landbouwbedrijven. De Windturbines passen goed bij een grootschalig landschap, maar hebben effecten op de openheid. De landschapsstructuren van de Duurzame Polder lenen zich goed voor lange lijnopstellingen of grootschalige clusters in het centrale gebied van de polder. Ook kunnen de Windturbines langs de randen van de polder worden geplaatst, maar daar zijn wel meer risico’s met betrekking tot de aantasting van het aangrenzende zandlandschap. Met de juiste inpassing kunnen de effecten wel worden beperkt. Bij de inpassing is het belangrijk dat de cultuurhistorische elementen, zoals de Hertogswetering, Maasdijk en eendenkooien niet worden aangetast of vernietigd. Deze elementen genieten bescherming vanuit waterhuishouding en de Omgevingswet. Dit kan door de Windturbines buiten deze elementen te plaatsen. De plaatsing van de Windturbines binnen de kooicirkels van de eendenkooien is op grond van de Omgevingswet overigens wel mogelijk met medewerking van de kooiker.

3.3.3 Water

In de Duurzame Polder ligt een waterwingebied en een grondwaterbeschermingsgebied. In het waterwingebied zijn de Windturbines niet toegestaan. In het grondwaterbeschermingsgebied zijn de Windturbines alleen onder voorwaarden toegestaan.  

In de Duurzame Polder zijn verder zones aangewezen waar de waterbergende functie beschermd moet worden (rivierbed van de Maas en reserveringsgebied voor waterberging). Op het rivierbed van de Maas is het stroomvoerend regime van toepassing. Reserveringsgebieden zijn gebieden die wegens hun ligging en hoogte geschikt zijn voor waterberging. Deze zijn nodig om te voorkomen dat ontwikkelingen plaatsvinden die het watersysteem nadelig beïnvloeden. In de toekomst zijn deze gebieden mogelijk nodig voor het watersysteem of als gestuurd waterbergingsgebied. In het rivierbed van de Maas en in een reserveringsgebied voor waterberging zijn de Windturbines alleen onder voorwaarden toegestaan.

3.3.4 Natuur

De Windturbines kunnen leiden tot vernietiging en/of verstoring van de Natuurwaarden. De Omgevingswet staat dit alleen toe onder voorwaarden. Daarnaast zijn in de Duurzame Polder diverse gebieden aanwezig die vallen onder het Natuur Netwerk Brabant en bijbehorende ecologische verbindingszones. In het Natuur Netwerk Brabant zijn op grond van de Omgevingsverordening in beginsel geen Windturbines toegestaan (volgens het ‘nee, tenzij’-principe).  

Centraal in de Duurzame Polder ligt het Ganzen- en Smientengebied. De Windturbines kunnen een effect hebben op de Ganzen en Smienten die rusten en foerageren in dit gebied. Deze soorten mogen tussen 1 november en 1 april niet opzettelijk worden verstoord. Negatieve effecten kunnen ook buiten het gebied voorkomen, zo kan sprake zijn van verstoring of barrièrewerking.  

In de Duurzame Polder bevinden zich verschillende gebieden die vanwege de ligging, openheid, weteringen, natte graslanden en ganzenweides van groot belang zijn voor de Weidevogels en voor wintergasten. Er is hier een groot risico op aanvaring en vernietiging van leefgebied van de Weidevogels en wintergasten. Een deel van deze soorten heeft een binding met Natura 2000-gebieden rondom de Duurzame Polder.  

De Duurzame Polder is ook geschikt voor vleermuizen. Veel vleermuizen zijn voor hun vliegroute afhankelijk van opgaande elementen, zoals bomenrijen en dijken, en van watergangen. Bosschages en gebouwen bieden mogelijk geschikte verblijfplaatsen. Nabij deze objecten en structuren binnen het plangebied is de kans op aanvaringen en vernietiging van leefgebied van vleermuizen groter.   

3.3.5 Veiligheid

Defensie gebruikt de Duurzame Polder als onderdeel van het laagvlieggebied Maas-Waal en als trainingsgebied voor under-wire vluchten bij een hoogspanningslijn in het zuidoosten van de Duurzame Polder. Na de realisatie van de Windturbines is het gedeelte van de Duurzame Polder waar de Windturbines staan niet langer bruikbaar als laagvlieggebied. Het gebied voor de under-wire vluchten blijft in principe wel bereikbaar. Bovendien staan er in de nabijheid van de Duurzame Polder radarinstallaties van Defensie voor vlucht- en gevechtsleiding, die bereik kunnen verliezen door de realisatie van de Windturbines. De Initiatiefnemers dienen op dit punt geldende wetgeving in acht te nemen. Dit moet in de projectfase nader worden onderzocht.  

Plaatsing van windturbines op of nabij waterkeringen kan gevolgen hebben voor de veiligheid van de waterkeringen. Zo kan de stabiliteit van de waterkering nadelig beïnvloed worden. Plaatsing op of nabij waterkeringen moet daarom worden voorkomen. Bovendien liggen in de Duurzame Polder een hoogspanningslijn en een ondergrondse aardgastransportleiding. Plaatsing van de Windturbines moet plaatsvinden buiten de wettelijke beschermingszones van de hoogspanningslijn en de ondergrondse aardgastransportleiding en de risico's dienen conform de geldende wet- en regelgeving inzichtelijk te worden gemaakt in de projectfase. 

3.3.6 Gezonde leefomgeving

De Windturbines kunnen invloed hebben op de leefomgeving door onder andere productie van geluid, het vormen van slagschaduw, verhoogd veiligheidsrisico of het knipperen van verlichting. Bewoners kunnen hier hinder van ondervinden en dat kan leiden tot gezondheidsklachten. Deze aspecten zijn in het MER onderzocht en beschouwd en door de GGD voorzien van een Gezondheidskundige beoordeling. Alle varianten, inclusief het Voorkeursalternatief, zijn als negatief of sterk negatief beoordeeld wat betreft de onderwerpen geluidsbelasting op omgeving, effecten op laagfrequent geluid en effecten op geluid in cumulatie. Dit geldt ook voor het aspect slagschaduw. Het is noodzakelijk deze aspecten nader te onderzoeken in de projectfase. Indien nodig dienen de Initiatiefnemers mitigerende maatregelen te treffen om te voldoen aan de wet- en regelgeving. 

3.6.1 Beschermde gebieden

Parallel aan het MER zijn in de Nee, tenzij-toets de eventuele effecten op het Natuur Netwerk Brabant, het Ganzen- en Smientengebied, de attentiezone waterhuishouding en de groenblauwe waarden nader beschreven. In de Ecologische Risicoanalyse is op basis van bestaande onderzoeken een verkenning gedaan van de Natuurwaarden in het zoekgebied en is – op basis van een worst case benadering – een toets op hoofdlijnen uitgevoerd. In de onderstaande afbeelding (opgenomen in het MER) zijn de gebieden weergeven die bescherming genieten op grond van landelijke en/of provinciale wetgeving:

Aanvullend geeft de volgende afbeelding (afkomstig uit de Ecologische Risicoanalyse) de risicogebieden weer voor de Weidevogels en de andere beschermde soorten (inclusief bufferzones rond deze gebieden):

3.6.2 Natuur Netwerk Brabant

Het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen de Ecologische Hoofdstructuur/EHS) is een netwerk van natuurgebieden waarmee de biodiversiteit in Nederland behouden en versterkt wordt. Veel natuurgebieden in Nederland maken deel uit van dit netwerk van bestaande en nieuw in te richten natuurgebieden. De meeste Natura 2000-gebieden maken ook deel uit van het NNN. De begrenzing van het NNN is, behalve in Rijkswateren, een bevoegdheid van de colleges van gedeputeerde staten van de provincies, vast te leggen in de omgevingsverordening (artikel 2.44, lid 4, Ow). In het NNN geldt het 'nee, tenzij'-principe. Dit betekent dat wijzigingen van een omgevingsplan, óf plannen die daarmee in strijd zijn niet zijn toegestaan wanneer deze de wezenlijke kenmerken en waarden van het NNN aantasten (artikel 7.8, lid 2, Bkl). Een aantasting van de wezenlijke kenmerken en waarden van het NNN is alleen mogelijk (artikel 5.34 Omgevingsverordening), als: 

• a.

  er sprake is van een groot openbaar belang; 

• b.

  uit onderzoek blijkt dat er geen alternatieve locatie voorhanden is die buiten het NNB ligt. Voor alternatieve locaties wordt gekeken naar locaties binnen de gemeente en omliggende gemeenten; 

• c.

  er geen andere oplossingen voorhanden zijn die aantasting van het NNB voorkomen; en  

• d.

  de negatieve effecten op het NNB zoveel mogelijk beperkt worden. 

