Beleidsplan Civiele Kunstwerken 2025-2029

3.2.1 Veiligheid en aansprakelijkheid

De eigenaar van een bouwwerk dient er zorg voor te dragen dat het bouwwerk geen gevaar oplevert voor de veiligheid en gezondheid. In de Omgevingswet is dit geregeld voor bouwwerken, waartoe ook de kunstwerken behoren. In het onderliggende Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en de van toepassing zijnde normen wordt de constructieve veiligheid geduid. Ook de veiligheidsfactoren en (risico)gevolgklassen worden hierin omschreven. Voor bruggen wordt op basis van deze wetgeving en normen (her)berekend wat de draagkracht van een brug is.

Op het moment dat een bouwwerk niet meer voldoet en er ontstaat schade dan is de eigenaar in principe aansprakelijk. Deze civielrechtelijke (privaatrechtelijke) aansprakelijkheid, is vastgelegd in boek 6 van het Burgerlijk Wetboek:

• •

  Artikel 6:162 BW: schuldaansprakelijkheid (gebreken op het kunstwerk)

• •

  Artikel 6:174 BW: risicoaansprakelijkheid (gebreken aan het kunstwerk zelf)

Artikel 6:162 BW regelt de onrechtmatige daad in algemene zin. In artikel 6:174 BW is sinds 1992 de aansprakelijkheid van de wegbeheerders geregeld. Gemeenten moeten inzichtelijk hebben wat de constructieve sterkte is van bijvoorbeeld de bruggen in hun areaal. Wanneer er iets gebeurt met een brug en vervolgens blijkt dat de beheerder niet op de hoogte is van de toelaatbare draagkracht, kan de rechter besluiten dat de gemeente in gebreke is gebleven.

3.2.2 Openbaarheid en zorg- en onderhoudsplicht

In de Wegenwet (artikel 15) is bepaald dat het Rijk, de provincie, de gemeente of het waterschap verplicht is zijn wegen in goede staat te onderhouden. Tot de wegen behoren ook de kunstwerken, die gelegen zijn in die weg. Wat wordt verstaan onder ‘in goede staat onderhouden’ wordt niet in de wet uitgewerkt. Aangenomen mag worden dat hier in ieder geval bedoeld wordt dat de weg, i.c. het kunstwerk, geschikt moet zijn voor het gestelde doel.

3.2.3 Omgevingswet

De Omgevingswet regelt een groot aantal zaken en is voor het kunstwerkenbeheer vooral van belang bij bouwactiviteiten, zowel bij nieuwbouw als bij het uitvoeren van onderhoud en reparatie. Zo ziet bijvoorbeeld het onderliggende Besluit bouwen leefomgeving op het bouwen en de bouwveiligheid van kunstwerken.

3.2.4 Gemeentewet en Besluit Begroting en Verantwoording

De Gemeentewet verplicht de Raad om erop toe te zien dat de begroting “structureel en reëel in evenwicht” is. Voor de inrichting van de begroting wordt daarbij verwezen naar de regels die zijn vastgelegd in het Besluit Begroting en Verantwoording Provincie en Gemeenten (BBV).

Ten aanzien van kapitaalgoederen is in het BBV aangegeven dat ten minste onderscheid gemaakt moet worden naar wegen, riolering, water, groen en gebouwen. Kunstwerken worden niet met name genoemd in het BBV. Vanwege het belang en de aard van de kunstwerken worden deze echter geschaard onder de noemer Wegen en worden ze binnen de begroting op vergelijkbare wijze behandeld als wegen. Het inzichtelijk maken van het beheer en onderhoud van kunstwerken en de daarmee gepaard gaande kosten wordt derhalve wettelijk gevraagd.

3.3.1 Coalitieakkoord

In het coalitieakkoord gemeente Tubbergen 2022-2026, ‘En noe , met mekaar, vedan !’ wordt niet specifiek gesproken over kunstwerken. Wel is te lezen dat een fijne leefomgeving, die ook voor onze komende generaties duurzaam, veilig en gezond is, belangrijk wordt gevonden. Ook een vitaal buitengebied, en daarmee een bereikbaar buitengebied, is belangrijk. Dat dit alles moet gebeuren met een begroting, die structureel en meerjarig in evenwicht is, is daarbij uitgangspunt. De functionaliteit en betrouwbaarheid van de kunstwerken dient derhalve te worden geborgd.

3.3.2 Omgevingsvisie

In de omgevingsvisie wordt niet specifiek gesproken over kunstwerken. Wel wordt aangegeven dat een leefbare openbare ruimte een speerpunt is. De openbare ruimte heeft verschillende functies, waaronder bereikbaarheid en toegankelijkheid. De inrichting, het beheer en het onderhoud is belangrijk om een fijne woon- en leefomgeving te hebben. Specifiek voor de inrichting van de openbare ruimte worden de komende periode uitdagingen gezien ten aanzien van wensen vanuit veiligheid, woongenot, gezondheid en duurzaamheid, de gevolgen van klimaatverandering en veranderende mobiliteit. Een goed en veilig wegennet, inclusief kunstwerken, is daarvoor van belang.

3.3.3 Meerjarenonderhoudsprogramma 2017

Het huidige beleidskader voor kunstwerkenbeheer is het MJOP2017. In paragraaf 2.2 is reeds aangegeven dat het huidige beleid vooral gebaseerd is op een beheerscenario voor beeldkwaliteit. Voor de technische kwaliteit is een parallel getrokken naar de wegbeheersystematiek. In onderstaande tabel, overgenomen uit het MJOP2017, zijn de verschillende kwaliteitsniveaus weergegeven.

