Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring

1.1 Korte schets van het beleidsveld met oog op de toekomst

Faunabeleid en ­beheer in de provincie Utrecht is een complexe puzzel. De druk op de ruimte is groot. Landbouw, steden, infrastructuur en natuur liggen dicht bij elkaar en zijn deels met elkaar vervlochten. Dit leidt tot conflicten tussen functies en belangen. Daar waar dieren zorgen voor problemen, probeert de provincie tot een passend faunabeleid te komen om schade te voorkomen of te beperken. Dat doet de provincie niet alleen, maar samen met partners waaronder de Faunabeheereenheid, grondeigenaren, Wildbeheereenheden en natuurorganisaties.

Faunabeleid is nooit af. De samenstelling van dieren en planten verandert constant, maar ook maatschappelijke en politieke wensen verschuiven. Daarnaast leiden nieuwe inzichten over populaties en methoden ook tot aanpassing van het faunabeleid en ­beheer en neemt de vraag om goede monitoring toe.

Dit Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring (OFM) geeft richting aan het faunabeleid voor het faunabeheer binnen de provincie Utrecht voor de komende jaren.

Faunabeleid is het kader voor het faunabeheer en gaat over (beschermde) dieren die mogelijk schade en/of overlast kunnen veroorzaken aan door de wet erkende belangen, zoals gewasschade, openbare veiligheid en natuurschade. Onder faunabeheer verstaan we niet­dodende en dodende maatregelen die ertoe leiden dat schade en overlast beperkt wordt tot een acceptabel niveau. Denk daarbij aan bijvoorbeeld het beheer van ganzen (gewasschade, vliegveiligheid) en reeën (verkeersveiligheid).

1.2 Aanleiding voor het programma

De op 16 december 2016 door Provinciale Staten (PS) vastgestelde Natuurvisie en het daarmee samenhangende Beleidskader Wet natuurbescherming waren de afgelopen jaren de pijlers onder ons natuurbeleid. Beide documenten zijn echter niet meer passend. Ze moeten worden geactualiseerd.

Op 23 november 2022 hebben we het startgesprek met de Statencommissie Ruimte, Groen en Water en Wonen over de Verkenning Interim Omgevingswet programma faunabeleid en monitoring gevoerd. Uit dit gesprek bleek dat er voldoende basis was voor het opstellen van voorliggend uitvoeringsprogramma met het daaraan verbonden uitgebreide participatieproces met alle relevante partners.

De eerste gedachte was het opstellen van een integraal omgevingsprogramma voor de beleidsterreinen natuur en landbouw. Met het oog op de ontwikkelingen rondom het Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) is dit niet het juiste moment om zo’n veelomvattend omgevingsprogramma te maken. Voor twee onderwerpen, het beleid voor faunabeheer en monitoring, is actualisatie zo dringend nodig dat we niet wachten op een integraal omgevingsprogramma.
Voor deze twee onderwerpen stellen we daarom dit Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring vast. Het vaststellen is urgent vanwege:

• de noodzaak van een nieuw Faunabeheerplan (FBP) van de Faunabeheereenheid Utrecht (FBE) dat afloopt in 2025;

• recente jurisprudentie die eist dat er verbetering en meer inzicht komt in de relaties tussen inzet van preventieve maatregelen, afschot, schade, locaties en daardoor meer onderzoek en monitoring en verzameling van data nodig is;

• het verbeteren van het inzicht in de staat van instandhouding (hoe het gaat met een soort). Zo is voor een aantal soorten niet inzichtelijk of de staat van instandhouding (SvI) gunstig is en voor een aantal soorten is bekend dat de SvI ongunstig is;

• het doorvoeren van de in de Omgevingsvisie door Provinciale Staten vastgelegde ambities op het gebied van het voorkomen van schade op diervriendelijke wijze.

Daarnaast zien we de jaarlijkse schade­uitkeringen voor gewasschade stijgen door voornamelijk ganzen en hebben we recent te maken gekregen met de wolf.
Verder is er de maatschappelijke en politieke wens om het beleid meer te richten op het samenleven met wilde dieren. Dit betekent meer ruimte voor wilde dieren, meer inzet op preventieve niet­dodende maatregelen om schade en overlast te voorkomen en het doden, waar dat nodig blijft als last resort te zien.
Dit komt tot uitdrukking in het halverwege het participatietraject van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring gesloten coalitieakkoord “Aan de slag voor Utrecht” 2023 – 2027, die ook op het terrein van preventieve methode de noodzaak versterkt tot uitwerking van de Omgevingsvisie in dit programma. In het coalitieakkoord staat het volgende:

• We gaan met Provinciale Staten en betrokken organisaties in gesprek over manieren om tot goed faunabeleid te komen. Een beleid dat schade voorkomt, soorten in stand houdt en waarbij ieder zijn rol pakt. Alternatieve methoden (zoals inrichtingsmaatregelen) en preventieve methoden (zoals verjaging) hebben de voorkeur om schade te voorkomen. Alleen als deze methoden schade onvoldoende voorkomen, is populatiebeheer mogelijk. We stimuleren onderzoek naar diervriendelijke alternatieven.

• We ondersteunen een goed werkende keten van dierenambulances en wilde dierenopvang in de provincie.

• We zetten in op natuureducatie ter verbreding van het draagvlak bij dit onderwerp.

• Invasieve exoten vormen een bedreiging voor de biodiversiteit. De provincie beschermt de Utrechtse flora en fauna onder meer door het bestrijden van invasieve exoten.

Voor de aanpak van invasieve exoten (voornemen 4) hebben we eerder het Uitvoeringsprogramma invasieve exoten 2022 – 2026 vastgesteld. Sommige van deze soorten worden desalniettemin in dit programma aangehaald, zodat de Faunabeheereenheid daarop gecoördineerd kan handelen.
Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring is de nadere beleidsmatige uitwerking van de onderdelen uit het natuurbeleid, faunabeleid en monitoring die we aan de hand van de hiervoor genoemde uitgangspunten vernieuwen. Dit mede op verzoek van het bestuur van de Faunabeheereenheid (brief d.d. 22 juni 2022). We beginnen niet bij nul, ook niet voor deze twee onderwerpen. Alleen daar waar er knelpunten zijn in relatie tot de huidige Natuurvisie, het Beleidskader Wet natuurbescherming en het supplement Monitoring passen we de nadere uitwerking van het beleid met dit programma aan. Dit gebeurt in lijn met de Omgevingsvisie en met de ambitie om hiermee een kwaliteits­ en efficiencyslag in het faunabeheer en de monitoring te maken.

We zien vooral knelpunten voor faunabeheer met dodende maatregelen. Voor houdbare toestemmingsbesluiten zal meer en beter inzicht nodig zijn in de noodzaak (schadehistorie) en het nut (het effect) van het beheer. Voor dit inzicht is ook een betere registratie van preventieve methoden nodig: welke stappen zijn gezet om schade te voorkomen door andere methoden dan doden. Om beheer te kunnen toestaan is het wettelijk vereist om te weten wat de staat van instandhouding van de soort is. Hiervoor is betere monitoring nodig en voor soorten zullen de populatietrends moeten worden gevolgd. We wegen af in welke mate de benodigde (financiële) inspanningen voor de onderbouwing van toestemmingsbesluiten in het FBP voor het doden van dieren in verhouding staat tot de schade die door deze dieren veroorzaken.
Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring geeft nader beleid voor een toekomstbestendig faunabeheer, waarbij ieder zijn mogelijk gewijzigde rol uitvoert en effectieve preventieve methoden worden ingezet om in het geval van schadebestrijding het doden van dieren zoveel mogelijk te voorkomen.

1.3 Besluitvorming

Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring vervangt een deel van het Beleidskader Wet natuurbescherming (2017) te weten:

• de paragrafen 3.2.6 (vergunningverlening voor de opvang van dieren), 3.3 (Faunabeheer), 3.4 (Faunaschadebeleid), 3.5 (Overig)

• de hoofdstukken 6 (Monitoring, informatievoorziening en onderzoek), 8 (Communicatie), 9 (Financiën) en

• supplement C (beleidsregels schadebestrijding per diersoort).

Participatie en communicatie
Provinciale Staten hebben kaders vastgesteld die leidend zijn voor de inhoud van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring. Deze kaders staan in de Omgevingsvisie en de Programmabegroting. Daarnaast vormen de wet­ en regelgeving en daarop gebaseerde jurisprudentie kaders. Ook houden we rekening met interprovinciale afspraken.
Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring moet met deze kaders en afspraken in overeenstemming zijn. Maar er is ook nog ruimte voor het maken van keuzes bij de nadere invulling van het beleid. In april 2023 zijn voor de participatiebijeenkomst ongeveer 60 betrokken partners uitgenodigd om hun overwegingen te delen. Bij de bijeenkomst waren ongeveer 35 personen aanwezig, vanuit een breed scala aan organisaties. In een ‘world café­opzet’ is met name gesproken over de onderwerpen schade en preventie, ganzen, hoefdieren en monitoring. Dit resulteerde in een groot aantal aandachts­, knel­ en zorgpunten. Deze inbreng is meegenomen in de verdere invulling van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring.
Een conceptversie van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring is voor een schriftelijke reactie in de periode van 20 juni 2023 tot 17 juli 2023 voorgelegd aan de stakeholders. Hierop hebben we 13 reacties ontvangen, met bijna 140 opmerkingen. Deze zijn beantwoord in het document "Beantwoording reacties conceptversie OFM”. In dit document is ook aangegeven waar dit tot bijsturing van het ontwerp heeft geleid. Dit document is als een separate bijlage bij de ontwerpversie van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring ter inzage gelegd. De reacties hebben geleid tot waardevolle aanvullingen van de ontwerpversie van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring.

Vaststellen van het programma
Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring is een programma als bedoeld in de Omgevingswet. In artikel 3.4 van de Omgevingswet is bepaald dat Gedeputeerde Staten een programma vaststellen. Voordat het programma definitief is vastgesteld, is een ontwerpversie van 7 november tot en met 18 december 2023 ter inzage gelegd. Tijdens deze periode kon iedereen reageren door een zienswijze in te dienen. We hebben van 168 partijen een reactie gekregen op de ontwerpversie van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring. Deze zienswijzen zijn opgenomen in de Nota van Beantwoording, met in de bijlage de vragen die zijn gesteld tijdens de bespreking van het ontwerp in de Statencommissie RGW van 29 november 2023 en onze reactie daarop. Hierin is te lezen welke aanpassingen naar aanleiding van de ingediende zienswijzen zijn opgenomen in de definitieve versie van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring.

Milieueffectrapportage
Een milieueffectrapportage (MER) is niet nodig voor het kunnen vaststellen van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring omdat het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring onder het MER valt dat is opgesteld voor de Omgevingsvisie.

1.4 Leeswijzer

Van visie naar programma
We geven uitwerking aan onze ambities voor de fysieke leefomgeving met de kerninstrumenten uit de Omgevingswet: de omgevingsvisie en ­verordening en programma’s. Deze vormen een samenhangend geheel en vullen elkaar aan (zie figuur 1).

De omgevingsvisie beschrijft de ambities en het strategisch beleid voor de fysieke leefomgeving en is alleen bindend voor de provincie. Het is een integrale visie. Het beleid van de omgevingsvisie krijgt uitwerking via de omgevingsverordening en programma’s.

Als het beleid uit een omgevingsvisie verder uitgewerkt moet worden, kan dat volgens de Omgevingswet in een programma. In programma’s kunnen overheden maatregelen formuleren die leiden tot de gewenste kwaliteit van de fysieke leefomgeving. Programma’s zijn niet integraal maar (multi)sectoraal en ingezet op samenhang, zowel qua proces als inhoud. Een programma is zelfbindend, voor het orgaan dat het programma vaststelt. Mocht de uitwerking in het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring aanleiding geven tot bijstelling van onze Omgevingsvisie, dan verwerken wij dat bij de eerstvolgende bijstelling daarvan (in beginsel iedere vier jaar).
Als het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring aanleiding geeft onze Omgevingsverordening aan te passen, dan gebeurt dit bij de jaarlijkse bijstelling daarvan. Wijzigingen of intrekken van beleidsregels, zoals de Beleidsregels natuur en landschap, volgen gelijk of zo spoedig mogelijk na vaststelling van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring, of nadat de uitwerking van een actiepunt uit het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring daartoe aanleiding geeft. Het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring is een onderdeel van de provinciale beleidsdocumenten die zijn gemaakt in het kader van de Omgevingswet. Vanaf 1 januari 2024 zijn de regels van de Wet natuurbescherming onderdeel van de Omgevingswet.

In dit stuk wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de terminologie uit de Omgevingswet. Dit betekent dat waar voorheen van een vrijstelling werd gesproken, nu de term “vergunningvrij geval” wordt gebruikt. Ook de term ontheffing wordt niet meer gebruikt, dit valt onder een omgevingsvergunning (kortweg; vergunning). Voor flora­ en fauna­activiteiten in onze Omgevingsverordening wordt de term vrijstelling nog gebruikt. Daarmee worden activiteiten bedoeld die kunnen worden aangewezen als vergunningvrij en worden in dit programma aangehaald als “vergunningvrij geval”.

De omgevingsverordening bevat regels die deels alleen gelden voor gemeenten, waterschappen en uitvoeringsdiensten, en deels voor iedereen.

Figuur 1: Samenhangend pakket aan instrumenten (bron: Omgevingsvisie)

Actiepunten
1. Na vaststelling van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring het nader ingevulde beleid, waar nodig, verwerken in Omgevingsvisie bij de eerstvolgende wijziging.
2. Na vaststelling van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring de regels verwerken in Omgevingsverordening en Beleidsregels natuur en landschap.
3. Regels in de Omgevingsverordening en Beleidsregels natuur en landschap aanpassen gedurende de looptijd van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring, als uitwerking van bepaalde actiepunten in het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring daartoe aanleiding geeft.

• Trekker: provincie

Hoofdstuk 2: Over het programma faunabeleid en monitoring
In Hoofdstuk 2 Over het programma faunabeleid en monitoring wordt toegelicht hoe het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring voortkomt uit de kaders van de Omgevingsvisie en de provinciale beleids­ en meerjarendoelen en wat de relatie is met andere beleidsthema’s en het overige natuurbeleid.

Hoofdstuk 3: Faunabeleid
Hier gaan we in op de nadere uitwerking van het nieuwe faunabeleid. We gaan in op de grondgebruiker, de Faunabeheereenheid en de wildbeheereenheden die een belangrijke rol hebben in de uitvoering. Hoofdstuk 3 Faunabeleid, noodzaak tot herziening en uitvoering geeft onze aanpak per soort weer en vormt een belangrijke basis voor de totstandkoming van het nieuwe faunabeheerplan. Ook gaan we in op de tegemoetkoming in schade op het moment dat beheer onvoldoende werkt om schade te beperken.

Hoofdstuk 4: Monitoring
In Hoofdstuk 4 Monitoring faunasoorten beschrijven we wat nodig is en welke acties we ondernemen om beter inzicht te krijgen in de staat van instandhouding van beschermde soorten en om in de ogen van de rechtspraak te kunnen voldoen aan de eisen om waar nodig faunabeheer te kunnen toepassen. Voor houdbare besluiten moet dit inzicht worden verbeterd. Dit hoofdstuk heeft betrekking op alle beschermde faunasoorten waarop Gedeputeerde Staten moet besluiten om wel of niet af te wijken van de bescherming.
Dit gaat dus om besluiten in het kader van faunabeheer maar ook ruimtelijke ontwikkeling. Ook heeft dit hoofdstuk in zekere mate betrekking op de monitoring van faunasoorten die in hun voortbestaan worden bedreigd (rode lijst, icoon­ en aandachtsoorten, zie paragraaf 2.3 Relatie met overig natuurbeleid).

In Hoofdstuk 5 Communicatieafspraken over het faunabeleid en monitoring tot en met Hoofdstuk 8 Financien worden communicatie, samenwerking, toezicht en handhaving en financiering over de nadere uitwerking van het beleid beschreven.

In de bijlagen wordt de nodige achtergrondinformatie gegeven, zoals Bijlage 1 Wettelijk kader, Bijlage 2 Rollen, taken en verantwoordelijkheden voor aanpak faunaschade, Bijlage 3 Overzichtstabel programmaopgaves per soort en onderwerp en Bijlage 4 Bouwstenen.

2.1 Het belangrijkste beleid voor faunabeheer en monitoring in de Omgevingsvisie en de Programmabegroting

In de Omgevingsvisie en de Programmabegroting hebben Provinciale Staten de kaders vastgelegd. De voor het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring belangrijkste kaders worden hierna genoemd.

Provinciaal belang
De Omgevingsvisie beschrijft de provinciale belangen. Voor onderwerpen waar er een provinciaal belang is, maakt de provincie omgevingsbeleid. Dat beleid wordt waar nodig nader uitgewerkt in omgevingsprogramma’s.
Voor het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring zijn, met name, twee provinciale belangen relevant:

• Behouden en versterken van de biodiversiteit.

• Bevorderen van een duurzame en economisch rendabele landbouw.

Het beleid in de Omgevingsvisie is opgehangen aan zeven samenhangende beleidsthema’s. Faunabeleid en monitoring is onderdeel van het beleidsthema Toekomstbestendige natuur en landbouw.

Figuur 2: de zeven beleidsthema's uit de Omgevingsvisie

Sturingsfilosofie en rollen Omgevingsvisie
Wij volgen de sturingsfilosofie uit de Omgevingsvisie: We bieden ruimte voor ontwikkelingen die passen bij de Utrechtse kwaliteiten, met het principe ‘lokaal wat kan, provinciaal wat moet’ als basis en met de nadrukkelijke wens de doelen in samenwerking te halen.

In de Omgevingsvisie zijn de rollen toegelicht die wij kunnen vervullen. Het gaat om de volgende vier rollen, waarvoor in de praktijk een mix van deze rollen geldt in samenwerking met andere partijen:

• Stimuleren: facilitator, aanleveren van expertise en capaciteit, subsidieverstrekker, motivator etc.. In deze rol ondersteunen we andere partijen bij hun samenwerking en het uitvoeren van projecten.

• Participeren: coördinator, ontwikkelaar, partner, netwerker, samenwerker, deelnemer etc.. In deze rol werken we samen met vooral andere overheden en maatschappelijke organisaties aan onze eigen opgaven of aan opgaven van de andere partijen, bijvoorbeeld in gebiedsontwikkelingen.

• Realiseren: opdrachtgever, trekker, regisseur etc. In deze rol zijn we leidend, ondernemend, aansturend, maken we prestatieafspraken, zorgen we voor regionaal programmeren, voeren we regie.

• Reguleren: regelstellend ten behoeve van het provinciaal belang en de provinciale wettelijke taken. In deze rol stellen we in de Omgevingsverordening, als dit doelmatig en doeltreffend is, (instructie)regels over het omgevingsplan en de waterschapsverordening.

