Nota omgevingskwaliteit

Iedereen wil prettig wonen, winkelen, werken of wandelen. We moeten onze leefomgeving daarvoor kunnen gebruiken en het liefst op een duurzame, gezonde en veilige wijze. Daarnaast willen we er ook van kunnen genieten. Een aantrekkelijke, goed verzorgde omgeving verhoogt de recreatieve en economische waarde en versterkt het vestigings- en woonklimaat.

1.1. Wat is omgevingskwaliteit?

Met de Omgevingswet is een nieuwe term geïntroduceerd; ‘omgevings-kwaliteit’. Net als een veilige en gezonde leefomgeving is ook het bereiken en in stand houden van een goede omgevingskwaliteit een maatschappelijke doelstelling van de Omgevingswet. Hiermee wordt bedoeld dat het een plicht is van ons allemaal om zorg te dragen voor een goede omgevingskwaliteit.

Omgevingskwaliteit gaat over zaken zoals cultureel erfgoed, architectuur, stedenbouw, landschap en natuur. Omgevingskwaliteit gaat dus over de identiteit en kwaliteiten van een plek en hoe wij dit ervaren, waarbij ook culturele en sociale factoren van invloed kunnen zijn. Deze nota richt zich op de ruimtelijk visuele aspecten van cultureel erfgoed, landschap, stedenbouw en met name op het uiterlijk van bouwwerken, voorheen welstandsaspecten.

1.2. Waarom een Nota omgevingskwaliteit?

Wij willen graag een waardevolle en aantrekkelijke omgeving creëren waar mensen graag willen wonen, ondernemers zich willen vestigen en bezoekers kunnen genieten. Wat van waarde is willen we mooi houden en nieuwe ontwikkelingen moeten passen in de ‘couleur locale’ van onze gemeente. Het hoofddoel van deze nota is het behouden en stimuleren van een goede omgevingskwaliteit ten behoeve van de identiteit van een plek of gebied. Deze nota kan daarbij op verschillende manieren bijdragen:

• -

  als bron van informatie en inspiratie voor initiatiefnemers, belanghebbenden en de gemeente;

• -

  voor de begeleiding van een initiatief waarbij de gemeente de nota als uitgangspunt neemt en initiatiefnemers stimuleert om de kwaliteitsdoelen na te streven;

• -

  als beoordelingskader bij vergunningplichtige activiteiten en voor handhaving bij bestaande situaties (excessen).

Met deze Nota omgevingskwaliteit zijn wij ervan overtuigd dat de kwali-teit op een goede manier wordt meegewogen bij ruimtelijke ingrepen in de fysieke leefomgeving. Deze nota vervangt de Welstandsnota Ouder-Amstel 2003.

1.3. Welke ambities hebben we?

We willen de historie en de beleving van een gebied herkenbaar houden, zodat onze bijzondere gebieden zich blijven onderscheiden van andere gebieden. Tegelijk willen we ook ruimte bieden voor dynamiek, voor benutten en ontwikkelen. Dit veroorzaakt verandering in een gebied, waarbij er nieuwe kwaliteiten kunnen ontstaan.

We streven daarbij altijd naar balans tussen de herkomstwaarde, de belevingswaarde, de gebruikswaarde en de toekomstwaarde van de fysieke leefomgeving. Dat betekent ook dat rekening wordt gehouden met maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie, de klimaatadaptatie en de woningbouwopgave. Dit vraagt om goede ideeën, ontwerpen en samenwerking, mensen die de opgave en de omgeving met ‘ontwerp-kracht’ benaderen en creativiteit en kennis combineren met een analyse van maatschappelijke vraagstukken én met ideeën en wensen van belanghebbenden.

Wij zien kansen voor omgevingskwaliteit als er geïnvesteerd wordt in de omgeving. Publieke en private partijen hebben daarin een gedeelde zorg en plicht voor goede omgevingskwaliteit. Want daarmee behouden en versterken we de aantrekkelijkheid van ons woon-, werk- en leefklimaat.

De omgevingskwaliteit neemt toe als:

• -

  een verandering de ruimtelijke samenhang vergroot en de uitstraling verbetert;

• -

  een verandering een bijdrage levert aan het gemeenschappelijke belang en de vastgestelde ambities voor dat gebied;

• -

  een balans tussen de herkomstwaarde, belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde wordt bereikt;

• -

  tijdig ontwerpers zijn ingeschakeld en het toevoegen van kwaliteit centraal staat in het ontwerpproces;

• -

  bewoners en andere betrokkenen zo vroeg mogelijk worden geconsulteerd over wat zij in hun omgeving als kwaliteit ervaren.

1.4. Wie gaat over omgevingskwaliteit?

Er is niets mooier dan wanneer kwaliteit ontstaat vanuit de omgeving zelf. Ontwikkelingen met een brede betrokkenheid leveren bijna altijd een meerwaarde op voor de omgevingskwaliteit. Echter, niet bij alle ruimtelijke ingrepen is voldoende aandacht voor kwaliteit. Als gemeente nemen we de verantwoordelijkheid om waar nodig de regie te voeren over het publieke belang van omgevingskwaliteit. Dat betekent niet dat we ontwikkelingen gaan tegenhouden, maar wel dat we waar nodig zorgdragen voor een goed proces, waarbij omgevingskwaliteit een evenredige rol krijgt bij de planvorming. De regie zal zwaarder zal zijn naarmate de ingreep en de specifieke kwaliteiten van het gebied daarom vragen.

Bij de beoordeling van ingrepen in de fysieke leefomgeving verschuiven we onze focus van verbieden (‘nee, tenzij …’) naar mogelijkheden bieden (‘ja, mits ….’). Op basis van ervaringen is namelijk gebleken dat het bieden van ruimte en het aangaan van de dialoog tot betere resultaten leidt. Daarbij is meer mogelijk als u in een vroeg stadium contact met ons opneemt. Een goed plan is immers niet altijd te vatten in regels maar zal eerder tot stand komen door het gesprek aan te gaan.

Ambtelijke advisering

De ambtelijke adviseurs (erfgoed, stedenbouw, landschap, et cetera) begeleiden de complexe initiatieven. Zij adviseren de initiatiefnemers over mogelijke aanpassingen in het ontwerp.

De ambtelijke plantoetsers toetsen vergunningaanvragen aan geldende regels van het huidige bestemmingsplan of toekomstige omgevingsplan, verordeningen en eventueel beleidsnota’s en adviseren het college over de vergunningverlening. Voor kleine, niet ingrijpende aanvragen kan de ambtelijke plantoetser ook een oordeel geven over de omgevingskwaliteit, bijvoorbeeld over het uiterlijk van bouwwerken (zie ook paragraaf 5.1. Kleine bouwplannen).

Onafhankelijke advisering adviescommissie

Om een goede afweging te maken over omgevingskwaliteit vragen wij voor sommige situaties advies aan de gemeentelijke adviescommissie (voorheen welstands- en erfgoedcommissie). In een Verordening voor de gemeentelijke adviescommissie en het omgevingsplan wordt bepaald wanneer het college van burgemeester en wethouders advies vraagt aan de gemeentelijke adviescommissie. De commissie wordt door de gemeenteraad ingesteld en bestaat uit meerdere deskundigen. De commissie baseert haar advies op deze nota. Na het in werking treden van de Omgevingswet zal de commissie haar advies ook baseren op de omgevingsvisie en het omgevingsplan.

De rol van de commissie is om oplossingsgericht en inspirerend te zijn. Daarbij is meer mogelijk als er sprake is van een goed ontwerp. Er ligt dus ook een verantwoordelijkheid bij u als initiatiefnemer. U bent er zelf het meeste bij gebaat dat een ingreep als totaal een geheel vormt en past in de directe omgeving. Deze nota kan daarbij helpen.

1.5. Juridische status

Deze nota vormt een beleidsregel als bedoeld in 4:81 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) en specifiek voor het uiterlijk van bouwwerken conform artikel 4.19 van de Omgevingswet (Ow). De Omgevingswet biedt de mogelijkheid om open beoordelingsregels in het omgevingsplan op te nemen, die nadere interpretatie en afweging vragen in het licht van een concrete activiteit. Open beoordelingsregels kunnen uitgewerkt worden in een beleidsregel (art. 1:3 lid 4 Awb). Voor het uiterlijk van bouwwerken is dat zelfs verplicht (art. 4.19 Ow). De beoordelingskaders in deze nota worden gebruikt bij de advisering en beoordeling van bouwactiviteiten en voor activiteiten met betrekking tot monumenten.

In de periode dat de Omgevingswet nog niet in werking is getreden en deze nota wel, geldt hij als welstandsnota in de zin van artikel 12a van de Woningwet en als uitwerking van de erfgoedverordening. De beoordelingskaders gelden in die periode als welstandscriteria en criteria voor (de omgeving van) monumenten.

De wettelijke grond is dat beleidsregels niet rechtstreeks bindend zijn voor burgers maar wel voor de gemeente zelf. Normaal gesproken wijkt het college van burgemeester en wethouders niet af van de gestelde beleidsregels. Burgers en bedrijven weten dan waar ze aan toe zijn (rechtszekerheid). In bijzondere situaties mag het college wel afwijken (inherente afwijkingsbevoegdheid). Dat is bepaald in artikel 4:84 Awb.

