Nota Ecologie 2025-2030

1.1 Een nota over onze ecologie

In onze gemeente is de natuur niet ver weg. Groen en water dooraderen de gemeente en vormen het leefgebied van vele planten en dieren. Deze planten en dieren vervullen ieder een rol in de natuur als het gaat om bestuiving, bodemvruchtbaarheid, waterzuivering of het onderdrukken van plagen. De natuur en de biodiversiteit staan alleen wel onder druk door de toenemende bevolkingsgroei, oprukkende ziektes, invasieve exoten, klimaatverandering en de mate van monocultuur van het platteland. Dit geldt ook voor onze eigen gemeente, want de populaties van grotere dieren zoals huismussen, gierzwaluwen en verschillende soorten vleermuizen nemen af. Onze meest voorkomende vleermuis is in 10 jaar zelfs met meer dan 40% afgenomen. Landelijk zijn deze soorten juist relatief stabiel (huismus, gierzwaluw) en nemen de meeste vleermuissoorten licht toe. Door de woningbouwopgave en de toename aan verstening van onze leefomgeving worden deze populaties in de toekomst verder bedreigd. Deze afname aan soorten en biodiversiteit maakt onze omgeving kwetsbaarder. We moeten voorkomen dat deze populaties van wilde dieren verder afnemen in onze gemeente.

Deze Nota Ecologie richt zich op het beschermen en versterken van de waardevolle natuur, flora en fauna in onze gemeente. Een natuur in balans is belangrijk voor de planten en dieren, maar ook voor mensen die afhankelijk zijn van een gezonde leefomgeving. Via verschillende beleidsstukken proberen we balans te krijgen tussen mens, dier, verstening en groen. Dit wordt bereikt door klimaatadaptieve oplossingen (Klimaatadaptatiestrategie gemeente Purmerend 2025-2030), natuurinclusief bouwen, het versterken van onze parken (Parkenplan Purmerend 2021-2040) en het groenbeheer van onze stad (Groenkoers en Bomenplan). Deze beleidsstukken zorgen voor een toekomstbestendige en leefbare gemeente in de beperkte beschikbare ruimte. De balans tussen mens en natuur speelt daarbij dus een belangrijke rol.

1.2 Waarom een nieuwe nota

De ecologie en de wilde dieren in Purmerend werden voorheen in een hoofdstuk van de Nota Dierenwelzijn behandeld. De ecologie in onze gemeente verdient een uitgebreidere uitwerking. De natuur en ecologie zijn namelijk complex. Alle onderdelen, zoals verschillende plant- en diersoorten, de bodem, het water en de mens staan met elkaar in verbinding. De Nota Dierenwelzijn 2024-2028 richt zich hoofdzakelijk op de gehouden dieren en de relatie met mensen. Deze Nota Ecologie richt zich op de wilde dieren en planten, de biodiversiteit en het behoud van bedreigde populaties.

We houden al rekening met de ecologie zowel bij het beheer als bij nieuwe ontwikkelingen. De ecologie wordt ook in verschillende beleidsstukken beschreven, zoals in het Groenbeleidsplan, Bomenplan, Parkenplan en in de Nota Dierenwelzijn. Er zijn alleen nog niet eerder concrete doelstellingen omschreven voor de ecologie of de aanpak daarvan. Met deze Nota Ecologie streven we naar eenduidigheid in de doelstellingen, aanpak en monitoring, om zo een robuuste ecologie in onze gemeente te realiseren met een goede balans tussen mensen, wilde dieren en planten.

1.3 Doelen

Om soorten de kans te geven zich in de gemeente te verspreiden, is het belangrijk dat grotere groengebieden met elkaar verbonden zijn. Wanneer deze basis goed is, kunnen soorten ook naar kleinere gebieden en tuinen verspreiden. Dit zorgt voor sterkere populaties met een hoge genetische diversiteit, wat de biodiversiteit in wijken en dorpen versterkt. De functies van groen in bebouwde gebieden, zoals verkoeling, het vasthouden van regenwater en luchtzuivering blijven alleen behouden als de ecologie van deze gebieden op orde is.

De komende jaren richten we onze pijlen op de 3 belangrijkste punten om aan een robuustere ecologie te werken. Hierdoor zorgen we dat de beschermde en kwetsbare soorten blijven bestaan. Het hoofddoel van deze Nota Ecologie is het creëren van een robuust ecologisch netwerk binnen onze gemeente. Dit willen we bereiken op de volgende manieren:

• ▪︎

  Door het vaststellen, beschermen en uitbreiden van het ecologisch netwerk.

We stellen de verbindingszones vast die de groengebieden in de stad en dorpen verbinden met die in het landelijke gebied, zoals het Parelweb uit het Gebiedsplan Purmerend 2021 en het Parkenplan. We richten ons hierbij op ecologische en recreatieve verbindingen, waar dieren veilig kunnen migreren. Dit ecologisch netwerk wordt vastgesteld als essentieel onderdeel om de natuur te beschermen en moet een beschermde status krijgen tegen bouwontwikkelingen. Het netwerk overlapt met de groenstructuur in het toekomstige Groenbeleidsplan, waarin ook ambities voor de bescherming van groengebieden bij ruimtelijke ontwikkelingen worden beschreven.

• ▪︎

  Door het creëren van meer biodiversiteit door afgestemd beheer en inrichting.

