Gemeentelijk Watertaken Programma 2025-2028

1.1.1. De gemeentelijke watertaken

Riool is, uit oogpunt van volksgezondheid en leefbaarheid, vanaf het begin een gemeentelijke aangelegenheid geweest. In eerste instantie zuiverden gemeenten ook het afvalwater, maar in de jaren zestig hebben de waterschappen de zuiveringen overgenomen. De gemeentelijke zorgplicht voor inzameling en transport van huishoudelijk afvalwater staat in de Wet milieubeheer. Door de invoering van deze wet moest de gemeente sinds 1993 over een actueel gemeentelijk rioleringsplan (GRP) beschikken. De kosten van het riool konden we uit een retributie dekken (doelbelasting), het rioolrecht.

In 2008 zijn de gemeentelijke watertaken door de invoering van de Waterwet verbreed met zorgplichten voor hemelwater en grondwater. Gemeenten vervingen het GRP door het verbrede gemeentelijke rioleringsplan (vGRP). Zoals vastgelegd in de Gemeentewet verving de rioolheffing het rioolrecht. De Omgevingswet (artikel 3.14) verving in 2024 de zorgplichten door de gemeentelijke watertaken:

• •

  De inzameling en het transport van huishoudelijk afvalwater en bedrijfsafvalwater (stedelijk afvalwater), en de zuivering van huishoudelijk afvalwater.

• •

  De doelmatige inzameling van afvloeiend hemelwater en het transport en de verwerking daarvan, voor zover de eigenaar het afvloeiend hemelwater redelijkerwijs niet óf in de bodem óf naar een oppervlaktewaterlichaam kan brengen.

• •

  Het treffen van maatregelen om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand in het openbare gebied zoveel mogelijk te beperken of te voorkomen.

1.1.2. Programma onder de Omgevingswet

In 2024 is de Omgevingswet van kracht gegaan. Het is sindsdien niet meer mogelijk om een Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) vast te stellen. De Omgevingswet (artikel 3.14) geeft het college van burgemeester en wethouders de mogelijkheid om ter invulling van de gemeentelijke watertaken een programma vast te stellen. De gemeentelijke watertaken strekken verder dan riool, daarom heeft de gemeente gekozen voor de benaming "Gemeentelijke Watertaken Programma". De looptijd van dit GWP vier jaar. Het doel van dit gemeentelijke watertakenprogramma is:

• •

  Het onderbouwen van benodigde inkomsten uit de rioolheffing;

• •

  Het geven van een beleidsmatig kader voor rioolvervangingen in de openbare ruimte;

• •

  Het geven van een toetskader voor de ‘weging van het waterbelang’ (voormalige watertoets) bij nieuwbouw.

Figuur 1. Opbouw Omgevingswet

Figuur 1 geeft de opbouw van de Omgevingswet weer. In de omgevingsvisie verwoordt de gemeente op hoofdlijnen haar strategie met daarin diverse ontwikkelingsrichtingen. Het instrument programma is een uitwerking van de strategie voor een beleidsthema naar beleidsdoelstellingen, maatregelen en geld. Het omgevingsplan omvat alle regels voor ruimtelijke aanpassingen.

3.5.1. Programma’s met raakvlakken

Beheervisie

De beheervisie geeft een kader voor de gemeentelijke beheertaken. Het beschrijft de gewenste kwaliteit van de openbare ruimte. Het beschrijft wanneer en op welke manier we de openbare ruimte onderhouden. Vervangingsprojecten in de openbare ruimte pakken we bij voorkeur integraal op, zo maken we werk met werk.

Buitengewoon Waardevol Buitengebied

Het programma Buitengewoon Waardevol Buitengebied werkt aan een toekomstbestendig buitengebied. In het programma werken we integraal aan opgaven zoals de toekomst van de agrarische sector en klimaatadaptatie, toerisme en biodiversiteit in het landelijke gebied. Daarnaast staan ook waterkwaliteit en groenblauwe dooradering (4.4.) centraal.

Visie op Water

De visie op Water is de gemeentelijke blik op het recreatief gebruik van oppervlaktewater. Het programma beschrijft mogelijke vaarroutes voor kano, sloep en zeilboot. Het uitvoeringsprogramma stimuleert varen in onze gemeente. Zo hogen we bruggen op en nemen we sluizen van het hoogheemraadschap over.

Duurzaamheidsprogramma 2021-2030

Met de term duurzaamheid bedoelen we een evenwicht tussen mens, milieu en economie zonder de aarde uit te putten. We kijken naar het nu maar ook naar de komende generaties. Het duurzaamheidsprogramma beschrijft doelstellingen voor zowel 2030 als 2050 (figuur 6).

Figuur 6. Doelstellingen voor 2050 uit het duurzaamheidsprogramma 2021-2030.

