Beleidsregels uitvoering uitvaart op kosten van de gemeente Zevenaar

De Wet op de lijkbezorging (hierna: de Wlb) stelt regels voor wat er moet gebeuren met het lichaam van een overleden persoon en over de wijze waarop lijkbezorging plaatsvindt. Als niemand zorg draagt voor de uitvaart van een overledene, dan is de burgemeester van de gemeente waar de overledene zich bevindt verantwoordelijk voor de uitvaart. Ook de daaraan verbonden kosten komen dan voor rekening van die gemeente.

Omdat ieder mens een waardig afscheid verdient, is het van belang beleidsregels voor de uitvoering van deze lijkbezorging vast te leggen. In de Wlb zijn geen specifieke maatregelen opgenomen over hoe een gemeente invulling moet geven aan het proces rondom de gemeentelijke lijkbezorging. Het is aan de gemeente zelf om keuzes te maken welke inspanningen worden verricht om nabestaanden op te sporen, op welke wijze de uitvaart wordt uitgevoerd en welke maatregelen de gemeente treft om de kosten van de uitvaart te verhalen. Deze beleidsregels voorzien hierin voor de gemeente Zevenaar. Hierbij wordt rekening gehouden met het bewerkstelligen van een sobere, maar respectvolle uitvaart en de wettelijke kaders die de Wlb en het erfrecht stellen.

Deze aspecten zijn uitgewerkt in de navolgende beleidsregels (samengevat in bijlage 1), die verdeeld zijn in de volgende onderdelen:

• •

  Fase 1: Van melding tot uitvaart;

• •

  Fase 2: Rondom de uitvaart;

• •

  Fase 3: Na de uitvaart.

De wettelijke grondslag voor deze beleidsregels wordt gevormd door de artikelen 20, 21 en 22 van de Wlb (bijlage 2). Waar in deze beleidsregels ‘gemeente’ staat vermeld, betreft het een bevoegdheid van de burgemeester. Gaat het om het verhalen van de kosten van de lijkbezorging, dan wordt met ‘gemeente’ het college van burgemeesters en wethouders bedoeld.

1.1 Uitgangspunten lijkbezorging door gemeente

Het uitgangspunt van de Wlb is dat lijkbezorging primair geen taak van de overheid is, maar een zaak van burgers die zorg dragen voor elkaar. In de eerste plaats zijn de nabestaanden verantwoordelijk voor de uitvaart. Zijn er nabestaanden, dan moet dus worden nagegaan of deze bereid zijn opdracht te geven voor de lijkbezorging. Is dat niet het geval, dan is de burgemeester verantwoordelijk (artikel 21, eerste lid, Wlb). De kosten daarvan komen ten laste van de gemeente. Die gemeente heeft vervolgens het wettelijk recht om deze kosten te verhalen op de nalatenschap

1.2 Welke gemeente

Uitgangspunt van de Wlb is dat de burgemeester van de gemeente waar de overledene zich bevindt op het moment dat niemand opdracht geeft tot het verzorgen van de uitvaart, de verantwoordelijkheid heeft voor de lijkbezorging (artikel 21, lid 1 Wlb). Dat kan dus een andere gemeente zijn dan de gemeente waar de overledene woonachtig was (bijvoorbeeld omdat betrokkene in een ziekenhuis, een hospice of bij familie/vrienden elders is overleden).

Als er sprake is van een gevonden stoffelijk overschot, dan is de burgemeester van de gemeente waar het stoffelijk overschot wordt gevonden of aan land wordt gebracht verantwoordelijk voor de lijkbezorging.

1.3 Mandaat

Formeel is de burgemeester (en het college van B&W voor het verhaal van de kosten) verantwoordelijk voor de uitvoering van de artikelen 20 tot en met 22 Wlb. Deze uitvoering is middels de (meest actuele) mandaatregeling van de gemeente Zevenaar gemandateerd aan ambtenaren van de afdeling waarbij deze taakstelling is belegd (op het moment van vaststellen van deze beleidsregels is dat de afdeling Vergunning, Toezicht en Handhaving (VTH)).