Door het ecologisch netwerk vast te stellen, kunnen we aaneengesloten bermen en groenzones eenvoudiger beheren en inrichten. Dit bevordert de migratiemogelijkheden en het leefgebied van dieren. Onderzoek naar de toename of afname van biodiversiteit wordt gedaan door te kijken naar planten en wilde bijen, als indicatie voor onze kwaliteit van de ecologische zones.

• ▪︎

  Door het vergroten van draagvlak bij inwoners, bedrijven en ontwikkelende partijen.

Door het vaststellen van het ecologisch netwerk worden duidelijke keuzes gemaakt over het doel en de functie van het groen. Dit zorgt voor eenduidigheid in het herkennen van ecologische zones en het cultuurlijk groen (het groen dat er aangeharkt uitziet met veelal uitheemse beplanting). Het ecologisch netwerk wordt daarmee zichtbaar. Hoewel het vastgestelde netwerk eenduidig is over de manier om biodiversiteit te versterken, zal niet iedereen het eens zijn met de ‘natuurlijkere’ uitstraling. Het is daarom belangrijk om te laten zien waarom, waar en hoe er ecologische keuzes worden gemaakt, maar vooral ook wat deze keuzes ons opleveren. We gaan dit beleid toetsen en de resultaten publiceren. Dit houdt in dat we periodiek onderzoek doen naar de planten, wilde bijen, beschermde diersoorten en de trends die daarbij worden gevonden. Daarnaast willen we inwoners, bedrijven en ontwikkelende partijen motiveren om bij te dragen aan het vergroenen van onze leefomgeving. Dit doen we onder andere via gemeentelijke regelingen zoals gratis geveltuinen, het Soortenmanagementplan en een subsidie voor groene daken. Voor een nadere specificatie van de meerwaarde van groen, zie bijlage Waar draagt groen aan bij?

1.4 Leeswijzer

Deze nota biedt een overzicht van de ecologische ontwikkelingen en maatregelen. In hoofdstuk 2 behandelen we de ecologische ontwikkelingen in onze gemeente en de wetgeving die betrekking heeft op de natuur en ecologie. Hoofdstuk 3 gaat in op het belang van een ecologisch netwerk, de verspreiding van verschillende soortgroepen en manieren om dit netwerk te optimaliseren. In hoofdstuk 4 wordt de relatie tussen biodiversiteit en ecologie behandeld, evenals de mogelijkheden om de biodiversiteit te vergroten. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe we inwoners, bedrijven en organisaties willen betrekken bij het ecologischer inrichten van hun omgeving. Hoofdstuk 6 biedt een overzicht van de te nemen maatregelen en het beschikbare budget. Hoofdstuk 7 bevat de bijlagen.

2.1 Inleiding

Purmerend groeit en verandert, waarbij het aandeel en type groen in onze gemeente eveneens verandert. De groenblauwe structuren zoals water, oevers en bermen in de stad veranderen mee. Deze structuren zijn van groot belang voor planten en dieren, omdat ze soms essentieel zijn voor het vinden van voortplantingsplekken, voedsel of de verspreiding van de soort. De inrichting en het beheer van deze verbindingszones en groengebieden bepalen in belangrijke mate welke plant- en diersoorten in onze gemeente voorkomen. Sommige van deze groenblauwe structuren, die belangrijk zijn voor plant- en diersoorten, zijn nog niet vastgesteld als belangrijke onderdelen van het ecologisch netwerk en hebben ook geen bescherming bij ruimtelijke ontwikkelingen. Hierdoor kunnen plant- en diersoorten hun essentiële leefgebied en migratieroutes verliezen, waardoor de soorten en populaties afnemen. Ook is het beheer van deze verbindingszones op lang niet alle locaties aangepast aan het versterken van de ecologie.

2.2 Ecologische ontwikkelingen

2.3 Wet- en regelgeving

3.1 Inleiding

Voor het bereiken van een robuuste ecologie in onze gemeente is het vaststellen en verbeteren van het ecologisch netwerk van belang. Door dit netwerk optimaal in te richten, met ruimte voor planten en dieren om te foerageren, rusten, voort te planten en te migreren, creëren we een ideale leefomgeving voor mens, plant en dier.

Er is een verschil tussen de omgeving van de Beemster en de rest van Purmerend. De Beemster bestaat uit bebouwing in een groen gebied, terwijl de rest van Purmerend groen heeft in een bebouwd gebied. Deze verschillen beïnvloeden de soortensamenstelling, de opgave en de ecologische maatregelen die in het openbare gebied genomen moeten worden.

3.2 De stad als nieuwe biotoop

Hoe tegenstrijdig het ook lijkt, maakt de stad een steeds groter deel uit van het leefgebied van planten en dieren. Verschillende soorten passen zich aan de dynamiek van de stad aan. Zo is het aantal egels in de stad 9 maal hoger dan in het landelijk gebied.

De stad moet daarom worden gezien als een nieuw biotoop voor planten en dieren, waarin de mens een belangrijke rol speelt. Vanuit stadsecologisch perspectief is de stad een uniek ecosysteem, het leefgebied voor mens, plant en dier. Door de onderlinge relaties te versterken en een goede balans te vinden, vergroten we de leefbaarheid van onze stad en gemeente zoals beschreven in de Visie leefbare stad 2040. Het doel is een robuuste ecologie binnen onze gemeente, waarin soorten en populaties kunnen blijven bestaan en parken en woonwijken onderdeel zijn van één ecologisch netwerk. De meerwaarde hiervan is weergegeven in figuur 3 en nader toegelicht in de bijlage Waar draagt groen aan bij?