De wezenlijke waarden en kenmerken omvatten actuele én potentiële waarden. Ze worden door de provincies vastgesteld met inachtneming van de door die provincie vast te leggen doelen ten aanzien van natuur die genoemd worden in artikel 2.18, lid 1, onder g, Ow. In Noord-Brabant is het Natuurnetwerk Nederland door de Provincie uitgewerkt als het Natuur Netwerk Brabant. Binnen en in de directe omgeving van de Duurzame Polder liggen verschillende NNB-gebieden.  

De Windturbines kunnen binnen het Natuur Netwerk Brabant zorgen voor nadelige effecten, wanneer vogels tegen de wieken aanvliegen. Daarnaast kan er sprake zijn van optische verstoring, door het bewegen van de wieken en van geluidsverstoring door het geluid dat de Windturbines maken. Ook het verlies van openheid door het plaatsen van hoog opgaande landschapselementen in open gebied kan een verstorende werking hebben.  

Als beleidsregel voor geluidverstoring hanteert de Provincie bij aantasting of verstoring van het Natuur Netwerk Brabant door de Windturbines een grenswaarde van 52 decibel Lden. Bij een hogere geluidsbelasting is sprake van aantasting van de wezenlijke kenmerken en waarden van het Natuur Netwerk Brabant. Wanneer de Windturbines direct in of grenzend aan het Natuur Netwerk Brabant geplaatst worden, is er sprake van overschrijding van deze norm. Bij vaststelling van het uiteindelijke plan is het daarom noodzakelijk om de geluidscontour te berekenen en delen van het Natuur Netwerk Brabant die binnen de 52 decibel Lden vallen, te compenseren.  

Volgens de Nee, tenzij-toets zijn negatieve effecten op het Natuur Netwerk Brabant niet op voorhand uit te sluiten, omdat: 

• a.

  er mogelijk sprake is van areaalverlies van soorten door plaatsing in of direct naast het Natuur Netwerk Brabant; 

• b.

  het voor soorten lastiger wordt om zich (veilig) tussen de gebieden te kunnen verplaatsen; en  

• c.

  vogels (met name ganzen en broedvogels) gevoelig zijn voor het beperken van de openheid van het gebied en mogelijk aanvaringsslachtoffer kunnen worden.  

Negatieve effecten op planten, vissen, libellen, dagvlinders, amfibieën en zoogdieren zijn uitgesloten, op voorwaarde dat er geen Windturbines binnen het Natuur Netwerk Brabant worden geplaatst en het leefgebied van deze soorten dus niet wordt aangetast. 

3.6.3 Ganzen- en smientengebied

De Duurzame Polder omvat gronden die zijn aangewezen als Ganzen- en Smientengebied. In het Ganzen- en Smientengebied mogen de Ganzen en Smienten in de periode 1 november tot 1 april niet opzettelijk worden verontrust (artikel 3.90 Omgevingsverordening).  

De Ganzen en Smienten maken om te foerageren voornamelijk gebruik van open gebieden. Volgens de Nee, tenzij-toets zal het plaatsen van de Windturbines de openheid van het Ganzen- en Smientengebied laten afnemen. Daarnaast kan het geluid van de Windturbines een verstorend effect hebben op de Ganzen en Smienten. Om deze reden kunnen de Windturbines niet binnen het Ganzen- en Smientengebied geplaatst worden zonder het Ganzen- en Smientengebied aan te tasten. 

3.6.4 Attentiezone waterhuishouding en Groenblauwe waarden 

Een klein deel van de Duurzame Polder is aangeduid als attentiezone waterhuishouding of als Groenblauwe waarden. De attentiezone waterhuishouding strekt tot de bescherming van de waterhuishouding en sluit functies en activiteiten uit die een negatief effect hebben op de hydrologische instandhoudingsdoelen van het Natuur Netwerk Brabant. De aanduiding Groenblauwe waarden ligt binnen landelijk gebied op gebieden met belangrijke nevenfuncties voor natuur en water. Deze gebieden bieden bij uitstek mogelijkheden voor recreatie, extensieve vormen van landbouw en multifunctioneel landgebruik of extensieve ontwikkeling van stedelijke ontwikkeling. Binnen Groenblauwe waarden is het beleid gericht op het behoud en vooral de ontwikkeling van een klimaatbestendig en veerkrachtig watersysteem en de ontwikkeling van groenblauwe waarden, natuur en landschap.  

Volgens de Nee, tenzij-toets zijn negatieve effecten op de attentiezone waterhuishouding en de groenblauwe waarden uitgesloten, omdat er geen veranderingen zijn voorzien in de waterhuishouding. 

3.6.5 Weidevogels en wintergasten 

De Duurzame Polder heeft veel open grasland met natte gronden en staat daardoor bekend om de relatief grote aantallen broedende Weidevogels en wintergasten. Ook in de winter bezoeken veel watervogels het gebied. Het is een van de weinige plekken in Noord-Brabant waar deze soorten in hoge aantallen en diversiteit voorkomen, en ieder jaar terugkeren. Het zijn ook juist deze soorten die kwetsbaar zijn voor verstoring door de Windturbines en aanvaring met de Windturbines. Met name vogelsoorten met kleine populaties en een lage reproductie (bijvoorbeeld grutto, kemphaan, wilde zwaan, smient) zijn extra gevoelig voor de realisatie van de Windturbines. Het belang van de Duurzame Polder als geschikt gebied, de kritische status van deze vogelsoorten en de beschermingsregimes maken behoud niet alleen wenselijk, maar ook noodzakelijk.  

Voor het behoud van de Weidevogels zijn in de Beerse Overlaat plas-dras en greppelplas-dras gebieden geïntroduceerd. In plas-dras gebieden worden grasland of greppels (tijdelijk) onder water gezet. In het bestemmingsplan van de Gemeente Oss zijn komgebieden aangewezen als weidevogelgebieden. Deze zijn niet aangewezen als beschermde weidevogelgebieden. De meeste plas-dras gebieden zijn in het beheer van agrariërs op basis van de Weidevogelpakketten. Wegens privacy van de agrariërs is het niet mogelijk om de exacte locaties van deze gebieden te delen. Wel zijn op basis van legsel-gegevens (gevonden eieren) van Brabants Landschap de twee belangrijkste gebieden in de Duurzame Polder aan te duiden op deze kaart die is opgenomen in het MER.