Afwijken van beleidsregels

Er kan van een bijzondere situatie sprake zijn als de gestelde beleidsre-gels ontoereikend zijn voor situaties die we nu niet kunnen voorzien. Bijvoorbeeld als er sprake is van een uitzonderlijke hoogwaardige omge-vingskwaliteit. Ook wanneer een ingreep voldoet aan de gestelde be-leidsregels, maar de kwaliteit zo onder de maat blijft dat het op den duur zijn omgeving negatief zal beïnvloeden, kan afgeweken worden. In deze gevallen kan het college van burgemeester en wethouders, na schriftelijk en gemotiveerd advies van de commissie, afwijken van de beleidsregels.

Afwijken van het advies

Het college van burgemeester en wethouders volgt in zijn oordeel in principe het advies van de commissie. Het college kan afwijken van het advies op inhoudelijke gronden of om andere redenen, bijvoorbeeld van economisch of maatschappelijk belang. Indien het college afwijkt van het advies wordt dit in de beslissing op de aanvraag van de vergunning gemo-tiveerd. De commissie wordt hiervan op de hoogte gesteld. Het college is uiterst terughoudend met het gebruik van deze mogelijkheid.

De Amstel, Bullewijk en Waver vormen belangrijke landschappelijke dragers voor de gemeente Ouder-Amstel (foto: Piet de Boer)

De identiteit van Ouder-Amstel wordt in hoge mate bepaald door de typerende landschappen, dorpskernen, karakteristieke woongebieden en nieuwe ontwikkelingen. Deze compacte ruimtelijke analyse dient als onderbouwing voor zowel de gebiedsindeling en de regieniveaus alsook voor de uitwerking van de verschillende gebieden in hoofdstuk 3.

2.1. Landschap

De meest in het oog springende landschappelijke structuur is die van de ‘Amstelscheg’ die als een groene wig diep doorloopt in het stedelijk gebied van Amsterdam en één van de iconische landschappen van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) vormt. Het is onderdeel van de groene lobbenstructuur die kenmerkend is voor de historisch ruimtelijke structuur van Amsterdam. De scheg geeft de gemeente zijn groene en landelijke karakter, ingesloten tussen de meer grootstedelijk ingerichte gebieden van Amsterdam en Amstelveen. De rivier de Amstel vormt de ruimtelijke en recreatieve drager van het gebied en verbindt de stad met het omliggende veenrivierenlandschap. Te midden van de Amstelscheg ligt de dorpskern van Ouderkerk aan de Amstel.

Aan de zuidzijde bevinden zich, net buiten de gemeentegrenzen, enkele forten van de Stelling van Amsterdam, Fort Waver-Amstel (ook Fort de Nes) en Fort in de Botshol. De schootsvelden van deze forten genieten een zekere bescherming en liggen deels op het grondgebied van de gemeente.

Het grondgebied van Ouder-Amstel kent een aantal bijzondere aardkundige en landschappelijke karakteristieken die in het landschap herkenbaar zijn. De Klein-Duivendrechtsche polder en polder de Rondehoep zijn veenpolders met een vlak open landschap en een veelheid aan sloten en veenriviertjes met een waterstand die hoger ligt dan het aangrenzende land.

De Rondehoep is vanwege zijn hoge cultuurhistorische- en natuurwaarden het meest bijzonder en wordt internationaal gewaardeerd. Het is een historisch veenweidegebied dat uniek is, omdat het nog grotendeels agrarisch in gebruik is en onbebouwd is. De polder grenst aan verschillende sloten en veenrivieren Amstel en de Waver. Omdat de ontginning is ontstaan vanuit de oevers van de omliggende rivieren heeft deze een kenmerkende veervormige verkaveling gekregen. Aan de randen ontstond bebouwing in de vorm van losse boerderijen en lintbebouwing zoals het buurtschap de Waver.

Aan weerszijden van de veengebieden grenzen de droogmakerijen van de Bullewijkerpolder en de Bovenkerkerpolder. Deze liggen lager dan de veenweiden, die om deze reden ook wel het Bovenland worden genoemd. De vervening ten behoeve van turf heeft nog tot in de 20e eeuw plaatsgevonden. De verkaveling van de onbebouwde delen in dit gebied is relatief recent en heeft een regelmatiger rechthoekig patroon.

Een belangrijke eigenschap van het landschap is het open en waterrijke karakter. Langs de rivieren en oorspronkelijke wegen is slechts kleinschalige bebouwing te vinden in losse lintstructuren. Opgaand groen zoals bomenrijen is schaars aanwezig en volgt de landelijke structuren. Lange zichtlijnen zijn in dit open landschap ruim aanwezig en de cultuurhistorische en natuurlijke waarden zijn goed zichtbaar en duidelijk afleesbaar.

Daarnaast heeft het landschap ook waarden voor recreatie en natuur. Centraal in de polder Rondehoep bevindt zich een reservaat voor weidevogels en de verschillende waterpartijen bieden een belangrijke habitat voor een rijk scala aan soorten. In de Amstelscheg zijn relatief veel beschermde diersoorten te vinden.

De provincie Noord-Holland heeft de Amstelscheg aangewezen als 'Bijzonder Provinciaal Landschap’. Dit zijn landschappen met bijzondere eigenschappen en kwaliteiten. Doel van de aanwijzing is om de waardevolle kwaliteiten te beschermen. De provinciale omgevingsverordening NH2020 bevat regels ter bescherming van de kernkwaliteiten. De volgende kernkwaliteiten zijn daarbij van belang voor Ouder-Amstel:

Aardkundige en landschappelijke karakteristiek

• -

  Veenweide met strookverkaveling (De Rondehoep en Klein-Duivendrechtsche polder)

• -

  Droogmakerijen met rechthoekige verkaveling

• -

  Oeverwallen van de (Oude) Waver

• -

  Kreekruggen en -beddingen in het landschap

Openheid en ruimtebeleving

• -

  Openheid en zichtlijnen

• -

  Habitat voor weidevogels

Ruimtelijke dragers

• -

  Veenrivieren en -dijken (Amstel, Waver, Bullewijk, Holendrecht)

• -

  Randen bovenland bij o.a. Holendrecht (duidelijk hoogteverschil t.o.v. droogmakerijen)

2.2. Stedenbouwkundige ontwikkeling

Ontstaansgeschiedenis

De ruimtelijke ontwikkeling van Ouder-Amstel kent een lange geschiedenis. Het typische polderlandschap van Amstelland met dijken en sloten heeft zijn oorsprong in de 11e eeuw. Loodrecht op de bestaande rivier de Amstel en de kleinere stromen als de Waver, de Bullewijk en de Holendrecht werden door de eerste bewoners sloten aangelegd om de drassige veengronden droog te leggen en geschikt te maken voor akkerbouw. Na het inklinken van het landschap in de 17e eeuw kreeg het land vaker te maken met overstromingen en werden dijken aangelegd om de inwoners, maar ook de gewassen en het vee te beschermen.

Binnen dit voornamelijk agrarische cultuurlandschap ontstond rond 1100 Ouderkerk aan de Amstel als een centrale dorpskern. Rond 1350 ontstond die van Duivendrecht. De groei van deze kernen stokte echter door de opkomst en groei van Amsterdam als handels- en bestuurlijk centrum. Wel ontwikkelde de agrarische bedrijvigheid zich verder door de groeiende vraag naar voeding en grondstoffen uit de stad, met name in de 17e eeuw. Ook ontwikkelde zich het land rondom Amsterdam als een netwerk aan wegen en later water- en spoorwegen in dienst van de handel en transport.

Zo ontwikkelde Ouderkerk aan de Amstel, dat zich op een kruispunt van wegen en aan de ontmoeting van de Amstel en de Bullewijk bevindt een kleine gemeenschap als een verzameling linten.

Een andere belangrijke drager is de stichting van de Portugees-Israelitische begraafplaats Beth Haim in 1614. Deze heeft nog steeds een bepalende plaats in de structuur van het dorp. Duivendrecht ontwikkelde zich geleidelijk verder als lintdorp langs de Rijksstraatweg, een belangrijke ader tussen Amsterdam en Utrecht.

Groei

Pas aan het begin van de 20e eeuw begonnen de kernen zelf enige substantiële groei mee te maken. Door de invoering van de Woningwet uit 1901 en de grote woningschaarste in de omgeving werd groei systematischer aangepakt.

Ten noorden van het centrum van Ouderkerk ontstond tussen de jaren twintig en zestig de eerste kleinschalige, maar planmatige uitbreidingen rond de zogenoemde koninginnenlanen. Eengezinswoningen werden hier gebouwd in korte geschakelde rijen of als twee-onder-een-kap in regelmatige patronen. In de jaren zeventig en tachtig groeide Ouderkerk verder richting het oosten rond de Machineweg en de Burgemeester Stramanweg in een serie van kleine op zichzelf staande wijken.

Ten zuiden van de Bullewijk ontwikkelde Ouderkerk zich voornamelijk kleinschalig en organisch, maar in de jaren negentig werd in het zuidoosten de recente uitbreidingswijk Benning gerealiseerd.