Rollen, taken en verantwoordelijkheden van actoren die samenwerken binnen het faunabeleid en ­beheer.

In afwijking van de sturingsfilosofie en rollen in de Omgevingsvisie zijn in het faunabeleid en het faunabeheer alle rollen al grotendeels wettelijk gegeven vanuit de Omgevingswet.
In Bijlage 2 Rollen, taken en verantwoordelijkheden voor aanpak faunaschade zijn alle actoren met een rol beschreven.

Figuur 3: de vier rollen van de provincie Utrecht

De hoofdlijn is dat dat de schadebestrijding voor het grootste deel geen taak is van de provincie. De grondgebruikers, die zijn verenigd in het Faunabeheereenheid­bestuur, zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van beheer en schadebestrijding. Het uitgangspunt van de wetgever is dat diegene die schade dreigt te lijden deze zelf zoveel mogelijk probeert te voorkomen. Veelal is dat dus de grondgebruiker. Dat kan de agrarisch bedrijfsmatige grondgebruiker zijn, maar ook bijvoorbeeld terreinbeherende natuurorganisaties, landgoedeigenaren, waterschappen, provincie en gemeentes. De grondgebruiker dient in veel gevallen preventieve middelen in te zetten om schade te voorkomen of beperken. Indien hiermee de schade onvoldoende kan worden beperkt dan kan, op basis van een aanwijzing als vergunningvrij geval of een vergunning, zonodig dodelijk beheer plaatsvinden door (veelal) houders van een omgevingsvergunning voor een jachtgeweeractiviteit.

Het stelsel werkt kort samengevat als volgt: Provinciale Staten geven in de Omgevingsverordening eisen mee voor de inhoud van het Faunabeheerplan voor de Faunabeheereenheid. Naast het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring, geeft dit een nadere invulling voor de Faunabeheereenheid. Als de Faunabeheereenheid het Faunabeheerplan heeft vastgesteld, dan krijgen Gedeputeerde Staten dat voorgelegd ter goedkeuring. Gedeputeerde Staten toetsen onder andere of in voldoende mate rekening is gehouden aan de door Provinciale Staten gestelde eisen met betrekking tot preventieve methoden, beheer, schadebestrijding en jacht. Als Gedeputeerde Staten het plan goedkeuren, kan de Faunabeheereenheid op basis daarvan vergunningsaanvragen indienen die worden gemotiveerd met de gegevens uit het Faunabeheerplan. Vervolgens beslissen Gedepteerde Staten op de aanvraag. Als de vergunning aan de Faunabeheereenheid wordt verleend, dan schrijft de Faunabeheereenheid de vergunning door aan de wildbeheereenheden (WBE's) die hier vervolgens gebruik van mogen maken. Daar waar er sprake is van het gebruik van vang­ en dodingsmiddelen verzorgen zij in hoofdzaak de uitvoering van het faunabeheer zoals dat is opgenomen in het Faunabeheerplan. De Regionale uitvoeringsdienst Utrecht (RUD) ziet namens Gedeputeerde Staten toe op de naleving van de voorschriften verbonden aan de vergunning en andere vereisten vanuit de wet. Als schade onvoldoende kan worden voorkomen na de inzet van preventieve methoden en/of afschot, kan de grondgebruiker een tegemoetkoming aanvragen voor de schade via de provinciale uitvoeringsorganisatie BIJ12. De aanvraag wordt mede beoordeeld op basis van de faunaschade tegemoetkoming beleidsregels in de Beleidsregels natuur en landschap.

Hoewel wettelijk de rollen en taken duidelijk zijn gedefinieerd, moet het stelsel in samenhang worden gezien. Samenwerking is in het stelsel onontbeerlijk. Zeker met oog op de benoemde uitdagingen in dit omgevingsprogramma.

Faunabeleid en faunabeheer
In onderstaand schema is in hoofdlijn weergegeven hoe het faunabeleid en beheer is georganiseerd. Dit is in de Omgevingswet geregeld en beschreven.

Figuur 4: In dit scherma wordt weergegeven hoe het faunabeleid en faunabeheer is georganiseerd.

De provinciale ambities voor natuur (Omgevingsvisie)

• 2050: binnen en buiten het NatuurNetwerk Nederland (NNN), in zowel het landelijk als het stedelijk gebied, is er in 2050 een gunstige staat van instandhouding van beschermde en bedreigde flora en fauna en is de biodiversiteit toegenomen ten opzichte van 1990.

• 2050: de natuur heeft een hoge belevingswaarde en er is een grote maatschappelijke betrokkenheid bij natuur.

De provinciale beleids- en meerjarendoelen voor deze ambities (Programmabegroting)
Beleidsdoel 2.2:

• De kwaliteit van de natuur is goed/divers en veerkrachtig

• Daarop betrekking hebbend meerjarendoel 2.2.3:

  • De balans tussen ingrepen/faunabeheer en instandhoudingsdoelen bewaken en verbeteren.

Het hiervoor vastgestelde omgevingsbeleid (Omgevingsvisie)
1. Kern van ons natuurbeleid

• Centraal staat het beschermen en ontwikkelen van beleefbare natuur en het behouden en herstellen van de biologische diversiteit.

• Doel van het provinciale beleid is het bereiken van een gunstige staat van instandhouding van alle van nature voorkomende beschermde en bedreigde flora en fauna. Ons streven is minder soorten op de Rode Lijst en minder soorten in de meest bedreigde categorieën. Om dit te bereiken is er een robuust netwerk (Natuur Netwerk Nederland, NNN) met aaneengesloten gebieden die van hoge kwaliteit zijn aangewezen. Het robuuste netwerk dat de provincie heeft aangewezen, vormt de basis van het behoud en herstel van de biodiversiteit in de fysieke leefomgeving van alle van nature in Nederland voorkomende soorten (30.000 ha). Onderdeel van dit netwerk zijn de bij Europa aangemelde Natura 2000 (N2000) gebieden en de Groene contour gebieden.

2. Bescherming en ontwikkeling leefgebieden van bedreigde flora en fauna

• In de agrarische weidevogelkerngebieden stimuleren we de verbetering van de kwaliteit ervan via agrarisch natuurbeheer. We monitoren de stand van de weidevogels en nemen zo nodig extra maatregelen voor de bescherming van deze gebieden.

• In ganzenrustgebieden geven wij ruimte voor overwinterende ganzen. In deze gebieden geldt dat ganzen in bepaalde periodes niet verontrust en geschoten mogen worden.

3. Goede balans tussen natuurbescherming en andere ontwikkelingen

• We beschermen onze wilde flora en fauna door zorgvuldige vergunningverlening en actieve handhaving van de Omgevingswet. We stimuleren dat initiatiefnemers in een vroeg stadium rekening houden met de natuurwetgeving bij nieuwe ontwikkelingen.

• Samen met de Faunabeheereenheid willen we meer inzetten op het voorkomen van schade veroorzaakt door wilde dieren en het voorkomen van aanrijdingen met wilde hoefdieren. Indien bestrijding van wilde dieren onafwendbaar is dan zetten wij in op de diervriendelijkste methode. We intensiveren het onderzoek naar alternatieve beheermethoden.
  
  

2.2 Relatie met andere provinciale beleidsthema's

De Omgevingsvisie bevat de integrale visie op het omgevingsbeleid van de provincie Utrecht. In 2.1 Het belangrijkste beleid voor faunabeheer en monitoring in de Omgevingsvisie en de Programmabegroting is al aangegeven dat het beleid in de Omgevingsvisie is opgehangen aan zeven samenhangende beleidsthema’s (figuur 2). Daarnaast zijn er overkoepelde thema’s zoals circulariteit. Bij het opstellen van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring hebben we gekeken naar samenhang met andere provinciale belangen en programma’s. Feitelijk is door de tamelijk sectorale begrenzing van de onderwerpen in het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring de samenhang met de meeste andere programma’s niet wezenlijk aanwezig. Uitzondering hierop zijn het programma Mobiliteit en het nog vast te stellen Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG). Bij raakvlakken met toekomstige programma’s kijken we hoe rekening kan worden gehouden met het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring.

Figuur 5: beleidsthema's en programma's

Programma Mobiliteit 2019 – 2023
In het Mobiliteitsprogramma is opgenomen dat de provincie negatieve effecten van mobiliteit op de leefomgeving wil voorkomen om daarmee de kwaliteit te waarborgen. Een van de onderdelen is het verbeteren van de oversteekbaarheid door fauna. De uitvoering levert een bijdrage aan het behoud van de kwaliteit van de leefomgeving, in dit geval natuur. Het doel is het aantal aanrijdingen met dieren terug te dringen en daarmee een bijdrage te leveren aan de verkeersveiligheid en de biodiversiteit. Op het moment van schrijven wordt de laatste hand gelegd aan het Bereikbaarheidsprogramma 2024 – 2029. Dit wordt de opvolger van het Mobiliteitsprogramma, waarin een meer programmatische aanpak wordt nagestreefd.

Om concreet invulling te geven aan de ambitie ligt de focus voor 2024 op het opstellen van een breed ingestoken programmering van maatregelen om de oversteekbaarheid door fauna te verbeteren. Voor elke maatregel in deze programmering wordt een afweging gemaakt tussen het effect en de geschatte kosten. Daarnaast wordt bij de prioritering van de maatregelen gekeken naar de haalbaarheid en de mogelijkheid om verschillende werkzaamheden op één stuk weg te combineren. Naar verwachting start vanaf 2025 de voorbereiding en realisatie van de maatregelen. In 2024 worden reeds ingezette trajecten uitgevoerd.

2.3 Relatie met overig natuurbeleid

Actieve soortenbescherming: maatregelen voor aandacht­ en rode lijstsoorten

De provincie Utrecht streeft naar robuuste vitale natuur (Natuurvisie 2017). Om dat doel te bereiken worden op elkaar aangesloten natuurgebieden aangewezen en beschermt via het NatuurNetwerkNederland (NNN), waarbinnen ook Natura 2000­-gebieden en de Groene Contour vallen. Daarbuiten zijn ook maatregelen van kracht om bijvoorbeeld Vogel­ en Habitatrichtlijnsoorten te behouden en herstellen. Dit verloopt onder andere via het supplement Biodiversiteit, waarin de icoon­, aandacht­ en Rode lijstsoorten voor de provincie Utrecht benoemd zijn. Voor deze soorten geldt dat de provincie Utrecht belangrijk is omdat het zwaartepunt van hun habitat en leefgebied in onze provincie gelegen is. Ook is er een weidevogelvisie uit 2012 en een visie agrarisch natuurbeheer uit 2022. De uitvoering is er onder andere op gericht soorten te behouden en te beschermen.

Het accent voor soortenmonitoring ligt tot op heden vooral in en nabij Natura 2000­-gebieden. Op dit moment is er geen goed beeld van de ontwikkeling van de leefgebieden van icoon­, aandacht­ en Rode lijstsoorten binnen de gehele provincie Utrecht. Trendbepalingen voor relatief zeldzame soorten zijn arbeidsintensief en dus kostbaar. Toch willen we hier in de komende jaren een verbeterslag maken. Daarvoor stellen we een monitoringsplan op dat uitvoerbaar en betaalbaar is, maar tegelijk voldoende inzicht geeft in de status van het merendeel van deze soorten. Zie Hoofdstuk 4 Monitoring faunasoorten.

Passieve soortenbescherming: ruimtelijke ingrepen en staat van instandhouding
Overal in de provincie Utrecht zullen regelmatig ruimtelijke ingrepen plaatsvinden die beschermde soorten (al dan niet tijdelijk) benadelen. Om te kunnen beoordelen of mitigerende en/of compenserende maatregelen nodig zijn voor de soortenbescherming, hanteren wij een aantal criteria (zie Beleidskader wet natuurbescherming 2017). Daarnaast is het nieuwe instrument Soortenmanagementplan (SMP) geïntroduceerd. Hiermee kunnen gemeenten in één keer voor een hele gemeente ecologisch onderzoek laten doen en maatregelen nemen op gebiedsniveau. Zo’n plan vormt de basis voor een gebiedsgerichte vergunning. Effectmonitoring moet helder maken of deze aanpak goed werkt om gebouwbewonende soorten zoals bijvoorbeeld huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen te behouden en/of te versterken in stedelijk gebied.

In alle (toestemmings)besluiten waar beschermde flora en fauna in het geding zijn, zal moeten worden getoetst op de staat van instandhouding (SvI) van soorten die door een activiteit worden getroffen. Flora en/of fauna is een in gunstige SvI als wordt voldaan aan de volgende voorwaarden:

• Uit populatie­dynamische gegevens blijkt dat de betrokken soort nog steeds een levensvatbare component is van de natuurlijke habitat waarin hij voorkomt en dat vermoedelijk op lange termijn zal blijven;

• Het natuurlijke verspreidingsgebied van die soort niet kleiner wordt of binnen afzienbare tijd lijkt te zullen worden;

• Er een voldoende grote habitat bestaat en waarschijnlijk zal blijven bestaan om de populaties van die soort op lange termijn in stand te houden.

Bovenstaande punten zijn zowel ‘nu’ als in ‘toekomstperspectief’ gewaarborgd. Met het oog op gerechtelijke uitspraken zal de monitoring moeten worden geïntensiveerd om dit inzicht te verbeteren. In die gevallen waarbij een vergunning met compenserende maatregelen kon worden verleend, zal de handhaving op de registratie van de genomen mitigerende en compen­serende maatregelen (opgenomen in de vergunningsvoorwaarden) verder worden verbeterd om ook bij te dragen aan de kennis omtrent de SvI van een bepaalde soort. Ook voor het Faunabeheerplan is de SvI essentieel. Zie Hoofdstuk 4 Monitoring faunasoorten.

Natura 2000 gebiedsbescherming en faunabeheer
Bij beheer en schadebestrijding in en direct grenzend aan Natura 2000­-gebieden worden twee afwegingen gemaakt: één voor de regels die gelden voor het beschermen van de gebieden en één voor de bepalingen voor de bescherming van soorten. Het kan voorkomen dat een handeling bij gebiedsbescherming wel is toegestaan, maar bij soortenbescherming niet of andersom. Voor de uitvoering van de betreffende handelingen moet op beide aanvragen positief zijn beschikt. Dit geldt ook voor beschermde soorten die elkaar beconcurreren of overheersen en waar vanuit ecologische perspectief moet worden ingegrepen.
Uit een in 2022 extern uitgevoerde analyse blijkt dat in alle Natura 2000­-gebieden binnen de provincie (met inbegrip van de 600m randzone), faunabeheerhandelingen (jacht, schadebestrijding en beheer) plaatsvinden die niet getoetst zijn op hun impact op natuurdoelen. In 2023 en 2024 vinden deze toetsen alsnog plaats in de vorm van passende beoordelingen. Deze worden in opdracht van de Faunabeheereenheid uitgevoerd. De provincie reguleert en stimuleert hierin. Dit proces loopt gelijk op met de te actualiseren Natura 2000­-beheerplannen. Op basis van deze beoordelingen kunnen via het Natura 2000­beheerplan bepaalde handelingen vergunningvrij worden uitgevoerd, zoals het vangen of doden van dieren. Als er significante effecten te verwachten zijn die niet gemitigeerd kunnen worden, dan moet de Faunabeheereenheid voor de handelingen een vergunning aanvragen. Deze procedure is voor de Oostelijke Vechtplassen gestart, waar passende beoordeling is afgerond en vergunning recent is aangevraagd. De overige gebieden volgen.

Actiepunt

1. Op laten stellen van passende beoordelingen voor jacht­ schadebestrijding en beheer in en rondom Natura 2000-­gebieden en bijbehorende vergunningen regelen.

• Trekker: Faunabeheereenheid

Provinciaal Uitvoeringsprogramma invasieve exoten 2022 – 2026
Dit programma draagt bij aan onze verantwoordelijkheid en ambitie neergelegd in de provinciale Natuurvisie en Omgevingsvisie ter bescherming en behoud van inheemse flora en fauna en behoud van biodiversiteitsdoelstellingen. Het uitvoeringsprogramma geeft invulling aan onze wettelijke taak voor uitroeiing en beheersing van invasieve exoten en herstel van inheemse flora en fauna. Dit programma vormt het provinciale uitvoeringskader. De aanpak van sommige soorten zijn ook opgenomen in het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring. Het voorkomen van soorten in de provincie is inzichtelijk gemaakt in factsheets per soort.
Voor de soorten opgenomen in een Faunabeheerplan geldt de algemene verplichting uit het eerste lid van artikel 11.63 Besluit activiteiten leefomgeving: voor eenieder die bij het vangen of doden van dieren in het kader van schadebestrijding, populatiebeheer of jacht is betrokken, geldt om daarbij te handelen overeenkomstig het Faunabeheerplan. Vanwege de gewenste flexibiliteit geldt deze verplichting niet voor de bestrijding van invasieve exoten of van verwilderde dieren die in het Uitvoeringsprogramma invasieve exoten zijn opgenomen of worden opgenomen. Voor zover deze soorten met het geweer bestreden worden loopt dit via een vergunning op basis van de Omgevingswet (voorheen een opdracht op basis van de Wet natuurbescherming).

Aangereden wilde dieren (valwild)
Het reguleren van de zorg voor aangereden en gevonden in het wild levende dieren is van groot belang vanwege de verkeersveiligheid (snel verwijderen van aangereden dieren) en om onnodig lijden van de dieren te voorkomen. Het betreft landelijk vooral reeën, maar ook edel­ en damherten en wilde zwijnen. Voor deze diersoorten is opvang en herstel zelden mogelijk. In de provincie komen jaarlijks tussen de 310 en 350 officiële meldingen binnen van aanrijdingen met reeën en incidenteel met damherten. Daarnaast zijn er ook aanrijdingen die niet gemeld worden.

De afhandeling en registratie van valwild vindt plaats door de zelfstandige Stichting Valwild, opgericht in 2006. De stichting krijgt zijn bevoegdheden via een vergunning (toestemmingsbesluit) volgens de Omgevingswet (zie hoofdstuk 3.4.3 onder het kopje schade beperken via een vergunning voor populatiebeheer). De stichting Valwild mag ingrijpen (doden, onder zich hebben en vervoeren) bij aanrijdingen of anderszins gedode of gewond geraakte damherten, edelherten, reeën, wilde zwijnen en overige beschermde en onbeschermde diersoorten. Gelijktijdig registreert de stichting verschillende kenmerken van de soorten valwild en de locatie daarvan. De Stichting Valwild heeft met de Faunabeheereenheid en de provincie afspraken vastgelegd over de beschikbaarheid van de Utrechtse valwilddata van de Stichting Valwild Utrecht in 2023. Ook zijn afspraken vastgelegd over een jaarlijkse bijdragen in de beheerkosten, zoals licenties. Vanwege het belang van de verkeersveiligheid (snel verwijderen van aangereden dieren) hebben ook de wegbeheerders overeenkomsten met de stichting gesloten. Die vergoeden de onkosten die de stichting hiervoor maakt (gemeente, provincie (mobiliteit), Rijkswaterstaat).

