Programma kostenverhaal stedelijke ontwikkelingen: Financiële bijdragen voor ontwikkelingen van een gebied

§ 1.1 Welke ontwikkelingen voorzien we onder andere?

• ●

  Uit het Programma Wonen, door de gemeenteraad vastgesteld in zijn vergadering van 12 december 2023, volgt onder andere het woningbouwprogramma van de gemeente Asten, waarmee uitvoering wordt gegeven aan de wens om voldoende, betaalbare en passende woningen voor alle doelgroepen te realiseren.

• ●

  Op basis van de Woondeal en de Regionale Ontwikkelstrategie Zuidoost Brabant staat de gemeente Asten aan de lat om een substantieel aandeel te leveren in de woonbehoefte voor de regio en meer in het bijzonder voor de gemeente Asten. De Woondeal ziet op een aantal van 690 woningen tot 2030 en op basis van de Regionale Ontwikkelstrategie Zuidoost Brabant worden daaraan ca. 1000 woningen extra toegevoegd tot 2040.

• ●

  Uit de Omgevingsvisie volgt ook de wens om het dorpscentrum van Asten te ontwikkelen. Daartoe is in 2023 een aanvang genomen met de ontwikkeling van een nieuwe centrumvisie, gericht op een kwantitatieve en kwalitatieve toename van het aantal woningen en detailhandelsvestigingen. In 2024 wordt daartoe een uitvoeringsprogramma vastgesteld.

• ●

  Ook beschrijft de Omgevingsvisie dat er zorg gedragen moet worden voor adequate en kwalitatieve huisvestingsmogelijkheden voor bedrijven op bestaand en nieuw bedrijventerrein. In 2024 wordt hierover binnen de MRE nadere afspraken gemaakt.

Deze ontwikkelingen vragen eveneens om investeringen in de fysieke leefomgeving, bereikbaarheid en mobiliteit.

In programma’s worden de ambities uit de Omgevingsvisie uitgewerkt naar doelen. Dit betekent dat de investeringen in voorzieningen en ruimtelijke ontwikkelingen daarin inzichtelijk worden gemaakt. 

Dit programma is één van de programma’s die binnen de kaders van de Omgevingsvisie wordt uitgewerkt en ziet toe op de wijze waarop de gemeente een financiële bijdrage aan deze investeringen kan verhalen bij initiatieven die zien op bouwplannen of wijzigingen van het planologisch regime. Dit programma bevat de uitwerking voor het verhalen van financiële bijdragen ten behoeve van de ruimtelijke ambities zoals vastgelegd in de Omgevingsvisie door middel van gemeentelijke investeringen voor de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit en daarmee het woon-, leef- en vestigingsklimaat. Met dit programma willen we borgen dat we gronden en (financiële) middelen zo effectief en doelmatig mogelijk inzetten, gericht op het realiseren van de ruimtelijke en maatschappelijk relevante opgaven en ambities binnen de fysieke leefomgeving.

Doel van dit programma is om initiatiefnemers vooraf duidelijkheid te geven op welke wijze de bijdrage als bedoeld in artikel 13.22 lid 1 van de Omgevingswet bepaald wordt en in welke gevallen deze bijdrage verhaald wordt. In dit programma worden de kaders en de werkwijze vastgelegd. Dit programma geldt naast de Nota Grondbeleid 2023-2026 waarin onder meer de kaders voor het wettelijk verplicht kostenverhaal zijn opgenomen.

In dit programma wordt achtereenvolgens aangegeven wat het wettelijk kader is voor de financiële bijdrage (hoofdstuk 2), op welke manier de gemeente de financiële bijdrage overeenkomt met de initiatiefnemers (hoofdstuk 3), voor welke ontwikkelingen dit programma geldt en hoe de hoogte van de financiële bijdrage wordt bepaald (hoofdstuk 4) en de bestedingsdoelen (hoofdstuk 5). Tot slot wordt ingegaan op de uitvoering en verantwoording en participatie en bekendmaking (hoofdstuk 6 en 7).