De laatste jaren hebben vooral kleinschalige inbreidingen plaatsgevonden zoals Tuindorp Ouderkerk en Park Zonnehof aan de Satellietbaan in Duivendrecht. Grotere stedelijke ontwikkelingen zijn de beoogde nieuwe woonwijk De Nieuwe Kern en de transformatie van Werkstad Over-Amstel en Entrada van een klassiek bedrijven- en kantorenterrein naar een gevarieerd woon- en werkgebied.

De Nieuwe Kern

De Nieuwe Kern vormt de grootste uitbreiding voor Ouder-Amstel. Het gebied bestaat uit verschillende delen die gezamenlijk één Nieuwe Kern gaan vormen door vanuit de robuuste structuur invulling te geven aan de belangrijkste kernwaarden: groen-stedelijk, gemengd, uitnodigend, verbindend en bereikbaar. Vanuit haar eigen kracht en identiteit zal De Nieuwe Kern gaan functioneren als een belangrijke verbinding tussen de omliggende gebieden, waaronder ook Ouderkerk aan de Amstel. Daarbij kan de capaciteit van Station Duivendrecht optimaal benut worden.

De Nieuwe Kern krijgt als geheel een stedelijk karakter, waarbij het westen ook suburbane delen kent. Alle leefgebieden sluiten aan en zijn verweven met grote openbaar toegankelijke groengebieden die het samenleven en verblijven in dit nieuwe stuk stedelijk gebied faciliteren. Enkele hoogte-accenten markeren en versterken de samenhang van het totale plangebied.

2.3. Cultureel erfgoed

Het begrip ’cultureel erfgoed’ wordt gedefinieerd in de Erfgoedwet. Het gaat dan om zowel het materiële als het immateriële erfgoed. Met de Omgevingswet wordt het begrip verruimd tot de fysieke leefomgeving en luidt de definitie: “monumenten, archeologische monumenten, stads- en dorpsgezichten, cultuurlandschappen en, voor zover dat voorwerp is of kan zijn van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties in het omgevingsplan, ander cultureel erfgoed als bedoeld in artikel 1.1 van de Erfgoedwet”. Het gaat dus om de volgende onderdelen:

• -

  gebouwde monumenten;

• -

  archeologische monumenten;

• -

  beschermde stads- en dorpsgezichten;

• -

  cultuurlandschappen;

• -

  roerend en immaterieel erfgoed, voor zover dat in het omgevingsplan aan een locatie te verbinden is.

Cultureel erfgoed in de gemeente Ouder-Amstel

De gemeente is rijk aan cultureel erfgoed. Binnen de gemeentegrenzen ligt een deel van het UNESCO werelderfgoed van de Stelling van Amsterdam (inundatiegebied en schootcirkels) . Ook zijn er diverse rijksmonumenten aangewezen zoals een molen, verschillende kerken, boerderijen en andere gebouwen en objecten. Het centrum van Ouderkerk aan de Amstel is aangewezen als rijksbeschermd dorpsgezicht. Naast het werelderfgoed en rijksbeschermd erfgoed zijn er meerdere gemeentelijke monumenten aangewezen.

In de Erfgoedverordening Ouder-Amstel 2016 wordt beschreven hoe de aanwijzing en instandhouding van gemeentelijke monumenten is geregeld en hoe de vergunningverlening rondom gemeentelijke en rijksmonumenten en het beschermde dorpsgezicht is geregeld. Deze verordening wordt vervangen door de Erfgoedverordening 2021 die in werking treedt zodra de Omgevingswet in werking treedt.

In 2016 heeft de gemeenteraad een erfgoedvisie vastgesteld ‘Het Erfgoed van Ouder-Amstel, nu en in de toekomst’. Deze visie verwoordt de waarden en de functie van erfgoed, nu en in de toekomst. Daarnaast vormt de visie de basis voor het ontwikkelen van instrumentaria voor behoud en versterking van cultureel erfgoed. Deze Nota omgevingskwaliteit bouwt voort op de erfgoedvisie.

Portugees-Israëlitische begraafplaats ‘Beth Haim ’ (sinds 1614) gelegen in het Rijksbeschermd dorpsgezicht Ouderkerk aan de Amstel

De gemeente telt 34 rijksmonumenten met een concentratie in Ouderkerk aan de Amstel. Overige liggen verspreid in het buitengebied en enkele aan de Rijkstraatweg te Duivendrecht. Rijksmonumenten zijn door het Rijk aangewezen vanwege hun nationale betekenis. Ze zijn geregistreerd in het monumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

In 2018 heeft de gemeente 21 gemeentelijke monumenten aangewezen. Het gaat hier vooral om panden die lokaal van bijzondere architectonische en/of cultuurhistorische waarde zijn en die de lokale geschiedenis zichtbaar maken.

Gemeentelijk monumenten De Kleine Kerk met daarachter de Oude School in Duivendrecht

Elk gebied heeft zijn eigen geschiedenis, gebruikers, functies, uitstraling en ontwikkeling en daarmee ook een eigen omgevingskwaliteit. Het is daarom belangrijk te streven naar een gebiedsgerichte aanpak, afgestemd op de kwaliteiten van het gebied. Elk gebied verdient aandacht op de punten waarop de gemeente haar identiteit als gemeente wil versterken.

3.1. Gebiedstypering

Gekeken vanuit de geschiedenis en de ruimtelijke kenmerken kan het gemeentelijk grondgebied onderverdeeld worden in verschillende ge-biedstypen met elk een eigen gebiedskarakteristiek:

• 1.

  Dorpskern Ouderkerk aan de Amstel

• 2.

  Lintstructuren

  • •

    Rijksstraatweg Duivendrecht, inclusief aanliggende woonblokken uit de periode 1920-1940 (Interbellum)

  • •

    Langs de Amstel en Bullewijk in Ouderkerk aan de Amstel

• 3.

  Woongebieden

• 4.

  Gemengde voorzieningen

• 5.

  Bedrijventerreinen

• 6.

  Sport- en recreatiegebieden

• 7.

  Buitengebied

• 8.

  Transformatie/stedelijke herontwikkeling

Er zijn enkele grote transformatiegebieden die op dit moment ontwik-keld worden.

• -

  Werkstad OverAmstel (voorheen Amstel Business Park Zuid)

• -

  Entrada

• -

  De Nieuwe Kern

• -

  Centrumplan Ouderkerk aan de Amstel

Het streven naar een goede omgevingskwaliteit in deze gebieden is afhankelijk van de context, nieuwe functies en ambities. Voor deze gebieden geldt daarom een regie met een eigen ontwikkelproces en inzet van beleidsinstrumenten. Er zijn dan ook geen criteria in deze nota opgesteld voor de totstandkoming van deze gebieden.

Wel kan teruggegrepen worden op de beschreven kernkwaliteiten voor de betreffende gebiedstypen waar de transformatie plaatsvindt, zoals voor de ontwikkeling van het centrum van Ouderkerk aan de Amstel. Voor de ontwikkelingen van De Nieuwe Kern is dat niet het geval. Daar wordt juist gestreefd naar een nieuwe identiteit met eigen kernkwaliteiten.

3.2. Regieniveaus

De regieniveaus bepalen de mate aan kwaliteitszorg en inzet van de gemeente als het gaat om omgevingskwaliteit. Die varieert: sommige situaties vragen meer betrokkenheid van de gemeente dan andere. Oftewel: hoe hoog ligt de lat en hoe intensief is de betrokkenheid van de gemeente als regisseur van omgevingskwaliteit? Alle niveaus bieden ruimte voor vernieuwing, mits in de aangegeven mate rekening wordt gehouden met de aanwezige kwaliteiten. Er worden drie regieniveaus onderscheiden:

Basisregie

Voor dit regieniveau is het beleid gericht op het behouden of herstellen van de basiskwaliteit en het bewaren van de hoofdkarakteristiek. Bij veranderingen of ontwikkelingen is de regie er op gericht dat een ingreep moet ‘passen’ in de omgeving om verrommeling te voorkomen.

Bij (grotere) ingrepen die voor bewoners of ondernemers van belang zijn zal een beleid met participatie op gebiedsniveau nodig zijn. De rol van de initiatiefnemer is groter om voldoende kwaliteit en draagvlak voor het initiatief te creëren. De rol van de gemeente is vooral faciliterend en controlerend. Voor gebieden waar de gemeente mede-eigenaar is – bijvoorbeeld bij bepaalde sportparken – kan de gemeente ook initiatiefnemer zijn en dat vraagt meer dan alleen faciliteren en controleren.

Voor de woongebieden, de kleinere sport- en recreatieterreinen en alle bedrijventerreinen is een basis regieniveau van toepassing.

Maatwerkregie

Voor een aantal gebieden staat zorg en maatwerk centraal met extra aandacht voor omgevingskwaliteit, zoals de cultuurhistorische, stedenbouwkundige of landschappelijke waarden. In deze gebieden moet de ruimtelijke samenhang worden behouden, hersteld of zelfs worden versterkt. Het toepassen van maatwerkregie betekent niet dat er niks mag, maar wel dat zorgvuldig wordt gekeken naar de aanwezige en gewenste kwaliteit. Eigentijdse invullingen zijn mogelijk binnen de aangegeven gebiedskwaliteiten en kaders.

