Programma gemeente Hengelo, KMS-locatie

1.1 Inleiding

Voorwoord

De oude KMS-locatie in Hengelo, ooit de startplek van de machinefabriek van Charles Stork, wacht op een nieuwe toekomst. Dit is dé plek waar Hengelo ooit groot is geworden. We willen dit unieke deel van de stad nieuw leven in blazen. Dat is niet alleen goed voor Hengelo zelf, maar ook voor de hele regio. Op deze plek kunnen we talent aantrekken en vasthouden, wat essentieel is voor onze ambities om een fijne stad met goede voorzieningen te blijven en om toe te treden tot de top 3 van de technologische topregio’s van Nederland. We zien mogelijkheden om hier een mix van wonen en werken te creëren, waar iedereen zich thuis voelt en waar innovatieve culturele programmering en aansprekende activiteiten en evenementen zorgen voor levendigheid.

We zijn trots op de samenwerking tussen Stork, Trebbe en de gemeente Hengelo bij het maken van dit omgevingsprogramma, waarin we onze gezamenlijke ambitie vastleggen. Ook waarderen we de input van andere organisaties en bewoners enorm. Dit omgevingsprogramma biedt kaders en spelregels voor de verdere planuitwerking op korte en middellange termijn. Het markeert het begin van de ontwikkeling van dit gebied tot een (inter)nationale blikvanger.

 

Hengelo timmert flink aan de weg. De binnenstad heeft de afgelopen jaren een stevige impuls gehad met het frisse marktplein als toonbeeld van het hernieuwde gastvrije karakter. Tegelijkertijd komt de zuidzijde van het spoor steeds meer tot bloei met de ontwikkeling van Hart van Zuid. Hier vind je bijzondere projecten waaronder het ROC van Twente, Poppodium Metropool en de skatebaan op het industrieplein. Een nieuw spannend stuk stad dat vanuit haar historische industriële karakter een waardevolle aanvulling is op de binnenstad. Samen vormen zij de zogenaamde Hengelose ‘Magneet’; een divers en verbonden centrumgebied waarin ieder deelgebied vanuit haar eigen kwaliteiten bijdraagt aan de stedelijke schaalsprong.

 

Met het afschalen van de laatste fabrieksactiviteiten op de locatie van KMS locatie ontstaat de kans om het palet van de Magneet verder te versterken. Wat jarenlang figuurlijk een grijze vlek was binnen de planvorming van Hart van Zuid, heeft de potentie om een drijvende kracht te worden voor de ambities van de toekomst. De grootse hallen van de KMS zijn binnen Nederland uniek in hun soort en onlosmakelijk verbonden met de historie en ontwikkeling van Hengelo. Hier kan een nieuw en verrijkend geluid binnen de diversiteit van de Magneet ontstaan. Een gebiedsontwikkeling van nationale significantie en een potentieel icoon voor het nieuwe elan van Hengelo en Oost-Nederland. 

De dynamiek in de regio is klaar voor een ontwikkeling van deze statuur. Toonaangevende technologische bedrijven ontwikkelen zich snel, vooraanstaande onderwijsinstellingen stomen talent klaar voor de toekomst en je vindt hier grootse stedelijke ontwikkelingsprojecten. De komende jaren wordt volop voortgebouwd op de energie die deze regio nu al kenmerkt. Vanuit Spoorzone Hengelo-Enschede (SHE) wordt de samenwerking tussen Hengelo en Enschede geïntensiveerd om zo de belofte als groene technologische topregio van nationaal én internationaal belang waar te maken. Daarnaast wordt vanuit diverse andere gremia - waaronder de Regionale Stedelijke Investeringsagenda (RSIA), Twente Board en de Cultuurregio Twente - gewerkt aan het aantrekken, ontwikkelen en behouden van talenten voor de regio. Het draait om Bruto Twents Geluk; brede welvaart waarbij economische groei en welzijnsbloei samenkomen. 

Tegelijkertijd staan stad en regio voor uitdagingen. De regio weet haar uitzonderlijke kwaliteiten nog onvoldoende te etaleren binnen Nederland en daarbuiten. Knappe koppen en gouden handen op alle niveaus worden hier opgeleid, maar het lukt nog onvoldoende om ze ook vast te houden. Het behouden van dit talent is essentieel voor de doorgroei van bedrijven en de verdere ontwikkeling van één van de prominente technologische regio’s in Nederland. Net als in de rest van het land kent Twente een structurele krapte op de arbeidsmarkt. Dat betekent dat werknemers kunnen kiezen waar ze gaan werken. Een aantrekkelijke woon-, werk- en leefomgeving is daarbij één van de doorslaggevende factoren in die keuze.

Dit vraagt om een brede impuls voor de stedelijke cultuur in Hengelo, SHE en de regio om zo jong talent te binden. Het gaat om het realiseren van spannende woon-, werk- en leefplekken die de dynamiek en het stedelijk gevoel brengen en wat een deel van het talent nu nog mist. Plekken waar de toonaangevende bedrijven en technologieën onderdeel vormen van het straatbeeld. Waar innovatieve, creatieve en prikkelende vormen van kunst- en cultuurbelevenis ontstaan. En plekken die uitnodigen tot sporten en bewegen. Met haar omvang, historisch karakter en centrale ligging binnen de Magneet, heeft de KMS-locatie alles in huis om hier op unieke wijze invulling aan te geven. 

In 2022 hebben Trebbe en de gemeente Hengelo een gezamenlijk plan van aanpak opgesteld voor het uitwerken van de ambities voor de KMS-locatie. Het resultaat is dit omgevingsprogramma voor de locatie, waarin het strategische beleid uit de omgevingsvisie Hart van Hengelo uitgewerkt is. Dit omgevingsprogramma vormt de basis voor de toekomstige ontwikkeling van de locatie in ambitie, kaders en spelregels voor de korte en middellange termijn, die recht doen aan de bijzondere plek en historie. Hiermee vormt het omgevingsprogramma het vertrekpunt voor de verdere planuitwerking. 

De vaststelling van dit omgevingsprogramma is geen eindpunt, maar het startschot voor de daadwerkelijke herontwikkeling van de KMS-locatie. Het vormt de basis voor de verdere stedenbouwkundige, landschappelijke, architectonische en technische uitwerking. Het biedt daarnaast handvaten om invulling te geven aan bestaande en nieuwe beleidsagenda’s onder andere rondom innovatie, wonen, cultuur, sport en bewegen. In de vervolgfase(n) zal de KMS-locatie geleidelijk haar deuren openen voor het publiek met aansprekende tijdelijke programmering, gevolgd door de stapsgewijze herontwikkeling.

1.2 Participatie

De KMS-locatie is altijd nauw verbonden geweest met Hengelo en Twente. Dit is de plek waar Hengelo groot is geworden. Het is dan ook vanzelfsprekend dat dit omgevingsprogramma is opgesteld in samenspraak met vertegenwoordigers uit de samenleving. Op verschillende momenten is gesproken met inwoners, geïnteresseerden en verschillende regionale en nationale stakeholders. Deze gesprekken zijn vanuit verschillende doelen ingestoken:

• Bekendheid geven aan de ontwikkeling

• Inspiratie en input ophalen voor het formuleren van de ambitie

• Draagvlak creëren voor de ontwikkelrichting
  

Naast de gesprekken met de vertegenwoordigers uit de samenleving hebben het College van B&W, de gemeenteraad, diverse ambtelijke disciplines, de Erfgoedcommissie en het Supervisieteam Hart van Zuid deelgenomen aan het formuleren van het voorliggend omgevingsprogramma. Om dit te faciliteren zijn diverse rondleidingen door de KMS-locatie georganiseerd.

De nevenstaande tijdlijn geeft de highlights weer van de dialoog rondom de totstandkoming van het omgevingsprogramma; het startschot voor de verdere uitwerking van de KMS-locatie met én voor de stad, spoorzone en regio.

 

1.3 Leeswijzer

 

Dit omgevingsprogramma bestaat uit vijf hoofdstukken. Volgend op deze inleiding wordt in hoofdstuk 2 de opgave voor de ontwikkeling van de KMS-locatie nader geduid. In hoofdstuk 3 wordt de ambitie nader toegelicht: wat voor plek wordt dit in de toekomst? In de hierop volgende hoofdstukken wordt dit verder geconcretiseerd. Hoofdstuk 4 ‘Ontwikkelkader’ schetst de vertaling naar ruimte, duurzaamheid, mobiliteit en programma. Dit wordt door de spelregels in hoofdstuk 5 nader geconcretiseerd. 

N.B: In dit stuk worden werktitels gebruikt voor toekomstige verbindingen en plekken in het gebied. Definitieve namen zullen in een later stadium in samenspraak met de Commissie Voorbereiding Naamgeving Openbare Ruimte worden bepaald.

2.1 Het erfgoed van de KMS als springplank voor de toekomst

Hengelo is een stad met veel historie. Een stad die al 150 jaar gekenmerkt wordt door vernieuwing en industrie. Hier opende Charles T. Stork, icoon van de Nederlandse industrie, in 1868 zijn machinefabriek op het kruispunt van beken en spoor. De ontwikkeling van een kleine reparatiewerkplaats tot één van de grootste industriële complexen van het land, is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van Hengelo. Stork, lange tijd het grootste bedrijf van Hengelo, stond aan de basis van de Twentse maakindustrie. Een grote kracht in de economische, maar óók sociale vorming van de stad. Zo stond het bedrijf aan de wieg van het Tuindorp Lansink, het Vereenigingsgebouw, scholingsaanbod voor personeelsleden, zieken- en pensioenfondsen en allerlei sport- en culturele verenigingen. Als startplek van de april-meistakingen in 1943 staat de Machinefabriek Gebr. Stork & Co symbool voor de Twentse veerkracht.

De bedrijfsactiviteiten zijn afgeschaald en grote delen van de oorspronkelijke fabriek (welke vroeger een veel omvangrijker gebied besloeg) zijn getransformeerd en herontwikkeld, maar de nalatenschap van C.T. Stork, als pionier in het sociaal ondernemen, is nog steeds zichtbaar en voelbaar in de Hengelose gemeenschap. Wie per trein de stad binnenkomt, kan het grootse ensemble van beeldbepalende gebouwen op de KMS-locatie niet missen. Het is een plek waar de gelaagde historie nog altijd voelbaar is, dankzij de nog steeds zichtbare grootse fabriekshallen, kantoren, nauwe straatjes, schoorstenen, koeltorens en andere elementen uit de complexe productieprocessen. De historische lijnen waarlangs de fabrieken ooit draaiden zijn ook nog steeds herkenbaar. Waar ooit spoorlijnen goederen verplaatsten, lopen nu straten en voetpaden. De beken die het water voor de fabrieken leverden lopen nog steeds door het gebied en de omgeving, soms zichtbaar en soms verborgen onder de grond. De geschiedenis van de locatie vertelt het verhaal van visie en daadkracht – maar ook van verstedelijking en gemeenschap. 

Met het vrijkomen van het laatste deel van de Koninklijke Machinefabriek Stork ontstaat de kans om een nieuw hoofdstuk aan die nalatenschap toe te voegen. De technische staat van de hallen is uitzonderlijk goed en de ligging ideaal. Op steenworp afstand van station Hengelo vormt deze plek het schakelpunt tussen de binnenstad, diverse culturele en maatschappelijke voorzieningen, het dynamische ontwikkelgebied Hart van Zuid en een belangrijke (internationale) spoorcorridor. Het is de ontbrekende schakel in de Hengelose Magneet. Met de ligging aan de Laan Hart van Zuid, nabijheid van de A1 en met investeringen in de Spoorlijn Zwolle-Twente-Münster wordt deze uitgangspositie alleen nog maar beter. 

Ook de immateriële nalatenschap van Stork als aanjager van innovatie, techniek en ondernemerschap binnen Hengelo, sluit naadloos aan op de regionale ambities voor de ontwikkeling als groene technologische topregio. Vanuit onder andere SHE wordt momenteel volop gewerkt aan het versterken van het innovatie ecosysteem en het vasthouden en aantrekken van talent. Dit vraagt om durf, omarming van het technische profiel, stedelijke dynamiek en bovenal een gemeenschap. Een beter podium voor deze ambities dan het erfgoed van de KMS-locatie is haast ondenkbaar. 