Tabel 1 Kwaliteitsniveau CROW systematiek

De keuzes van de Raad, zoals op 22 september 2016 besloten, zijn in het vastgestelde MJOP2017 verwerkt. Er is destijds gekozen voor scenario 3B (voortzetting van het toenmalige beleid om alles op kwaliteit C te onderhouden en de hotspots/centra op kwaliteit B). Dit hield voor de kunstwerken in dat alle kunstwerken op onderhoudsniveau C (matig) worden onderhouden. Onderstaande tabel, gericht op onze kunstwerken, is overgenomen uit het MJOP2017.

Tabel 2 Kwaliteitsniveau kunstwerken

Met het vaststellen van het onderhavige beleidsplan komt het MJOP2017 ten aanzien van het onderdeel kunstwerken te vervallen.

3.3.4 Overige beleidsbepalers

3.3.4.1 Provincie Overijssel

De afstemming met de provincie Overijssel vindt plaats op die plekken waar een gezamenlijke taak ligt. Dat is bijvoorbeeld het geval bij diverse tunnels onder provinciale wegen. Veelal is het beheer en onderhoud van de tunnels ondergebracht bij de provincie, maar in een enkel geval is een deel van het onderhoud bij de gemeente onder gebracht. Denk dan bijvoorbeeld aan schoonmaken van de tunnel, onderhoud van de verlichting in en naar de tunnel en gladheidsbestrijding. De taken zijn per tunnel vastgelegd in overeenkomsten en worden waar nodig met enige regelmaat afgestemd met de provincie.

3.3.4.2 Waterschap Vechtstromen

Met het waterschap zijn geen reguliere afstemmingsmomenten over het beheer en onderhoud van kunstwerken. Waar nodig worden deze ad hoc gezocht. Wel zijn er afspraken, meestal vastgelegd in keurontheffingen, over de aanleg, beheer en onderhoud van gemeentelijke kunstwerken in watergangen van het waterschap. Het is aan de gemeente als eigenaar/beheerder van een kunstwerk om zorg te dragen voor voldoende onderhoud en het voorkomen van schade of overlast voor het waterschap of de omgeving.

5.2.1 Betrouwbaarheid

De betrouwbaarheid (Reliability) geeft de invloed van een gebrek weer op het functioneren van het (onderdeel van het) kunstwerk ten aanzien van de sterkte van dat kunstwerk. Met andere woorden: kan het kunstwerk de lasten nog dragen aan welke het mag worden blootgesteld?

De gemeente is als beheerder wettelijk verantwoordelijk voor het borgen van de constructieve veiligheid van haar kunstwerken. De beheerder wordt ook geacht te weten wat de actuele draagkracht van haar kunstwerken is. Een kunstwerk mag immers niet bezwijken onder de toegestane belasting. Uit de regelmatig uit te voeren inspecties dient deze veiligheid te blijken. Bij twijfel dient eventueel nader onderzoek verricht te worden en waar nodig kan een verificatieberekening uitkomst bieden over het veilig gebruik van het kunstwerk. Voor de verificatieberekeningen wordt vanzelfsprekend uitgegaan van toetsing aan de vigerende wettelijke regels en normen.

Indien uit een verificatieberekening blijkt dat een lastbeperking van een kunstwerk nodig is en een versterking van het kunstwerk is niet (tijdig) haalbaar is, dan dient een lastbeperking te worden ingesteld. Hiertoe is normaliter een verkeersbesluit noodzakelijk. In extreme gevallen kan een noodmaatregel noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld in de vorm van een (deel)afsluiting. Om te komen tot een keuze voor een lastbeperking, aanpassing of vervanging van een kunstwerk wordt verwezen naar het Protocol Omgaan met lastbeperkingen in bijlage 8.8.

5.2.2 Beschikbaarheid

De beschikbaarheid (Availability) van het kunstwerk is de mate waarin het kunstwerk nog beschikbaar is voor het uitvoeren van zijn primaire functie. De optredende faalvorm (het gebrek) is daarvoor bepalend. Indien bijvoorbeeld een leuning van een brug defect is kan (met de nodige veiligheidsmaatregelen) de brug mogelijk nog wel worden gebruikt. Indien de draagconstructie het begeeft vervalt echter de volledige functie van de brug. Indien reparaties aan het kunstwerk nodig zijn, dan kan de functie ook tijdelijk vervallen en is het kunstwerk (tijdelijk) niet beschikbaar. Het aspect beschikbaarheid heeft een sterke relatie met het aspect betrouwbaarheid. Bij de risicoafweging wordt aansluiting gezocht bij het belang van het kunstwerk in het netwerk (denk daarbij aan de wegencategorisering en waterschapsleidingen).

5.2.3 Onderhoudbaarheid

Onderhoudbaarheid (Maintainability) is de mate waarin het kunstwerk nog onderhouden kan worden en overige bouwdelen op niveau gehouden kunnen worden na het optreden van functioneel falen. Het geeft aan met welk gemak en snelheid onderhoud kan worden uitgevoerd. Hierbij kan rekening gehouden worden met technische factoren, maar ook bijvoorbeeld met (Arbo-)wetgeving of beschikbaarheid van materialen of voldoende competent technisch personeel.