De gemeente Asten is een landelijke gemeente, uniek gelegen tussen de Aa, de Astense Aa en de Groote Peel en goed ontsloten door de A67 en diverse provinciale wegen. Het is een plek waar het prima wonen, leven en verblijven is. We staan voor de opgave om dit ook in de toekomst zo te behouden. Enerzijds willen we ruimte geven aan benodigde ontwikkelingen, anderzijds willen we het dorpse karakter, de leefbaarheid en de bereikbaarheid waarborgen.  

In de Omgevingsvisie Asten (Omgevingsvisie) hebben we, samen met inwoners en andere betrokkenen, aangegeven hoe we dit willen bereiken. Welke (bestaande) kwaliteiten willen we koesteren, wat willen we ontwikkelen, hoe zorgen we blijvend voor het welbevinden van onze inwoners en ondernemers? Uitgangspunt van de visie is dat we hier samen met inwoners, ondernemers en organisaties aan werken, elk vanuit onze eigen rol en verantwoordelijkheid.

Het systeem van kostenverhaal volgt uit Afdeling 13.6 en 13.7 van de Omgevingswet. Kostenverhaal betekent dat de gemeente bij de realisatie van een project de kosten voor investeringen in publieke voorzieningen (bijvoorbeeld groen, waterberging en infrastructuur) op de initiatiefnemer verhaalt. De aanleg van die voorzieningen vindt plaats door de gemeente. Omdat de initiatiefnemer hiervan (ook) profiteert, verhaalt de gemeente (een deel van) deze kosten op de initiatiefnemer. De initiatiefnemer draagt daarmee bij aan de aanleg van publieke voorzieningen en ruimtelijke investeringen. 

Op grond van de Omgevingswet moet een onderscheid worden gemaakt tussen het publiekrechtelijk en privaatrechtelijk kostenverhaal. Als er sprake is van een aangewezen bouwplan, dan is kostenverhaal verplicht. De kosten die de gemeente in dit kader moet verhalen, staan genoemd in de kostensoortenlijst. Daarnaast biedt de Omgevingswet de mogelijkheid tot publiekrechtelijk kostenverhaal, dat wordt geregeld in het omgevingsplan. 

De gemeente heeft ook de mogelijkheid om afdwingbare financiële bijdragen via het publiekrechtelijk spoor te regelen, te weten via het omgevingsplan (artikel 8.21 en 8.22 van het Omgevingsbesluit). Dit programma ziet alleen op de financiële bijdrage als bedoeld in artikel 13.22 lid 1 van de Omgevingswet. 

De financiële bijdrage voor ruimtelijke ontwikkelingen van een gebied loopt via het privaatrechtelijk spoor. Bij privaatrechtelijk kostenverhaal staat de contractsvrijheid voorop. In anterieure overeenkomsten kunnen ook financiële bijdragen voor ontwikkelingen van een gebied worden gevraagd. Deze komen naast het verplichte kostenverhaal. Deze financiële bijdragen voor ontwikkelingen van een gebied kunnen niet via de publiekrechtelijke weg worden afgedwongen in een omgevingsplan. De afspraken hierover worden vastgelegd in een anterieure overeenkomst tussen de gemeente en de initiatiefnemer. 

De grondslag voor het mogen vragen van een financiële bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit is gelegen in artikel 13.22 lid 1 van de Omgevingswet in samenhang met artikel 8.20 van het Omgevingsbesluit. Uit de wet blijkt dat het gaat om een bevoegdheid. Met andere woorden: er is geen sprake van een wettelijke verplichting (zoals wel het geval is bij wettelijk kostenverhaal, afdeling 13.6 Omgevingswet). Maar er is sprake van een lokale beleidskeuze van de gemeente Asten om te vragen om een bijdrage voor de verbetering van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving. 

De gemeente Asten kiest hier nadrukkelijk voor: alleen met het vragen van een financiële bijdrage voor ontwikkelingen van een gebied is het mogelijk is om de kwaliteit van de fysieke leefomgeving (denk aan leefomgeving, infrastructuur, openbare ruimte, voorzieningen, leefbaarheid, bereikbaarheid) blijvend aan te laten sluiten bij de groei van onze gemeente op het gebied van woningbouw, bedrijventerrein en centrumontwikkeling. Daar waarbij of volgens de Omgevingswet sprake is van kostenverhaal en de mogelijkheid voor het vragen van financiële bijdragen, zal de gemeente Asten dat laten plaatsvinden op basis van dit programma.