1.4 Vaststellen doodsoorzaak

Doorgaans zal de arts vaststellen dat er sprake is van een natuurlijke dood. In dat geval geeft de burgemeester uitvoering aan zijn wettelijke verantwoordelijkheid als er geen opdracht wordt gegeven voor de uitvaart. Het is echter ook denkbaar dat de arts een niet-natuurlijke dood vaststelt of het overlijden niet evident als natuurlijk of niet-natuurlijk bestempelt (zgn. ‘onverklaard overlijden’). In dat geval dient een gemeentelijk lijkschouwer, een GGD-arts, te worden verzocht onderzoek te doen naar de doodsoorzaak.

1.5 Aan te wijzen uitvaartverzorger

Aan de keuze van een uitvaartverzorger gaat een aanbesteding vooraf (conform Liemerse inkoopvoorwaarden). Er wordt aanbesteed voor een periode van 2 jaar met tweemaal de optie tot verlenging van 1 jaar.

Op basis hiervan wijst de gemeente een uitvaartverzorger aan die de uitvaarten in opdracht van de gemeente uitvoert. Bij de keuze voor een uitvaartverzorger houdt de gemeente rekening met de prijs-kwaliteit verhoudingen zoals de uitvaartverzorger die aanbiedt. Hieronder valt ook de verplichting van de uitvaartverzorger om redelijkerwijs mogelijke (uitvaart)polissen van de overledene te achterhalen. Met het oog op verhaal van de uitvaartkosten krijgt de gemeente hierdoor een eerste inzicht in de nabestaanden en nalatenschap van de overledene. Uiteraard dient de gekozen uitvaartverzorger te werken met inachtneming van deze beleidsregels.

De beleidskeuzes worden hieronder benoemd en nader toegelicht.

Een melding aan de gemeente dat er een overledene is, waarover niemand zich ontfermt, is vaak afkomstig van hulpverleners, zoals huisarts, verpleeg- of verzorgingshuis, ziekenhuis, politie, uitvaartondernemers enzovoort, maar ook familie of een buurman/buurvrouw kan de melding doen.

Volgens de Wlb moet de melding uiterlijk op de derde dag na het overlijden worden gedaan (artikel 20 Wlb).

Direct na ontvangst van de melding worden in beginsel de volgende stappen gezet:

• •

  Vaststellen identiteit en doodsoorzaak;

• •

  Indien bekend familie inlichten;

• •

  Overbrengen naar mortuarium of uitvaartverzorger;

• •

  Eerste verzorging overledene;

• •

  Onderzoek naar nabestaanden;

• •

  Onderzoek naar testament (mbt wensen uitvaart);

• •

  Onderzoek naar uitvaartverzekering;

• •

  Nabestaanden verzoeken uitvaart te regelen.

2.1 Termijn uitvaart

Omdat na het (natuurlijk) overlijden de lijkbezorging uiterlijk op de zesde werkdag na het overlijden plaats moet vinden (artikel 16 Wlb), wordt de opdracht tot uitvaart doorgaans uiterlijk op de vierde werkdag na het overlijden gegeven. De beschreven werkzaamheden worden dus, zo mogelijk, binnen die termijn verricht om daarin te kunnen slagen.

In artikel 16 Wlb is deze maximale termijn gesteld. Onder bijzondere omstandigheden is het mogelijk om daarvan af te wijken. De burgemeester is bevoegd om een andere termijn (artikel 17 Wlb) te stellen na raadpleging van een arts. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn bij een vermoeden van een niet-natuurlijke dood of bij ontbrekende duidelijkheid over de identiteit van de overledene.

2.2 Vaststellen identiteit overledene

Veelal is duidelijk wie de overledene is. Is dit niet zo, dan wordt dit onderzocht. Aanwijzingen worden gevonden in documenten of papieren die de overledene bij zich draagt, getuigenverklaringen, vermissingberichten, e.d. Is na een globaal onderzoek nog niet duidelijk wat de identiteit is van de overledene, dan wordt celmateriaal afgenomen door een arts (artikel 21 lid 3 Wlb). De gemeente blijft verantwoordelijk voor de lijkbezorging, ook al kan de identiteit van de overledene niet worden vastgesteld.

2.3 Verplaatsen overledene

Het is ongewenst om de overledene langere tijd op de plek van overlijden te laten liggen. Vooral bij bepaalde weersomstandigheden en bij overlijden in de openbare ruimte is het gewenst om het lichaam van de overledene zo spoedig mogelijk over te brengen naar een discretere locatie bij de uitvaartverzorger of het mortuarium.

