Economische Visie Stichtse Vecht 2025

Ondertekening

Economische toekomstvisie Stichtse Vecht 2025

Kansen pakken is mensenwerk

Opdrachtgever: Gemeente Stichtse Vecht

Rotterdam, 6 november 2014

1Aan de slag met de economische toekomstvisie Stichtse Vecht 2025

Bundeling van krachten in één unieke gemeente

De gemeente Stichtse Vecht is een jonge gemeente, ontstaan in 2011 door samenvoeging van de voormalige gemeenten Breukelen, Loenen en Maarssen. Het biedt een unieke ligging in de Randstad tussen Amsterdam, Schiphol en Utrecht. Centrale verkeersaders lopen door de gemeente met de A2, het spoor en het Amsterdam-Rijnkanaal. De gemeente biedt al vele honderden jaren een hoge kwaliteit van het buitengebied voor de grote steden en dat is zichtbaar in de landgoederen en buitenplaatsen langs de Vecht. Deze aantrekkelijke uitgangspositie maakt het mogelijk om meer uit economische ontwikkeling te halen dan tot nu toe het geval is en op zo’n manier dat dit een bijdrage levert aan de brede maatschappelijke ontwikkeling binnen de gemeente en regio. Dit vraagt om een duidelijke koers gebaseerd op een heldere visie.

Focus op Morgen

Begin 2013 heeft de gemeenteraad van Stichtse Vecht haar toekomstvisie voor de lange termijn tot 2040 vastgesteld. Onder de titel Focus op Morgen geeft de gemeenteraad aan waar Stichtse Vecht goed in is, wat haar kernwaarden zijn, wat zij belangrijk vindt en wat ze naar de toekomst wil behouden, maar ook kijkt zij naar wat er op haar afkomt. Het belang van eigen identiteit, positionering binnen het grotere geheel van de regio en een toekomst waarbij economie en ecologie hand in hand gaan staan daarbij centraal.

Focus op Morgen is een eerste belangrijke stap door een afwegingskader voor de gemeente op hoofdlijnen neer te leggen. In vervolg hierop worden door het college diverse deelvisies voor de korte en middellange termijn opgesteld. Deze deelvisies komen participatief en gebiedsgericht tot stand en gaan concreet en op een gedetailleerder niveau in op ontwikkelingsmogelijkheden voor de belangrijkste thema’s en locaties. Gezamenlijk leveren de deelvisies hun bijdrage aan een strategische agenda voor de toekomst. Met de Economische Visie Stichtse Vecht 2025; Kansen pakken is mensenwerk komt het college tegemoet aan het verzoek van de raad om ook specifiek voor het thema economie een deelvisie uit te werken.

Een economische visie gericht op kansen

De Economische Visie moet concreet maken hoe de economie van Stichtse Vecht zich het beste kan ontwikkelen in de periode tot 2025. Het gaat daarbij om de volle breedte van de economie, met al haar diversiteit aan sectoren en werklocaties. De visie moet duidelijkheid scheppen richting bewoners, bedrijven en organisaties over wat zij van het gemeentelijk economisch beleid mogen verwachten. De visie vormt een kader waarbinnen plannen getoetst kunnen worden, initiatieven gefaciliteerd en gestimuleerd en nieuwe ontwikkelingen mogelijk gemaakt.

Het gaat daarbij vooral om het benutten van kansen. Uiteindelijk is het de ondernemer die kansen moet pakken en verzilveren.

Opbouw van de visie

Voorliggend visiedocument biedt via hoofdstuk 2 en 3 bondig de kern van waar Stichtse Vecht met haar economische ontwikkeling naar toe wil. Het geeft de ambitie voor de periode tot 2025 en de strategie waarmee vervolgens aan deze ambitie gewerkt gaat worden. Aanvullend biedt dit document via de hoofdstukken 4 en 5 een samenvatting van de onderbouwing voor het gekozen visiebeeld. Deze onderbouwing is tot stand gekomen door grondige analyse van het functioneren van de bestaande economie en de kansen en bedreigingen richting de toekomst. Een uitgebreide inventarisatie van de economie van Stichtse Vecht en analyse van haar functioneren is opgenomen in het Bouwstenenrapport dat als bijlage bij de visie is opgenomen.

Deze Economische Visie zoek nadrukkelijk de verbinding met de andere deelvisies om het toekomstbeeld kracht bij te zetten of om de realisatiemogelijkheden te vergroten. De Economische Visie vraagt op haar beurt ook om een verdere uitwerking op het moment dat deelthema’s apart en op een gedetailleerder niveau aandacht vragen. Voorbeelden zijn uitwerkingen op het gebied van detailhandel, bedrijventerreinen, recreatie & toerisme en horeca. Deze uitwerkingen zijn inmiddels in gang gezet of zullen op korte termijn worden gestart.

Een economische visie om gericht mee aan de slag te gaan

De Economische Visie krijgt slagkracht door hier een stevig pakket aan samenhangende maatregelen aan te koppelen. Voortbouwend op deze Economische Visie wordt een dynamische uitvoeringsagenda opgesteld. Deze maakt duidelijk welke maatregelen in de tijd worden uitgevoerd en welke partijen daarbij betrokken worden.

2De economische toekomstvisie Stichtse Vecht 2025

Onze ambitie voor 2025

De ambitie van Stichtse Vecht is op een gezonde en robuuste wijze de economie verder te ontwikkelen door bestaande kwaliteiten te behouden of te versterken. De economische diversiteit die deze gemeente kenmerkt biedt een stevig fundament voor gerichte en stabiele groei. Deze visie is erop gericht dat iedere ondernemer in Stichtse Vecht in 2025 een goed en aantrekkelijk vestigingsklimaat in onze gemeente aantreft en volop mogelijkheden krijgt om hun activiteiten uit te kunnen bouwen. De schaal waarop onze jonge gemeente nu kan werken, biedt kansen om meer te bereiken dan voorheen mogelijk was. Het doel is om de bestaande bedrijven (van zzp’er tot grootbedrijf) te koesteren en kansen op uitbreiding te bieden. Tevens biedt de gemeente ruimte aan nieuwe bedrijven om zich in onze gemeente te vestigen. Met groei van de economische activiteiten worden meer banen gecreëerd voor werknemers uit onze en omliggende gemeenten. Die economische groei vormt een onderlegger voor de welvaart van de gemeente en via de lokale bestedingen het welzijn van de burgers.

Groei in de gemeente en erbuiten

Groei van de Stichtse economie wordt beïnvloedt door de mate waarin de bedrijven binnen de gemeente succesvol kunnen opereren en kunnen beschikken over de juiste arbeidskrachten. Veel inwoners van Stichtse Vecht werken in Utrecht, Amsterdam en Schiphol. Ook het omgekeerde is zichtbaar, er is dagelijks een inkomende stroom werknemers van buiten de gemeente. Juist de ligging langs de (tegenwoordig vrijwel filevrije) A2 zorgt voor goede verbindingen van de gemeente met de omliggende regio’s die deze dynamiek van de beroepsbevolking mogelijk maakt. Voor de ondernemers is dat een belangrijke kwaliteit van de gemeente. Er is een goed opgeleide beroepsbevolking beschikbaar binnen afzienbare reistijd en reisafstand. Die kwaliteit maakt het mogelijk om keuzes te maken voor het type economische groei wat in de gemeente gewenst is en welke groei in omliggende gemeenten kan plaatsvinden.

Unieke kwaliteiten verder benutten

De gemeente Stichtse Vecht kent een hele interessante en diverse economie waarin het economisch zwaartepunt ligt in verstedelijkt zuiden van de gemeente omgeven door rust, ruimte en recreatieve mogelijkheden langs de Vecht, de historische kernen en het groenblauwe buitengebied. Dit is een unieke combinatie die de gemeente in de komende jaren verder wil benutten.

Met een gerichte strategie wil de gemeente dan ook de economische positie op de as tussen Amsterdam en Utrecht verder versterken. Dit onder andere door het aantrekken en goed accommoderen van groeiende bedrijven die werkgelegenheid opleveren voor de inwoners van de gemeente zelf en de regio. Deze groei wordt gerealiseerd door een strategie te volgen gericht op het benutten van kansen en sterktes die zich in de komende jaren voor doen.

Vanuit de omliggende gemeenten biedt het groenblauwe buitengebied en historische kernen een zeer aantrekkelijk recreatiegebied voor toeristen en dag bezoekers. De gemeente wil de bekendheid van de recreatiemogelijkheden binnen de gemeente vergroten en bezoekers verleiden vaker en langer voor een verblijf in Stichtse Vecht te kiezen. Dit leidt tot extra bestedingen en daarmee meer inkomsten en werkgelegenheid voor de recreatieve sector en de retail.

Het waarborgen van de aanwezige kwaliteiten en waar mogelijk versterken van de economie van Stichtse Vecht vraagt om een visie op het gebied en een passende strategie. Hieronder wordt de visie van de gemeente en de onderliggende strategie verder toegelicht.

2.1Verschillende ontwikkelingsperspectieven voor noord en zuid

De gemeente kent ruimtelijk bezien een duidelijk verschil tussen het groene-blauwe en landschappelijke noorden, westen en oosten, en het meer verstedelijkte zuiden. Dit verschil zal de komende jaren verder worden versterkt, door de ruimtelijk intensieve bedrijvigheid meer ruimte te bieden aan de zuidzijde. Aan de noordzijde worden meer extensieve economische functies, waaronder recreatie goed ingepast. De redenering hierachter is dat zo de landschappelijke kwaliteit van het noordelijk deel wordt behouden en er voldoende ruimte is voor nieuwe economische activiteiten in de zuidzijde. Door clustering aldaar kunnen bedrijven ook meer profiteren van elkaars nabijheid om zo efficiënter met ruimte en mogelijkheden om te kunnen gaan. Door de keuze voor een economisch intensief verstedelijkt hart (het zuiden) met daaromheen een economie van rust en ruimte te koppelen aan een beeldende gebiedsindeling (zie kaartje), wordt dit duidelijk voor investeerders en ondernemers. De gemeente kan hierdoor een helder en transparant ruimtelijk- economisch beleid voeren.

2.2Inspelen op de toekomst: sectoren

Sectorstructuur onderschrijft de kwaliteiten van noord en zuid en de toekomstige kansen

Stichtse Vecht kent een gezonde, robuuste en diverse economische sectorsamenstelling (zoals diensten, bouw, industrie etc.) die goed aansluit bij de verwachte groei van de diverse bedrijfstakken. Ruim de helft van de werkgelegenheid bevindt zich in sectoren die goederen en diensten buiten de gemeente afzetten. Een deel hiervan opereert op internationale schaal. De rest van de werkgelegenheid is meer lokaal dienstverlenend van karakter en is gebonden aan de (groei en samenstelling van de) bevolking. De handel is met 22% de sterkst vertegenwoordigde bedrijfstak, direct gevolgd door gezondheids- en welzijnszorg. De gemeente kent een dusdanig goede mix aan sectoren dat er geen aanleiding is om in de sectorstructuur beleidsmatig bij te sturen door specifiek in te zetten op achterblijvende bedrijfstakken. De koers is hier het voortbouwen op de reeds sterke bedrijfstakken in de zakelijke dienstverlening, de handel en de horeca/recreatie. Ook semipublieke werkgevers, waaronder de universiteit en zorginstellingen passen goed in het toekomstige profiel van de gemeente.