Er kan een nadere uitwerking nodig zijn om aan te geven hoe je met de bestaande kwaliteit moet omgaan. Voor het beschermd gezicht Ouderkerk aan de Amstel, Rijksstraatweg Duivendrecht, de (omgeving van) monumenten en voor het bouwen in het buitengebied aan het water zijn in deze nota al specifieke beoordelingskaders opgenomen. Bij grotere ingrepen kan een brede participatie nodig op gemeentelijk schaalniveau. De rol van de gemeente is gericht op het faciliteren, begeleiden en beoordelen van initiatieven. Voor de volgende gebiedstypen is een maat-werkregie van toepassing:

• -

  Dorpskern Ouderkerk aan de Amstel

• -

  Rijksstraatweg Duivendrecht, inclusief aanliggende woonblokken uit de periode 1920-1940 (Interbellum) in Duivendrecht

• -

  Linten langs de Amstel en Bullewijk in Ouderkerk aan de Amstel

• -

  Gemengde voorzieningen

• -

  Sport- en recreatieterreinen (voor zover gelegen in het buitengebied)

• -

  Buitengebieden

Eigen regie (ontwikkelgebieden)

Grotere ontwikkelingen of transformaties die de bestaande karakteristiek of het gebruik drastisch veranderen vragen om een eigen aanpak gericht op het veranderen en toevoegen van nieuwe kwaliteiten. De dynamiek is hier zeer groot, de gebruikers en eigenaren heel divers en de onderlinge verhoudingen soms complex door botsende belangen. Het opstellen van kaders en regels heeft pas zin als de ambities in samenspraak met alle stakeholders zijn gedefinieerd. Vervolgens kunnen instrumenten worden ingezet die gericht zijn op de specifieke ontwikkeling, zoals beeldkwaliteitsplannen (zie ook paragraaf 5.4) en het inzetten van een kwaliteitsteam of supervisor. Op dit moment zijn ontwikkeltrajecten gaande voor:

• -

  Werkstad OverAmstel (voorheen Amstel Business Park Zuid)

• -

  Entrada

• -

  De Nieuwe Kern

• -

  Centrumplan Ouderkerk aan de Amstel

Voor Werkstad OverAmstel is op dit moment een beeldkwaliteitsplan in voorbereiding. Daarnaast is voor dit gebied een supervisor aangesteld. Bij de uitwerking van De Nieuwe Kern wordt de eigen identiteit nader uitgewerkt en vastgelegd, met als uitgangspunt om de voor dit gebied passende identiteit en eigenheid te vangen. Om regie te kunnen voeren op de ruimtelijke kwaliteit van De Nieuwe Kern wordt een kwaliteitsteam samengesteld. Het kwaliteitsteam begeleidt en beoordeelt plannen en initiatieven en toetst deze aan de ruimtelijke kaders die zijn vastgesteld.

Voor Werkstad OverAmstel is het beeldkwaliteitsplan leidend voor de regie op kwaliteit.

3.3. Randen en overgangsgebieden

Waar gebieden overlappen, doorkruisen of aan elkaar grenzen, ontmoeten de karakteristieken elkaar. Zo zijn dorpen verbonden met het buitengebied door bebouwingslinten, heeft weidsheid een horizon en bakens nodig en wordt een woonwijk anders bekeken dan een bedrijventerrein. Als ogenschijnlijk tegenstrijdige karakteristieken elkaar ontmoeten kan het 'schuren'. Dit kan de kwaliteiten van de gebieden schaden, maar het kan ook juist een nieuwe of versterkte kwaliteit opleveren mits de juiste ontwerpkracht, deskundigheid en regie aanwezig zijn.

Op de grenzen tussen gebieden mag in ieder geval worden verwacht dat de aanwezige uitstraling van een gebied geen nadelige invloed heeft op het naastgelegen gebied. Dat betekent dat hogere eisen gesteld kunnen worden aan de uitstraling van ingrepen aan randen die grenzen aan gebieden met een hoger regieniveau.

3.4. Uitwerking per gebiedstype

De gemeente onderschrijft de plicht die de Omgevingswet ons allen - burgers, bedrijven, overheid - oplegt om te zorgen voor een goede omgevingskwaliteit. De basis voor deze zorgplicht ligt in de Gouden Regels. Hiermee geven we aan op welke manier we omgaan met onze gedeelde fysieke leefomgeving.

De Gouden Regels gelden voor de gemeente maar ook voor private partijen en ontwerpers. Ze gelden altijd: voor alle (grotere) initiatieven, projecten en beleidsuitwerkingen. Ze garanderen dat bestaande gebiedskwaliteiten worden gerespecteerd en bieden ruimte voor het toevoegen van nieuwe kwaliteiten. De Gouden Regels hebben betrekking op het ontwerp- en ontwikkelproces, maar ook op gedragingen en rollen van de overheid, private partijen, inwoners en ondernemers. Ze gaan uit van draagvlak en respect voor de bestaande kwaliteiten en identiteit zonder vernieuwing te belemmeren. Zo dragen ze bij aan ‘een evenwichtige toedeling van functies aan locaties’.

• 1.

  Kwaliteit is een gedeelde verantwoordelijkheid

  We zien goede omgevingskwaliteit als een gedeelde verantwoordelijkheid van overheid, burgers en ondernemers. Van initiatiefnemers vragen we goed opdrachtgeverschap en de inzet van ontwerpkracht. Van omwonenden vragen we betrokkenheid en inbreng van gebiedskennis. Als gemeente zetten we ons in voor samenhangend beleid, snelle processen en transparante besluitvorming. Dat doen we proportioneel: we stellen hogere eisen naarmate de ruimtelijke impact en openbare betekenis van de ingreep groter is.

• 2.

  De mensen in de omgeving hebben een rol

  Omgevingskwaliteit heeft niet alleen een fysieke betekenis maar ook een sociale: het krijgt gestalte in dialoog met de mensen die de omgeving gebruiken. Door hun verhalen en kijk op een plek krijgt deze waarde en betekenis. Ons uitgangspunt is dat eigenaren, initiatiefnemers en ontwerpers in ieder geval de directe omwonenden betrekken bij ontwikkelingen en planvorming. De intensiteit van deze betrokkenheid hangt samen met de schaal, de uitstraling en ruimtelijke impact van de opgave.

  De gemeenteraad heeft in december 2021 een Handreiking Participatie Ouder-Amstel 2021 vastgesteld. Deze handreiking gaat over de wijze waarop inwoners, ondernemers en organisaties bij de voorbereiding van gemeentelijk beleid worden betrokken. Er wordt overzichtelijk weergegeven wat de ambities van de gemeente zijn op het gebied van participatie en welke afspraken er met elkaar gemaakt moeten worden.

• 3.

  Er is samenhang tussen herkomst-, toekomst-, gebruiks- enbelevingswaarde

  De leefomgeving wordt op verschillende manieren gewaardeerd. We streven naar samenhang tussen de herkomstwaarde (het erfgoed), de toekomstwaarde (duurzaam en degelijk), de gebruikswaarde (het functioneren en de sociale inclusiviteit) en de belevingswaarde (schoonheid en thuisvoelen). In plan- en ontwerpprocessen moet worden gezocht naar synergie van deze waarden.

• 4.

  Een verandering draagt bij aan duurzame ontwikkeling

  We streven naar een aantrekkelijke, gezonde en duurzame leefomgeving. Alle (grotere) ruimtelijke opgaven en ingrepen moeten daarom positief bijdragen aan de energietransitie, klimaatadaptatie, natuurinclusiviteit en biodiversiteit. Duurzaamheid moet altijd gezien worden als integraal onderdeel van het ontwerp en exploitatie.

• 5.

  Opvallen mag alleen in positieve zin

  Ons uitgangspunt is dat ingrepen passen in hun omgeving of die verbeteren. Maar het betekent niet dat afwijken van de omgeving of toevoegen van nieuwe kwaliteiten niet mogelijk is. Een nieuwe kwaliteit mag opvallen en plekken accentueren. Uit de motivering moet blijken of het een positieve bijdrage levert aan de omgeving, structuur, identiteit/eigenheid en duurzaamheid van de plek. We hanteren daarbij de volgende stelregel: het is redelijk dat er hogere eisen worden gesteld aan de kwaliteit van de ingreep naarmate een ingreep zich sterker van zijn omgeving onderscheidt. We stellen daarbij eisen aan participatie, het programma, het ontwerp, de beoordeling en de besluitvorming.

• 6.

  Een verandering dient meerdere belangen

  We streven naar meervoudig ruimtegebruik. Een ruimtelijke verandering in onze gemeente dient in beginsel altijd meerdere belangen. We vragen daarom van iedereen inzet om te zorgen voor meerwaarde van private en publieke initiatieven. Wie bijvoorbeeld infrastructuur aanpakt, neemt daarbij direct waterberging of energiewinning mee. Een goed ontwerp lost ogenschijnlijk conflicterende belangen of ruimteclaims op.

• 7.

  Een ruimtelijk ontwerp begrijpt en verrijkt de geschiedenis

  De stad, de dorpen en het landschap veranderen voortdurend. De gelaagdheid van het landschap en de dynamiek van de verschillende functies zijn onderdeel van de kwaliteit. Sommige veranderingen gaan geleidelijk, andere komen snel. Sommige veranderingen blijven, andere zijn vluchtig. Dat is vooraf niet altijd goed te doorzien. We willen dat veranderingen voortbouwen op onze (eeuwen)oude kwaliteiten, zoals de polderstructuur en kronkelige veenrivieren en -dijken. We vragen inspanningen om de ruimtelijke geschiedenis van onze gemeente te begrijpen en te verrijken met nieuwe ingrepen die logisch aansluiten op die geschiedenis.