De opdracht tot verzorging en verplaatsing van de overledene betekent (nog) niet de opdracht tot lijkbezorging.

2.4 Onderzoek naar nabestaanden

Uitgangspunt van de Wlb is dat nabestaanden zorg dragen voor de uitvaart. De Wlb is een vangnet als er geen opdracht wordt gegeven, omdat nabestaanden ontbreken of weigeren de uitvaart te regelen. Er wordt dus eerst nagegaan of er nabestaanden zijn, voordat de gemeente een taak heeft. Aan de hand van bijvoorbeeld de registers van de burgerlijke stand wordt een overzicht gemaakt van de directe nabestaanden. Zij worden zoveel mogelijk telefonisch benaderd met het verzoek zorg te dragen voor de uitvaart.

Het onderzoek naar de nabestaanden strekt zich in beginsel niet verder uit dan tot en met de tweede graad van bloedverwantschap. Dit betreft de echtgenoot/echtgenote en de kinderen van de overledene (1e graad) en de ouders en (half) broers en zussen van de overledene (2e graad).

Het onderzoek naar nabestaanden kan tijdrovend zijn. De gemeente hoeft zich niet bovenmatig in te spannen om nabestaanden op te sporen. Per geval kan worden bepaald welke inspanning daar voor geleverd wordt en binnen welk tijdsbestek.

Naast de Basisregistratie Personen (BRP) staan de gemeente ook andere middelen ter beschikking om nabestaanden op te sporen, die gebruikt kunnen worden:

• •

  bestanden gemeente m.b.t. uitkeringen en voorzieningen;

• •

  telefoongids, sociale media, internet, openbare bronnen e.d.;

• •

  politie;

• •

  maatschappelijk werk;

• •

  Centraal Testamentenregister (CTR);

• •

  Verbond van Verzekeraars.

Levert voorgaand onderzoek geen nabestaande(n) op, dan geeft de burgemeester opdracht voor de lijkbezorging.

In een dossier wordt vastgelegd welke nabestaanden op welke wijze zijn gezocht en benaderd en wat (indien aanwezig) hun reactie is geweest op een verzoek om voor de uitvaart zorg te dragen.

Als er geen opdracht wordt gegeven voor de uitvaart en de gemeente heeft besloten de uitvaart zelf te verzorgen, dan wordt een uitvaartondernemer verzocht dit ter hand te nemen. De gemeente geeft aan op welke wijze de uitvaart plaatsvindt.

3.1 Cremeren, begraven of ter beschikking stellen van de wetenschap

De burgemeester is verantwoordelijk voor de lijkbezorging en dient de wens van de overledene te respecteren voor wat betreft de wijze waarop dit plaatsvindt. Artikel 18, lid 1 van de Wlb geeft hieraan uiting met de volgende bepaling: ‘De lijkbezorging geschiedt overeenkomstig de wens of de vermoedelijke wens van de overledene, tenzij dat redelijkerwijs niet gevergd kan worden’. Dit kan alleen begraven, cremeren of ter beschikking stellen van de wetenschap zijn. Andere vormen zijn wettelijk gezien niet mogelijk.

Door middel van een codicil of testament kan de overledene aangeven hebben welke vorm van lijkbezorging gekozen moet worden. Het is ook denkbaar dat op andere wijze de wens voor één van deze vormen is vastgelegd of uit andere bronnen deze wens blijkt. Ter beschikking stellen van een stoffelijk overschot aan de wetenschap kan slechts als de overledene dit uitdrukkelijk had vastgelegd (artikel 21, lid 1 Wlb).

Zijn er geen concrete aanwijzingen over de wens van de overledene, dan wordt in beginsel gekozen voor cremeren.

Na de crematie dient de as minimaal een maand bewaard te worden (artikel 59, lid 1 Wlb). Na 6 maanden wordt de as uitgestrooid. Het uitstrooien van de as vindt in beginsel plaats op een uitstrooiveld van een van de aangewezen gemeentelijke begraafplaatsen.

Melden zich in deze tijd (binnen 6 maand na crematie) nabestaanden tot en met de 2e graad, dan kan de asbus alsnog ter beschikking worden gesteld.