Kansen pakken in opkomende sectoren: E-commerce (logistiek) en stadsdistributie

Er liggen specifiek voor Stichtse Vecht kansen voor groei van bedrijvigheid in opkomende sectoren. De belangrijkste hiervan is e-commerce en stadsdistributie. Binnen de scope van e-commerce vallen de logistieke activiteiten van grote webwinkels van producenten en grote webwinkels die uitsluitend via internet verkopen (single channel) alsmede de e-commerce activiteiten van retailers (multi channel). Kenmerkend voor deze vestigingen is dat zij in het afzetgebied van hun klanten willen zitten, de nabijheid willen van een pakketnetwerk, hubs of depots en de nabijheid van voldoende en flexibel inzetbare arbeidskrachten van belang achten. Dit betekent in de praktijk dat de nabijheid van grote steden essentieel is. Uiteraard is tevens de bereikbaarheid via de snelweg van groot belang. Deze combinatie van vestigingsplaatsfactoren, biedt kansen voor Stichtse Vecht. Door goed ontsloten grotere kavels aan te bieden nabij de A2, kan nieuwe bedrijvigheid worden aangetrokken. Stadsdistributie (slimme bundeling van vervoerstromen in kleine busjes die de stad in rijden) gaat de komende jaren steeds meer het beeld op de weg rondom de stad bepalen. Het water, zowel het Amsterdam-Rijnkanaal als de Vecht, zou hierin nog wel eens een innovatief en interessant alternatief kunnen bieden. Naast nieuwe opkomende sectoren kunnen ook binnen bestaande sectoren nieuwe concepten en nieuwe product-marktcombinaties tot ontwikkeling komen die zeer kansrijk zijn zoals ontwikkelingen binnen de zorg.

2.3Ruimte geven aan groei

Groei bestaande bedrijven: inspelen op grootte en behoefte

Stichtse Vecht heeft een goede mix van grote, middelgrote en kleine bedrijven. Er is een gezonde verdeling van de omvang van de werkgelegenheid in drie gelijke delen (ca. 33% elk) van bedrijven met meer dan honderd werknemers, tussen de 5 en 100 werknemers en kleine bedrijven (ZZP-ers tot en met 5 werknemers). Elk segment is dus van belang voor de huidige werkgelegenheid en moet ruimte krijgen voor economische activiteiten met het oog op de toekomst. Het is belangrijk om vast te stellen dat de behoeften van de middelgrote en grote bedrijven vaak anders zijn dan die van het kleine bedrijfsleven.

• •

  Ruimte voor kleine bedrijven:

• Voor kleine bedrijven geldt dat zij vaak nog in een dynamisch proces zitten van de opstartfase en bij succes kunnen doorgroeien naar een middelgroot bedrijf. Hier is de trits: van huis uit starten, doorgroeien in een bedrijfsverzamelgebouw en dan de sprong maken naar een eigen locatie. De gemeente zet zich de komende jaren in om een beter inzicht te krijgen in de behoefte naar deze drie type locaties en ervoor te zorgen dat er voldoende ruimte wordt vrijgespeeld om aan de groeidoelstellingen van kleinere bedrijven tegemoet te komen;

• •

  Ruimte voor (middel)grote bedrijven: Bedrijven van een grotere schaal hebben meer ruimte voor ondernemen nodig. Sommige bedrijven passen nog goed in hun huidige jas (kantoor, bedrijventerrein), andere hebben behoefte aan ruimte voor uitbreiding. Vaak is dat mogelijk op de huidige locatie, maar soms is er een nieuwe locatie gewenst. De gemeente streeft ernaar maximaal mee te denken en waar mogelijk faciliteren om die ruimtevraag te accommoderen.

De gemeente gaat haar beleid voor de werklocaties (nog) beter afstemmen op de concrete vraag van ondernemers in hun levenscyclus van hun bedrijf. De focus ligt op het (her)ontwikkelen en opwaarderen van bestaande werklocaties en soms het aanpassen van het profiel van een bedrijventerrein. Daar waar gewenst en mogelijk wordt actief gezocht naar het ontwikkelen van nieuwe locaties. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de Ladder van Duurzame Verstedelijking.

Aantrekken nieuwe bedrijven door ruimte vrij te spelen

Juist vanwege de goede ligging van Stichtse Vecht en de ruimtelijke problemen van buurgemeenten zijn er goede kansen om nieuwe bedrijven aan te trekken. Met het kabinetsbeleid om mainport Schiphol te laten groeien, zijn er buitenlandse investeerders die een nieuwe locatie zoeken in de nabijheid van de luchthaven. Met de verbeterde verbinding A2 – A9 – A4 zijn de reistijden van de luchthaven naar locaties in de gemeente kort. Nieuwe bedrijven vragen wel om ruimte om hun activiteiten te kunnen uitvoeren. Binnen de gemeente blijkt dat veel bedrijventerreinen in de gemeente goed bezet zijn en weinig ruimte aan nieuwe bedrijven biedt. Daar komt bij dat de gemeente hier weinig sturing op kan uitoefenen omdat veel van de bestaande terreinen in eigendom zijn van particulieren. Met het oog op de toekomst wordt hier een tweevoudige strategie gehanteerd:

• •

  Ruimtelijke reservering door uitbreiding van bestaande bedrijventerreinen aan de zuidzijde van de gemeente. De gemeente kan hier zelf als eigenaar grond verwerven in overleg met bestaande terreineigenaren. Eventueel kan een nieuwe groene weidelocatie worden gekozen;

• •

  Verkenning van ruimtelijke intensivering op bestaande terreinen. De gemeente is geen eigenaar van de gronden en zal vanuit een faciliterende rol het overleg aangaan met bestaande eigenaren om te onderzoeken waar kansen liggen voor een verdere optimalisatie van de bedrijventerreinen (bijvoorbeeld door te herstructureren en aanpakken van de openbare ruimte). Optimalisatie, met het oog op vestiging van nieuwe bedrijven, moet plaatsvinden binnen de bestaande contouren, bijvoorbeeld mogelijk is op Angstelkade, Merwedeweg en De Werf. Dit kan ook eventueel vorm krijgen in combinatie van het toevoegen van wonen en combineren met werk op bedrijventerreinen, maar dit heeft niet de voorkeur.

2.4De rol van de gemeente

De gemeente Stichtse Vecht gaat vanuit verschillende rollen het bedrijfsleven en daarmee de Stichtse economie ondersteunen. Dit begint met de voorliggende ambitie vertaald in een visie- document en krijgt vorm in de dagelijkse praktijk van beleid en bestuur. De gemeente is al steeds meer actief in regionale samenwerkingsverbanden en zal ook naar de toekomst toe gericht hier op inzetten. De organisatie en uitvoering van de gemeentelijke dienstverlening wordt waar nodig verder aangescherpt en ontwikkeld om het bedrijfsleven optimaal te kunnen faciliteren. Tot slot zal de gemeente ook haar rol nemen in het delen van kennis en als zodanig als makelaarsfunctie een verbindende factor vormen tussen het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid. We lichten de rollen hieronder verder toe.

Spin in het regionale web

De gemeente Stichtse Vecht zal als een spin in het regionale web opereren om te weten wat bij andere gemeenten speelt, en wat voor beleid en instrumenten ingezet wordt om economische groei te realiseren. Dit inzicht biedt de gemeente de mogelijkheid om aan te sluiten bij interessante initiatieven waar ook Stichtse Vecht van kan profiteren, zich te onderscheiden van andere gemeenten en samen op te trekken daar waar de economische dynamiek de schaal van de gemeente overstijgt.

Voorbeelden van interessante samenwerkingsverbanden op het vlak van toerisme is de samenwerking met de Vechtstreek, Amsterdam en Utrecht. Toeristen komen hier vandaan en samen heb je voldoende massa om een aantrekkelijke beleving op te zetten waar Stichtse Vecht een belangrijk deel van uitmaakt (zoals de stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie als gezamenlijk pakket voor de wereld erfgoed lijst, aansluiting op het sloepenknooppuntensysteem). Ook inhaken op het project ‘Amsterdam Bezoeken, Holland Zien’ biedt kansen voor het aantrekken van toerisme.

Een ander voorbeeld waar regionale samenwerking een echte meerwaarde heeft is in het beschikbaar stellen van nieuwe ruimte voor bedrijvigheid alsook het aantrekken van nieuwe bedrijven. Het beschikbaar stellen van bedrijventerreinen en kantoorlocaties moet in goed overleg met andere regionale partijen afgestemd worden om zo ervoor te zorgen dat er geen onder- of overcapaciteit aan bedrijfsruimte ontstaat (bijv. gezamenlijke kantorenstrategie). Belangrijk is kennis te nemen van deze dynamiek op regionale schaal om goed onderbouwd keuzes te kunnen maken binnen de eigen gemeente. Hier is de gemeente Stichtse Vecht al zeer actief in en zal dit ook in de komende jaren nadrukkelijk blijven doen om kansen voor optimalisering van het vestigings- en ondernemingsklimaat voor bedrijven in Stichtse Vecht te verzilveren.

Concreet betekent dit dat de gemeente een actieve rol zal spelen binnen onder andere de volgende verbanden:

• •

  U10: Bundeling van kracht van tien gemeenten in de regio Utrecht op het gebied van economie, wonen en ruimtelijke ontwikkeling, bereikbaarheid en op het sociale domein; 1

• •

  Economic Board Utrecht (EBU): Samenwerking van bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden in de regio Utrecht;

• •

  Noordvleugel en Metropoolregio Amsterdam (MRA);

• •

  Gooi- en Vechtstreek, waaronder de buurgemeenten Weesp en Wijdemeren.

Dienstverlenende rol gemeente

Een uitdrukkelijke wens vanuit de ondernemers in Stichtse Vecht is dat zij van de gemeente een hoge kwaliteit van dienstverlening verwachten. Zij willen zo min mogelijk tijd kwijt zijn aan wat in hun ogen bureaucratie is. Deze bureaucratie kan soms het gevolg zijn van een beperkte afstamming tussen de verschillende beleidsmedewerkers die richting de ondernemer communiceren of is het gevolg van wet en regelgeving. Voor dit laatste geldt dat de gemeente actief gaat inzetten op het verlagen van de zogeheten administratieve lasten waar mogelijk (minder regels en formulieren) en helder communiceren of het gemeentelijke of landelijke regelgeving betreft. Hierover bestaat bij de ondernemer vaak nog onduidelijkheid wat leidt tot irritatie en onbegrip richting de betreffende ambtenaar. Voor het verlagen van de administratieve lasten en kans op irritatie bij de ondernemer is de gemeente gestart met het opzetten van een multidisciplinair “programma deregulering”. Verder moet goede communicatie ervoor gaan zorgen dat de relatie tussen ondernemer en overheid beter en vanzelfsprekender wordt en dat de ondernemer niet langer verschillende signalen krijgt van andere ambtenaren of bestuurders binnen de organisatie. Om dit te bewerkstelligen zullen aanvragen van ondernemers in multidisciplinaire teams behandeld worden.

Dat betekent dat in het vervolg bij een (aan)vraag gekeken wordt op welke (beleids)terreinen dit mogelijk een doorwerking kan hebben en wordt er een team samengesteld die deze beleidsterreinen dekt (bv iemand van economische zaken, ruimtelijke ordening en het sociale domein). Op deze manier kan er een eenduidige en afgewogen beslissing genomen worden.