• 8.

  De openbare ruimte heeft prioriteit

  De openbare ruimte wordt gevormd door groen en water, straten, (privé)-tuinen, massa en volume van bouwwerken, gevels en daklandschap van gebouwen. Dit wordt ervaren als één geheel. Daarom geven we als gemeente prioriteit aan ontwerp, inrichting en beheer van de openbare ruimte. Van initiatiefnemers en ontwerpers vragen we goede vormgeving van de samenhang tussen openbare ruimte en privégebied en de relatie van een bouwplan met het stedelijke ensemble.

Voor alle bouwplannen is een beoordelingskader van toepassing met betrekking tot het uiterlijk van bouwwerken; de architectonische verschijning. Wanneer een aanvraag voor een omgevingsvergunning niet voldoet aan de gestelde regels kan de vergunning geweigerd worden.

Uitgangspunt is om bouwwerken zó vorm te geven dat ze aansluiten op de bestaande gebiedskarakteristieken en dat rekening wordt gehouden met de gestelde kwaliteitsdoelen en gebiedskarakteristieken uit hoofdstuk 3. De omgeving is echter niet onveranderbaar. Veranderingen bieden kansen en mogelijkheden om nieuwe kwaliteiten toe te voegen. In deze gevallen kan er behoefte ontstaan om af te wijken van de gebieds-karakteristieken en het beoordelingskader voor het uiterlijk van bouwwerken (zie paragraaf 1.5. Juridische status).

De zichtbaarheid van bouwwerken kan beïnvloedt worden door de inrichting van de openbare ruimte. Bij de beoordeling van het uiterlijk van bouwwerken wordt daar rekening mee gehouden. Dat betekent dat zichtbaarheid wordt bepaald door de afstand tot het bouwwerk en de zichtlijn op ooghoogte vanuit de openbare ruimte. Of er wel of geen begroeiing voor staat doet in beginsel niet ter zake, omdat de mate van begroeiing van invloed kan zijn op de zichtbaarheid en bepaald wordt door het seizoen.

Het huidige bestemmingsplan of toekomstig omgevingsplan regelt het toestaan van bepaalde bouwactiviteiten, het gebruik, de situering en de maximale afmetingen. Voor bepaalde ontwikkelingen zijn beeldkwaliteitsplannen of andere aanvullende uitwerkingen van toepassing die gebruikt worden als inspiratiebron bij planvorming en als aanvullend beoordelingskader bij vergunningverlening.

Relatie met regieniveaus ( paragraaf 3.2 )

Uitgangspunt voor de beoordeling van het uiterlijk van bouwwerken is dat elke situatie uniek is. Vooraf kan men niet bedenken welke soort bouwwerk men wil bouwen en hoe deze van invloed is op de omgeving. Elke aanvraag om een omgevingsvergunning voor een bouwactiviteit wordt daarom bekeken en beoordeeld. Daarmee krijgt elke aanvraag ook een passend advies. In sommige situaties kan dat eenvoudig en soms is daar meer aandacht voor nodig. Het zijn de regieniveaus die de mate van toepassing van de criteria bepalen. Bij gebieden met een basis regieniveau zal de nadruk van de beoordeling liggen op de ruimtelijke hoofdaspecten (bijv. situering en hoofdvorm) en bij gebieden met een maatwerk regieniveau ook op basis van detailaspecten (bijv. gevelopbouw, kleur- en materiaalgebruik).

Schema met doorverwijzingen naar juiste paragraaf

5.1. Kleine bouwplannen

In deze paragraaf zijn de criteria opgenomen voor kleinere (ver)bouwplannen bij bestaande gebouwen. Voor nieuwbouw of grootschalige renovatieplannen gelden de criteria voor grote bouwplannen in paragraaf 5.2. Uitgangspunt is dat elke kleine ingreep of toevoeging aan, bij of op een hoofdgebouw in beginsel moet passen bij de architectuur van het bestaande gebouw en de directe omgeving.

De bouwwerken voldoen in ieder geval als:

• A.

  het bouwwerk qua plaatsing en vormgeving identiek is aan een bestaand bouwwerk in het betreffende bouwblok of straat (bij gelijkvormige kapvorm/ gebouwtype), waarvoor de afgelopen vijf jaar een vergunning is verleend waarvoor een positief advies is gegeven, of;

• B.

  het bouwwerk qua plaatsing en vormgeving voldoet aan een door een architect vooraf ontworpen exemplaar behorende bij een uitbreiding, waarvan het bouwplan deel uitmaakt en waarvoor reeds een positief advies is gegeven, of;

• C.

  het bouwwerk voldoet aan de door de gemeente vastgestelde criteria zoals opgenomen in deze nota of vastgestelde aanvullingen zoals een beeldkwaliteitsplan voor een specifiek gebied of ontwikkeling.

Ambtelijke beoordeling

Een klein (ver)bouwplan zoals bedoeld in deze paragraaf wordt ambtelijk beoordeeld aan de hand van de criteria. Dat betekent dat ambtelijk wordt gekeken of het uiterlijk van een bouwwerk past binnen de omgeving. In bepaalde gevallen wordt het plan alsnog voor advies aan de commissie voorgelegd:

• -

  als er sprake is van een beschermd dorpsgezicht of een monument;

• -

  als het bouwplan afwijkt van de gestelde criteria, in bijzondere situaties of bij twijfel over de toepasbaarheid van de criteria te beoordelen door de ambtenaar;

• -

  als er voor een bepaald type bouwplan geen criteria zijn opgenomen.

De commissie houdt in haar advies rekening met de criteria voor kleine bouwplannen, maar ook met specifieke gebiedskarakteristieken en kenmerken van het hoofdgebouw.

Voor- en achterkant

Het bouwen aan de voorkant is in het algemeen van grotere invloed op het straatbeeld dan het bouwen aan de achterkant. Met het oog op behoud van kwaliteit worden bouwwerken aan de voorkant altijd kritischer beoordeeld. Daarom wordt in de criteria waar nodig onderscheid gemaakt in ‘achterkant’ (achtererfgebied) en ‘voorkant’ (voorerfgebied).

Voor de definitie van achter- en voorkant sluit deze nota aan bij de definitie zoals bedoeld in bijlage II van het Besluit omgevingsrecht. Daarin wordt met ‘achtererf-gebied’ (achterkant) het erf bedoeld achter de lijn die het hoofdgebouw doorkruist op 1.00 meter achter de voorkant en van daaruit evenwijdig loopt met het aangrenzend openbaar toegankelijk gebied, zonder het hoofdgebouw opnieuw te doorkruisen of in het erf achter het hoofdgebouw te komen.

Het achtererfgebied begint dus altijd op 1.00 meter achter de voorgevel. Onder openbaar toegankelijk gebied wordt verstaan openbaar groen, wegen, paden en vaarwater.

Wijze van meten

Alle in de criteria genoemde afstanden zijn loodrecht gemeten, tenzij anders aangegeven. Het uitgangspunt is dat gemeten wordt vanaf het aansluitend terrein zoals dat na de voltooiing van de bouw is afgewerkt.

De hoogte van wordt gemeten aan de kant waar het aansluitende afgewerkte terrein het hoogst is.

5.2. Grote bouwplannen

Beoordeling van nieuwbouwplannen vindt altijd plaats in combinatie met de gebiedsgerichte beschrijvingen, kernkwaliteiten en ambities zoals opgenomen in hoofdstuk 3. Daarnaast zijn onderstaande criteria van toepassing die betrekking hebben op duurzaamheid, situering, hoofdvorm, daken, gevels, detaillering, materiaal, kleur en textuur.

Duurzaamheid

• -

  Duurzaamheid dient als ontwerpuitdaging te worden gehanteerd, zowel stedenbouwkundig of landschappelijk op gebiedsniveau als architectonisch op gebouwniveau. Bij individuele nieuwbouw van een woning, pand of complex kan duurzaamheid ook de basis zijn voor de algehele vormgeving.

• -

  Er is op verschillende niveaus nagedacht over duurzaamheid, waaronder bestendigheid, energie- en klimaatbeheer, materiaalgebruik, afvalstromen, mobiliteit, ecologie en natuur etc.

• -

  Bij ruimtelijke ontwikkelingen wordt het behouden en zo mogelijk vergroten van de biodiversiteit door middel van natuurinclusief bouwen en ontwerpen van de buitenruimte meegenomen in de plan- en realisatiefase. Zo is het gebouw bijvoorbeeld voorzien van rust en nestplaatsen voor dieren, zoals neststenen voor vogels, rustplekken voor insecten en voorzieningen voor vleermuizen.

• -

  Voorkomen van oververhitting via bouwkundige maatregelen (zoals optimale isolatie, zonwering, overstekken). Verder draagt zorgvuldig aangebracht groen op en aan het gebouw (vegetatiedaken en verticaal groen), in combinatie met goede isolatie, bij aan het beperken van hittestress en zorgen ze bovendien voor een vertraagde afvoer van hemelwater.