In afwijking van beleidsregel 11 geeft de gemeente opdracht tot begraving als:

• •

  de identiteit van de overledene niet bekend is, of

• •

  er sprake is van een misdrijf, of

• •

  als een zwaarwegende geloofsovertuiging van de overledene zich tegen een crematie verzet, of

• •

  als aantoonbaar vast komt te staan dat het de wens van de overledene is om zijn lichaam te laten begraven.

Bij begraven blijft de gemeente in beginsel rechthebbende op het graf. Er is in die situatie geen mogelijkheid tot het (later) plaatsen van een grafmonument of een andersoortig gedenkteken. Het graf kan na de duur van 10 jaar geruimd worden.

Ook rondom een begrafenis van gemeentewege gelden de daarop betrekking hebbende verordeningen en aanverwante regelgeving.

Het is mogelijk dat bij naspeuring of uit de administratie van de overledene blijkt dat deze een (kapitaal) uitvaartverzekering heeft afgesloten. Is dit het geval, dan vraagt de gemeente de uitvaartverzorger deze gelden, indien van toepassing, tot maximaal de hoogte van de kosten van een uitvaart op gemeentelijke kosten te innen en te verrekenen met de uitvaartfactuur.

Mocht de overledene een naturaverzekering hebben dan worden de kosten voor een gemeentelijke uitvaart gedekt uit een landelijk met verzekeraars overeengekomen uitkeringsbedrag.

3.2 Sobere, maar respectvolle uitvaart

Hoewel een gemeentelijke uitvaart een sobere ceremonie betreft, staat voorop dat er op een respectvolle wijze uitvoering aan gegeven wordt.

De gemeente regelt de uitvaart bestaande uit:

• •

  overbrengen overledene van plaats van overlijden naar mortuarium;

• •

  verzorgen noodzakelijke formaliteiten (zoals verklaring van overlijden);

• •

  verzorging van de overledene;

• •

  aanschaf eenvoudige kist;

• •

  ter kist leggen van overledene;

• •

  huur van het mortuarium;

• •

  rouwauto op de dag van de uitvaart;

• •

  de mogelijkheid tot maximaal één moment van afscheid voorafgaand aan de crematie of begrafenis, voor maximaal 10 personen;

• •

  bij crematie:

  • ○

    bewaren as in asbus gedurende minimaal een maand;

  • ○

    na 1 maand kunnen nabestaanden tot en met 2e graad asbus afhalen;

  • ○

    wanneer asbus niet wordt afgehaald, wordt de as na 6 maanden verstrooid;

• •

  bij begraven:

  • ○

    begraven in algemeen graf op een gemeentelijke begraafplaats, zonder grafmonument;

  • ○

    grafrechten voor 10 jaar;

  • ○

    de gemeente blijft in beginsel rechthebbende op het graf.

Er zullen verder geen faciliteiten zoals koffie of thee zijn. De gemeente doet door deze wijze van uitvaart recht aan het uitgangspunt van de Wlb: een sobere maar respectvolle lijkbezorging.

De laatste fase van de lijkbezorging kenmerkt zich door het vaststellen van de totale kosten, het onderzoek/uitvoering naar/van verhaalsmogelijkheden op de nalatenschap en de nabestaanden.

4.1 Verhaal van kosten

Het verhalen van de kosten is geen verplichting, maar een bevoegdheid van het college van burgemeester en wethouders.

Artikel 22 van de Wlb bepaalt dat de gemeente de kosten van de gemeentelijke uitvaart kan verhalen op de nalatenschap van de overledene en bij ongenoegzaamheid van deze op de bloed- en aanverwanten die krachtens artikelen 392-396 van Boek 1 BW tot onderhoud van de overledene verplicht zouden zijn geweest. De kosten van de lijkbezorging is een schuld van de nalatenschap van de overledene, zo bepaalt artikel 7 van Boek 4 BW.

Onder nalatenschap wordt verstaan het geheel van bezittingen en schulden dat de overledene nalaat. Kosten van lijkbezorging zijn een bevoorrechte vordering, zo bepaalt artikel 288, onderdeel b, van Boek 3 BW:

De bevoorrechte vorderingen op alle goederen zijn de vorderingen ter zake van:

• •

  de kosten van lijkbezorging, voor zover zij in overeenstemming zijn met de omstandigheden van de overledene.