In onderstaand schema is weergegeven hoe het wettelijk kostenverhaal en de mogelijkheid om financiële bijdrage te vragen zich tot elkaar verhouden.

Het is echter niet toegestaan om een financiële bijdrage te vragen voor kostenposten/kostensoorten die al onder het wettelijk verplichte kostenverhaal vallen: de gemeente mag kosten niet dubbel in rekening brengen. 

Het is verplicht om in de omgevingsvisie of in een omgevingsprogramma de financiële bijdragen te verankeren en hierbij de functionele samenhang tussen de beoogde ontwikkeling waarvoor een financiële bijdrage wordt gevraagd en de aangewezen activiteit (zoals woningbouw) te borgen. In de Omgevingsvisie staan de hoofdlijnen van de gewenste ruimtelijke ontwikkelingen en bijbehorende kwaliteiten benoemd. Deze hoofdlijnen worden op onderdelen uitgewerkt in programma’s, zoals het Programma Wonen. In dit programma is de grondslag opgenomen voor het vragen van financiële bijdragen voor ontwikkelingen van een gebied. De gemeente Asten geeft hier verder invulling aan de kaders en werkwijze rond het vragen van financiële bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit bij ontwikkelingen vast te leggen.

Uitgangspunt is dat de gemeente de afspraken over de financiële bijdrage voor ontwikkelingen van een gebied in een anterieure overeenkomst met de initiatiefnemer vastlegt en dat hierover overeenstemming is alvorens een bouwplan of bouwactiviteit daadwerkelijk in procedure wordt gebracht.  

Het sluiten van deze anterieure overeenkomst is een bevoegdheid van het college van burgemeester en wethouders. De overeenkomst is vormvrij: er staan geen eisen in de Omgevingswet hoe de overeenkomst moet zijn opgebouwd en welke onderdelen er in moeten staan. Noch zijn er wettelijke bepalingen voor de totstandkoming van de overeenkomst voor het verhaal van een financiële bijdrage ruimtelijke kwaliteit. Wel dient er een kennisgeving van (de zakelijke inhoud van) de overeenkomst te worden gedaan.  

Hoewel de Omgevingswet het mogelijk maakt om alleen een overeenkomst over de financiële bijdragen voor ontwikkelingen van een gebied te sluiten (artikel 13.22 Omgevingswet), zal in de praktijk vaak gekozen worden voor één anterieure overeenkomst, waarin zowel de afspraken over het wettelijk kostenverhaal, als de afspraken over de financiële bijdrage worden vastgelegd.  

De financiële bijdrage voor ruimtelijke ontwikkelingen van een gebied wordt dus in een anterieure overeenkomst geregeld.

§ 4.1 Werkingsgebied programma

Het werkingsgebied van dit programma betreft het Stedelijk gebied zoals aangeduid op de basiskaart Stedelijk gebied, Landelijk gebied, Natuur Netwerk Brabant in de TAM-omgevingsverordening Noord-Brabant (met planidentificatienummer NL.IMRO.9930.TAMOvrNBrabant-va01), zoals vastgesteld op 5 december 2023, of de rechtsopvolger van deze verordening. Alle initiatieven binnen het stedelijk gebied als hiervoor bedoeld binnen de grenzen van de gemeente Asten, vallen binnen het werkingsgebied van dit programma, met inachtneming van paragraaf 4.2 hierna.

Voor de in dit programma genoemde ontwikkelingen zijn zowel initiatiefnemers als de gemeente aan zet. De gemeente faciliteert door onder meer het voeren van benodigde ruimtelijke procedures en door het inrichten en verbeteren van de fysieke leefomgeving, zodat de kwaliteit van de leefomgeving blijft passen bij de nieuwe ontwikkelingen en bij de groei van de gemeente in het algemeen. De initiatiefnemers betalen hier aan mee. Het kostenverhaal heeft als doel dat alle partijen die profijt hebben van ontwikkelingen in de gemeente, verplicht moeten bijdragen aan deze investeringen. Hiermee komen investeringen in voorzieningen en ruimtelijke ontwikkelingen niet alleen ten laste van de gemeentelijke begroting. Het deel dat kan worden toegerekend aan nieuwe bouwplannen, zoals woningen en uitbreidingen van bedrijvigheid wordt (gedeeltelijk) verhaald op of bijgedragen door de initiatiefnemer. 