• -

  Toepassing van voorzieningen voor duurzaamheid zoals zonnecollectoren/ -panelen, groene gevels/daken, isolatiemaatregelen passen binnen het architectonische concept van het gebouw of de stedenbouwkundige of landschappelijk context.

• -

  Technische installaties voor duurzaamheid (zoals zonnepanelen of warmtepompen) zijn achter de voorgevellijn geplaatst of bij nieuwbouw integraal meeontworpen.

• -

  Elementen zoals fietsenstallingen, afvalcontainers en parkeerplekken zijn op een groene en/of blauwe manier ingepast, zoals een groen dak op een fietsenstalling, een regentuin en/of een perkje groen rond een afvalcontainer en voldoende hemelwaterdoorlatende bestrating van bijvoorbeeld parkeerplekken.

De gemeente Ouder-Amstel heeft aanvullende ambities voor duurzaamheid bij nieuwbouw opgenomen in haar Programma van Eisen Duurzaamheid 2022.

Situering

• -

  Het bouwwerk levert een positieve bijdrage aan de kwaliteit van de openbare (stedelijke of landschappelijke) ruimte. Daarbij kunnen hogere eisen worden gesteld naarmate de betekenis van het bouwwerk of van de omgeving groter is.

• -

  De plint van het gebouw aan de openbare weg voegt zich naar de sfeer van de openbare ruimte.

• -

  Het bouwwerk past in of respecteert:

  • o

    de aanwezige karakteristiek van de bestaande omgeving (stedenbouwkundige context, zoals straatwand, open/gesloten bebouwing, hoeksituatie en dergelijke);

  • o

    de toekomstige omgeving (zoals verwoord in een stedenbouwkundige visie, vastgesteld beeldkwaliteitsplan, goedgekeurde belendingen, etc.);

  • o

    de aanwezige architectuur.

• -

  Variatie en verbijzonderheden buiten de bandbreedte van afwijkingen is mogelijk als daarvoor een stedenbouwkundige aanleiding is. Voorbeelden daarvan zijn hoeken, de kop van een T-kruising of andere bijzondere zichtlijnen.

• -

  De specifieke terreinomstandigheden zijn waar mogelijk benut (denk aan: helling van het terrein, speciale locatie, ligging in het landschap).

• -

  Grootschalige bebouwing in een groene ruimte dient in elk geval vrijstaand en aan alle kanten te worden ontworpen met voldoende ruimte voor groen, zodat de grotere (groen)structuur behouden en versterkt wordt.

• -

  Er is sprake van zorgvuldige overgangen tussen openbaar en privégebied.

Hoofdvorm

• -

  Het bouwwerk past qua hoogte en opbouw in de structuur van de directe bebouwde omgeving en het landschap.

• -

  Een grotere hoofdvorm is mogelijk op plekken waar een stedenbouwkundig accent gewenst is en/of als er sprake is van een bijzondere publieke functie, zoals een kerk, school en theater.

• -

  De bouwmassa's zijn harmonieus van vorm, afmetingen en verhoudingen en ze vertonen een duidelijke samenhang en richting.

• -

  De massaopbouw is afgestemd op de structuur van de plattegronden.

• -

  De negatieve effecten voor bestaande bewoners en omwonenden worden niet beperkt, zoals:

  • o

    Schaduwwerking

  • o

    Privacy-aantasting

  • o

    Gebruiksmogelijkheden

Daken

• -

  De dakvorm past bij het kenmerkende daklandschap en bij het ontwerp van het gebouw, waarbij de vorm aansluit bij de gekozen (richting van de) plattegrond(en).

• -

  De dakhelling en het dakvlak staan in goede verhouding tot de gevels.

• -

  De vorm, afmetingen en verhoudingen van toevoegingen aan het dak (zoals dakkapellen, -ramen, loggia’s etc.) hebben een relatie met en zijn ondergeschikt aan het dakvlak en de totale bouwmassa.

• -

  De aansluiting op de gevel is zorgvuldig vormgegeven.

Gevel

• -

  Er is structuur en samenhang in het gevelbeeld met betrekking tot de vorm, afmetingen en verhoudingen van de gevelelementen, zonder dat de aantrekkingskracht van het bouwplan verloren gaat door simpelheid of een te veel aan gelijkvormigheid.

• -

  Het uiterlijk van een gebouw heeft een relatie met het gebruik en de wijze waarop het gemaakt is.

• -

  Bij renovatie is de oorspronkelijke stijl, gevelopbouw en -indeling behouden.

• -

  Bij splitsing is de architectonische eenheid van het pand behouden.

• -

  Bij samenvoeging is de individualiteit van de panden behouden.

• -

  De gevel aan de straatzijde is representatief vormgegeven en kent een duidelijke oriëntatie op de openbare ruimte.

• -

  Er is geen sprake van gesloten zijgevels grenzend aan het openbaar gebied.

• -

  Eventuele gevelreclame is een passend onderdeel van de totale ge-velcompositie, ingetogen en ondergeschikt en passend bij de architectuur van het hoofdgebouw.

Detaillering, materiaal, kleur en textuur

• -

  Het bouwwerk is zo ontworpen dat sprake is van detailleringen die consequent zijn toegepast en die passen bij de (gekozen) architectuurstijl.

• -

  Bij renovatie en verbouw zijn de aanwezige fijne en ambachtelijke onderdelen en kenmerkende ornamentiek als overstekken, dak- en gevellijsten, pilasters en luiken behouden.

• -

  Het bouwwerk is zo ontworpen dat textuur, materiaal- en kleurgebruik in harmonie zijn met het ontwerp en met de omgevingskarakteristiek.

• -

  Het materiaal is (technisch) goed toepasbaar voor de gekozen vormgeving en detaillering.

• -

  Er is gebruik gemaakt van duurzame materialen die langdurig mooi blijven, met name materialen die een natuurlijke herkomst hebben en hernieuwbaar zijn.

Nieuwbouw aan Vondelstraat en Raadhuislaan

5.3. Specifieke aanvullingen

5.4. Grotere (her)ontwikkelingen

Deze nota bevat geen criteria voor (her)ontwikkelingsprojecten die de bestaande ruimtelijke structuur en karakteristiek doorbreken, zoals herstructurering- en nieuwbouwgebieden. Er is dan sprake van een zodanige schaalvergroting of contrast met de omgeving dat deze onvoldoende zijn in te passen binnen de bestaande structuur. Hiervan mag van de ontwerper of aanvrager een grotere inspanning worden verwacht om de kwaliteit van het gebied te helpen opbouwen.

Er is sprake van een grote (her)ontwikkeling als:

• -

  een ontwikkeling de bestaande fysieke structuur en karakteristiek doorbreekt;

• -

  een ontwikkeling niet gericht is op één gebouw, maar van invloed is op een heel gebied;

• -

  er sprake is van een nieuw stedenbouwkundig plan, waarbij veelal een bestemmingsplan of omgevingsplan nodig is of sprake is van een (buitenplanse) omgevingsplanactiviteit.

Bij incidentele/individuele bouwplannen die vooral objectgericht (gericht op één gebouw of bouwwerk) zijn en toch afwijken van de bestaande karakteristiek volstaan de criteria voor grote bouwplannen in relatie tot de gebiedskwaliteiten en -ambities.

Voor grotere (her) ontwikkeling is een ‘eigen regie’ (zie paragraaf 3.2. Regieniveaus) van toepassing. Het opstellen van kaders en regels heeft pas zin als de ambities in samenspraak met alle stakeholders zijn gedefinieerd. Vervolgens kunnen instrumenten worden ingezet die gericht zijn op de specifieke ontwikkeling, zoals beeldkwaliteitsplannen en het inzetten van een supervisor. Een eigen regie is alleen van toepassing als het plangebied door de gemeenteraad als zodanig wordt aangewezen. Op het moment van opstellen van deze nota is sprake van vier grotere (her)ontwikkelingen:

• -

  Werkstad OverAmstel (voorheen Amstel Business Park Zuid)

• -

  Entrada

• -

  De Nieuwe Kern

• -

  Centrumplan Ouderkerk aan de Amstel

Procedure

Zodra een (her)ontwikkelingsproject aan de orde is kunnen nieuwe beoordelingskaders opgesteld worden, bijvoorbeeld in de vorm van een beeldkwaliteitplan. Een beeldkwaliteitplan of vergelijkbaar beleid heeft een ontwikkelgericht karakter en vormt een sturingsinstrument voor de gewenste ruimtelijke kwaliteit.

De Gouden Regels voor een goede omgevingskwaliteit (hoofdstuk 4) kunnen dienen als uitgangspunten bij het opstellen van een beeldkwaliteitplan. Een beeldkwaliteitsplan bevat in ieder geval de volgende onderdelen:

• -

  een duidelijke begrenzing van het werkingsgebied waarop het beleid van toepassing is;

• -

  een analyse huidige situatie: de cultuurhistorische, landschappelijke en/of stedelijke context;

• -

  een visie op de nieuwe situatie en indien van toepassing de motivering van de ontwerpkeuzes die gemaakt zijn t.a.v. de inpassing van het plan in zijn omgeving en duurzaamheid;

• -

  de criteria of richtlijnen.