Het streven is om hinder en overlast te beperken tot incidentele gevallen. Dat betekent dat het beheersysteem en het inzicht in de onderhoudstoestand van de kunstwerken op orde moet zijn. Alleen zo kunnen immers hinder en overlast door calamiteiten worden beperkt en kan planmatig onderhoud zoveel mogelijk worden uitgevoerd in combinatie met bijvoorbeeld wegenonderhoud.

Naast calamiteiten kunnen hinder en overlast ook worden beperkt door het op de juiste momenten uitvoeren van onderhoud en vervanging. Het aantal en de aard van klachten kan hierin mede bepalend zijn. Daarnaast zal ook in redelijke mate geprobeerd moeten worden om de duur van overlast te beperken. Hierin zit overigens de afweging opgesloten van verantwoord inzetten van eigen middelen tegenover het belang van degenen die de overlast ervaren. Dit vraagt maatwerk.

5.2.4 Veiligheid

Het aspect veiligheid (Safety) betreft situaties, die kans op lichamelijk letsel inhouden voor gebruikers, bezoekers, passanten, inspecteurs, etc. Het gebruik van kunstwerken dient op een veilige wijze te kunnen geschieden. Dat betekent bijvoorbeeld dat een kunstwerk verkeersveilig dient te zijn, waar nodig voldoende verlicht is, het voldoende stroefheid heeft, de leuningen van voldoende hoogte zijn of anderszins niet tot een meer dan geringe schade aan of gevaar voor de gebruiker mag leiden.

Om minimaal risico te lopen op gevaarlijke situaties worden de kunstwerken regelmatig onderworpen aan schouwen en inspecties. Deze worden waar nodig gevolgd door aanvullend onderzoek, (her)berekening of herstel van het kunstwerk. In hoofdstuk 6 wordt hier verder op in gegaan. Dat risico gelopen wordt is echter onvermijdelijk. En daarmee is het ook welhaast onvermijdelijk dat de gemeente te maken krijgt met aansprakelijkstellingen (zie hiertoe ook paragraaf 3.2.1 en bijlage 8.4.2).

5.2.5 Economisch

Het aspect economisch (€, Economics) betreft de meerkosten, die kunnen ontstaan indien een gebrek niet tijdig wordt verholpen. Het betreft dan niet de kosten aan het bouwdeel zelf, maar de kosten aan de onderliggende constructie of schade aan derden. Het aspect economisch omvat derhalve technische vervolgschade (schade die het gevolg is van een andere, initiële schade).

Een specifieke vorm van technische vervolgschade is kapitaalvernietiging. Door een schade niet of niet tijdig te herstellen ontstaat meer dan normale extra schade. In het MJOP2017 is gekozen voor onderhoudsniveau C. Daarbij wordt een matige vorm van kapitaalvernietiging geaccepteerd. Dit betekent dat een deel van (de waarde van) de kapitaalgoederen wordt vernietigd door niet tijdig de benodigde reparaties aan of vervangingen van (onderdelen van) het kunstwerk uit te voeren. Hierbij speelt overigens een directe relatie met veilheid en hinder (zie onderstaand). Door een matige vorm van kapitaalvernietiging toe te staan, worden initieel de onderhoudskosten verlaagd. Over de gehele levensduur van het kunstwerk zullen de onderhoudskosten echter hoger zijn. Daarnaast is te verwachten dat ten gevolge van het (te) beperkte onderhoud de levensduur van het kunstwerk verkort wordt.

Het accepteren van kapitaalvernietiging dient voortaan te worden voorkomen door als goed rentmeester met de beschikbare middelen om te gaan. In de beheerstrategieën wordt dit vertaald in tijdige inspecties, onderhoud en vervangingen.

Een andere vorm van vervolgschade kan voortvloeien uit een ingestelde lastbeperking. Als uitgangspunt zijn (verkeers)bruggen ontworpen voor alle verkeer, maar niet altijd voor de maximaal toegestane lasten op openbare wegen. Zo was het verkeer in de jaren 1950-1960, toen veel van onze bruggen zijn gebouwd, anders dan tegenwoordig. Waar voorheen een verkeersbrug in het buitengebied veelal werd ontworpen onder klasse C (VOSB1938) met een verkeerslast van 20 ton gaan we tegenwoordig uit van een basis verkeerslast tot 60 ton (nog enigszins te verlagen met objectafhankelijke reductiefactoren conform Eurocode NEN-EN 1991-2). Het mag duidelijk zijn dat niet alle bruggen op de huidige verkeersbelasting zijn berekend. Voor een uitgebreidere toelichting op de verkeersbelastingen zie bijlage 8.4.7. Naast de diverse lastbeperkingen, die in het verleden reeds zijn ingesteld, zal het de komende jaren naar verwachting vaker nodig zijn om lastbeperkingen in te stellen. Deze zullen deels door een beter inzicht komen, maar ook voortkomen uit degradatie van het kunstwerk zelf. Hier wordt wederom verwezen naar het in bijlage 8.8 opgenomen protocol Omgaan met lastbeperkingen dat als afwegingskader kan dienen. Door het instellen van een lastbeperking kan vervolgschade ontstaan in bijvoorbeeld de vorm van bedrijfsschade doordat een perceel of terrein niet meer of moeilijker bereikbaar is. Of in dergelijke gevallen daadwerkelijk sprake is van schade zal de gebruiker zelf moeten aantonen. Onze gemeentelijke procedure nadeelcompensatie voorziet in regels omtrent behandeling van dergelijke aansprakelijkstellingen.

