Beleid en meerjarenprogramma duurzame ontwikkeling 2023-2027

Een nieuwe duurzaamheidsambitie voor Vlieland

Sinds 2007 zetten we ons, samen met inwoners, ondernemers en andere betrokkenen, in voor het verduurzamen van het energieverbruik op het eiland. Zo zijn diverse gebouwen verduurzaamd, wordt op diverse plekken duurzame energie opgewekt, zijn de eerste woningen van het aardgas af en werken we bijvoorbeeld samen met Liander aan een toekomstbestendig energienetwerk.

Met de komst van het Nationaal Klimaatakkoord in 2019 zijn we als gemeente verplicht aan zet om de energietransitie op Vlieland te regisseren en tot een succes te brengen. Uiterlijk in 2050 moet iedere gemeente in Nederland over zijn op een volledig duurzaam energiesysteem.

En dat is hard nodig. In het meest recente rapport van het Intergovernamental Panel on Climate Change wordt duidelijk dat de effecten van klimaatverandering ernstiger zijn dan gedacht. Er is nog maar beperkte tijd voor effectieve aanpassing. Huidige keuzes bepalen de toekomst. Hoewel op de Vlieland de effecten van klimaatverandering vooralsnog wellicht beperkt lijken, maakt de huidige energiecrisis duidelijk dat het ‘zomaar’ anders kan zijn.

Met het verstrijken van de Vlielandse 2020-duurzaamheidsambitie rijst de vraag met welke stip aan de horizon we verder gaan. Het is de wens van het college en de raad om tot een antwoord op die vraag te komen. Dit document geeft hier vervolg aan en maakt inzichtelijk op welke manier we hier in de periode tot en met 2027 uitvoering aan geven.

Als gemeente kunnen we de doelen alleen maar in samenwerking met inwoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen, regionale en nationale overheden en andere belanghebbenden bereiken. We zijn blij dat we dit document met inbreng van hen hebben gemaakt.

In Nederland willen we in 2050 klimaatneutraal en gezond zijn. Dat houdt in dat geen van onze activiteiten bijdraagt aan klimaatverandering. Er wordt geen CO2 of ander broeikasgas meer uitgestoten, of deze worden gecompenseerd. Onze leefomgeving is klimaatbestendig en in balans. Op verschillende niveaus zijn afspraken gemaakt die op regionaal en lokaal niveau een concrete uitwerking krijgen. Zie voor het overzicht BIJLAGE II en III.

Missie gemeente Vlieland

Als gemeente Vlieland zetten we ons gezamenlijk in om Vlieland een fijne plek te laten zijn om te wonen, te werken, te leven en te recreëren. Nu en Later. Al onze activiteiten dienen aan die doelstelling bij te dragen, zo ook de inzet op duurzame ontwikkeling.

Definitie duurzame ontwikkeling

Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar te brengen (definitie VN-commissie Brundtlandt uit 1987). Bij duurzame ontwikkeling is dus sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen; People, Planet, Profit. Zie ook de nevenstaande afbeelding.

Sustainable Development Goals

Naar aanleiding van het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 hebben de Verenigde Naties 17 ontwikkeldoelstellingen opgesteld, ook wel SDG’s genaamd. Inzet op de 17 thema’s helpt om tot evenwichtige duurzame ontwikkeling te komen. De SDG’s leggen de verbinding naar brede welvaart en maken een uniforme monitoring mogelijk.

Reikwijdte

Ons duurzaamheidsprogramma richt zich op de thema’s energietransitie en circulaire economie. Onderdeel van de energietransitie is de inzet op mobiliteit. Onderdeel van een circulaire economie is de zorgvuldige omgang met zoet water. Deze indeling sluit ook aan bij het Programma Waddeneilanden waarvoor een Regio Deal is binnengehaald dat in samenwerking met de andere Waddeneilanden is opgesteld en gezamenlijk wordt uitgevoerd.

Andere thema’s zoals klimaatadaptatie, biodiversiteit en een duurzame samenleving zijn elders in de organisatie van gemeente Vlieland belegd. Vanzelfsprekend wordt door de Programmamanager duurzaamheid verbinding gelegd met de andere beleidsterreinen. In de inzet op duurzame energie en ciruclaire economie zitten immers ook kansen voor thema’s zoals economie, werkgelegenheid en onderwijs.