3.5.2. Andere riool- en waterplannen

De voorzieningen voor stedelijk afvalwater en grondwater hebben een lange levensduur. Het gemeentelijk watertakenprogramma beschrijft zowel de beleidsdoelstellingen en daarbij behorende kosten voor deze lange termijn. Naast het gemeentelijk watertakenprogramma zijn er rioolplannen met andere doelen beschikbaar. De eventuele kosten die met de andere plannen gemoeid zijn, zijn onderdeel van het kostendekkingsplan van het GWP.

Systeemoverzicht stedelijk water (SSW) (voorheen basisrioleringsplan) beschrijft de werking van het rioolsysteem. Het SSW maakt per kern inzichtelijk waar welke knelpunten aanwezig zijn. Zo beschrijft het overzicht de benodigde stappen voor een robuust rioolsysteem in de toekomst. De regionale klimaatstresstesten nemen we mee in het bepalen van wateroverlast op straat. Daarnaast kijken we ook naar de relatie tussen riool en waterkwaliteit.

Beheerplannen maken de kosten voor dagelijks beheer en onderhoud van het areaal inzichtelijk. De gemeente heeft beheerplannen o.a. voor baggeren en slootonderhoud opgesteld.

Het Handboek Openbare Ruimte beschrijft de uitvoeringseisen voor de openbare ruimte, zoals de minimale diameter, de kleur en het materiaal van rioolbuizen.

De ruimtelijke programmering (reconstructieplanning) bepaalt in welke gebieden de komende vijf jaar nieuwbouw en vervanging van de openbare ruimte (waaronder riool en water) plaatsvinden.

4.1.1. Doel

Stedelijk afvalwater is ‘huishoudelijk afvalwater of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater, grondwater of ander afvalwater’. Stedelijk afvalwater kan bij te hoge concentratie schadelijk zijn voor het milieu. Goede en veilige inzameling en transport van stedelijk afvalwater is van groot belang voor de volksgezondheid, de leefomgeving, het milieu, de natuur en de waterkwaliteit. Daarnaast is het een mogelijke bron van waardevolle grondstoffen, warmte en water in droge periodes.

De gemeente zamelt bedrijfsmatig afvalwater in als we dit hetzelfde kunnen verwerken als huishoudelijk afvalwater (oftewel water van de wc, douche, wastafel et cetera). De gemeente voert het stedelijk afvalwater af naar een overnamepunt van het hoogheemraadschap.

Het hoofddoel bij de gemeentelijke watertaak stedelijk afvalwater is:

De volksgezondheid en het milieu beschermen tegen schade of overlast door stedelijk afvalwater.

4.1.2. Beleid

Waar mogelijk voeren we rioolwater af via zwaartekracht (vrijverval). De leidingen liggen hiervoor schuin (onder afschot). We plaatsen een opvoergemaal als de leidingen te diep komen te liggen. Per overnamepunt maakt de gemeente met het hoogheemraadschap afnameafspraken over de hoeveelheid stedelijk afvalwater. Grootschalige nieuwbouw melden we in een vroeg stadium aan het hoogheemraadschap. De capaciteit van de gemalen en de zuivering passen we zo nodig aan.

Het rioleren van het buitengebied hangt nauw samen met het beleid van het hoogheemraadschap op het gebied van lozingen en voorheen van de provincie. Op verschillende momenten (bijlage 2) hebben de drie overheden een afweging tussen de kosten en de baten voor het rioleren van het buitengebied gemaakt. Daaruit volgend is het huidige rioolstelsel met de verdeling lintbebouwing en buitengebied ontstaan. Door invoering van de Omgevingswet en de einddatum van de Kaderrichtlijn Water (2027) is waterkwaliteit belangrijker geworden. Deze beleidsperiode maken we daarom een nieuwe afweging tussen de kosten en baten voor de aanleg van riool.

4.1.3. Lozen op de bodem

De gemeente is bevoegd gezag voor het lozen op de bodem. Stedelijk afvalwater lozen we zoveel mogelijk op het riool. We staan het lozen van stedelijk afvalwater op de bodem alleen toe:

• •

  Buiten de bebouwde kom;

• •

  Binnen een bebouwde kom van minder dan 1000 inwonersequivalenten;

• •

  Als er voldaan wordt aan de regels in het omgevingsplan waaronder doelmatigheid, de afstand tot het riool en de inwonerequivalenten;

• •

  Als de lozing niet direct in het grondwater is;

• •

  Als er wordt voldaan aan de algemene zorgplicht (artikel 1.8 Omgevingswet);

• •

  Als er wordt voldaan aan de specifieke zorgplicht (artikel 2.11 Besluit Activiteiten Leefomgeving).

Een zorgplicht ziet erop toe dat geen nadelige milieugevolgen ontstaan, die de uitvoerder van het werk of de activiteit wel redelijkerwijs kon verwachten of voorkomen.

4.2.1. Doel

Hemelwater, oftewel neerslagwater, is onmisbaar voor flora en fauna, en voor aanvulling en verversing van oppervlaktewater en grondwater. Door klimaatverandering neemt de kans op piekbuien en langere perioden van droogte toe.