De KMS-locatie biedt een kans van formaat, letterlijk en figuurlijk. De momenten waarop in het hart van een stad een gebied van zo’n 4 ha met 45.000 m2 aan historisch vastgoed herontwikkeld kan worden zijn zeldzaam. Qua omvang en karakter kan de KMS-locatie zich meten met menig spraakmakend voorbeeld in binnen- en buitenland. Deze plek, onlosmakelijk verbonden met de verhalen die Hengelo gevormd hebben, is de plek voor stad en regio om te laten zien dat hun technologische, gezondheids- en duurzame ambities menens zijn. De kansen zijn overduidelijk, maar de opgave minstens zo groot. Een ontwikkel- en vastgoedopgave van deze omvang heeft de kracht van deze grote (boven)regionale ambities nodig om echt tot wasdom te komen. 

2.2 Beleidskader

De ontwikkeling van de KMS-locatie bouwt voort op beleid dat de gemeente Hengelo de afgelopen jaren geformuleerd heeft. Het vormt een belangrijke stap in de realisatie van de ambities van de Koers 2040, de Omgevingsvisie Hart van Hengelo en regionale ambities vanuit SHE en de Regionale Stedelijk Investeringsagenda Enschede-Hengelo-Almelo (RSIA).

In de jaren richting 2040 zal Hengelo, als onderdeel van het stedelijk gebied in Twente, de sociaal-economische structuur versterken met een nadruk op high tech, een aantrekkelijk woon- en leefklimaat voor jongeren, vakmensen en kennis- en creatieve werkers. Een internationale concurrerende groene technologische topregio waarin denkers en doeners de handen ineenslaan. 

De onderliggende doelstellingen voor Hengelo en Twente zijn helder en ambitieus (zie nevenstaand kader). De ontwikkeling van SHE, over gemeentegrenzen en samen met de gemeente Enschede, is een belangrijk traject om invulling te geven aan deze opgaven. De KMS-locatie vormt één van de belangrijke brandpunten binnen deze Spoorzone, waarin deze ambitie daadwerkelijk kan landen.

KMS-locatie binnen de Magneet en Hart van Zuid
Veel van de doelstellingen voor 2040 komen samen in de Magneet. Een gebied dat de binnenstad, de stationsomgeving en Hart van Zuid beslaat. Hier ontstaat straks nieuwe stedelijke cultuur, waarbinnen ontmoeten, interactie en kruisbestuivingen tussen bedrijfsleven, onderwijs en maatschappij de voedingsbodem vormen voor nieuwe doelgroepen en initiatieven. Een plek waar stedelijke dynamiek straks echt voelbaar is en daarmee een waardevolle toevoeging op hetgeen wat Hengelo en de regio op dit moment al te bieden hebben. 

De KMS-locatie neemt een centrale plek in binnen de Magneet en Hart van Zuid. Hart van Zuid is zichtbaar aan het transformeren naar een nieuw eigentijds stedelijk gebied. Een aantrekkelijke plek om te leven, wonen, werken, leren, verblijven en ontmoeten waarin de industriële karakteristiek gebruikt wordt als inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen. Met poppodium Metropool, de skatebaan op het industrieplein, de Gieterij, het Vereenigingsgebouw, Oyfo en tijdelijke initiatieven als Oogst en de Möllerwerf, tekenen de contouren van deze stedelijke toekomst zich nu al af. Andere deelgebieden zijn volop in ontwikkeling, zoals De Oude Ketelmakerij, De Koppeling, Dikkers en De Hijschveste. In Hart van Zuid worden 1.500 tot 2.000 woningen gerealiseerd voor de stedelijke doelgroep. De hoge dichtheid en het grote aandeel betaalbare woningen vraagt om een mobiliteitstransitie en samenwerking over de grenzen van deelgebieden. Kwaliteit van de openbare ruimte, mobiliteit en parkeren vormen hierbij een integrale opgave. De KMS-locatie en al deze ontwikkelingen zijn als vanzelfsprekend met elkaar verbonden. 

 

Met haar centrale locatie, grootse omvang en bijzondere industriële en historische karakter, heeft de KMS-locatie alle ingrediënten in huis om de stedelijke cultuur binnen Hart van Zuid en de Magneet een extra impuls en eigen kleur te geven. Het heeft een sterk eigen karakter, anders dan dat van de binnenstad of bestaande (culturele) voorzieningen. De locatie vergroot op geheel eigen wijze de bijdrage van Hengelo aan de regionale doelstellingen van SHE en de Cultuurregio Twente nog verder, door een impuls te geven aan het stedelijk voorzieningenniveau, het aantrekken van jong talent en het sterker profileren van het Twentse innovatie ecosysteem.

2.3 Wanneer is de ontwikkeling van de KMS-locatie een succes?

De succesvolle ontwikkeling van de KMS-locatie is van groot belang voor de ambities van de stad en regio. Het is dan ook belangrijk de juiste prioriteiten te stellen en afwegingen te maken bij een langdurige en complexe gebiedsontwikkeling als deze. Vanuit dit oogpunt zijn een drietal kritische succesfactoren benoemd die helder formuleren wanneer de ontwikkeling een succes is voor gemeente en projectontwikkelaar Trebbe. De kritische succesfactoren zijn de basis voor de verdere uitwerking van de plannen voor de KMS-locatie. 

1. Katalysator voor de innovatieve regio
De KMS-locatie is dé plek voor jonge, stedelijke cultuur in Hengelo. Hier vind je een gedifferentieerd en aantrekkelijk woon-, werk- en leefmilieu dat het innovatie ecosysteem van de regio ondersteunt. Dit is een bredere agenda dan alleen het realiseren van ruimte voor werkgelegenheid en innovatie. Het gaat juist ook om het creëren van een vruchtbare voedingsbodem voor het bredere regionale ecosysteem van innovatieve bedrijven. Hierin staat een aantal zaken centraal. De KMS-locatie:

• Biedt een aantrekkelijk woon- en leefmilieu voor een (jonge) doelgroep met een stedelijke levensstijl, met gebouwen en openbare ruimte die hierop aansluiten. Voortbouwend op de beoogde doelgroepen voor Hart van Zuid;

• Is een aantrekkelijke vestigingsplek voor spraakmakende bedrijven uit het innovatie ecosysteem;

• Verstrekt het stedelijk voorzieningenniveau van Hengelo en de regio en draagt zo bij aan de aantrekkelijkheid van stad en regio voor bedrijven, instellingen en (toekomstige) werknemers;

• Levert een bijdrage aan het systeem van kruisbestuiving en samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheid, de zogenaamde Triple Helix.

2. De nalatenschap van Stork vieren
Stork was van grote betekenis in het verleden en moet dit ook voor de toekomst zijn. De typisch Storkiaanse mentaliteit, verhalen en erfgoed zijn van onschatbare waarde voor het volgende hoofdstuk van Hengelo. Het materiële en immateriële erfgoed van Stork is hetgeen wat deze plek uniek maakt. Binnen de herontwikkeling dient dit op vooruitstrevende wijze nieuwe betekenis te krijgen.

De KMS-locatie kent een uniek woon-, werk- en verblijfskarakter, waarin de rijke geschiedenis beleefbaar, voelbaar en zichtbaar is:

• Een unieke beleving: het grootste en historische karakter is krachtig aanwezig en voelbaar Het is een plek die bewoner, gebruiker en bezoeker niet snel zal vergten Een beeldbepalend visitekaartje voor Hengelo, SHE en Twente;

• Een stevige ambitie rondom duurzaamheid en innovatie: zicht- en voelbaar in de historische omgeving. Een plek waar de vernuftige ingenieurs van weleer trots op kunnen zijn;

• Een plek van ontmoeting en ontplooiing: waar de gemeenschapszin van Stork op eigentijdse wijze nieuw leven ingeblazen wordt. Het is een plek van uitwisseling; de mooiste ervaringen en beste ideeën ontstaan immers vanuit samenwerking.
  

3. Haalbare en toekomstbestendige ontwikkeling
Dromen zijn mooi, ze waarmaken nog mooier. De potentie voor stad en regio is groot. Tegelijkertijd is het ook een zeer omvangrijke en complexe gebiedsontwikkelingsopgave binnen de Hengelose context. Daarom wordt in de planvorming constant de balans gezocht tussen grootse ambitie en haalbaarheid. Niet alleen, maar samen met de stakeholders uit de stad, regio en daarbuiten die de plek in de toekomst leven in zullen blazen:

• De ontwikkeling van de KMS-locatie is onlosmakelijk verbonden met de identiteit van Hengelo. Draagvlak onder bewoners, maatschappij en politiek is van groot belang voor het slagen. Enerzijds binnen de planvorming, maar ook voor het cultiveren van initiatieven die de plek straks tot leven brengen;

• De KMS-locatie dient verbonden te zijn met de omliggende ontwikkelingen en de stad. De omgeving van de plek kent een grote dynamiek, met de oplevende binnenstad en de vele ontwikkelingen binnen Hart van Zuid. De ontwikkeling van de KMS-locatie houdt hier rekening mee, zoekt actief de dialoog op en stuurt waar nodig bij. Het omgevingsprogramma vormt hierbij de basis. De KMS-locatie draagt bij aan een samenhangende en eaantrekkelijke programmering in de stad;

• De KMS-locatie dient rekening te houden met het veranderende klimaat. Verblijfskwaliteit moet geborgd worden, ook met oog op verhevigende weersomstandigheden als droogte, extreme neerslag en hitte;

• Uitgangspunt is behoud door ontwikkeling. Dit vraagt om een zorgvuldig afgewogen balans tussen haalbaarheid en behoud van erfgoed. Alleen met een financieel gezonde ontwikkeling kan een groot deel van dit bijzondere stuk historie behouden worden en opnieuw betekenis krijgen;

• De KMS-locatie is een langjarige en complexe herontwikkelingsopgave. Dit vraagt om een open houding bij de betrokken partijen die samen de ruimte moeten zoeken om de locatie tot een succes te maken;

• De volledige potentie van de KMS-locatie kan alleen waargemaakt worden van uit een breed gedragen initiatief. Het vraagt om durf, lef e commitment bij de betrokken partijen. Het succes van de plek is gebaat bij het positioneren binnen regionale, provinciale, nationale en Europese trajecten, fondsen en middelen.

3.1 Welkom in de Koninklijke Machinefabriek Stork

Te midden van de iconische fabriekshallen ontstaat het nieuwe stedelijke gezicht van Twente. Dit is de plek waar historie en vooruitstrevend optimisme elkaar ontmoeten. Oude ketels en frisse perspectieven. Op de volgende pagina wordt geschetst hoe je de KMS-locatie in de toekomst zou kunnen beleven. 

3.2 Welkom, Stoer, Uitdagend en Verwonderend

Voor de KMS-locatie zijn vier kernwaarden geformuleerd. Deze kernwaarden vertellen in de meest basale vorm het ‘verhaal’ van de KMS-locatie, inclusief de betekenis binnen SHE en Hart van Zuid. Complexe gebiedsontwikkelingen als deze verlopen vrijwel nooit in een rechtlijnig proces van “A” naar “B”. De kernwaarden bewaken daarbij de essentie van hetgeen binnen de ambitie beoogd wordt. In de volgende paragraaf (3.3) wordt uiteengezet hoe de kernwaarden zich vertalen tot het toekomstig gebruik, doelgroepen en programma’s. 

3.3 KMS-Community

 

 

 

e KMS-community ligt aan de basis van het leven binnen de toekomstige KMS-locatie. Een plek waar werken, wonen, leren en ontdekken samenkomen, een plek waar mensen elkaar ontmoeten en een plek waar mensen buiten de lijntjes durven te kleuren. Creatievelingen, bewoners, ondernemers en werknemers die zich samen inzetten om de KMS tot leven te brengen. Ieder pakt op eigen wijze het podium. Het resultaat? Verschillende bloedgroepen die elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Hier woont en gedijt het talent van de toekomst. Gemeenschap is daarbij een groot goed, net zoals het Stork vroeger kenmerkte in Hengelo. Hier wordt actief op gestuurd. Dit vraagt om een open houding die terug te zien is bij de toekomstige gebruikers.