Figuur 3: Meerwaarde van een robuust ecologisch netwerk naast het behoud van flora & fauna populaties (bron: MOOI NL, 2024)

3.3 Het ecologisch netwerk van Purmerend

4.1 Inleiding

Het ecologisch netwerk omvat een aantal hoofdroutes en groengebieden in de gemeente, maar dat is niet het enige leefgebied van planten en dieren. De natuur loopt door tot in de tuinen van inwoners. Om de biodiversiteit in onze gemeente te vergroten zijn daarom ook buiten het ecologisch netwerk inspanningen nodig.

4.2 Biodiversiteit gaat achteruit

4.3 Beheer- en ontwikkelingsmogelijkheden

Een hoge biodiversiteit zorgt voor een weerbaarder ecosysteem en een diverser voedselaanbod voor bestaande populaties, zoals gierzwaluwen en vleermuizen. De diversiteit aan planten en dieren wordt sterk bepaald door de milieus die we creëren. Meer variatie in deze milieus leidt tot een hogere biodiversiteit. Figuur 10 toont een ideaal beeld met gelaagdheid en variatie. Voor zo’n ideaalbeeld is veel groene ruimte nodig, die we in de stad vaak niet hebben. Daarom moeten we groengebieden met elkaar verbinden en door gericht beheer de variatie behouden. In dit onderdeel bespreken we de acties om dit te realiseren.

Figuur 10: biotopen in natuur en stad.

5.1 Communicatie

5.2 Inwoners, scholen en bedrijven betrekken

5.3 Activiteiten in het groen

De gemeente beheert een groot areaal groen, maar dit doen we niet alleen. Sommige stukken groen zijn geadopteerd door inwoners. In de Westerdraai, de Goede Meent en in de Heemtuin zijn bewoners actief bezig met (natuur)beheer. Ook zijn er diverse activiteiten waar inwoners meehelpen om de gemeente groener te maken. Denk hierbij aan de (tulpen)bollen plantdag, de oogstdag van Meer Bomen Nu en de Landelijke natuurwerkdag. Tijdens deze dagen informeren we inwoners over de ecologie in onze gemeente en dragen we gezamenlijk bij aan de verbetering ervan door planten te oogsten en te planten. Verder doen we ook mee aan bijeenkomsten en informatiemarkten om te informeren over geveltuintjes en het beheer en belang van groen in de stad. We willen ons blijven inzetten voor activiteiten met organisaties en onze inwoners.

6.1 Te nemen maatregelen

Er zijn maatregelen nodig om het ecologisch netwerk te verbeteren, de biodiversiteit en bestaande populaties te versterken en het draagvlak te vergroten. Deze maatregelen variëren in schaal, grootte en kosten, maar zijn allemaal belangrijk om onze doelen en ambitie te bereiken. Hieronder staan de maatregelen genoemd:

• 1.

  Optimaliseren verbindingsroutes voor soorten. Dit houdt in:

  • 1a.

    Het gestructureerd beoordelen en monitoren van de verbindingsroutes.

  • 1b.

    Het vergroten of samenvoegen van de verbindingsroutes (aaneengesloten groenstructuren realiseren).

  • 1c.

    Het vergroten van het areaal kruidenrijk grasland.

  • 1d.

    Het vergroten van het areaal natuurvriendelijke oevers.

  • 1e.

    Onnodige verharding omvormen naar groen.

  • 1f.

    Bevorderen gevelgroen.

  • 1g.

    Het wegnemen van knelpunten (logboek).

  • 1h.

    Faciliteiten aanleggen in verbindingszones (broeihopen, vleermuispalen, amfibievriendelijke waterkolken).

  • 1i.

    Het areaal rustgebieden (ontoegankelijke gebieden voor honden, katten en mensen) vergroten.

  • 1j.

    Invasieve exoten (planten en Aziatische hoornaar) beheren.

  • 1k.

    De natuurwaarden in het landelijk gebied versterken.

• 2.

  Natuurinclusieve gebouwen in de hele gemeente vormgeven en toepassen.

• 3.

  Communicatie, begrip en kennis over de ecologie in Purmerend richting inwoners en bedrijven vergroten.

• 4.

  Onderzoek naar de aanwezigheid van planten en dieren binnen onze gemeente.

• 5.

  Uitvoeren van werkprotocol van het SMP (start oktober 2024)

Om deze maatregelen uit te voeren is budget voor ecologie nodig. Dit budget is in het voorjaar van 2024 structureel toegekend.

Tabel 2: Uitvoeringsagenda Nota ecologie

6.2 Financieel kader

Voor het beheer van het ecologisch netwerk, inclusief het onderhoud van objecten zoals de oeverzwaluwwand of kerkuiltillen, is structureel budget nodig. Er is € 100.000,- per jaar beschikbaar gesteld voor ecologie, waarmee we kleinschalige vergroeningsmaatregelen kunnen treffen, in plaats van alleen een onderzoeks- en adviesrol te vervullen. De ontwikkelingen en bestedingen worden jaarlijks via een memo ter kennisgeving aan de gemeenteraad voorgelegd. Via deze memo hopen we, door middel van resultaten en enthousiasme, de gemeenteraad te stimuleren tot natuurinclusieve maatregelen, net zoals we dit ook bij onze inwoners proberen te realiseren.

De uitvoeringsagenda in deze nota vraagt mogelijk om extra investeringen om de ecologie in Purmerend te beschermen en te verbeteren.