Het verwerken en transporteren van hemelwater is in het beginsel een verantwoordelijkheid van de ‘houder’ oftewel de perceeleigenaar. De perceeleigenaar moet ‘redelijkerwijs’ voldoende mogelijkheden hebben voor het transporteren en verwerken van overtollig hemelwater. Mocht dit niet zo zijn, dan komt de gemeentelijke watertaak in beeld.

Het hoofddoel bij de watertaak voor het verwerken van afvloeiend overtollig hemelwater is:

Het vermijden van overlast en schade door een overvloed aan hemelwater.

4.2.2. Beleid

De gemeente stimuleert burgers om zelf lokaal hemelwater op te vangen en te gebruiken. “Operatie Steenbreek” en de ‘subsidieregeling voor groen dak, tuin of opvang regenwater’ zijn hier voorbeelden van. Iedere druppel hemelwater die een burger op eigen terrein verwerkt hoeven we niet te verwerken.

Het hoogheemraadschap is verantwoordelijk voor de berging en afvoer van het oppervlaktewatersysteem. Samen kijken we risicogestuurd hoe gebieden kwetsbaar voor wateroverlast zich in extreme situaties gedragen en hoe we schades kunnen beperken. De openbare ruimte moet hemelwater voldoende kunnen verwerken. De gemeente hanteert hiervoor twee toetsbuien (figuur 7). Komende beleidsperiode bespreken we met Rijnland hoe deze ‘snelle’ buien zich verhouden tot het ‘tragere’ oppervlaktewatersysteem.

Toetsbui riool- en watersysteem

Dit is de maximale bui waarbij het riool- en watersysteem nog optimaal werkt. Het riool verwerkt het hemelwater onder maaiveld. We hanteren hiervoor de composietbui 2 scenario 2030 laag volgens de Kennisbank Stedelijk Water (37,7 mm in 10 uur).

Toetsbui integrale buitenruimte

Dit is de maximale bui waarbij er geen schades door hemelwater plaatsvinden. De openbare ruimte en particuliere terreinen verwerken hemelwater op maaiveld (weg en groen). Het hemelwater komt niet via de deurdrempel woningen binnen. De gemeente hanteert hiervoor de bui van de Landelijk Maatlat klimaatadaptatie die 1x in de 100 jaar valt (t=100). Dit is 70 mm in één uur. Deze beleidsperiode inventariseren we wat er nodig is om de openbare ruimte op de integrale ontwerpbui in te richten.

Figuur 7. Toetsbuien met bijbehorende situaties beschreven.

*Composietbui 2 scenario 2030 laag (Kennisbank Stedelijk Water)

4.3.1. Doel

Grondwater beïnvloedt de draagkracht van de weg, de stabiliteit van waterkeringen, nutsvoorzieningen, flora, funderingen en bodemdaling. De grondwaterstand kan droogte en verzilting zowel versterken als verminderen. De watertaak grondwater richt zich op het ondiepe grondwater, het zogenaamde freatische vlak. De watertaak gaat niet over het diepe grondwater en daarmee samenhangende drinkwaterwinning en warmte-koude-opslag.

Een perceeleigenaar is in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de grondwaterstand op zijn/haar perceel. De gemeente spant zich in om de grondwaterstand in het openbare gebied binnen acceptabele grenzen te houden. De gemeente heeft een coördinerende rol bij het zoeken naar oplossingen bij vragen over en problemen door grondwaterstanden. Het hoogheemraadschap heeft als peilbeheerder van het oppervlaktewater ook een verantwoordelijkheid voor de grondwaterstand.

Het hoofddoel bij de watertaak grondwater is: Het beperken van overlast en schade voor de functies in het openbare gebied door een te hoge of te lage grondwaterstand.

4.3.2. Beleid

De gemeente hanteert als definitie voor grondwateroverlast: ‘Een ontwateringsdiepte kleiner dan wenselijk in het openbare gebied’. Ontwateringsdiepte is de afstand van de grondwaterstand tot de as van de openbare weg. De grondwaterstand beïnvloeden we door de aanleg van drainage, hiervoor is voldoende drooglegging nodig. Drooglegging is de afstand tussen het oppervlaktewaterpeil en de as van de weg. Figuur 8 licht de samenhang tussen drooglegging en ontwateringsdiepte toe.

Figuur 8. Drooglegging en opbolling uitgelegd.

Grondwateroverlast is niet altijd te voorkomen. Zo is tijdens aanleg van de meeste wijken in Boskoop een kleine drooglegging gehanteerd. Voor bestaande bouw geldt voor het beleid een inspanningsverplichting, voor nieuwbouw geldt wel een resultaatsverplichting.

Grondwater

4.3.3. Verzilting en opbarsten

De gemeente en het hoogheemraadschap proberen verzilting tegen te gaan. Verzilting vindt in onze gemeente vooral plaats in droogmakerijen waar diep zout grondwater omhoog komt. Opbarsten versterkt de verzilting (figuur 9). Met spanningsbemaling kan opbarsten voorkomen worden. Hieronder lichten we de termen toe.