Keten opvang en transport van in het wild levende dieren
Voor het onderwerp opvang en transport van in het wild levende inheemse dieren ligt er, vanuit de Omgevingswet, alleen een wettelijke provinciale taak ten aanzien van de opvangcentra. Het gaat hier om de vergunning van de wettelijke verboden voor het mogen vangen van wettelijk beschermde gewonde dieren, het onder zich hebben van deze dieren, het gebruik van vangmiddelen en het terugzetten. De provincie verleent deze vergunningen aan opvangcentra die voldoen aan de Beleidsregels natuur en landschap. Om kwaliteit te borgen is daarin opgenomen dat opvangcentra moeten voldoen aan de landelijke Beleidsregels kwaliteit opvang diersoorten. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) werkt aan een wijziging. Als deze definitief is, zal deze in de Beleidsregels natuur en landschap worden verwerkt. Wettelijke gezien zijn er geen financiële verplichtingen jegens de opvangcentra. Toch ondersteunt de provincie (op basis van het coalitieakkoord en moties) structureel de keten voor opvang en transport van beschermde in het wild levende dieren financieel met 50.000 euro per jaar. De huidige inzet van deze middelen via een vouchersystematiek loopt nog tot en met 2024. Wij gaan daarom dit jaar aan de slag met het uitdenken van een nieuw plan van aanpak. Verder blijven we de Vogelopvang Utrecht ondersteunen met structureel ca. 11.000 euro per jaar.

Actiepunt
2. Uitdenken nieuw plan van aanpak voor de ondersteuning van de keten opvang en transport van in het wild levende dieren.

• Trekker: provincie

• Betrokken partners: DierenLot en Dierenbescherming

2.4 Relatie met plannen van medeoverheden

Op het gebied van soortenbescherming en schadebestrijding werken Rijk en de gezamenlijke provincies nauw samen. Het spreekt voor zich dat we de afspraken naleven die we hierover met de medeoverheden hebben gemaakt. Alleen op die manier is een gezamenlijk doelbereik voor soortenbescherming en schadebestrijding te realiseren.

3.1 Achtergrondinformatie

Faunabeleid, onderdeel van het natuurbeleid
Het provinciaal faunabeleid is onderdeel van het natuurbeleid en is gericht op een balans tussen het behoud van soorten en hun leefgebieden enerzijds en het beperken van schade anderzijds. Het faunabeleid en ­beheer is onderdeel van het integrale natuurbeleid en ­beheer en versterkt de beleidsvelden ‘biodiversiteit verhogen en behouden’ en ‘het realiseren van en robuust natuurnetwerk’.

Daar vloeit uitvoering uit voort: het faunabeheer, ofwel het planmatig en gecoördineerd beheer van soorten. Daarbij worden soorten die potentieel schade kunnen veroorzaken verjaagd, geweerd (al dan niet met natuurlijke habitatmaatregelen), verstoord of gedood. Het kan gaan over soorten zoals ganzen, bevers, wilde zwijnen, knobbelzwanen, wolven en spreeuwen.

In Bijlage 3 Overzichtstabel programmaopgaves per soort en onderwerp is een overzicht bijgevoegd van de faunabeheersoorten, maar ook soorten waarop we de monitoring willen verbeteren voor passieve en actieve soortenbescherming. De Faunabeheereenheid heeft voor de faunabeheersoorten, al dan niet, een planmatig gecoördineerd beheer opgesteld in hun geldende FBP 2019 – 2025 met onderbouwing voor toestemmingsbesluiten. Onder kopje 3.5 Faunabeheer geven wij een nadere uitwerking van het beleid dat voor alle soorten geldt en het beleid specifiek voor enkele soorten. De bijlage geeft ook inzicht onder welke regeling soorten vallen. In deze bijlage hebben we ook in grote lijnen de andere opgaven opgenomen die wij in dit programma benoemen op het gebied van faunabeheer en monitoring.

Hieronder besteden we ten eerste aandacht aan de wettelijke grondslag in de Omgevingswet voor het faunabeheer en de verdeling van taken en verantwoordelijkheden.

Grondslag in de Omgevingswet
De wettelijke grondslag voor het faunabeheer en de monitoring is geregeld in de Omgevingswet. De Natuurvisie en het Beleidskader zijn nog gebaseerd op de Wnb. Dit betekent een aanpassing naar de juiste regels onder de Omgevingswet en bijbehorende AMvB’s. In Bijlage 1 Wettelijk kader is verwoord wat dit betekent voor het faunabeheer, de zorgplicht en vergunningplicht.

Wie staat waarvoor aan de lat?
Onder 2.1 Het belangrijkste beleid voor faunabeheer en monitoring in de Omgevingsvisie en de Programmabegroting zijn de taken en verantwoordelijkheden al nader geschetst met een verwijzing naar Bijlage 2 Rollen, taken en verantwoordelijkheden voor aanpak faunaschade. In dit verband nog kort het volgende: naast de regels uit de Omgevingsverordening geeft het OFM nader beleid voor de uitvoering van het faunabeleid. In de Omgevingsverordening staat al dat in een Faunabeheerplan moet worden opgenomen welke handelingen zijn verricht om schade te voorkomen en wat de effectiviteit hiervan is. Hierbij gaat het om alle handelingen, niet alleen over afschot. Dit is de basis voor de Faunabeheereenheid voor het Faunabeheerplan. Wij zullen bij de goedkeuring van de komende Faunabeheerplannen meer aandacht hebben voor de inzet van preventieve methoden.

3.2 Grondgebruiker

Binnen het faunabeheer speelt de grondgebruiker een belangrijke rol. De verantwoordelijkheid om schade te voorkomen en te beperken ligt in eerste instantie bij de grondgebruiker.

Dit zien we ook terug in de wetsgeschiedenis en jurisprudentie: “Uitgangspunt van het beleid is dat de bescherming van eigendommen tegen schade door dieren primair de verantwoordelijkheid van de burger zelf is. Deze moet waar mogelijk – volgens de jurisprudentie van de Afdeling bestuursrechtspraak «naar eisen van redelijkheid en billijkheid» – maatregelen nemen en inspanningen verrichten om schade aan zijn eigendommen te voorkomen. Als preventiemaatregelen tekortschieten, kunnen maatregelen in het kader van schadebestrijding en populatiebeheer uitkomst bieden.” (Aanvullingswet natuur, MvT, p. 88, voorheen: MvT van de Wnb p. 286).
De grondgebruiker probeert allereerst te kijken welke preventieve maatregelen het beste ingezet kunnen worden. Waar preventie niet afdoende werkt of niet van toepassing is, kan de grondgebruiker overeenkomstig het Faunabeheerplan gebruik maken van de vrijwillige inzet van jagers via de wildbeheereenheden.

3.3 Faunabeheereenheid Utrecht

Een Faunabeheereenheid zet zich in voor een maatschappelijk verantwoorde, transparante, deskundige, gecoördineerde en planmatige uitoefening van jacht, populatiebeheer en bestrijding van dieren die schade veroorzaken. Iedere Faunabeheereenheid moet voor haar werkgebied een Faunabeheerplan opstellen om daartoe te komen.
Het werkgebied van de Faunabeheereenheid Utrecht, de samenstelling van het bestuur en de eisen voor de inhoud van het Faunabeheerplan staat beschreven in paragraaf 6.3 Faunabeheer en wildbeheer van de Omgevingsverordening. De Faunabeheereenheid houdt zich bezig met faunabeheer binnen het grondgebied van de gehele provincie Utrecht. Het bestuur van de Faunabeheereenheid wordt vertegenwoordigd door Utrechts Particulier Grondbezit, Staatsbosbeheer, Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging, Nederlandse Organisatie voor Jacht en Grondbeheer, LTO Noord, het Utrechts Landschap, Natuurmonumenten, Zuid-­Hollands Landschap en de Dierenbescherming. De voorzitter is onafhankelijk.
De Faunabeheereenheid zorgt voor jaarlijks verslag aan ons van de volgende rapportages (artikel 6.33 Ov):

• cijfermatige rapportages over de uitvoering van faunabeheer, schadebestrijding en de uitvoering van de jacht, waarin opgenomen de aantallen gedode dieren en geraapte of onklaar gemaakte eieren, onderverdeeld naar diersoort en naar wildbeheereenheid;

• rapportages van het gebruik van preventieve en alternatieve middelen voor het voorkomen van schade;

• cijfermatige rapportages over de uitvoering van de jacht, waarin opgenomen het aantal gedode dieren, onderverdeeld naar wildsoort.

Faunabeheerplan
Uitgangpunt van het Faunabeheerplan is integraal faunabeheer voor schadebestrijding, beheer en jacht gedurende een langere periode om onder andere (gewas)schade te voorkomen. Het plan dient minimaal te voldoen aan de eisen en voorwaarden die in de Omgevingswet en de Omgevingsverordening zijn genoemd. Het plan heeft een maximale looptijd van 6 jaar, waarbij de Faunabeheereenheid het plan tussentijds kan bijstellen met goedkeuring van Gedeputeerde Staten. Op verzoek van de Faunabeheereenheid kunnen Gedeputeerde Staten besluiten om de geldigheidsduur van het Faunabeheerplan eenmaal met maximaal één jaar verlengen (artikel 6.34 Ov). Het huidige Faunabeheerplan loopt eind 2025 af. Een nieuw plan voor de periode 2026 – 2031 moet rond halverwege 2025 gereed zijn, zodat de Faunabeheereenheid tijdig de daaraan verbonden vergunningen kan aanvragen (voor eind 2025) en de provincie tussen eind 2025 en begin 2026 kan besluiten op de aangevraagde vergunningen.
Het Faunabeheerplan geeft inzicht in middelen en methoden die worden ingezet bij het faunabeheer. Verder bevat het een onderbouwing met trendtellingen van de populaties van in het wild levende dieren in het gebied waarover het plan gaat (artikel 6.2, lid 2 Omgevingsbesluit). Deze informatie is ook nodig om een oordeel te kunnen vellen over de staat van instandhouding van de betreffende diersoorten. Dit is één van de toetsingscriteria bij een afwijking van de algemene beschermingsbepalingen bij beschermde diersoorten. Het Faunabeheerplan vormt mede de onderbouwing voor de flora­ en fauna­activiteiten die in paragraaf 6.4.1 van de Omgevingsverordening als vergunningvrij zijn aangewezen. Dit zijn bepalingen ten aanzien van soorten die landelijk en/of provinciaal als vergunningvrij zijn aangewezen of waarvoor een vergunning voor schadebestrijding kan worden aangevraagd. In artikel 11.63, lid 1 Bal staat dat de uitoefening van de jacht wordt uitgevoerd volgens het Faunabeheerplan. Dit betekent dat hiervoor een regeling in het Faunabeheerplan moet staan. Provinciale Staten hebben er voor gekozen om geen specifieke voorschriften op te nemen over de wijze waarop de jacht moet plaatsvinden. Dit wordt overgelaten aan de Faunabeheereenheid. Wel wordt verlangd dat in het Faunabeheerplan de samenhang duidelijk wordt gemaakt tussen jacht, het gebruik van landelijke en provinciale aanwijzingen van vergunningvrije gevallen en vergunningen in relatie tot de effecten op de populatie van deze toestemmingen. In het Faunabeheerplan zal onderbouwd moeten worden dat er sprake is van een redelijke wildstand en op welke wijze deze is geborgd.
Op basis van het Faunabeheerplan kan de Faunabeheereenheid vervolgens bij de provincie omgevingsvergunningen aanvragen voor flora­ en faunaactiviteiten. De aanvraag voor een omgevingsvergunning loopt meestal via het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Soms loopt de aanvraag via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), het Digitaal Stelsel Omgevingswet geeft dat dan aan.

Loketfunctie
Afspraak tussen provincie en Faunabeheereenheid is dat alle aanvragen voor faunabeheer worden ingediend bij het faunaloket van de Faunabeheereenheid. De provincie verleent vergunningen primair aan de Faunabeheereenheid gebaseerd op haar Faunabeheerplan en passend binnen het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring.
Van deze vergunningen kan zij machtigingen doorschrijven aan uitvoerders van de vergunningen. De wet stelt dat vergunningen in beginsel worden verleend aan een Faunabeheereenheid op basis van een goedgekeurd Faunabeheerplan. In gevallen waarin de noodzaak van tussenkomst van de Faunabeheereenheid voor het verrichten van de activiteit ontbreekt, wordt de aanvraag wel via het faunaloket van Faunabeheereenheid ingediend, maar kan de provincie de vergunning direct afgeven aan de aanvrager. Gelet op de afspraak over één loketfunctie met de Faunabeheereenheid verwachten wij dat aanvragen via de Faunabeheereenheid worden ingediend. Voor deze vergunninghouders gelden dezelfde verplichtingen met betrekking tot registratie van afschot en dergelijke. Zo nodig registreert de Faunabeheereenheid de vereiste gegevens in het geautomatiseerde systeem.
Tot slot heeft de Faunabeheereenheid ook de kerntaak om ervoor te zorgen dat de doelstellingen, de rechten en plichten voor het gebruik van de provinciale vergunningen en vergunningvrije gevallen, goed worden gecommuniceerd met de achterbannen van de bestuursleden en het maatschappelijke veld ter verbetering van het maatschappelijk draagvlak.

Actiepunt
1. Faunabeheerplan opstellen voor de periode 2026 – 2031 en de daaraan gekoppelde vergunningen aanvragen bij provincie.

• Trekker: Faunabeheereenheid

3.4 Wildbeheereenheden Utrecht

Wildbeheereenheden (WBE) spelen een belangrijke rol bij de uitvoering van het faunabeheer en op het gebied van tellingen. Het is een vereniging van jachthouders, waar houders van een vergunning voor een jachtgeweeractiviteit en waarvan het jachtveld zich bevindt in het werkgebied van de Wildbeheereenheden, zich verplicht bij moeten aansluiten. In onze Omgevingsverordening is een uitzondering gemaakt voor medewerkers van terreinbeherende organisaties om te voorkomen dat ze zich bij vele wildbeheereenheden moeten aansluiten, omdat hun terreinen verspreid over de provincie liggen. De primaire taak van de wildbeheereenheden is het planmatig en gecoördineerd uitvoeren van het Faunabeheerplan van de Faunabeheereenheid. De uitvoering van het duurzaam beheer van populaties van in het wild levende dieren, de bestrijding van schadeveroorzakende dieren en de jacht doen de wildbeheereenheden in samenwerking en ten dienste van grondgebruikers (waaronder particuliere grondgebruikers al dan niet verenigd in het Utrechts Particulier Grondbezit, UPG) of terreinbeheerders. Vanuit de optiek dat de wildbeheereenheden een centrale rol hebben bij de uitvoering van het faunabeheer is in 2017 in de verordening opgenomen (artikel 6.38 Ov) dat de wildbeheereenheden moeten opschalen naar een omvang van minimaal 5000 ha en geheel binnen de provinciegrens moeten liggen uit oogpunt van doelmatigheid. Dit is uitgevoerd en in het werkgebied van de Faunabeheereenheid Utrecht zijn nu negen wildbeheereenheden actief.
Bij opstelling van het Faunabeheerplan worden de wildbeheereenheden door de Faunabeheereenheid gehoord over het ontwerp Faunabeheerplan (artikel 6.3, lid 1 Omgevingsbesluit). Daarbij kunnen de wildbeheereenheden hun deskundigheid inbrengen en bevorderen om samen met de grondgebruiker tot een efficiënt beheer te komen ter voorkoming van (landbouw) schade. Waar het gaat om afschot blijven de wildbeheereenheden binnen dit programma een belangrijk rol spelen vooral gericht op schadebestrijding, als de preventieve niet­dodelijke maatregelen geen effect hebben gehad en bij het populatiebeheer op soorten waar aantallen moeten worden teruggedrongen.

3.5 Faunabeheer

3.6 Diersoorten en -groepen

3.7 Beleid tegemoetkomingen in schade

Achtergrond en huidige situatie

Op grond van artikel 15.53 van de Omgevingswet verlenen wij in voorkomende gevallen tegemoetkomingen in de schade aangericht door van nature in het wild levende beschermde inheemse soorten. Dit betreft vrijwel altijd landbouwschade, met uitzondering van schade door wolven aan hobbymatig gehouden dieren. De tegemoetkoming wordt naar billijkheid bepaald. De schade vloeit voort uit de beperkingen van de wet, die deze (schade toebrengende) soorten beschermt.

Sinds 1 januari 2012 zijn de provincies verantwoordelijk voor het voormalige faunafonds, dat onderdeel is van het Bestuursakkoord natuur tussen IPO en Rijk. De provincies hebben afgesproken om het faunaschadebeleid zoveel mogelijk af te stemmen, zodat binnen dit beleid uniformiteit en rechtsgelijkheid over heel Nederland wordt nagestreefd. Hierdoor is er geen volledige beleidsvrijheid. Dit om te voorkomen dat provincies in gerechtelijke procedures tegen elkaar worden uitgespeeld. Hiervoor zijn landelijk afgesproken model-beleidsregels opgesteld en door iedere provincie afzonderlijk vastgesteld bij de invoering van de Wet natuurbescherming op 1 januari 2017. Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 zijn deze beleidsregels opnieuw aangepast en vastgesteld (Beleidsregels natuur en landschap). Beleidsdifferentiatie tussen de provincies is binnen grenzen wel mogelijk. Voorbeelden zijn het behandelbedrag (leges voor de afwikkeling van de aanvraag om schade en het de hoogte van het eigen risico (het deel van de schade dat voor rekening van de grondgebruiker blijft).

Uitgangspunt van het beleid is dat de bescherming van eigendommen tegen schade door in het wild levende dieren primair de verantwoordelijkheid van de grondgebruiker zelf is. De wet maakt alleen mogelijk om te compenseren voor schade die redelijkerwijs niet of niet geheel voor rekening van de grondgebruiker behoort te blijven. In de beleidsregels zijn bepaalde omstandigheden en situaties omschreven waarin geen beroep op een tegemoetkoming kan worden gedaan. Wij hanteren de hoofdregel dat de aanwezigheid van inheemse wilde diersoorten als een normale omgevingsfactor moet worden beschouwd. Hier moet de grondgebruiker rekening mee houden en is daarom ook primair verantwoordelijk voor de schade en de preventie.

Bij de overname van de zogenaamde openeinderegeling van het Faunafonds hebben de provincies maatregelen afgesproken om de schade-uitkeringen te kunnen beheersen. Een groot deel van de maatregelen zijn ondertussen door gerechtelijke uitspraken of politieke overwegingen teruggedraaid. Bijvoorbeeld het behandelbedrag van 300 euro is door een politieke keuze omgezet in een statiegeldregeling, waardoor gemiddeld jaarlijks 100.000 euro weer wordt teruggegeven aan de aanvragers. Daarnaast hadden provincies het voornemen om tegemoetkomingen in vogelschade aan zacht fruit en pit- en steenvruchten af te bouwen tot 0 euro. Die maatregel hield bij de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State geen stand. Zij oordeelde dat 60% van de schade vergoeden redelijk en billijk is. Het eigen risico is daarmee landelijk voor schade door vogels aan zacht fruit verhoogd tot 40%.