Cirkel van invloed

Door onze energie te richten op de zaken waar we invloed op kunnen hebben, kunnen we de grootste verandering bereiken. Wij geven het goede voorbeeld en lopen voorop in het realiseren van de duurzaamheidsambities binnen onze eigen organisatie. Via informatievoorziening, voorlichting en financiële prikkels stimuleren we anderen om ook (verdere) actie te ondernemen. Via wet- en regelgeving en beleid scheppen we het juiste klimaat voor de inwoners, bedrijven en andere organisaties in onze gemeente om binnen hún invloedsfeer ook duurzaamheidsambities te kunnen realiseren. Wij steken onze hand dus in eigen boezem en vragen dat anderen ook te doen. Alleen redden we het namelijk niet, maar samen wel.

Proeftuin-gedachte

De inzet op duurzame energie en circulaire economie past Vlieland goed. Zon, wind en water zijn immers belangrijke bronnen voor de opwek van duurzame energie en zijn in bovengemiddelde mate op Vlieland aanwezig. Als onderdeel van een Natura2000-gebied en omgeven door de Waddenzee Werelderfgoed maakt dat juist hier er een economische én een ecologische noodzaak voor verduurzaming is. Door de natuurlijke afbakening van het eiland, de beperkte schaal en de hechte gemeenschap met korte lijnen vormt Vlieland een ideale proeftuin voor innovatie en duurzame ontwikkeling. Door de vele bezoekers en de aantrekkingskracht van Vlieland zijn oplossingen goed zichtbaar en kunnen ze als voorbeeld dienen voor anderen in Nederland en daarbuiten.

We willen werk maken van duurzaamheid. Om doelgericht aan de slag te gaan, is het belangrijk dat we een stip aan de horizon hebben: waar doen we het voor en waar werken we naartoe? Om onze nieuwe ambitie te kunnen bepalen hebben we eerst gekeken naar de landelijke 2050 ambities. Zie voor een detail overzicht BIJLAGE I en II. Daarnaast geeft ook het Programma Waddeneilanden, basis voor de Regio Deal van de Waddeneilanden, richting aan onze activiteiten. Tot en met 2027 wordt vanuit dit programma met financiële steun en betrokkenheid van het Rijk en de Provincies inhoud gegeven aan gezamenlijke projecten op het gebied van de energietransitie (inclusief mobiliteit) en circulaire economie (inclusief water).

Nieuwe ambities Vlieland

Voor het bepalen van onze stip aan de horizon zijn naast de landelijke verplichtingen en het Programma Waddeneilanden/De Regio Deal juist ook de wensen van de gemeenteraad van belang:

• -

  Ambitieus maar realistisch

• -

  Concreet en vooruitstrevend aan de slag

Daarbij spelen de ervaring, de financiële middelen die vanuit het Rijk beschikbaar worden gesteld om de transities te kunnen realiseren, de noodzaak om de leefbaarheid op Vlieland te hebben en te houden én de eilandspecifieke kenmerken. Met de wil om te veranderen heeft Vlieland de potentie om sneller te kunnen dan in 2050 klaar te zijn.

Op een aantal gebieden heeft de gemeenteraad hier eerder al afspraken over gemaakt (zie BIJLAGE I en II). Onderstaand overzicht geeft de nieuwe ambities weer.

ENERGIETRANSITIE

De energietransitie is een van de grootste maatschappelijke uitdagingen van onze tijd. Het houdt in dat afscheid wordt genomen van oude systemen en structuren, terwijl gezocht wordt naar duurzame alternatieven. Dat vergt flexibiliteit en aanpassingsvermogen, andere verhoudingen en nieuwe rollen van alle partijen. Veel is nog onduidelijk. Welke rol kan de gemeente hierin spelen, wat kan verwacht worden van andere belangrijke spelers en hoe betrek je de inwoners bij deze transitie?