Opbarsten

In een stabiele situatie zijn de neerwaartse en opwaartse drukken in de ondergrond in balans. De neerwaartse druk is het gewicht van de grond. De opwaartse druk is de waterdruk van het diepe grondwater. Bij opbarsten is de opwaartse druk van het diepe grondwater groter dan de neerwaartse druk. De sleufbodem kan dan wegspoelen en diep grondwater komt aan de het oppervlak. In onze gemeente bestaat dit risico tijdens graafwerkzaamheden. Na opbarsten van de sleufbodem komt het diepe zoute grondwater omhoog.

Spanningsbemaling en wellen

Door het diepe grondwater te bemalen (spanningsbemaling) verlagen we de waterdruk en voorkomen we opbarsten. Spanningsbemaling is kostbaar en brengt een risico tot wellen (gaten in de deklaag) met zich mee. Door minder diep te graven of extra op te hogen voorkomen we spanningsbemaling en opbarsten bij nieuwbouw. Op plaatsen waar in het verleden het opbarsten van de sleufbodem heeft plaatsgevonden zijn gaten in de deklaag aanwezig (wellen). Door deze wellen stroomt veel zout grondwater omhoog. Wellen op maaiveld of in slootbodems dichten we.

Figuur 9. Evenwicht en opbarsten.

4.4.1. Doel

Oppervlaktewater is niet een van de gemeentelijke watertaken. Oppervlaktewater heeft wel een directe invloed op de gemeentelijke watertaken. Het oppervlaktewater ontvangt stedelijk afvalwater via overstorten, voert hemelwater af en reguleert de grondwaterstand. Daarnaast hangt oppervlaktewater nauw samen met de natuur, waterkwaliteit en recreatie.

Het hoogheemraadschap van Rijnland is bevoegd gezag voor het oppervlaktewater. Het heeft beleid over waterkwaliteit, het waterpeil, de watervoorziening en de lozing vanuit de rioolzuivering op het oppervlaktewater. De gemeente heeft een rol in het beheer en de inrichting van het oppervlaktewater. Het rijk en de provincie hebben voor KRW-waterlichamen omgevingswaardes opgesteld. In 2027 moeten deze waterlichamen in een goede chemische en ecologische (art. 2.10 & 2.11 Besluit Kwaliteit Leefomgeving) toestand verkeren.

Het doel voor oppervlaktewater is: Een robuust stedelijk oppervlaktewater met voldoende bergings- en afvoercapaciteit én goede ecologische kwaliteit.

4.4.2. Beleid

Op locaties waar oppervlaktewater essentieel is voor het uitvoeren van de gemeentelijk watertaken stellen we in het omgevingsplan werkingsgebieden in. Binnen werkingsgebieden is naast een watervergunning ook een omgevingsvergunning van de gemeente noodzakelijk voor het dempen van watergangen.

Soms zijn verbetermaatregelen in het oppervlaktewater noodzakelijk voor de verwerking van hemelwater. Voorbeelden zijn het vergroten van watergangen en duikers. De aanleg van fijnmazige plasdras zones (groenblauwe dooradering) kan zowel bijdragen aan het bergen van hemelwater als aan het versterken van de biodiversiteit.

Het beheer van watergangen draagt direct bij aan de werking van een watergang. In watergangen verzamelt zich bagger. Bagger vermindert de waterafvoerende werking van de watergang, vermindert de waterkwaliteit en vermindert de plekken waar vissen tijdens vorst kunnen schuilen. De gemeente baggert sloten waar mogelijk tot de slootbodem (kwaliteitsbaggeren). Door de baggerlaag volledig te verwijderen verbetert de waterkwaliteit en voeren de duikers optimaal water af.

Het hoogheemraadschap geeft de mogelijkheid om per polderpeil gegraven oppervlaktewater op te nemen in een Berging Rekening Courant (BRC). Bij toename verharding eist het hoogheemraadschap watercompensatie (bijlage 3). Oppervlaktewater dat we opnemen op een BRC kunnen we inzetten voor watercompensatie in dat peilvak. De gemeente inventariseert deze beleidsperiode het extra gegraven wateroppervlak en legt dit vast in een Berging Rekening Courant.

Oppervlaktewater

4.5.1 Energietransitie

4.5.2. Klimaatadaptatie en Biodiversiteit

4.5.3. Circulaire economie

6.2.1. Volledige kostendekking

De gemeente heft een specifieke belasting, de rioolheffing, voor de bekostiging van de wettelijke gemeentelijke watertaken. De rioolheffing is een doelbelasting. De gemeente mag daarmee geen winst maken. De gemeente mag de opbrengst alleen besteden aan kosten die we redelijkerwijs kunnen toerekenen aan de wettelijke gemeentelijk watertaken. Uitgangspunt is dat inkomsten uit rioolheffing de kosten voor 100% dekken.