De provincies hebben hun werkorganisatie BIJ12 gemandateerd om tegemoetkomingen in faunaschade te verlenen, inclusief het instellen van een bezwaarschriftencommissie faunaschade BIJ12, het mandaat om te beslissen op bezwaar en het heffen van de retributie en de uitvoering van de vergoedingsregeling ganzenrustgebieden provincie Utrecht 2017. De hoogte van de de-minumussteun moet in de regeling worden verhoogd. Een landelijke uitvoering met één loket en gebundelde kennis via BIJ12 is efficiënt en effectief.

De set model-beleidsregels die bij de invoering Wet natuurbescherming in 2017 door de provincies zijn vastgesteld is recent in IPO-verband geactualiseerd en doorgevoerd door de provincie Utrecht. Het is in hoofdzaak een beleidsneutrale omzetting, met enkele wijzigingen:

• Bij schadebestrijding op overjarig grasland zal ook aangetoond (geregistreerd) moeten worden dat, in de periode dat afschot niet mogelijk is, preventieve maatregelen zijn ingezet om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming (verjaging door menselijke aanwezigheid, en/of akoestische en visuele middelen). Dit in lijn met de landbouwvrijstelling in relatie tot staatssteun en met het oog op het noodzakelijk registreren van de inzet van preventieve methoden in relatie tot toestemmingsbesluiten, zodat aantoonbaar wordt dat deze wel of niet, of enigszins afdoende werken.

• De regels met betrekking tot wolven en goudjakhalsschade zijn aangepast. De acceptatieregeling met betrekking tot een mogelijke komst van het edelhert blijft ongewijzigd (artikel 4.5, lid 4 a en b van de geldende beleidsregels).

De laatste jaren is het landelijke beeld dat de schade-uitkeringen flink oplopen. Dit bedrag bestaat uit vergoedingen die grondgebruikers krijgen op basis van het provinciale faunaschadebeleid (tegemoetkomingen faunaschade, edelherten- en ganzenregeling en dassenovereenkomsten). Hieronder vallen ook de taxatiekosten, die worden gemaakt om de hoogte van de faunaschade vast te stellen. Net zoals de legesinkomsten en de teruggegeven leges (statiegeldregeling). De kosten zijn onder andere afhankelijk van het faunaschadebeleid, het aantal aanvragen, het aantal schadeveroorzakende dieren, de hoogte van de schade en de gewasprijs. De laatste jaren is vooral de gewasprijs in kilogram droge stof op de wereldmarkt de opstuwende factor van de schade-uitkeringen. Daar hebben de provincies weinig invloed op. Voor onze provincie is wel opvallend dat het aantal aanvragen jaarlijks nog behoorlijk toeneemt. Dit is waarschijnlijk door de nieuwe gebruikersvriendelijkere aanvraagapplicatie van BIJ12.

De top 5 van de meest schadeveroorzakende soorten (2022-2023) is met verreweg de grauwe gans, gevolgd door mees, knobbelzwaan, kolgans en brandgans. Van de in 2023 uitgekeerde schade aan gewassen en diersoorten in Utrecht van 4.271.580 euro betreft het voor 83% schade aan grasland met een piek in het voorjaarsgras, gevolgd door peer, appel, snijmais en schaap. Op de website van BIJ12 staan de totale gegevens van Nederland onderverdeeld naar de provincies over verschillende jaargangen. De laatste jaren zien we een flinke toename van de kosten bij deze top 5-soorten. Per jaar zijn de kosten in onze provincie met gemiddeld circa 650.000 euro per jaar gestegen.

Soorten zoals de knobbelzwaan dragen bij aan de oplopende schade­uitkeringen, doordat vanwege de gerechtelijke procedures geen schadebestrijding mogelijk is (het voorkomen van schade met behulp van ondersteunend afschot). Dit geldt ook voor de geweigerde vergunningen voor het ondersteunend afschot van smient en meerkoet vanwege de ongunstige staat van instandhouding. Wanneer ondersteunend afschot niet meer mogelijk is, dan verwachten wij als voorwaarde voor een tegemoetkoming in schade van de grondgebruikers dat preventieve methoden worden ingezet om schade te voorkomen.

De afgelopen jaren heeft BIJ12 namens de provincies en op advies van de Maatschappelijke Adviesraad Faunaschade (MARF) uitgebreid onderzoek gedaan naar een nieuwe systematiek voor schadetegemoetkomingen (Systematiek voor tegemoetkoming faunaschade wordt uitgebreid met omgevingsfactoren ­ BIJ12). Daaruit blijkt dat de tegemoetkomingensystematiek uitgebreid zou moeten worden met omgevingsfactoren (saldo van het gewas, mogelijkheden om schade te voorkomen en bestrijden, stand van de diersoort). BIJ12 zal op basis hiervan een nieuwe systematiek uitwerken

Figuur 6: De cijfers tegemoetkomingen in faunaschade in provincie Utrecht in het jaar 2023 (loopt van 1 november 2022 tot en met 31 oktober 2023).

Figuur 7: Faunaschade per diersoort in Utrecht uitgedrukt in euro van schadejaren 2013 tot en met 2023.

Faunaschade per diersoort in Utrecht
Uitbetaalde faunaschade per diersoort in Utrecht

Komende beheerperiode
Net als voorheen wordt in de ganzenrustgebieden automatisch schade getaxeerd en uitgekeerd, ook op percelen met een natuurbestemming. Dit conform afspraken met de belanghebbenden binnen de ganzenrustgebieden. Buiten de ganzenrustgebieden zal dit, net als voorheen, niet het geval zijn. Echter, de toetsing daarop zal worden aangepast. Het systeem wordt vereenvoudigd en verbeterd en we passen de beleidsregels hierop aan. Gronden die primair een natuurfunctie hebben, zoals vastgelegd in het GIS­kaartensysteem van de provincie Utrecht (ATLAS) en waarop subsidie verkregen kan worden voor natuurherstel, onder het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL), komen niet meer in aanmerking voor een tegemoetkoming in schade (tenzij deze gelegen zijn binnen ganzenfoerageergebieden en het schade betreft die veroorzaakt is binnen de ganzenopvang­periode door ganzen). Deze maatregel is in de beleidsregels al aanwezig, om een stapeling van vergoedingen te voorkomen, maar zal dus enigszins gewijzigd worden om toetsing hierop te vereenvoudigen.
Uit de rechtspraak volgt dat de onderbouwing van een vergunning of de aanwijzing van een vergunningvrij geval voor schadebestrijding een zeer nauwkeurige en specifieke onderbouwing vergt. Hiervoor zijn met name cijfermatige gegevens over schade, schadeomvang en schadebepaling nodig. Deze zijn dikwijls onvoldoende voorhanden en vergen forse inspanningen. Zo is de landelijke aanwijzing van het Rijk om vergunningvrij de Canadese gans, zwarte kraai, konijn, kauw, houtduif en vos te mogen doden ook onvoldoende onderbouwd gebleken en door het ontbreken van de cijfermatige gegevens is die onderbouwing niet direct te herstellen. Het Rijk zoekt nu oplossingen in samenwerking met de provincies. In onze provincie gaat dat in elk geval spelen als wij het Faunabeheerplan 2026-2031 van de Faunabeheereenheid moeten goedkeuren. Daarin moet deze onderbouwing dan zijn opgenomen. Voor een aantal soorten (kauw, houtduif en konijn) mogelijk al eerder, gezien de ongunstige staat van instandhouding en de oproep vanuit de Tweede Kamer om de vrijstelling op deze soorten per direct op te heffen (Kamerstuk 36410-XIV, nr. 9) en de reactie hierop vanuit het Ministerie van LNV. Waar het om de financiële aspecten gaat, zoals inspanningen voor de onderbouwing van toestemmingsbesluiten en het mogelijk verstrekken van schade-uitkeringen voor deze soorten (deze vallen nu onder een Rijksregeling), stellen we vooralsnog dat het Rijk garant staat voor de extra kosten voor de provincies. Het is niet wenselijk om nog een openeinderegeling erbij te krijgen voor deze soorten, maar het blijft een financieel risico voor de provincies.

Op 19 juni 2024 hebben Provinciale Staten de motie 70 “Begeleide overgang eigen risico Faunaschade” aangenomen en dat betekent dat het eigen risico stapsgewijs wordt verhoogd in een periode van 5 jaar. Na ingang van de nieuwe faunabeheerplanperiode (2026 t/m 2031) gaat het eigen risico voor ganzenschade stapsgewijs omhoog van 5% naar 20%, in die gevallen waar ruime mogelijkheden zijn om ganzenschade te voorkomen door niet-dodende verjaging en dodende maatregelen. Dat betekent dat in 2026 het eigen risico wordt verhoogd naar 10%. Afhankelijk van een tussenevaluatie waaruit het succes van preventie blijkt, zal het eigen risico in 2028 worden verhoogd naar 15% en in 2030 naar 20%. Op de evaluatiemomenten evalueren we of de inzet van de middelen, die zijn vrijgekomen door de verhoging van het eigen risico, daadwerkelijk zorgen voor een vermindering van de schade in de praktijk.

De Afdeling Rechtspraak van de Raad van State heeft geoordeeld dat het verhogen van het eigen risico redelijk en billijk is. Eerder is uitgesproken dat een eigen risico van 40% bij fruitschade ook redelijk en billijk is. We zien steeds vaker dat soorten niet meer kunnen worden beheerd, doordat de Faunabeheereenheid de vergunning (tijdelijk) niet meer gemotiveerd kan aanvragen om uiteenlopende redenen. De vrijgekomen middelen willen we gebruiken om de inzet van preventieve methoden te stimuleren.

De provincies hanteren over het algemeen in hun beleidsregels bij faunaschade een minimum aan belangrijke schade van 250 euro per bedrijf per diersoort per gewas per jaar. De Rechtbank Utrecht heeft recentelijk geoordeeld dat het risico dat voor de grondgebruiker moet blijven meer gerelateerd moet worden aan de bedrijfsomzet. Tegen deze uitspraak hebben wij hoger beroep ingesteld bij de Raad van State. Deze uitspraak kan gevolgen hebben voor het in IPO verband afgestemde landelijk faunaschadebeleid. Binnen dit programma kunnen we daarop niet vooruitlopen.

Tevens hebben Provinciale Staten in 2022 in een motie gevraagd om een regeling waarin een positieve extra inzet voor biodiversiteit rondom fruitboomgaarden wordt ondersteund door subsidie en de (naar verwachting toegenomen) schade geheel wordt vergoed. Er bestaat al een regeling om kleine landschapselementen aan te leggen. Of dergelijke biodiversiteit verhogende elementen rondom fruitboomgaarden daadwerkelijk zorgen voor meer schade en minder opbrengst zullen wij eerst moeten onderzoeken. Als blijkt dat dit het geval is, bekijken we vervolgens of het mogelijk is om daar waar deze biodiversiteitselementen zijn of zullen worden toegepast, het eigen risico te verlagen. Dit zal ook juridisch moeten worden getoetst vanwege de regels rondom staatssteun en de stapelingen van regelingen.

Zoals hierboven vermeld, werkt BIJ12 op basis van een uitgebreid vooronderzoek aan een nieuw voorstel voor de tegemoetkomingssystematiek. Wij volgen die ontwikkeling en passen die toe als de nieuwe systematiek, mits deze redelijk en billijk is voor alle partijen.

Actiepunten
1. De Beleidsregels natuur en landschap en de vergoedingsregeling ganzenrustgebieden gaan wij na de vaststelling en in de loop van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring aanpassen.

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: BIJ12

2. Als het Rijk de landelijk aangewezen vergunningvrije gevallen van schadesoorten wil overdragen aan de provincies nemen we deze pas over als het Rijk een garantie geeft op volledig financiële schadeloosstelling.

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: IPO, ministerie van LNV.

3. De opties voor de uitvoering van motie 88 “Knelpunten oplossen voor biodiversiteit” nader laten onderzoeken.
• Trekker: Provincie Utrecht

4. Het overnemen van de nieuwe tegemoetkomingssystematiek in de Beleidsregels natuur en landschap, voor alle partijen, zodra uitgewerkt en wij deze als redelijk en billijk zien.

• Trekker: provincie Utrecht

4.1 Wie heeft welke (wettelijke) rol bij monitoring?

De monitoring richten we zo in dat we betrouwbare informatie krijgen over de Staat van Instandhouding (SvI) van diersoorten. Om uitspraken over de SvI te kunnen doen zijn representatieve gegevens nodig over de verspreiding, populatie, leefgebied en het toekomstperspectief van de desbetreffende soort. Ook draagt deze geïntensiveerde monitoring bij aan het beter kunnen leggen van verbanden tussen aantallen dieren, hun verspreiding en de aanwezige schade. Hiervoor sluiten we waar mogelijk aan bij het landelijk Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) en zorgen we waar nodig voor een intensivering van dit meetnet. Daarnaast is het van belang om via goede evaluaties inzicht te krijgen in de effecten van het beheer op het bereiken van de gestelde doelen voor schade- en overlastreductie.

In het Besluit Kwaliteit Leefomgeving (BKL) staan de regels voor monitoring. Door monitoring wordt de SvI van soorten bewaakt en wordt de voortgang van de inspanningen voor het bereiken van de doelstellingen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn bijgehouden.

Gedeputeerde Staten is gezamenlijk met de minister van LNV verantwoordelijk voor de monitoring van de voortgang van de inspanningen voor het bereiken van de doelstellingen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn.

Provincie Utrecht
In het Omgevingsbesluit is opgenomen dat Gedeputeerde Staten gegevens verstrekken aan de minister van LNV over de door Gedeputeerde Staten of Provinciale Staten genomen besluiten of getroffen maatregelen ter uitvoering van de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn en over de staat van instandhouding van soorten (10.36a Ob). De minister van LNV verstrekt deze gegevens aan de Europese Commissie. Deze verplichtingen voor monitoring en verslaglegging volgen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn.

De provincies hebben de verplichting gegevens te verzamelen en daar regie op te voeren. Het eigenaarschap van de gegevens blijft bij de provincie, zodat wij daar verantwoording over kunnen afleggen.

Voor de monitoring van het natuurbeheer is door de gezamenlijke provincies in overleg met de natuurbeheerders een methodiek vastgesteld (Werkwijze Monitoring Beoordeling Natuurnetwerk – Natura 2000 - BIJ12). In de werkwijze is per beheertype beschreven welke monitoring noodzakelijk is en hoe deze moet worden uitgevoerd. Hiermee kan gestuurd worden op prestaties en inzet van middelen. Echter, om te bepalen of de ambities voor het NNN gehaald worden, is in de provincie Utrecht aanvullende monitoring noodzakelijk. Gecertificeerde natuurbeheerders hebben het recht om de monitoring zelf uit te (laten) voeren en krijgen daarvoor via de lumpsumovereenkomst een monitoringssubsidie. Deze is gebaseerd op de monitoringstarieven zoals vastgesteld in het openstellingsbesluit van de provincie. Als er geen subsidie voor monitoring van het natuurbeheer wordt aangevraagd, dan is de provincie verantwoordelijk voor het uitvoeren van de monitoring.

Voor het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) kunnen twee typen monitoring plaatsvinden: beleidsmonitoring (hoe doen soorten het binnen en buiten ANLb gebieden) en beheermonitoring (aantal hectares habitat geschikt gemaakt voor weidevogels bijvoorbeeld). De beheer- en beleidsmonitoring worden op elkaar afgestemd voor een effectief en efficiënt agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Dat vraagt een nauwe samenwerking en kennis- en gegevensuitwisseling tussen provincies, collectieven, waterschappen en vrijwilligers.

Binnen de provincie Utrecht worden in het agrarisch gebied vogels gemonitord via de jaarlijkse NEM-inventarisaties (Sovon). Daarnaast worden de weidevogels extra gevolgd via onze 3-jaarlijkse weidevogelinventarisatie. Daarnaast worden flora- en fauna via de 10-jaarlijkse flora- en faunakartering in beeld gebracht. Via de uitbreiding van het NEM dit jaar met 25 extra referentiegebieden hopen we daarnaast iets te kunnen gaan zeggen over de effectiviteit van ANLb-beheer voor vogels. Daarnaast vindt er een landelijke evaluatie plaats van de ecologische effectiviteit van het ANLb.

De provincies en soortenorganisaties bepalen samen waar de meetpunten moeten liggen in de provincie. De meetgegevens komen terecht in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) en worden gevalideerd. Vervolgens gaan ze naar het Centraal Bureau voor de Statistiek. Zij bewerken de data tot statistieken en komen jaarlijks met een kwaliteitsrapport over hoe het gaat met de getelde soorten.

De agrarische collectieven dragen zorg voor de beheermonitoring. De collectieven werken voor de beheermonitoring ook samen met vrijwilligers. Vrijwilligers moeten op een uniforme manier gegevens verzamelen en de collectieven regelmatig van recente informatie kunnen voorzien. Er zijn protocollen ontwikkeld voor de beheermonitoring van de leefgebieden. Bij het opstellen van deze protocollen zijn ook soortenorganisaties betrokken. Zij faciliteren ook waar nodig. De vergoeding voor de beheermonitoring is onderdeel van de vergoeding die de collectieven krijgen voor het beheer.

Faunabeheereenheid, WBE’s en grondgebruikers
Het opstellen van het faunabeleid is een bevoegdheid van de provincies. Volgens de Omgevingswet en nader uitgewerkt in de omgevingsverordening is de Faunabeheereenheid verantwoordelijk voor de coördinatie van de uitvoering van het door haar vastgestelde Faunabeheerplan en het opstellen van telprotocollen voor trendtellingen. Dit doet zij in elk geval voor die situaties waar het bestaande NEM onvoldoende gegevens oplevert ter onderbouwing van het faunabeheer. De organisatie, waarborging van de kwaliteit van de tellingen en validatie van de gegevens ligt in handen van het projectteam Faunatellingen. Dit team is samengesteld uit de bij de Faunabeheereenheid betrokken stakeholders en maatschappelijke organisaties, de provincie en een ecoloog van de Faunabeheereenheid Utrecht.

Voor het opstellen van het Faunabeheerplan maakt de Faunabeheereenheid naast haar eigen gegevens ook gebruik van lopende monitoringprojecten binnen het NEM. Onder anderen de meetnetten ‘watervogels’, ‘broedvogels’ en ‘dagactieve zoogdieren’ van Sovon en Zoogdiervereniging worden geraad­pleegd. Naast de meetnetten wordt informatie gebruikt uit de atlasprojecten van Sovon, NDFF en Zoogdiervereniging.

De WBE's coördineren voor hun werkgebied de trendtellingen van diersoorten voor het Faunabeheerplan en verstrekken aan de Faunabeheereenheid de resultaten van deze trendtellingen en een overzicht van gerealiseerde afschotgegevens, onderverdeeld naar diersoort.