Afbeelding: blauwborst in Weideveld, Purmerend

Begrippenlijst

Adaptatie: aanpassen aan veranderende omstandigheden

Biodiversiteit: het aantal plant- en diersoorten en de genetische variatie binnen de soorten. De wereld kan niet zonder biodiversiteit. Soorten en ecosystemen zorgen bijvoorbeeld voor de productie van zuurstof, afbraak van dode dieren en planten, bestuiving van planten (waaronder landbouwgewassen), waterzuivering en het beheersen van plagen.

Biotoop: een gebied of landschapstype waarin organismen kunnen groeien en floreren. Binnen een biotoop kunnen planten en dieren zich voortplanten. Ook zijn ze van elkaar afhankelijk om te kunnen overleven. Voorbeelden zijn een poel, een bos, een grasland en een ruigte.

Groenblauwe verbindingszones: de aaneenschakeling van blauwe (waterlopen) en groene (flora) structuren.

Draagvlak: de mate waarin mensen een bepaald beleid aanvaarden, accepteren of steunen.

Ecologie: ecologie gaat over de verhouding tussen mensen, dieren en natuur. Als we spreken over ecologie hebben we het over al het leven dat in relatie staat met elkaar.

Ecosysteem: een systeem dat uit het geheel van dieren en planten bestaat die in een bepaald gebied voorkomen.

Ecosysteemdiensten: ecosysteemdiensten zijn de bijdragen van ecosystemen aan voordelen voor de mens die bijdragen aan de economie en andere activiteiten. Deze diensten worden onderverdeeld in 3 categorieën:

• 1.

  Productiediensten, deze dragen bij aan de productie van voedsel, vezels, biobrandstoffen en drinkwater.

• 2.

  Regulerende diensten, deze zijn gerelateerd aan de natuurlijke zuivering, regulering dan wel het behoud van lucht, water, bodems, habitat en klimaat. Voorbeelden zijn de afvang van fijnstof en de opslag van koolstof in bodem en vegetatie.

• 3.

  Culturele diensten, dragen bij aan alle activiteiten van personen in, of gerelateerd aan, natuur. Voorbeelden daarvan zijn recreatie, toerisme, natuureducatie en andere vormen van natuurbeleving.

Fauna: verzamelbegrip voor alle dieren in een gebied.

Flora: verzamelbegrip voor alle planten (bomen, gras, struiken) in een gebied.

Genetische diversiteit: dit betreft de verschillen in erfelijke eigenschappen tussen individuen van een soort, zowel binnen populaties als tussen populaties. Deze diversiteit is van groot belang voor de overleving van populaties op lange termijn.

Gezondheid en welzijn: Een toestand van subjectief welbevinden op geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk gebied.

Gidssoorten: soorten die symbool staan voor een aantal typische stadssoorten. Deze gidssoorten zijn:

• ▪︎

  De kleinere zoogdieren (egel, Noordse woelmuis)

• ▪︎

  Amfibieën (kleine watersalamander, rugstreeppad, bruine kikker)

• ▪︎

  Insecten (wilde bijen en zweefvliegen)

• ▪︎

  Vleermuizen (gewone dwergvleermuis, meervleermuis)

Groen: natuurlijke elementen of plekken die op verschillende schaalniveaus voorkomen, variërend van straatniveau (zoals bomen en groenstroken) tot stedelijk en regionaal niveau (bijvoorbeeld parken en natuurgebieden).

Groenstructuren: groene verbindingen door en tussen stad en platteland. De gevarieerde beplanting in de wijk, langs bermen en in parken waar dieren kunnen foerageren (voedsel zoeken), schuilen, rusten, migreren en zich voorplanten.

Hittestress: negatieve gezondheidseffecten door warmte bij mens en dier.

HHNK: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, het waterschap waarbinnen gemeente Purmerend valt.

Infiltreren: regenwater niet afvoeren via de riolering maar opvangen in de bodem.

Inheemse vegetatie: planten die van nature in Nederland groeien. Inheemse vaste planten, struiken en bomen zijn enorm belangrijk voor het in stand houden van de lokale biodiversiteit. Inheemse insecten, bijen, vogels en vlinders zijn evolutionair gezien aangepast op deze planten en eten ervan.

IVN: Instituut voor Natuureducatie

Klimaatadaptatie: aanpassen aan het veranderende klimaat. Verminderen van de kwetsbaarheid voor klimaatverandering.

Leefbaarheid: de mate waarin een buurt, wijk, dorp of ander gebied aantrekkelijk en/of geschikt is om te wonen of werken.

Mitigatie: een activiteit met als doel om de oorzaak of het gevolg van een ongewenste gebeurtenis weg te nemen, of te verkleinen.

Natuur: Het begrip natuur omvat alle levende organismen, hun habitat, het ecosysteem waarvan zij deel uitmaken en de daarmee verbonden ecologische processen, ongeacht of deze wel/niet voorkomen onder invloed van menselijk handelen. Cultuurgewassen, landbouwdieren de huisdieren horen hier niet bij.

Natura 2000: dit is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit (soortenrijkdom) te behouden.

Natuurinclusief: als natuur een vanzelfsprekend onderdeel is van de gebouwde omgeving, verbetert de leefbaarheid én de biodiversiteit.

Natuurnetwerk Nederland (NNN): het Nederlands netwerk van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden. Het netwerk moet natuurgebieden beter met elkaar verbinden en met het omringende agrarisch gebied.

NME: gemeentelijke organisatie voor Natuur- en milieueducatie

Populatie: een groep organismen van dezelfde soort in een min of meer afgescheiden gebied.

SMP: zie Soortemanagementplan.