6.2.2. Investeringen afschrijven volgens ideaalcomplex

Het financiële systeem rondom kosten en inkomsten voor de gemeentelijke watertaken moet voldoen aan het “Besluit Begroting en Verantwoording”. In 2021 heeft de nationale commissie BBV de vernieuwde “Notitie Lokale Heffingen” uitgebracht. Hierin staan de voorschriften en mogelijkheden voor het financiële systeem. Binnen deze voorschriften en mogelijkheden, en volgens het financiële beleid van Alphen aan den Rijn, schrijven we investeringen aan het eind van het jaar in een keer af. Zo ontstaan er geen nieuwe kapitaallasten. Dit noemt men het ideaalcomplex.

Figuur 10 geeft het financiële systeem weer. In de voorziening vervanging riolering brengen we de jaarlijkse uitgaven voor de projectmatige rioolwerkzaamheden onder. Om de rioolheffing gelijkmatig te laten groeien maken we in Alphen aan den Rijn gebruik van een ‘egalisatievoorziening’. Doel van de voorziening is het egaliseren van de rioolheffing.

Figuur 10: Financieel systeem in Alphen aan den Rijn

6.3.1. Investeringen

Investeringen zijn eenmalige kosten bij uitvoering van projecten voor vervangen, renoveren, verbeteren en aanleggen van rioolvoorzieningen. De kosten voor investeringen zijn inclusief 18% V.A.T. (voorbereiding, administratie en toezicht) ter dekking van de werkzaamheden door interne en externe engineering.

6.3.1.1. Vervanging en renovatie

De investeringskosten voor vervanging en renovatie ramen we op basis van de theoretische technische levensduur van de verschillende bestaande voorzieningen (bijlage 4, tabel B). Bij voorzieningen die voor levensverlengend onderhoud in aanmerking komen rekenen we met een verdeelsleutel tussen levensverlengend onderhoud en vervanging.

Bij het bepalen van de technische levensduur houden we rekening met het verschil in ondergrond. Riool in het veenweidelandschap verzakt sneller en vervangen we vaker dan in de andere landschapsvormen. Bij singuliere rioolvervanging (zonder wegen) rekenen we de kosten voor vervanging van de maaiveldinrichting (verhardingen, groen) ter plaatse van de rioolsleuf toe aan de rioolheffing. Bij het vervangen van riool in verhardingen houden we rekening met extra kosten voor herstel van nazakken ter plaatse van de sleuf.

Rioolvervangingen combineren we bij voorkeur met de herinrichting van de openbare ruimte. Deze integrale aanpak geeft de minste belasting voor bewoners en gebruikers. Bovendien is door het combineren van diverse activiteiten de totale kosteneffectiviteit hoger. Bij integrale projecten belasten we alleen de kosten voor de rioolsleuf (excl. weg en wegfundering) door aan de rioolheffing. Integraal werken kan ook een nadeel hebben. Door verschil in urgentie tussen vervanging van riool en vervanging van de openbare weg vervangen we riool soms eerder dan noodzakelijk. Dit vermijden we zoveel mogelijk.

Investeringen voor vervanging en renovatie activeren we en boeken we in hetzelfde jaar volledig af ten laste van de “voorziening vervanging riolering”. De jaarlijkse vervangingskosten voor ramen we op € 8.030.000. (Zie bijlage 4, tabel B). Figuur 11 geeft de kosten voor de theoretische vervanging per 10 jaar weer.

Figuur 11. Theoretische vervangingsopgave per 10 jaar.

6.3.1.2. Verbetermaatregelen (inclusief klimaatadaptatie openbare ruimte)

Verbeteringsmaatregelen verbeteren het functioneren van bestaande rioolstelsels en afwateringssystemen. We voeren verbetering vaak uit in combinatie met vervanging. Voorbeelden van verbetermaatregelen zijn het vergroten van hemelwaterriolen, duikers of watergangen. Bij verbeteringen horen ook de klimaatadaptieve maatregelen in de openbare ruimte. Deze zijn nodig voor een goede verwerking van neerslagwater in extreme situaties als gevolg van de klimaatverandering.

Voor de komende beleidsperiode tot 2034 rekenen we met een jaarlijks bedrag van € 800.000 (Zie bijlage 4, tabel C). Het maken van een realistische schatting voor een periode na 2054 is lastiger omdat we verwachten dat we de meeste maatregelen voor klimaatadaptie dan gerealiseerd hebben. De kosten van verbeteringsmaatregelen worden op dezelfde wijze als bij vervangingen geactiveerd en direct volledig afgeboekt.

6.3.1.3. Nieuwe aanleg

Echte uitbreidingen van gemeentelijk riool komen alleen voor bij nieuwbouw met een eigen exploitatieplan. De eerste aanleg van riool komt dan ten laste van de betreffende exploitatie en niet ten laste van de rioolheffing.

Uitgangspunt van dit GWP is dat we geen nieuwe rioolstelsels aanleggen voor bestaande bebouwing. Bij verdichting van het buitengebied tot lintbebouwing leggen we als gemeente mogelijk riolering aan ter bescherming van de waterkwaliteit. Eventuele investeringen hiervoor hebben we opgenomen onder “Verbetermaatregelen” of kunnen we kapitaliseren.