Met de introductie van de Waddenbrede-ambitie om zelfvoorzienend te zijn op energiegebied en met water (2007) is de afgelopen jaren een start gemaakt met de energietransitie op Vlieland. Sindsdien is veel ervaring opgedaan en zijn talrijke successen geboekt. Een belangrijke rode draad daarbij is samenwerking. De omslag naar een duurzaam energiesysteem kan alleen in samenwerking met inwoners, ondernemers, de energiecoöperatie en andere belanghebbenden. De aankomende jaren wordt dat, met de inzet op een aardgasvrije gebouwde omgeving, nog relevanter omdat een groot deel van de opgave zich afspeelt achter de voordeur van inwoners.

Van losse projecten gaan we steeds meer naar integrale oplossingen voor een duurzaam energiesysteem. De transitievisie warmte die de gemeenteraad van Vlieland in 2021 heeft vastgesteld geeft daarbij inzicht in een belangrijk deel van de opgave die ons voorligt. Ook de Regionale Energie Strategie-organisatie heeft de Waddeneilanden, wegens de beperkte mogelijkheden voor grootschalige opwek, als proeftuin voor innovatieve opwektechnieken bestempeld.

Het Programma Waddeneilanden dat vanaf eind 2023 in gaat, biedt kansen voor versnelling. Als Waddeneilanden hebben we met gelijke uitdagingen te maken. Die pakken we gezamenlijk aan voor meer slagkracht. De verduurzaming van recreatiewoningen is daar een voorbeeld van. Een ander voorbeeld is de afhankelijkheid van de Wadkabel. Daarmee is netcongestie een nog actueler thema. Dit belemmert momenteel verdere uitbreiding van lokale duurzame energie opwek en vraagt om (innovatieve) opslagoplossingen.

Door de ervaring van de afgelopen jaren, de eilandspecifieke kenmerken en noodzaak is een belangrijke basis gelegd om de volgende versnelling in te zetten. Mede daarom willen we in 2040 energieneutraal zijn. Zie ook onderstaand overzicht deze ambitie en deelambities tot aan eind 2026.

*PW = Programma Waddeneilanden

CIRCULAIRE ECONOMIE

Beter dan waar ook in Nederland is op de eilanden zichtbaar wat erin gaat en wat eruit komt. Historisch is Vlieland immers eeuwenlang grotendeels circulair en duurzaam geweest. Pas in de laatste zes of zeven decennia is de eilandeconomie (onder invloed van globalisering, schaalvergroting en opkomend toerisme) geleidelijk minder circulair geworden.

Samen met de andere eilanden wil Vlieland de voordelen van circulaire processen in de lokale economie weer terugvinden. Dat kan alleen in samenwerking met ondernemers en inwoners. Daarnaast willen we nieuwe circulaire processen ontwikkelen die passen bij de huidige tijd. Dankzij het toerisme hebben de eilanden ook hier een etalagefunctie voor aansprekende voorbeelden van circulaire economie.

Op het thema circulaire economie hebben Rijk en provincies al stappen gezet, maar als kleine eilandgemeente heeft onze focus gelegen op de energietransitie. Het meeste gebeurt op dit moment dus bij de ondernemers. Mede door het Programma Waddeneilanden komt er meer aandacht voor bij de gemeente en ruimte om ondernemers effectief te kunnen ondersteunen. De aankomende jaren willen we in kaart brengen wat kan en wat haalbaar is. Een van de projecten die op de rol staat vanuit het Programma Waddeneilanden / Regio Deal is het uitvoeren van een materiaalstroomanalyse. Daardoor krijgen we meer inzicht welke materiaalstromen het eiland inkomen en wat er vanaf gaat, en waar circulaire kansen zitten.

Hoewel Vlieland een dienstverlenende economie heeft (en dus geen maakindustrie) zijn er voldoende mogelijkheden voor meer circulaire processen. Slimmere en duurzamere inzet van materialen, bijvoorbeeld door inzet op hergebruik en betere afvalscheiding, betekent immers: minder transport, minder milieubelasting en minder CO2-uitstoot. Bovendien liggen daarin ook kansen voor het verbreden en verduurzamen van de economie. Met onderstaande deelambities wil Vlieland tot eind 2026 een goede slag slaan op weg naar een circulair eiland.