Effecten van de Windturbines op de Weidevogels en wintergasten hangen af van verschillende factoren, zoals het type windturbine, het gedrag, de verspreiding en verschillende kenmerken van vogels. De effecten zijn vaak het grootst bij soorten met een lage reproductiesnelheid. Daarnaast zijn bedreigde en achteruitgaande soorten extra kwetsbaar, omdat hun populaties reeds onder druk staan. De Windturbines kunnen zorgen voor aanvaringsslachtoffers, habitatverlies (door vermijding en/of verstoring) en barrièrewerking (verlies van vrije vliegruimte en vrije doorgang door de aanwezigheid of het operationeel zijn van de Windturbines). 

Het wordt aangeraden om de Windturbines zoveel mogelijk buiten een straal van 200 tot 1.000 meter tot de natuurgebieden en landschapselementen te plaatsen. Het realiseren van de Windturbines in de vliegroute van de Weidevogels tussen de twee kerngebieden (oost-west richting) en wintergasten (noord-west richting) wordt afgeraden. Het uitbreiden van het Ganzen- en Smientengebied rondom de Windturbines is ook af te raden. Wellicht kan het ontwikkelen dan wel aanwijzen van een nieuw Ganzen- en Smientengebied op een grotere afstand van de Windturbines de Ganzen en Smienten, de Weidevogels en andere vogels weglokken en juist aanvaringsslachtoffers voorkomen. 

4.2.1 Inleiding

Op grond van het Klimaatakkoord en de RES Noordoost Brabant dienen Initiatiefnemers de bewoners van de Gemeenten de gelegenheid te bieden om financieel te participeren in de exploitatie van de Windturbines. De Gemeenten hebben elk voor hun eigen grondgebied de volgende uitgangspunten voor financiële participatie vastgesteld.  

4.2.2 Gemeente ’s-Hertogenbosch 

De Gemeente ’s-Hertogenbosch heeft door middel van een online consultatie over financiële participatie de voorkeuren van bewoners gepeild. Mede op basis van de uitkomsten van deze consultatie en de bestaande bestuurlijke raadskaders, formuleert de Gemeente ’s-Hertogenbosch de volgende uitgangspunten voor financiële participatie bij de realisatie van de Windturbines op haar grondgebied: 

• a.

  de lusten en lasten worden eerlijk verdeeld. Degene die de lasten dragen, delen op een eerlijke wijze mee in de lusten;

• b.

  eerst krijgen omwonenden die wonen binnen een afstand van tien maal de tiphoogte tot een of meer Windturbines de mogelijkheid om financieel te participeren, daarna de rest van de inwoners van de Gemeente ‘s-Hertogenbosch, maatschappelijke instellingen en ondernemers;  

• c.

  de Initiatiefnemer stelt in afstemming met de omgeving een omwonendenregeling op, waarbij omwonenden van de Duurzame Polder financieel kunnen profiteren van de turbines. 

• d.

  er komt een omgevingsfonds ten gunste van de omwonenden van de Duurzame Polder. Hierdoor kan de omgeving meedelen in de lusten, zonder financieel te hoeven investeren; 

• e.

  de opbrengsten van het omgevingsfonds worden ingezet voor het versterken van het gebied (cf. Visie Energielandschap, paragraaf 4.2); en 

• f.

  de Duurzame Polder wordt ontwikkeld met minimaal vijftig procent lokaal eigendom. Hierbij is de inzet een coöperatieve vorm, waarbij iedereen mee moet kunnen doen. Bij realisatie van één of meer Windturbines op gemeentegronden, streeft de Gemeente ‘s-Hertogenbosch naar honderd procent lokaal eigendom.  

Bij het formuleren van de uitgangspunten voor financiële participatie in de Duurzame Polder heeft de Gemeente ’s-Hertogenbosch de ambitie uitgesproken dat projecten een zo gunstig mogelijk pakket op moeten leveren voor de verdeling van lusten en lasten. Hierbij geldt dat bovenstaande uitgangspunten communicerende vaten zijn. De uitgangspunten staan niet op zichzelf, maar moeten in samenhang bekeken worden. Hierbij moet ook gekeken worden naar de rol van lokaal eigendom. Naast de bovenstaande uitgangspunten blijven de principes zoals opgenomen in de Visie Energielandschap van kracht.  

De Gemeente ’s-Hertogenbosch vraagt bij de aanvraag van een BOPA van de Initiatiefnemer(s) een uitgewerkt plan voor financiële participatie. 

4.2.3 Gemeente Oss

Voor alle projecten voor grootschalige energieopwekking in de Gemeente Oss – waaronder de realisatie van de Windturbines – hanteert de Gemeente Oss de volgende tien uitgangspunten voor financiële participatie en lokaal (mede)eigendom in de Beleidsnota Financiële Participatie:

• a.

  de hele gemeenschap kan meeprofiteren van de energieopwekking; 

• b.

  ieder grootschalig energieopwekkingsproject is maatwerk; 

• c.

  een deel van de winst wordt besteed aan de directe omgeving; 

• d.

  een deel van de winst wordt afgedragen aan een duurzaamheidsfonds van de Gemeente Oss; 

• e.

  na afdracht blijft een rendabele businesscase over voor de ontwikkelaar; 

• f.

  de hoogte van de afdracht uit de gedragscode “Wind op land” geldt als ondergrens; 

• g.

  gestreefd wordt naar minimaal vijftig procent lokaal eigendom; 

• h.

  de kansen voor de lokale economie worden optimaal benut; 

• i.

  de ontwikkelaar komt in een open en transparant proces tot afspraken met de gemeenschap; 

• j.

  de Raad Oss wordt van begin tot eind geïnformeerd over dat proces. 

De Gemeente Oss verwacht van initiatiefnemers die een aanvraag doen voor de realisatie van Windturbines een concreet plan waarin bovenstaande uitgangspunten zijn uitgewerkt. De uitgangspunten zijn nader toegelicht in de Beleidsnota Financiële Participatie. Uitwerking vindt plaats in overleg met de Gemeente Oss gedurende de onderhandelingen over een anterieure overeenkomst en/of tijdens de aanvraagprocedure voor een BOPA. De verplichting tot naleving van het uitgewerkte plan wordt vastgelegd in de anterieure overeenkomst en/of als vergunningsvoorschrift in de BOPA. 

4.3.1 Gemeente ’s-Hertogenbosch 

De Gemeente ’s-Hertogenbosch vraagt bij de aanvraag van een BOPA van de Initiatiefnemer(s) een uitgewerkt plan voor lokaal eigendom. Dit moet in overeenstemming zijn met de in dit programma geformuleerde uitgangspunten voor financiële participatie en lokaal eigendom én het algemeen gemeentelijk beleid.  

De Gemeente ’s-Hertogenbosch verwacht dat Initiatiefnemers de Windturbines ontwikkelen met minimaal vijftig procent lokaal eigendom. Hierbij is de inzet een coöperatieve vorm, waarbij iedereen mee moet kunnen doen. Voor gemeentegronden wordt gestreefd naar honderd procent lokaal eigendom. Ook deze uitgangspunten worden gesteld vanuit de ambitie een zo gunstig mogelijk pakket voor de verdeling van lasten en lusten te realiseren. Hierbij gaat het zowel om het lokaal eigendom, als de financiële participatie.  

Tot slot is het denkbaar dat de vrijkomende gemeentelijke Essent-gelden ingezet worden om het aandeel lokaal eigendom in de Duurzame Polder te vergroten. Conform de Visie Energielandschap wordt gemeentelijk eigendom bij duurzame energie-opwek gezien als een volwaardige vorm van lokaal eigendom. 