De gemeenteraad wordt betrokken bij de grotere ingrijpende bouw- en/of ontwikkelplannen. Het beeldkwaliteitplan of een vergelijkbaar instrument wordt (bij voorkeur samen met het bestemmingsplan) vastgesteld door de gemeenteraad, als aanvulling op deze nota. Om de commissie of supervisor in staat te stellen de criteria of richtlijnen als beoordelingskader te gebruiken is het belangrijk in het raadsbesluit en eventueel in de inleiding van het beleidsdocument te verwijzen naar artikel 12a van de Woningwet of bij inwerkingtreding van de Omgevings-wet naar artikel 4.19 van deze Omgevingswet.

Het beeldkwaliteitplan of vergelijkbaar is van toepassing als beoordelingskader voor het betreffende gebied totdat het beeldkwaliteitsplan wordt ingetrokken. Of, en zo ja, wanneer een beeldkwaliteitsplan wordt ingetrokken kan per gebied verschillen. Het is daarom belangrijk om het beeldkwaliteitplan formeel in te trekken als deze niet meer van toepassing is. Als een beeldkwaliteitsplan wordt ingetrokken dan zal de beoordeling voor het uiterlijk van bouwwerken plaatsvinden op basis van de criteria zoals opgenomen in deze nota.

In de gemeente Ouder-Amstel staan meerdere beschermde monumenten. Uitgangspunt is dat het erfgoed behouden blijft en waar mogelijk wordt versterkt. Verandering moet echter mogelijk blijven, erfgoed is niet onaantastbaar. We gebruiken daarom het motto ‘behoud door ontwikkeling’. Dit motto is uitgewerkt in onderstaande criteria.

Naast de criteria voor monumenten zijn ook de criteria voor het uiterlijk van bouwwerken van toepassing (hoofdstuk 5). Bij conflicten tussen de criteria zijn de criteria voor monumenten leidend.

6.1. Ingrepen aan monumenten

De hierna volgende uitgangspunten zijn bedoeld om sturing te geven aan een ingreep aan, in en op een beschermd monument. Dit is een bewerking van ‘10 uitgangspunten voor het omgaan met monumenten’, Werkgroep Monumentenpublicaties/Federatie Welstand, november 2008.

Monumenten zijn deel van ons collectief geheugen.

Bij de beoordeling van een ingreep weegt het belang voor de lange termijn en daarmee het behoud voor toekomstige generaties zwaarder dan korte termijn belangen. In de beleving en waardering van onze leefomgeving spelen monumenten vaak een grote rol.

De manier waarop we kijken naar onze monumenten is voor iedereen verschillend. Bij ingrepen kan een spanningsveld ontstaan tussen de verschillende belangen. In dat geval worden de belangen vooral gewogen in het belang van een duurzame instandhouding van het monument.

Monumenten moeten leven en kunnen veranderen.

Bij beoordeling vormt het behoud van het bijzondere karakter van het beschermde monument en de waardevolle elementen (exterieur en interieur) die het bevat, het uitgangspunt.

Het komt voor dat een monument niet meer gebruikt kan worden voor zijn oorspronkelijke functie. Dan is het vinden van een passende herbestemming een oplossing. Niet alle monumenten zijn echter geschikt voor alle vormen van gebruik. Bij veranderingen aan monumenten zal steeds gezocht moeten worden naar een goede balans tussen de mogelijkheden van het monument en de eisen van een nieuwe functie.

Ieder monument heeft zijn specifieke waarde, iedere wijziging vraagt om een individuele aanpak.

Bij de beoordeling van de plannen zal onder meer worden gekeken of de monumentale aspecten van het monument voldoende worden gerespecteerd. Voor ingrepen aan een monument is het belangrijk dat er een goed beeld bestaat van de aspecten die juist dát monument waardevol maken. Alleen op basis hiervan kan bij plannen het benodigde maatwerk worden geleverd. Een eerste bron voor het achterhalen van de waarde is de ‘redengevende beschrijving’. Deze beschrijving geeft in veel gevallen niet voldoende informatie over de specifieke waarden om een verantwoord plan (bouwplan en/of functiewijziging) te kunnen maken. Nader onderzoek naar de bouwkundige, (bouw)historische, kunst- en architectuurhistorische aspecten en transformatieruimte van het monument kan in veel gevallen nodig zijn.

Een rijke bouw- en gebruiksgeschiedenis maakt monumenten interessant.

Bij nieuwe toevoegingen kan gekozen worden voor reconstructie maar het advies kan ook zijn deze juist op een eigentijdse manier vorm te geven. Zo blijft de bouwgeschiedenis ook voor volgende generaties duidelijk en herkenbaar.

Slechts weinig monumenten zijn sinds de bouw of aanleg geheel onveranderd gebleven. De meeste gebouwen of gebieden zijn in de loop van de tijd wel eens aangepast. Deze aanpassingen horen bij de geschiedenis van het monument en vertellen hun eigen verhaal. Nieuwe wijzigingen kunnen dan ook waardevol zijn vanuit architectonisch, landschappelijk of bouw- en cultuurhistorisch oogpunt.

De voortgaande bouw- en gebruiksgeschiedenis laat de opeenvolgende historische ‘lagen’ zien. Daarom wordt alleen in uitzonderlijke gevallen en op kleine schaal voor reconstructie gekozen.

Behoud heeft altijd de voorkeur boven vernieuwing. De huidige staat van het monument is uitgangspunt bij de wijziging.

Behoud van een monument, en van alle bijbehorende onderdelen van dat monument heeft altijd de voorkeur boven vernieuwing, al is herstel of vervanging van onderdelen van tijd tot tijd noodzakelijk. Bij vernieuwing gaat er onherroepelijk historisch materiaal verloren. Wordt er toch iets gewijzigd, dan is het huidige beschermde monument – de optelsom van ontwerp, hoofdvorm, materiaal, uitvoering en details – het uitgangspunt. Bij wijzigingen draait het telkens om het vinden van een goede balans tussen de noodzaak van vervanging, de wensen van de gebruiker daarbij en de mogelijkheden die het monument biedt.

Van omgeving tot detaillering: elk schaalniveau is van belang.

Monumenten staan nooit op zichzelf, maar zijn onlosmakelijk verbonden met hun omgeving. Dit betekent dat een wijziging aan een monument op verschillende schaalniveaus wordt beoordeeld. Het eerste schaalniveau is de positie van het monument in relatie tot de directe landschappelijke of stedenbouwkundige omgeving (gebiedskarakteristieken). Het tweede niveau heeft betrekking op het monument zelf: het type bouwwerk, de verschijningsvorm en de bouwstijl. Het derde schaalniveau heeft betrekking op de toepassing van materialen en kleuren, en de uitwerking in details.

Monumenten zijn onlosmakelijk verbonden met de omgeving, zoals het erf met de oprijlaan en het Weitjespark nabij boerderij Mijn Genoegen aan de Rijksstraatweg

Bij wijzigingen aan een monument moet aansluiting worden gezocht bij de omgeving.

De stedenbouwkundige en landschappelijke structuur heeft invloed op de manier waarop gebouwen van oudsher zijn gelegen. De situering van een gebouw, het bodemtype, de opbouw van de stad of het landschap eromheen: het zijn allemaal factoren die het gebouw inbedden in zijn specifieke context, en iets zeggen over karakter en uitstraling van het monument. Omgekeerd hebben monumenten ook vaak effect gehad op de omgeving. Denk aan tuinen bij landhuizen, poorten en toegangswegen op erven en andere elementen ten behoeve van het gebouwde monument.

De verschijningsvorm van monumenten drukt iets uit over tijd, plaats, functie en opdrachtgever.

Bij de beoordeling kijken we of de oorspronkelijke structuur behouden blijft. Monumenten hebben vaak een vanzelfsprekende opbouw en indeling. Die kenmerkende structuur is veelal te herleiden tot de oorspronkelijke functie en is af te lezen aan de verschijningsvorm van zowel het exterieur als het interieur. De interne structuur van een monument vertelt ons veel over het gebruik.

De toegepaste bouwstijl vormt eveneens een belangrijk onderdeel van het karakter en de uitstraling van het monument, en daarmee van de waarde van het monument. Een bouwstijl plaatst een monument in de tijd en is vaak nauw verweven met de functie, die vaak van grote invloed is op de bouwstijl.

Constructie, materiaal, afwerking en details bepalen de fysieke ouderdom van het monument en zijn essentieel voor de monumentale waarde.

Bij de beoordeling gaan we uit van gebruik van historisch materiaal en behoud van de oorspronkelijke constructie, afwerking en details. Het bijzondere van monumenten wordt in hoge mate bepaald door de zichtbare ouderdom en de daadwerkelijke beleving van die ouderdom. Deze komen tot uitdrukking in de verschijningsvorm en de bouwstijl, maar ook in de manier waarop materialen zijn verwerkt en de wijze waarop ze verouderen. Behoud van historisch bouwmateriaal is daarom een belangrijk punt.

Een ander essentieel aspect is de wijze waarop onze monumenten zijn gebouwd: hoe de constructie in elkaar steekt, en hoe details en afwerking zijn uitgevoerd. De constructie van een gebouw vertelt iets over de tijd waarin het monument gebouwd is, de streek waarin het staat of de functie die het had. Zo ontstaat een beeld van veranderend technisch vakmanschap.

Eigentijdse ingrepen zijn reversibel, duurzaam en van hoge kwaliteit.