Hierop aansluitend is het de ambitie van de gemeente Stichtse Vecht voor het bedrijfsleven een ‘one stop shop’ in te richten, waarbij er één ambtenaar het aanspreekpunt is. Meest voor de hand liggend is dat deze rol wordt ingevuld door de gemeentelijke accountmanager. Deze accountmanager kent de wensen van de ondernemer en krijgt de specifieke vragen door. Deze kunnen het hele werkveld van de gemeente bestrijken van vergunningverlening tot en met onderhoud aan de wegen. De accountmanager werkt vanuit de ‘frontoffice” en schakelt intern met zijn collega’s (backoffice). Vervolgens bundelt de accountmanager de informatie weer richting de ondernemer en zorgt dat de ondernemer tijdig weet waar hij op kan rekenen. De accountmanager zal in de praktijk er regelmatig voor kiezen de betreffende beleidsexperts te vragen te ondersteunen in de communicatie richting de ondernemer, maar vervult op deze manier de rol van makel en schakel functie. Het anders organiseren van de gemeentelijke dienstverlening zorgt ervoor dat in de ‘backoffice’ de beslisbevoegden (in multidisciplinaire teams indien nodig) zich buigen over de aanvraag waardoor de kans op onduidelijke of tegenstrijdige beslissingen afneemt en de ondernemers hebben via de accountmanager zo een eenduidig aanspreekpunt binnen de gemeentelijke organisatie.

Makelaarsfunctie op vlak van kennis en kunde

De gemeente zal een rol vervullen als makelaar tussen het bedrijven onderling en tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen. De gemeente zal optreden als de initiatiefnemer en verbindende factor voor meer strategische samenwerking tussen het bedrijfsleven, de regionale/lokale overheid en onderwijs- en kennisinstellingen. De onderwijssector is een belangrijke werkgever in Stichtse Vecht en de verbinding tussen het bedrijfsleven en bijvoorbeeld Nyenrode kan worden versterkt. Hierbij staat de Triple Helix-aanpak model. Daarmee sluit de gemeente goed aan op de particuliere initiatieven in de regio rond Utrecht. Zo is er het initiatief van MKB-Utrecht, welke de belangen behartigt van ondernemers in de gemeenten De Bilt, Bunnik, Houten, Nieuwegein, Stichtse Vecht, Utrecht en Zeist, die samen een samenwerkingsverband op economisch terrein zijn aangegaan.

Triple Helix-aanpak

Er zijn regio’s, met als bekendste voorbeeld de Brainport- regio in Zuidoost-Nederland, waar de Triple Helix-aanpak, de samenwerking tussen ondernemingen, onderwijs- en kennisinstellingen en lokale overheid een hoog strategische en georganiseerd karakter kent. Verwacht kan worden dat meer regio’s zullen proberen tot een soortgelijk niveau van strategisch opereren te komen, door een lange termijnagenda te ontwikkelen op basis van de eigen speerpuntsectoren, unique selling points en specifieke uitdagingen zoals krimp (Zuid-Limburg) of juist een voorlopig groot cohort jongeren (Rotterdam).

Het faciliteren van kennis- en netwerkbijeenkomsten specifiek voor de doelgroep zzp’ ers is een aandachtspunt vanuit de gemeente. Het ZZP-platform Stichtse Vecht en andere organen zoals FNV Zelfstandigen zijn hier al actief mee bezig, maar de gemeente is van mening dat hierin juist ook de overheid als verbindende factor kan optreden. Zeker buiten de grote steden zijn het aantal platforms waarop zzp’ ers elkaar ontmoeten beperkter. Zzp’ers zijn in essentie op zoek naar werk en hiervoor is het hebben van connecties erg belangrijk. Het samenbrengen (makelen en schakelen) van potentiële opdrachtnemers en opdrachtgevers is belangrijk. Vooral binnen de zakelijke dienstverlening bestaat die behoefte. Denk aan het koppelen van grotere bedrijven aan relevante Stichtse zzp’ ers die als een flexibele schil diensten kunnen aanleveren in plaats van dat een bedrijf dit binnenshuis organiseert.

De gemeente is vaak zelf opdrachtgever. Binnen de aanbestedingswet is het makkelijker om voor kleinere opdrachten zelfstandigen in te huren. In haar aanbestedingsbeleid gaat de gemeente verkennen hoe aanbestedingen ook vaker door zelfstandigen uitgevoerd kunnen worden. De mate waarin dit mogelijk is en waaraan een zzp’ er moet voldoen om aanspraak te kunnen maken op gemeentelijke opdrachten zal helder richting de zzp’ers gecommuniceerd worden.

2.5Waar liggen de kansen voor “Noord” en “Zuid”

Ontwikkelperspectief Noord

Herstructurering bedrijventerreinen en combineren van wonen en werken

De ambitie van Stichtse Vecht is om vitale wijken en buurten te hebben en te behouden in de 12 kernen. De wijk of buurt van de toekomst heeft voldoende flexibiliteit in de vorm van een mix van functies die goed gemengd kunnen worden en economische levendigheid. De economische levendigheid in (woon)wijken wordt vooral bepaald door kleinschalig ondernemerschap in de wijk, eventueel detailhandel, (persoonlijke) dienstverlening, (horeca)voorzieningen en een (toenemend) aantal zzp’ers. Gelet op de grote diversiteit in omvang en samenstelling van de kernen, vergt dit een maatwerkaanpak per kern/wijk. In het noordelijk deel van de gemeente wordt nadrukkelijk gezocht naar revitaliseringsmogelijkheden om, in het bijzonder op de solitaire locaties Vreeland Kerklaan/Bergseweg en Garsten Noord, de impact van werken op wonen en de negatieve uitstraling naar de omgeving te beperken.

Recreatie en zorg langs de Vecht

Stichtse Vecht sluit actief aan bij het initiatief ‘Amsterdam Bezoeken Holland Zien’. Toeristen die naar Amsterdam komen worden gestimuleerd om langer te blijven en ook de regio te bezoeken. In het Vechtgebied wil de gemeente zich richten op wandelen en fietsen, maar ook op het stimuleren van het watertoerisme (naast de Loosdrechtse Plassen en de Maarseveense Plassen). Hiervoor zijn bijvoorbeeld aanlegplaatsen en -voorzieningen nodig bij de kernen langs de Vecht. De gemeente wil haar ‘gezicht meer richten naar de Vecht’, dat kan bijvoorbeeld door de horeca en retail als ‘vaardoel’ op te laten nemen en dit te ondersteunen met een goede bewegwijzering vanaf de aanlegplaats. De Vecht vormt het ‘unique selling point’ van Stichtse Vecht en zal prominent aanwezig zijn in de toeristische promotie en marketing, waarbij met name wordt gefocust op de doelgroepen ‘watertoeristen’, ‘fietsers’ en ‘wandelaars’. Belangrijk hierbij is de recreant en de toerist meer en langer te binden aan de kernen langs de Vecht, en zodoende meer geld uit te laten geven bij de bestaande horeca en winkeliers. Het realiseren van meer overnachtingsmogelijkheden is daarvoor noodzakelijk, zoals hotel, bed & breakfast of kamperen bij de boer.

De Vecht biedt tevens kansen voor nieuwe bedrijvigheid. Zo bieden de buitenplaatsen mogelijkheden voor nieuwe (luxe) zorgconcepten, die aansluiten bij de bevolkingssamenstelling en het imago van de gemeente. De gemeente wil de vestiging van dergelijke concepten actief stimuleren door in te spelen op de woon-zorg wensen van bemiddelde senioren, wetende dat de investeringen hiervoor van private investeerders moeten komen. Bij deze initiatieven wordt ervoor gewaakt het kind niet met het badwater weg te gooien door:

• •

  het landschap, de natuur en cultuurhistorische waarden in Stichtse Vecht beschermen en behouden door duurzame vormen van recreatie en toerisme;

• •

  publieke en private inkomsten uit toerisme en recreatie sterker koppelen aan de uitgaven voor het onderhoud van het landschap en de natuur (publiek-private financiering);

• •

  toeristische bezoekersstromen kanaliseren, gemotoriseerd toeristisch verkeer zoveel mogelijk aan de randen van de dorpskernen en recreatiegebieden opvangen om de verkeersdruk te beperken en bezoekers stimuleren om gebruik te maken van duurzame vervoersmiddelen.

Agrarische sector als smaakmaker van het buitengebied

Landbouwbeleid wordt sterk gestuurd vanuit Brussel en als gemeenten kun je hier weinig tot geen invloed op uitoefenen. Als gemeente kun je wel sturen op het bieden van een goede infrastructuur (in het bijzonder ontsluiting voor vervoersstromen) en meedenken met de ondernemers wat binnen de kaders van de EU-regelgeving mogelijk is (denk bijvoorbeeld aan het verkleinen van de minimale afstand bij geurhinder in relatie tot de veehouderij). Hoewel het aantal arbeidsplaatsen in de agrarische sector beperkt is, draagt de sector in belangrijke mate bij aan werkgelegenheid in andere sectoren (bv in de vervoerssector, dienstverlening en machinebouw). Ook is de toegevoegde waarde per arbeidsplaats binnen de agrarische sector één van de hoogste in Stichtse Vecht. Daarmee is de agrarische sector niet alleen beeldbepalend voor de beleving van het buitengebied, maar vormt het ook een belangrijke economische sector binnen Stichtse Vecht. De rol van agrariër voor de beleving van het buitengebied kan nog versterkt worden in relatie tot ontwikkelkansen op het vlak van recreatie en toerisme.

De gemeente vindt het daarom belangrijk om de agrariërs te betrekken bij het versterken van de recreatie- en toerismemogelijkheden in het buitengebied. Zij zijn degene die grotendeels bepalen hoe het buitengebied eruit ziet en ervaren wordt. Het oprichten van micro-ondernemingen in het buitengebied geeft een impuls aan deze beleving. Denk bijvoorbeeld aan het eerder genoemde kamperen bij de boer, maar ook het aanbieden van streekproducten op de boerderij, bezoeken van een vrijloopstal, opzetten van een zorgboerderij. Door initiatieven en promotie op elkaar af te stemmen gaan we de belevingswaarde voor verblijf in het buitengebied vergroten. Verbreding van de plattelandseconomie draagt tevens bij aan de versterking van de werkgelegenheid in het buitengebied. Hierbij is het van belang dat de bestaande agrarische bedrijven goed kunnen blijven functioneren. In het noordelijk deel van Stichtse Vecht blijft de landbouw een belangrijke economische pijler.

Ontwikkelperspectief Zuid

Consolideren werklocaties Bisonspoor, Breukelerwaard en Maarssenbroek

Het winkelcentrum en kantoorlocatie Bisonspoor en de bedrijventerreinen Breukelerwaard en Maarssenbroek behoren tot de vitale locaties in de gemeente. Het is van belang dat deze locaties en terreinen en de daarop zittende bedrijven worden gekoesterd. Veel economische activiteiten in de gemeente concentreren zich hier en kunnen verder worden versterkt door selectief vestigingsbeleid, het niet toestaan van detailhandel op bedrijventerreinen (Bisonspoor uitgezonderd), waarborgen van een goede uitstraling en regio breed promoten als excellente werklocatie. Kantorenlocatie Planetenbaan heeft te kampen met structurele leegstand en gekeken wordt naar alternatieve ontwikkelmogelijkheden. De gemeente ondersteunt het private initiatief “Planetenbaan samen” en denkt mee door eventuele verbreding van gewenste ontwikkelmogelijkheden in het bestemmingsplan mogelijk te maken.