4.3.2 Gemeente Oss

In de Beleidsnota Financiële Participatie is als uitgangspunt opgenomen dat de Gemeente Oss streeft naar minimaal vijftig procent lokaal eigendom van de Windturbines. De exacte vorm van lokaal eigendom is niet voorgeschreven. Het is aan initiatiefnemers en de omgeving om het lokaal eigendom nader uit te werken. De Gemeente Oss acht het denkbaar dat het lokaal eigendom vorm krijgt via een coöperatieve vereniging en/of door middel van de uitgifte van aandelen, certificaten en/of obligaties aan bewoners van de Gemeente Oss of bedrijven met een duidelijke lokale binding in de Gemeente Oss.

De concrete vormgeving van het lokaal eigendom dient te zijn uitgewerkt voorafgaand aan de aanvraag van een BOPA. Indien minder dan vijftig procent lokaal eigendom wordt gerealiseerd, vraagt de Gemeente Oss compensatie van de Initiatiefnemer door middel van een hogere afdracht in het kader van de financiële participatie (zoals omschreven in paragraaf 4.2.3). 

5.4.1 Inleiding

Tijdens het ontwerpend onderzoek voor de Duurzame Polder zijn ideeën en ambities geschetst en is input opgehaald bij belanghebbenden. Dit heeft geleid tot de kansen en de visie op de gebiedsontwikkeling in ’s-Hertogenbosch, zoals beschreven in paragraaf 2.2.3. In deze paragraaf is de visie vertaald naar samenvattende Ontwikkelperspectieven per deelgebied. In bijlage III bij het besluit tot vaststelling van dit Programma zijn de Ontwikkelperspectieven in het geheel beschreven. 

Per deelgebied worden enerzijds sturende uitgangspunten en anderzijds kansen en ambities benoemd, die van belang zijn om een kwaliteitsverbetering voor dat deelgebied te bereiken. Op die manier kan een integrale gebiedsontwikkeling plaatsvinden voor de Duurzame Polder als geheel. Initiatiefnemers dienen in hun plan de kwaliteitsverbetering voor landschap aan te tonen. De globale effecten van de beoogde ambities uit de Ontwikkelperspectieven zijn in het MER beschouwd (hoofdstuk 12 en 13). Hieruit blijkt dat dit over het geheel positieve effecten kan opleveren. 

5.4.2 Stadsrand ’s-Hertogenbosch 

De “Stadsrand ’s-Hertogenbosch” ligt volledig in de Gemeente ’s-Hertogenbosch tussen de woonwijk de Groote Wielen, de Hertogswetering, de Grintweg en de Rompertweg. Ten westen hiervan wordt woonwijk de Groote Wielen ontwikkeld. Voor dit deelgebied geldt dat er kansen zijn om de verbinding tussen stad en land te versterken en een meer geleidelijke overgang te ontwikkelen. Er wordt ruimte geboden op vrijkomende en op bestaande (agrarische) bedrijfskavels en agrarische percelen voor vormen van extensieve landbouw, (collectieve) landbouw (bijv. Herenboeren), landschapsbeheer, voedselbos, strokenteelt, teelt van lokale producten en voor de ontwikkeling van een of meerdere kleine (productie-) bossen. Ook is er ruimte voor natuurontwikkeling en aanvullende nevenfuncties gericht op stedelijke functies (zoals moestuinen, recreatie, educatie, kleinschalige horeca, etc.).

De ambitie voor dit deelgebied is het vergroten van de toegankelijkheid van het gebied door ommetjes in de vorm van struinpaden. Deze ommetjes sluiten bij voorkeur aan op langzaam verkeersroutes in de wijk. Het nieuwe landschap met meer diversiteit kan daarnaast mogelijkheden bieden om het zicht op de windturbines in de polder te verminderen. We merken daarbij op, dat het niet waarschijnlijk is dat de aanplant van bomen het zicht op de turbines volledig zal wegnemen. Daarnaast wordt in de ontwikkeling van de Groote Wielen (Noord) ingezet op bomen in de straten, wat effectiever is voor dit doel van het wegnemen van zicht.   Dit Ontwikkelperspectief is uitgewerkt in de bovenstaande visualisatie van een toegankelijk “klimaatlandschap”. In bijlage III bij het besluit tot vaststelling van dit Programma is deze globale ontwikkelingsrichting voor het deelgebied Stadsrand ‘s-Hertogenbosch verder uitgewerkt naar thema’s. 

5.4.3 De Weide (uitsluitend voor 's-Hertogenbosch

De “Weide” beslaat het open poldergebied in het midden van de Duurzame Polder. Dit deelgebied heeft een grootschalig en open karakter, met een rationeel verkavelingspatroon. De “Weide” wordt vooral gebruikt door grote melkrundvee- en varkenshouderijen. Het grootste deel van de agrarische percelen is in gebruik als grasland, op een aantal plekken gecombineerd met weidevogelbeheer. De aanwezige natuurwaarden zijn vooral gekoppeld aan het agrarisch gebruik. In de polder is op een succesvolle manier gewerkt aan het behoud en ontwikkeling van een gevarieerde weidevogelpopulatie die voor Brabant tot de beste behoort. Midden door de polder lopen de watergangen en ecologische verbindingszones de Hertogswetering en Hoefgraaf.  De “Weide” is en blijft agrarisch gebied. Een duurzame ontwikkelkoers voor dit gebied vereist dus een toekomstperspectief voor de agrarische sector. Bij ontwikkelingen in dit gebied ziet de Gemeente ’s-Hertogenbosch graag een sterk accent op (duurzame) voedselproductie, innovatieve hoogproductieve (kringloop)landbouw, extensivering en aansluiting bij het bodem en watersysteem van de polder. In het deel van de “Weide” waar de Windturbines worden gerealiseerd, wordt ingezet op het versterken van de natuurwaarden voor de soorten die geen grote hinder ondervinden van de Windturbines. Onderdeel van die ontwikkeling is de versterking van de natuurwaarden rondom de watergangen Hertogswetering en Hoefgraaf. Het behouden van de huidige populatie van weidevogels is het uitgangspunt (zie ook par. 4.4). Dit Ontwikkelperspectief is uitgewerkt in onderstaande visualisatie. In bijlage III bij het besluit tot vaststelling van dit Programma is deze globale ontwikkelingsrichting voor het deelgebied Stadsrand ‘s-Hertogenbosch verder uitgewerkt naar thema’s.  

5.4.4 Overgang Zand – Klei (uitsluitend voor ’s-Hertogenbosch)

Deelgebied Overgang zand-klei ligt in het zuidelijk deel van de Duurzame Polder. Het is een gebied dat zich kenmerkt als kleinschalig landschap gelegen op de overgang van tussen de lager gelegen kleigronden in de polder en de hoger gelegen zandgronden. Op de zandgronden liggen de bebouwingslinten Heeseind en Kruisstraat en de dorpskern Nuland. De doorzichten vanaf deze linten naar het grotere polderlandschap zijn een belangrijke kwaliteit. Kenmerkende en karakteristieke landschapselementen in dit gebied zijn houtwallen, lanen en kleine bosjes, die de hogere (en drogere) dekzandrug verbinden met lagergelegen gronden langs de Hertogswetering. In dit deelgebied wordt ingezet op het versterken van dit kleinschalige landschap door de aanplant van dit type landschapselementen. 

Daarnaast biedt dit gebied mogelijkheden voor het “vernatten” van gronden op de “Naad van Brabant”, door gebruikt te maken van kwelwater dat in dit gebied aan de oppervlakte komt. Het vernatten van gronden biedt op zijn beurt kansen voor natuurontwikkeling en waterberging. Ook liggen er kansen voor recreatie, bijvoorbeeld door oude (agrarische) paden te herstellen of agrotoerisme te stimuleren (horeca en dagrecreatie in het buitengebied) op vrijkomende agrarische bedrijfskavels. Dit Ontwikkelperspectief is uitgewerkt in bovenstaande visualisatie . In bijlage III bij het besluit tot vaststelling van dit Programma is deze globale ontwikkelingsrichting voor het deelgebied Overgang zand-klei verder uitgewerkt naar thema’s.   

