Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2024 gemeente Nieuwkoop

1.1 INLEIDING

Voor u ligt het nieuwe Preventie- en Handhavingsplan Alcohol (verder P&H-plan) van onze gemeente. Het vorige P&H-plan was aan vernieuwing toe, mede door nieuwe landelijke initiatieven en veranderde wetgeving. Dit plan is een waardevolle aanvulling op onze bestaande inspanningen om het alcoholgebruik onder jongeren te verminderen en het bewustzijn van de schadelijke effecten van alcohol te vergroten.

Ook in onze gemeente speelt alcohol een rol in het gemeenschapsleven. Momenten zoals lokale evenementen en ontmoetingen in de horeca zijn belangrijk voor ons. Ze versterken de sociale cohesie en het gemeenschapsgevoel. In onze samenleving is het drinken van alcohol op dit soort momenten gebruikelijk. Echter is het ook belangrijk alert te zijn op de boodschap die we onze jongeren meegeven. Het is bekend dat alcoholgebruik op jonge leeftijd schadelijke gevolgen kan hebben voor de fysieke en mentale ontwikkeling1. Daarom is het van belang dat we als gemeenschap een balans vinden tussen het respecteren van onze sociale tradities en het beschermen van onze jeugd tegen de risico's van vroegtijdige en bovenmatige alcoholconsumptie.

Onze aanpak is gebaseerd op een hechte samenwerking met inwoners en partners. Met ouders/verzorgers, onderwijs, sportverenigingen en clubs, en alcoholverkopers en organisatoren van evenementen bundelen we onze krachten. Samen werken we aan een gezondere en veiligere toekomst voor onze jeugd. Op die manier bereiken we in partnerschap een aanzienlijke impact.

1.2 AANLEIDING

Met dit P&H-plan geven we invulling aan een belangrijke wettelijke taak (artikel 43a) in de uitvoering van de Alcoholwet (tot 1 juli 2021 de Drank- en Horecawet). De Alcoholwet is een bijzondere wet die de verstrekking van alcoholhoudende dranken regelt en onze jeugd beschermt tegen de negatieve effecten van alcohol op gezondheid en veiligheid. Een van de verplichtingen die de wet oplegt is het opstellen van een P&H-plan, met name gericht op jongeren. In het plan staan de doelstellingen, de activiteiten op het gebied van preventie en handhaving en te behalen resultaten. In ons P&H-plan ligt de focus op het voorkomen van gebruik en problematisch gebruik onder jongeren (tot 18 jaar) en jongvolwassenen (18-25 jaar). Met het plan wil de wetgever stimuleren dat gemeenten actief nadenken over en uitvoering geven aan het verbinden van de beleidsterreinen Volksgezondheid (voorlichting/educatie en bewustwording) en Openbare orde en Veiligheid (regelgeving en handhaving) als het gaat om alcoholpreventie.

Alcohol is een sociaal maatschappelijk geaccepteerd genotmiddel. Dit maakt het formuleren van beleid lastig. We hebben als gemeente de verantwoordelijkheid om toe te zien op de naleving van de Alcoholwet. Enerzijds om hiermee onze jeugd te beschermen tegen de negatieve gevolgen van alcohol en anderzijds ook om eventuele openbare orde en veiligheidsaspecten te waarborgen. Echter erkennen we ook dat we niet op de stoel van ouders en/of verzorgers moeten gaan zitten.

1.3 GEMEENTELIJKE BELEID

De percentages voor alcoholgebruik in de verschillende leeftijdscategorieën in onze gemeente lagen hoger dan het gemiddelde in Hollands Midden en Nederland2. In de ‘Gezondheidsnota 2021-2025, ‘Goed leven in Nieuwkoop’ en het daaruit voortgekomen Plan van aanpak alcohol (2021) besteden we daarom aandacht aan het voorkomen en terugdringen van middelengebruik, waaronder alcohol, in onze gemeente. Ook de vastgestelde Preventieagenda (conform de wensen van het Coalitieakkoord) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)2 vragen nadrukkelijk aandacht voor alcoholproblematiek. Om het brede palet aan preventiemaatregelen actief met elkaar te verbinden, betreft het P&H-plan een aanvulling op lokale en landelijke initiatieven en campagnes zoals NIX18, IkPas en BOB daar kun je mee thuiskomen.3 Het P&H-plan gaat nadrukkelijk over het voorkomen bij jeugdigen onder de 18 jaar en het tegengaan van problematisch alcoholgebruik bij jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar. Het plan beantwoordt hiermee de toezegging in het gezondheidsbeleid over het ontwikkelen van preventiebeleid gericht op jeugd en ouders/verzorgers.