Jaarlijks worden er drie soorten tellingen georganiseerd waarvan de resultaten mede bepalend zijn voor het beleid:

• De voorjaarstelling begin april, waarbij zowel ganzen als alle overige diersoorten opgenomen in het Faunabeheerplan worden geteld;

• De reeëntelling begin april;

• Een ganzentelling in de zomer, waarmee duidelijk wordt hoeveel ganzen hier broeden en dus het hele jaar in het land verblijven.

De hierboven genoemde tellingen worden mede mogelijk gemaakt door de inzet van de WBE’s en vele vrijwilligers. De WBE’s verzamelen de telgegevens, die vervolgens gevalideerd worden door het projectteam Faunatellingen. De Faunabeheereenheid gebruikt deze gegevens onder andere voor het vaststellen van het beleid en tussentijdse monitoring.

De Faunabeheereenheid verzamelt zelf geen schadegegevens, maar maakt gebruik van databases van organisaties zoals BIJ12-Faunazaken.

Op grond van artikel 6.3, lid 4 van het Omgevingsbesluit zijn jachthouders verplicht om aan de Faunabeheereenheid gegevens te verstrekken over de aantallen dieren, onderscheiden naar soort, die zij hebben gedood. De vergunningen worden door de Faunabeheereenheid via een faunaregistratiesysteem beschikbaar gesteld aan de uitvoerders. Dit is nu de webapplicatie Fauna Registratiesysteem (FRS). De afschot­data voor vrijgestelde soorten en wildsoorten wordt verzameld op WBE niveau. De registratie van vergunningvrije gevallen, vergunningen voor populatiebeheer en jachtsoorten vindt vooralsnog eenmaal per jaar plaats en wordt tot op heden verzameld door de Jagersvereniging en daarna aangeboden aan de Faunabeheereenheid.

De inzet en uitvoering van preventieve maatregelen worden geïnventariseerd aan de hand van vrijwillig verstrekte gegevens door gebruikers in het FRS. De registratie hiervan is beperkt, omdat de inzet door grondgebruikers (anders dan jachthouders) niet structureel plaatsvindt.

BIJ12
BIJ12 voert het faunabeleid namens de provincies uit. Daarnaast ondersteunt BIJ12 de provincies met informatie, kennis en advies over faunaschade. BIJ12 verzamelt data van faunaschade en monitoring van de wolf.

De unit Natuurinformatie en Natuurbeheer van BIJ12 coördineert de uitvoering van het SNL en zorgt ook voor de (proces)coördinatie van monitoring, dataopslag (o.a. via het NDFF), informatie, analyse en rapportages van natuurgegevens, met name voor de verantwoording richting Rijk en EU.

4.2 Trends

Achtergrond en huidige situatie
In de Omgevingswet is het begrip staat van instandhouding (SvI) erg belangrijk. Activiteiten mogen geen negatief effect hebben op de SvI van beschermde soorten. De rechter toetst onze besluiten hierop. Ook moet op grond van de wet door het Rijk en de provincies soorten van de Vogel- en Habitatrichtlijn worden gemonitord om de SvI te bepalen. Daarnaast wordt voor de door provincie opgestelde aandacht- en icoonsoorten aanvullend monitoring onderzoek uitgevoerd wanneer er onvoldoende gegevens zijn over het voorkomen en de verspreiding van deze soort. Dit is het geval voor een aantal soorten en betekent dat onze natuurmonitoring moet worden geïntensiveerd om meer zicht te krijgen op de trend van een aantal soorten binnen de provincie Utrecht. Hierdoor kunnen wij niet altijd bereiken wat we met ons beleid feitelijk willen realiseren. Enkele voorbeelden:

• Vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn volgt dat in het geval dat onvoldoende zeker is dat een beschermde soort door een besluit in zijn voortbestaan wordt bedreigd geen derogatie mogelijk is. Een voorbeeld hiervan is het door ons moeten weigeren van vergunningen voor smienten en meerkoeten in het kader van schadebestrijding;

• Bij ruimtelijke ontwikkelingen is het ook nodig om duidelijk te maken wat de gevolgen zijn voor de staat van instandhouding van soorten die in het projectgebied voorkomen. Ook hier geldt het voornoemde uitgangspunt. Bijsturing van de monitoring is ook hier nodig om beoordelingen te onderbouwen voor dossiers gerelateerd aan ruimtelijke ontwikkeling.

• De minister heeft de jacht voor haas en konijn in onze provincie tijdelijk opgeschort, op basis van een afnemende trend. Echter, in het geval van de haas lijkt dit in Utrecht tevens te komen door relatief weinig telgegevens in het landelijk gebied, waardoor de trend tussen jaren niet goed vast te stellen is omdat deze schommelt.

De provincies zijn tevens verantwoordelijk voor het behoud van de gunstige staat van instandhouding van soorten. Soorten waarmee het niet goed gaat, moeten we actief beschermen. Het doel van het actieve soortenbeleid is het duurzaam in stand houden van alle in Utrecht van nature voorkomende soorten planten en dieren. Het beleid richt zich daarbij op het behoud en herstel van de benodigde leefomstandigheden voor die soorten. Daarbij richten we ons in het bijzonder op een selectie van soorten van de Vogel- en Habitatrichtlijn die van nature in onze provincie voorkomen en een selectie van met uitroeiing bedreigde of speciaal gevaar lopende van nature in Utrecht in het wild voorkomende dier- en plantsoorten. Deze soorten noemen we aandachtsoorten. Binnen dit OFM richten wij ons wat betreft de actieve soortenbeschermingsmonitoring, enkel op de Vogelrichtlijnsoorten en een aantal zoogdieren. Ook voor deze groep dieren geldt dat onvoldoende monitoring plaatsvindt om trends te kunnen bepalen. Om die reden breiden wij de monitoring voor een aantal soorten uit.

Komende beheerperiode Monitoring voor het bepalen van trends en vaststellen Gunstige Referentie Waarden (GRW’s).
Wij lopen qua monitoring achter bij andere provincies. Het is dus dringend gewenst om onze manier van monitoren te vernieuwen, in afstemming met BIJ12 en het Rijk/RVO. Deze partijen werken ondertussen door aan verdere verbeteringen en afstemming op het gebied van soortenmonitoring van de VHR. Hierbij moeten wij aanhaken.

De monitoring van Vogelrichtlijnsoorten in agrarisch-, bos-, heide-, stuifzand- en moerasgebied wordt uitgebreid via de broedvogel­monitoring (BMP), dat onderdeel is van het NEM. Ook een deel van de watervogels (ganzen, zwanen en smienten) zullen gedurende de winterperiode zullen volgens het NEM geteld gaan worden. De coördinatie van het BMP en de watervogeltellingen gebeurt door Sovon. Bij de BMP-monitoring worden ook dag-actieve zoogdieren meegenomen. Het gaat dan met name om haas en konijn, maar ook vos, egel en reeën worden regelmatig gezien en meegenomen in de tellingen. De prioriteit ligt bij het waarborgen van monitoring van deze soorten in prioritair aangewezen gebieden, zoals de Natura 2000, NNN en ANL-b gebieden. Maar daarnaast zullen ook referentiegebieden meegenomen zodat het beleidseffect van ANL-b subsidies in kaart kunnen worden gebracht. Deze monitoring draagt ook bij aan het bepaling van de landelijke SvI voor verschillende soorten, bijvoorbeeld voor weidevogels, watervogels (met inbegrip van ganzensoorten waarvan de SvI niet bekend is) en dag-actieve zoogdieren. Ook geeft het inzicht in de provinciale trends. Deze trends waren voor algemene soorten redelijk goed in beeld, maar door deze extra monitoring kunnen in de toekomst ook de trends voor minder algemene soorten berekend worden.

De monitoring die de Faunabeheereenheid uitvoert, zal op onderdelen verbeterd moeten worden. Zie voor reeën paragaaf 3.6.2 Beschermde inheemse hoefdieren en voor vergunningvrije en wildlijstsoorten paragraaf 3.5.4 Schade beperken via landelijke vergunningvrije gevallen en jacht en actiepunten onder paragraaf 3.5.6 Overig.

Trends worden voor diverse soortgroepen jaarlijks berekend, ook op provinciaal niveau, zoals voor vogels door SOVON. Dit is echter niet voor alle soortgroepen het geval. Daarom laten we de provinciale trends berekenen voor een aantal diersoorten. Dit zijn soorten waarvoor regelmatig vergunningen worden aangevraagd om af te wijken van de bescherming of waar we in het kader van actieve soortenbescherming meer informatie nodig hebben. Verwacht wordt dat dit voor een aantal soorten niet mogelijk is, omdat er voor een aantal soorten meer gerichte monitoring nodig is. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om de das, bever, noordse woelmuis, waterspitsmuis, kleine marterachtigen, egel, grote modderkruiper, platte schijfhoren, verschillende amfibieën, reptielen en vleermuizen en vos. Voor die soorten zullen wij advies inwinnen bij de experts hoe de monitoring verbeterd kan worden en zullen we die adviezen waar haalbaar opvolgen.

Naast het bepalen van provinciale trends, is het ook belangrijk om te bepalen welke provinciale waarde minimaal nagestreefd moet worden. De zogenaamde Gunstige Referentie Waarde (GRW) van de populatie. Dit zullen we waar mogelijk laten bepalen voor verschil­lende soortgroepen, zoals zoogdieren, amfibieën, reptielen, vissen en een enkel weekdier waarvoor regelmatig vergunningen worden aangevraagd om af te wijken van de bescherming. Dit bij voorkeur in IPO/BIJ12-verband, zodat vanuit landelijke GRW’s provinciale GRW’s bepaald kunnen worden.

Gegevens NDFF openbaar toegankelijk
In 2020 stemden de provincies en het ministerie van LNV als financiers in met een transitieplan voor de NDFF. Dit plan bestaat onder andere uit de volgende stappen:

• De NDFF-organisatie wordt ondergebracht bij BIJ12.

• De techniek achter de databank wordt vernieuwd.

• Een gezamenlijke zoektocht naar duurzame borging van de databank en afspraken over de samenwerking in het netwerk van partners die betrokken zijn bij de NDFF.

• De NDFF wordt omgebouwd naar een meer open toegankelijke datavoorziening.

De eerste stap – het onderbrengen van de NDFF-organisatie bij BIJ12 – is per 1 november 2021 gezet. Hiermee wordt de al bestaande nauwe samenwerking op natuurinformatie voor en door provincies nog verder versterkt. De informatie uit de NDFF wordt meer openbaar toegankelijk om de beschermwaardigheid van onze natuur te tonen.

Effect van soorten op overlast/schade en beheereffecten
Om beleid te maken om bij potentiële schade of overlast af te kunnen wijken van de wettelijke bescherming van soorten die potentieel schade en of overlast veroorzaken, moet goed in kaart worden gebracht wat de desbetreffende schade en overlast is. In diverse gevallen is de omvang van de schade nog niet volledig bekend. Door in samenwerking met verschillende partners voor de komende beheerperiode de monitoring van natuur-, gewas- en infrastructuurschade en overlast van soorten te verbeteren, kan in kaart worden gebracht welke en hoeveel schade wordt veroorzaakt.

Bekende faunaschade aan de natuur wordt onder andere veroorzaakt door ganzen, reeën, bevers en vossen. Begrazing van ganzen verhindert de ontwikkeling van riet. Door de hoge aantallen ganzen die verblijven in onze provincie kan de omvang van deze schade groot zijn. De hoge begrazingsdruk van reeën kan een mogelijk negatief effect hebben op de ontwikkeling van jong bos. Bevers graven rondom dijken en kades, onder infrastructuur of bouwen dammen en stuwen in sloten en kleinere rivieren. Deze schade brengt risico’s mee voor de waterveiligheid en infrastructuur. Vossen eten kwetsbare weidevogels, waarvoor het ministerie, samen met de provincie aan de lat staat en veel in investeren om deze te behouden. Om de omvang van deze schade beter in beeld te brengen, zijn wij voornemens om samen met verschillende partners de hoeveelheid schade beter te monitoren.

Naast het belemmeren van de ontwikkeling van riet, brengen ganzen ook andere schade met zich mee. De ontlasting van ganzen heeft een hoog nutriëntgehalte en komt vaak in de bodem en het oppervlaktewater terecht. Dit heeft nadelige effecten op de waterkwaliteit met de groei van blauwalg als gevolg. Hoe groot de schade is die wordt veroorzaakt door ganzen is nog niet duidelijk. Door samenwerking met verschillende partners hopen we vast te stellen hoe groot de schade is.

Voor soorten waarvoor nog geen tegemoetkoming is bij gewasschade, moet inzicht worden verkregen. Dit wordt in samenwerking met IPO/BIJ12 faunazaken uitgevoerd.

Bij projecten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling is behoefte aan meer inzichten in de effecten van mitigerende en compenserende maatregelen. In breder (landelijk) verband wordt gekeken hoe dit beter gemonitord kan worden. De provincie Utrecht sluit daar waar mogelijk bij aan.

In het faunabeheer is een sterke behoefte aan meer inzicht in de effecten van de maatregelen (dodend en niet-dodend) op het behalen van de doelen. Of het nu gaat om het beperken van gewasschade, verkeersveiligheid verhogen of natuurschade beperken, in alle gevallen is nu beperkt inzichtelijk wat de effecten zijn van de maatregelen en welke kosten en baten daaraan verbonden zijn. Daarom zijn wij in de komende periode van plan daarop meer te sturen.

De provincie is realiserend, participerend, realiserend en stimulerend.

Actiepunten (Voor zover nog niet in eerdere hoofdstukken genoemd)
1. NDFF wordt meer openbaar toegankelijk via het proces dat bij BIJ12 in gang is gezet

• Trekker: BIJ12

2. Provinciale trend en Gunstige Referentie Waarden, waar mogelijk, laten bepalen voor diverse soorten waarvoor regelmatig vergunningen worden aangevraagd om af te wijken van de bescherming. Dit bij voorkeur in IPO/BIJ12 verband, zodat vanuit landelijke waarden, provinciale waarden bepaald kunnen worden

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: PGO’s, IPO/BIJ12

3. Trendmonitoring van diverse soorten samen met partners optimaliseren, o.a. via het NEM en WBE/FBEtellingen, en voor watergebonden soorten met waterschappen

• Trekker: Provincie Utrecht (BMP, watervogeltellingen e.d.) of Faunabeheereenheid (WBE­tellingen)

• Betrokken partners: PGO’s, Wildbeheereenheden, weidevogelcollectieven, waterschappen

4. Ervoor zorgen dat alle verzamelde relevante gegevens worden opgeslagen in de NDFF (ook uit de monitoring hierboven genoemd) en dat de Provincie Utrecht erover geïnformeerd wordt

• Trekker: Provincie Utrecht

5. Monitoringsresultaten gebruiken om effecten van natuurherstelmaatregelen en faunabeheermaatregelen (proberen) vast te stellen en te evalueren.

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: natuurbeheerders (zoals TBO’s, weidevogelcollectieven, UPG), Faunabeheereenheid en daarin vertegenwoordigde partijen

6. Registratie van de effecten van ruimtelijke ontwikkelingsprojecten en de daarin genomen mitigerende en compenserende maatregelen op beschermde soorten verbeteren. Nota bene: handhaving op de registratie van de genomen mitigerende en compenserende maatregelen (opgenomen in de vergunningsvoorwaarden) is een randvoorwaarde om dit te kunnen uitvoeren.

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: RUD, ODRU

7. Waar nodig en mogelijk, liefst in interprovinciaal verband, de beleidsmatige vereisten tot inzet en de registratie van schade (natuur­, gewas­ en infrastructuur) en de inzet van preventieve nietdodende en dodende maatregelen (waar en wanneer ingezet, kosten) verbeteren. Bij voorkeur gebruik maken van bestaande gebruikersvriendelijk digitaal systemen. Zodat meer inzicht verkregen wordt in de omvang van de schade, de inzet om dit te voorkomen en de effecten daarvan op het verminderen van schade.

• Trekker: Provincie Utrecht

• Betrokken partners: BIJ12, IPO, waterschappen, Stichting Valwild, Faunabeheereenheid en de daarin vertegenwoordigde partijen incl. Wildbeheereenheden

Bij bovenstaande moet wel de kanttekening gemaakt worden dat de monitorings­ en onderzoekskosten in verhouding moeten staan met de opbrengsten. Om te voorkomen dat het in kaart brengen van de schade en het effect van de diverse beheermaatregelen dusdanig hoog zijn, dat de provincie ervoor kiest om geen dossieropbouw te doen voor het aanvragen van vergunningen om dieren te doden.

7.1 Uitvoering en samenwerking

Bij de actiepunten is aangegeven wie de trekker van het actiepunt is en welke partijen betrokken zijn als partners.

7.2 Planning en monitoring nakomen van afspraken

In samenwerking met de betrokken partners wordt gestart met de actiepunten die zijn weergegeven in onderstaande planning van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring. Elk jaar zal geëvalueerd worden wat de stand van zaken is van de actiepunten en zullen de punten eventueel aangepast worden, of wanneer afgehandeld, verwijderd worden van de lijst.

Planning Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring met de kennis van januari 2024:

Planning monitoring, onderzoek en evaluaties

Planning communicatie

Planning handhaving en toezicht

8.1 Provincie Utrecht

De financiële onderbouwing van dit beleidsterrein zal altijd onzekerheden kennen. Schade door diersoorten blijft nu eenmaal moeilijk te voorspellen en de tegemoetkoming in de schade is weer sterk afhankelijk van de markt(wereld)prijzen van de beschadigde gewassen. We zien de schade-uitkeringen dan ook toenemen door de markt(wereld)prijzen en meer aanvragen door gebruikersvriendelijkere aanvraagsystemen. De risico’s zoals onvoorspelbare populatieontwikkelingen en de onzekerheid over de effecten van beleid gericht op populatiereductie maken ramingen ook lastig.

Daarnaast zien we de schadebestrijding steeds meer juridiseren met gevolgen voor de mogelijkheden en onmogelijkheden van schadebestrijding van soorten. Uit rechtspraak volgt dat de onderbouwing van een vergunning of een vergunningsvrij geval voor schadebestrijding een zeer nauwkeurige en specifieke onderbouwing vergt. Met het verkrijgen van - met name - cijfermatige gegevens over schade, schadeomvang en schadebepaling zullen forse inspanningen gemoeid zijn. Daarbij is het de vraag of de uiteindelijke schadebedragen deze inspanningen rechtvaardigen.

Op dit beleidsterrein zijn de Faunabeheereenheid en BIJ12 actief. Organisaties die voor 100 procent door de provincie worden gefinancierd. Deze organisaties merken de impact van deze ontwikkelingen en zullen moeten bijsturen met de nodige financiële consequenties. Daarnaast zal de Faunabeheereenheid bij de grondgebruikers en de Wildbeheereenheden, meer dan voorheen moeten sturen op het binnenhalen van de benodigde gegevens ter onderbouwing van een gewenst faunabeheer.