5.5.1 Inleiding

In de Ontwikkelperspectieven zoals geschetst in paragraaf 5.4, is een aantal uitgangspunten en ambities voor diverse thema’s beschreven. In de volgende paragraaf 5.5.2 zijn uit die geschetste ambities, drie prioritaire ambities benoemd voor Initiatiefnemers (voor windenergie). De Gemeente ‘s-Hertogenbosch vraagt Initiatiefnemers in te gaan op de wijze waarop hun plan bijdraagt aan de prioritaire ambities. Daarnaast vraagt de Gemeente ’s-Hertogenbosch voor de uitwerking van plannen van Initiatiefnemers, aan de hand van de thema’s in paragraaf 5.5.3 aan te tonen dat er sprake is van een integraal ruimtelijk plan. Hierbij gelden de ontwikkelperspectieven en het Handelingsperspectief als opgenomen in paragraaf 2.2 van de Visie energielandschap deel C, als uitgangspunt. 

5.5.2 Prioritaire ambities voor initiatiefnemers

Voor het grondgebied van de Gemeente ’s-Hertogenbosch geldt een aantal prioritaire ambities bij de planontwikkeling van initiatieven voor windenergie. De Gemeente ’s-Hertogenbosch vraagt van Initiatiefnemers een integraal ruimtelijk plan (zie paragraaf 5.6). In dit plan dient de initiatiefnemer aan te tonen dat er sprake is van een ontwikkeling die leidt tot een kwaliteitsverbetering van het landschap. Het integraal ruimtelijk plan dient bij te dragen aan de versterking van de landschappelijk- en natuurlijke waarden van het Bossche deel van de Duurzame Polder. De Ontwikkelperspectieven vormen hiervoor de basis. Er dient hierbij te worden ingezet op de volgende prioritaire ambities (willekeurige volgorde): 

• a.

  Robuuste inrichting van de zone rondom Hoefgraaf en/of Hertogswetering als Ecologische Verbindingszone. Daarbij geldt het uitgangspunt om aan te sluiten bij de visie die geldt op het grondgebied van de gemeente Oss;  

• b.

  Herstel van het kleinschalige landschap (deelgebied Overgang zand-klei); en 

• c.

  Bijdrage aan de ontwikkeling van het klimaatlandschap (deelgebied stadsrand 's-Hertogenbosch). 

Deze prioritaire ambities dienen door de Initiatiefnemer(s) als eerste onderzocht te worden of op deze wijze invulling gegeven kan worden aan de te realiseren kwaliteitsverbetering. Alleen indien aantoonbaar blijkt dat het niet mogelijk is om een bijdrage te leveren aan deze specifieke prioritaire ambities, kan op een andere wijze worden bijgedragen aan de beoogde kwaliteitsverbetering. Namelijk via (een selectie van) andere ambities uit de ontwikkelperspectieven. Deze ambities kunnen gelegen zijn op het eigen perceel van de Initiatiefnemer of elders in de Duurzame Polder. Als dit ook niet mogelijk is, dient een fondsbijdrage plaats te vinden zoals beschreven in paragraaf 5.7.3. 

5.5.3 Thema’s integrale planuitwerking 

In deze paragraaf wordt per thema geduid dat bij de uitwerking van initiatieven een onderbouwing / toelichting moet worden opgesteld hoe ieder thema verwerkt is in het plan, in het kader van een integrale gebiedsontwikkeling. Dit dient te passen binnen de visie (paragraaf 2.2.3) en Ontwikkelperspectieven. 

Natuur  

Zoals beschreven in paragraaf 3.6 (Ecologie) en paragraaf 4.5 (Natuurcompensatie) omvat de Duurzame Polder belangrijke natuurwaarden. Vanzelfsprekend dienen de Initiatiefnemers bij de realisatie van de Windturbines aan alle wettelijke vereisten van natuurbescherming te voldoen. Verder verwacht de Gemeente van Initiatiefnemer(s) en initiatiefnemers voor andere initiatieven, naast de wettelijke plicht ter compensatie / mitigatie, een planuitwerking waarmee natuurwaarden in het gebied worden versterkt. De maatregelen als genoemd onder prioritaire ambities (paragraaf 5.5.2) kunnen hier onderdeel van uitmaken. Dit kan gaan om bijvoorbeeld het versterken van de biodiversiteit in de polder of het doorontwikkelen van natuurwaarden bij ecologische verbindingszones.  

Landbouw  

Ten aanzien van de landbouw in de Duurzame Polder wordt door de Gemeente ’s-Hertogenbosch ruimte geboden aan innovatieve, duurzame en hoogproductieve landbouw, in combinatie met extensivering. De Gemeente ’s-Hertogenbosch ziet graag dat agrariërs zich richten op verduurzaming van hun activiteiten, in overeenstemming met de gewenste landbouwtransitie. Voor de randen van de polder (stadsrand ten oosten van de Groote Wielen en het overgangsgebied van zand naar klei) liggen kansen om het kleinschaligere landschap te versterken in combinatie met vormen van collectieve landbouw, stadslandbouw of verbreding van activiteiten op de erven.De Gemeente ‘s-Hertogenbosch vraagt initiatiefnemer(s) voor windenergie en andersoortige initiatieven om bij de planuitwerking deze uitgangspunten mee te nemen, alsook de kansen die er liggen om opgaven vanuit waterberging, natuurontwikkeling en -beheer en klimaatadaptatie.  

Water en bodem  

Sinds 2022 geldt het principe ”water en bodem sturend” als één van de leidende principes bij de uitwerking van ruimtelijke plannen. De Gemeente ‘s-Hertogenbosch verwacht van initiatiefnemer(s) dat zij bij de uitwerking van hun plannen aandacht besteden aan het water- en bodemsysteem in de Duurzame Polder. Voor het Bossche deel kan dit onderdeel zijn van de bijdrage aan de ambities zoals benoemd in de Ontwikkelperspectieven. Concreet worden de Initiatiefnemers aangemoedigd actief in gesprek te gaan met het Waterschap Aa en Maas om te onderzoeken welke kansen er zijn tussen de realisatie van de Windturbines, de realisatie van de Compensatie en de belangen van het Waterschap Aa en Maas, zoals op het vlak van waterberging. 

Landschap, erfgoed en cultuurhistorie  

Van initiatiefnemers wordt verwacht dat zij de uitgangspunten en kansen voor het thema landschap, erfgoed en cultuurhistorie onderzoeken en meenemen in hun planuitwerking. De Gemeente ’s-Hertogenbosch vraagt Initiatiefnemers de reeds aanwezige lijnen in het landschap te betrekken in het plaatsingsplan voor Windturbines . Bij de keuze van mitigerende maatregelen (zoals voor natuur) dient aandacht te worden besteed aan de cultuurhistorische waarden, waaronder zowel de rationele verkavelingsopzet van de polder als de historische functie van de overlaat die de polder had.  