Satelliet voor Utrecht Science Park

In 2011 werd het universiteitsterrein De Uithof omgedoopt tot Utrecht Science Park (USP).

Het Utrecht Science Park ontwikkelt zich in een hoog tempo. Het USP is een ‘magneet’ voor de economie van de regio Utrecht, waar ook de regiogemeenten van mee kunnen profiteren. Zo zal er in Bilthoven op het terrein van het RIVM (verhuist in 2018 naar USP) een satelliet worden ontwikkeld van het USP. De gemeente Stichtse Vecht wil actief verkennen of er mogelijkheden zijn om eveneens als een kleinschalige satelliet van het USP te gaan fungeren. Hierbij zal er gekeken moeten worden naar een nichemarkt binnen de life-sciences en naar een geschikte locatie.

Station Breukelen als zakelijk knooppunt/locatie satelliet Science Park

Stichtse Vecht wil het stationsgebied van Breukelen beter benutten als knooppunt van infrastructuur (spoor en nabijheid afslag A2). Het station (op 15 minuten van Utrecht CS) biedt mogelijkheden om te benutten als locatie voor arbeidsintensieve activiteiten. In combinatie met de nabijheid van de afslag van de A2, is dit een goed ontsloten locatie. Indien er daadwerkelijk mogelijkheden zijn om binnen Stichtse Vecht een satelliet van het USP te realiseren, is de stationslocatie Breukelen een goede optie. Hiermee wordt afgeweken van de uit 2010 daterende plannen voor het gebied (Hof van Breukelen), welke meer aansloten bij een functie als gemengd woon-werkgebied, met een hoogwaardige boulevard en (grondgebonden) woningen.

Zorg langs de Vecht

De Vecht biedt ruimte voor nieuwe (luxe) zorgconcepten en welness-concepten, die aansluiten bij de bevolkingssamenstelling en het imago van de gemeente. De gemeente wil de vestiging van dergelijke concepten actief stimuleren door ruimte te bieden in bestemmingsplannen voor herprofilering van (historische) panden langs de Vecht en ruimte te bieden voor nieuwe ontwikkellocaties gericht op zorg en welness. Initiatieven voor ontwikkeling zullen ook hier vooral vanuit private investeerders moeten komen. Binnen de wettelijke kaders wordt meegedacht en gezocht naar waar mogelijkheden liggen.

Toerisme en recreatie

Waar in het noordelijk deel het accent ligt op het ontwikkelen van accommodaties en toeristische voorzieningen, daar is in het zuiden al veel beschikbaar. Hier gaat het vooral om gemeente breed promotie op te pakken en een goed afgestemd toeristisch/recreatief product in de markt te zetten. Voor het aantrekken van watertoerisme is net als in Noord het realiseren van aanlegplaatsen en - voorzieningen langs de Vecht noodzakelijk.

Clustering en diversificatie van detailhandel en verblijfshoreca

De komende jaren wordt actief ingezet op het concentreren van detailhandel en horeca. Dit door organisch te sturen op vestiging van bedrijven op de aangewezen locaties die passen bij het vastgestelde profiel. De toenemende vraag naar dagelijkse boodschappen als gevolg van de vergrijzing in combinatie met het relatief hoge gemiddelde besteedbaar inkomen in Stichtse Vecht biedt kansen voor het accommoderen van speciaalzaken in het dagelijkse segment (bv bij de Kaatsbaan). Dit in combinatie met verblijfshoreca en terrasfaciliteiten en eventuele creatieve activiteiten zorgen ervoor dat er meer bezoekers getrokken worden, dat ze langer in een gebied verblijven en meer besteden. Hiermee wordt de basis van het bestaansrecht van de aanwezige functies meer solide.

Stichtse Vecht beschikt reeds over een kwalitatief hoogwaardig horeca-aanbod, met verhoudingsgewijs veel sterrenrestaurants. Deze restaurants doen het goed en trekken hun eigen publiek. Het is vooral de verblijfshoreca in relatie tot detailhandel dat de komende jaren meer aandacht krijgt.

2.6Ontwikkelperspectief naar locatie

Op een geografisch lager schaalniveau maken we ook een economische afweging voor de toekomst van locaties. Bij de gemeente zijn capaciteit en middelen beperkt dus moeten er de komende jaren keuzes gemaakt worden waar wel en niet op ingezet gaat worden.

Voor versterking van de economische structuur maken we onderscheid naar A-locaties, B-locaties en C-locaties:

A-locaties zijn belangrijke economische gebieden in termen van bedrijvigheid, werkgelegenheid en bestedingen voor Stichtse Vecht. Deze gebieden vormen de slagader van de Stichtse economie;

B-locaties zijn economische gebieden die extra aandacht behoeven voor behoud of het op peil brengen van de vitaliteit en daarmee goed functioneren van de bedrijven in de toekomst;

C-locaties zijn economische gebieden met een lagere prioriteit. De gemeente volgt de ontwikkeling op deze locaties, maar gaat geen actief beleid voeren.

In onderstaande tabel is zowel voor deelgebied Noord als Zuid aangegeven welke locaties we als A-, B- of C-locatie beschouwen. In het uitvoeringsprogramma zijn de maatregelen hierop afgestemd.

Noord

Zuid

Ontwikkelmogelijkheden voor gebruik van het Amsterdam-Rijnkanaal zijn beperkt. Het kanaal is een belangrijke ader voor scheepsvaart wat betekent dat er geen schepen aan mogen leggen voor overslag tenzij er een inkasting of binnenhaven wordt gerealiseerd. Dit is zeer kostbaar en zal niet opwegen tegen de potentiële baten. De focus voor kansen voor economische ontwikkeling liggen daarom meer op de Vecht en de A2.

2.7Wat is er nodig om een sterker ondernemingsklimaat te creëren

De hier beschreven visie zal de komende tien jaar tot een aantal economische effecten leiden. De kwantitatieve omvang is niet exact te voorspellen, wel kunnen de effecten meer kwalitatief worden geduid. De kern is dat door het beleid meer banen behouden blijven en nieuwe worden gecreëerd.

Investeren in zowel harde als zachte economie randvoorwaarde voor groei

In deze economische visie presenteren we onze ambities met een bijbehorend pakket aan maatregelen. Het is de mix aan zogeheten harde en zachte maatregelen die samen bijdragen aan een sterker ondernemingsklimaat en daarmee potentie voor groei van de werkgelegenheid. Eén van de belangrijkste randvoorwaarden voor het goede functioneren van bedrijven en altijd in de top- 3 bij locatiekeuzes is bereikbaarheid, gevolgd door geschikt kavelaanbod. Het zijn vooral de stuwende bedrijven die ‘geld maken’ die hier kritisch naar kijken. Zonder investeringen in hoogwaardige ontsluiting en bereikbaarheid van de werklocaties en een kwalitatief hoogwaardig (en voldoende) aanbod aan kavels in combinatie met een verzorgde openbare ruimte heb je geen goede propositie om nieuwe bedrijven aan te trekken en bestaande bedrijven te behouden.

Investeringen in de harde economie zijn ‘must haves’ geen ‘nice to haves’ voor stuwende bedrijven en daarmee voor behoud en groei van werkgelegenheid.

Herstructureren van bestaande bedrijventerreinen voorkomt verpaupering en is ook een reden om een bedrijf te handhaven. Voor het aantrekken van nieuwe bedrijven is de gunstige ligging van Stichtse Vecht belangrijk om als contramal te kunnen functioneren van Utrecht, Schiphol en Amsterdam. Bedrijven die een vestigingsplaats zoeken zouden de gemeente aantrekkelijk vinden omdat het vestigingsklimaat (ook voor wonen en recreëren) op orde is en toch binnen een half uur van Schiphol ligt. Die nieuwe bedrijven vragen om nieuw aanbod van ruimte op bedrijventerreinen en een optimale ontsluiting van de werklocatie.

Ondersteunend aan bovengenoemde randvoorwaarden in de fysieke sfeer vraagt een goed ondernemingsklimaat ook aandacht voor de meer zachtere factoren. De maatregelen om het bestaande bedrijfsleven te koesteren door betere dienstverlening van de gemeente en het inzetten op kennisdelen vanuit de triple helix zal meer bedrijven in de gemeente vasthouden. De arbeidsmarkt biedt relatief hoog opgeleide mensen en met de aanwezigheid van een aantal grote kennisintensieve bedrijven en de kennisinstellingen (o.a. Nyenrode University) kan nieuwe kennis worden ontwikkeld en verspreid. Dat leidt tot innovatie en nieuwe producten en processen. Dat is de kern voor toekomstige groei.

Met het bieden van meer verblijfsaccommodaties kunnen toeristen worden verleid binnen de gemeentegrenzen meer geld uit te geven. Tot slot kan gewezen worden op de ‘multiplier’ van wonen. Voor elke drie nieuwe woningen ontstaat gemiddeld één nieuwe arbeidsplaats bij de verzorgende diensten, waaronder detailhandel, onderwijs en zorg. Dit geheel aan activiteiten genereert economische groei, hogere bestedingen en nieuwe banen in de gemeente.

Het is een gezonde mix van maatregelen op zowel harde als zachte factoren die samen de kwaliteit van het ondernemingsklimaat in Stichtse Vecht bepalen.

2.8Conclusie: Gemeente gaat actief aan de slag

De economische toekomstvisie Stichtse Vecht 2025 heeft als doelstelling een gezonde economische ontwikkeling gericht op het waarborgen van de aanwezige kwaliteiten en waar mogelijk versterken. Dit vraagt om een goed afgestemde regionale aanpak, waarbij vooral moet worden ingespeeld op de grote buren Amsterdam, Schiphol en Utrecht. Door juist een aantal bedrijfstakken aan te spreken, die daar niet (meer) goed passen, kan Stichtse Vecht een eigen profiel laten zien. Zo kan Stichtse Vecht zich profileren op en gericht werven in de bedrijfstakken waar kansen liggen (e-commerce, stadsdistributie, recreatie en zorg). Dat vergt eveneens inzet op behoud en het verder versterken van de bestaande bedrijven. Hun functioneren vormt het visitekaartje naar de regio. Randvoorwaarde voor groei is ruimte om te kunnen ondernemen.

Ruimte die schaars dreigt te worden en waar de gemeente een rol kan vervullen. De dienstverlening van de gemeente richting ondernemers kan aan kwaliteit winnen door herkenbaar accountmanagement met een goed functionerende backoffice. Binnen de gemeente worden twee specifieke ontwikkelingsperspectieven onderscheiden voor het Noordelijk deel (combinaties van wonen en werken, recreatieve ontwikkelingen langs de Vecht) en het Zuidelijk deel (intensievere ontwikkeling o.a. rond het station Breukelen en als satelliet voor het Science Park Utrecht).

Naast deze visie ontwikkelt de gemeente een uitvoeringsagenda waarin concrete maatregelen worden benoemd die aansluiten bij de geformuleerde ambities. In het volgende hoofdstuk worden de strategische thema’s toegelicht waarbinnen de maatregelen worden uitgewerkt. Voor de uitvoering van de maatregelen is investeringskracht nodig en een passende en toegesneden gemeentelijke organisatie met de juiste kwaliteit en voldoende capaciteit. Hiervoor worden intern goede afspraken gemaakt over wie verantwoordelijk wordt voor welke ambitie en maatregelen en hoe de investeringskracht door samenwerking gemaximaliseerd kan worden.