Bakermat voor stedelijke cultuur
Stedelijke cultuur gaat niet per definitie over een theater of museum, maar over de energie die ontstaat als activiteiten, mensen, ideeën en invalshoeken samenkomen. Binnen de stad en SHE is dit straks nergens zo voelbaar als op de KMS-locatie. Het is de plek waar historie, innovatieve technologie en ambacht samenkomen, in permanente en tijdelijke vorm. Een gebied dat mensen jong van geest aanspreekt en inspireert. Culturele programmering functioneert hierbij als bindmiddel tussen wonen, werken, en onderwijs. Het geeft het ecosysteem en de KMS-gemeenschap kleur, inspireert tot nieuwe samenwerkingen en zorgt voor een boeiende en aantrekkelijke plek om te wonen, werken en bezoeken. Daarbij wordt ingezet op experimentele en vernieuwende activiteiten die bijdragen aan een actieve creatieve scene. 

Binnen de KMS-locatie worden creatieve makers uitgenodigd om nieuw perspectief te geven op wat kunst, cultuur media en techniek betekenen, aansluitend bij de jonge doelgroep, het DNA van Hengelo en de regionale ambities. De openbare ruimte tussen de oude hallen en draagstructuren functioneert als podium voor de stad. Flexibele programmering brengt het gebied tot leven en zorgt dat er altijd iets te ontdekken is. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een buitenbioscoop, exposities, installaties die de nieuwste duurzaamheidstechnieken tastbaar maken en zogenaamde “generators” (underground) plekken waar vernieuwing van cultuur plaatsvindt door te experimenteren en innoveren. Ook worden de mogelijkheden onderzocht voor nieuwe uitingsvormen van het nachtleven waar Hengelo ooit zo om bekend stond, passend bij de industriële vibe van de locatie. 

Een gebiedsgerichte organisatie (bijvoorbeeld een zogenaamde aanjager) coördineert tijdelijke programmering en evenementen en legt relaties tussen de aanwezige partijen. Hierbij wordt de link gelegd met de programmering van de stedelijke culturele voorzieningen, de regionale cultuuropgave vanuit SHE en de Cultuurregio Twente. 

 

Thuishonk voor innovatie
De KMS-locatie is een uniek onderdeel van het Twentse innovatie ecosysteem. Met haar centrale ligging, onderscheidende historie en diversiteit aan programma’s, is het de plek voor bedrijven die baat hebben bij de zichtbare energie en interactie die dit stedelijke gebied met zich meebrengt. Een living lab waar innovaties voor een meer duurzame toekomst ook daadwerkelijk in de praktijk gebracht kunnen worden. De KMS-locatie vormt hiermee een waardevolle aanvulling op het bestaande regionale aanbod. Nieuw en anders, maar nooit ver weg en met onder andere het Kennispark en High Tech Systems Park (HTSP) op slechts enkele minuten afstand met OV, fiets of auto. 

Je vindt hier een diversiteit aan bedrijven met ruimten voor maken, maar ook voor kantoorachtige ruimtes en co-working plekken. De nadruk ligt op kleine en middelgrote bedrijven, waarbij met name kansen liggen voor doorgroeiende scale-ups die profiteren van de nabijheid van andere ondernemingen. Grotere bedrijven en gevestigde namen zijn niet uitgesloten, maar dienen in hun schaal en houding wel bij te dragen aan het gedifferentieerde eco-systeem. Door kennis en kunde te delen, worden bedrijven gefaciliteerd in hun toekomstige ontwikkeling. Denk hierbij bijvoorbeeld aan incubators die jonge bedrijven helpen met strategieontwikkeling of het ophalen van kapitaal. Ook kan gedacht worden aan makerspaces met machines die voor individuele bedrijven al snel te kapitaalintensief zijn. Hierbij is het van belang om relaties binnen de regio aan te gaan en verbinding te zoeken met partijen als de Universiteit Twente, Hogeschool Saxion, ROC van Twente, Carmel College, HTSP, Kennispark, Technology Base, Twente Board en anderen. Zo kan de KMS-locatie stevig binnen de regionale Triple Helix verankerd worden. 

Bedrijven die zich vestigen op de KMS-locatie opereren niet achter gesloten deuren en dichte gevels, maar keren de blik naar buiten. Hier gebeuren dingen waar Twente trots op mag zijn. Daarom krijgen bedrijven ruimte om hun innovaties ook daadwerkelijk te testen in de openbare ruimte en gebouwde omgeving. De industriële oorsprong van de locatie met zijn zware funderingen, kranen en grote verdiepingshoogten biedt hiervoor een unieke uitgangspositie. Een representatief visitekaartje voor innovatief Twente, waar technisch vernuft en ondernemerschap zichtbaar en beleefbaar wordt voor het brede publiek. 

De plek voor ontplooiing van technisch talent
Binnen de KMS-locatie komen de knappe koppen en gouden handen uit Hengelo, Twente en daarbuiten samen. Er ontstaat een systeem van open innovatie, waarbij onderwijs en bedrijfsleven geen gescheiden werelden vormen maar met elkaar optrekken. Dit biedt kansen voor het delen van faciliteiten als praktijkruimten en het opzetten van gezamenlijke leer-werk-trajecten. Zo kunnen studenten en scholieren leren en werken met de nieuwste technologieën en installaties, zodat ze volledig klaargestoomd worden voor de praktijk van morgen. Er ontstaat een voedingsbodem voor gelegenheidscoalities waarin bedrijven zich kunnen laten inspireren door frisse, jonge ideeën en tegelijkertijd een bijdrage kunnen leveren vanuit hun eigen gespecialiseerde kennis. Zo ontstaat de basis voor inspirerend onderwijs midden in de samenleving, waar levenslang geleerd wordt en effectief gestuurd kan worden op de actuele vragen. Een plek waar een brede groep Hengeloërs en Twentenaren tot ontplooiing kan komen. Van scholier, student en startende ondernemer tot de gerenommeerde professional en carrièreswitcher. Het succes van deze ambitie gaat voorbij de muren van de KMS-locatie. Aan de basis ligt verbinding met de diverse onderwijsinstellingen en bedrijven die Hengelo, SHE en Twente kleur geven. Alleen dan kan de KMS-locatie een belangrijke spil vormen binnen het grotere innovatie ecosysteem. 

Thuis is meer dan wonen
De KMS-locatie is dé woonplek voor de oorspronkelijke en nieuwe Twentenaar met een stedelijke leefstijl. Ambitieuze mensen vaak jong van geest, die een omgeving zoeken die stimuleert. Extravert, avontuurlijk en stedelijk georiënteerd. Er is altijd wat te beleven en met het station op steenworp afstand vormt de KMS-locatie de perfecte uitvalsbasis. Hier wonen is een nadrukkelijke keuze voor stedelijke dynamiek, gemeenschapsgevoel en de historische sfeer. Het is een omgeving die jong talent als stedelijke starters, bedreven techneuten, PhD’ers of (internationale) studenten aanspreekt. Gedeelde voorzieningen ontzorgen niet alleen, maar bieden ook kansen voor laagdrempelige ontmoeting. Een welkome bonus als nieuwkomer in de stad of bij de start van een nieuwe levensfase na de studie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de co-working plek, urban gym of wasserette met koffiebar. Vanuit dit karakter vormt de KMS-locatie als woon- en leefomgeving een belangrijke impuls voor de innovatieve ambities van de regio en sluit ze aan bij de beoogde doelgroepen van Hart van Zuid. 

Je vindt hier straks een diversiteit aan appartementen in de huur- en koopsector met verschillende prijsniveaus. Met vernieuwende woonconcepten worden de behoeften van starters op de arbeidsmarkt gefaciliteerd. Bijvoorbeeld woningen die speciaal ontworpen zijn om te delen met anderen, met collectieve faciliteiten en gezelligheid, maar ook voldoende privacy. In de luwere delen van het gebied is daarnaast ruimte voor grotere stedelijke appartementen. Zo biedt de KMS-locatie, naast de nadruk op jong talent, ruimte aan een diversiteit aan bewoners. Mentaliteit en stedelijke oriëntatie zijn de verbindende factor. 

 

 

 

Actief, gezond en aantrekkelijk
Sport en bewegen zijn onlosmakelijk verbonden met het dagelijks leven binnen de KMS-locatie. Deze momenten van ontspanning, tijd voor jezelf of verbinding met anderen hebben een directe invloed op de kwaliteit van leven en zijn essentieel voor een gezond bestaan. De buitenruimte nodigt op laagdrempelige wijze uit tot bewegen. Lopen en fietsen vormen de dominante mobiliteitsvormen binnen het gebied. Door het mee-ontwerpen van beweegtracks in de openbare ruimte, worden sport en beweging bereikbaar en toegankelijk voor alle gebruikers van de KMS-locatie en het grotere Hart van Zuid. Daarnaast zien we kansen voor (commerciële) sportvoorzieningen die aansluiten bij de beoogde jonge doelgroep, zoals een hechte sportschool.

4.1 Behoud door ontwikkeling

Het erfgoed van de oude Stork fabrieken en de KMS-locatie is van groot belang voor Hengelo en dient binnen de herontwikkeling met zorg behandeld te worden. Ervaring leert echter dat niet alles in de praktijk op toekomstbestendige wijze behouden kan worden. Veranderend gebruik in de nieuwe tijd brengt zijn eigen behoeften, eisen en overwegingen mee. Zo vraagt een leefbaar stuk stad om meer openbare ruimte, plek voor mobiliteit, ruimte voor beweging, groen, licht en lucht dan een industrieel productieproces. Dit is niet alleen ter bevordering van de verblijfskwaliteit maar ook met het oog op het realiseren van een toekomstbestendige omgeving. Ook moet onderkend worden dat succesvolle herontwikkeling en behoud van de KMS-locatie enkel mogelijk is bij voldoende financiële haalbaarheid. Het toevoegen van nieuwe functies zorgt hierbij voor een uitdaging, omdat het bestaand vastgoed deze nieuwe functies niet altijd goed kan accommoderen, zij het vanuit typologie, omvang, eisen of vragen vanuit de hedendaagse markt. Ruimtelijk-programmatische verkenningen wijzen uit dat dit met name bij woningbouw een uitdaging is. Dit laat zich soms lastig integreren binnen de bestaande gebouwen.

Tegelijkertijd is de toevoeging van een substantieel woningbouwprogramma niet alleen een nadrukkelijke ambitie vanuit de gemeente, maar ook belangrijk voor een (financieel) haalbare herontwikkeling. Het maken van bewuste keuzes is dan ook onvermijdelijk om de locatie nieuw leven in te blazen. 

Het uitgangspunt is behoud door ontwikkeling, waarbij zoveel mogelijk recht gedaan wordt aan het materieel en immaterieel erfgoed. Dit betekent dat niet alles geconserveerd zal worden, maar dat via transformatie en herontwikkeling het karakter van de plek zo goed mogelijk in zijn kracht gezet wordt en de waarde zoveel mogelijk behouden blijft voor bewoner, gebruiker en bezoeker. Het vastgestelde ‘Parapluplan Karakteristiek Erfgoed Hart van Zuid’ vormt hierbij een belangrijke onderlegger. In de door BOEi uitgevoerde bouw- en cultuurhistorische verkenning wordt deze nader verdiept voor de KMS-locatie. Samen vormen deze belangrijke input voor de afweging rondom behoud, transformatie en eventuele sloop-nieuwbouw. Deze afwegingen zullen in het vervolgproces nader onderzocht en uitgewerkt worden. 

In het vorige hoofdstuk is reeds geschetst hoe de KMS-locatie de onderdelen van de immateriële nalatenschap van Stork als gemeenschapszin en ondernemerschap nieuwe betekenis geeft. Tegelijkertijd beogen we ook in de fysieke planvorming de materiële nalatenschap te borgen, versterken en terug te brengen. Om dit te bereiken worden verschillende middelen gehanteerd. Binnen de essentiekaart (Hoofdstuk 4.2) en de spelregels (Hoofdstuk 5) worden deze nader geduid.

Het Ensemble als vertrekpunt
De schaal en omvang van de KMS-locatie is een zeldzaamheid. De aaneenschakeling van werkplaatsen, machinehallen, kantoren en voorzieningen voor personeel vormen samen één geheel. Een ensemble met horizontaal karakter, waarin de fabrieksstraten en gebouworiëntaties de oude spoorverbindingen tonen
Binnen de herontwikkeling wordt voortgebouwd op het karakter van dit ensemble. De oriëntatie van de gebouwen, het horizontale karakter van het hoogteprofiel en de pluriformiteit van aaneengeschakelde volumes, vormen hierbij belangrijke elementen. 