Voor het verplicht kostenverhaal als bedoeld is in Afdeling 13.6 van de Omgevingswet zijn de kaders opgenomen in de Nota Grondbeleid 2023-2026.  

In dit programma is de basis opgenomen voor het verhaal van een financiële bijdrage voor ontwikkelingen van een gebied als bedoeld in artikel 13.22 lid 1 van de Omgevingswet. Dit programma vervangt de in de Nota Grondbeleid 2023-2026 opgenomen ‘Regeling vaststelling bijdrage ruimtelijke kwaliteit stedelijke ontwikkelingen.’

§ 4.2 Initiatieven waarvoor een financiële bijdrage wordt gevraagd

Dit programma is van toepassing op alle in deze paragraaf opgenomen initiatieven die vallen binnen het in paragraaf 4.1 bedoelde gebied waarvoor een aanvraag om een omgevingsvergunning wordt ingediend of een wijziging van het omgevingsplan wordt aangevraagd na de inwerkingtreding van dit programma. In die gevallen is een financiële bijdrage zoals bedoeld in dit programma aan de gemeente verplicht. Dit programma is niet van toepassing op sociale huurwoningen als bedoeld in artikel 13, lid 1, onder a. van de Wet op de huurtoeslag.

De financiële bijdrage geldt voor de navolgende initiatieven, waarbij per initiatief de hoogte van de financiële bijdrage is opgenomen.

Grondgebonden woningen en appartementen

Hierbij gaat het over het functioneel en/of ruimtelijk toevoegen van woningen en/of appartementen.

Bedrijven

Per 100 m2 BVO bedrijfsbebouwing die gerealiseerd en/of toegevoegd wordt is een bijdrage van € 3.000,- verschuldigd. Voor de realisatie en/of toevoeging van 0 tot 100 m2 BVO wordt een bijdrage van € 3.000,- in rekening gebracht.

Detailhandel

Per 100 m2 BVO bebouwing ten behoeve van detailhandel die gerealiseerd en/of toegevoegd wordt is een bijdrage van € 6.000,- verschuldigd. Voor de realisatie en/of toevoeging van 0 tot 100 m2 BVO wordt een bijdrage van € 6.000,- in rekening gebracht.

Overige functies

Per 100 m2 BVO bebouwing ten behoeve van overige functies – niet zijnde wonen, bedrijf of detailhandel – die gerealiseerd en/of toegevoegd wordt is een bijdrage van € 2.000,- verschuldigd. Voor de realisatie en/of toevoeging van 0 tot 100 m2 BVO wordt een bijdrage van € 2.000,- in rekening gebracht.

De gemeente Asten moet investeringen doen die bijdragen aan een algemene verbetering van de kwaliteit van wonen, werken, natuur, toerisme en recreatie. De gemeente doet hiervoor investeringen in de fysieke leefomgeving, op het gebied van leefbaarheid door het op peil houden van het voorzieningenniveau, het verbeteren van de infrastructuur, het verbeteren en versterken van de bijzondere natuurwaarden en de verbindingen daartussen en de beleving daarvan door de bewoners, werknemers, toeristen etc. De gemeente vraagt hiervoor bij het aangaan van een anterieure overeenkomst een financiële bijdrage vanuit de gebiedsontwikkelingen, ruimtelijke initiatieven en bouwactiviteiten.  

