Protocol voor ruimen van graven Land van Cuijk 2025

Artikel 1. Algemeen

1.1 Inleiding

Het ruimen van bestaande graven en asvoorzieningen is een gevoelige aangelegenheid en moet met de grootst mogelijke zorgvuldigheid plaatsvinden. De uitwerking van een procesbeschrijving ruimingen in de vorm van een protocol draagt daaraan bij. Aan de hand van een gedetailleerde procesbeschrijving worden alle fasen van de voorbereidingen tot en met de daadwerkelijke uitvoering van de ruiming uitgewerkt. Het protocol draagt er daarnaast toe bij dat er bij alle betrokken ambtelijke afdelingen en op politiek-bestuurlijk niveau inzicht ontstaat dat een dergelijk proces met een grote mate van zorgvuldigheid moet worden aangepakt. Bovendien geeft het de betrokken medewerkers duidelijkheid over de voorlichting en communicatie richting burgers en nabestaanden.

In dit protocol is aan iedere procesfase een hoofdstuk gewijd. Aan bod komen een algemeen gedeelte, de administratieve en technische voorbereidingen, interne en externe communicatie en de daadwerkelijke ruiming.

Bij wijzigingen van de beheerverordening van gemeentelijke begraafplaatsen die invloed hebben op het ruimingsprotocol, dient het ruimingsprotocol aangepast en vastgesteld te worden door het college.

1.2 Huidige situatie

De gemeente Land van Cuijk beheert elf gemeentelijke begraafplaatsen. Door de herindeling in januari 2022 had de nieuwe gemeente Land van Cuijk van doen met uiteenlopend beleid. De administratie van de graven was niet volledig, actueel en was niet op elkaar afgestemd. In het kader van harmonisatie is op 23 maart 2023 de Beheerverordening gemeentelijke begraafplaatsen 2023 vastgesteld en op 8 september 2023 het Uitvoeringsbesluit gemeentelijk begraafplaatsen 2023.

De oude gemeenten gingen verschillend om met graven waarvan het grafrecht was verlopen. Enkele gemeenten ruimden regelmatig graven waarvan het grafrecht was vervallen en bij andere gemeenten werd niet geruimd. Land van Cuijk wil van start gaan met een actief ruimingsbeleid voor graven waarvan de grafrechten zijn verlopen. De rechthebbenden worden aangeschreven over het naderende einde van het grafrecht. Zij hebben de mogelijkheid om het grafrecht te verlengen. Vindt er geen verlenging plaats, dan kan worden overgegaan tot ruiming van het graf.

1.3 Cultuurhistorische graven

Voordat tot ruiming van graven wordt overgegaan, onderzoekt het college eerst of er graven zijn met een cultuurhistorische waarde. Het kan zijn dat het gedenkteken van cultuurhistorische waarde is of dat in het graf een persoon ligt begraven die belangrijk is geweest voor de betreffende gemeente. De criteria hiervoor zijn reeds door het college vastgesteld. Alle graven worden aan deze criteria getoetst. Van deze graven wordt een lijst gemaakt, welke door het college wordt vastgesteld. Graven die in aanmerking komen voor een cultuurhistorische status, graven met een cultuurhistorische status, Joodse graven en Islamitische graven worden niet geruimd. Deze graven krijgen in de begraafplaatsenadministratie een speciaal kenmerk.

1.4 Begripsafbakening

Het ruimen van particuliere graven, urnengraven en urnennissen door de beheerder van de begraafplaats kan alleen plaatsvinden op het moment dat er geen verlenging van grafrechten plaats heeft gevonden. Het grafrecht houdt aan het einde van de looptijd op te bestaan. De grafrechten vervallen aan de gemeente.

Voor algemene graven geldt dat deze aan het einde van de wettelijke termijn van 10 jaar grafrust geruimd kunnen worden. Dit soort graven zijn in beheer van de gemeente en voor 10 jaar ter beschikking gesteld voor begraving van de overledene.

• 1.4.1.

  Ruimen door de beheerder van de begraafplaats kan op twee manieren plaatsvinden.

  • a.

    In één ruiming wordt zowel bovengronds (grafbedekking en gedenkteken) als ondergronds het graf geruimd waarbij de stoffelijke resten worden begraven in een verzamelgraf of onder de onderste laag in hetzelfde graf begraven.