Historische lijnen behouden en terugbrengen
De hallen van de KMS-locatie waren vroeger onderdeel van een groot aaneengeschakeld productieproces. Spoorlijnen verbonden de locatie met de buitenwereld en liepen via ronde draaischijven tot in de hallen. Dit type structuren is kenmerkend voor de wijze waarop de locatie gefunctioneerd heeft en de verschijningsvorm die het vandaag de dag nog steeds heeft. 

Binnen de planvorming worden dit type oude structuren, zichtbaar en onzichtbaar, actief opgepakt. Zo wordt de brug geslagen tussen het historisch en toekomstig gebruik. De Fabrieksstraat blijft een belangrijke as in het gebied en de voormalige spoorlijnen en draaischijven vormen de basis voor nieuwe routes. De oude portiersloges markeren ook in de toekomst de entreepunten tot het gebied. Er wordt onderzocht wat de rol kan zijn van bijvoorbeeld de Berflobeek die essentieel was voor de vestiging van de fabriek en nog altijd zichtbaar is onder het Dienstgebouw (5) en in de omgeving. Bij eventuele sloop-nieuwbouw van gebouwen wordt gekeken naar de mogelijkheden voor het behoud van de lange lijnen en stramienmaten. Dit alles heeft gevolgen voor de structuur van de openbare ruimte en de oriëntatie van de gebouwen waarin de historische noordnoordoost oriëntatie dominant zal blijven. 

Behoud van beeldbepalende gebouwen
In dit ontwikkelkader zijn een aantal beeldbepalende gebouwen benoemd die binnen de planvorming behouden dienen te blijven. Vanuit het uitgangspunt ‘behoud door ontwikkeling’ is deze keuze breed afgewogen. Hierbij vormen de inventarisatie en waardering binnen het ‘Parapluplan Karakteristiek Erfgoed Hart van Zuid’ en de waardestelling van de locatie, onafhankelijk uitgevoerd door BOEi, het vertrekpunt. Vervolgens is dit middels een serie ruimtelijk-programmatische verkenningen geconfronteerd met de potentie van bestaand vastgoed voor het huisvesten van nieuwe programma’s, de ligging binnen de stedenbouwkundige opzet van de locatie, plus de omvang en inpassing van een eventueel nieuw programma bij herontwikkeling. Op basis van deze confrontatie tussen erfgoedwaarde en toekomstige potentie is gekozen een aantal gebouwen in ieder geval te behouden en transformeren. De inzet is behoud door ontwikkeling, waarbij het omgevingsprogramma en het Parapluplan de basis vormen om te onderzoeken hoe in de toekomst invulling gegeven kan worden aan deze te behouden gebouwen. De desbetreffende gebouwen wordenop de volgende pagina nader uitgelicht. 

Het Ketelhuis en de schoorsteen (onderdeel gebouw 24):
Het Ketelhuis gebouwd in 1901 heeft dienstgedaan als centrale voor de elektriciteit van de fabriek en is samen met de schoorsteen een gemeentelijk monument. Het interieur van het Ketelhuis is voorzien van bijzondere bakstenen wanddecoratie en betegelde lambrisering. De oude machines zijn nog steeds aanwezig. Onderzocht zal worden hoe het monumentale Ketelhuis en de schoorsteen maximaal in hun kracht gezet kunnen worden. Tegen het historische Ketelhuis zijn later andere gebouwdelen aangebouwd. Voor deze nieuwere gebouwdelen geldt dat er meer mogelijkheden zijn voor ingrijpende transformatie of eventuele sloop. 

De Koeltorens (gebouw 22):
De twee betonnen koeltorens op het zuidelijk deel van het terrein hebben de oorspronkelijke houten exemplaren vervangen. Voor de koeltorens wordt gezocht naar een aansprekende nieuwe invulling, bijvoorbeeld als horecagelegenheid of als onderdeel van het nieuwe klimaatsysteem.

Het Dienstgebouw (gebouw 5)
Het voormalige Dienstgebouw uit 1930 heeft een karakteristieke halfronde gevel. Het gebouw is meermaals verbouwd en heeft een aantal lager gelegen verdiepingen die dienst hebben gedaan als magazijn. De verdiepingen worden verbonden door een bijzonder trappenhuis. 

 

Het zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (Gebouw 43):
Dit is de langste hal binnen de KMS-locatie. De Grote Stelplaats is samengesteld uit verschillende naast elkaar gelegen panden die samen een aaneengesloten fabriekshal vormen. Binnen de planvorming wordt beoogd in ieder geval een deel van de hal te behouden en transformeren, waaronder het hoogste deel aan de zuidzijde. In het noordelijk deel liggen mogelijkheden voor meer ingrijpende transformatie of sloop-nieuwbouw. In de vervolguitwerking zal nader onderzocht waar de exacte grens tussen deze delen ligt. 

De Overweghal (gebouw 44):
De Overweghal is met 27 meter de hoogste hal binnen de KMS-locatie en oorspronkelijk neergezet voor de bouw van scheepsmotoren die niet in de andere hallen pasten. De grootse omvang maakt het betreden van de ruimte een bijzondere ervaring. 

Binnen de overige delen van de KMS-locatie ligt meer ruimte om binnen de kaders van het Parapluplan naast meer ingrijpende transformatie te kijken naar sloop-nieuwbouw. Dit is nodig om bijvoorbeeld de benodigde openbare ruimte of elders niet inpasbare programma’s toe te voegen. De (on)mogelijkheden binnen de diverse gebouwdelen zullen in de verdere planuitwerking nader onderzocht worden, waarbij het omgevingsprogramma als basis fungeert.

Voelbaar historisch karakter
De sfeer van het industriële verleden is onlosmakelijk verbonden met de beleving van de KMS-locatie. Nieuwe gebouwen in robuuste vormentaal worden met zorg ingepast. Materialisatie en typologie refereren op eigen wijze aan de architectuur van de hallen en bijgebouwen die de locatie kenmerken. Metselwerk, staal en glas zijn ook in de toekomst tekenend voor de KMS-locatie en de heldere belijning en kleurcodering blijven een inspiratiebron. De openbare ruimte kenmerkt zich door een stoere uitstraling waarbij ruwe randjes niet geschuwd worden. De KMS-locatie wordt ervaren als één geheel en het industriële karakter van weleer is nog altijd voelbaar. 

Karakteristieke elementen behouden, incorporeren en opnieuw betekenis geven
Het historische gebruik als machinefabriek is door de aanwezige technische elementen als schoorstenen, pijpen, koeltorens (22), kranen en zware metalen draagconstructies vandaag de dag nog steeds zichtbaar en veelal in goede staat. Wanneer gebouwen of installaties getransformeerd, gesloopt of verplaatst moeten worden, is het uitgangspunt om de karakteristieke elementen waar mogelijk te behouden of op andere wijze in te zetten binnen de ontwikkeling. Denk hierbij aan het behouden en behandelen van staalconstructies als een hal plaats moet maken ten behoeve van openbare ruimte. Of bijvoorbeeld aan het incorporeren van oude draagconstructies binnen nieuwbouw of het etaleren van kranen, installaties en machines. Daarnaast wordt onderzocht welke mogelijkheden er zijn voor nieuw gebruik van historische gevels. 

4.2 Essentiekaart

De herontwikkeling van een gebied als de KMS-locatie is complex. Het is een langdurig proces waarin niet alles te voorspellen is en waarbij een gezonde dosis creatieve ontwerpkracht nodig is om tot de beste oplossingen te komen. Tegelijkertijd is het vanwege de importantie van de opgave nodig om de ambities vanuit het omgevingsprogramma voldoende ruimtelijk te borgen en richting te geven aan het ontwerpproces. Met dit doel wordt binnen dit omgevingsprogramma een essentiekaart geïntroduceerd die richting geeft aan de uitwerking in de vervolgfasen. Een heldere, robuuste hoofdstructuur die een ieder houvast geeft, maar tegelijkertijd voldoende flexibiliteit biedt om in te spelen op het onverwachte en vrijheid laat voor creatieve ontwerpoplossingen. 

Met dit doel geeft de essentiekaart richting aan de belangrijke stedenbouwkundige verbindingen en structuren, kwalitatieve openbare ruimte en groen, verblijfsplekken en keuzes rondom behoud. De essentiekaart functioneert als basis voor de stedenbouwkundige uitwerking in de vervolgfasen. Het representeert hierbij de basis en er is ruimte voor ontwerpers om elementen op creatieve wijze te herinterpreteren, mits dit tot een aantoonbaar kwalitatief beter plan leidt. De essentiekaart is opgebouwd uit verschillende lagen die hieronder toegelicht worden. Met de spelregels in hoofdstuk 5 wordt de essentiekaart nader geconcretiseerd.

 

Historische structuren als fundament
Het raamwerk vindt zijn oorsprong in de historische structuur van de KMS-locatie. De oude Fabrieksstraat wordt een levendige as die het gebied met station Hengelo en de (binnen)stad verbindt. Deze dominante lijn geeft de KMS-locatie ook in de toekomst haar karakteristieke oriëntatie mee. De aansluiting van de Fabrieksstraat op het Industrieplein vormt de belangrijkste toegang tot het gebied. Ten zuiden van de Overweghal (44) wordt de Fabriekstraat gekruist door een oost-west verbinding (de Doorsteek), lopend over het huidige fabrieksterrein. Deze krijgt een nieuwe functie als verbinding tussen het ROC, de Hijsch-locatie en de Oude Ketelmakerij en vormt een belangrijke lijn binnen het gebied. Daarnaast bestaat de ambitie om, in aansluiting op de ‘Ontwikkelkaart Hart van Zuid’, de verbinding vanaf de Fabrieksstraat over het Dikkersterrein in zuidelijke richting voort te zetten. 

Met de transformatie van het fabrieksterrein naar levendig stedelijk gebied, ontstaat de noodzaak voor een meer fijnmazige structuur die beter aansluit op haar omgeving. Vanuit dit oogpunt wordt een nieuwe verbinding in het gebied geïntroduceerd. Deze nieuwe oost-west verbinding doorkruist via de binnenstraat de locatie ten hoogte van één van de inmiddels verdwenen draaischijven, ten noorden van de Overweghal (44), zie ook de essentiekaart. Deze verbinding legt de verbinding tussen het toekomstige hart van de KMS-locatie en het omliggende Hart van Zuid. De kruisingen van de diverse dwarsverbindingen met de Fabrieksstraat vallen samen met de locaties van de historische draaischijven. Deze krijgen opnieuw betekenis als belangrijke kruispunten binnen het stedelijk weefsel.

Zoals benoemd in hoofdstuk 4.1 blijven een aantal gebouwen waaronder de Overweghal (44), het zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (deel van 43) het oude Dienstgebouw (5), de Koeltorens (22) en het monumentale Ketelhuis en schoorsteen (deel van 24) in ieder geval behouden. Zij maken deel uit van het historisch fundament van de KMS-locatie. Voor deze gebouwen wordt gekeken naar transformatie, aanpassing en/of inbouw om ze geschikt te maken voor een nieuwe functie. 

Fabrieksstraat als publieke levensader
De Fabrieksstraat is de plek waar je het KMS-gevoel optimaal ervaart. Hier word je als bezoeker binnengetrokken en zie en voel je direct wat het gebied te bieden heeft en wat er binnen in de gebouwen gebeurt. De plinten van gebouwen zijn grotendeels transparant en levendig en publieksgerichte functies als werk, voorzieningen en cultuur zijn veelal hier gelegen. Binnen het openbare ruimte ontwerp wordt ervoor gezorgd dat het industriële karakter beleefbaar blijft. 