4.2 Verhaal op nalatenschap.

Wat behoort tot de nalatenschap?

Onder nalatenschap wordt verstaan het geheel van bezittingen en schulden dat de overledene nalaat. Onder bezittingen vallen ook uitkeringen en dergelijke, die nog worden verstrekt na het overlijden. De schulden die de overledene nalaat, vallen in beginsel in de nalatenschap (zoals belastingschulden en vorderingen van de gemeente ter zake van teveel verstrekte bijstand). Deze schulden dienen als eerste, naar gelang hun preferentie, uit de nalatenschap te worden voldaan.

Is de nalatenschap (eventueel beneficiair) aanvaard, dan worden de kosten van de uitvaart in rekening gebracht bij de betreffende erfgena(a)m(en) c.q. de executeur testamentair of de notaris. Als er een vereffenaar is benoemd kunnen de kosten daar worden ingediend.

Deze kosten zijn schulden van de nalatenschap die daaruit met voorrang moeten worden voldaan (conform artikel 4:7 en artikel 4:184 BW).

4.3 Verhaal op de nabestaanden

Als er na verhaal op de nalatenschap nog kosten voor rekening van de gemeente blijven, kunnen deze kosten worden verhaald op de bloedverwanten tot en met de zesde graad. Dit volgt uit de artikelen 1:392, 1:394-396 BW en artikel 22 Wlb.

Uitgangspunt van de gemeente Zevenaar is dat onderzoek naar nabestaanden zich in beginsel niet verder uitstrekt dan tot en met de tweede graad en de kosten op de nabestaanden in beginsel worden verhaald tot en met de tweede graad, tenzij dit van de gemeente onevenredige tijdsinspanning vergt of als er bijzondere redenen zijn om van het verhaalsrecht af te zien

De beleidsvrijheid om al dan niet de kosten van de uitvaart te verhalen op het vermogen van de nabestaanden, impliceert dat onder bijzondere omstandigheden kan worden besloten niet tot verhaal over te gaan. Deze omstandigheden zijn bijvoorbeeld situaties, waarin verhaal op de nabestaanden een ernstige inbreuk op de levenssfeer van die nabestaande(n) teweegbrengt of als dit van de gemeente onevenredige tijdsinspanning vergt. Bijvoorbeeld als de kosten verbonden aan het verhalen niet opwegen tegen de (resterende) kosten van de uitvaart. De algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn van toepassing.

4.4 Afwikkeling van onbeheerde nalatenschappen.

De gemeente is alleen verantwoordelijk voor de uitvaart, de afwikkeling van (onbeheerde) nalatenschappen is geen taak van de gemeente. Als er geen erfgenamen of andere partijen zijn die de afwikkeling van een nalatenschap op zich nemen, kan de vermoedelijk onbeheerde nalatenschap gemeld worden bij het Rijksvastgoedbedrijf (Rvb) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Als de onbeheerde nalatenschap in handen gesteld is van het Rvb, kunnen de kosten van de uitvaart door de Rvb worden verrekend op een eventuele positieve nalatenschap. Daarbij zijn de uitvaartkosten preferent.

In bijzondere gevallen kan het bevoegde bestuursorgaan (de burgemeester bij fase 1 en 2, het college bij fase 3) gemotiveerd afwijken van deze beleidsregel indien onverkorte toepassing daarvan leidt tot disproportionele onredelijkheid of onbillijkheid. Indien zich een geval voordoet van verschil van mening over de uitleg van een beleidsregel of waarin de beleidsregel niet voorziet, beslist het bevoegde bestuursorgaan (de burgemeester bij fase 1 en 2, het college bij fase 3).

Bijlage 1 (Samenvatting beleidsregels uitvoering uitvaart op kosten van de gemeente) en bijlage 2 (artikelen 20, 21 en 22 van de Wlb) maken onverkort onderdeel uit van deze beleidsregels.

Deze beleidsregels kunnen worden aangehaald als “Beleidsregels uitvoering uitvaart op kosten van de gemeente Zevenaar”.

Deze beleidsregels treden in werking op de dag na bekendmaking.

Aldus vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders en de burgemeester van de gemeente Zevenaar op 10 december 2024.