*PW = Programma Waddeneilanden

MOBILITEIT

Goede bereikbaarheid is essentieel voor het behoud en de ontwikkeling van de economie, vitaliteit en leefbaarheid op Vlieland. De bereikbaarheid is geborgd en dat moet zo blijven. Maar de vraag is hoe we dat gaan doen in de toekomst.

Waar Vlieland van origine een autoluw eiland was, is de afgelopen jaren een tendens ontstaan van een toenemend aantal vervoersbewegingen. Mede door de gestage toeristische groei en bijbehorende vraag naar goederen is het aantal vervoersbewegingen toegenomen.

Een omslag naar een schoner (emissieloos) en slimmer mobiliteitssysteem is noodzakelijk en verplicht vanuit het Klimaatakkoord. Bovendien zien we daar als gezamenlijke Waddeneilanden ook toegevoegde waarde in. Het biedt kansen om grote stappen te zetten en de leefbaarheid verder te verbeteren, en onbalans te voorkomen. Bovendien past het bij het natuurlijke karakter/aantrekkingskracht op toeristen van het eiland. Met het Programma Waddeneilanden zetten we in op pilots en stimuleringsprojecten.

Realisatie van deze ambitie vraagt een duurzame visie in het nieuw op te stellen mobiliteitsplan. Het vraagt om onderzoek naar de mogelijkheden, pilots, praktische uitvoering en een gemeente die een ‘launching customer’ is. Wederom geldt ook hier dat het alleen in samenwerking met partijen zoals Rederij Doeksen, logistiek bedrijven in Harlingen en ondernemers moeten worden opgepakt.

Onderstaande tabel geeft de hoofdambitie en ambitie tot aan eind 2026 weer.

*PW = Programma Waddeneilanden

WATER. ZELFVOORZIENEND NU EN LATER.

Vlieland heeft een unieke positie als het om haar zoetwatervoorziening gaat. Het eiland beschikt over een eigen zoetwaterbel. Vitens pompt op jaarbasis zo’n 217.340 kuub water op uit de zoetwaterbel onder Vlieland. Een deel daarvan (zo’n 40.500 kuub) wordt gewonnen in Bokkendal. Het overige water komt uit de andere twee waterwingebieden op het eiland. Na zuivering op productielocatie Vuurboetsduin levert Vitens het drinkwater via het leidingnet af aan alle gebruikers op het eiland.

Het geheel vormt een uniek zoetwatersysteem, omringd door zout zeewater. Deze systemen zijn kwetsbaar bij verdroging, zeespiegelstijging en verzilting. Als de zoetwatersystemen onder Vlieland kleiner worden, is dit een bedreiging voor de drinkwatervoorziening en het leven op het land en in het water. De grootste uitdaging voor Vlieland is het veiligstellen van onze zoetwaterbron op de lange termijn. Daar is nú actie voor nodig: waterbesparing (minder onttrekking) en zorgvuldig zoetwaterbeheer. Dat vraagt om samenwerking met Vitens, inzicht en bewustwording bij alle gebruikers.

*PW = Programma Waddeneilanden

Sturing programma duurzame ontwikkeling

Het meerjarenprogramma 2023 - 2027 wordt ter vaststelling aangeboden aan de raad. Jaarlijks wordt een meer gespecificeerd jaarprogramma ter kennisgeving aan de raad toegezonden. In 2025 wordt een tussenevaluatie opgemaakt en, zo nodig te samen met een bijgesteld meerjarenprogramma, ter besluitvorming aan de raad voorgelegd. En uiteraard na 2027 wordt een eindevaluatie ter besluitvorming aan de raad voorgelegd.

Begroting 2023 - 2027

Noot: projecten/onderzoeken benoemd in Programma Waddeneilanden kennen eigen financiering en zijn niet in deze begroting opgenomen.

Tot slot

Zonder ambitie en gerichte focus geen succes. De snelheid waarmee we op Vlieland de ambities behalen, hangt natuurlijk af van de beschikbare technieken en financiële middelen. Maar die snelheid wordt vooral bepaald door de wil om te veranderen, de inzet en samenwerking binnen de gemeentelijke organisatie en op het eiland. Dat vraagt om communicatie, voorlichting, participatie. Mensenwerk dus. Met een open vizier en oplossingen gaan we de uitdaging aan. Zo gaan we samen naar een nóg leefbaarder Vlieland.