  • b.

    Bij ruiming in twee fasen wordt het graf in de eerste fase alleen bovengronds geruimd. Op een later tijdstip (b.v. kort voor een nieuwe begraving) wordt het graf volledig geruimd en de stoffelijke resten in het verzamelgraf begraven of in hetzelfde graf onder de onderste laag begraven.

• Op elke begraafplaats wordt een verzamelgraf gerealiseerd. Daarin kunnen de stoffelijke resten na de ruiming worden begraven. Als dit verzamelgraf vol is, wordt ernaast een nieuw verzamelgraf gerealiseerd. Ook na een ruiming hebben nabestaanden soms behoefte aan een fysieke gedenkplek ter herinnering aan een overledene. We plaatsen op alle begraafplaatsen bij het verzamelgraf een grafsteen met een algemene herinneringstekst. Te denken valt aan de tekst: ‘Al wat rest is verbonden in rust’.

• 1.4.2

  Ruiming op verzoek van een rechthebbende

  • a.

    De rechthebbende kan een verzoek indienen om samenvoeging van reeds begraven overledenen. Dit is alleen mogelijk als er nog sprake is van actueel grafrecht. Onder de onderste laag wordt extra ruimte gemaakt waar de restanten van de stoffelijke overschotten worden begraven. Op deze wijze wordt extra ruimte gecreëerd in het graf voor de begraving van nieuwe overledenen.

  • b.

    Ook kan de rechthebbende verzoeken om het graf volledig te ruimen. Dit kan alleen als er nog sprake is van actueel grafrecht. Mogelijk dat de overledene(n) alsnog gecremeerd word(en) of dat deze op een andere begraafplaats worden begraven. B.v. bij verhuizing van de rechthebbende naar een ander deel van Nederland.

1.5 Achtergronden ruimingen

Er zijn een drietal redenen voor een actief ruimingsbeleid van graven, urnennissen en urnengraven met verlopen grafrecht, waar geen verlenging heeft plaatsgevonden:

• a.

  de beheerkosten

  De gemeente is na afloop van de termijn van het grafrecht eigenaar van het graf en daarmee verantwoordelijk voor het beheer van die grafruimte en aansprakelijk voor mogelijke risico’s. Voor het beheer worden kosten gemaakt zonder dat er inkomsten tegenover staan. Het verwijderen van de grafbedekking na afloop van de termijn van grafrecht reduceert de onderhoudskosten van het algemeen onderhoud en de risicoaansprakelijkheid ten aanzien van het grafmonument in het geval dat het grafmonument schade aan derden veroorzaakt.

• b.

  Rechtsongelijkheid

  Het is niet redelijk dat nabestaanden die aflopende grafrechten niet verlengen, dezelfde mogelijkheid tot grafbezoek behouden als nabestaanden die wel over gaan tot verlenging en betaling van de grafrechten. Niet verlengen van de grafrechten rechtvaardigt dat het graf kan worden opgeheven en verwijderd.

• c.

  Begraafcapaciteit

  Om in de toekomst voldoende begraafcapaciteit te kunnen garanderen is het van belang dat graven waarvan de grafrechten verlopen zijn worden geruimd, zodat deze graven opnieuw kunnen worden uitgegeven. Op alle begraafplaatsen is op dit moment nog voldoende begraafcapaciteit. Door middel van ruimen en herinrichten van graven met verlopen grafrechten ontstaat een natuurlijke begraafcyclus waarbij vrijkomende graven opnieuw worden uitgegeven. Hiermee wordt het keuzeaanbod van nieuwe graven vergroot en blijven de kosten van algemeen onderhoud beter beheersbaar. De begraafplaats bij de Martinuskerk is hierop een uitzondering omdat deze formeel gesloten is.

1.6 Handelswijze bij ruiming

Als eerste wordt binnen één a twee jaar na afloop van de termijn van het grafrecht of gebruikrecht de bovengronds grafbedekking en het gedenkteken verwijderd. Dit zal de standaard werkwijze worden, nadat de inhaalslag van het ruimen van oudere graven is afgerond.

De ondergrondse ruiming vindt plaats op het moment dat het graf opnieuw wordt uitgegeven.