1.4 EVALUATIE PREVENTIE EN HANDHAVINGSPLAN 2014

Het opstellen van het P&H-plan en de uitvoering ervan doen we zeker niet alleen. Het voorliggende P&H-plan is tot stand gekomen met hulp van verschillende (veiligheids- en/of gezondheids)partners zoals de GGD, Brijder, Jong in Nieuwkoop, onderwijs, de politie en diverse (sport)verenigingen. Zij leveren al jaren een grote bijdrage aan de inzet op alcoholpreventie in onze gemeente. Diverse partners hebben door persoonlijke gesprekken een bijdrage geleverd aan de evaluatie van het oude beleid en de activiteiten die de afgelopen jaren plaatsvonden. De belangrijkste conclusies van deze gesprekken zijn gebundeld in een “praatplaat”. Daarnaast bevat de praatplaat kwantitatieve cijfers over alcoholgebruik, observaties en aanbevelingen van de gesproken partners. Deze "praatplaat” staat in bijlage 1.

2.1 THEORIE

De erkende aanpak van alcoholgebruik is altijd een resultaat van een combinatie van factoren (systeemtheorie van Holder, 1998). De persoon, zijn sociale omgeving, het aanbod van drank en het overheidsbeleid vormen samen een systeem dat uiteindelijk de keuze van de gebruiker bepaalt. De theorie laat zien dat alcoholpreventie nooit alleen op het individu gericht kan zijn. Het meest succesvol zijn strategieën die vooral de fysieke en sociale omgeving van de drinker beïnvloeden. In de omgeving van de jonge drinker spelen locaties waar alcohol verstrekt wordt, scholen en ouders een belangrijke rol. Het IJslandse preventiemodel onderstreept het belang van deze invloeden. De essentie van het IJslandse preventiemodel is het creëren van een gezonde omgeving waarin jongeren kunnen opgroeien. Het richt zich op vier domeinen: gezin, peergroep (vrienden en leeftijdsgenoten), school en vrije tijd. Na een succesvolle pilot bij 10 gemeenten is het IJslandse model in Nederland doorontwikkeld tot de methode ‘Opgroeien in een Kansrijke Omgeving’ (OKO). Met OKO werkt de gemeente samen met ouders en lokale partners aan een positieve leefomgeving waarin kinderen gezond en gelukkig op kunnen groeien zonder de verleiding van alcohol, tabak en drugs.

Bij het opstellen van het P&H-plan hanteren we, net als in het oude plan, drie beleidspijlers (Reynolds 2003). Het betreft (1) educatie & bewustwording, (2) regelgeving en (3) handhaving. De pijlers staan deels op zichzelf maar overlappen elkaar ook. Juist in de overlap is het integrale preventiebeleid terug te zien.

Figuur 1: Preventiemodel Reynolds (2003).

Dit P&H-plan is gebaseerd op deze integrale beleidsvisie. Er is immers sprake van een preventie- én handhavingsplan. Dat impliceert dat we meerdere afdelingen binnen de gemeenten inzetten bij de aanpak van de alcoholproblematiek. En dus ook meerdere typen maatregelen. Daarnaast zijn de principes van OKO richtinggevend: de gemeente probeert samen met ouders/verzorgers en lokale partners een positieve leefomgeving zonder de verleidingen van alcohol te bewerkstelligen.