Ruimte voor mens en natuur 

Met oog op een toekomstbestendige en leefbare KMS-locatie zijn meer groen, openbare ruimte en ruimte voor bewegen onmisbaar. Het zorgt voor licht, lucht, koelte en ruimte tussen de gebouwen. Dit is essentieel in het opvangen van de alsmaar grotere klimaatopgaven, zoals waterberging, hittestress en het creëren van een duurzame verblijfskwaliteit. Er worden twee groene parken toegevoegd:

• Het Mijnschachtpark:
  Het hallendeel van het gebouw de Mijnschacht (45) wordt opengewerkt en getransformeerd tot compact stadspark in het hart van het gebied. Een levendige plek gelegen aan de Fabrieksstraat. Het park sluit naadloos aan op het interieur van de Overweghal (44) wat kansen biedt voor binnen-buiten programmering. Het behoud van de charmante blauwe draagstructuren wordt onderzocht als decor voor het toekomstige park. Het oude pakhuis op de noordelijke hoek van het park blijft behouden en wordt getransformeerd. Het mijnschachtpark is primair gericht op de bewoners en bezoekers van de KMS-locatie.

• Het Koeltorenpark:
  Rondom de koeltorens (22) ontstaat een prettige, groene verblijfsplek met een relaxte, ontspannen sfeer. Voor de koeltorens zelf wordt gezocht naar een aansprekende nieuwe invulling, bijvoorbeeld als horecagelegenheid of als onderdeel van het nieuwe klimaatsysteem. Het park sluit aan op het groen aan de overzijde van de Laan Hart van Zuid bij de Oude ketelmakerij en het Dikkerscomplex ten zuiden van het park. Het vormt een belangrijke groenvoorziening voor de omgeving

Er wordt ingezet op een robuuste groenstructuur binnen de openbare ruimte, die aansluit op groenvoorzieningen in de omgeving. Ook is binnen het openbare ruimte ontwerp aandacht voor ecologische verbindingen, biodiversiteit en inheemse beplanting. Vanwege de beperkte openbare ruimte is het van belang een integraal groenconcept te ontwikkelen, waarbij ook de mogelijkheden voor groen in/aan/op de gebouwen onderzocht wordt.

Een publiek hart
Midden in het gebied vind je straks het Fabriekshart, het publieke brandpunt van de KMS-locatie. Het Fabriekshart wordt gevormd door het Mijnschachtpark en het noordelijk deel van de Overweghal (44). Dit stadspark is de tot de verbeelding sprekende ontmoetingsplek. Hier komen gebruikers, bewoners en bezoekers samen tussen de blauwe liggers en kolommen van het Mijnschachtpark en onder het imposante dak van de voorruimte in de Overweghal (44). Het is een plek die uitnodigt tot verblijf en kruisbestuiving tussen groepen, in de hand gewerkt door actieve (tijdelijke) programmering. Gezien de grote importantie van deze plek voor de beleving van het gebied, wordt het publieke karakter nader uitgewerkt en zorgvuldig geborgd binnen de ruimtelijk-programmatische spelregels (5.2). 

De werkstad
Het zuidelijke deel van de Grote Stelplaats (43) vormt het brandpunt van het innovatie ecosysteem binnen de KMS-locatie. Het indrukwekkende zuidelijke deel van de hal laat zich bijvoorbeeld goed transformeren tot een gevarieerde verzameling van werkruimten met een open en publiek karakter. Je vindt hier een variëteit aan werkplaatsen, kantoorachtige ruimten en plekken voor experiment. De nadruk ligt op kleinere bedrijven en innovatieve zelfstandigen, maar er is ook ruimte voor bijvoorbeeld grotere ondernemers als spil in het ecosysteem. Met veel gedeelde voorzieningen is het een aansprekende plek voor de jonge ondernemer. De werkstad heeft een open karakter richting de Fabrieksstraat en zoekt waar mogelijk relatie met het publieke programma in het Fabriekshart. 

Het noordelijk deel van de Grote Stelplaats (43) kent meer flexibiliteit in zijn invulling. Hier ligt potentie voor omvangrijkere functies, zoals grotere bedrijven of bijvoorbeeld een onderwijsinstelling. Van belang hierbij is een aansprekende plint richting de Fabrieksstraat. Eventuele combinaties met woningbouw zijn hierbij mogelijk. De locatie van de scheidslijn tussen het noordelijk en zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (43) zal in het vervolgtraject nader onderzocht worden. 

Binnen het oude Dienstgebouw (5) liggen kansen voor een gedifferentieerde programmering met kantoorruimte en voorzieningen die een representatief gezicht geven richting het station. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een museum, boutique hotel of kantoren, eventueel in combinatie met wonen. 

Het Ketelhuis: Hengelo’s meest in het oog springende restaurant
Het monumentale Ketelhuis (24) verdient een aansprekende invulling met bijvoorbeeld een bijzonder restaurant of culturele voorziening. Voor de nieuwere gebouwdelen hieromheen liggen potentieel kansen voor het toevoegen van werk- of voorzieningenprogramma via transformatie of sloop-nieuwbouw.

Wonen in industriële sferen
De inpassing van het woonprogramma reageert op de structuur van de KMS-locatie. Het wonen landt hoofdzakelijk richting de randen van dit dichtbebouwde gebied, waar meer licht en spreekwoordelijke ademruimte is. Met de nadruk op een levendig, publiek programma aan de Fabrieksstraat, sorteert het woonprogramma zich automatisch meer uit richting de Laan Hart van Zuid, Industriestraat en Koeltorenpark. Hier laat nieuw bouwvolume zich relatief goed toevoegen, zonder de rest van de locatie of omgeving te belasten.

De woonbeleving binnen de KMS-locatie kent verschillende sferen. Het meest dynamisch wonen vind je aan het Mijnschachtpark en het deel van de Fabriekstraat ten noorden hiervan. Het bestaande kantoorgebouw (3/4) leent zich goed voor transformatie tot woningen. Rondom het noordelijk deel van de Fabrieksstraat liggen op de verdieping potentiële kansen voor het toevoegen van een woonprogramma. Compact, stedelijk, midden in de levendigheid en bijzonder geschikt voor de jongere doelgroep. 

Aan het Koeltorenpark rondom de huidige locatie van het huidige gebouw 21 ontstaat de meest ontspannen woonomgeving binnen de KMS-locatie. Uitkijkend op het Koeltorenpark liggen hier kansen voor grotere woningen voor mensen die de gulden middenweg zoeken tussen de stedelijke dynamiek en relatieve rust.
Rondom de huidige locatie van gebouw 50 krijgt de KMS-locatie een stevig nieuw gezicht richting de Laan Hart van Zuid. Het is rustiger wonen dan aan de Fabrieksstraat of het Mijnschachtpark, maar de sfeer is beduidend stedelijker dan aan het Koeltorenpark. 

4.3 Klimaatontwerp: Innovatief, zichtbaar en leefbaar 

Duurzaamheid is een breed begrip, waaronder energieopwekking, circulariteit, biodiversiteit, mobiliteit, klimaat en sociale opgaven allemaal een plek vinden. Het is dan ook belangrijk om de kernopgave voor de KMS-locatie scherp te formuleren. Zo is behoud door ontwikkeling in beginsel duurzaam door het grote aandeel vastgoed dat behouden blijft. Daarnaast is met de beoogde aansluiting op stadsverwarming reeds voorzien in een robuust energiesysteem. Een focus op de aspecten die aan de kern van de opgave voor de KMS-locatie raken is cruciaal om in de vervolguitwerking tot een goed klimaatontwerp te komen dat van maximale toegevoegde waarde is. De hiermee gemoeide oplossingen zijn complex en technisch van aard en zullen in de vervolgfasen nader geconcretiseerd worden. Daarmee is het belang van het formuleren van een heldere opgave en duidelijk ambitieniveau op dit vlak voor de verdere uitwerking des te groter. 

De concrete duurzame kernopgave voor de KMS-Locatie hangt nauw samen met haar historie: Groen en water. Met een vrijwel volledig verhard oppervlak en hoge bebouwingsgraad is de uitdaging evident. Er is onvoldoende waterbergingscapaciteit om de piekbelasting van regenbuien op te vangen, die in de toekomst enkel heviger en frequenter zal worden. De mate van hittestress is hoog met temperaturen die op kunnen lopen tot een gevoelstemperatuur van 52 graden Celsius, wat gezondheidsrisico’s mee kan brengen. Dit moet omlaag gebracht worden. Daarnaast is er een groot gebrek aan groen dat bijdraagt aan menselijk en dierlijk welbehagen. De aanpak van deze klimaatopgaven gaat daarmee niet enkel over het voorsorteren op lange termijn veranderingen, maar is in beginsel noodzakelijk voor de transformatie van de KMS-locatie tot uitnodigend en leefbaar stedelijk gebied. Parallel aan deze kernopgave zal onderzocht worden welke kansen er liggen voor andere duurzaamheidsopgaven als circulariteit, natuurinclusief bouwen, energie en biodiversiteit. Het is belangrijk om deze opgaven binnen het bredere perspectief van Hart van Zuid te beschouwen.

Het is een uitdagende ambitie die uitnodigt tot creatief denken op het snijvlak van ruimte en programma. In de toekomst zal openbare ruimte worden toegevoegd en een robuuste groenblauwe structuur op maaiveldniveau gerealiseerd worden. Echter zal ook dan de bebouwingsgraad fors hoger blijven vanwege het industrieel karakter van de locatie en het hoogstedelijke programma, verbonden aan de herontwikkeling. Conceptueel nadenken over groen en water is daarmee noodzakelijk. 

De uitwerking van het klimaatontwerp zal in de vervolgfasen nader onderzocht worden. Ter inspiratie en illustratie worden een aantal creatieve, out-of-the-box oplossingsrichtingen uitgelicht. 

4.4 Mobiliteit

De ontwikkeling van de KMS-locatie tot toekomstbestendig en vooruitstrevend gebied vraagt om een nieuwe blik op mobiliteit. We willen de verplaatsingsbehoefte zo duurzaam mogelijk vormgeven, zowel vanuit het perspectief van de locatie als dat van het grotere Hart van Zuid. Het nadenken over mobiliteit, duurzaamheid en verblijfs- en leefkwaliteit gaan hand in hand. Dit betekent rekening houden met de centrale ligging op steenworp afstand van het station en een stedelijke doelgroep die minder autogeoriënteerd is. Daarnaast kijken we met een open blik naar nieuwe (schonere) vormen van mobiliteit. Uitgangspunt daarbij is de prioritering vanuit het STOMP-principe:

1. Stappen
2. Trappen
3. Openbaar vervoer
4. Mobiliteitsdiensten
5. Personenauto

Hierbij zien we kansen voor de realisatie van een mobiliteitshub met deelmobiliteit op de KMS-locatie, om het aantrekkelijker te maken voor mensen om zich op duurzame wijze te verplaatsen.

Een autovrij verblijfsgebied
Stappen en trappen zijn de dominante mobiliteitsvormen binnen de grenzen van de KMS-locatie. De openbare ruimte binnen het gebied wordt zoveel mogelijk autovrij. Zo komt de relatief beperkte openbare ruimte in deze voormalig industriële locatie zoveel mogelijk ten goede aan de verblijfskwaliteit en de aanpak van urgente klimaatopgaven. Om de levendigheid zoveel mogelijk in de hand te werken, ook in de smalle binnenstraten waar de ruimte beperkt is, is het gebied ingericht op de voetganger en is de fietser te gast. De entrees naar fietsenstallingen en parkeergarages worden strategisch geplaatst om activiteit op straatniveau in de hand te werken. Autoverkeer wordt op de Laan Hart van Zuid ontsloten, waarbij het aantal en de omvang van inprikkers zoveel mogelijk gereduceerd wordt. 

Mobiliteitshub
De mobiliteits- en parkeeropgave binnen de KMS-locatie en het noordelijk deel van Hart van Zuid vormen een belangrijke uitdaging in het realiseren van het gewenste leef- en woonmilieu voor de beoogde stedelijke doelgroep. De relatief hoge dichtheid met een groot aandeel betaalbare woningen vraagt om een open houding, creativiteit en samenwerking om de mobiliteitsopgave op te lossen. 