Wonen  

Verspreid over de Duurzame Polder liggen woningen en agrarische bedrijven buiten de bebouwde kom. Rondom de Duurzame Polder liggen de steden ’s-Hertogenbosch en Oss en verschillende dorpskernen. Begrijpelijkerwijs vrezen bewoners voor verlies van woongenot in en rondom de Duurzame Polder. Tegen de achtergrond van de gemaakte belangenafweging (zie paragraaf 3.8) vraagt de Gemeente ‘s-Hertogenbosch de Initiatiefnemers in hun plan zoveel mogelijk rekening te houden met het woon -en leefklimaat, inclusief gezondheid, van omwonenden. Denk daarbij aan vermindering slagschaduw of van het zicht op turbines, en/of bijvoorbeeld aan vermindering of voorkomen van hinderlijk knipperlicht. Hierbij dient zo nodig een voorstel met concrete maatregelen te worden gevoegd, hoe de negatieve invloed van het plan op het woon -en leefklimaat kan worden beperkt.  

Onderdeel hiervan kan ook zijn het benutten van kansen met het woongenot van belanghebbenden. Hier kan op verschillende manieren invulling aan worden gegeven, bijvoorbeeld door de direct omwonenden gunstige voorwaarden te bieden voor deelname in de Initiatiefnemers en/of door omwonenden vanuit de opbrengsten van de Windturbines te ondersteunen bij de financiering van duurzaamheidsmaatregelen voor hun woning. Bij de vormgeving van kansen voor omwonenden kan ook synergie worden gezocht met de natuurmaatregelen. Investeringen in natuurlijke zones kunnen mogelijk zo worden vormgegeven dat dit het woongenot van direct omwonenden ten goede komt. 

Recreatie  

In de Gemeente ‘s-Hertogenbosch wordt een nieuwe wijk, grenzend aan de stadsrand ontwikkeld (Groote Wielen), waardoor de recreatiebehoefte in het gebied zal toenemen. De Gemeente ‘s-Hertogenbosch vraagt initiatiefnemers in hun plan een uitwerking te geven op het thema recreatie, waarin de kansen aan de randen van de polder, zoals het vergroten van het recreatief uitloopgebied of mogelijkheden voor verbreding van activiteiten, worden betrokken. Hierin kunnen, zo gewenst, ook bijdragen worden opgenomen die onderdeel zijn van de noodzakelijke kwaliteitsverbetering landschap. 

Daarbij wordt Initiatiefnemers in ieder geval gevraagd in hun plan rekening te houden met de belangen van de bestaande modelvliegvereniging aan de Tweede Hoefsteeg, zoals verder beschreven in het Ontwikkelperspectief. 

5.6.1 Integraal ruimtelijk plan

In het kader van een integrale gebiedsontwikkeling, zoals beschreven in paragraaf 5.2, vraagt de Gemeente ’s-Hertogenbosch van initiatiefnemers een integraal ruimtelijk plan. Naast een ruimtelijke onderbouwing en planuitwerking, is ook het plan voor financiële participatie en lokaal eigendom onderdeel hiervan.  

5.6.2 Omgevingsdialoog 

De Gemeente verwacht dat initiatiefnemers als onderdeel van het ruimtelijke plan een zorgvuldige omgevingsdialoog te doorlopen. Initiatiefnemers voor windenergie dienen zich maximaal in te spannen om bij belanghebbenden draagvlak te vinden bij de uitwerking van hun plannen voor de realisatie van de Windturbines. Hierbij is minimaal onderdeel een afstemming met percelen die grenzen aan percelen waarop een Windturbine wordt gepland. De Gemeente ‘s-Hertogenbosch verwacht dat de initiatiefnemers de Gemeente regelmatig en proactief informeert over de processuele en inhoudelijke stand van zaken. 

5.6.3 Toetsingscriteria

Het genoemde integrale ruimtelijke plan moet bij een vergunningsaanvraag voor Windturbines en bij andersoortige initiatieven gevoegd. Onderdeel van het ruimtelijk plan is een uitgewerkte onderbouwing waaruit blijkt dat voldaan wordt aan de uitgangspunten van dit Programma. Er dient daarmee te worden voldaan aan de vereisten van integrale gebiedsontwikkeling en de eerlijke verdeling van lasten en lusten. Er wordt hierbij getoetst aan: 

• a.

  de beoordelingscriteria voor de realisatie van windturbines, zoals benoemd in paragraaf 4.2 (Financiële participatie), paragraaf 4.3 (Lokaal eigendom), paragraaf 4.4 (Situering en vormgeving Windturbines) en paragraaf 4.5 (Natuurcompensatie); 

• b.

  de uitgangspunten voor integrale gebiedsontwikkeling en kwaliteitsverbetering landschap zoals benoemd in paragrafen 5.2, 5.3, 5.7.3 en 5.7.4, en de uitgangspunten in paragraaf 5.5 Integrale planuitwerking (in samenhang met de Ontwikkelperspectieven); en 

• c.

  de vereiste van een zorgvuldige omgevingsdialoog (zoals beschreven in paragraaf 5.6.2). 

Met bovenstaande onderbouwing kan ook invulling worden gegeven aan de vereisten uit de provinciale Omgevingsverordening die raken aan ruimtelijke kwaliteit (art. 5.7 t/m 5.12 en 5.51). Om de realisatie van de integrale gebiedsontwikkeling te borgen, worden zoveel mogelijk onderdelen als verplichtend voorschrift verbonden aan de BOPA. Of met een vergunningsaanvraag voldaan wordt aan bovenstaande voorwaarden, is ter afweging van de Gemeente ‘s-Hertogenbosch bij ontvangst van het plan. 

5.6.4 Kwaliteitsteam

Bij de toetsing voor initiatieven voor Windturbines maakt de Gemeente gebruik van een zogenaamd Q-team. De Gemeente ’s-Hertogenbosch zal na de vaststelling van het Programma een “Q-team” (beeldkwaliteitsteam) samenstellen. Het Q-team bewaakt de ruimtelijke kwaliteit en samenhang van plannen voor de realisatie van de Windturbines in de Gemeente ’s-Hertogenbosch. Het Q-team geeft tijdens het ontwerptraject van de Initiatiefnemers advies over de ruimtelijke uitgangspunten en stuurt op de gewenste ruimtelijke kwaliteit en samenhang tussen de bouwplannen en de openbare ruimte. Bij de toetsing van de aanvragen voor een BOPA geeft het Q-team een zwaarwegend advies aan de Adviescommissie Omgevingskwaliteit. Deze werkzaamheden doet het Q-team op basis van de uitgangspunten en kaders die in dit Programma zijn vastgelegd. Het Q-team bestaat ten minste uit de volgende disciplines: 

• a.

  een stedenbouwkundige / landschapsontwerper extern; 

• b.

  een stedenbouwkundige van de Gemeente ’s-Hertogenbosch;  

• c.

  een landschapsontwerper van de Gemeente ’s-Hertogenbosch; en 

• d.

  naar behoefte kan er een adviseur worden ingeschakeld in het Q-team, zoals een lid van de Adviescommissie Omgevingskwaliteit, een adviseur bouwhistorie (afdeling Erfgoed) en/of een ecoloog. 

5.7.1 Financiering en realisatie ambities

Per deelgebied is een Ontwikkelperspectief opgenomen waarin de beoogde kwaliteitsverbetering en meerwaarde wordt beschreven voor dat deelgebied. Initiatiefnemers voor windenergie en/of andere plannen (zoals verbreding van activiteiten op het erf of recreatie) staan aan de lat om hier aan bij te dragen als onderdeel van hun initiatief. We nodigen initiatiefnemers (bottom-up) uit om plannen te ontwikkelen binnen de Ontwikkelperspectieven. 