Provincie
In onderstaande tabel 1 zijn de geraamde kosten voor provincie opgenomen per onderdeel. Niet alle budgetten zijn definitief omdat die mede afhankelijk zijn van bijvoorbeeld nog lopende gerechtelijke uitspraken (o.a. wild zwijn), de keuzes van Minister over de landelijke vergunningsvrije gevallen, het al dan niet instellen van bijvoorbeeld een wolvencommissie volgens het Gelderse model en de mogelijke uitwerking van de fruitmotie. Bijstelling zal in de loop van de beheerperiode plaatsvinden. Hieronder geven we in grote lijnen weer wat we gaan doen.

De afgelopen periode hebben we ingezet op verschillende onderzoeken, zoals proeven naar de inzet van preventieve methoden en onderzoeken naar het functioneren van de ganzenrustgebieden. Daarnaast hebben we de jurisprudentie laten analyseren, waaruit naar voren kwam wat er nodig is om tot houdbare vergunningen te komen voor het doden van dieren ten behoeve van verschillende belangen (landbouw, natuur, verkeer, etc.). We hebben via de Faunabeheereenheid het advies ontvangen van het Projectteam ganzenbeheer over het toekomstige ganzenbeheer. Dit zijn bouwstenen voor dit beleid, dat manoeuvreert tussen realiteitszin en wat financieel acceptabel is. Om innovaties te bevorderen blijft de provincie investeren in onderzoek naar de mogelijkheden voor de (door)ontwikkeling van preventieve en alternatieve methoden om schade te voorkomen. Daarbij ook uit te zien naar innovaties die grondgebruikers goed in de bedrijfsvoering kunnen inpassen en die financieel uit kunnen. Daarnaast investeren wij in effectmonitoring, op basis van het bij het Faunabeheerplan opgeleverde monitoringsplan (voor beide onderdelen is samen structureel 400.000 euro per jaar begroot). Los daarvan zijn wij voornemens bij te dragen aan het begrazingsdruk onderzoek, dat men (Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, Wildbeheereenheden, terreinbeheerders) wil gaan uitvoeren op de Utrechtse Heuvelrug (50.000 euro). Ook intensiveren wij de monitoring van populaties zodat goed inzicht verkregen wordt in de populatietrends en er een goed beeld ontstaat over de Staat van Instandhouding van soorten.

Voor het onderdeel wolf zijn budgetten begroot voor het monitoren van de wolf, de subsidie wolf-werende rasters en de uitvoering van de interventierichtlijnen (wolf-mens, wolf-hond). Tevens is er budget gereserveerd voor het opstellen en onderhouden van een digitaal systeem waarin preventieve maatregelen ter voorkoming van schade, anders dan landbouwschade (denk aan voorkomen van ondergravingen van infrastructuur, sportvelden, waterkeringen e.d..), waarmee de Faunabeheereenheid in de toekomst ondersteund kan worden bij het op dat onderdeel invullen van het Faunabeheerplan Ook is er budget gereserveerd voor het evalueren van de dassenovereenkomsten, de vrijstellingen zoals opgenomen in onze Omgevingsverordening, het onderzoeken van de (on)mogelijkheid om de fruitmotie uit de voeren, het opstellen van een draaiboek edelherten, het opstellen van een populatiemodel voor reeën (in samenwerking met de relevante belanghebbenden) en de keten dierenopvang en transport.

De Faunabeheereenheid zal in 2025 een Faunabeheerplan opleveren. Nadat het Faunabeheerplan door de provincie is goedgekeurd zullen er op basis daarvan naar verwachting vergunningen worden aangevraagd door de Faunabeheereenheid. Voor vergunningverlening natuur heeft dit beleid weinig consequenties. Voor de RUD groene handhaving heeft het mogelijk wel impact, omdat controle op de inzet van preventieve middelen nieuw is. Dit zal meegenomen worden in de handhaving uitvoeringsstrategie en uitvoeringsprogramma. Door de gegeven omstandigheden zullen vaste gewoonten door de betrokkenen bij het faunabeheer mogelijk anders moeten worden ingevuld. Deze wijzigingen moeten goed worden gecommuniceerd met de doelgroep. Dit is ook nieuw. De aanwezigheid van de wolf in onze provincie brengt ook communicatieve uitdagingen met zich mee. Hiervoor hebben wij communicatieondersteuning opgenomen. Omdat voor de uitwerking van het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring meer menskracht bij provincie is vereist op juridisch en beleidsondersteunend gebied, is hiervoor extra budget gereserveerd.

Tabel 1 Geraamde budget provincie Utrecht in euro x 1000.

8.2 Faunabeheereenheid Utrecht

In 3.2 Grondgebruiker hebben we de taken en organisatie van de Faunabeheereenheid al genoemd. De Faunabeheereenheid heeft haar basis liggen in de Omgevingswet. Het is een private stichting waarin de grondgebruikers zich organiseren voor een planmatig en gecoördineerd faunabeheer. De Faunabeheereenheid is in 2003 opgericht en door ons erkend. Met die erkenning hebben we in principe de consequenties van de financiële instandhouding van de Faunabeheereenheid aanvaard. Er is geen wettelijke grondslag voor. Onder de paraplu van partnerorganisatie verstrekken wij een exploitatiesubsidie op basis van een meerjarenbegroting. We stellen de beleidsprioriteiten in overleg met de Faunabeheereenheid vast, en de Faunabeheereenheid legt deze vast in haar activiteitplan, op basis waarvan de middelen worden ingezet en prestaties worden afgerekend.

Ondanks alle ontwikkelingen en accentverschuivingen is het voornemen van de Faunabeheereenheid om de organisatie compact te houden. We hebben met de Faunabeheereenheid afgesproken om projectkosten die geen onderdeel uitmaken van de exploitatiesubsidie, middels een jaarlijkse programmasubsidie vanuit de provincie te financieren. Bij grote uitgaven zullen deze tijdig via de provinciale begrotingscyclus door de provincie moeten worden opgevoerd, zoals nu het opstellen van een nieuw Faunabeheerplan.

Met het oog op het Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring wil de Faunabeheereenheid zich in het vervolg meer op de actieve planmatige coördinatie in gebieden met de grootste (ganzen)schade gaan richten. Daarvoor zijn structureel veldcoördinatoren voor nodig in dienst bij de Faunabeheereenheid. Verder is de Faunabeheereenheid al gestart met een verkenning om te komen tot een nieuw Faunabeheerplan omdat het geldende plan in 2025 afloopt. Hiervoor heeft de Faunabeheereenheid incidentele middelen nodig om een start te kunnen maken. Dit nieuwe plan moet binnen de invulling van Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring, de Omgevingsverordening en de gestelde eisen uit de jurisprudentie opgesteld worden. De vereiste jurisprudentie maakt het een complex plan.

De Faunabeheereenheid wil vanaf 2026 de uitvoering van het Faunabeheerplan jaarlijks volgens een monitoringsplan evalueren en bijstellen, onder begeleiding van een wetenschappelijk instituut. Dit helpt mee in het verzamelen van de juiste data, dat weer kan zorgen voor een goed volgend Faunabeheerplan en tevens bij kan dragen aan het onderbouwen van vergunningen. Daarnaast is een professionaliseringsslag bij de uitvoering van het Faunabeheerplan (o.a. wildbeheereenheden) gewenst.

De inzet van het Faunabeheerplan voor 100 procent vergunningen voor afschot is gezien de onderzoeksimpact en de ontbrekende data en het daarbij behorende financiële plaatje bijna uitgesloten. De afweging of de uiteindelijke schadebedragen deze inspanningen rechtvaardigen speelt daarbij een rol. Vandaar de keuze om op basis van de schadecijfers van BIJ12 een voorkeursselectie te maken van soorten (waaronder ganzen). Samen met de grondgebruikers richten we onze inspanningen specifiek op deze groep. Dat betekent dat ook een groep soorten buiten deze voorkeursselectie valt. Voor deze laatste groep soorten kan de grondgebruiker door de inzet van preventieve methoden zijn schade voorkomen of minimaal verminderen. De aangevraagde schade betalen wij binnen de geldende regels en voorwaarden uit. We sluiten niet uit dat voor sommige soorten gezien de gerechtelijke uitspraken tijdelijk alleen inzet van preventiemethode mogelijk zal zijn.

Ondertussen spant de Faunabeheereenheid zich onder andere in om de cijfermatige gegevens over beheermaatregelen en het effect daarvan op populatie- en schadeomvang volgens de gerechtelijke uitspraken te verzamelen ter onderbouwing van het Faunabeheerplan en vervolgens de vergunningen voor beheer aan te vragen. Dit gebeurt met hoge prioriteit voor de grootste schadeveroorzakers. Hierbij horen ook cijfers over de aantoonbare inzet van preventieve maatregelen. Om te borgen dat de inzet van preventieve methoden en de effecten op schadesoorten en de schade in de toekomst beter worden geregistreerd zal de Faunabeheereenheid zich buigen over een registratiesysteem waarin de grondgebruiker dit kan melden. Wij scherpen de regels daaromtrent aan. Hieraan zijn extra kosten verbonden. Bij verschillende soorten zal voorlopig de schade enkel kunnen worden voorkomen door de inzet van preventieve niet-dodelijke methoden. De opbouw van het Faunabeheerplan volgt het omgevingsprogramma en de eisen die daaraan gesteld zijn in de provinciale Omgevingsverordening. Daarmee ligt het gelijktijdig meer in lijn met de jurisprudentie.

De Faunabeheereenheid vraagt op basis van bovenstaande een extra investering boven op de bestaande exploitatiesubsidie. In 2024 en 2025 is tijdelijk budget geraamd voor o.a. het opstellen van een nieuw Faunabeheerplan Utrecht en een bijdrage aan de ontwikkeling van het gezamenlijk ganzenbeheerplan van de 5 provincies en 5 Faunabeheereenheden van Provincies Noord- en Zuid-Holland, Flevoland, Zeeland en Utrecht. Vanaf 2026 is 450k structureel nodig om onder andere de uitvoering te kunnen blijven aansturen, te monitoren en te professionaliseren. Daarbij is er budget gereserveerd voor de validatie van telgegevens verzameld door Wildbeheereenheden, en via Faunabeheereenheden gebundeld en voor de projectcoördinatie van o.a. verwilderde katten. Deze posten zijn samengevoegd onder ‘Uitvoering Faunabeheerplan’.

Tabel 2: Geraamde budget Faunabeheereenheid in euro x 1000

8.3 BIJ12, unit faunazaken

BIJ12 is sinds 1 januari 2014 de uitvoeringsorganisatie van de provincies. We hebben daar onze gezamenlijke uitvoerende werkzaamheden samengebracht. BIJ12 maakt onderdeel uit van het Interprovinciaal overleg, maar staat op afstand daarvan. De provincies hebben ieder de directeur Bij12 gemandateerd om in opdracht van de provincies zaken voor hen af te handelen. Dit gaat bijvoorbeeld om de afwikkelingen van aanvragen om schadetegemoetkomingen, het aangaan van dassenovereenkomst, maar ook de uitvoering van het IPO-Wolvenprotocol.

De provincies hebben een onderzoeksagenda belegd bij BIJ12. Gezien de jurisprudentie en de noodzaak tot nader onderzoek op verschillende terreinen willen wij deze agenda intensiever gaan benutten. Daarbij wordt vooral gezocht naar best practices en innovaties op het gebied van preventie. De gedeelde kosten kunnen hierdoor mogelijk gaan stijgen. Deze kosten vangen we op in ons provinciale budget onder faunabeleid. De kosten voor de uitvoering van alle taken worden via de beleidscyclus IPO/BIJ12 gefactureerd aan de provincies voor ieder haar aandeel daarin, behalve de schade-uitkeringen. Deze worden per provincie betaald. De mogelijke vergroting van ganzenrustgebieden en daarmee samenhangende extra kosten voor de tegemoetkomingen in de schade kunnen nu nog niet worden geraamd. Die zijn nog niet meegenomen. De jaarlijkse stijging van de schade-uitkeringen is voorlopig begroot op elk jaar tussen de 171.500 euro tot 520.000 euro. Mogelijk kan er een “preventiefonds” gevormd worden, waarin de gelden worden gestort uit de verhoging van het eigen risico ganzenschade. Dit is dan in te zetten voor preventieve methoden om met name landbouwschade door ganzen te voorkomen. Dit zien wij als een mogelijke aanpak binnen het Faunabeheerplan van de Faunabeheereenheid.

Tabel 3: Geraamde budget BIJ12 in euro x 1000

Tabel 4: De som van de ramingen in tabellen 1, 2 en 3.

Bij faunabeheer hebben we te maken met jacht, populatiebeheer en schadebestrijding. In de Omgevingswet zijn dit flora- en fauna-activiteiten. Dat zijn activiteiten die gevolgen kunnen hebben voor dieren en planten in het wild en waarvoor regels gelden. Daarnaast gelden regels voor het gebruiken van een geweer om dieren te doden die in het wild leven, namelijk een jachtgeweeractiviteit en voor het gebruiken van een vogel voor het vangen of doden van een dier, een valkeniersactiviteit.

Zorgplicht
Voor deze activiteiten is in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) een specifieke zorgplicht opgenomen. Deze specifieke zorgplicht geldt bij (inter)nationaal beschermde soorten én bij andere soorten. Het verplicht degene die een flora- en fauna-activiteit verricht en redelijkerwijs kan vermoeden dat deze activiteit nadelige gevolgen kan hebben voor de natuurbescherming, goed jachthouder­schap, voorkomen en bestrijden van schade door dieren en waarborgen van de veiligheid, het beschermen van gezondheid en het milieu om maatregelen te nemen.

Verder geldt voor eenieder die een in het wild levend dier doodt of vangt, voorkomt dat het dier onnodig lijdt (art. 11.28 Bal). Op grond van de Wet dieren geldt dat eenieder de nodige zorg verleent aan hulpbehoevende dieren (artikel 2.1, zesde lid, Wet dieren).

Vergunningplicht
De vergunningplicht voor een flora- en fauna-activiteit wordt in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) geregeld. Het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) bevat de regels voor de beoordeling van de vergunningaanvraag.

Hieronder staan de bepalingen die horen bij de drie vergunningplichtige soorten in een tabel op een rij.

Tabel 1: verboden om zonder omgevingsvergunning de volgende flora- en fauna-activiteiten te verrichten.

De bepalingen zijn gericht op de bescherming van individuele planten en dieren. Bij de beoordeling van effecten van de ingreep op beschermde soorten wordt gekeken naar de gevolgen voor de instandhouding van de populatie van de betrokken soort.

Als er één of meerdere beschermde soorten in het gebied aanwezig zijn, er één of meer van de hierboven genoemde bepalingen overtreden zullen gaan worden en er geen aanwijzing vergunningvrij geval of gedragscode van toepassing is, dient de initiatiefnemer in kwestie een vergunning aan te vragen. Deze verlenen wij uitsluitend, indien is voldaan aan de beoordelingsregels voor flora- en fauna-activiteiten die volgen uit het Besluit kwaliteit leefomgeving. Dit betekent dat er geen andere bevredigende oplossing mag zijn, de activiteit nodig is vanwege de in de wet genoemde belangen voor die soort - zoals voor het voorkomen van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij en wateren of ter bescherming van flora en fauna behorend bij het verbod - en de SvI van de soort bij uitvoering van faunabeheer niet verslechterd.

Binnen de vergunning moet worden beschreven welke maatregelen de initiatiefnemer dient te treffen om de effecten van het initiatief op de getroffen soort te verzachten of voorkomen (mitigerende maatregelen). Als schadelijke effecten onontkoombaar zijn dient de schade hersteld te worden door elders maatregelen te treffen die de getroffen soort ten goede komen (compenserende maatregelen). De genoemde flora- en fauna-activiteiten zijn verboden, tenzij een vergunning mogelijk is (het zogenaamde nee, tenzij principe).

Omdat mitigeren en compenseren nogal eens verward worden geven wij hier het juridische verschil:

Bij mitigeren gaat het om het (vooraf) treffen van maatregelen om te voorkomen dat er negatieve effecten optreden of deze negatieve effecten te verminderen.Bij compenseren gaat het over de situatie dat schadelijke gevolgen vanwege het niet kunnen worden voorkomen van schadelijke effecten, dan (elders) maatregelen genomen moeten worden om de gevolgen ‘te herstellen’.

Voor beschermde soorten waarvan de SvI goed is en op voorhand geen sprake is van een potentiële aantasting van de SvI van de populatie, hebben Provinciale Staten voor regelmatig voorkomende ingrepen in de Omgevingsverordening vrijstelling (aangewezen als vergunningvrij geval) verleend (paragraaf 6.4.1 Vrijstellingen flora- en fauna-activiteiten Ov). Dit neemt niet weg dat sprake is van de eerder genoemde zorgplicht van de initiatiefnemer om een negatief effect van de ingreep op dier- en plantsoorten zoveel mogelijk te minimaliseren.

Voor soorten waarmee het nog niet goed gaat, geldt een vergunningplicht. Het primaire doel is het toestaan van overtreding van de verbodsbepalingen ten behoeve van een in de wet genoemd belang. Er worden voorschriften opgenomen om, zoveel mogelijk, te borgen dat dit geen negatieve gevolgen voor populaties van beschermde diersoorten heeft. In paragraaf 2 van hoofdstuk 3 van de Beleidsregels natuur en landschap staan aanvullende beleidsregels voor vergunningen voor vogel- en habitatsoorten en overige soorten gericht op de onderbouwing van de aanvraag.

Bij de planvorming moet altijd worden vastgesteld of er in het plangebied beschermde plant- en diersoorten voorkomen, die strikt beschermd zijn en waarvoor mogelijk een vergunningplicht geldt. De zorgplicht vereist ook dat er naar andere (niet beschermde) soorten wordt gekeken.

Middelen, methoden en installaties voor het vangen of doden van dieren (geen jacht)
Bij een flora- en fauna-activiteit over het vangen of doden van soorten, zijn verschillende middelen, methoden en installaties te gebruiken. De provincie is het bevoegd gezag voor handhaving en toezicht van de rijksregels over middelen, methoden en installaties. Zoals het verbod op het gebruik of bezit van bepaalde middelen. Maar ook voor maatwerkvoorschriften in een vergunning en een verzoek om een gelijkwaardige maatregel die met regels over middelen, methoden en installaties te maken hebben. Voor het gebruik van middelen, methoden en installaties kan de provin­cie maatwerk­regels opnemen in de Omgevingsverordening.

(advies van de Maatschappelijke Adviesraad Faunaschade)

Agrarisch bedrijfsmatig grondgebruiker
Verantwoordelijk
Primair verantwoordelijk voor het voorkomen of beperken van het ontstaan van schade aan gewassen of vee veroorzaakt door in het wild levende dieren, op gronden en opstallen waarvoor hij over een zakelijk of persoonlijk gebruiksrecht beschikt.