Vanuit dit oogpunt is in 2021 voor het noordelijk deel van Hart van Zuid de nieuwe parkeernormennota vastgesteld, waarin de parkeernormen substantieel zijn verlaagd van gemiddeld 1,5 naar gemiddeld 0,7 per woning. Daarnaast zijn mogelijkheden geboden om via alternatieve vervoerswijzen het aantal te realiseren parkeerplaatsen verder terug te brengen. Denk hierbij aan de realisatie van fietsenstallingen, het structureel aanbieden van deelauto’s en goede toegankelijkheid en de nabijheid van het station. Vanwege de ligging en stedelijke aard van de KMS-locatie wordt hier stevig op ingezet. Daarnaast biedt het diverse programma van wonen, voorzieningen en werken kansen voor dubbelgebruik van parkeervoorzieningen. 

De KMS-locatie vormt een logische plek voor de centrale mobiliteitshub Hart van Zuid, vanuit de centrale ligging en de ambitie voor een aantrekkelijk autovrij stedelijk woon-, leef- en verblijfsmilieu. De mobiliteitshub functioneert als een brede publieksfunctie waarin diverse mobiliteitsvormen en ondersteunende programma’s op aantrekkelijke wijze worden geaccommodeerd. Een toonaangevend voorbeeld van een publieke mobiliteitsvoorziening in stedelijke context. 

Binnen de KMS-Locatie is de ruimte tussen de Laan Hart van Zuid t/m de Overweghal aangemerkt als zoekgebied voor de mobiliteitshub. Binnen het zoekgebied vormt de Overweghal de meest waarschijnlijke plek voor de hub tenzij er een andere aansprekende publieksgerichte functie voor deze hal gevonden wordt en de (financiële) haalbaarheid van de gebiedsontwikkeling daarbij als geheel gewaarborgd kan worden. De Overweghal vormt een belangrijk onderdeel van het Fabriekshart. In hoofdstuk 5 zijn diverse spelregels opgenomen om het publieke karakter hiervan te borgen. 

Dit biedt kansen. Verkeersruimte die normaliter wordt ingenomen door de auto kan nu benut worden voor groenvoorzieningen en prettige verblijfsruimte voor voetgangers. In combinatie met het stimuleren van alternatieve vervoerswijzen en het terugbrengen van de parkeernormen, kan met de centrale mobiliteitshub Hart van Zuid een stevige stap gezet worden in de gewenste mobiliteitstransitie. In de jaren na realisatie wordt een vinger aan de pols gehouden rondom de verandering van mobiliteitsbehoeften. Hierbij wordt gekeken of er mogelijkheden zijn om de invulling van de hub naar aanleiding van deze veranderingen aan te passen, bijvoorbeeld met nieuwe publieksgerichte programmering.

4.5 Programmatisch vertrekpunt

Binnen dit omgevingsprogramma is een programmatisch vertrekpunt gedefinieerd als basis voor de verdere planuitwerking. Dit vertrekpunt behelst het programma dat verbonden is aan het waarmaken van de ambitie. Via ontwerpend onderzoek en een financiële doorrekening is een eerste toets uitgevoerd voor de haalbaarheid hiervan in ruimtelijke en financiële zin. In het vervolgproces zal dit nader uitgewerkt worden. Gegeven de complexiteit en lange looptijd van het project vormt het programmatisch vertrekpunt nog geen hard uitgangspunt. Hierop kan bijgestuurd worden, de wijze waarop zal in de ontwikkelstrategie nader uitgewerkt worden. 

Het vertrekpunt voor de KMS-locatie is een gemengd, stedelijk programma dat recht doet aan de gedifferentieerde KMS-community die hier moet ontstaan. Hierbij is sprake van een ambitieuze verdichtingsslag, waarbij het bruto vloeroppervlak (BVO) toeneemt van ongeveer 45.000 m2 naar c.a. 100.000 m2 in de toekomst. Met deze verdichtingsslag wordt invulling gegeven aan de ambities rondom wonen, niet-wonen (werken, voorzieningen en cultuur) en de mobiliteitsopgave, die hieronder kort worden toegelicht: 

Wonen
Het woonprogramma vormt een belangrijk onderdeel van de toekomstige invulling van het de KMS-locatie. Er wordt ingezet op een stedelijk woonprogramma bestaand uit een diversiteit aan appartementen in de huur- en koopsfeer. Het vertrekpunt is om c.a. 45.000 m2 BVO-woonprogramma te realiseren gelijkstaand aan ongeveer 475 woningen. Uitgangspunt hierbij is dat minimaal 45% van de woningen in het betaalbare segment gerealiseerd wordt, bestaande uit:

• 25% sociale huur

• 20% betaalbare koop

De invulling van de overige 55% van het woonprogramma is nader te bepalen, waarbij nadrukkelijk rekening wordt gehouden met de beoogde doelgroep, ambities en haalbaarheid van de gebiedsontwikkeling. Hierbij is een verdeling van 20% middenhuur, 20% middeldure koop en 15% dure koop of huur de basis voor het omgevingsprogramma.

 

Niet-wonen
Het niet-wonen programma vormt een essentieel deel van de KMS-community en is cruciaal voor het waarmaken van de ambities binnen SHE. Het vertrekpunt is de realisatie van c.a. 30.000 – 40.000 m2 BVO niet-wonen programma, bestaande uit een combinatie van werken, voorzieningen en cultuur. Het zwaartepunt hierbij ligt op het werkprogramma, waarbinnen ingezet wordt op: 

• Een gedifferentieerd ecosysteem bestaande uit een gezonde mix van grote en kleine bedrijven

• Diverse typen werkconcepten o.a. bestaande uit lichte productie (max. categorie 2), co-working en kantoorruimte ondersteunend aan het ecosysteem. Innovatie vormt de gemene deler voor de bedrijven binnen de KMS-locatie

• Gemeenschappelijke voorzieningen ten behoeve van kruisbestuiving tussen de aanwezige functies en partijen, zoals makersspaces, een incubator en expositie- en evenementruimten

De concrete invulling van het innovatieve profiel zal in de vervolgfasen nader uitgewerkt worden. Hierbij is ook volop aandacht voor leren en onderwijs als waardevolle toevoeging op het ecosysteem.

Het voorzieningen- en cultuurprogramma vormt het bindmiddel van de KMS-locatie. Het gaat hierbij om een variëteit aan functies als horeca, sport, eerstelijns zorg, leisure en cultuur. Samen geven deze functies kleur aan het gebied en stimuleren ze uitwisseling tussen bewoners, bezoekers en gebruikers. Vanuit het perspectief van SHE en de Cultuurregio Twente zal in samenwerking met de gemeente Enschede en de culturele kernvoorzieningen van beide steden een traject opgestart worden om het cultureel programma nader te concretiseren. Hierbij is aandacht voor zowel tijdelijke als permanente vormen. 

Mobiliteit
De herontwikkeling van de KMS-locatie en Hart van Zuid gaan gepaard met een stevige mobiliteitsopgave. Met het benoemen van de KMS-locatie als zoekgebied voor de centrale mobiliteitshub Hart van Zuid, is de ambitie uitgesproken om deze opgave binnen het gebied op te lossen. Eerste studies wijzen hierbij op een ruimtevraag van c.a. 15.000 m2 bvo die binnen de KMS-locatie zal landen. Het grootste deel van deze ruimtevraag is ten behoeve van autoparkeren. Echter wordt hierbij ook rekening gehouden met ruimte voor alternatieve mobiliteitsvormen en ondersteunende functies, die een integraal onderdeel van het concept mobiliteitshub uitmaken. 

5.1 Spelregels voor ontwikkeling 

Het voorgaande hoofdstuk ‘Ontwikkelkader’ vormt de basis waarvanuit de ambitie wordt vertaald naar ruimte en programma. Binnen dit omgevingsprogramma vinden we het belangrijk om deze basis op een aantal punten nog nader te concretiseren. Dit doen we aan de hand van ruimtelijk-programmatische spelregels die de invulling van het gebied als geheel, plus een aantal belangrijke gebouwen en openbare ruimten inkaderen. Daarnaast wordt stilgestaan bij de (technische) omgevingsopgaven die in het vervolgproces onderzocht en uitgewerkt dienen te worden. Ten slotte wordt stil gestaan bij de grote ontwerpopgaven voor het vervolg. 

De ruimtelijk-programmatische spelregels zijn bepalend voor de nadere uitwerking van het ontwikkelkader. Ze beogen de kwaliteit en samenhang van het ensemble, publieke ruimtes en belangrijke gebouwen te borgen, maar tegelijkertijd vrijheid te bieden binnen het ontwerptraject dat volgt op dit omgevingsprogramma. De spelregels zijn geformuleerd op drie verschillende niveaus: 

Gebiedsbreed
Deze spelregels waarborgen samen met het ontwikkelkader de samenhang, het karakter en de verblijfskwaliteit van het gebied als geheel, de openbare ruimte en het ensemble van gebouwen in het complex.

Publieke ruimten
Voor de vier belangrijke publieke ruimten (Fabriekshart, Koeltorenpark, Stationsentree en Doorsteek) zijn specifieke spelregels gedefinieerd. Bij het Fabriekshart worden ook spelregels gedefinieerd voor de Overweghal (44) die nauw samenhangen met de buitenruimte. Daarnaast wordt de relatie tot de Industriestraat en Laan Hart van Zuid nader geduid. 

Specifieke gebouwen
Voor een aantal belangrijke gebouwen zijn bovenop de bovenstaande spelregels een aantal specifieke regels opgenomen. 

5.2 Spelregels – Gebiedsbreed

Om het karakter en verblijfskwaliteit van de KMS-locatie als geheel te borgen zijn de volgende spelregels gedefinieerd: 

Horizontaal ensemble
De KMS-locatie wordt ook in de toekomst gekenmerkt door haar horizontale karakter met lange wanden. Het toekomstig hoogteprofiel is passend bij de huidige dominante bouwhoogten. Hierbij is het mogelijk om in delen van het gebied hoger te bouwen dan op dit moment het geval is. Er is sprake van een integrale afweging, waarbij de omvang van volumes, hoogte en de compositie als geheel meegenomen worden. 

Het is mogelijk om weloverwogen hoogteaccenten toe te voegen mits dit past binnen het horizontale karakter van het KMS-ensemble en de compositie van Hart van Zuid. Daarnaast dient aandacht te zijn voor de kwaliteit van de openbare ruimte en bezonning. 

Aanhechten van bouwvolumes
De historie en opbouw van de KMS-locatie wordt gekenmerkt door haar pragmatiek. Ogenschijnlijke “ongelukjes” waarbij hallen en andere gebouwen gaandeweg tegen elkaar aan zijn gebouwd ter facilitering van de fabrieksprocessen. Nu, vele jaren later, heeft dit gezorgd voor een rijkheid aan aaneengesloten volumes die kenmerkend zijn voor het complex. Bij het toevoegen van nieuwe bouwvolumes vormt dit principe van aanhechten, waarbij gebouwen aan elkaar geklonken worden, een belangrijk gegeven. 

Voetgangersgebied, toegankelijk voor fietsers
De openbare ruimte binnen de KMS-locatie is primair gericht op de voetganger, maar is wel toegankelijk voor fietsers. Auto’s worden uit het zicht in gebouwde voorzieningen geparkeerd. Ook fietsen worden in gebouwde voorzieningen dicht bij belangrijke bestemmingen gestald. Er wordt strategisch nagedacht over de positionering van de entrees voor parkeervoorzieningen en fietsenstallingen om activiteit op straatniveau in de hand te werken. 

Robuuste en gedifferentieerde groenstructuur
Binnen de KMS-locatie dient een robuuste, biodiverse groenstructuur gerealiseerd te worden. Dit is niet alleen van groot belang voor een toekomst- en klimaatbestendig gebied, maar ook voor de leefbaarheid. Hierbij wordt zorg gedragen voor een gedifferentieerde groene invulling, waarbij ook ruimte is voor grootschalig groen zoals bomen van de eerste orde. Daarnaast is er aandacht voor het toepassen van inheemse soorten. 

De KMS-locatie omvat twee grotere groenvoorzieningen: Het Mijnschachtpark en het Koeltorenpark. Het Mijnschachtpark kenmerkt zich als compact stadspark waar een aantrekkelijke groene omgeving samengaat met stedelijk leven. Het Koeltorenpark is groter en rustiger van aard. Het groen is hier meer weelderig van karakter met meer ruimte voor bijvoorbeeld oppervlaktewater. De verbindingen binnen het gebied en de twee parken dienen zoveel mogelijk vergroend te worden. Er wordt aansluiting gezocht op de groenstructuren in de omgeving om de toegevoegde waarde binnen Hart van Zuid te maximaliseren. Daarnaast zal onderzocht worden welke kansen er zijn voor groen op daken of aan gevels. 