2.2 NIEUWKOOPSE CIJFERS

Tabel 1, alcoholgebruik onder jongeren, 2019, 2021, 2023

Figuur 2, alcoholgebruik onder jongeren (klas 2 en 4 VO) in Nieuwkoop, 2008-2023

De GGD neemt vragenlijsten af onder scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs in de regio Hollands Midden. De weergegeven cijfers in tabel 1 en figuur 2 zijn de data verkregen uit deze vragenlijsten van de Nieuwkoopse jongeren. Het maakt daarbij niet uit in welke plaats zij naar de middelbare school gaan. De cijfers zijn subjectieve data omdat de data verkregen worden uit metingen waarbij de uitkomst wordt uitgevraagd bij de jongeren zelf. Het werkelijke alcoholgebruik kan hier enigszins van afwijken. Deze data zijn echter zeer geschikt om te vergelijken met andere gemeenten en om trends te ontdekken. Figuur 2 laat zien dat in het alcoholgebruik onder jongeren in onze gemeente gedurende de afgelopen 15 jaar flink is gedaald. De daling stagneert echter vanaf 2019. Dit patroon is in lijn met de landelijke trend. Hoewel de dalende trend goed nieuws is, komt nog steeds een aanzienlijk deel van de leerlingen uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs in aanraking met alcohol (zie tabel 1). Een kwart van de leerlingen geeft aan dat zij recent alcohol heeft gedronken en 15% van de leerlingen geeft aan dat zij in de afgelopen maand aan binge drinken hebben gedaan. Hoe ouder de leerling, hoe meer er gedronken wordt. Maar liefst 31% van de leerlingen uit klas 4 (15/16-jarigen) deed recent aan binge drinken.

De afspraken over NIX18 kunnen beter in Nieuwkoop: slechts 22% van de leerlingen heeft de afspraak met ouders of verzorgers niet te drinken tot hij of zij minimaal 18 jaar oud is. In Hollands Midden heeft 24% deze afspraak (landelijke cijfers zijn niet bekend). Bij jongeren is het alcoholgebruik aanzienlijk hoger als zij geen goede afspraken over NIX18 met hun ouders of verzorgers hebben. Dit blijkt uit cijfers van de GGD. Leerlingen met een afspraak over NIX18 komen minder vaak in aanraking met alcohol dan leerlingen zonder afspraak (31% versus 54%).

Tabel 2, alcoholgebruik onder volwassenen, 2022 vergeleken met 2020

In onze gemeente drinkt 82% van de inwoners van 18 jaar en ouder wel eens alcohol. Gemiddeld worden er 7 glazen alcohol per week gedronken. In Nederland drinkt 79% van de inwoners alcohol en ligt het gemiddelde op 6 glazen alcohol per week. 6% van de inwoners van onze gemeente die wel eens alcohol drinkt, drinkt overmatig. In Nederland is dit 7%. Het percentage zware drinkers is in onze gemeente 12% waar dit in Nederland 10% betreft4.

2.3 DOELSTELLINGEN

We streven ernaar dat onze jonge inwoners gezond, veilig en kansrijk kunnen opgroeien. Alcohol hoort daar niet bij, in elk geval niet tot het 18e jaar. Een sociale en fysieke omgeving die uitnodigt en stimuleert tot het gewenste gedrag is ondersteunend aan deze ambitie. Daarom zetten wij in op een adequate naleving van de Alcoholwet, het versterken van de sociale omgeving rondom jongeren en het faciliteren van een fysieke omgeving die gezond gedrag stimuleert. Gelet op de evaluatie van het oude beleid, de doelen in het gemeentelijke Gezondheidsbeleid en de Preventieagenda en de Nieuwkoopse cijfers ten aanzien van het alcoholgebruik onder jongeren, staan de volgende doelstellingen centraal:

• •

  inzet op verlaging van het percentage jongeren onder de 18 jaar dat recent alcohol heeft gedronken (betreft nu 25%);

• •

  NIX18 normaliseren: verhoging van het percentage ouders dat alcoholgebruik van hun kinderen actief ontraadt en afspraken hierover maakt (betreft nu 22%);

• •

  (sport)verenigingen vormen een positieve leefomgeving zonder alcohol voor minderjarigen;

• •

  bevorderen van de naleving van NIX18 bij evenementen.

Om deze doelstellingen te halen gaan we per uitgangspunt aan de slag met de volgende acties en activiteiten.

2.4 UITGANGSPUNT 1: EDUCATIE EN BEWUSTWORDING

Het gebruik van middelen heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid. Risico’s betreffen onder andere: hersenschade, achteruitgang van mentaal welbevinden, een vergrote kans op hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en toenemende kans op verschillende soorten kanker. Vroeg beginnen met het voorkomen van middelengebruik is noodzakelijk, blijkt uit cijfers over de leefstijl en gezondheid van jongeren. Er zijn nog steeds veel jongeren die op jonge leeftijd beginnen met alcohol drinken. Ook op latere leeftijd wordt nog veel bereikt door mensen met een (beginnend) middelenprobleem tijdig te herkennen en snel effectieve hulp te bieden. Zo kunnen we (ernstig) gebruik voorkomen. In onze lokale preventieagenda is afgesproken de volgende interventies in te zetten:

Voorlichting en educatie

We werken samen met de preventiepartners, Ashram Nieuwkoop en Jong in Nieuwkoop aan een uitgebreid voorlichtingsprogramma over alcohol. Voorbeelden hiervan zijn het programma Helder op School en de Puberbeurs voor ouders. We betrekken ouders hierbij actief en we zoeken samenwerking met de andere Rijnstreekgemeenten, omdat veel van onze jongeren in buurgemeenten op school zitten.