5.2.6 Politiek/Imago

Het aspect politiek/imago (Politics) gaat onder meer over de uitstraling van een kunstwerk. Als het gaat om een fijne leefomgeving, dan wordt heel snel terug gevallen op beeldkwaliteit. De wens is dat de kunstwerken er toonbaar en netjes uitzien. Voor een groot deel is dit met dagelijks onderhoud in stand te houden. Naast uitstraling kan imagoschade echter ook ontstaan indien een (onderdeel van een) kunstwerk niet naar behoren functioneert en daarmee negatieve publiciteit genereert. Al met al dient imagoschade zoveel mogelijk te worden voorkomen.

De in 2017 ingezette lijn van een sobere uitstraling (niveau C) van de kunstwerken wordt doorgezet. Dit betekent dat het kunstwerk redelijk veel beplakking en/of graffiti mag bevatten (bedekkingsgraad minder dan 30%). De teksten of afbeeldingen zijn daarbij niet racistisch of aanstootgevend.

Om een beeld te geven: op basis van de gekozen beeldkwaliteit niveau C wordt geaccepteerd dat er redelijk veel zichtbare schade is, bijvoorbeeld in de vorm van gaten en scheuren (> 15 per kunstwerk), dat er rotting van houten delen optreedt (> 15% per kunstwerk) en dat voegovergangen niet goed aansluiten (≤ 30mm per voegovergang). Hierbij wordt opgemerkt dat het technisch minimum niet dient te worden overschreden (zie ook paragraaf 5.3).

5.2.7 Overige beleidsaspecten

Naast de hierboven genoemde beleidsaspecten zijn er nog een aantal aspecten waar rekening mee gehouden moet worden. Dit zijn niet de aspecten waar direct op gestuurd gaat worden, maar waar bij de uitvoering van het beheer en onderhoud aan de kunstwerken wel rekening mee gehouden wordt. Onderstaand zijn de belangrijkste genoemd.

5.2.7.1 Duurzaamheid

Het aspect duurzaamheid (Sustainability) betreft het streven om te voorzien in de behoefte van de huidige generatie, zonder de behoefte van toekomstige generaties in gevaar te brengen. Door het zoveel mogelijk toepassen van duurzaam inkopen, waarin aandacht voor de juiste balans tussen mens, geld en aarde (people, profit, planet), moet invulling worden gegeven aan het aspect duurzaamheid. Op landelijke schaal is het doel gesteld om in 2050 klimaatneutraal, oftewel circulair, te zijn. De R-ladder, met strategieën voor circulariteit, helpt de juiste keuzes te maken (zie bijlage 8.9 voor een toelichting op dit model).

Circulair inkopen

Door bij de voorbereiding en aanbesteding van werken meer aandacht te besteden aan bovenstaande aspecten moet circulariteit onderdeel worden van afwegingen die gemaakt worden voor bijvoorbeeld (hergebruik van) materialen, vormgeving en werkwijzen. Hoe dit het beste vormgegeven kan worden moet de komende planperiode nader worden onderzocht en uitgewerkt. Platforms als Duurzaam GWW van de CROW en Platform Circulair Bouwen (CB’23) kunnen tal van instrumenten en mogelijkheden aanreiken om bij te dragen aan een klimaatneutraal Tubbergen in 2050.

IFD bouwen

Door industrieel, flexibel en demontabel (IFD) te bouwen wordt een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van kunstwerken en de herbruikbaarheid daarvan bij einde levensduur. Het industriële aspect omvat hierin de industriële productie, waarin onderdelen fabrieksmatig maakbaar zijn en sprake is van herhaling of seriematigheid. Met flexibiliteit wordt beoogd om schaalbaar, aanpasbaar en onderhoudbaar te bouwen. En door de aandacht voor demontabel bouwen komt uitwisselbaarheid van onderdelen, herbruikbaarheid (circulair), mede door ‘handelbare’ dimensies en non destructieve demontage, een stap dichterbij. Op landelijk niveau wordt gewerkt aan standaarden, waarop kan worden aangesloten. De NTA8085:2021 voor vaste bruggen is daar een goed voorbeeld van (NTA staat voor Nederlands Technische Afspraak; de NTA wordt uitgegeven door het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN)).

Duurzaam hout

Hout is een veel gebruikt materiaal in de weg- en waterbouw. Het is een natuurproduct met een goede CO2 en MKI-score3. Dat komt doordat hout CO2 opslaat. Zolang hout in gebruik is (bijvoorbeeld in een kunstwerk) is er CO2 uit de lucht in opgeslagen. Pas als het hout verrot of wordt verbrand komt de CO2 weer vrij. Door het toepassen van houten producten kan dus CO2 effectief worden opgeslagen.

Hout is veelal toegepast voor fiets- en voetgangersbruggen. Ook voor toekomstig gebruik blijft hout een uitstekend bouwmateriaal. Het is daarbij wel van belang dat alleen hout wordt toegepast dat door duurzaam bosbeheer is geproduceerd. Duurzaam bosbeheer betekent dat bossen zodanig worden gebruikt dat de biodiversiteit, productiviteit, regeneratie-capaciteit, vitaliteit en het potentieel van bossen nu en in de toekomst behouden blijft. Daarmee kunnen de bossen hun ecologische, economische en sociale functies blijven vervullen en wordt er geen schade veroorzaakt aan ecosystemen. Daarnaast dienen er garanties te zijn dat het eindproduct ook daadwerkelijk afkomstig is van duurzaam geproduceerd hout. Dit gebeurd met een zogenaamd handelsketencontrolesysteem. Door alleen hout te gebruiken dat voldoet aan het FSC4 of PEFC5 keurmerk wordt geborgd dat het toe te passen product is gemaakt van duurzaam geproduceerd hout. Eventuele andere keurmerken dienen te zijn goedgekeurd door de TPAC6, de commissie die houtcertificatiesystemen toetst.