Rol
Zakelijk of persoonlijk gerechtigd tot het gebruik van de grond en/of opstallen waar in het wild levende diersoorten schade aan gewassen of vee kunnen veroorzaken. Dit kan de eigenaar van de grond zijn, de pachter van de grond of degene die een beperkt recht heeft om de grond en zich daarop bevindende opstallen te gebruiken.

Bevoegdheden

• Recht om schade te voorkomen en het bestrijden van vrijgestelde soorten die landelijk of provinciaal als vergunningvrij geval zijn aangewezen met daartoe aangewezen methoden en middelen binnen de randvoorwaarden gesteld in een goedgekeurd faunabeheerplan. Dit recht kan schriftelijk overgedragen worden aan een WBE of anderen.

• Het zelf doen verkrijgen van een vergunning of op grond van gebruikmaking van vergunning van een Faunabeheereenheid beperken van de omvang van een populatie, dan wel met schriftelijke toestemming handelingen daartoe laten uitvoeren door een Wildbeheereenheid of anderen voor zover daarvoor vergunning is verleend.

• Het zelf beperken van de omvang van een populatie van exoten, onbeschermde en verwilderde diersoorten op grond van een vergunning dan wel met schriftelijke toestemming door anderen.

• Het jachtrecht (voor zover niet voorbehouden door de eigenaar) zelf uitoefenen, dan wel verhuren aan anderen.

Taken

• Zorgen dat inzet bij schadebestrijding en beheer (vergunningvrij geval of vergunning) dan wel jacht op voorhand mogelijk is.

  • controleren welk instrument inzetbaar is voor de betreffende diersoort(en).

  • op voorhand machtiging aanvragen bij de Faunabeheereenheid (via de Wildbeheereenheid en jachthouder).

  • zorgen dat percelen onderdeel uitmaken van bejaagbare eenheid.

  • zorgen dat niet geteeld wordt in kwetsbaar gebied waar inzet maatregelen niet mogelijk is.

• Het tijdig en in voldoende mate nemen van passende preventieve maatregelen om schade aan (opslag van) gewassen of vee te voorkomen dan wel te beperken (zie Preventiekit faunaschade van BIJ12 voor passende maatregelen).

• Het zelf uitvoeren, dan wel anderen laten doen uitvoeren van de inzet van zwaardere maatregelen ten behoeve van populatiebeheer, schadebestrijding en jacht indien preventieve maatregelen geen of onvoldoende effect hebben.

• Indien grondgebruiker zelf niet de schade bestrijdt, het maken van (bij voorkeur schriftelijke) resultaat c.q. inspanningsafspraken met jachthouder over schadebestrijding en populatiebeheer.

• Het afgeven van een schriftelijke grondgebruikersverklaring aan de jachthouder, welke daarmee gebruik kan maken van vergunningvrij geval (vrijstelling), of voldoen aan eisen voor gebruik van het geweer (zie: b.v. art. 11.44 lid 5 Bal, art. 11.52 lid 5 Bal en art. 11.58 lid 6 Bal).

• Grondgebruiker heeft mogelijkheid om in of bij de grondgebruiksverklaring of jachthuurovereenkomst, afspraken privaatrechtelijk vast te leggen.

• Het voldoen aan de eisen m.b.t. het aanvragen van een tegemoetkoming in de schade als bedoeld in 9.3 Omgevingsbesluit (www.faunaschade.nl).

Bijzonderheden

• Het wordt aanbevolen om de relatie grondgebruiker - jachthouder (op grond van de Ow) voor de inzet ten aanzien van beheer en schadebestrijding contractueel vast te leggen in een overeenkomst, naast de (wettelijk vereiste) jachthuurovereenkomst en de schriftelijke (betredings)toestemming.

• Naast het maken van afspraken over hoe op te treden in geval van schade kan de grondgebruiker met de jachthouder ook afspraken maken over de bedrijfsvoering en hoe deze aan te passen op het voorkomen van schade (bv. aan de hand van een risicoanalyse).

Terreinbeherende organisatie
Verantwoordelijk
Primair verantwoordelijk voor het leveren van een bijdrage aan de totstandkoming van het faunabeheerplan van de Faunabeheereenheid in haar rol als bestuurslid van de FBE. Daarmee levert de TBO een bijdrage aan het duurzaam beheer van in het wild levende populaties.

Rol
Als terreinbeherende organisatie heeft de TBO een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor het behoud van de biodiversiteit, maar ook de zorg voor het duurzaam beheer van populaties. Daar waar schade door in het wild levende dieren wordt veroorzaakt, behoort de TBO vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid daar waar zij dat kan een bijdrage te leveren aan het voorkomen, beperken of bestrijden van die schade.

Bevoegdheden

• Recht om op haar natuurterreinen op grond van het eigendomsrecht een eigen beleid te voeren.

• Uitvoering van haar eigen beleid mag niet leiden tot onrechtmatige hinder of overlast voor aangrenzende buren.

• Het jachtrecht zelf uitoefenen (of niet uitoefenen), dan wel verhuren aan anderen.

Taken

• Vanuit haar visie een bijdrage leveren aan de kwaliteit van het faunabeheer en het faunabeheerplan binnen het werkgebied van de Faunabeheereenheid;

• Zorgen dat inzet voor schadebestrijding en beheer (vergunningvrij geval of vergunning) dan wel jacht op gronden van derden mogelijk is en effectief kan zijn;

• Het tijdig en in voldoende mate nemen van passende preventieve maatregelen om schade aan (opslag van) gewassen of vee op gronden van derden te voorkomen dan wel te beperken.

Bijzonderheden

• Het wordt aanbevolen om (ter concretisering van het beleid in het faunabeheerplan) de relatie Terreinbeheerder – Schadebestrijding vast te leggen in een convenant met grondgebruikers van aan terreinen van de terreinbeheerder aanliggende percelen.

• Naast het maken van afspraken over hoe op te treden in geval van schade kan de grondgebruiker met de TBO ook afspraken maken over de mogelijkheden om preventieve maatregelen te treffen op de grens van de naburige percelen, of op het terrein van de TBO.

Jachthouder (eigenaar, pachter en huurder jachtgenot)
Verantwoordelijk

• Verantwoordelijk voorkomen schade van wildsoorten (art. 11.65 Bal) in zijn jachtveld.

• Zorgen voor een redelijke wildstand in zijn jachtveld (art. 11.65 Bal).

• Verantwoordelijkheid voor schadebestrijding en populatiebeheer is afhankelijk van (privaatrechtelijke) afspraken die hij heeft met grondgebruiker.

• Jachthouder voelt zich (vaak) moreel verantwoordelijk voor schadebestrijding en populatiebeheer, vanwege de goede relatie met de grondeigenaar, maar is dat juridisch niet als hier privaatrechtelijk geen afspraken over zijn gemaakt.

N.B. De verantwoordelijkheid van de jachthouder voor schade veroorzaakt door wildsoorten geldt alleen in het jachtseizoen.

Rol
Hij jaagt of laat andere jagen onder zijn verantwoordelijkheid of laat derden jagen wanneer hij het jachtgenot heeft verhuurd voor de jacht. Komt afspraken over populatiebeheer en schadebestrijding na.

Bevoegdheden

• De jachthouder is op grond van het bepaalde van 11.64 Bal gerechtigd tot het genot van de jacht.

• Hij kan bevoegd dan wel gemachtigd zijn tot gebruik van wettelijk toegestane middelen en eisen voor (jacht en) schadebestrijding en populatiebeheer

• Jachthouder met omgevingsvergunning voor een jachtgeweeractiviteit (voorheen: jachtakte) mag het geweer gebruiken

Taken

• Zorgt dat hij en door hem gemachtigde uitvoerders zich houden aan het faunabeheerplan en publiek- en privaatrechtelijke toestemmingen;

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit is lid van een wildbeheereenheid op grond van artikel 8.2 lid 1 Ow;

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit zorgt voor een jachtveld van voldoende omvang zodat er sprake is van een bejaagbare eenheid

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit dat hij over voldoende en benodigde vaardigheden beschikt en dat iemand die dit namens hem doet hier ook over beschikt.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit zorgt voor een schriftelijke grondgebruikers­verklaring van de grondgebruiker.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit zorgt voor een adequate uitvoering van jacht, schadebestrijding en populatiebeheer.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit maakt adequaat gebruik van de vergunning wanneer men het veld in gaat.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit voert verjaag- en bejaagacties uit zoals (bij voorkeur schriftelijk) afgesproken met de grondgebruikers, of – indien afgesproken – zo vaak als nodig is om te kunnen voldoen aan de eisen met betrekking tot het verkrijgen van een tegemoetkoming in de schade.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit draagt zorg voor werken conform het faunabeheerplan dat is vastgesteld door de Faunabeheereenheid en goedgekeurd door Gedeputeerde Staten.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit verstrekken afschotgegevens aan Faunabeheereenheid op grond van artikel 6.3 lid 4 Ob. De uitgevoerde verjaag- en bejaagacties worden geregistreerd in een registratiesysteem.

• Jachthouder met vergunning voor een jachtgeweeractiviteit zorgt ervoor dat hij op de hoogte blijft van ontwikkelingen voor schade en beheer al dan niet via de WBE en Faunabeheereenheid.

Bijzonderheden

• Alle grondeigenaren zijn voor de wet jachthouder, ook bij kleine oppervlakten waarbij sprake is van niet bejaagbare velden. Vaak wordt de jacht dan verhuurd maar het komt dus ook voor dat men jachthouder is zonder de jacht of schadebestrijding/beheer uit te laten voeren.

• Naast het maken van afspraken over hoe op te treden in geval van schade kan de jachthouder met de grondgebruiker ook afspraken maken over de bedrijfsvoering en hoe deze aan te passen op het voorkomen van schade (bv. aan de hand van een risicoanalyse).

• Belangrijk is dat de jachthouders, zoals gemeenten, landgoedeigenaren en agrariërs, die niet direct zitting hebben in de Faunabeheereenheid, wel weten dat ze vertegenwoordigd worden in de Faunabeheereenheid (en weten wie dat is). Anders kan het gevoel ontstaan dat ze geen invloed hebben op de streefstanden of de inhoud van het faunabeheerplan, maar alleen de gevolgen ondervinden van de schade die ontstaat. Terwijl ze hier via hun vertegenwoordiger wel invloed op kunnen hebben.

• Sommige jachthouders (b.v. sommige TBO’s) verhuren geen jachtrechten en staan geen schadebestrijding of populatiebeheer toe op hun gronden. Als het gaat om grote eenheden natuur dan kan dat ertoe bijdragen dat de mate waarin schade op landbouwgronden kan worden beperkt onvoldoende effectief is.

Wildbeheereenheid (WBE)
Verantwoordelijk

• Wildbeheereenheid is in de praktijk belast met het uitvoeren van schadebestrijding en populatiebeheer in het veld, maar is daarvoor in beginsel juridisch niet verantwoordelijk. Dat zijn immers de grondgebruikers en de jachthouders.

• De Wildbeheereenheid heeft de rechtsvorm van een vereniging (art. 8.2 Ow).

• De Wildbeheereenheid is verantwoordelijk voor de uitvoering van het faunabeheerplan.

• De Wildbeheereenheid is verantwoordelijk voor het voldoen aan de door Provinciale Staten in een verordening vastgestelde regels.

Rol

• Dit samenwerkingsverband van jachthouders met een jachtakte en mogelijk anderen zorgt er voor dat jacht, beheer en schadebestrijding wordt uitgevoerd mede in samenwerking met en voor grondgebruikers, terreinbeheerders en eigenaren in een bepaald werkgebied, waarvan de omvang en begrenzing door de provincie zijn vastgesteld. Wildbeheereenheden vervullen een coördinerende rol om het faunabeheerplan uit te voeren en het duurzaam beheer van populaties in het wild levende dieren te organiseren.

• De Wildbeheereenheid wordt gehoord over het ontwerp van het faunabeheerplan door de Faunabeheereenheid (art. 6.3 lid 1 Ob).

Bevoegdheden

• De provinciale verordeningen kennen de Wildbeheereenheid soms bevoegdheden toe (b.v. het royeren van leden/houders van een vergunning voor een jachtgeweeractiviteit bij handelen in strijd met faunabeheerplan).

• Decentralisatie van de regelgevende bevoegdheden naar de provincies maakt dat er verschillen bestaan tussen verschillende Wildbeheereenheden qua taken en bevoegdheden.

Taken

• Zorgt voor planmatige bestrijding van diersoorten aan de hand van een nadere planmatige uitwerking van een faunabeheerplan in haar beheergebied.

• De grondgebruiker kan de hem toegestane handelingen op grond van een vergunning laten uitvoeren door de Wildbeheereenheid;

• De FBE kan de aan haar verleende vergunning doorschrijven aan de Wildbeheereenheid.

• Ook kan aan een Wildbeheereenheid een vergunning worden verleend indien de noodzaak ontbreekt voor het verrichten van handelingen door tussenkomst van een Faunabeheereenheid (art. 8.74j lid 3 Bkl (vogels, art. 8.74k lid 3 Bkl (soorten Habitatrichtlijn) en art. 8.74l lid 3 Bkl (andere soorten)).

• Maakt eventueel wildbeheerplannen voor haar beheergebied.

• Coördineert tellingen in haar beheergebied en analyseert deze en levert bijdrage aan trendtellingen ten behoeve van het opstellen door de FBE van een faunabeheerplan.

• Coördineert schadebestrijding in haar beheergebied en stelt zo nodig schade­bestrijdings­plannen op.

• Stelt zo nodig een gebiedsplan ganzen en een leefgebiedsplan voor grote hoefdieren op in haar beheergebied.

• Monitort beheerplannen en halen genoemde streefstanden vergunning.

• Is lokaal aanspreekpunt voor jachthouders en grondgebruikers in haar beheergebied, bijvoorbeeld voor infrastructuurbeheerder, gemeenten etc.

• Geeft voorlichting aan haar leden (kennis en vaardigheden)

• Behartigt de belangen van haar leden.

• In provinciale verordeningen kunnen aanvullende taken zijn bepaald.

Bijzonderheden
De Wildbeheereenheid heeft vooral een sterke lokale verankering door samenwerking met andere organisaties en verenigingen binnen de gemeenten.

Faunabeheereenheid (FBE)
Verantwoordelijk

• Is verantwoordelijk voor creëren van draagvlak bij alle aangesloten geledingen voor de wijze en mate van het uitvoeren en coördineren van jacht, schadebestrijding en populatiebeheer.

• Is verantwoordelijk voor het opstellen van een faunabeheerplan voor haar werkgebied (art. 8.1 lid 2 Ow);

• Is als houder van vergunningenmede verantwoordelijk voor een goede uitvoering hiervan.

• Moeten voldoen aan de regels die Provinciale Staten hebben gesteld aan bestuur, werkgebied en inhoud van het faunabeheerplan (art. 8.1 lid 3 Ow)

Rol
Zorgt voor gedragen faunabeheerplannen en coördineren van de uitvoering van het faunabeheer, waaronder schadebestrijding en populatiebeheer, in de gehele provincie, alsmede al wat daarmee verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Faunabeheereenheid zorgt voor afstemming tussen en met de WBE’s die binnen haar werkgebied functioneren.

Bevoegdheden
Vaststellen van één of meer faunabeheerplannen voor het door de provincie vastgestelde werkgebied (art. 8.1 lid 2 Ow). Horen van Wildbeheereenheden alvorens een faunabeheerplan vast te stellen (art. 6.3 lid 1 Ob).

• Aanvragen van vergunningenop grond van een faunabeheerplan;

• Machtigen van Wildbeheereenheden en anderen voor gebruik verleende vergunningen;

• Op grond van provinciale regels zijn soms andere bevoegdheden of taken of uitvoeringsinstructies toebedeeld.

T aken

• Aanvragen van vergunningen op grond van een faunabeheerplan;

• Machtigen van Wildbeheereenheden en anderen voor gebruik verleende vergunningen;

• Op grond van provinciale regels zijn soms andere bevoegdheden of taken of uitvoeringsinstructies toebedeeld.

• Faunabeheereenheid brengt jaarlijks verslag uit aan Gedeputeerde Staten over de uitvoering van het faunabeheerplan (art. 6.3 lid 3 Ob).

• Faunabeheereenheid draagt zorg voor openbaarmaking overzicht van afschotgegevens (art. 6.3 lid 5 Ob)

• Faunabeheereenheid draagt zorg voor openbaarmaking goedgekeurd faunabeheerplan (art. 6.3 lid 2 Ob)

• Faunabeheereenheid voldoet aan de wettelijke regels van de Omgevingswet en de provinciale regelgeving (Omgevingsverordening).

• Adviseert gevraagd en ongevraagd vanuit de uitvoering bij het opstellen, evalueren en monitoren van provinciaal faunabeleid.

• Stelt, met draagvlak van de geledingen in de Faunabeheereenheid, faunabeheerplannen op die gericht zijn op duurzaam beheer van diersoorten en rekening houdt met de verschillende belangen.

• Zorgt voor afstemming met haar achterban, zodat hun belangen worden gehoord.

• Stemt af met andere faunabeheereenheden binnen of aangrenzend aan de provincie

• Is houder van vergunningen van de provincie op basis van goedgekeurd faunabeheerplan en schrijft vergunning/aanwijzing door aan WBE.

• Adviseert grondgebruikers bij inzet instrumentarium.

• Spreekt indien nodig haar leden aan op het realiseren van de uitvoeringsafspraken in het faunabeheerplan, door aangesloten jachthouders op uitvoer schadebestrijding en beheer aan te spreken, verleende machtigingen in trekken en te bemiddelen in geschillen terzake.

• Verzoekt indien nodig Gedeputeerde Staten om extra instrumentarium in te zetten (opdracht, bijzondere middelen).

• Voert de regie op monitoring en trendtellingen en de uitvoering van het fauna­beheerplan.

• Communiceert over de uitvoering, het faunabeheerplan en de verleende vergunningenuit het faunabeheerplan en communiceert hierover met de achterban.

• Stemt met BIJ12 af over de werking van preventieve maatregelen en het effect van afschot op de omvang van schade en of er verbeter mogelijkheden zijn.

Bijzonderheden
In het bestuur van de Faunabeheereenheid zullen ook vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties deelnemen, die het duurzaam beheer van populaties in het wild levende dieren voorstaan (bv. Dieren­beschermings­organisaties).

Provincie
Verantwoordelijk
Verantwoordelijk voor passieve en actieve soortenbescherming binnen de Omgevingswet. Zorgt voor behoud en zo nodig herstel van de gunstige staat van instandhouding van soorten en hun leefgebieden (art. 2.18 lid 1 onder g Ow). Zorgt voor het opstellen van een provinciale Omgevingsvisie (art. 3.1 lid 2 Ow). Is verantwoordelijk voor de uitvoering van het natuurbeleid, waaronder als bevoegd gezag voor populatiebeheer, overlast en schadebestrijding. Bevoegd voor toestemmingverlening en bestrijden van schade aan in de wet genoemde belangen.