Op deze manier wordt het verlengen van grafrechten door nabestaanden gestimuleerd en er wordt een duidelijk signaal afgegeven dat zonder verlenging van het grafrecht, het graf wordt verwijderd. Het levert de gemeente naar verwachting extra inkomsten op die nodig zijn voor het algemeen onderhoud en beheer van de begraafplaatsen.

Op grond van de Wet op de Lijkbezorging (Wlb) (art. 31, lid 2) beslist de houder van de begraafplaats of en wanneer een graf geruimd wordt. Nabestaanden of rechthebbenden kunnen geen ruiming van een graf eisen.

Artikel 2. Administratieve voorbereiding

2.1 Wettelijke voorschriften

In de Wlb wordt onderscheid gemaakt tussen algemene en particuliere graven die elk een eigen administratieve ruimingsprocedure hebben.

Artikel 27a van de Wlb is op algemene graven van toepassing. Dit artikel heeft de volgende procedure aan: Ten minste zes maanden en ten hoogste twaalf maanden voor het verstrijken van de termijn van uitgifte van een algemeen graf doet de houder van de begraafplaats daarvan schriftelijk mededeling aan de belanghebbende bij dat graf wiens adres hem bekend is.

Voor particuliere graven is artikel 28 van de WLB van toepassing:

lid 1: Een uitsluitend recht op een graf, welke vorm aan dit recht ook wordt gegeven, kan uitsluitend schriftelijk worden gevestigd. Het recht kan voor onbepaalde tijd of voor een bepaalde tijd van ten minste tien jaar worden verleend. Het voor bepaalde tijd verleende recht wordt op verzoek, mits gedaan binnen twee jaar voor het verstrijken van de termijn, telkens verlengd, met dien verstande dat de houder van de begraafplaats kan bepalen dat een periode van verlenging niet korter is dan vijf jaar en niet langer is dan twintig jaar. Het uitsluitend recht op een graf is geen registergoed.

lid 2: Binnen een jaar na de aanvang van de termijn waarin verlenging van het recht kan worden verzocht doet de houder van de begraafplaats aan de rechthebbende wiens adres hem bekend is, schriftelijk mededeling van het verstrijken van de termijn en van het bepaalde in het eerste lid.

lid 3: Indien niet binnen drie maanden na verzending van de mededeling, bedoeld in het tweede lid, om verlenging van het recht is verzocht, maakt de houder van de begraafplaats de mededeling bekend bij het graf en bij de ingang van de begraafplaats, tot het einde van de periode waarvoor het recht was gevestigd.

2.2 Juridische status verordeningen

De eerste toetsing betreft de juridische status, de rechten en plichten van de houder van de begraafplaats en die van de rechthebbende van het te ruimen graf. Toetsingsdocumenten zijn de grafakte en de beheerverordening met het bijbehorende uitvoeringsbesluit, welke geldig waren op het moment van de uitgifte van het graf. Om een inzichtelijke situatie te scheppen van de verleende rechten, dient toetsing plaats te vinden van alle ooit van kracht geweest zijnde verordeningen en aanvullingen op die verordeningen.

Uit het gemeenlijk archief worden alle verordeningen opgevraagd om aan de hand van deze informatie per begraafplaats een overzicht te kunnen schetsen van rechten en plichten per tijdvak. In dit stadium wordt de juridische status van de graven per tijdvak tevens gecontroleerd op bijzonderheden. Het kan immers voorkomen dat in bepaalde perioden bepaalde rechten zijn verleend waarmee rekening dient te worden gehouden in het voortraject. Deze informatie wordt gebruikt bij het bepalen van een adequate benadering van de rechthebbenden. Deze procedure betreft voornamelijk oude graven waarvan niet zeker is of deze geruimd kunnen worden.

Graven die zijn uitgegeven voor onbepaalde termijn mogen niet geruimd worden, tenzij:

• -

  de rechthebbende schriftelijk afstand heeft gedaan van het graf.

• -

  Dat niet voldaan is aan de verplichtingen van de toenmalig geldende beheerverordening.

In dat geval kan het college besluiten om het grafrecht vervallen te verklaren.

2.3 Administratieve procedures

Een actuele grafadministratie is van essentieel belang voor een zorgvuldig ruimingsproces. Vanaf de herindeling van gemeente Land van Cuijk staan alle gegevens betreffende de graven, de rechthebbenden en belanghebbenden in Centric Begraven.