Soortenmanagementplan (SMP): dit plan brengt in beeld waar beschermde (gebouwbewonende) soorten zich ophouden en hoe groot de populatie is. In het plan staat wat je moet doen om aanwezige soorten te beschermen en populaties te versterken (“de staat van instandhouding verbeteren”).

Struweel: struikgewas, vaak op de overgang van bos en grasland.

Vergroening: een maatregel om groene doelen te behalen. Onder groene maatregelen vallen alle toevoegingen van groenelementen in de gebouwde omgeving en de maatregelen gericht op het vergroten van de natuurwaarde van groen en bebouwing.

Ecologische historie van Purmerend

Ecologie is geen nieuw onderwerp binnen de gemeente. Sterker nog, er zijn al diverse beleidsstukken waarbij de ecologie een belangrijke factor speelt en speelde. Het ecologisch netwerk in gemeente Purmerend heeft een lange historie. Al in de tweede helft van de vorige eeuw veranderde Purmerend snel door de bouw van verschillende nieuwe woonwijken. Het landschapsplan was toen vooral gericht op creëren van functies voor mensen. Vanaf 1970, (1e Earthday,22 april 1970), groeit het bewustzijn over onze natuurlijke omgeving. In de jaren ’80 begon de gemeente met het creëren van meer natuurlijk groen, en deze uitbreiding verliep voorspoedig. Van 1984 tot 1991 steeg het percentage bosplantsoen en ruig gras in oppervlak van 27% naar 40% (ongeveer 48% in 2023). Ook werd in de jaren ’90 vastgesteld waar de stedelijke water- en groenstructuren door Purmerend lopen. Het ecologisch structuurplan uit de jaren ’90 roept op om de natuur in te zetten voor de leefbaarheid van de stad.

Sindsdien wordt gestreefd naar het optimaliseren van het ecologisch netwerk. Hiervoor zijn diverse maatregelen genomen, zoals het Oeverplan uit 2008, waarmee veel oevers langs het netwerk natuurlijker zijn ingericht. De natuurlijk ingerichte oevers zijn in 2012 getoetst door Bureau Waardenburg, die concludeerden dat veel van de oevers redelijk zijn en enkele zelfs goed, op basis van de soortenrijkdom van planten en insecten. Eind 2017 presenteerde Nelen & Schuurmans B.V. de evaluatie ‘Natuurvriendelijke oevers Purmerend’. Zij concludeerden dat het Oeverplan uit 2008 goed is uitgevoerd en zich bewijst door de hoeveelheid planten en insecten die er gebruik van maken. Wel liggen er nog kansen om moeraszones te verbreden, hierdoor ontstaat meer ruimte voor waterberging en de ontwikkeling van biodiversiteit. Daarnaast moeten de oevers gericht worden onderhouden om variatie in planten en dieren te waarborgen. Dit voorkomt dat oevers niet alleen maar uit dominante soorten zoals riet of zegge bestaan. Het advies is om een goede visie te maken om de natuurvriendelijke oevers op elkaar aan te sluiten waardoor de biodiversiteit kan verbeteren.

De Groenkoers uit 2014 vraagt om aangepast beheer en het verbreden en verlengen van de groenblauwe linten. Het verbreden van deze linten met zowel droge als natte berm, biedt meer kans voor een hogere biodiversiteit. Deze linten zien we in deze Nota Ecologie als bredere overgangszones die aanhechten op de wijkstructuur met het stedelijk groen. Waar mogelijk loopt het ecologisch netwerk door de wijken. In de visie Leefbare stad 2040 wordt het belang van een balans tussen steen en groen beschreven. Het Bomenplan, de Klimaatadaptatiestrategie, en het Parkenplan zijn hier uitwerkingen van. Het Bomenplan pleit voor het goed inrichten van boomlocaties om gezondere en oudere bomen in de gemeente te laten groeien, wat bijdraagt aan een hogere biodiversiteit. De Klimaatadaptatiestrategie Purmerend 2025-2030 vraagt om meer groen, wat kansen biedt om klimaatadaptatie en ecologie (en sport & spel) te combineren en zo ecologische routes te versterken. In het Parkenplan wordt naast de parken ook de belangrijkste verbindingen tussen de parken (Parelweb) beschreven. Dit Parelweb is in 2021 opgenomen in het Gebiedsplan, waarin de kracht van gecombineerde functies zoals recreatie, sport en natuur wordt benadrukt. Een web van waterlopen, natuurvriendelijke oevers, ruwe bermen met ruig gras, fiets- en wandelpaden, moet de parken (de groene parels) met elkaar verbinden en deze aan het buitengebied koppelen. Dit doen we door de groene invulling van de openbare ruimte voor alle 3 de disciplines (klimaatadaptatie, sport en spel en ecologie) waar mogelijk te combineren en tot een gezamenlijk ontwerp en besluit te komen.

Afbeelding: Het Parelweb uit het Gebiedsplan-2021.

Waar draagt groen aan bij?

(bron: Handreiking Groen in en om de stad, Rijksoverheid)

Groen(blauwe) netwerken

Verschillende voordelen van groen laten zich meestal goed combineren. Door bij inrichting rekening te houden met groenblauwe structuren en deze te verbinden in een groen netwerk, kunnen deze zones multifunctioneel worden ingezet (MOOI NL, 2024). Door in te zetten op een verbonden netwerk van parken, groenblauwe verbindingen en groene buitengebieden heeft dit voordelen voor bijvoorbeeld recreatie (groene wandel- en fietspaden), klimaatadaptatie (koelteplekken aanbrengen en wateroverlast beperken) en de leefgebieden van planten en dieren versterken. Meer over de meerwaarde van groen bekeken vanuit verschillende soorten netwerken in de volgende paragraaf.