Voor de financiële bijdragen aan ontwikkelingen van een gebied zijn de kostendragers limitatief opgesomd in artikel 8.13 en 8.20 van het Omgevingsbesluit. De mogelijkheden voor het verhaal van financiële bijdragen aan ontwikkelingen van een gebied zijn daarmee privaatrechtelijk ruimer dan publiekrechtelijk. Met de financiële bijdragen die de gemeente op basis van dit programma verhaalt, kan de gemeente investeringen in de fysieke leefomgeving uitvoeren. Er is sprake van een functionele samenhang tussen deze verbeteringen (de bestedingsdoelen) en de ontwikkelingen in het stedelijk gebied binnen de gemeente (zie paragraaf 4.1) op het gebied van woningbouw, centrumontwikkeling en bedrijventerreinen binnen het werkingsgebied van dit programma.  

In dit hoofdstuk gaat het over de ruimtelijke investeringen op basis van de financiële bijdragen die worden verhaald. De initiatieven waarvoor de financiële bijdrage als bedoeld in artikel 13.22 lid 1 van de Omgevingswet wordt verhaald dragen bij aan de doelen van de Omgevingsvisie. Ook de investeringen (de bestedingsdoelen zoals opgenomen in bijlage 1 van dit programma) dragen hieraan bij.

In de omgevingsvisie worden zes (gebieds)opgaven genoemd waar de gemeente Asten de komende tijd in wil investeren:

• a.

  Agrarisch Anders

• b.

  Boeren Buurten

• c.

  Dynamische Dorpen

• d.

  Groen Genieten

• e.

  Peel en Beekdalen

• f.

  Peel Pionieren

Voor alle opgaven wordt in de Omgevingsvisie beschreven wat word gekoesterd, wat de gemeente wil ontwikkelen en hoe we dat willen bereiken.

Voor de privaatrechtelijke financiële bijdragen voor de ontwikkelingen van een gebied heeft de gemeente Asten de volgende reserves ingesteld:

• a.

  Reserve Natuur-, Landschap en Groenstructuurversterking

• b.

  Reserve Kwaliteit ruimtelijke ontwikkeling

Deze reserves zijn gebaseerd op artikel 13.22 van de Omgevingswet. De in paragraaf 5.1 en 5.2 en bijbehorende bijlage 1 beschreven bestedingsdoelen en investeringen betreffen geen limitatieve opsomming, maar geven een concrete indicatie van de investeringen die de gemeente als ambitie heeft. 

De bestedingsdoelen van de reserves kunnen na verloop van tijd wijzigen. In dit programma zijn de huidige bestedingsdoelen beschreven. Deze kunnen via de P&C-cyclus geactualiseerd worden en gewijzigd worden vastgesteld. Ook kunnen deze bij de uitwerking van andere programma’s of een uitvoeringsprogramma nader beschreven en geconcretiseerd worden.

§ 5.1 Reserve Natuur-, Landschap en Groenversterking

Dit betreft een reserve voor investeringen in het landschap, de natuur en groen. Voor een nadere toelichting hierop wordt verwezen naar bijlage 2.

§ 5.2 Reserve Kwaliteit ruimtelijk ontwikkeling

Naast de reserve Natuur-, Landschap en Groenversterking heeft de gemeente Asten een integrale reserve voor Kwaliteit ruimtelijke ontwikkeling. Het gaat hier om investeringen in ontwikkelingen ten behoeve van de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van gebieden en de realisatie van maatschappelijke functies. Voor een nadere toelichting hierop wordt verwezen naar bijlage 3.

De ontvangen financiële bijdragen mogen alleen besteed worden aan de beoogde investeringen (zie hoofdstuk 5). De gemeente dient periodiek verantwoording af te leggen over de besteding van geïnde financiële bijdragen. De verantwoording zal plaatsvinden via de jaarrekening of de gemeentelijke begroting. Er zal dan een toelichting worden gegeven op de voortgang van ontwikkelingen en over de bestede en nog te besteden bedragen. Het gaat daarbij zowel om uitgaven per ontwikkeling als om de inkomsten uit financiële bijdragen en de inkomsten uit grondopbrengsten van gemeentelijke grondexploitaties.

De conceptregeling is vanaf 20 januari 2025 gedurende een periode van 4 weken gepubliceerd in het plaatselijke weekblad Peelbelang. Gedurende deze termijn zijn geen op- en aanmerkingen over deze regeling kenbaar gemaakt.