De uitgangspunten in dit Programma borgen dat die ambities, met het oog op een integrale gebiedsontwikkeling, deels door de initiatiefnemers gerealiseerd zullen worden. Deze kwaliteitsinvesteringen zijn immers noodzakelijk als gevolg van het effect op de ruimtelijke kwaliteit door die initiatieven. De mate waarin en de snelheid waarmee de ambities worden gerealiseerd, is afhankelijk van de snelheid waarmee initiatieven worden ontwikkeld en de specifieke bijdragen aan de ambities die daaraan worden gekoppeld. Er is vanuit het Programma Duurzame Polder voor de realisatie van de in de Ontwikkelperspectieven opgenomen ambities geen aanvullende financiële dekking geregeld.  

Onderdeel van de Ontwikkelperspectieven is de realisatie van een klimaatlandschap. Ook hiervoor geldt het principe dat realisatie afhankelijk is van initiatiefnemers die hieraan gaan bijdragen. Uiteraard is het denkbaar, buiten het Programma Duurzame Polder, op zoek te gaan naar aanvullende financiering om de realisatie van dit klimaatlandschap te ondersteunen. Zo staat het ‘klimaatbos’ in het Structuurfonds als ‘pm’ benoemd. De verdere uitwerking van het klimaatlandschap in het Structuurfonds is gekoppeld aan het onderzoek naar de mogelijke rondweg De Groote Wielen. Via deze route liggen er kansen om ambities en financieringsbronnen te combineren. 

Resumerend geven de Ontwikkelperspectieven de gewenste ontwikkelrichtingen aan voor de verschillende deelgebieden in de Duurzame Polder. Ze kunnen echter uitdrukkelijk niet gelezen worden als een blauwdruk of een plan dat gerealiseerd gaat worden. Ze worden gebruikt als richtinggevende uitgangspunten en inspiratie voor initiatieven in de Duurzame Polder. Dit betekent dat het dus nog niet zeker is welke maatregelen uit de Ontwikkelperspectieven gerealiseerd worden. Zeker is wel dat initiatiefnemers voor windenergie (een selectie van) ambities moeten meenemen als onderdeel van hun integrale ruimtelijk plan. In paragraaf 5.5.2 zijn hiertoe prioritaire ambities benoemd. Via deze kwaliteitsimpulsen voor het landschap, dragen de initiatieven bij aan een integrale gebiedsontwikkeling. De Ontwikkelperspectieven worden daarnaast gebruikt als onderdeel van het afwegingskader van initiatieven, anders dan windenergie. 

5.7.2 Samenhang tussen investering en betalende activiteiten (Windturbines)

Uitgangspunt is een integrale gebiedsontwikkeling. De realisatie van Windturbines moet samengaan met ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Via ruimtelijke inrichtingsmaatregelen gekoppeld aan de plaatsing van windturbines wordt de inbreuk op het landschap gecompenseerd en wordt de ruimtelijke kwaliteit versterkt. De inrichtingsmaatregelen moeten passen binnen de Ontwikkelperspectieven zoals opgenomen in dit Programma. Deze te realiseren ruimtelijke inrichtingsmaatregelen vallen onder de verplichte kwaliteitsverbetering voor het landschap, die voortvloeit uit de provinciale verordening. Daarnaast kan op die manier ook invulling worden gegeven aan de uitgangspunten van integrale gebiedsontwikkeling uit de Visie Energielandschap van ’s-Hertogenbosch. 

5.7.3 Uitgangspunten bijdragen kwaliteitsverbetering landschap voor Initiatiefnemers (Windturbines)

Kwaliteitsverbetering landschap: vereiste vanuit zowel provinciaal als ook gemeentelijk beleid 

Voor de kwaliteitsverbetering gekoppeld aan initiatieven voor windenergie, dient de Initiatiefnemer te putten uit de uitgangspunten, ambities en kansen uit de Ontwikkelperspectieven. Hierbij geldt een aantal prioritaire ambities. We houden daarbij in het oog dat het initiatief voor de Windturbines uitvoerbaar moet blijven. De kwaliteitsverbeteringen voor het landschap moeten onderdeel uitmaken van het in te dienen integraal ruimtelijk plan. Op basis van de huidige provinciale verordening (artikel 5.11) geldt het volgende over de investeringsomvang van de vereiste kwaliteitsverbetering: de waarde ter hoogte waarvoor minimaal een kwaliteitsimpuls geleverd dient te worden is op basis van Brabant brede afspraken ‘uitgangspunten kwaliteitsverbetering Noord-Brabant’ bepaald op € 15.000,- per MW opgesteld vermogen. Het oordeel over de toereikendheid van de omvang en wijze van invulling van de kwaliteitsverbetering, zoals opgenomen in het ruimtelijk plan, is ter afweging aan de gemeente in afstemming met de provincie. Het vereiste vloeit immers voort uit de provinciale verordening en het gemeentelijk beleid uit dit Programma.

Wijze van invulling geven aan kwaliteitsverbetering landschap 

Het uitgangspunt is dat de kwaliteitsverbetering landschap plaatsvindt als onderdeel van het integrale ruimtelijke plan (dus ‘in natura’). Alleen als aantoonbaar en voldoende gemotiveerd blijkt dat ‘in natura’ niet mogelijk of haalbaar is, kan de optie van een financiële bijdrage worden benut. In dat geval dient een bedrag ter hoogte van de vereiste kwaliteitsverbetering aan de gemeente afgedragen te worden. De gemeente ’s-Hertogenbosch stort deze financiële bijdrage in een nieuw in te stellen fonds voor de Duurzame Polder, van waaruit vervolgens door de gemeente de kwaliteitsimpuls in het gebied gerealiseerd wordt. Bij het ontwerp en de realisatie daarvan sluit de gemeente ook aan bij de Ontwikkelperspectieven zoals opgenomen in dit Programma. Op deze manier komt de vereiste kwaliteitsverbetering gekoppeld aan een initiatief, toch ten goede aan de Duurzame Polder. De gemeente financiert alleen kwaliteitsinvesteringen vanuit het fonds wanneer daar voldoende middelen inzitten. Er is vanuit dit fonds geen sprake van voorinvestering en onderuitputting. 

Relatie uitgangspunt provincie ‘kwaliteitsverbetering landschap’ met uitgangspunt integrale gebiedsontwikkeling gemeente 

Er wordt op voorhand door de gemeente geen extra financiële bijdrage gevraagd bovenop het hierboven genoemde bedrag per MW. Met deze vereiste kwaliteitsverbetering landschap kan immers mogelijk ook worden voldaan aan het gemeentelijke uitgangspunt van integrale gebiedsontwikkeling. Integrale gebiedsontwikkeling kijkt echter verder dan sec ruimtelijke kwaliteit. Het omvat bijvoorbeeld ook aspecten als een aanvaardbaar woon –en leefklimaat van omwonenden, waarvoor soms ook maatregelen gewenst kunnen zijn. Mogelijk zijn op basis van dit gemeentelijke beleidsuitgangspunt, nog aanvullende maatregelen nodig. Dit is ter beoordeling van de gemeente bij de ontvangst van een concreet planinitiatief. 