Inzet Jong in Nieuwkoop

Jong in Nieuwkoop signaleert problemen met middelengebruik tijdens de diverse inlopen, voert gesprekken met de jeugd en biedt een reikende hand als men hulp nodig heeft. Doordat Jong in Nieuwkoop aansluit bij jeugd, zich beweegt in de leefwereld van jongeren, weten jongeren hen te vinden. Jong in Nieuwkoop gaat open met jongeren in gesprek over hun alcoholgebruik en de regels die zij hebben afgesproken met hun ouders. Dat maakt dat de informatie, adviezen en vragen van de jongerenwerkers vaak beter bij de jongeren aankomen. Zij zorgen ervoor dat jongeren gaan nadenken over hun alcoholgebruik. Dat is de eerste stap in de richting van bewustwording en preventie. Indien nodig verwijst Jong in Nieuwkoop door of gaat mee voor een overdracht. Jong in Nieuwkoop organiseert daarnaast voorlichting samen met Brijder op enkele tentfeesten. Brijder sluit ook aan bij de inlopen van Jong in Nieuwkoop.

Aansluiten bij landelijke campagnes

We nemen deel aan de landelijke campagne IkPas, NIX18 en Zien drinken, doet drinken. We ondersteunen de landelijke reclame-uitingen met lokale initiatieven en een lokale communicatiestrategie.

Een veilige sportomgeving

We zijn met sportverenigingen in gesprek over een verantwoord alcoholbeleid en ondersteunen hen daarbij. We bieden verenigingen gratis begeleiding via JOGG Teamfit en organiseren en faciliteren de cursus ‘Instructie Verantwoord Alcoholschenken’ (IVA) voor barvrijwilligers.

Subsidie verslavingspreventie

De GGD en Brijder ontvangen gemeentelijke subsidie voor activiteiten in het kader van verslavingspreventie. Deze activiteiten houden onder meer in dat Brijder een open inloop voor inwoners organiseert en de mogelijkheid biedt tot een preventiegesprek, dat de GGD en Brijder voorlichting bieden op scholen over middelengebruik en dat ze samenwerken met het Centrum voor Jeugd en Gezin en Jong in Nieuwkoop.

Samenwerking en afstemming

We intensiveren de samenwerking met de GGD en Brijder verslavingszorg om alcohol- en drugspreventie verder vorm te geven én we versterken de overlegstructuur tussen Jong in Nieuwkoop en de gemeentelijke handhavers om acties gerichter in te zetten.

Normaliseren alcoholvrij voor alle inwoners

Brijder gaat contact leggen met de huisartsen en ze verzorgen deskundigheidsbevordering op het gebied van alcoholproblematiek. We promoten een alcoholvrije maand (landelijke campagne IkPas) onder inwoners om de gevolgen van (overmatig) alcoholgebruik onder de aandacht te brengen. Bij deze campagne drink je een maand geen alcohol om eens te kijken wat het met je doet. Je wordt je bewuster van de keuze die je kunt maken om wel of niet te drinken, je doorbreekt je vastgeroeste patronen en alcohol is niet meer vanzelfsprekend.

2.5 UITGANGSPUNT 2 EN 3: REGELGEVING EN HANDHAVING

3.1 FINANCIËN

Een deel van de bestaande beschikbare middelen zetten we in voor subsidies aan externe partijen en organisaties zoals Brijder, GGD en Halt. De interventies gericht op educatie en bewustwording (uitgangspunt 1), zoals beschreven paragraaf 2.4, zijn onderdeel van onze lokale preventieagenda. De financiering van de preventieagenda is deels gedekt in de begroting van de gemeente Nieuwkoop en deels met een specifieke uitkering vanuit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). De specifieke uitkering vanuit GALA loopt af na 2026 met een mogelijke verlenging (landelijke besluitvorming). Interventies door Jong in Nieuwkoop, GGD, Brijder en Halt zijn gedekt in de begroting. De middelen voor het Peer to buddy programma en de lokale voorlichtingscampagnes komen uit de specifieke uitkering GALA en zijn daarmee gefinancierd tot en met 2026. Het hooflijnenakkoord van de nieuwe regering noemt een korting van tien procent van de specifieke uitkeringen aan de gemeenten. We wachten op de nadere uitwerking van dit voornemen. Als de middelen uit GALA opdrogen zullen we andere financieringsbronnen moeten zoeken voor het Peer to buddy programma en de lokale voorlichtingscampagnes of deze interventies moeten afbouwen.