5.2.7.2 Klimaatadaptatie

Het aspect klimaatadaptatie is onderdeel van duurzaamheid (Sustainability). Met de steeds duidelijker wordende invloed van het veranderende klimaat moet hiermee ook bij het ontwerp van kunstwerken rekening worden gehouden. Dit is vooral van belang bij stijgende of breder wordende waterlopen (van invloed op geometrie van bruggen) en de hoeveelheid af te voeren water (van invloed op afmetingen van duikers). Bij vervanging van kunstwerken zal dit aspect telkens meegewogen moeten worden als onderdeel van de ontwerpopgave.

6.3.1 Schouw

Door het uitvoeren van een schouw (A1) wordt inzicht verkregen in de actuele gebruiksveiligheid van het kunstwerk. Het controleren van de kunstwerken gebeurt ‘dagelijks’ door de buitendienst medewerkers bij het passeren van kunstwerken. Geconstateerde gebreken worden gemeld en daarop kan indien nodig direct actie plaats vinden of onderhoud kan worden ingepland. Naast deze ‘dagelijkse controle’ wordt in ieder geval minimaal 1 maal per jaar een geplande schouw uitgevoerd op de kunstwerken met een risicoprofiel R1, R2 en R3. Een schouw kan ook plaats vinden op basis van een melding of bij nadering einde (theoretische) levensduur. De resultaten van een schouw worden schriftelijk vastgelegd en waar nodig verwerkt in de onderhoudsplanning.

6.3.2 Inventarisatie

Hoewel het beheersysteem grotendeels is gevuld met zowel vaste als variabele gegevens blijft het vooralsnog nodig om een kwaliteitsslag te maken in de vaste gegevens middels aanvullende inventarisaties (B1). Met name het toevoegen van de grotere duikers en objecten anders dan bruggen zal de nodige inspanning vergen. Maar ook het controleren en toevoegen van historische gegevens vraagt aandacht. Het streven is om binnen twee jaar deze gegevens op orde te brengen. Dat zal bij voorkeur gebeuren met inzet van eigen mensen en waar nodig zal inhuur van externe partijen plaats vinden.

6.3.3 Toestandsinspectie

Het doel van de toestandsinspectie (B2) is inzicht te verkrijgen in de actuele staat van de constructie om het functioneren van het kunstwerk te kunnen beoordelen. Deze inspectie wordt uitgevoerd door gekwalificeerde (externe) inspecteurs. In 2023 is een toestandsinspectie (instandhoudingsinspectie) op alle bruggen uitgevoerd. De uitkomsten van deze inspectie hebben de input geleverd voor de kwaliteitsbeoordeling van de kunstwerken en de daaraan gekoppelde onderhoudsplanning en -begroting. Een dergelijke inspectie dient met regelmaat te worden uitgevoerd om inzicht te behouden op de onderhoudstoestand en om eventuele risico’s te minimaliseren. Er wordt daarom een regelmatige toestandsinspectie uitgevoerd op kunstwerken met risicoprofiel 1, 2 en 3. Indien tijdens een schouw of anderszins blijkt dat een kunstwerk eerder geïnspecteerd moet worden dan zal dat uiteraard gebeuren.

Kunstwerken met risicoprofiel R4 worden niet regelmatig geschouwd, maar worden onderhouden en vervangen op basis van meldingen of incidenten. De grondslag hiervoor ligt in de combinatie van een risicobenadering en een kosten/baten benadering.

6.3.4 Risicoanalyse en constructieve beschouwing

Een risicoanalyse (C1), ook wel Object Risico Analyse (ORA) genoemd, dient om actuele risico’s in beeld te brengen voor het vaststellen van de beheer- en onderhoudsstrategie of toekomstige beheermaatregelen en daarmee samenhangende restrisico’s. Een dergelijke analyse kan volgen op een uitgevoerde toestands-inspecties, een functiewijziging of bij nadering einde ontwerplevensduur. Per kunstwerk (of per hoofd-onderdeel) worden dan beschreven: de functie(s), de faalwijze, de kans van optreden en het gevolg van schades. Risicoanalyses worden gedurende de planperiode naar believen uitgevoerd op kunstwerken met risicoprofiel R1 en R2.

Vooralsnog wordt de inschatting van risico’s beperkt middels het uitvoeren van een constructieve beschouwing of constructieve risicoscan (C3) voor bruggen en tunnels. Hiermee wordt inzicht verkregen in een mogelijk normatief of schade gerelateerd draagkrachtrisico van de overspanning(en). De uitkomst van de constructieve risicoscan is een classificatie (1 t/m 5) van de onderzochte kunstwerken. Daarbij betekent klasse 1 dat er een hoog risico is dat een element van de draagconstructie gaat bezwijken onder de normbelasting en klasse 5 dat er geen risico is op bezwijken. Voor de kunstwerken met classificatie 1 en 2 wordt een verificatieberekening op korte termijn aanbevolen. Voor kunstwerken met classificatie 3 wordt aanbevolen om op volgorde van mogelijke vervolgschade een verificatieberekening uit te voeren. Kunstwerken met classificatie 4 of 5 behoeven geen verificatieberekening. De uitkomst van de constructieve risicoscan is in onderstaande figuur weergegeven.