6.3.2. Kapitaallasten

Kapitaallasten ontstaan wanneer we investeringen activeren en afschrijven. In het verleden schreven we het riool tussen de 15 en 80 jaar af. Tijdens deze periode rekenen we jaarlijkse kosten voor afschrijving en rente, de kapitaallasten.

De voormalige Gemeente Alphen aan den Rijn schreef investeringen in hetzelfde begrotingsjaar volledig af. Het gevolg hiervan is dat we nauwelijks kapitaallasten hebben uit deze voormalige gemeente. De voormalige gemeenten Boskoop en Rijnwoude schreven investeringen ten laste van de rioolheffing wel over langere perioden af. Vanuit deze voormalige gemeenten komt jaarlijks een substantieel bedrag aan kapitaallasten ten laste van de rioolheffing. Deze kapitaallasten zijn ongeveer 1,2 miljoen euro in 2025 en nemen geleidelijk af tot nul in 2054.

Met dit financiële beleid vermijden we zoveel mogelijk het ontstaan van nieuwe kapitaallasten. Investeringen ten laste van de rioolheffing activeren we en schrijven we aan het eind van hetzelfde jaar volledig af. Dit zorgt voor een duurzame financiering, waarbij de kosten niet doorschuiven naar de toekomst.

6.3.3. Beheer en onderhoud

Beheer en onderhoud zijn de jaarlijkse exploitatielasten in de beheerbegroting. Dit is het reguliere werk dat nodig is om de bestaande voorzieningen (leidingen, gemalen, et cetera.) naar behoren te laten functioneren. Het omvat het inspecteren, reinigen en onderhouden van deze voorzieningen. Ook reparaties, het maken van aansluitingen, het meten in systemen, gegevensbeheer, communicatie, onderzoek en advisering horen bij deze werkzaamheden.

Het interne deel van de kosten is voor eigen personeel voor uitvoering, beheer en beleid. Het externe deel van de kosten is voor leveranties en diensten van derden. Gedurende deze planperiode hebben we de exploitatiekosten geraamd op jaarlijks een bedrag van € 5.230.000.

6.3.4. Bijdragen aan andere producten/ activiteiten

Uitgangspunt is dat we het begrotingsproduct Riolering voor 100% dekken door de inkomsten uit de rioolheffing. Er zijn echter ook activiteiten binnen andere producten die redelijkerwijs (voor een deel) toe te rekenen zijn aan de rioolheffing. Dit zijn producten die een bijdrage leveren aan de invulling van de gemeentelijke watertaken.

Straatvegen

De reiniging van straten vermindert straatvuil in het riool. Het heeft een positief effect op het rioolonderhoud. Daarom rekenen we met een jaarlijkse bijdrage van € 80.000 (25% van de kosten) aan het product Straatreiniging.

Baggeren

Het onderhoud aan watergangen (baggeren en schonen) zorgt mede voor een goede afvoer van hemelwater uit het stedelijk gebied. Daarnaast mogen we het baggeren nabij overstortlocaties vanuit het gemengde riool op het oppervlaktewater betalen uit de rioolheffing. De totale kosten voor baggeren mogen we tot 50% uit de rioolheffing betalen. Op basis van het huidige beheerplan hebben we gerekend met een bijdrage uit de rioolheffing van € 175.000 aan de voorziening Baggeren.

Sloten en Watergangen

Waterbeheer betreft het groenonderhoud aan watergangen. Door watergangen vrij te houden van vegetatie borgen we de hydraulische hemelwaterafvoerende functie van de watergangen. Net als voor baggeren levert de KDE-riolering een bijdrage tot 50% van de kosten van het product Sloten en Watergangen. We rekenen met een bijdrage uit de rioolheffing van € 175.000 aan het product Sloten en Watergangen.

Klimaatadaptatie particulieren

Dit zijn kosten voor een bijdrage aan Operatie Steenbreek, de regeling groenblauwe schoolpleinen en de ‘subsidieregeling voor groen dak, tuin of opvang regenwater’. We bevorderen hiermee het vasthouden van hemelwater op eigen terrein. De bijdrage geeft invulling aan de gemeentelijke watertaak voor verwerken van hemelwater en vermindert wateroverlast bij extreme buien. Dit dekken we daarom uit de rioolheffing.

We rekenen met een bijdrage van € 200.000 per jaar. Dit zijn niet de kosten voor verbetering van de hemelwaterberging en -afvoer in de openbare ruimte. Deze kosten staan bij de investeringen voor verbeteringsmaatregelen.

Perceptiekosten rioolheffing

Tenslotte maakt de afdeling Financiën ook nog de kosten voor het innen van de rioolheffing (perceptiekosten), inclusief afhandeling van bezwaren op de heffing. Deze perceptiekosten begroten we op € 250.000 per jaar.