Met deze visie en maatregelen kan de gemeente de komende tien jaar het beleid voeren gericht op economische groei op basis van de eigen kwaliteiten van het gebied.

3Strategisch kansen pakken

Stichtse Vecht gaat voor een gezonde en verantwoorde economische ontwikkeling waarbij de aanwezige kwaliteiten waar mogelijk worden versterkt en nieuwe kansen benut. Dit leidt met een goede strategie tot groei van de werkgelegenheid en bestedingen binnen de gemeente. Hiervoor zal de gemeente een strategie aanhouden gericht op het benutten van kansen en sterktes die zich in de komende jaren voor doen. Bij deze keuzes horen passende maatregelen die in de uitvoeringsagenda worden behandeld.

De strategische keuzes zijn per thema (bedrijven, toerisme en retail) hieronder samengevat. Tevens wordt stilgestaan bij het belang van promotie, de ontwikkeling van de beroepsbevolking en het delen van kennis.

3.1Bedrijven

De gemeente streeft naar een aantrekkelijk ondernemingsklimaat voor bedrijven door te voorzien in een goede mix aan werklocaties die aansluiten bij de vestigingseisen van bedrijven. Dat betekent dat de gemeente nadrukkelijk kijkt naar de beoogde doelgroepen en de vestigingseisen die deze doelgroepen stellen. Hoe beter de match tussen vraag en aanbod voor een specifieke doelgroep hoe beter de condities zijn om te kunnen groeien. Dit geldt zowel voor het bestaande bedrijfsleven als nieuwe bedrijven. Een zorgvuldige afweging van de juiste functies op de juiste plek is voor de gemeente dan ook een belangrijk element voor een aantrekkelijk ondernemingsklimaat. Dat betekent aandacht voor een goede landschappelijke inpassing van de werklocaties, aandacht voor de kwaliteit van de werklocaties en regionale afstemming van vraag en aanbod om de aantrekkelijkheid van de gemeente te waarborgen en te verbeteren. De gemeente gaat de komende jaren actief inzetten op onder andere:

• •

  Opwaardering en herprofilering van het kansrijke aanbod. Op de bestaande terreinen sluit een deel van de panden niet aan bij de veranderende wensen van ondernemers en werknemers en staan lange tijd leeg. In overleg met de grondeigenaren en de ondernemers op het terrein wordt in gezamenlijkheid de mogelijkheden verkend voor het tegen gaan van verpaupering, toestaan van ‘alternatieve’ bestemmingen (al dan niet tijdelijk) en het vasthouden of realiseren van een bepaalde kwaliteit, vitaliteit en uitstraling van het terrein. Ook kunnen combinaties tussen werken en wonen worden gelegd. Als alternatieve bestemming voor de invulling van incourant vastgoed kan nagedacht worden over het aanbieden van recreatieve activiteiten in dit betreffende pand en ook vanwege parkeermogelijkheden kan een bedrijventerrein goed als vertrekpunt dienen voor activiteiten in het buitengebied. Zo krijgt een bedrijventerrein naast een werkfunctie ook een faciliterende functie voor het buitengebied;

• •

  Verdere afstemming en duidelijkheid over volume kantoren in regionaal verband. Er is

• regionaal besloten dat de focus op kantoren zich vooral rond knooppuntlocaties zal manifesteren. Consequentie van deze beleidsmatige keuze is dat voor omliggende gemeenten zoals Stichtse Vecht en Nieuwegein de nu al hoge kantorenleegstand voorlopig niet opgelost gaat worden. Het hoogwaardige segment kent nog wel vraag, in relatie tot de ambitie om als satellietgemeente te fungeren en (OV-)knooppunt Breukelen verder te ontwikkelen is regionale afstemming over de mogelijkheden noodzakelijk;

• •

  Kansloos vastgoed uit de markt nemen. Het ‘kansloze’ vastgoed (vooral kantorenmarkt) wordt geïdentificeerd en van de markt onttrokken of ingezet voor alternatieve bestemmingen, zodat het gebied niet zal verslechteren. Het opstellen van een beeldkwaliteitsplan, een duidelijke en (uit)gedragen visie op het terrein en ruimte voor groei creëren zal een impuls geven aan het keren van de negatieve regionale groei in de afgelopen jaren;

• •

  Detailhandel in de kernen en niet op bedrijventerreinen. Detailhandel moet zich vestigen in

• de winkelgebieden ter versterking van de centrumfunctie voor bewoners en bezoekers. Detailhandel (ook ambulante handel) wordt alleen op bedrijventerreinen toegestaan indien aangetoond wordt dat dit ter ondersteuning is van de bedrijven op de bedrijventerreinen en geen bedreiging vormt voor de lokale buurtcentra. Een pick-up point beschouwen we niet als reguliere detailhandel. Voorkomen moet worden dat detailhandel de (reeds) schaarse beschikbare ruimte op de bedrijventerreinen inneemt, terwijl op een later moment geconcludeerd moet worden dat er geen ruimte meer is voor inpassing van bijvoorbeeld industriële of logistieke bedrijven. Zorgvuldige afweging tussen de juiste functie op de juiste plek!

• •

  Stichtse Vecht profileert zich als satellietgemeente van Utrecht Science Park. Hiervoor is het belangrijk hoogwaardige bedrijfsruimte aan te kunnen bieden, in de directe nabijheid van OV en snelweg op een hoogwaardige (groene) locatie waar uitbreidingsmogelijkheden zijn. Aangezien ook sterk vanuit regionaal verband gekeken wordt naar deze sector is het belangrijk om goede afspraken te maken met Utrecht en breder binnen de U10. Ook vanuit Noordvleugelverband wordt ingezet op ‘One Health’ en ‘Zorginnovatie’. Voor de gemeente interessant om te kijken of hierop aangehaakt kan worden.

3.2Toerisme

Stichtse Vecht beschikt over een voor recreanten en toeristen zeer aantrekkelijke combinatie van historische kernen, hoogwaardig horeca aanbod, recreatieve mogelijkheden in de kernen, maar ook langs de Vecht in een prettig en rustig landelijk buitengebied. Op dit moment is de bekendheid van alle recreatieve mogelijkheden bij potentiële bezoekers in de omliggende regio’s nog te beperkt en kent de gemeente relatief veel toeristen die de gemeente aandoen als tussenstop in plaats van als start- en eindpunt. De gemeente gaat actief inzetten op het genereren van een grotere bekendheid van een attractief Stichtse Vecht bij potentiële bezoekers, waarbij met name wordt gefocust op de doelgroepen ‘watertoeristen’, ‘fietsers’ en ‘wandelaars’. Belangrijk doel hierbij is de recreant en de toerist meer en langer te binden aan de kernen langs de Vecht, en zodoende meer geld uit te laten geven bij de bestaande horeca en winkeliers. Het realiseren van meer overnachtingsmogelijkheden is daarvoor noodzakelijk en samenwerking met de agrarische sector als smaakmaker in het buitengebied is hiervoor cruciaal. Door actief aan te sluiten bij regionale initiatieven en combinaties van recreatiemogelijkheden aan te bieden die als start- en eindpunt Stichtse Vecht kennen wordt Stichtse Vecht de komende jaren steeds meer een verblijfsplek voor toeristen. De gemeente gaat de komende jaren actief inzetten op onder andere:

• •

  Toerisme: actief aanhaken bij bovenregionale initiatieven en verblijfstoerisme versterken Doorgaan op het beleid met het promoten van het historische en culturele erfgoed (Hollandse Waterlinie, Gouden Eeuw). Het creëren van een belevenis kan gemakkelijk verder uitgebouwd worden door het aanbieden van digitale extra’s die het recreëren in Stichtse Vecht nog aantrekkelijker maken. De samenwerking met de Vechtstreek, Amsterdam en Utrecht is een logische. Toeristen komen hier vandaan en samen heb je voldoende massa om een aantrekkelijke beleving op te zetten waar Stichtse Vecht een belangrijk deel van uitmaakt (zoals de stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie als gezamenlijk pakket voor de wereld erfgoed lijst, aansluiting op het sloepenknooppuntensysteem). Ook inhaken op het project ‘Amsterdam Bezoeken, Holland Zien’ biedt kansen voor het aantrekken van toerisme;

• •

  Agrarische sector als smaakmaker van het buitengebied. Met betrekking tot recreatie en

• toerisme is het betrekken van de agrariërs bij de ontwikkeling van beleid belangrijk. Zij zijn degene die grotendeels bepalen hoe het buitengebied eruit ziet en ervaren wordt. Gezamenlijk doel is het versterken en vermarkten van deze landschappelijke identiteit als groen en aantrekkelijk buitengebied voor recreanten. Het oprichten van micro-ondernemingen in het buitengebied geeft een impuls aan deze beleving. Denk bijvoorbeeld aan het kamperen bij de boer, maar ook het aanbieden van streekproducten op de boerderij, bezoeken van een vrijloopstal, opzetten van een zorgboerderij. Door initiatieven en promotie op elkaar af te stemmen gaan we de belevingswaarde voor verblijf in het buitengebied vergroten. Verbreding van de plattelandseconomie draagt tevens bij aan de versterking van de werkgelegenheid in het buitengebied. Zeker in het noordelijke deel, maar ook in het westelijk deel van Stichtse Vecht blijft de landbouw een belangrijke pijler van de lokale economie. De gemeente houdt in de gaten of activiteiten in het buitengebied elkaar niet bijten. Zo is het wenselijk om initiatieven gericht op recreatie en toerisme aan te laten sluiten bij de recreatieve hoofdroutes in het buitengebied en de meer intensieve(re) landbouw ruimte te bieden daar waar de bezoekersstromen gering zijn (dit in reactie tot bijvoorbeeld de parkeerbehoefte, veiligheid op de weg en geluids- en milieuhinder).

3.3Retail

De komende jaren zet de gemeente actief in op het concentreren van detailhandel en horeca. Dit door organisch te sturen op vestiging van bedrijven op de aangewezen locaties die passen bij het vastgestelde profiel. Dat betekent selectief vestigingsbeleid waarbij het doel is het bundelen van passende detailhandel in de kernen in combinatie met verblijfshoreca en terrasfaciliteiten. De gemeente stelt als doel het creëren van een ‘beleving’ in ieder winkelgebied waardoor meer bezoekers getrokken worden, ze ook langer in een gebied verblijven en meer besteden. Hiermee wordt de basis van het bestaansrecht van de aanwezige functies meer solide. Door ook (meerdaagse) creatieve activiteiten in het winkelgebied samen te brengen als eindstation wordt een langer verblijf steeds aantrekkelijker. De toenemende vraag naar dagelijkse boodschappen als gevolg van de vergrijzing in combinatie met het relatief hoge gemiddelde besteedbaar inkomen in Stichtse Vecht biedt kansen voor het accommoderen van speciaalzaken in het dagelijkse segment. De gemeente zet de komende jaren actief in op onder andere:

• •

  Detailhandel: dagelijkse sector versterken en nichemarkt creëren in niet-dagelijkse sector. Als gevolg van de vergrijzing nemen de bestedingen aan voeding, woning en hygiëne- verzorging toe. Er wordt geen sterke stijging in de totale winkelbestedingen in 2025 verwacht, maar voor Stichtse Vecht betekend dit wel dat er de komende jaren een groei verwacht kan worden in de voedingsbranche. De vergrijzing leidt in toenemende mate tot behoefte aan bezorgdiensten, in het bijzonder voor de hulpbehoevenden. Het creëren van nichemarkten voor de niet-dagelijkse sector wordt bereikt door in te zetten op clustering van kleinschalige onderscheidende winkelformules die bijdragen aan een ‘beleving’ in combinatie met de aanwezigheid van de Vecht, de historische kern, horeca en hotels. Branding hiervan als zodanig is dan wel belangrijk.