Figuur 1 Verdeling classificatie risicoscan (klasse; aantal; percentage)

6.3.5 Verificatieberekening

Om de constructieve veiligheid te blijven borgen is het gewenst om zo nodig een verificatieberekening (D3) uit te voeren op de daartoe van belang zijnde kunstwerken. De beoordeling van de constructieve veiligheid van bestaande kunstwerken wordt in de basis geregeld door de beschikbare norm- en regelgeving. Een verificatie-berekening zal in de regel alleen worden uitgevoerd indien een constructieve risicoscan, inspectieresultaten of wijzigende regelgeving daartoe aanleiding geven.

Momenteel zijn uit de uitgevoerde inspecties en risicoscan een aantal kunstwerken naar voren gekomen, waarvoor een verificatieberekening wordt aanbevolen. Het betreft de kunstwerken met een risicoclassificatie 1, 2 of 3. In totaal gaat het dan om 14 kunstwerken, waarvan 8 met enige spoed.

6.3.6 Meerjarenonderhoudsplanning en -middelenraming

Een Meerjarenonderhoudsplanning en -middelenraming (C2) dient inzicht te geven in de meest doelmatige maatregelen voor uitvoering van herstel en instandhouding van de kunstwerken en de daarmee gepaard gaande kosten. Zowel planning als raming worden elke twee jaar opgesteld en waar nodig jaarlijks bijgesteld. De planningen en ramingen worden daarbij gebaseerd op het afgesproken ambitieniveau als omschreven in hoofdstuk 5. De planning wordt waar mogelijk afgestemd met andere disciplines om zo kosten te besparen en overlast te beperken.

6.3.7 Samenvatting beoordelingsmaatregelen

In onderstaande tabel zijn de voornoemde beoordelingsmogelijkheden voor inspectie en advies samengevat.

Tabel 12 Frequenties beoordelingsmaatregelen

6.4.1 Onderhoudsstrategie

Een onderhoudsstrategie is de manier waarop het onderhoud op het kunstwerk (of onderdeel daarvan) initieel ingezet wordt. Elke strategie heeft zijn eigen kenmerken en afhankelijk daarvan wordt gekozen welke strategie het best passend is. Onderhoud wordt ingedeeld in drie strategieën:

• •

  Toestandsafhankelijk onderhoud (TAO)

• •

  Gebruiksafhankelijk onderhoud (GAO)

• •

  Storingsafhankelijk onderhoud (SAO)

Toestandsafhankelijk onderhoud volgt veelal uit de inspecties, waarbij blijkt dat het functioneren van (een onderdeel van) het kunstwerk de grenstoestand bereikt. Het is hierbij van belang om het degradatieverloop te volgen, zodat tijdig het benodigde onderhoud kan worden ingepland.

Bij gebruiksafhankelijk onderhoud wordt het onderhoud ingepland op basis van een vooraf bepaalde tijdsduur, gebruikscycli of gebruiksuren. Het is hierbij van belang zekerheid te hebben over het moment van falen, waarbij bekend is na welk gebruik het bouwdeel faalt. Gebruiksafhankelijk onderhoud kan bijvoorbeeld zijn het jaarlijks reinigen van een kunstwerk.

Bij storingsafhankelijk onderhoud wordt pas ingegrepen nadat een onderdeel reeds heeft gefaald of schade is opgetreden. Hier is dan sprake van correctief onderhoud. Storingsafhankelijk onderhoud kan voortkomen uit inspecties of meldingen van gebruikers. Storingsafhankelijk onderhoud is acceptabel indien het falen een klein effect heeft op het functioneren, het moment van falen niet of moeilijk te voorspellen is en het falen eenvoudig te herstellen is.

Mocht geen van deze strategieën toereikend zijn om een schade te herstellen dan kan het nodig zijn om het kunstwerk aan te passen (modificatie van het ontwerp).

In onderstaande figuur is aangegeven hoe de keuze voor een bepaalde onderhoudsstrategie tot stand komt.

Figuur 1 Bepalen onderhoudsstrategie

6.4.2 Onderhoudsregime

In de vorige paragraaf is aangegeven hoe een bepaalde faalvorm leidt tot een onderhoudsstrategie. Uit de gekozen strategie kan vervolgens een onderhoudsregime worden bepaald. Een onderhoudsregime is de wijze (tactiek) waarop onderhoud wordt uitgevoerd en geeft aan wanneer onderhoud uitgevoerd wordt. De onderhoudsregimes beperken zich tot preventief onderhoud en correctief onderhoud. In onderstaande figuur is aangegeven hoe tot een bepaald onderhoudsregime gekomen wordt.

Figuur 2 Van onderhoudsstrategie naar onderhoudsregime

Afhankelijk van de faalvorm en de daaruit voorvloeiende onderhoudsstrategie en het onderhoudsregime wordt uiteindelijk gekomen tot een uit te voeren onderhoudsmaatregel. Dit kan een kleine eenvoudige maatregel zijn, maar de faalvorm kan ook leiden tot groot onderhoud of zelfs vervanging van (onderdelen van) het kunstwerk.

6.4.3 Klein onderhoud

Het klein onderhoud is bedoeld om risicoaansprakelijkheid tot een minimum te beperken en om het aanzien van het kunstwerk te verbeteren. Het klein onderhoud kan in principe door de eigen buitendienst worden uitgevoerd. Dit kan zowel preventief als correctief onderhoud zijn. Het gaat dan om bijvoorbeeld het vastzetten van dekplanken, het reinigen van oppervlakken, herstraten van klinkerverhardingen en uitvoeren van overige kleine herstelmaatregelen. Indien de eigen mensen niet de mogelijkheid hebben voor dit onderhoud, dan kan via de buitendienst dit onderhoud worden uitbesteed.