6.3.5. BTW-compensatie

De btw op de exploitatie en investeringen is declarabel bij het btw-compensatiefonds (BCF). Het Rijk heeft echter de algemene uitkering uit het gemeentefonds gekort, waardoor het voordeel van de lagere btw-druk is geneutraliseerd. Als gevolg van deze korting is het toegestaan om in de rioolexploitatie rekening te houden met een fictieve btw-component.

Het verwerken van de lagere btw-druk in de rioolheffing zou namelijk betekenen dat we de baten in de gemeentelijke begroting in zekere zin twee keer verlagen, zowel bij de algemene dekkingsmiddelen (algemene uitkering) als in de rioolexploitatie. In 2016 heeft de gemeente deze fictieve btw-component vastgesteld op een jaarlijks bedrag van € 1.275.000.

6.4.1. Rioolheffing

Voor het financieren van de kosten voortvloeiend uit de wettelijke gemeentelijke watertaken mogen gemeenten een doelbelasting opleggen, de rioolheffing. Dit is geen verplichting maar een keuze. Onze gemeente dekt de uitvoering van de gemeentelijke watertaken voor 100% met de inkomsten uit de rioolheffing. Inkomsten uit de rioolheffing mogen we niet aanwenden voor andere zaken dan de wettelijke gemeentelijke watertaken.

De rioolheffing is een gemeentelijke belasting. De gemeente legt op basis van de jaarlijks vastgestelde “Verordening op de heffing en invordering van rioolheffing” de rioolheffing op. In deze verordening staat wie belastingplichtig is, hoe we de belasting berekenen en welke tarieven gelden voor de diverse categorieën van belastingplichtigen. De keuzes die we daarbij maken zijn voornamelijk van belastingtechnische aard, vaak in relatie met de overige gemeentelijke belastingen.

In onze gemeente maken we onderscheid tussen woningen en niet-woningen. We belasten de gebruikers en niet de eigenaren van de percelen. Bij woningen hanteren we een tarief voor eenpersoonshuishoudens en een tarief voor meerpersoonshuishoudens. Bij niet-woningen hanteren we een tarief gebaseerd op de WOZ-waarde van het object met als minimum het tarief van een eenpersoonshuishouden. In tabel 3 geeft een overzicht van de rioolheffing in 2024.

Tabel 3: inkomsten uit rioolheffing 2024 met tarieven en tariefgroepen

6.4.2. Overige inkomsten

Naast de rioolheffing zijn er nog andere mogelijke inkomsten die bijdragen aan de dekking van de kosten van de gemeentelijke watertaken. Dit kunnen vergoedingen zijn voor het gebruik van ons gemeentelijk riool door buurgemeenten. In de praktijk zijn de inkomsten en kosten marginaal. De kosten en inkomsten strepen we door wederzijds gebruik van elkaars systemen tegen elkaar weg.

Het hoogheemraadschap of klimaatsubsidies zoals de Impulsregeling dragen soms bij aan de verbetermaatregelen. Dit zijn echter geen overige inkomsten maar minder kosten ten laste van de rioolheffing.

6.4.3. Eenmalig aansluitrecht

De in 2014 vastgestelde “Verordening eenmalig aansluitrecht” regelt het maken van aansluitingen op de gemeentelijk riool vanuit particuliere objecten. Deze verordening regelt de activiteiten en eenmalige vergoeding voor de gemeentelijke dienstverlening.

Uitgangspunt is dat de inkomsten uit de rioolaansluitverordening gelijk zijn aan de kosten van deze dienstverlening, oftewel volledig kostendekkend. Als de betreffende kosten en opbrengsten substantieel en structureel uiteen gaan lopen, dan passen we de tarieven in de verordening daarop aan. Deze beleidsperiode bekijken we of de rioolaansluitverordening opnemen in het omgevingsplan.

6.5.1. Kostendekkingsplan

Een kostendekkingsplan brengt het verloop van de kosten, en dus ook de benodigde inkomsten, in beeld. Het omvat de periode waarbinnen we het gehele areaal aan objecten en systemen naar verwachting minstens één keer hebben vervangen of gerenoveerd. Deze periode hebben we gesteld op 80 jaar. Het kostendekkingsplan geeft voor de komende vier jaar (periode van dit GWP) een overzicht. Dit overzicht vormt de basis voor het vaststellen van de tarieven van de rioolheffing. Voor de lange termijn verschaft het inzicht over de toekomstbestendigheid van de financiering van de wettelijke gemeentelijke watertaken.

Het kostendekkingsplan bevat de geraamde kosten (bijlage 4). Met name de investeringskosten voor vervanging en verbetering kunnen jaarlijks sterk fluctueren en/of in de tijd verschuiven. Het jaarlijks fluctueren van de tarieven van de rioolheffing is niet wenselijk. Voor het compenseren van forse fluctuaties in de kosten maken we gebruik van een egalisatievoorziening. Deze egalisatievoorziening mag niet negatief worden, maar mag ook niet te hoog oplopen.