3.4Beroepsbevolking & demografie

De bevolking van Stichtse Vecht wordt gemiddeld genomen steeds ouder in de komende jaren. Dit heeft zowel gevolgen voor de nu en in de toekomst aanwezige voorzieningen als voor de beschikbaarheid van arbeidskrachten. Gericht sturen op de toekomst van morgen is belangrijk en daarvoor anticipeert de gemeente tijdig door scherp in beeld te krijgen wat de mogelijke gevolgen zijn van deze vergrijzing en treed in overleg met de betrokken partijen die hier mede sturing aan kunnen geven. De gemeente zet de komende jaren actief in op onder andere:

• •

  De consequenties van de vergrijzing en ontgroening in beeld brengen. Goed gekeken moet worden in hoeverre er ook in de toekomst (2025) voldoende massa is voor het overeind houden van de huidige onderwijs- en kind gerichte voorzieningen. In relatie tot de omvang van de beroepsbevolking (en daarmee pool aan arbeidskrachten), de werkgelegenheid in de onderwijssector en dienstverlening (kinderdagverblijven etc.) kan deze daling gevolgen gaan hebben. De gemeente gaat hier proactief op sturen door in goed overleg met de betrokken partijen de impact van de vergrijzing en ontgroening in beeld te brengen en concrete maatregelen te formuleren die ervoor zorgen dat deze potentiële bedreiging juist een kans wordt;

• •

  De vaardigheden van de beroepsbevolking in kaart brengen en in Triple Helix verband

• afspraken maken. Om groei van het bedrijfsleven in Stichtse Vecht goed te accommoderen is het belangrijk goed zicht te krijgen in de type vaardigheden die het gevestigde bedrijfsleven in de toekomst nodig heeft en het aanbod aan vaardigheden die de beroepsbevolking heeft. Samenwerking in de Triple Helix (overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven) is nodig om hier tijdig op voor te sorteren.

3.5Promotie

Promotie wordt vaak onderschat als middel om je eigen gemeente te positioneren naar de buitenwereld. In de toeristische sector is promotie een algemeen goed, anders wordt je immers niet gevonden. Hetzelfde geldt voor de promotie van een aantrekkelijk investeringsklimaat. Het etaleren van de unieke kwaliteiten van het investeringsklimaat in Stichtse Vecht voor bedrijven is eveneens cruciaal om in beeld te komen en te blijven bij bedrijven die op zoek zijn naar een nieuwe (uitbreidings)locatie. Stichtse Vecht gaat hier nadrukkelijk meer aandacht aan besteden en wil dit samen oppakken met de echte ambassadeurs, het huidige bedrijfsleven:

• •

  Promotie van de regio op basis van aanwezige kwaliteiten. Promotie wordt gericht ingezet op het benadrukken van de sterke en unieke kwaliteiten binnen Stichtse Vecht als gunstig investeringsklimaat voor bedrijven. Denk hierbij aan de ligging langs de Vecht in een groene omgeving, de goede bereikbaarheid via de A2 en de sterke (regionale) arbeidsmarkt. De aanwezigheid van de juiste arbeidskrachten is voor nieuwe investeerders vestigingsfactor nummer één. Rekening houdende met de beperktere reisbereidheid van lager- en middelbaar opgeleiden is nabijheid van geschikt personeel erg belangrijk. Een hoge participatiegraad en een lage werkloosheid zijn sterktes die dit onderschrijven.

3.6Kennis

De gemeente Stichtse Vecht wil de komende jaren de know-how en de netwerken binnen Stichtse Vecht verder versterken. Samenwerking en het delen van kennis tussen het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid (Triple Helix) leidt tot nieuwe inzichten die kunnen bijdragen aan groei en versterking van het ondernemingsklimaat. Via de ondernemers- en brancheverenigingen komen bedrijven reeds met elkaar in contact, maar de kennis en kunde bij de overheid en kennisinstellingen worden nog onvoldoende benut. Zo biedt de aanwezigheid van Nyenrode Business University in Stichtse Vecht een unieke mogelijkheid tot meer kennisdeling en samenwerking tussen het gevestigde bedrijfsleven en de universiteit:

• •

  Benutten kunde van de Nyenrode Business University. De universiteit richt zich vooral op het zowel fulltime als parttime aanbieden van programma’s op onder meer het gebied van bedrijfskunde, accountancy en management. De kennis en kunde die aanwezig is in combinatie met de gestelde ambitie om zich verder te ontwikkelen op het vlak van Onderwijs, Onderzoek, Ontmoeten en Ondernemen biedt aanknopingspunten om ook het gevestigde bedrijfsleven in Stichtse Vecht meer te betrekken op basis van de Triple Helix. Verschillende trajecten zijn al in gang gezet, zoals het meedenken vanuit Nyenrode in het formuleren van duurzaam gemeentelijk beleid en het aanbieden van gastcolleges waarvoor de lokale ondernemers zijn uitgenodigd. Verdere afstemming over samenwerking en kennisuitwisseling is gewenst.

4Economisch Profiel

Gemeente Stichtse Vecht is een jonge en bijzondere gemeente. Met een dynamisch en meer verstedelijkt hart in het zuiden van de gemeente en daaromheen juist een sterk groen en landelijk karakter kent de gemeente twee gezichten. Gelegen tussen Utrecht en Amsterdam en een gunstige ligging langs de A2 en de Vecht maken dat de gemeente zich heeft kunnen ontwikkelen tot een aantrekkelijke gemeente om te wonen en te werken. In dit hoofdstuk beschrijven we het economisch profiel van Stichtse Vecht op hoofdlijnen. In het bijbehorende bouwstenenrapport wordt uitgebreider stilgestaan bij het economisch profiel van de gemeente.

4.1Productiestructuur Stichtse Vecht

Meer woon dan werkgemeente

Gemeente Stichtse Vecht telt in 2013 circa 5.830 bedrijven en een beroepsbevolking van circa 31.500 mensen. De gemeente telt circa 22.700 banen. Doordat de gemeente licht ‘vergrijsd’ is (en naar de toekomst nog meer) is het aandeel werkzame personen ten opzichte van de totale bevolking relatief beperkt. De uitgaande pendel (woon-werk verkeer) is groter dan de inkomende pendel. Stichtse Vecht is meer een woongemeente dan een werkgemeente, wat logisch is liggend tussen drie economische zwaartepunten (Schiphol, Utrecht en Amsterdam).

Handel, zorg en zakelijke dienstverlening sterk vertegenwoordigd

De opbouw van de economie van Stichtse Vecht is gezond te noemen. In termen van werkgelegenheid is de gemeente van alle markten thuis. De gemeente kent ten opzichte van het Nederlands gemiddelde enkele opvallende uitschieters. De sector handel is met een aandeel van 22% sterk vertegenwoordigd en daarmee een belangrijke leverancier van werkgelegenheid. De werkgelegenheid in het onderwijs is de afgelopen jaren gegroeid en vormt met de aanwezigheid van Nyenrode Business University, meerdere basisscholen en middelbare scholen een goede opleidingsbasis. Circa 8% van de werkzame personen werkt in het onderwijs tegenover 7% landelijk. De sector gezondheids- en welzijnszorg is goed voor 12% van de werkgelegenheid. In verhouding tot het Nederlands gemiddeld (18%) is dit laag te noemen. Dit kan deels verklaard worden door het ontbreken van een ziekenhuis of privékliniek.

Figuur 4.1 Aandeel werkzame personen per sector in Stichtse Vecht (2013)

Economische footprint agrarische sector beperkt

De agrarische sector heeft een prominente rol als beheerder van het buitengebied (grote ruimtelijke footprint en smaakmaker voor toerisme en recreatie). Echter, in termen van werkgelegenheid en aantal bedrijven heeft de sector een bescheiden rol in Stichtse Vecht.

Stuwende bedrijven zorgen voor groei

Grofweg 60% van de werkgelegenheid komt vanuit bedrijven die actief zijn in zogeheten stuwende sectoren en circa 40% in de verzorgende (dienstverlenende) sectoren2 . Dit is een gezonde verhouding.

De (middel)grote bedrijven belangrijk voor de werkgelegenheid

Belangrijkste banenleverancier voor de gemeente zijn de grotere bedrijven en het middenbedrijf (vanaf 6 personen). Samen vormen zij 9% van het aantal bedrijven in Stichtse Vecht en zijn ze goed voor 68% van de werkgelegenheid. De grootse bedrijven zijn onder andere Harvey Nash B.V. met meer dan 1.500 werkzame personen (die gedetacheerd zijn in de regio), Fujitsu Technology Solutions B.V. en Xerox B.V., beide meer dan 400 werkzame personen. Grote instellingen zijn bijvoorbeeld Nyenrode Business Universiteit, welzijnsorganisatie Careyn en de Gemeente Stichtse Vecht met 200 tot 400 werkzame personen.

Veel zzp’ers actief in Stichtse Vecht

Het aantal zzp’ers is in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dit is een landelijk gedragen beeld als gevolg van de economische crisis. De gemeente Stichtse Vecht heeft een relatief hoger aandeel zzp’ers (74%) dan gemiddeld in Nederland (70%). Zij zijn veelal actief in de zakelijke dienstverlening, maar ook in de bouw en (groot)handel zijn zzp’ers goed vertegenwoordigt in Stichtse Vecht.

4.2Productiemilieu

Een divers aanbod aan werklocaties met het economische zwaartepunt in het zuidelijk deel van de gemeente

De gemeente kent 11 formele werklocaties binnen haar gemeente grenzen. De grotere terreinen zijn bedrijventerrein Maarssenbroek en Breukelerwaard (De Corridor). Samen huisvesten zij circa 180 bedrijven, goed voor 4.500 werkzame personen. De formele werklocaties zijn vooral gelegen in het zuidelijk deel van de gemeente. In het noordelijk deel van de gemeente liggen enkele kleinere terreinen en een aantal solitaire bedrijvenlocaties (deze zijn niet op de kaart aangegeven).

De kwaliteit van de terreinen is divers. Bedrijventerrein Breukelerwaard en Maarssenbroek verkeren in goede staat en kennen weinig leegstand. Andere terreinen ogen rommelig of zijn verouderd en hebben wel te maken met leegstand. Een aantal solitaire bedrijvenlocaties is historisch gegroeid, maar niet langer op z’n plaats. De kantoorlocaties hebben te maken met een hoog leegstandpercentage. Bisonspoor heeft het voordeel van een goede bereikbaarheid per OV en de aanwezigheid van voorzieningen, maar kantoorlocatie Planetenbaan heeft een minder goede propositie naar de toekomst toe.

Detailhandel in kleinere kernen staat onder druk

Globaal kunnen er vier centrale winkelgebieden worden onderscheiden. Drie ‘historische’ stedelijk centra, te weten Breukelen, Loenen en Maarssen Dorp en winkelcentrum Bisonspoor in Maarssenbroek. Bisonspoor is een overdekt winkelcentrum waar vooral grote landelijke ketens uit het midden- en lage segment zijn gevestigd. De leegstand in deze winkelgebieden is beperkt, hoewel Maarssen Dorp met toenemende leegstand kwetsbaar is.