Sinds de wetswijziging van 2010 is de houder van begraafplaatsen niet meer verplicht om via publicaties mogelijke belanghebbenden van algemene graven te achterhalen. Belanghebbenden hebben zelf de verantwoordelijkheid wijzigingen van NAW-gegevens door te geven. Echter heeft de houder van de begraafplaats wel een plicht tot publicatie.

Land van Cuijk wil het proces ruimen zorgvuldig doorlopen en heeft ervoor gekozen op de onderstaande manier te werk te gaan.

• a.

  algemene graven

  De belanghebbenden van algemene graven worden vijf maanden voor het einde van de periode aangeschreven. De belanghebbende krijgt dan de mogelijkheid dit algemene graf om te laten omzetten in een particulier graf en gaat vanaf de omzetting grafrechten betalen of men kan de stoffelijke resten laten herbegraven in een ander graf. In deze brief vermelden we ook wat er met de stoffelijke resten, de eventuele grafbedekking en het gedenkteken gebeurt op het moment dat men geen keuze maakt. De belanghebbende kan aanspraak maken op de eventuele grafbedekking en/of het gedenkteken door contact op te nemen met de begraafplaatsenadministratie om een afspraak voor het ophalen van het gedenkteken (inclusief de sokkel e.d.) te maken. Het gedenkteken moet voor het einde van de termijn van grafrust opgehaald zijn. Wanneer wij geen reactie ontvangen, wordt twee maanden voor het einde van de termijn een herinneringsbrief aan de belanghebbende gestuurd. Als de belanghebbende geen omzetting wenst of wanneer wij geen reactie ontvangen sturen wij vanaf 2025 de belanghebbende een brief waarin wij aangeven geen reactie te hebben ontvangen en dat het graf op de nominatie staat om geruimd te kunnen worden. Tevens plaatsen we een bordje bij het graf waar dit op aangegeven wordt. Bij vragen kan men dan contact opnemen bij de begraafplaatsenadministratie.

• b.

  particulieren graven, urnengraven en urnennissen

  Volgens de Wbl moeten rechthebbenden ten minste één jaar voor het einde van de termijn van grafrust door de gemeente worden aangeschreven. Gebleken is dat het aanschrijven van rechthebbenden van een graf één jaar voor afloop van de termijn van grafrecht niet goed werkt. Daarom worden rechthebbenden van particuliere graven, urnengraven en urnennissen vijf maanden voor het aflopen van de termijn aangeschreven en verzocht om binnen zes weken te reageren. De rechthebbende ontvangt een voorstel voor de verlenging van de grafrechten. In deze brief vermelden we ook wat er gebeurt met de stoffelijke resten en het eventuele gedenkteken op het moment dat men de rechten niet wenst te verlengen. Bij de brief zit een formulier voor verlenging van het grafrecht en een formulier voor het doen van afstand van het grafrecht. Als we dit formulier retour ontvangen, wordt dit in onze begraafplaatsenadministratie verwerkt. Wanneer de rechthebbende afstand doet van het grafrecht en prijs stelt op het grafmonument, kan deze persoon voor het einde van de termijn het monument ophalen, na het maken van een afspraak hiervoor. In de brief wordt ook vermeld dat als dit formulier niet retour wordt gezonden, het grafrecht aan het einde van de termijn ophoudt te bestaan en vervalt aan de gemeente. We sturen de rechthebbende die niet heeft gereageerd, een brief waarin we melden dat het grafrecht aan de gemeente is vervallen. Tevens plaatsen we dan een bordje bij het graf met de mededeling dat het graf op de nominatie staat om geruimd te kunnen worden. Bij vragen kan men dan contact opnemen met de begraafplaatsenadministratie.

  In de brieven voor verlenging van het grafrecht, die gestuurd zijn tussen 2022 en 2024 is vermeld dat ex-rechthebbenden een brief ontvangen op het moment dat de graven worden geruimd. Deze groep personen ontvangt dus een brief van ons voorafgaand aan de ruiming. Vanaf 2025 sturen we voorafgaand aan de ruiming geen brieven meer. Dit hebben we dit ondervangen door in de brieven over verlenging van het grafrecht meer informatie te verstrekken.