Specifiek klein onderhoud dat hier genoemd kan worden betreft de houten objecten. Deze dienen regelmatig grondig te worden gereinigd in verband met aantasting door algen, mos en schimmels. Hierdoor kan de versnelde aantasting door houtrot en schimmels zoveel mogelijk worden voorkomen. Dit klein onderhoud kan door de eigen buitendienst worden uitgevoerd. Ook het uitvoeren van beperkt schilderwerk (‘bijwerken’) kan door de eigen buitendienst worden verzorgd. De basis voor dit schilderwerk is de jaarlijkse schouw.

6.4.4 Groot onderhoud

Groot onderhoud is erop gericht het kunstwerk langdurig in stand te houden en te laten functioneren. Het uit te voeren groot onderhoud (planmatig) volgt veelal uit inspecties en onderzoeken. Op basis van de uitkomsten daarvan wordt een onderhoudsplanning opgesteld. Deze planning zal regelmatig worden bijgesteld. De uit te voeren onderhoudsmaatregelen worden vertaald naar een bestek en worden uitgevoerd door een daartoe geschikte aannemer. Omdat op voorhand nog niet precies bekend is welk onderhoud in welke omvang uitgevoerd moet worden, ligt het voor de hand dat deze werkzaamheden in de vorm van een meerjarig raambestek op de markt worden gebracht. Dit bestek zal voor het eerst de onderhoudsjaren van 2026 en verder omvatten. Werkzaamheden die hieronder vallen zijn onder meer betonherstelwerkzaamheden, conserveringswerkzaamheden, voeg- en metselwerkherstel en het vervangen van onderdelen van een kunstwerk.

6.4.5 Incidenteel onderhoud

Naast klein onderhoud en gepland onderhoud kan het ook gebeuren dat incidenteel (groot) onderhoud nodig is. Dat kan bijvoorbeeld ten gevolge van een calamiteit (bijv. een aanrijding) of een plotseling optredende of verergerende schade zijn. Voor dit soort onderhoud zal op dat moment een keuze gemaakt moeten worden voor de wijze van uitvoering. Wellicht kan het als meerwerk onder het groot onderhoud raambestek uitgevoerd worden. Maar het is ook mogelijk dat een specifieke herstelopdracht verstrekt moet worden.

Incidenteel onderhoud kan min of meer voorzien worden voor herstel en vervanging kunstwerken met risicoprofiel R4. Zoals in paragraaf 6.3 onder het kopje Toestandsinspectie is toegelicht worden deze kunstwerken vanwege hun aantal of risicoprofiel niet regulier geïnspecteerd en onderhouden. Gevolg daarvan is dat deze vaker vanwege een onvoorziene schade of calamiteit gerepareerd of vervangen moeten worden. De kosten die met incidenteel onderhoud gepaard gaan worden als algemene kosten in de begroting opgenomen.

7.4.1 Samenvatting benodigde middelen

Voor de planperiode 2025-2029 zijn de benodigde middelen in beeld gebracht op basis van de hiervoor omschreven uitgangspunten en werkwijzen. In de Tabel 14 zijn deze bedragen samengevat weergegeven en in de volgende paragrafen is de onderbouwing van deze bedragen toegelicht.

Tabel 14 Benodigde middelen

7.4.2 Beheer

Het beheer van de kunstwerken betreft de werkzaamheden van de eigen medewerkers. Zoals eerder aangegeven dient een kwaliteitsslag gemaakt te worden in de gegevens en dient daarna het beheerbestand op peil gehouden te worden. Ook het verstrekken en begeleiden van opdrachten aan externen zal menskracht vragen. Als de benodigde bezetting op peil is gebracht verwachten wij binnen twee jaar de beheergegevens op peil te hebben. De benodigde personele inzet is gebaseerd op het beheer van alle kunstwerken binnen Noaberkracht Dinkelland Tubbergen. De verdeling van deze personeelskosten naar de afzonderlijke gemeenten gebeurt op basis van de reguliere verdeling van personeelslasten tussen beide gemeenten.

7.4.3 Inspectie en advies

Het uitvoeren van inspecties en onderzoeken en de daaruit volgende adviezen wordt uitbesteed aan daartoe gekwalificeerde bureaus. In paragraaf 6.3 is hierover aangegeven hoe dit wordt ingericht. De met deze inspecties en adviezen gepaard gaande jaarlijkse kosten voor de komende planperiode worden geraamd op € 11.000.

In paragraaf 6.3.5 is aangegeven dat op basis van de uitgevoerde constructieve risicoscan voor een aantal kunstwerken een verificatieberekening moet worden uitgevoerd om te controleren in hoeverre deze kunstwerken een constructief risico lopen. Voor de verificatieberekeningen met CRS-score 1 of 2 is een eenmalig bedrag nodig van ca. € 60.000 (voor verificatieberekening van 8 kunstwerken). Hierbij is ervan uitgegaan dat deze kunstwerken op korte termijn worden herberekend. In Tabel 14 zijn deze kosten als éénmalige kosten benoemd. Voor de kunstwerken met risicoclassificatie 3 (6 kunstwerken) zullen in de loop van de planperiode verificatieberekeningen worden uitgevoerd. De kosten, groot € 9.000, zijn opgenomen in de jaarlijkse kosten voor inspectie en advies.