Naast de centrale winkelgebieden zijn er drie ondersteunende winkelgebieden: Breukelen-Noord, de Plesmanpromenade (Maarssen-dorp) en Zwanenkamp (Maarssenbroek). Dit zijn voornamelijk kleine wijk- (minder dan 25 winkels) of buurtcentra (minder dan 10 winkels) die naast het centrale winkelgebied een ondersteunende functie vervullen. Tot slot is er nog een aantal winkels dat (solitair) verspreid ligt over Stichtse Vecht. Over het algemeen kan gesteld worden dat de winkelvoorzieningen buiten de vier centrale winkelgebieden onder druk staan.

Winkelaanbod vooral gericht op de dagelijkse sector

Het winkelaanbod in Stichtse Vecht wordt voornamelijk gekenmerkt door een groot aanbod in de dagelijkse sector en een beperkt aanbod in de niet-dagelijkse sector. De relatief beperkte aanwezigheid van de niet-dagelijkse sector in Stichtse Vecht wordt mede veroorzaakt door het grote aanbod van retail in de niet-dagelijkse sector in de steden Utrecht en Amsterdam.

Recreatief een aantrekkelijke gemeente

Stichtse Vecht beschikt over unieke kenmerken die recreëren in deze gemeente aantrekkelijk maken. Met de ligging langs de Vecht, de aanwezigheid van de Loosdrechtse en Vinkeveense Plassen, het cultureel-historisch erfgoed en het groene en landelijke karakter van het buitengebied biedt Stichtse Vecht een breed palet aan recreatiemogelijkheden. Gelegen op een steenworp afstand van Utrecht en Amsterdam vormt Stichtse Vecht dan ook een goede uitvalsbasis voor de stedelingen om te fietsen, wandelen en varen.

Het recreatieaanbod manifesteert zich voornamelijk zuidelijk

Met betrekking tot het recreatieaanbod is het opvallend dat het zwaartepunt zicht bevindt in het zuiden van Stichtse Vecht (Maarssen, Tienhoven) en nauwelijks in het noorden van de gemeente. Het zuiden heeft met de aanwezigheid van o.a. de Loosdrechtse Plassen, verschillende jachthavens en meerdere locaties voor overnachtingen (hotels, B&B ’s, campings, hostels en Airbnb adressen) een goede propositie voor het aantrekken en vasthouden van recreanten en toeristen. In de meer noordelijk gelegen kernen zijn echter beperkte verblijfsmogelijkheden. Dit terwijl deze kernen gekenmerkt worden een aantrekkelijk landelijke karakter, hetgeen de potentie geeft om recreanten (wandelaars/fietsers) langer in het gebied te laten verblijven. Hetzelfde geldt voor logiesmogelijkheden in het plassengebied (oostkant van Stichtse Vecht).

Stichtse Vecht heeft een ‘high-end’ woonklimaat en een vergrijzende bevolking

Het woningaanbod in Stichtse Vecht wordt gekenmerkt door relatief veel koopwoningen met een hoge gemiddelde woningwaarde. Fors hoger dan het landelijke gemiddelde. Het relatief hoge inkomen en het ‘high-end’ woonklimaat langs de Vecht maar ook in het buitengebied vormt hier deels een verklaring voor.

Naar verwachting groeit de omvang van de bevolking in Stichtse Vecht licht en stijgt het aantal huishoudens (huishoudens worden steeds kleiner). Dit is vergelijkbaar met het landelijke beeld, echter de vergrijzing van de bevolking is in Stichtse Vecht fors te noemen in de komende jaren.

Er kan zodoende geconcludeerd worden dat een trend van ontgroening (jongeren trekken naar de grote steden) en vergrijzing is ingezet.

4.3Economische ontwikkeling

Economische ontwikkeling Stichtse Vecht afgelopen jaren kon beter

Voor Stichtse Vecht is door Ecorys een zogenoemde economische structuuranalyse uitgevoerd waarbij de economische prestaties van Stichtste Vecht zijn vergeleken met het landelijk gemiddelde. Hieruit blijkt dat de economische groei lager was, dan mocht worden verwacht op basis van het type bedrijven dat in de gemeente aanwezig is (negatieve regionale component - 2,8%). Dat houdt in dat de ondernemers in Stichtse Vecht het relatief slechter doen dan het landelijk gemiddelde. Ook doen de ondernemers in Stichtse Vecht het minder goed dan verwacht zou mogen worden op basis van de conjunctuur (groei van 1,3%) en de samenstellingen van het type ondernemers binnen de gemeente (sectorstructuur, groei 0,1%). Dit kan deels liggen aan de mate waarin ondernemers zelf kansen verzilveren (het ondernemerschap), maar ook aan de ruimte en mogelijkheden die binnen de gemeente geboden worden (het investeringsklimaat).

Werkgelegenheid is afgenomen en de gemiddelde bedrijfsomvang wordt steeds kleiner

Voor de economische crisis groeide het aantal werkzame personen, maar sinds de crisis is dit weer afgenomen. Dankzij een groei van het aantal banen in de verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening, het openbaar bestuur en het onderwijs is de afname van de werkgelegenheid beperkt gebleven en het aantal bedrijven toegenomen. De andere sectoren hebben het moeilijk, in het bijzonder in de groothandel en detailhandel als grootste sector.

Figuur 4.2 Totaal aantal vestigingen en werkzame personen in Stichtse Vecht

4.4Conclusie: kwaliteiten onvoldoende benut.

De kwaliteiten van het ondernemingsklimaat is in de afgelopen jaren onvoldoende benut. Dat is opvallend in de wetenschap dat het ondernemingsklimaat (DNA) van Stichtse Vecht laat zien dat in zekere zin alle kwaliteiten voor een goed ondernemingsklimaat aanwezig zijn, zoals een goede strategische ligging en bereikbaarheid, divers aanbod aan werklocaties, nabijheid van werknemers, een authentiek culinair en recreatief aanbod, aantrekkelijke woonkernen en zelfs een universiteit.

Toeristen worden bijvoorbeeld onvoldoende verleid om in Stichtse Vecht langer te verblijven en geld te besteden. Stichtse Vecht passeer je, vind je mooi en aantrekkelijk, maar je blijft er niet om geld uit te geven. Hoewel de gemeente bekend staat als woon- en recreëer gemeente, is het aantal mensen werkzaam in de toeristische branche de laatste jaren fors afgenomen.

Een andere beperkende factor is de ruimte voor bedrijven om zich te ontwikkelen en te groeien.

De formele werklocaties, met uitzondering van Breukelerwaard, zitten vol of hebben te kampen met leegstand en verpauperd/incourant vastgoed. De gemeente heeft bovendien geen zeggenschap over deze locaties, maar heeft wel - net als de grondeigenaren - een belang bij het op peil brengen en creëren van nieuwe mogelijkheden op de werklocaties. Dan gaat het niet alleen over fysieke ruimte en (beeld)kwaliteit van de openbare ruimte, maar ook over zachtere factoren zoals vergunning verlening, tijdelijke bestemmingen, meedenken en faciliteren en verbinden.

5Relevante ontwikkelingen

Gemeente Stichtse Vecht vindt het belangrijk goed in te kunnen spelen op de toekomstige trends en ontwikkelingen. Daarom wordt in dit hoofdstuk specifiek stilgestaan bij ontwikkelingen in het ruimtelijk-economische domein en in het sociaaleconomische domein. We benoemen beknopt de kansen en bedreigingen voor Stichtse Vecht, die voortvloeien uit deze trends en ontwikkelingen. In het bijbehorende bouwstenenrapport wordt uitgebreider stilgestaan bij trends en ontwikkelingen en de mogelijke toekomstscenario’s voor Stichtse Vecht. In het bouwstenenrapport is een analyse gemaakt op basis van toekomststudies, (beleids)stukken van diverse overheden en er zijn twee workshops met ondernemers uit diverse gremia gehouden. Samen met hen is een SWOT- en een scenarioanalyse uitgevoerd.

5.1Ruimtelijk-economische ontwikkelingen

Onder invloed van de economische crisis is de vraag naar werklocaties de laatste jaren fors afgenomen. Het is voor bedrijven en andere organisaties ook steeds moeilijker geworden om uitbreiding of het betrekken van nieuwe huisvesting te financieren. De teruglopende ruimtevraag als gevolg van de recessie heeft zowel structurele als conjuncturele oorzaken.

Bedrijventerreinen

Voor de aanleg van bedrijventerreinen geldt dat veel overheden de afgelopen decennia te ambitieus zijn geweest in het uitleggen van nieuwe terreinen. Hierdoor is er op landsniveau sprake van een overschot aan (geplande) bedrijventerreinen en worden veel plannen uitgesteld of zelfs afgeschreven. Dit verschilt overigens wel per regio en per segment. Uit de marktanalyse bedrijventerreinen voor de BRU-regio blijkt dat de verwachting is dat tot 2025 een overschot ontstaat aan logistieke en gemengde terreinen en dat de ruimtevraag zich vooral manifesteert op de meer hoogwaardige terreinen rondom de Campus, binnenstedelijk en het zogenoemde Care, Education, Leisure en Shops (CELS).

In Stichtse Vecht is er de afgelopen jaren conservatief omgegaan met de uitleg van nieuwe bedrijventerreinen dat ervoor gezorgd heeft dat de gemeente niet in de financiële problemen is geraakt zoals tientallen andere gemeenten. De keerzijde is wel dat uitbreidingsmogelijkheden en het aanbod aan nieuwe vestigingslocaties beperkt is, wat kan knellen bij toekomstige groei.

Utrecht Science Park magneet voor de regio

De eerste tekenen zijn zonder meer zichtbaar bij het alsmaar uitbreidende Utrecht Science Park, die op de huidige locatie al tegen haar grenzen is aangelopen. Deze Campus heeft vanwege zijn unieke propositie een enorme aantrekkende werking op bedrijven actief in Life Sciences en innovatief ondernemerschap wordt gestimuleerd. Binnen de BRU wordt dit gezien als één van de groeisectoren waar kansen liggen.

Kantorenlocaties met conjuncturele en structurele problemen

De teruglopende ruimtevraag naar kantoren heeft drie oorzaken:

• •

  Conjunctureel: Door de bankencrisis en de volgende economische neergang sinds 2008 is er minder behoefte aan extra kantoorruimte;

• •

  Conjunctureel: De hoge beleggingswaarde van de leegstaande kantorenvoorraad belemmert het uit de markt nemen van kantoorruimte. De beleggingswaarde van de leegstand bedraagt zo’n € 11-13 miljard. Het zal vele jaren vergen om dit afschrijvingsprobleem op te lossen en dit vergt transformatie of sloop;

• •

  Structureel: Als gevolg van het nieuwe werken krijgen kantoren een andere functie, van werkplek naar ontmoetingsplek in combinatie met flexibele werkplekken. Vooral grotere kantoorgebruikers zullen de komende jaren hun huisvesting met twintig tot dertig procent terug kunnen brengen3 . Deze trend is de afgelopen jaren al zichtbaar. Zo was in 2002 nog bijna 27 m² per werknemer in gebruik en is dat in 2010 gedaald naar minder dan 20 m².

Nieuwe Werken

Werknemers worden niet meer beoordeeld op aanwezigheid en input maar op hun output. Daarbij kent de werknemer een grote vrijheid in plaats en tijd. Werknemers bepalen zelf welke werklocatie en welk moment het meest geschikt is waardoor er de ene keer thuis wordt gewerkt, een andere keer op kantoor, bij de klant of welke locatie dan ook. Kantoorgebruikers richten hun organisatie op een andere manier in.