5.7.4 Uitvoeringskader voor overige ontwikkelingen (los van windenergie)

In de Duurzame Polder zijn, in het kader van integrale gebiedsontwikkeling, naast de Windturbines ook allerlei andere ontwikkelingen mogelijk. Een voorbeeld is het ontwikkelen van kleinschalige recreatieve voorzieningen of woningen. Ook voor die ontwikkelingen geldt op basis van de provinciale verordening, dat dit alleen mogelijk is wanneer gekoppeld aan de ontwikkeling ook een kwaliteitsverbetering landschap plaatsvindt. De hoogte hiervan bedraagt bij niet-woonfuncties 20% van de waardevermeerdering van de grond. Bij voorkeur wordt dit ook in natura besteed. Voor de inzet van dit bedrag dient wederom geput worden uit de Ontwikkelperspectieven. Wanneer dit niet mogelijk is, dan wordt het bedrag (vergelijkbaar aan de werkwijze voor de windturbines) afgedragen aan het eerdergenoemde in te stellen fonds (wat gezien kan worden als een financiële bijdrage ex. Artikel 13.22.OW). Dit fonds wordt ingezet ten behoeve van een kwaliteitsimpuls en meerwaardecreatie in de Duurzame Polder, waarbij geput wordt uit de Ontwikkelperspectieven. Voor woonfuncties geldt de provinciale Beleidsregel maatwerk omgevingskwaliteit Noord-Brabant. Deze is gericht op het uitvoeren van een fysieke tegenprestatie in natura. Wanneer dit in natura niet mogelijk is, dan benoemt de regeling de hoogte van de tegenprestatie per woningtype die de initiatiefnemer dient over te dragen. Deze is vergelijkbaar met de aankoop van een ruimte-voor-ruimte-titel. Dit bedrag wordt eveneens afgedragen aan het eerdergenoemde fonds. 

6.3.1 Inleiding

Deze paragraaf beschrijft de koppelkansen tussen de realisatie van de Windturbines en de bredere belangen in de Duurzame Polder. De Gemeente Oss moedigt de Initiatiefnemers aan meer ambities te tonen dan wat strikt genomen noodzakelijk is vanuit de beoordelingscriteria (cf. hoofdstuk 4 (Beoordelingscriteria)). In de projectfase voert de Gemeente Oss daarom graag verdere gesprekken met de Initiatiefnemers en belanghebbenden over de in deze paragraaf beschreven koppelkansen. Daarbij zal de Gemeente Oss zich vanuit een regierol inzetten en de uitwerking van plannen actief ondersteunen. Bovendien kan de Gemeente Oss – liefst gezamenlijk met de Provincie – meezoeken naar aanvullende financiële middelen voor de realisatie van plannen die ten goede komen aan de bredere belangen van de Duurzame Polder. Naar mate de Initiatiefnemers meer koppelkansen benutten vergroot dit het draagvlak voor de komst van de Windturbines.

6.3.2 Landbouw

Ten aanzien van de landbouw in de Duurzame Polder hanteert de Gemeente Oss de realisatie van hoogproductieve (kringloop)landbouw als uitgangspunt. Boeren worden gestimuleerd hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Het initiatief hiervoor ligt bij de boeren. De Gemeente Oss is bereid ondersteuning te bieden door regie te voeren en concrete plannen te faciliteren. Zo hebben boeren op het grondgebied van de Gemeente Oss zich bijvoorbeeld verenigd in het Agrarisch Collectief Oss. Het Agrarisch Collectief Oss heeft twee uitvoeringsagenda’s voor klimaatadaptatie van de agrarische sector opgesteld (het Bod Westelijke Polder en het Bod Oostelijke Polder). De Gemeente Oss ondersteunt deze uitvoeringsagenda’s. 

De realisatie van de Windturbines biedt koppelkansen voor de transitie naar een ecologisch verantwoorde, hoogproductieve (kringloop)landbouw. De agrariërs die deelnemen in de Initiatiefnemers genereren een aanvullende inkomstenstroom, die hun transitie mede kan financieren. De komst van de Windturbines zorgt (mogelijk) ook voor een spanningsveld vanwege de vereiste Compensatie (cf. paragraaf 4.5 (Natuurcompensatie). Deze Compensatie legt immers een zeker beslag op de beschikbare ruimte in de Duurzame Polder. De Initiatiefnemers hebben daarom een belangrijke verantwoordelijkheid om bij de realisatie van de Compensatie nauwe afstemming te zoeken met de agrariërs in de Duurzame Polder. De Gemeente Oss moedigt de Initiatiefnemers daarom aan vroegtijdig overleg te voeren met de lokale agrarische natuurorganisaties (). Indien gewenst kan de Gemeente Oss dit proces op haar grondgebied faciliteren en regie voeren. 

6.3.3 Natuur

Zoals beschreven in paragraaf 3.6 (Ecologie) en paragraaf 4.5 (Natuurcompensatie en mitigatie) omvat de Duurzame Polder belangrijke Natuurwaarden. Vanzelfsprekend dienen de Initiatiefnemers bij de realisatie van de Windturbines aan alle wettelijke vereisten van natuurbescherming te voldoen. De Gemeente Oss ziet echter graag dat de Initiatiefnemers meer ambitie tonen en actief op zoek gaan naar koppelkansen op het gebied van natuur. Daarbij kan de Gemeente Oss de dialoog tussen de Initiatiefnemers, natuurorganisatie én agrariërs faciliteren. 

6.3.4 Water en bodem

Sinds 2022 geldt het principe “water en bodem sturend” als één van de leidende principes bij de uitwerking van ruimtelijke plannen. De Gemeente Oss verwacht van de Initiatiefnemers dat zij bij de uitwerking van hun plannen aandacht besteden aan het water- en bodemsysteem in de Duurzame Polder. Concreet worden de Initiatiefnemers aangemoedigd actief in gesprek te gaan met het Waterschap Aa en Maas om te onderzoeken welke koppelkansen er zijn tussen de realisatie van de Windturbines, de realisatie van de Compensatie en de belangen van het Waterschap Aa en Maas bij een goede waterberging en voldoende waterwingebieden. 

6.3.5 Landschap, erfgoed en cultuurhistorie 

De Duurzame Polder is een landschap met een rijke historie. Zo heeft de fluctuerende stand van de Maas een grote invloed gehad op de vormgeving en ontginning van het gebied (met name in de Beerse Overlaet). Van de Initiatiefnemers wordt verwacht dat zij de koppelkansen met het landschap en zijn historie onderzoeken. Mogelijk kunnen de reeds aanwezige lijnen in het landschap worden benut in het plaatsingsplan van de Windturbines. Daarnaast kan bij de uitwerking van de Compensatie worden onderzocht in hoeverre de reeds aanwezige gebieden – zoals de eendenkooien – verder kunnen worden versterkt. 

6.3.6 Wonen

Verspreid over de Duurzame Polder liggen woningen en agrarische bedrijven buiten de bebouwde kom. Rondom de Duurzame Polder liggen de steden ’s-Hertogenbosch en Oss en verschillende dorpskernen. Begrijpelijkerwijs vrezen bewoners voor verlies van woongenot in en rondom de Duurzame Polder. Dit aspect is door de Gemeenten afgewogen bij de vaststelling van het Voorkeursalternatief (cf. paragraaf 3.3.6 (Gezonde leefomgeving) en paragraaf 3.8 (Afweging)). Een zekere mate van verlies van woongenot kan niet worden voorkomen, maar de Gemeenten achten dit gerechtvaardigd in het licht van het algemene, gemeentelijke belang bij invulling van de Opwekdoelstelling ’s-Hertogenbosch en de Restopgave Oss. 

Tegen de achtergrond van de gemaakte belangenafweging roept de Gemeente Oss de Initiatiefnemers op actief op zoek te gaan naar koppelkansen met het woongenot van belanghebbenden. Hier kan op verschillende manieren invulling aan worden gegeven, bijvoorbeeld door de direct omwonenden gunstige voorwaarden te bieden voor financiële participatie en/of door omwonenden vanuit de opbrengsten van de Windturbines te ondersteunen bij de financiering van duurzaamheidsmaatregelen voor hun woning. Bij de vormgeving van koppelkansen voor omwonenden kan ook synergie worden gezocht met de natuurmaatregelen. Investeringen in natuurlijke zones kunnen mogelijk zo worden vormgegeven dat dit het woongenot van direct omwonenden ten goede komt.