Groen draagt bij aan een zacht mobiliteitsnetwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren bevorderen de keuze voor lopen en fietsen en vormen daarmee de basis voor een verandering in vervoerswijze (modal shift) (MOOI NL, 2024). Gezonde mobiliteit zoals lopen, fietsen en het gebruik van openbaar vervoer, heeft een positief effect op de gezondheid van de mens en op de milieukwaliteit. Dit blijkt uit een verkenning van het RIVM naar de effecten van minder auto’s, meer ruimte om te bewegen en meer groen (RIVM, 2023). Zo zorgen maatregelen voor minder autoverkeer in de wijk, minder geluid en een betere luchtkwaliteit. Ook bewegen mensen meer doordat ze in een groene omgeving vaker fietsen en lopen. Gezonde mobiliteit wordt bevordert door een gezonde leefomgeving te ontwerpen en in te richten. Een voorbeeld hiervan is een groene woon- en werkomgeving, die uitnodigt tot wandelen of fietsen. Ook zorgt meer fietsen en lopen voor minder gebruik van de auto, waardoor de druk van de auto op het stedelijk gebied verminderd en er meer ruimte ontstaat voor groen en ruimtelijke kwaliteit (versmallen en verdwijnen van rijbanen voor de auto).

Groen draagt bij aan een gezond netwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren nodigen uit tot bewegen en dragen bij aan het creëren van gezonde leefomstandigheden (MOOI NL, 2024). Mensen, die in een groene omgeving wonen, hebben minder vaak last van hart- en vaatziekten, overgewicht of diabetes. Ook hebben ze vaak een betere mentale gezondheid. Zo bevordert de aanwezigheid van groen herstel bij onder andere stress, depressie en angsten. Groen nodigt uit om te bewegen en sporten, waardoor gezond gedrag wordt gestimuleerd. Ook draagt groen bij aan het verminderen van schadelijke milieufactoren, zoals geluidsoverlast. (RIVM, 2022).

Wijken waar de kwaliteit van het groen door onafhankelijke beoordelaars als beter wordt beoordeeld, behalen betere resultaten. Bewoners voelen zich gezonder en bezoeken de dokter minder vaak. Groen heeft ook een positief effect op kinderen. Zo hebben kinderen in groene wijken 15% minder vaak last van overgewicht. Deze verbanden zijn herhaaldelijk het sterkst aangetoond binnen kansarme groepen. Kinderen in arme, groene wijken krijgen bijvoorbeeld 10% minder vaak Ritalin voorgeschreven dan kinderen in even arme, maar minder groene wijken (WUR, 2018). Mensen die beter in hun vel zitten en minder last van stress hebben, zijn gezonder en productiever. Dit draagt aanzienlijk bij aan de maatschappelijke voordelen van het investeren in groen.

Groen draagt bij aan een sociaal netwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren zijn sociaal en interactief, inclusief en toegankelijk, en veilig en zonder zorgen (MOOI NL, 2024). Groene ontmoetingsplekken waar inwoners elkaar kunnen treffen dragen bij aan de sociale cohesie. Door elkaar in een fijne openbare groene ruimte te ontmoeten, wordt de sociale cohesie in een wijk vergroot. Buurten waar de bewoners meer contact hebben, ervaren meestal minder verloedering, overlast en criminaliteit (Vreke et al, 2010).

Groen draagt bij aan een herkenbaar netwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren zijn aantrekkelijk, herkenbaar en hebben een sterke identiteit, met een educatieve waarde (MOOI NL, 2024). Het gaat enerzijds over het versterken van de identiteit, zodat de structuur herkenbaar wordt, en anderzijds om het verhaal van de plek te vertellen. Groen kan hieraan bijdragen door aan te sluiten bij de historie van een gebied of locatie. Denk bijvoorbeeld aan het herstellen van een singel, het opnieuw creëren van ruimte voor een vroeger park, het laten staan van oudere houtsingels of heggen, of het laten liggen van watergangen in nieuw te ontwikkelen woonwijken. Door voort te bouwen op de positieve aspecten van de identiteit van de plek, ontstaat meer herkenning en eigenaarschap.

Groen draagt bij aan een klimaatadaptief netwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren zijn verkoelend, robuust en schoon (MOOI NL, 2024). Door klimaatverandering verandert het Nederlandse weerpatroon: langere periodes van droogte, afgewisseld met grote hoeveelheden regen in korte tijd. In steden is soms tot 70% van het oppervlak bebouwd en bestraat, oplopend tot 90% in de binnenstad en op bedrijventerreinen. Hierdoor krijgt het water nauwelijks kans om de bodem in te zakken (WUR, 2018). Groen zorgt voor verbeterde infiltratie- en bergingscapaciteit van de bodem, verminderde wateroverlast en draagt bij aan de aanpak van droogte. In groene gebieden kan water in de bodem infiltreren, opgenomen worden door vegetatie, verdampen en het grondwater aanvullen. Meer groen in tuinen, op bedrijventerreinen en in de openbare ruimte zorgt ervoor dat het regenwater wordt vastgehouden en geborgen op de plek waar het valt (NKWK, 2021).