Rol
Gedeputeerde Staten stelt de beleidsmatige kaders vast waarbinnen faunabeheer en schadebestrijding moet worden uitgevoerd, verleend vergunningen, aanwijzingen en handhaaft hierop. GS is bevoegd gezag voor toestemmingverlening, Provinciale Staten voor het aanwijzen van een aantal vergunningvrije gevallen (waaronder vrijstelling schadesoorten).

Bevoegdheden

Provinciale Staten

• Controlerende- en toezichthoudende taak op de taken in het Faunabeheer waarvoor Gedeputeerde Staten zijn aan te spreken.

• Vaststellen verordening eisen faunabeheereenheid en faunabeheerplan (art. 8.1 lid 3 Ow)

• Vaststellen verordening eisen Wildbeheereenheden (art. 8.2 lid 5 Ow)

• Vaststellen provinciale verordening (art. 2.6 Ow).

• In de provinciale afwijken van de omgevingsvergunningplichtige natura 2000-activiteiten, flora- en fauna-activiteiten en jachtgeweeractiviteiten (art. 5.2 lid 1 Ow).

Gedeputeerde Staten

• Goedkeuren faunabeheerplannen (art. 8.1 lid 2 Ow)

• Monitoringsverplichting doelstellingen Vogel- en Habitatrichtlijn (art. 11.67 Bkl)

• Verlenen van omgevingsvergunning voor een Natura 2000-activiteit, flora- en fauna-activiteit, activiteiten voor populatiebeheer of schadebestrijding (uitgezonderd de jacht), het gebruik van middelen en installaties en methodes om dieren te vangen of doden en opdrachten op aanvraag van wettelijke verboden (art. 4.11 Ow)

• Sluiting jacht onder bijzondere weersomstandigheden (art. 11.69 Bal)

• Vergunning verlenen op het verbod van bijvoeren (art. 11.60 Bal en 8.74m Bkl)

• Vergunning verlenen van verbod uitzetten dieren (art. 11.61 Bal en 8.74n Bkl)

• Bevoegdheid toekenning schade (art. 15.53 Ow)

• Aanwijzing Ambtenaren handhaving (art. 18.6 Ow)

• Bevoegdheid uitoefening bestuursdwang (art. 18.1 en 18.2 Ow)

Taken

• Zorgdragen voor gunstige staat van instandhouding van soorten vogel en Habitatrichtlijn, rode lijstsoorten. (art. 2.18 lid 1 onder g Ow)

• Bepalen vergunningen, middelen en methoden voor vangen en doden, verlenen toestemmingen in individuele gevallen, algemeen bevoegd gezag voor uitvoering wet

• Bepaalt inhoud faunabeheerplan, samenstelling bestuur Faunabeheereenheid. Ondersteunt Faunabeheereenheid financieel voor goede uitvoering. Bewaakt het functioneren van de Faunabeheereenheid

• Stelt op, evalueert, monitort en past aan provinciaal beleid faunabeheer.

• Toetst het faunabeheerplannen aan wet- en regelgeving en specifiek beleid en verleent op basis hiervan vergunningen.

• Legt het faunabeheerplan en de verslagen hierover ter inzage.

• Formuleert indien nodig voor een aantal diersoorten specifiek beleid zoals nulstandbeleid van zwijnen, specifiek leefgebied herten en rustgebieden voor ganzen.

• Zorgt voor een inhoudelijke beoordeling van duurzame instandhouding soorten, werking middelen etc. voor het goedkeuren van het faunabeheerplan.

• De provincie zal indien nodig de Faunabeheereenheid bestuurlijk op haar morele verantwoordelijkheid aanspreken.

• Verleent vergunningen en aanwijzingen aan de Faunabeheereenheid, vrijwel altijd op basis van een goedgekeurd faunabeheerplan, houdt toezicht op de voorschriften uit deze vergunningen of aanwijzingen. In mandaat van de provincie houdt de Regionale Uitvoeringsdienst Utrecht (RUD) toezicht op de (doorgeschreven) vergunningen die door de provincie zijn verleend op basis van het faunabeheerplan.

• Stelt de provinciale Omgevingsverordening vast.

• Verleent individuele vergunningen en aanwijzingen voor schadebestrijding en populatiebeheer voor dieren waarvoor geen faunabeheerplan is opgesteld, houdt toezicht op de voorschriften uit deze vergunningenof aanwijzingen.

• Kan personen of organisaties aanwijzen die de stand van bepaalde diersoorten mogen beperken zonder toestemming van de grondgebruiker.

• Gedeputeerde Staten communiceren proactief over haar provinciale faunabeleid, de achtergronden van haar beleid, haar besluiten, rolverdeling Faunabeheereenheid, wat ze ter inzage heeft gelegd, evaluaties van haar beleid, etc.

• Rapporteert aan het Rijk over inzet van het provinciaal instrumentarium.

Bijzonderheden
Gedeputeerde Staten vinden het belangrijk dat uitvoering op een gecoördineerde en planmatige manier gebeurt. Daarom hebben ze belang bij een centrale professionele organisatie en ondersteunen ze de Faunabeheereenheid in hun provincie o.a. financieel. Zij zijn niet verantwoordelijk voor uitvoering van de populatiebeheer en schadebestrijding, de Omgevingswet legt de verantwoordelijkheid hiervoor in het veld (grondgebruiker en jachthouders).

BIJ12
Verantwoordelijk
Verantwoordelijk voor het, in mandaat van de provincies, afhandelen van aanvragen faunaschades (tegemoetkomingsaanvragen faunaschade, dassenovereenkomsten en de ganzenregeling) veroorzaakt door natuurlijk in het wild levende beschermde dieren én het adviseren over het voorkomen en bestrijden van deze schades.

Rol
Kent tegemoetkomingen toe bij door natuurlijke in het wild levende beschermde diersoorten aangerichte schade aan bedrijfsmatige geteelde landbouwgewassen of gehouden landbouwhuisdieren en verricht onderzoek naar – en adviseert over de mogelijkheden voor preventie en vermindering daarvan.

Bevoegdheden
Geen.

Taken

• (kosten) efficiënte afhandeling van faunaschades

• Coördinatie van kwalitatief hoogwaardig onderzoek naar het voorkomen en bestrijden van faunaschade conform de onderzoeksagenda BIJ12-Faunafonds.

• Advies en voorlichting, mede op basis van de uitgevoerde onderzoeken en faunaschadecijfers, over het voorkomen, bestrijden en betalen van faunaschade.

• Professionele secretariële ondersteuning aan de Maatschappelijke Adviesraad Faunaschade.

• Stelt in samenwerking met de provincies beleidsregels op voor tegemoetkomingen bij schade aangericht door natuurlijk in het wild levende diersoorten

• Beoordeelt en handelt binnengekomen verzoekschriften af:

  • Toetst verzoekschriften aan de provinciale beleidsregels.

  • Zet taxateurs in, die binnen zeven dagen een bezoek brengen aan het schadeperceel en de schade volgt tijdens het seizoen en deze aftaxeert.

  • Beslist op basis van taxatierapport en eventuele aanvullende vragen over de uitgekeerde tegemoetkoming.

• Stelt haar begroting en jaarplan op en laat die door de Algemene Vergadering van het IPO goedkeuren.

• Legt middels jaarverslag- en rekening af verantwoording af aan de Algemene Vergadering van het IPO.

Bijzonderheden
De beleidsregels tegemoetkoming faunaschade worden door de besturen van de afzonderlijke provincies vastgesteld.

Rijk
Verantwoordelijk
Het Rijk vertegenwoordigt Nederland in internationaal verband en is verantwoordelijk voor de nakoming van internationale verplichtingen door Nederland. Daartoe voorziet het Rijk in wettelijke kaders, die de implementatie van internationaalrechtelijke verplichtingen bevatten en voor provincies overstijgende belangen een landelijk eenvormig beleid verzekeren (art. 10.36a Ob). De algemene regels ter bescherming van Natura 2000-gebieden en soorten zijn in de Omgevingswet verankerd. Ook worden bij en krachtens de wet algemene regels over de uitoefening van de jacht en het gebruik van het geweer gesteld. Het Rijk heeft landelijke schadelijke soorten aangewezen die vallen onder de reikwijdte van de bepalingen inzake schadebestrijding. Het Rijk is ook verantwoordelijk voor het aanwijzen van vergunningvrije gevallen voor de bestrijding van deze diersoorten die in het gehele land schade veroorzaken. Dat geldt ook voor de door de provincies te bestrijden invasieve exoten.

Rol

• Systeemverantwoordelijk voor de natuurbescherming

• Wetgever Ow bijbehorende besluiten en regelingen.

• Bevoegd gezag in uitzonderingssituaties (Rijksbelangen).

Bevoegdheden

• Bevoegd gezag in gevallen van nationaal belang (art. 4.12 Ob)

• Landelijke vergunningvrije gevallen (vrijstelling schadesoorten) (art. 5.2 lid 3 Ow in combinatie met art. 11.43 Bal (vogels), art. 11.51 Bal (soorten Habitatrichtlijn) en art. 11.57 Bal (andere soorten) en landelijke vergunningvrije gevallen (vrijstelling overlastsoorten) zijn niet aangewezen door de minister, dit kan voor overlast veroorzakende soorten worden gedaan in de Omgevingsverordening.

• Verschillende bevoegdheden voor jacht o.a. soorten wild, opening en sluiting jacht (art. 4.12 lid 1 onder h Ow).

• Om te beslissen op een activiteit van of namens een lid van het Koninklijk Huis of op terreinen waar de Kroondrager gerechtigd is tot het uitoefenen van de jacht en verleend goedkeuring aan faunabeheerplan voor deze terreinen (art. 4.12 lid 2 onder j en art. 6.4 Ob)

Taken

• Monitoring en verantwoording richting Europese Commissie voor uitvoering Vogel- en Habitatrichtlijn.

• Plaatst beschermde en onbeschermde soorten (exoten, verwilderd) op lijst zodat een aanwijzing kan worden gegeven.

Gemeenten bij overlast – en schadebestrijding in de bebouwde kom
Verantwoordelijk
Verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer van het openbaar gebied. Daaronder valt ook het beheer en overlast- en schadebestrijding van diersoorten.

Rol
Eerste aanspreekpunt voor schade/overlast door beschermde diersoorten en onbeschermde diersoorten binnen bebouwde kom.

N.B. De gemeente kan verschillende rollen hebben, bijvoorbeeld als grondeigenaar /gebruiker of als infrastructuurbeheerder. Deze worden hier niet behandeld.

Bevoegdheden

• Is voor inwoners het eerste aanspreekpunt als het gaat om meldingen van overlast. Voor ratten, steenmarters en vleermuizen is dit vastgelegd in een regeling en/of landelijk beleid (Omgevingswet en Woningwet).

• Gemeente moet voldoende zorg in acht nemen voor de in het wild levende dieren en hun leefomgeving bij haar eigen handelen, maar ook bij de behandeling van meldingen en klachten van inwoners. (Specifieke zorgplicht artikel 11.27 Bal)

• Gemeente kan verzoeken om soorten aan te wijzen als vergunningvrij, die binnen bebouwde kom overlast veroorzaken, zoals steenmarters (artikel 5.2 lid 1 Ow in combinatie met artikel 11.44 lid 3 Bal (vogels), artikel 11.52 lid 3 Bal (soorten habitatrichtlijn), of artikel 11.58 lid 3 Bal (andere soorten)). De aanwijzing vergunningvrij wordt gedaan voor de bestrijding van overlast binnen de bebouwde kom.

• Bevoegd gezag WABO, omgevingsvergunningen voor bouwen, kappen etc.

Taken

• Aanvrager van vergunningen bij provincie bij ernstige overlast door dieren en bij schade op begraafplaatsen, sportvelden en bedrijventerreinen, waarvoor nog geen vergunning is verleend aan de Faunabeheereenheid.

• Opstellen en vaststellen plan van aanpak voor inzet van bijzondere middelen in de bebouwde kom voor diersoorten waarvoor een vergunningop grond van het faunabeheerplan is verleend aan de Faunabeheereenheid. Dit plan van aanpak stelt zij samen met de Wildbeheereenheid en Faunabeheereenheid op, die de gemeente adviseren. Bijvoorbeeld voor wilde zwijnen, konijnen (begraafplaatsen, sportvelden en industrieterreinen), ganzen (eieren, nesten en vangen), (zwem)watervervuiling (volksgezondheid). Dit is maatwerk en gebeurt pas als er problemen spelen in de gemeente.

• Voor steenmarters opstellen plan voor een meldpunt schade en voorlichting en op voorhand aanvragen van een vergunning bij de provincie, zodat deze kan worden uitgevoerd door een gecertificeerd faunabedrijf of Faunabeheereenheid.

• Voor bestrijding van overlast van kauwen en roeken kan samengewerkt worden met de plaatselijke vogelwerkgroep, bijvoorbeeld ten behoeve van voorlichting, bescherming en stimulering kolonies op plaatsen zonder overlast.

• Registreren van meldingen betreffende overlast van steenmarters.

• Informeren en adviseren burgers over wat zij kunnen doen aan overlast van diersoorten en deze te bestrijden in de woonomgeving.

Bijzonderheden

• Iedere burger heeft een zorgplicht voor beschermde soorten. Niet de gemeente, maar de melder betaalt zelf de kosten voor uitvoering van de gemelde preventieve maatregelen.

• Gemeente verstaan over algemeen onder overlast:

  • schade voor de volksgezondheid

  • verontreiniging van de openbare ruimte

  • (verkeers)onveilige situaties

  • schade aan groen, gebouwen, begraafplaatsen en kabels/leidingen.

Hoe ziet de komende planperiode eruit?

Innovaties voor ganzenwering en ­verjaging in de provincie Utrecht. De Natuurverdubbelaars, Sovon, A&W (2023) Innovaties in Faunabeheer – De Natuurverdubbelaars

Gebiedsgericht ganzenaanpak: Praktijkproef voor het verjagen van ganzen en grasland met een drone. Keuper en Gommer, CLM (2023) Gebiedsgerichte ganzenaanpak (provincie­utrecht.nl)

Advies Toekomstbestendig Ganzenbeheer (Werkgroep ganzenbeheer Utrecht). Griffioen en Visbeen. Natuurlijke Zaken (2022) Rapport (provincie­utrecht.nl)

Evaluatie ganzenbeheer provincie Utrecht 2013 – 2018. Latour et al. (2019) A&W­rapport, versie 1 (provincie­utrecht.nl)

Juridische aspecten van faunabeheer: Hoe verder met beheer en schadebestrijding in Utrecht. Boerema (2022). Boerema & Van den Brink, juridisch en ecologisch adviseurs Natuur en Leefomgeving.

Voortgangsrapportage Faunabeleid (2022) – Bijlage 1, provincie Utrecht.

Pilot Eemland. Effecten van het gecoördineerd verjagen van ganzen op de gewasschadecijfers en weidevogels. Klaver, Broeke en Egas (2023). Trifolium BV., Youri Egas Advies. Rapport­Pilot­Eemland­Effecten­van­het­gecooerdineerdverjagen­van­ganzen­op­de­gewasschadecijfers­enweidevogels­Provincie­Utrecht.pdf

Evaluatie effectiviteit ganzenrustgebied en winterrust in de Provincie Utrecht. Veenenbos, Gommer, Dekker (2023). CLM Onderzoek en Advies, in samenwerking met Waardenburg Ecology, Sovon en Peter Mendelts. Rapport­CLM­1174 EvaluatieGanzenrustgebieden­Utrecht­1.pdf (provincie­utrecht.nl)

Ganzenmonitoring in Utrecht in 2022­23. de Boer, Slaterus, van Kleunen en Koffijberg (2023). Sovon. Ganzenmonitoring in Utrecht in 2022­2023 (provincie­utrecht.nl)

Hoefdierenadvies provincie Utrecht, Rapport 2022.23. Bruinderink, Thissen, Achterberg en m.m.v. La Haye. (2023). Zoogdiervereniging.

Adaptief populatiebeheer goed alternatief voor huidig faunabeheer (bij12.nl)

Pas op: Overstekend wild! Aanrijdingen met reeën in Utrecht. Terra salica, Bureau voor faunabeheer en Dutch Wildlife Health Centre, Universiteit Utrecht (2011). Eindrapport Onderzoek Valwild Utrecht (over­reeen.nl)

Onderzoeksresultaten volgend uit in opdracht van BIJ12­ faunazaken uitgevoerd onderzoek: Onderzoek BIJ12

Landbouwschades volgend uit schades getaxeerd in opdracht van BIJ12­faunazaken: Schadecijfers ­ BIJ12

Interprovinciaal wolvenbeleid, uitvoering en monitoring: Alles over de wolf in Nederland (bij12.nl)

Faunaschadepreventiekits, opgesteld door BIJ12: Faunaschade voorkomen. Bekijk de mogelijke maatregelen in de Preventiekit (bij12.nl)

Informatie over trends van soorten (per soort of per gebied), anders dan vogels:

SoortenNL > Natuurkwaliteit

Staat van instandhouding vos. Ter Harmsel et al., Wageningen University & Research (2022). Staat van instandhouding vos (wur.nl)

Staat van instandhouding haas en konijn. Ter Harmsel et al., Wageningen University & Research (2022). Staat van instandhouding haas en konijn ­ WUR

Informatie over de trends (per provincie, per soort of per gebied)
van vogelsoorten:

Vind informatie over vogelsoorten | Sovon Vogelonderzoek

Provinciale factsheets Fazant | Sovon Vogelonderzoek

Provinciale factsheets Houtduif | Sovon Vogelonderzoek

Provinciale factsheets Wilde Eend | Sovon Vogelonderzoek

Bouwstenen voor het Strategisch Plan Natura 2000: Factsheets van vogelsoorten die betrokken zijn bij de instandhoudings­doelstellingen voor Natura 2000­gebieden | Sovon Vogelonderzoek (Sovon­rapport 2022/92) (2023)

Broedvogels in Nederland in 2022 | Sovon Vogelonderzoek. Boele et al. (2023). Sovon­rapport 2023/40.

Staat van instandhouding van de vogelsoorten op de landelijke vrijstellingslijst. Sovon­rapport 2022/37 (2022). Sovon­rapport 2022/37 (2022)

Provincie Utrecht. Vastgesteld door Gedeputeerde Staten, 9 juli 2024.

Link: Omgevingsprogramma Faunabeleid en Monitoring

Status: Definitief

Tekst: Team Natuur en Landbouw

Eindredactie: Team Natuur en Landbouw.

Vormgeving: Enof creatieve communicatie.

Fotografie: Janco van Gelderen, Edward van Altena, Faunafotografie Ton Richter, Sander van Rijswijk (luchtfoto’s), Jelger Herder, Lubomir Hlasek, Klaas van Haeringen, Erik van Dijk, Buiten­Beeld, Karl van Ginderdeuren, Luc Hoogenstein, Paul van Hoof, Daan Schoonhoven, John van den Heuvel, Els Branderhorst, Mark van Veen, Bendiks Westerink en beeldbank provincie Utrecht.