Voor aanvang van de ruiming zal informatie hierover worden gepubliceerd in de lokale kranten, op de website en op de publicatieborden. In deze publicaties zal worden medegedeeld dat Land van Cuijk van start is gegaan met een inhaalslag om oudere graven met vervallen grafrecht te kunnen ruimen. Deze publicatie zal in samenspraak met communicatie worden opgesteld.

Daarna zal men op de hoogte worden gehouden van de ruimingen via publicaties, zodat bekend is op welke begraafplaats, welke graven geruimd worden.

Artikel 3. Technische voorbereiding

3.1 Actuele achtergrond

Het is van het grootste belang dat grafruimingen foutloos en probleemloos verlopen. Daarom zijn alle graven digitaal ingemeten en genummerd. Deze nummers zijn vervolgens gekoppeld aan de begraafplaatsenadministratie. Zo ontstaat een digitale overzichtskaart met daarop de exacte locatie van de graven met de juiste nummering.

3.2 Voorbereidingen

• a.

  Aanbesteding werkzaamheden

  De ruiming van graven dient door een gespecialiseerd bedrijf te gebeuren. Vanwege de inhaalslag is het aantal te ruimen graven behoorlijk groot (ruim 1400 graven). Conform het inkoopbeleid van Land van Cuijk worden deze werkzaamheden via een Europese openbare aanbesteding uitbesteed.

• b.

  Cultuurhistorische graven

  Ter voorkoming van de vernietiging van cultuurhistorisch waardevolle grafmonumenten controleert de beheerder voorafgaand aan elke ruiming of de te ruimen graven vermeld staan op de lijst met cultuurhistorische graven, of als potentieel cultuurhistorisch waardevol aangemerkte graven in de begraafplaatsenadministratie vermeld staan. Deze zijn evenals de overige te ruimen graven ook met een arcering en of kleur aangegeven op de digitale overzichtskaarten.

• c.

  Markeren te ruimen graven

  Bij ieder graf dat zal worden geruimd, wordt door de beheerder circa vijf maanden voor de daadwerkelijke ruiming een tekstbordje geplaatst. Hierop staat de mededeling dat dit graf binnenkort zal worden geruimd en dat men voor nadere informatie contact kan opnemen met de begraafplaatsenadministratie van de Land van Cuijk.

  Verder zal de beheerder net voorafgaand van de daadwerkelijke ruiming, ter voorkoming van eventuele omissies en extra zorgvuldigheid, op alle te ruimen graven een kleine verfstip aanbrengen.

• d.

  Informatiebord

  Ter informatie aan bezoekers van de begraafplaats wordt bij iedere begraafplaats een informatiebord geplaatst. Op dit informatiebord wordt o.a. informatie geplaatst over de ruiming van graven.

Artikel 4. Uitvoering van de ruiming

Als eerste wordt na afloop van de termijn van het grafrecht of gebruiksrecht de bovengrondse grafbedekking en het gedenkteken verwijderd. Dit gebeurt na één á twee jaar. Dit zal de standaard werkwijze worden, nadat de inhaalslag van het ruimen van oudere graven is afgerond.

De ondergrondse ruiming vindt in de regel plaats op het moment dat het graf opnieuw wordt uitgegeven. Uitzondering hierop zijn de gedeelten van de begraafplaats, waar met de kennis van nu, voorlopig niet begraven wordt. In het kader van biodiversiteit wordt dit gedeelte aangeplant of ingezaaid met een bloemenmengsel. Deze gedeelten worden zowel bovengronds als ondergronds geruimd.

Algemene graven zijn bij de gemeente in beheer. Op de meeste begraafplaatsen liggen deze graven tussen de particuliere graven. Ook hier zal als eerste het eventuele grafmonument kunnen worden verwijderd.

4.1 Verzamelwijze stoffelijke resten

• a.

  Verzamelgraf en afvoer restmateriaal

  De resten die worden aangetroffen tijdens de ondergrondse ruiming worden zorgvuldig verzameld en gescheiden in menselijke en niet-menselijke resten (resten van kist, kleding, prothesen e.d.) Menselijke resten worden in een natuurlijk verteerbare zak overgebracht naar een verzamelgraf. Op het moment dat dit graf vol is, wordt naast dit graf een nieuw verzamelgraf gecreëerd. De niet menselijke resten worden verzameld in een afgesloten container en afgevoerd naar een erkende afvalverwerker.