Daarnaast draagt groen ook bij aan het koel(er) houden van de gebouwde omgeving (Kluck, J. et al. 2020). Dit is noodzakelijk, omdat hittegolven steeds vaker voorkomen en de hittestress in de stad toeneemt. Door de grote hoeveelheden verharding warmt de stad snel op en ontbreekt het aan voldoende mogelijkheden voor verkoeling. Dit vormt een risico voor kwetsbare groepen, zoals ouderen, jonge kinderen en langdurig zieken, en vermindert de weerbaarheid van ecosystemen in de stad. Groen zorgt voor de afname van hittestress door het grote koelend vermogen (mits voldoende water beschikbaar) en het creëren van schaduw door bomen (WUR, 2018).

Groen draagt bij aan een ecologisch netwerk

Gezonde stedelijke groen(blauwe) structuren zijn kwalitatief en verbonden (MOOI NL, 2024). Natuur is overal, ook in de stad. Een goede biodiversiteit garandeert het voortbestaan van vele soorten en biedt vele kwaliteiten. Door de stad te zien als een ecosysteem met diverse, onderling verbonden natuurtypen, kan zij een belangrijk leefgebied worden voor veel soorten. Door het toepassen van ecologisch beheer in publiek en privaat groen dragen inwoners, bedrijven en de lokale overheid bij aan het behoud van bijzondere en bedreigde soorten, zoals wilde bijen. Deze bijzondere soorten hebben meer nodig dan een standaardgazon; ze willen liever een gevarieerde biotoop met veel inheemse planten (IVN). Hiervoor geldt dat hoe nauwer stakeholders betrokken zijn bij de totstandkoming én hoe meer ze zich mede-eigenaar voelen van het ecologische netwerk, des te groter het draagvlak en de kans op duurzaam behoud van deze natuur.

Niet vergroenen heeft negatieve gevolgen

Het niet vergroenen van een stad of haar omgeving kan verschillende negatieve consequenties hebben, zowel op het gebied van milieu als levenskwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan:

• ▪︎

  Hittestress. Een gebrek aan groen in stedelijke gebieden kan leiden tot het zogenaamde ‘hitte-eilandeffect’, waarbij steden warmer worden dan omliggende landelijke gebieden (Kluck et al, 2020). Dit komt doordat verharde oppervlakken, zoals beton en asfalt, warmte vasthouden en uitstralen. Daarnaast kan een tekort aan groen, en daarmee schaduw en verdamping, leiden tot hogere (gevoels)temperaturen. Hoge temperaturen kunnen de gezondheid van mensen beïnvloeden en leiden tot een verhoogd energieverbruik voor koeling. Meer groen zorgt voor schaduw en verdamping, waardoor de stad koeler blijft. Het biedt daarnaast koele verblijfsplekken en routes, wat de leefbaarheid en gezondheid tijdens warme periodes waarborgt.

• ▪︎

  Luchtverontreiniging. Een gebrek aan groene ruimten kan de luchtkwaliteit in steden verslechteren. Bomen en planten spelen een cruciale rol bij het filteren van verontreinigende stoffen uit de lucht en het produceren van zuurstof (Pronk en Van Dijk, 2008). Zonder voldoende groen kunnen stedelijke gebieden gevoeliger zijn voor luchtverontreiniging, met nadelige gevolgen voor de gezondheid van de bewoners.

• ▪︎

  Verlies van biodiversiteit. Stedelijke ontwikkeling en beheer zonder aandacht voor groenvoorzieningen kan leiden tot habitatverlies en een afname van biodiversiteit. Veel plant- en diersoorten zijn afhankelijk van groene ruimten voor hun overleving. Het verdwijnen van deze gebieden kan leiden tot een afname van de diversiteit aan flora en fauna in de stad (Mata et al, 2023).

• ▪︎

  Waterbeheerproblemen. Een gebrek aan groen kan leiden tot waterafvoerproblemen en overbelasting van rioleringssystemen, met mogelijke overstromingen en schade als gevolg (KNMI, 2021). Groene gebieden zoals parken en tuinen helpen bij het infiltreren van regenwater en verminderen het risico op wateroverlast.

• ▪︎

  Economische schade. Het gebrek aan groen in stedelijke gebieden kan aanzienlijke economische schade veroorzaken. We benadrukken dit verhaal, omdat groen op economisch vlak vaak onvoldoende wordt gewaardeerd, terwijl dit wel zou moeten. Denk bijvoorbeeld aan gezondheidskosten: een gebrek aan groen wordt in verband gebracht met slechtere luchtkwaliteit, beperkte mogelijkheden voor lichaamsbeweging en hogere stressniveaus (Hiemstra et al, 2019). Deze factoren kunnen leiden tot een toename van gezondheidsproblemen, zoals ademhalingsaandoeningen, obesitas, en mentale klachten. Hogere ziektekosten kunnen een last vormen voor de samenleving en het zorgsysteem en leiden tot productiviteitsverlies. Onderzoek heeft aangetoond dat toegang tot groene ruimten het welzijn van werknemers bevordert en de productiviteit verhoogt. Werknemers die in de buurt van groen wonen of werken, ervaren over het algemeen minder stress en vermoeidheid, wat de algehele arbeidsproductiviteit ten goede komt (Spijker et al, 2022). Gebieden met weinig groen kunnen bovendien de vastgoedwaarde verminderen en minder aantrekkelijk zijn voor vastgoedinvesteringen (Bos en Vogelzang, 2018).. Mensen geven vaak de voorkeur aan woonwijken met groenvoorzieningen, en het ontbreken daarvan kan de vastgoedwaarde negatief beïnvloeden. Verder kan een gebrek aan groen leiden tot hogere energiekosten. Het ontbreken van bomen en andere vegetatie kan de temperatuur in stedelijke gebieden verhogen, wat resulteert in meer energieverbruik voor koeling en hogere energiekosten voor zowel huishoudens als bedrijven (TNO, 2021). Daarnaast kunnen er verhoogde kosten voor waterbeheer ontstaan. Het ontbreken van voldoende groen kan leiden tot wateroverlast, met schade aan gebouwen en infrastructuur, bodemerosie en verminderde waterkwaliteit. Groene ruimten spelen een cruciale rol in het reguleren van de watercyclus. Het beheer van deze problemen kan aanzienlijke kosten met zich meebrengen voor lokale overheden.