Gezonde openbare ruimte:
Bij de inrichting van de openbare ruimte wordt een gezonde levensstijl gestimuleerd. Dit betekent dat deze uitnodigt tot lopen en fietsen en op natuurlijke wijze verblijf en ontmoeting faciliteert. Hierbij is aandacht voor de integratie van beweegtracks. Deze visueel herkenbare, (sociaal) veilige en aantrekkelijke routes voor wandelaars, hardlopers, fietsers, skeelers en urbansporters worden gebruikt om te sporten en helpen om beweging in het dagelijks leven te integreren. Ze vormen onderdeel van het grotere netwerk van reguliere fiets- en wandelroutes. 

Klimaatconcept
Voor de KMS-locatie dient een integraal klimaatconcept opgesteld te worden. Dit klimaatconcept dient uitspraken te doen over zowel de openbare ruimte als over bestaande en nieuwe gebouwen, aansluitend op de hiervoor geldende normen. Groen en water vormen de kernopgave voor het klimaatconcept. Vanuit dit perspectief is gerichte aandacht voor de extremen die vanuit klimaatbestendigheid aan de bebouwde omgeving gesteld worden, zoals hitte, wateroverlast, koude en droogte.

5.3 Spelregels – Publieke ruimte

Fabriekshart
Het Fabriekshart vormt het publieke brandpunt van de KMS-locatie en wordt gevormd door het Mijnschachtpark en de Overweghal (44). Het is dé plek waar gebruikers, bewoners en bezoekers samenkomen en het karakter van het gebied ervaren. Het publieke karakter van deze plek wordt geborgd aan de hand van een aantal aspecten: 

• Fysiek:
  Wat is de relatie tussen de Overweghal (44), Mijnschachtpark en omgeving? En hoe worden uitstraling en karakter geborgd?

• Sociaal:
  Wat biedt het Fabriekshart voor de gebruikers van de KMS-locatie en omgeving? Hoe relateert het zich tot de andere programma's op de locatie?

• Mentaal:
  Hoe wordt de "Wow-factor" geborgd? En hoe relateert het Fabriekshart zich tot het verhaal van de KMS-locatie?
  

Vanuit dit perspectief dient in de uitwerking van Het Fabriekshart rekening gehouden worden met de volgende spelregels:

De noordzijde van de Overweghal (44) wordt gekenmerkt door een voorruimte die het “Wow”-gevoel moet vangen.
De voorruimte dient de volgende kenmerken te hebben:

• Imposante maat en schaal:
  De volledige hoogte van de hal is beleefbaar en de voorruimte heeft een diepte van minimaal 20 meter. Binnen het deel van de Overweghal (44) dat geen onderdeel uitmaakt van deze voorruimte zijn meer mogelijkheden om nieuwe volumes, vloeren en wanden toe te voegen, bijvoorbeeld ten behoeve van de mobiliteitsopgave of andere functies.

• Industrieel karakter in de spotlights:
  Het industriële karakter van de hal vormt een integraal onderdeel van het spektakel. Denk hierbij aan de kraanbanen, robuuste constructies, technische installaties en glazen vensters/dakpartijen

Er is sprake van een zachte overgang tussen het Mijnschachtpark en de voorruimte van de Overweghal (44). Samen vormen zij het publieke Fabriekshart.
Dit betekent dat de uitwerking moet voorzien in: 

• Een grote en representatieve entree met een zichtbaar publiek karakter. Het ontwerp communiceert duidelijk dat de bezoeker werlkom is om binnen te treden, er is geen sprake van "drempelwerking";

• De activiteiten binnen de voorruimte van de Overweghal (44) zijn voel- en zichtbaar vanuit het Mijnschachtpark;

• De uitwerking van de plint-, entree- en openbare ruimte-ontwerpen maken overloop van (tijdelijke) programmering tussen de voorruimte van de Overweghal (44) en het Mijnschachtpark mogelijk;

• Rondom het Mijnschachtpark worden voldoende publieksgerichte activiteiten georganiseerd, zodat de plek samen met de voorruimte van de Overweghal (44) als één levendig gebied ervaren wordt.

De programmering van de voorruimte weerspiegelt het innovatieve karakter van de KMS-locatie en SHE. Het is verbindend voor gebruikers van de locatie, omgeving en regio.
Belangrijke programmatische uitgangspunten voor de (reguliere) invulling van de voorruimte zijn daarom: 

• De voorruimte moet verbinden. Het is een plek waar gebruikers van de KMS-locatie en daarbuiten elkaar ontmoeten;

• De voorruimte is uitnodigend naar bezoekers toe. Als iemand voor het eerst binnentreedt heerst er een "hier mag en wil ik zijn" gevoel;

• De voorruimte is voor iedereen toegankelijk;

• De innovatieve ambitie is hier beleefbaar. Er heerst een sfeer van technisch vernuft en pionieren. De verbinding met bedrijfsleven en onderwijsinstellingen is hier in het bijzonder kansrijk.

De zuidzijde van de Overweghal (44) is voorzien van een functionele en representatieve entree.
Dit betekent dat de uitwerking moet voorzien in:

• Een entree tot de Overweghal (44) en eventuele Mobiliteitshub. Deze entree is functioneel van aard en in zijn hiërarchie secundair aan de entree aan de noordzijde;

• Een aantrekkelijk gevelbeeld;

• Een publieksgerichte functie op de zuidwesthoek van het gebouw om de levendigheid van de routes richting Koeltorenpark, ROC en Oude Ketelmakerij te borgen.

De Mijnschacht als levendig stadspark
De Mijnschacht vormt een levendig stadspark waarbinnen stedelijk leven, groen- en klimaatopgaven samenkomen. Hierin ligt een zorgvuldige ontwerpopgave waarin gezorgd moet worden dat naast de activiteiten in, om en rond het park, ook het groene karakter en de rol in de klimaatopgave gewaarborgd worden. Dit vraagt om een robuust landschapsontwerp met divers en zoveel mogelijk aaneengesloten groen. Binnen het maken hiervan zal een “groen, tenzij” principe worden toegepast. Ook als dit opgaven rondom beheer en onderhoud met zich meebrengt in relatie tot het intensief gebruik van de plek.

Behoud karakteristieke historische draagstructuren
De draagstructuren van de Mijnschacht (45) zijn de oudste binnen de KMS-locatie. Er wordt onderzocht hoe deze behouden en hergebruikt kunnen worden binnen het nieuwe Mijnschachtpark. 

Koeltorenpark

De koeltorens (22) als identiteitsdrager
De karakteristieke koeltorens vormen een belangrijk herkenningspunt voor de KMS-locatie. De inpassing van de koeltorens binnen het nieuwe park verdient bijzondere zorg. De zichtrelatie met De Oude Ketelmakerij is hierbij onderdeel van de opgave.

Aansluiting op de Wilhelminaschool en het Dikkers-Complex
De Wilhelminaschool ligt buiten het plangebied van de KMS-locatie, maar sluit met haar glazen atrium aan op het Koeltorenpark. Dit gebouw krijgt op termijn een nieuwe invulling. Binnen de planvorming dient zodanig afgestemd te worden dat de twee ook in de toekomst goed op elkaar aansluiten. 

Ook de overgang tussen het Koeltorenpark en Dikkers-Complex behoeft aandacht. Er wordt gezocht naar een kwalitatief hoogwaardige oplossing ondersteunend aan het groene karakter van het park. Daarnaast worden de mogelijkheden voor het doorzetten van een looproute vanaf de Fabrieksstraat over het Dikkersterrein verkend. 

Groen-blauwe buffer voor de KMS-locatie
Als grootste groenvoorziening binnen de KMS-locatie vormt het Koeltorenpark een belangrijke spil in de klimaatopgaven. Dit betekent dat in de uitwerking voldoende ruimte gereserveerd moet worden voor (oppervlakte)water en divers, robuust groen. 

Integraal onderdeel van de groenstructuur binnen Hart van Zuid
Het Koeltorenpark is een belangrijke plek van ontspanning binnen het stedelijke Hart van Zuid. Dit vraagt om aandacht voor de aantakkingen op de grotere groen-blauwe structuren, in het bijzonder aan de overzijde van de Laan Hart van Zuid. Planvorming binnen de diverse deelgebieden van Hart van Zuid dient hierbij afgestemd te worden. 

Ruimte voor sport en bewegen
Het Koeltorenpark wordt ingericht met interactieve elementen die beweging stimuleren. Hierbij wordt rekening gehouden met de belangrijke rol die het park heeft binnen de groen- en wateropgave. 

Stationsentree

Een uitgesproken en herkenbare hoofdentree
De aansluiting van de Fabrieksstraat op het Industrieplein vormt de hoofdentree van de KMS-locatie richting station en binnenstad. Om hier invulling aan te geven zal: 

• Een uitgesproken statement richting het station gemaakt moeten worden om zo de zichtbaarheid te vergroten. De noordgevels van de KMS-locatie vormen hierbij een integraal onderdeel van de uitstraling van het Industrieplein;

• Een goede, intuïtieve loopverbinding gerealiseerd moeten worden tussen Fabrieksstraat, station en binnenstad. Het moet laagdrempelig aanvoelen om van station naar de KMS-locatie te wandelen en vice versa. Deze ontwerpopgave vraagt om een integrale blik op de noordelijke entree van de Fabrieksstraat, het Industrieplein, Europatunnel en station.

Doorsteek

De Doorsteek als verbinder tussen KMS en ROC van Twente
De Doorsteek is onderdeel van een belangrijke as binnen Hart van Zuid die ROC, KMS en de Oude Ketelmakerij met elkaar verbindt. Dit vraagt om: 

• Een aantrekkelijke en herkenbare entree richting het ROC;

• Continuïteit in de verbinding die ook buiten het KMS-terrein zichtbaar is. De oversteek op de Industriestraat vormt hierbij een aandachtspunt.

Kruising Doorsteek en Fabrieksstraat als brandpunt
De kruising tussen de Fabrieksstraat en de as ROC-KMS-Oude Ketelmakerij valt samen met een historische draaischijf. De kruising van deze twee belangrijke routes vormt een levendig punt binnen het gebied waar publieksgerichte programma’s bijdragen aan het activeren van de openbare ruimte. Indien de mobiliteitshub binnen de Overweghal gerealiseerd wordt zal aan de zuidzijde een toegang gesitueerd worden. Het ondersteunend publieke programma van de hub zal ook aan deze zijde een gezicht krijgen. De hoofdentree tot (het zuidelijk deel) van de Grote Stelplaats (43) zal ook rondom deze kruising gesitueerd worden.

Industriestraat

Aansprekend gezicht richting de Industriestraat
De activiteiten binnen de KMS-locatie zijn in de toekomst zichtbaar vanaf deze belangrijke route door Hart van Zuid. Dit vraagt om een overwegend transparant gevelbeeld in de plint, in het bijzonder ter hoogte van de Grote Stelplaats (43). Het is geen vereiste om toegangen aan de Industriestraat te situeren. De afleesbaarheid van de historische gelaagdheid van de gebouwdelen is onderdeel van de nieuwe opgave voor deze gevelwand.

Aantrekkelijke looproute tussen het ROC en de KMS-locatie
Tussen het ROC en de KMS-locatie ontstaat via de Doorsteek een aantrekkelijke looproute in het verlengde van de huidige westelijke ingang. De oversteekbaarheid van de Industriestraat en de herkenbaarheid van de route op deze kruising behoeft aandacht. 

Laan Hart van Zuid

Laan Hart van Zuid als representatieve parklaan
De bebouwing aan de oostzijde van de KMS-locatie draagt bij aan de uitstraling Laan Hart van Zuid als representatieve parklaan. Daarbij wordt met het volgende rekening gehouden: 

• De rechthoekige bebouwing volgt de noord-zuidrichting van het ensemble van de KMS-locatie. De afstand die ontstaat tussen de rechthoekige bebouwing en de gekromde laan die Hart van Zuid doorsnijdt, wordt gekenmerkt door een representatieve groene invulling;

• De bebouwing is in ieder geval voorzien van functionele (woning)toegangen richting de Laan Hart van Zuid. Het is geen verplichting hier een ander publieksgericht programma te realiseren.