• b.

  Gebruik van lijkhoezen

  In het verleden werden overledenen soms in een plastic lijkhoes begraven. Het gebruik van deze plastic lijkhoezen is sinds 1998 bij wet verboden. Door deze plastic lijkhoezen heeft het verteringsproces niet op natuurlijke wijze plaatsgevonden. Het heeft geleid tot adipocire. Dit is een verzeping van vetten in het overleden lichaam als gevolg van zuurstofgebrek, waarbij de uiterlijke structuur van het lichaam grotendeels intact blijft. Deze plastic lijkhoezen bevatten meestal een zeer onaangename, sterk ruikende, vloeibare zeepachtige substantie en kunnen niet op de gebruikelijke wijze geruimd worden. Indien deze lijkzakken worden aangetroffen verdient het aanbeveling om deze graven vooralsnog ondergronds onaangeroerd te laten. Dit gegeven dient in de begraafplaatsenadministratie worden opgenomen. Mocht in de toekomst ruimtegebrek ontstaan, dan kunnen deze graven alsnog ondergronds geruimd worden door een gespecialiseerd bedrijf. Indien directe ruiming noodzakelijk is, dan dient begraving van de restanten in een ander apart in te richten verzamelgraf plaats te vinden.

• c.

  Invloed van grondwater

  De lijkvertering wordt sterk beïnvloed door de aanwezigheid van grondwater. Te hoge grondwaterstanden of hangwater voorkomen een goede vertering en bemoeilijken de ruiming. Indien de lijkvertering traag of moeilijk verloopt kan overwogen worden om die betreffende graven niet ondergronds te ruimen. Voor de heruitgifte van de graven leveren de grondwaterstanden informatie of dubbeldiep begraven conform de wet mogelijk is. De Wet op de lijkbezorging bepaalt immers dat een lijk steeds 30 cm boven de gemiddeld hoogste grondwaterstand moet worden begraven. De beheerder weet uit ervaring welke delen van de begraafplaats mogelijk grondwater-problemen hebben. Op dit moment doen zich, bij normale grondwaterstanden, bijna geen problemen voor met grondwater. Mocht dat in de toekomst toch gebeuren dan treffen we maatregelen door bijvoorbeeld drainage aan te leggen.

4.2 Herinrichting geruimde graven

Het bovengronds ruimen van graven zorgt voor lege plekken die onderhouden moeten worden. Herinrichting van de lege plekken of gedeeltelijke herinrichting van de begraafplaats kan afhankelijk van de situatie overwogen worden. Belangrijke criteria bij de herinrichting zijn efficiënt onderhoud, mechanisch delven mogelijk maken of houden, biodiversiteit en ruimtelijke beleving van de begraafplaats. Bij voorkeur zaaien we de lege plekken in met graszaad, tenzij het om kleine plekken gaat die niet aansluiten bij bestaand gazon. In dat geval planten we laag blijvende bloeiende heesters en vaste planten. In een grafveld planten we steeds dezelfde soort aan, wat bijdraagt aan de ruimtelijke beleving van de begraafplaats. Grote vrijgekomen vlakken zaaien we ter bevordering van de biodiversiteit in met een bloemrijk graszaad en gaan dit extensief beheren.

Na de inhaalslag van het ruimen van oudere graven per begraafplaats, zal kritisch naar de inrichting van de begraafplaats worden gekeken. Leidraad hierbij zullen de bevindingen uit het rapport van Kybys uit 2024 zijn. Inzet hierbij is meer biodiversiteit en beleving.

4.3 Onderhoudskosten

De kosten voor het onderhoud van de begraafplaatsen worden uit de algemene middelen betaald. De opbrengsten van begraven dekken een gedeelte van de deze kosten. Voor het onderhoud van historische graven zijn geen middelen opgenomen. Dit zal via de reguliere begrotingscyclus worden meegenomen.

Artikel 5. Inwerkingtreding en citeertitel

Deze beleidsregel treedt in werking de dag na bekendmaking.

Deze beleidsregel kan worden aangehaald als ‘Protocol voor ruimen van graven Land van Cuijk 2025’