• ▪︎

  Lagere kwaliteit van leven. Het ontbreken van groen kan resulteren in een lagere levenskwaliteit, doordat inwoners minder toegang hebben tot plekken om te ontspannen, te sporten en te genieten van de natuur (RIVM, 2022). Het niet meegroeien van groen met de woningbouwopgave in de verdichtende steden en dorpen heeft een vergelijkbaar effect, met meer potentiële gebruikers voor dezelfde hoeveelheid recreatief groen. Groen draagt bij aan de esthetische waarde van een stad en omgeving en biedt recreatieve mogelijkheden.

• ▪︎

  Psychologische impact. Een gebrek aan groen in stedelijke gebieden kan bijdragen aan stress, angst en andere psychologische problemen (WHO, 2021). Groene omgevingen hebben een positief effect op de mentale gezondheid.

Kortom, het niet functioneel vergroenen van een stad en haar omgeving kan leiden tot een aantal problemen die variëren van economische, milieu- en gezondheidsproblemen en een verminderde kwaliteit van leven. De benoemde problemen en schades zullen zeer hoge kosten met zich mee brengen. Deze schadekosten zijn vele malen hoger dan de kosten voor het tijdig investeren in een groene en gezonde stad. Het is daarom van groot belang dat steden streven naar een duurzame en groene stadsplanning om negatieve consequenties te voorkomen.

Puntensysteem natuurinclusief bouwen Purmerend 2.0

Purmerend wil natuurinclusief bouwen in de gemeente bevorderen. Dit levert een bijdrage aan de biodiversiteit, aan de klimaatopgave door vermindering van hittestress en wateroverlast, aan de mogelijkheden voor natuurbeleving in de wijken en dorpen en daarmee samenhangend aan het welzijn en de gezondheid van mensen.

In Purmerend geldt dat:

Hierna wordt onderscheidt gemaakt in de grootte van het totale plangebied. Er is onderscheidt gemaakt tussen kleinschalige, middelgrote en grootschalige projecten, omdat dit van invloed is op de mogelijkheden in de natuurinclusieve maatregelen en om te voorkomen dat kleine projecten een onevenredige hoeveelheid extra kosten moeten maken. Om deze reden is ook het verplicht te behalen puntenaantal per project verschillend. Het verplichte puntenaantal per type project staat weergegeven in de onderstaande tabel.

• ▪︎

  De maatregelen zijn onderverdeeld in 3 categorieën: daken, gevel en maaiveld. Het project moet op elke categorie punten scoren. Wanneer het project geen private buitenruimtes heeft (categorie maaiveld) moet het minimum aantal punten behaald worden op de categorie dak of gevel of moet naar andere mogelijkheden worden gezocht. Als dit ook niet mogelijk blijkt, wordt er in overeenstemming met de stadsecoloog naar een oplossing of alternatief gezocht.

• ▪︎︎

  De ontwikkelaar, architect of bouwer kan uit de tabel kiezen welke maatregelen worden toegepast op daken, gevels en maaiveld. In de hiernavolgende checklist wordt door de ontwikkelaar, architect of bouwer inzichtelijk gemaakt welke maatregelen zijn toegepast in het project en hoeveel punten in totaal zijn behaald.

Meer informatie over uitleg over de maatregelen kunt u vinden in het ‘Handboek Purmerend Natuurinclusief Bouwen en ontwerpen’ of kunt u contact opnemen met de stadsecoloog.

Puntentabel Natuurinclusief bouwen gemeente Purmerend

Bonus

De ontwikkelaar heeft de vrijheid om zelf mee te denken over innovatieve natuurinclusieve maatregelen die niet genoemd worden in deze tabel. Hiervoor kunnen 2 tot en met 10 bonuspunten worden behaald. Het aantal punten is gebaseerd op de effectiviteit van de maatregel en de investeringshoogte. De maatregelen die voor bonuspunten in aanmerkingen komen, worden getoetst en eventueel toegekend door de een beleidsmedewerker van de gemeente in overleg met de ecologen.

Checklist Puntensysteem

Hierin staan de gekozen maatregelen per categorie en het aantal punten dat daarmee wordt behaald. Het totaal aantal punten wordt getoetst aan de hand van het type project.

Ecologische verbindingszones

Ecologische verbindingszone Overwhere 2024

Ecologische verbindingszone Gors 2024

Ecologische verbindingszone Purmer-Noord 2024

Ecologische verbindingszone Purmer-Zuid 2024

Ecologische verbindingszone Weidevenne 2024

Ecologische verbindingszone Wheermolen 2024

Ecologische verbindingszone Middenbeemster 2024

Ecologische verbindingszone Noordbeemster 2024

Ecologische verbindingszone Westbeemster 2024

Ecologische verbindingszone Zuidoostbeemster 2024

Eigendom percelen overheden Purmerend 2024

Eigendom percelen overheden Beemster 2024