De activiteiten die toezien op regelgeving en handhaving (uitgangspunten 2 en 3) zijn gekoppeld aan de (personele) kosten voor de inzet van handhavingscapaciteit. Waar we tot op heden vaak een reactieve rol spelen is het, gebaseerd op de benodigde inzet voor de uitvoering van voorliggend plan, van belang een meer proactieve houding aan te nemen. Zeker op het gebied van het handhaven van wet- en regelgeving is nog terrein te winnen. In onderstaande tabel (tabel 3) is de verwachte inzet weergegeven in uren en fte’s. Deze verwachte inzet is met name in het eerste en het tweede jaar realistisch in verband met de versteviging van de inzet op handhaving van de Alcoholwet. De verwachting is dat de inzet na het tweede jaar iets kan afnemen in verband met het toegenomen nalevingsgedrag.

Tabel 3: inzet toezicht en handhaving op basis van de bepaalde doelstellingen en speerpunten.

Voor de uitvoering van de activiteiten die toezien op regelgeving en handhaving (uitgangspunten 2 en 3) is 0,41 fte nodig. Binnen de organisatie is hiervoor momenteel circa 0,1 fte handhavingscapaciteit beschikbaar. Dit betekent dat we voor de uitvoering circa 0,31 fte tekortkomen. Het tekort wordt in beginsel opgelost met incidentele middelen door capaciteit in te huren met het budget vanuit het veiligheidsbeleid. In de aanloop naar de kadernota en de begroting 2026 is het de intentie de inzet structureel te organiseren.

* Controlebezoeken bij evenementen zijn (vaak) breder dan alleen de Alcoholwet. Daarnaast vinden controlebezoeken in de avonden en weekenden altijd plaats in koppels en bij evenementen (vaak) met meerdere handhavers. Inzet van meerdere handhavers bij een evenement is ook nodig indien er tijdens het evenement een samenwerking is met Halt en/of Brijder en/of Jong in Nieuwkoop. Bij de uren inzet van handhaving in de avond en in het weekend moet rekening worden gehouden met additionele toeslagen.

** dit aantal wordt naar boven afgerond i.v.m. onvoorziene omstandigheden en eventuele aanvullende werkzaamheden zoals toezicht op de Alcoholwet op- en/of bij het water bijvoorbeeld de zogeheten “zuipschuiten”.

3.2 MONITORING EN EVALUATIE

Om het effect van afzonderlijke preventieve of handhavingsinterventies te versterken zetten we deze zoveel mogelijk in samenhang in. In onderstaande tabel staan alle activiteiten voor [invoegen periodeduur] overzichtelijk op een rij.

Tabel 4: alle activiteiten voor de periode 2025-2028.

Kritisch evalueren is een belangrijk onderdeel van elk plan. Het P&H-plan is onderdeel van/een aanvulling op bestaand gemeentelijk beleid en de daaruit vloeiende lokale initiatieven. Het is daarom nodig om de (tussentijdse) evaluatie in samenhang te doen met onder andere het Gezondheidsbeleid en de lokale Preventieagenda Nieuwkoop. Hiervoor staat een evaluatiemoment gepland eind 2025. De voorgestelde interventies op het gebied van educatie en bewustwording uit voorliggend stuk maken deel uit van de tussentijdse evaluatie van de Preventieagenda. De voorgestelde interventies die zien op de inzet van toezicht en handhaving worden jaarlijks cijfermatig inzichtelijk gemaakt. Op basis van de aantallen controles en/of mogelijke geconstateerde overtredingen en/of de aard van de mogelijke geconstateerde overtredingen kan de inzet van de gemeentelijke handhavers herijkt worden.

Daarnaast vindt iedere vier jaar een uitgebreide evaluatie plaats op basis van de beschikbare cijfers van de GGD, de jaarlijkse cijfers ten aanzien van toezicht en handhaving en input van samenwerkingspartners. Hierbij worden de realisatie van activiteiten, effecten van beleid en achterliggende verklaringen op een rij gezet. Op basis hiervan kunnen we vaststellen in hoeverre het beleid de gewenste uitkomsten heeft opgeleverd en op welke punten we het beleid kunnen bijstellen.