In het kostendekkingsplan staan per jaar de voorziene kosten, de stand van de egalisatievoorziening en de benodigde inkomsten. De benodigde inkomsten vertalen we naar tarieven voor de rioolheffing. We baseren ons op de meest recente verordening rioolheffing en het aantal belastingplichtigen.

Het kostendekkingsplan houdt geen rekening met toekomstige toename van areaal, ook rekenen we niet met inflatie. Elke vier jaar stellen we de balans in het kostendekkingsplan de balans opnieuw op.

In het kostendekkingsplan rekenen we met de volgende uitgangspunten:

• •

  Bestaande kapitaallasten van investeringen uit de voormalige fusiegemeenten schrijven we af volgens de oorspronkelijke afschrijvingstermijnen.

• •

  Er ontstaan geen nieuwe kapitaallasten voor verbetermaatregelen, vervangingen en levensverlengend onderhoud. Investeringen activeren en boeken we in hetzelfde jaar volledig af.

• •

  De compensabele btw brengen we als vaste kostenpost ten laste van de rioolheffing.

• •

  De hoogte van de egalisatievoorziening is bij voorkeur rond de 2 miljoen euro aan het einde van een beleidsperiode.

• •

  Kostenverhogingen door excessen zoals asbesthoudende kit in het riool of kostenstijging door extreme bodemdaling middelen we uit over de totale vervangingskosten.

Met deze uitgangspunten is in de periode 2025-2028 een stijging van de rioolheffing nodig van totaal ongeveer 29 procent (exclusief inflatiecorrectie). Dit kunnen we realiseren met een rioolheffingsstijging van 8 procent in de eerste 2 jaren en een stijging van 5 procent in de laatste twee jaren.

Deze stijging is veroorzaakt door de volgende factoren:

• •

  Prijsstijgingen

  In de afgelopen jaren hebben we geen inflatiecorrectie toegepast op de tarieven voor de rioolheffing. Maar in de periode januari 2021- oktober 2023 is de CBS-prijsindex voor de grond-, weg- en waterbouw wel met 29% gestegen.

• •

  Aanvullende bijdragen aan beheerkosten

  De gemeente heeft kostenverdeling tussen de algemene middelen en het kostendekkende exploitatie riolering herzien. Baggeren en groenonderhoud van sloten en watergangen hangen meer dan zijdelings samen met de gemeentelijke watertaken. Vanaf 2025 belasten we de kosten voor 50% door naar de kostendekkende exploitatie riolering.

• •

  Inhaalslag

  Vanaf 2020 hebben we bij de integrale projecten in de openbare ruimte een inhaalslag afgerond, deze inhaalslag zetten we de komende jaren voort. Zo vervangen we komende periode de gemengde stelsels die langer dan hun theoretische levensduur aanwezig zijn. Dit heeft ook een hoger tempo van bestedingen aan rioolvervanging en verbetering tot gevolg.

• •

  Dichter op vervangingspiek

  Het meeste riool in onze gemeente is aangelegd in de jaren ’60, ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Riolen op niet zakkende grond hebben een theoretische levensduur van 60 jaar. Deze riolen geven een piek in rioolvervanging in de jaren ’20, ’30 en ’40 van deze eeuw. De riolen op zakkende grond hebben een theoretische levensduur van 30 jaar. Deze riolen zijn in die periode aan hun tweede vervangingsronde toe.

• •

  Klimaatmaatregelen

  Klimaatmaatregelen zijn deels gericht op het voorkomen van overlast en/of schade door extreme buien aan het veranderende klimaat. Deze maatregelen geven invulling aan de wettelijke gemeentelijke watertaak voor hemelwater en komen ten laste van de rioolheffing.

6.5.2. Verordening rioolheffing en tarieven

In de jaarlijkse “Verordening op de heffing en invordering van rioolheffing” beschrijven waarvoor we rioolheffing innen, wie de belastingplichtigen zijn en wat de tarieven in het betreffende jaar zijn. De gemeenteraad stelt deze verordening tegelijk met de andere gemeentelijke verordeningen voor belastingen en leges vast.

De tarieven voor de rioolheffing baseren we in principe op de benodigde inkomsten. Deze inkomsten zijn berekend in het kostendekkingsplan van dit GWP. Maar we kijken ook naar de meest recente ontwikkelingen en de relatie met andere belastingen als onderdeel van de totale lastendruk voor inwoners en bedrijven. Het feitelijke besluit over de hoogte van de tarieven neemt de raad bij vaststelling van de belastingverordeningen. De verordening voor de rioolheffing van 2024 staat hier:

https://lokaleregelgeving.overheid.nl/CVDR710648/1?&show-wti=true

In bijlage 5 staat een overzicht van de rioolheffingen in de gemeenten binnen de Samenwerking Waterketen Groene Hart en enkele grotere gemeenten in de regio. Belangrijk is op te merken dat niet alle gemeenten de kosten voor de gemeentelijke watertaken volledig dekken met inkomsten uit rioolheffing.