Eigentijdse ingrepen moeten bij voorkeur terug te draaien (reversibel) zijn: ze tasten het monument niet wezenlijk aan en kunnen desgewenst zonder schade aan het monument worden verwijderd. Monumentenzorg is op zich een vorm van duurzaamheid, door de instandhouding, het hergebruik en de herbestemming van oude gebouwen, waardoor bouwmaterialen niet onnodig verloren gaan.

Verduurzaming van monumenten vraagt altijd om maatwerk.

De gemeente stimuleert initiatieven die ten goede komen aan de ambities ten aanzien van duurzaamheid, ook als het gaat om cultureel erfgoed. Verduurzaming is een kans om een monument functioneel te houden en klaar te maken voor de toekomst. Energiebesparende en klimaat-verbeterende ingrepen in een monument kunnen ingrijpende maatregelen vereisen. Deze vragen altijd om maatwerk en detaillering en materiaalgebruik van hoge kwaliteit.

Uitgangspunt is dat voorzieningen ten behoeve van verduurzaming van beschermde monumenten met uiterste zorg en respect voor de cultuurhistorische waarde worden vormgegeven. Daarbij worden de volgende criteria in acht genomen:

• -

  Bij ingrepen ten behoeve van duurzame vormen van duurzame energieopwekking of -besparing zo veel mogelijk zoeken naar alternatieve locaties, zoals op onderdelen die geen of minder monumentale waarde hebben (latere aanbouwen of bijgebouwen) of op het perceel zonder dat waardevolle groenaanleg wordt aangetast.

• -

  Zeer terughoudend omgaan met het aanbrengen van technische installaties voor duurzame energieopwekking of -besparing. Plaats deze zoveel mogelijk inpandig, aan of op de achtergevel en -dakvlak. Zorg dat het past en de architectuur en monumentale waarde niet aantast.

• -

  Zonnepanelen en -collectoren niet plaatsen op of aan bijzondere gebouwtypen, zoals kerktorens (wel mogelijk op schip), molens, fabrieksschoorstenen en in cultuurhistorisch waardevol groenaanleg.

• -

  Zonnepanelen of- collectoren voor eigen gebruik zijn mogelijk als de panelen:

  • o

    niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte;

  • o

    volgens een seriematig patroon binnen het dakvlak zijn geplaatst;

  • o

    in kleur passend bij het dakvlak en zonder glimmende randen;

  • o

    reversibel boven op de dakbedekking zijn geplaatst en dus zonder onherstelbare schade te plaatsen en te verwijderen zijn;

  • o

    zorgvuldig zijn ingepast, zonder aantasting van de monumentale waarde.

• -

  Dakbedekking met PV-cellen in gelijke kleur en vorm als de oorspronkelijke dakbedekking is mogelijk als het de monumentale waarde van het pand (zie redengevende omschrijving) niet onevenredig aantast.

• -

  In uitzonderlijke gevallen, zoals bij industrieel erfgoed, zijn zonnepanelen of -collectoren ook ín het zicht mogelijk, mits het niet anders kan, er een zorgvuldig afgewogen ontwerp is opgesteld, de kleur is aangepast aan het dak, en de cultuurhistorische waarden niet worden verstoord.

6.2. Ingrepen in de omgeving van een monument

Monumenten hebben een relatie met hun omgeving. Activiteiten in de omgeving van een monument kunnen effect hebben op de cultuurhistorische waarde ervan. Met de Omgevingswet is daarom vastgelegd dat de omgeving van monumenten bescherming moet krijgen (Besluit kwaliteit leefomgeving, artikel 5.130, lid 2). Dit is in lijn met het Verdrag van Granada.

In het omgevingsplan moeten regels worden opgesteld, die rekening houden met het voorkomen van aantasting van:

• -

  de omgeving van rijksmonumenten, voorbeschermde rijksmonumenten en monumenten die op grond van het omgevingsplan zijn beschermd (gemeentelijke en provinciale monumenten), voor zover die monumenten door die aantasting worden ontsierd of beschadigd, en;

• -

  het karakter van in het omgevingsplan beschermde stads- of dorpsgezichten of beschermde cultuurlandschappen door de sloop van bestaande gebouwen, de bouw van nieuwe gebouwen of andere belangrijke veranderingen.

Het gaat hierbij dus om ingrepen in de omgeving die het monument kunnen ontsieren of beschadigen en dus niet over ingrepen aan het monument zelf. Dat betekent niet dat de omgeving van een monument beschermd is, maar dat men in de omgeving van een monument rekening moet houden met de aanwezigheid van het monument.

De omgeving is afhankelijk van de aard, functie en ligging van het monument en daarmee voor elk monument anders. Bij ingrepen in de directe omgeving van monumenten gelden de volgende criteria:

• -

  Als het monument onderdeel is van een grotere ontwikkeling of transitie wordt het monument geïntegreerd in de ruimtelijke structuur en niet visueel of fysiek afgesloten van de omgeving.

• -

  Bij een ingreep in de omgeving blijft het zicht op het monument vrij of wordt het zelfs vergroot en blijft de hoofdvorm van het monument duidelijk zichtbaar.

• -

  Een ingreep of ontwikkeling in de omgeving van een monument respecteert zoveel als mogelijk de historische context (verkavelingspatronen, functionaliteit, structuren, zichtassen etc.) van het monument.

• -

  Bij ingrepen in de omgeving wordt met respect omgegaan met de oorspronkelijke functionele context van de omgeving van een monument, zoals boerenerven, etc.

• -

  Ingrepen hebben in beginsel een ondergeschikte rol in het aanzien van het monument en zijn in stijl, maat, schaal en detaillering zorgvuldig afgestemd op (cultuurhistorische delen van) het object.

• -

  Een ingreep in de omgeving doet geen afbreuk aan het monument door onzorgvuldige detaillering, armoedig materiaalgebruik of contrasterende kleuren.

• -

  Een ingreep respecteert de eventuele waarden van de omgeving zoals genoemd in de redengevende beschrijving van een monument.

Deze excessenregeling geeft aan wanneer het uiterlijk van een bouwwerk sterk afwijkt van en afbreuk doet aan de omgeving. Als er sprake is van een exces kan de gemeente besluiten te handhaven en de eigenaar aanschrijven.

Onder de Woningwet artikel 12, lid 1 mag een bestaand bouwwerk niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke eisen van welstand. In dat geval spreken we van een exces. Ook vergunningvrije bouwplannen die niet vooraf worden getoetst mogen niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke eisen van welstand. De gemeente hanteert bij het toepassen van deze excessenregeling het criterium dat bij een bestaand bouwwerk (of deel daarvan) sprake moet zijn van onmiskenbare strijdigheid met de in deze nota opgenomen criteria, en/of een buitensporigheid in het uiterlijk die ook voor niet-deskundigen duidelijk is en die afbreuk doet aan de aanwezige omgevingskwaliteit. Zaken dus, waaraan een groot deel van de mensen zich ergert.

Naarmate de zichtbaarheid (vanuit het openbare gebied) groter is, of er meer hinder is voor de omgeving, zal eerder sprake zijn van een exces. Ook ligt er een hogere prioriteit bij het voorkomen van excessen in kwetsbare gebieden en objecten zoals bij, of in de directe omgeving van monumenten of andere cultuurhistorisch waardevolle gebouwen.

Vaak heeft een exces betrekking op:

• -

  verwaarlozing of ernstig achterstallig onderhoud;

• -

  het visueel of fysiek afsluiten van een bouwwerk voor zijn omgeving;

• -

  het ontkennen of vernietigen van architectonische bijzonderheden bij aanpassing van een bouwwerk;

• -

  armoedig materiaalgebruik;

• -

  toepassing van felle of contrasterende kleuren;

• -

  te opdringerige reclames, of

• -

  een te grove inbreuk op de aanwezige kwaliteiten en wat in de omgeving gebruikelijk is (zie daarvoor ook de gebiedskwaliteiten in hoofdstuk 3 van deze nota).

Bovenstaande is geen limitatieve opsomming. Er kunnen zich ook andere situaties voordoen waarbij sprake is van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand. Bij het beoordelen van een exces dient altijd rekening te worden gehouden met de context van het bouwwerk, zoals de kenmerken van de directe omgeving.

Excessenregeling in het omgevingsplan

Als de Omgevingswet in werking treedt, vervalt de wettelijke bepaling van artikel 12 van de Woningwet die regelt dat bestaande bouwwerken niet in ernstige mate in strijd met redelijke eisen van welstand mogen zijn. Deze bepaling wordt met de zogenaamde bruidsschat overgeheveld naar het tijdelijke omgevingsplan (artikel 22.7 van de bruidsschat voor het omgevingsplan). Om de excessenregeling te behouden, moet in het nieuwe omgevingsplan een specifieke zorgplicht voor het uiterlijk van bouwwerken worden opgenomen. De gemeente kan dan direct optreden door het opleggen van een maatwerkvoorschrift, mits het omgevingsplan deze mogelijkheid biedt.

Het is denkbaar en in de geest van de Omgevingswet om de excessenregeling in het omgevingsplan uit te breiden naar ontsiering of aantasting van de bestaande omgevingskwaliteit van de fysieke leefomgeving als geheel. Zo ontstaat een integrale excessenregeling voor alle activiteiten waarop het omgevingsplan betrekking heeft.