Aansluiting groenstructuur ten hoogte van het Koeltorenpark
Het Koeltorenpark vormt een belangrijk onderdeel van de groen-blauwe structuur binnen Hart van Zuid. Binnen de verkeerskundige mogelijkheden van de Laan Hart van Zuid moet gekeken worden naar de kansen om deze aan te sluiten op de groenvoorziening aan de oostzijde van de laan en de oversteekbaarheid en zichtrelatie te verbeteren. Ook de verbinding met groenstructuren aan de westzijde van de KMS-locatie behoeft aandacht. 

5.4 Spelregels – Gebouwspecifiek 

Zuidelijk deel Grote Stelplaats (Gebouw 43) 

Open karakter richting de Fabrieksstraat:
De activiteiten binnen het zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (43) vormen een belangrijk onderdeel van de beleving aan de Fabrieksstraat. Er is sprake van een zachte overgang tussen binnen en buiten, met een aantrekkelijk open gevelbeeld en uitnodigende toegangen voor bezoekers. Functies gericht op het brede publiek en visueel aansprekend worden zoveel mogelijk richting de Fabrieksstraat gepositioneerd. 

Hoofdingang aan de zuidzijde:
De hoofdentree van het zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (43) dient richting de draaischijf Fabrieksstraat-Doorsteek gesitueerd te worden. Hiermee bevindt deze zich op het kruispunt van verbindingen met het ROC van Twente en het station. 

Aansprekend gezicht richting de Industriestraat:
Het zuidelijk deel van Grote stelplaats (43) heeft een transparante plint richting de Industriestraat. Het is geen vereiste om toegangen richting de Industriestraat te situeren. 

Begane grond is open en toegankelijk van aard:
De interne opzet heeft een open karakter op de begane grond. In deze “Werkstad” kan men zich vrij bewegen tussen en rondom de diverse bedrijven en werkplaatsen. Hierbij kan gedacht worden aan Box-in-Box-achtige oplossingen of het werken met afgebakende gebieden op de vloer die vrij door bedrijven ingevuld kunnen worden. Binnen de zijbeuken bestaat de mogelijkheid om verder te compartimenteren en verdiepingen toe te voegen zolang dit een transparant karakter richting het middendeel heeft. 

Omvang, vrije hoogte en lichtinval van het middendeel blijven beleefbaar:
De beleving van het zuidelijk deel van de Grote Stelplaats (43) is nauw verbonden met de omvang, vrije hoogte en lichtinval. De zichtbaarheid van hoogte-, lengte- en breedtematen zijn hierin cruciaal. De hal mag daarom in het middendeel niet visueel gecompartimenteerd worden in de lengterichting. Daarnaast mag de invulling van de middenstuk geen afbreuk doen aan het beleven van de vrije hoogte en lichtinval. 

Integraal klimaatontwerp:
Binnen het integraal klimaatontwerp voor het gebied dient bijzondere aandacht te zijn voor de Grote Stelplaats (43). Het op duurzame wijze realiseren van een goed binnenklimaat vormt een uitdaging. Daarnaast zal onderzocht worden welke kansen het grote dakvlak biedt voor de duurzaamheidsopgave van het gebied als geheel. 

Noordelijk deel Grote Stelplaats (Gebouw 43) 

Zichtbare gelaagdheid:
Het noordelijk deel van de Grote Stelplaats (43) bestaat uit een kenmerkende aaneenschakeling van separate volumes van verschillende leeftijden. De gelaagdheid van dit bouwdeel moet bij transformatie of herontwikkeling zichtbaar blijven. 

Compartimenteren mogelijk:
Bij herontwikkeling of transformatie van het noordelijk deel van het noordelijk deel van de Grote Stelplaats (43) is het (in tegenstelling tot het zuidelijk deel) toegestaan de hal te compartimenteren. Ook kan de herontwikkeling van delen in het vervolgtraject nader onderzocht worden. 

Integraal klimaatontwerp:
Binnen het integraal klimaatontwerp voor het gebied dient bijzondere aandacht te zijn voor de Grote Stelplaats (43). Het op duurzame wijze realiseren van een goed binnenklimaat vormt een uitdaging. Daarnaast zal onderzocht worden welke kansen het grote dakvlak biedt voor de duurzaamheidsopgave van het gebied als geheel. 

Overweghal (Gebouw 44) 

Integraal klimaatontwerp:
Binnen het integraal klimaatontwerp voor het gebied dient bijzondere aandacht te zijn voor de Overweghal (44). Het op duurzame wijze realiseren van een goed binnenklimaat vormt ook hier een uitdaging. Daarnaast zal onderzocht worden welke kansen het grote dakvlak biedt voor de duurzaamheidsopgave van het gebied als geheel.

Onderdeel van het Fabriekshart
De Overweghal (44) vormt een belangrijk onderdeel van het Fabriekshart. De bijbehorende spelregels zijn nader uitgewerkt binnen het onderdeel openbare ruimte.

Schoorsteen & Koeltorens (Gebouw 22)

Schoorsteen & Koeltorens (22) als herkenningspunt:
Zowel de Koeltorens (22) als de monumentale schoorsteen tussen het Ketelhuis (24) en de Wilhelminaschool vormen belangrijke herkenningspunten in het gebied. Deze objecten worden met speciale zorg ingepast.   

Voor de volgende gebouwdelen zijn geen specifieke spelregels opgenomen bovenop de algemene uitspraken binnen het ontwikkelkader:

• Dienstgebouw (Gebouw 5)

• Pijpenbuigerij (Gebouw 21)

• Ketelhuis en aanpalende gebouwen (Gebouw 24)

• Ketelmakerij (Gebouw 50)

• Kantoorgebouwen (Gebouw 3/4)

5.5 Omgevingseffecten

De ontwikkeling van de KMS-locatie roept diverse milieu- en verkeerstechnische vraagstukken op. De uitwerking van specifieke maatregelen en toetsing hiervan zal plaatsvinden in de vervolgfasen. Desalniettemin kunnen op basis van dit omgevingsprogramma al een aantal belangrijke opgaven gedefinieerd worden die in het vervolg uitgewerkt moeten worden. De belangrijkste worden hieronder bondig op een rij gezet.

Geluidsbelasting vanuit de omgeving
De KMS-locatie ligt dicht bij het spoor en wordt omringd door een aantal veelgebruikte wegen. Met name de woningbouw is gevoelig voor de geluidsbelasting die deze met zich meebrengen. Er moet onderzocht worden of de geluidsbelasting voldoet aan beleid, wet- en regelgeving. Volgens eerste inschattingen lijkt spoorweglawaai geen problemen op te leveren. Geluidshinder vanuit autoverkeer dient nader onderzocht te worden. 

Geluidsbelasting binnen de KMS-locatie
De KMS-locatie kent een gemengd programma waar ook in de avonduren activiteiten zijn. Dit kan met name voor de woningen leiden tot onaanvaardbare geluidsoverlast. Er zullen maatregelen nodig zijn op gebouwniveau, maar bijvoorbeeld ook in de afwikkeling van groepen tijdens evenementen. Bijzondere aandachtspunten hierbij zijn:

• Programmering van het Fabriekshart in relatie tot de toekomstige woningbouw;

• Eventuele woningbouw rondom de Grote Stelplaats (43) i.r.t. het aanwezige werk-, voorzieningen- en cultuurprogramma;

• Begrip bij potentiële bewoners over de reuring die wonen in een gemengd stedelijk gebied met zich meebrengt.

Verkeersafwikkeling
Met de functieverandering en het toevoegen van het woon-, werk-, voorzieningen- en cultuurprogramma zal de KMS-locatie in de toekomst meer verkeersbewegingen opleveren. De ontsluiting van het autoparkeren, de benodigde opstelruimte en het effect op de verkeersdoorstroming in de omgeving zal nader onderzocht moeten worden. Uitgangspunt bij het ontsluiten is dat de verkeersveiligheid te alle tijden gewaarborgd blijft. 

Toetsing van het klimaatconcept
Het klimaatconcept vormt een integraal onderdeel van de ruimtelijk-programmatische vervolguitwerking. De resultaten van dit klimaatconcept dienen getoetst te worden aan de geldende normen. 

Maatregelen t.o.v. externe veiligheidszones spoor
Rondom het spoor dient rekening gehouden te worden met externe veiligheid, dit heeft consequenties voor de KMS-locatie. 

5.6 Ontwerpvraagstukken 

5.6.1. Overzicht van belangrijke ontwerpopgaven, NOG TOEVOEGEN

Dit omgevingsprogramma vormt de basis voor de nadere ruimtelijk-programmatische uitwerking van de KMS-locatie. Tijdens het opstellen van dit omgevingsprogramma zijn een aantal belangrijke ontwerpopgaven gedefinieerd die in het vervolgproces beantwoord dienen te worden: 

Hoe is er een representatieve en aantrekkelijke entree richting het station te realiseren?
De aansluiting van de Fabrieksstraat op het Industrieplein vormt de hoofdentree van de KMS-locatie. Het realiseren van een uitgesproken en herkenbare entree is echter een grote integrale opgave. Ten eerste door de positie van het huidige VDL-gebouw dat geen onderdeel uitmaakt van het plangebied van de KMS-locatie. Dit gebouw neemt een groot deel van het zicht op de locatie vanuit het station weg. Daarnaast hebben het gebouw inclusief achterliggende parkeergarage blinde gevels richting de eerste meters van de Fabrieksstraat, wat afdoet aan de uitstraling. 

De plek waar de KMS-locatie wel haar gezicht kan tonen is het voormalig Dienstgebouw (5). Dit te behouden historische gebouw wordt gekenmerkt door zijn mooie ronde gevel. Echter is het ingetogen van karakter. Om de zichtbaarheid van de locatie te vergroten dient onderzocht worden hoe aan de noordzijde een meer herkenbaar gezicht gerealiseerd kan worden. 

Ten slotte is aandacht nodig voor de verbinding met de binnenstad en het station. Zo sluit de huidige oversteekplaats niet aan op de Fabrieksstraat zelf. De oversteekbaarheid en uitstraling van de KMS-locatie vormen samen een integrale ontwerpopgave. 

Hoe kan de aansluiting op het Dikkerscomplex vorm krijgen?
De aansluiting op het Dikkercomplex ten zuiden van de KMS-locatie vraagt in het bijzonder om aandacht. Op de eerste plaats gaat dit over de aansluiting op de nieuwe gevel van het Dikkerscomplex. Daarnaast is er de ambitie om in het verlengde van de Fabrieksstraat een langzaamverkeersroute door te trekken door het Dikkerscomplex en verder in zuidelijke richting. Er dient onderzocht te worden welke mogelijkheden er zijn om de aansluiting met het Dikkerscomplex zo te realiseren dat het een logische verbinding krijgt met het groene verblijfskarakter van het Koeltorenpark.

Hoe zijn de aansluitingen op de omgeving te borgen?
De KMS-locatie vormt een belangrijk schakelpunt in de omgeving. Naast de uitwerking van de bovenstaande verbindingen dient er ook aandacht te zijn voor de oost-west verbindingen. De aard van deze verbindingen qua verkeer, water en groen, de oversteekbaarheid van de Industriestraat en Laan Hart van Zuid en de inpassing van routes binnen de omliggende planontwikkelingen vormen hierbij relevante elementen. Dit is een integrale stedenbouwkundige ontwerpopgave die voorbij de plangrenzen van de KMS-locatie gaat. 

6.1 Colofon

Dit document is opgesteld door SITE urban development in opdracht van en samenwerking met de gemeente Hengelo en Trebbe.

Beeldmateriaal
Een deel van de gebruikte beelden is afkomstig uit de beeldenbank van SITE, het archief van Trebbe en de Gemeente Hengelo en de Provincie Overijssel. In dit boekwerk zijn daarnaast beelden gebruikt afkomstig van het internet. Hierbij zijn auteursrechten niet specifiek benoemd. Daarnaast gaat in bijzonder dank uit naar de fotografen die de locatie vastgelegd hebben vanuit de Photowalk Overijssel.

 

 

KMS locatie

/join/id/regdata/gm0164/2024/ccaafc0efa964d579e986addb5c924e5/nld@2024‑10‑29;09525926