7.4.4 Onderhoud

7.4.4.1 Klein en incidenteel onderhoud

Voor het uitvoeren van klein en incidenteel onderhoud door de eigen buitendienst zijn middelen nodig voor de aanschaf van materialen. Te denken valt aan kosten voor de aanschaf van duikers, klinkers, verf en reinigingsmiddelen. Op basis van de uitgaven van de afgelopen jaren worden deze kosten geraamd op € 15.000 per jaar. De personeelskosten voor dit onderhoud worden gedekt onder ‘Beheer’ (zie paragraaf 7.4.2).

7.4.4.2 Groot onderhoud

Voor het uitvoeren van groot onderhoud in de jaren 2024 en 2025 is een raambestek opgesteld. De kosten voor uitvoering van dit bestek zijn gedekt door een reeds beschikbaar gesteld krediet. Om daarna te komen tot een geëgaliseerd bedrag voor onderhoud is op basis van de uitgevoerde instandhoudingsinspectie (2023) en de daaruit gegenereerde onderhoudsmaatregelen de onderhoudsbehoefte voor de komende planperiode (2026 t/m 2029) vastgesteld. Op basis daarvan is het benodigde gemiddelde jaarbedrag voor het restant van het groot onderhoud van deze planperiode geraamd op € 29.000. De dekking van deze kosten zal (geëgaliseerd) verlopen via de Reserve wegen en kunstwerken. Kijken we echter de komende 10 jaren vooruit (2026-2035) dan zien we dat de benodigde onderhoudskosten gaan oplopen naar € 81.000 per jaar (hiermee wordt in dit plan nog geen rekening gehouden).

7.4.5 Vervangingen

7.4.5.1 Vervangingskosten

Op basis van de in 2023 uitgevoerde instandhoudingsinspectie en de daarop volgende nadere onderzoeken komen een aantal kunstwerken naar voren waarvan het einde van de technische levensduur in zicht komt en waar in principe een een-op-een vervanging aan de orde zal zijn. Voor de jaren 2024 en 2025 zijn reeds enkele bruggen voor vervanging financieel gedekt middels een (eenmalig) investeringskrediet. Deze worden hier buiten beschouwing gelaten.

Binnen de planperiode zijn geen vervangingen ‘hard’ gepland. Wel geldt voor een aantal bruggen dat deze binnen nu en 15 jaar vervangen moeten worden. Het moment waarop deze vervangingen plaats gaan vinden moet nog worden vastgesteld. Het gaat om de kunstwerken genoemd in onderstaande tabel. Voor de financiële vertaling gaan we ervan uit dat twee van de vijf kunstwerken vervangen worden binnen de planperiode.

Door het beter inzichtelijk krijgen van de onderhoudstoestand van de kunstwerken lijkt het haast onvermijdelijk dat op diverse kunstwerken een lastbeperking moet worden ingesteld. Indien dit niet wenselijk is en het kunstwerk kan niet worden verstevigd, dan kan een vervroegde vervanging van het kunstwerk aan de orde komen. Hiermee gepaard gaande kosten zijn niet in onderstaande tabel verwerkt.

* uiterlijke jaar van vervanging

** 2 van de 5 vóór 2039 geplande bruggen worden in het totaal meegerekend binnen de planperiode

Tabel 15 Geplande vervangingen

7.4.5.2 Afschrijvingslasten

Kunstwerken vallen onder de kapitaalgoederen. De vervangingskosten voor deze goederen wordt niet ineens afgeschreven, maar wordt volgens de regels van het BBV afgeschreven over meerdere jaren. De afschrijvings-termijn is vastgesteld op 25 jaar (economische levensduur).

De totale vervangingskosten voor de planperiode van onderhavige beleidsplan bedragen ca. € 0,5 miljoen, waarbij ervan wordt uitgegaan dat twee van de vijf bruggen, die binnen 15 jaar (vóór 2039) vervangen moeten worden binnen de planperiode vervangen worden. De daarbij behorende jaarlijkse afschrijvingslasten bedragen € 20.000.

Momenteel is de afschrijvingslast (afgerond) € 48.000. Op basis van de nu voorziene vervangingen binnen de plantermijn zal de afschrijvingslast oplopen met € 20.000 tot € 68.000 in 2029.

Een doorkijk naar de eerstkomende 15 jaren (2025-2039) laat zien dat een vervangingskapitaal van ca. € 1,3 miljoen nodig is. De daarbij behorende jaarlijkse afschrijvingslasten bedragen € 50.000.

7.4.5.3 Rentelasten

Parallel aan de afschrijvingslasten zullen ook de bijbehorende rentelasten gaan oplopen. Voorzien wordt dat de huidige rentelasten, gerelateerd aan de huidige rentestand van 3,5%, van ca. € 23.000 met € 17.000 zullen oplopen tot € 40.000 (stand in 2026).

Een doorkijk naar de eerstkomende 15 jaren (2025-2039) laat zien dat bij een vervangingskapitaal van ca. € 1,3 miljoen de daarbij behorende jaarlijkse rentelasten € 44.000 bedragen.

7.4.6 Overige kosten

Naast de bovengenoemde kosten zijn er nog enkele kleinere kostenposten, waaronder kadasterkosten en schadevergoedingen. Deze kosten worden voor de komende planperiode geraamd op ca. € 1.000 per jaar en worden opgenomen onder het budget voor Onderhoud.