Behoefte aan (binnen)stedelijke locaties

Ook op het vlak van locatiekeuzes van bedrijven treden er veranderingen op. De trend is een keuze voor (binnen)stedelijke locaties, goed bereikbaar via OV en met de auto en in de nabijheid van voorzieningen. Deze veranderende voorkeuren zorgen de komende jaren voor een vervangingsvraag. Dit betekent echter niet automatisch dat het bestaande aanbod nabij snelweg, OV en voorzieningen kansrijk is. Door de crisis en de trend van het Nieuwe Werken kiezen veel bedrijven voor meer flexibiliteit in de huisvesting (pand en huurcontract) en voor reductie van kosten. De kantoorlocatie Bisonspoor biedt in dat opzicht een goede propositie, gekeken moet worden in hoeverre de aangeboden huisvesting voldoet aan de huidige eisen die gesteld worden.

Wijkeconomie

De wijkeconomie wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van detailhandel, horeca, zorg verlenende diensten, zzp’ers en de bewoners zelf. In de afgelopen jaren is in het bijzonder de stijging van het aantal starters een opvallende ontwikkeling in de wijk. Meer dan 70% van de Nederlandse bedrijven telt één werkzame persoon, in Stichtse Vecht is dit aandeel zelfs 74%. In praktisch alle sectoren werken in toenemende mate zzp’ers, van de industrie en bouw tot vervoer/opslag/communicatie, zakelijke dienstverlening en overige dienstverlening. Deze groei van het aantal zzp’ers komt voornamelijk tot uiting in de wijk en manifesteert zich minder op de formele werklocaties zoals bedrijventerreinen en kantoren. De behoefte aan huisvesting ligt voornamelijk op het vlak van kleinschalig (bedrijfsverzamel) vastgoed, flexibele werkconcepten (zoals Seats2meet) en woon-werkunits waar ondernemers gemakkelijk kunnen werken en ontmoeten. Bovendien is dit een groep die veel waarde hecht aan nabijheid bij voorzieningen zoals horeca en retail en een goede bereikbaarheid.

Detailhandel: Ontwikkelingen internet essentieel

Het functioneren van winkelgebieden zal steeds meer worden beïnvloed door de ontwikkeling van de bestedingen via internet. In de komende 10 jaar wordt een sterke groei verwacht van de internetbestedingen. De huidige ontwikkeling laat zien dat in steeds meer branches, bijvoorbeeld op het gebied van kleding en mode, de bestedingen op het internet toenemen. Verwacht mag worden dat het aandeel internetbestedingen in de totale bestedingen verder zal toenemen. Door een trend van schaalvergroting (veel grote ketens) in de afgelopen decennia en de economische recessie in de afgelopen jaren is de winkelsamenstelling van veel binnensteden al flink veranderd.

Kansen en bedreigingen

5.2Sociaaleconomisch

De vergrijzing als kans

Een vergrijzing van de bevolking in Stichtse Vecht betekent een toename van het aantal oudere huishoudens dat behoefte heeft aan voor ouderen geschikte woningen, de benodigde zorgvoorzieningen en andere voorzieningen in de buurt. Er liggen kansen voor ondernemers om in te springen op de groeiende behoefte aan zorg op afstand, zorgconcepten, bezorgdiensten van lokale (wijk)winkels en (digitale)ontmoetingsplekken.

Vergrijzing heeft ook grote invloed op de woningmarkt door de honkvastheid van ouderen en (op langere termijn) door de grote uitstroom uit de woningmarkt. Een flexibele woningmarkt is nodig die zowel de vergrijzende bevolking kan faciliteren als in de toekomst kan voorzien in de behoeften van de dan relatief jongere bevolking. Daarnaast neemt de vraag naar levensloopbestendige woningen toe. Dit vraagt om ander type woningen dan nu beschikbaar is.

Richting 2025 neemt het aantal mensen in de leeftijd 35 tot 54 jaar af. Hoewel dit een landelijke trend is heeft dit ook expliciet gevolgen voor Stichtse Vecht. Deze leeftijdsgroep heeft schoolgaande kinderen. Een daling van het aantal kinderen in de schoolgaande leeftijd leidt het komende decennium tot daling van de leerlingenaantallen en minder vraag naar onder andere op kinderen gerichte voorzieningen.

Sociale domein wordt speerpunt gemeentelijke dienstverlening

Stichtse Vecht krijgt in de komende jaren meer taken in het sociale domein (werk, zorg en jeugd). Als gevolg van de decentralisatie van taken richting lokale overheden moet de dienstverlening beter gaan aansluiten bij de leefwereld van de burger en leiden tot een goedkopere uitvoering van deze taken. Om dat te bewerkstelligen is ook de komende jaren efficiency het sleutelwoord. In goed overleg moet gekeken worden waar de markt een rol kan vervullen en waar de gemeente haar verantwoordelijkheid moet nemen. De gemeente als regisseur en waar nodig als uitvoerder.

Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en daarmee een geschikte pool aan arbeidskrachten is essentieel voor de ontwikkeling en groei van bedrijvigheid. Die aansluiting is vooral belangrijk voor lager en middelbaaropgeleiden omdat zij minder bereid zijn lang(er) te reizen of te verhuizen voor een baan dan hoger opgeleiden.

Kwaliteit Onderwijs

Naast kwantitatieve arbeidsmarktproblemen kennen het voortgezet onderwijs en het mbo ook kwalitatieve problemen. De laatste jaren werd slechts 70 procent van de lessen gegeven door een bevoegde leraar. In het vmbo speelt dit vaker dan op havo of in het vwo. Voor de kwaliteit van het onderwijs is het belangrijk dat leraren een onderwijsbevoegdheid hebben. Er is in Nederland sprake van een (her)opleving van de bedrijfsscholen. Veel bedrijven hebben een gebrek aan vakkrachten, vooral in de techniek. Steeds meer kiezen zij ervoor om nieuw personeel zelf op te leiden in bedrijfsscholen. De Verkenningscommissie MBO techniek adviseerde recentelijk echter dat het inrichten van bedrijfsscholen ter compensatie van onvolkomenheden in het mbo niet de juiste weg is, vanwege het eenzijdige en beperkte karakter van bedrijfsopleidingen. Hun advies is meer te kijken naar publiek-private arrangementen. Hoewel op dit moment nog geen sprake lijkt van een (her)opleving van bedrijfsscholen in Stichtse Vecht wordt dit wel kritisch gevolgd de komende jaren.

Kansen en bedreigingen

5.3Conclusie: kansen genoeg om op in te spelen

Er zijn trends en ontwikkelingen op het ruimtelijk economische vlak, die grote invloed hebben op de ontwikkeling van de economie in Stichtse Vecht in de komende tien jaar. De kantorenmarkt heeft te kampen met conjuncturele problemen, die de komende jaren in belang afnemen, maar daar onderliggend zijn structurele veranderingen. Dan gaat het om de invloed van het nieuwe werken en een terugkeer naar de oude volumes zal zich niet voordoen. De gemeente heeft de rol om samen met de regio het overschot aan kantoren af te bouwen. Voor bedrijventerreinen ligt dit een slag anders. Hier kunnen wel tekorten ontstaan in relatie met de groei in Utrecht en de lokale behoefte. Er is een uitdaging om de kwaliteit van de terreinen aan te pakken en te zorgen voor voldoende ruimte voor groei. De vergrijzing en de ontgroening zullen invloed op Stichtse Vecht hebben, wat vraagt om tijdige anticipatie. Er zijn wellicht minder scholen en kinderopvang nodig. Omgekeerd liggen hier kansen voor nieuwe zorgconcepten. Ook de detailhandel kan inspelen op de veranderende samenstelling van de bevolking. De detailhandel heeft ook met structurele aanpassingen te maken door de groei van aankopen via internet. Er liggen kansen om meer op beleving in te zetten en zo een brug te slaan met recreatie en toerisme. Voor de economische groei is de kwaliteit van de beroepsbevolking van wezenlijk belang. In de triple helix kunnen de gemeente, Nyenrode en andere onderwijsinstellingen, en het lokale bedrijfsleven meer samenwerken om de beroepsbevolking kennis en kunde voor de toekomst mee te geven.

Colofon

Aanvullende analyses van de economie van Stichtse Vecht: bouwstenenrapportage

Om het nieuwe economische beleid goed te funderen op een stevige onderbouwing, heeft de gemeente door het externe onderzoeksbureau Ecorys een economische analyse laten uitvoeren. Hierin is gekeken naar de sterkten en zwakten van de economische structuur van de bedrijvigheid in de gemeente. Ook is in beeld gebracht welke toekomstige ontwikkelingen er zijn en hoe de gemeente kan inspelen op de kansen en bedreigingen, die daar uit voortkomen. Op basis van die analyse is een economische visie ontwikkeld om weloverwogen (beleids)keuzes te maken die passen bij Stichtse Vecht. Met deze economische visie en een bijbehorend actieprogramma wordt vormgegeven aan Stichtse Vecht op weg naar het jaar 2025. In de bijbehorende bouwstenenrapport is deze analyse opgenomen. In de voorliggende visie worden de hoofdpunten samengevat.

Participatief proces op weg naar de economische toekomstvisie Stichtse Vecht 2025

De economische toekomstvisie is gebaseerd op feiten en een uitgebreid proces van participatie. Er zijn drie interactieve workshops met ondernemers en kennisinstellingen geweest om hun kennis en wensen in het proces in te brengen. Hiervoor zijn vertegenwoordigers van alle werklocaties en ondernemersverenigingen van de verschillende kernen uitgenodigd. Er zijn interviews met beleidsmakers en bestuurders gehouden en er heeft uitgebreide desk research plaatsgevonden.

We danken dan ook iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van deze visie. Deze samenwerking zal worden voortgezet in het vervolgtraject van het opstellen van een dynamische uitvoeringsagenda Binnen het proces zijn beleidsontwikkeling en analyse nauw aan elkaar gekoppeld. Dit heeft geleid tot een visie op de economie in volle breedte met duidelijke kaders voor alle sectoren die zich binnen Stichtse Vecht bevinden. De visie is expliciet, benoemt consequenties en gaat in op kansen voor de gemeente of weet kansen te creëren.

Over Ecorys

Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema’s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-for- profitsectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio’s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen.

Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationale standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen, milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 100% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af, stimuleren we het ov-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSC- of PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 2007 met ca. 80% afgenomen.

ECORYS Nederland BV Watermanweg 44

3067 GG Rotterdam

Postbus 4175

3006 AD Rotterdam Nederland

T 010 453 88 00

F 010 453 07 68

E netherlands@ecorys.com

K.v.K. nr. 24316726

www.ecorys.nl

Bouwstenenrapport Economische visie Stichtse Vecht 2025

Bouwstenenrapport

Behorende bij de Economische Visie Stichtse Vecht 2025

Opdrachtgever: Gemeente StichtseVecht

Ecorys Nederland BV

Rotterdam, 2 oktober 2014

Over Ecorys

Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema’s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-for- profitsectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio’s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen.

Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationale standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen, milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 100% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af, stimuleren we het ov-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSC- of PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 2007 met ca. 80% afgenomen.

ECORYS Nederland BV

Watermanweg 44

3067 GG Rotterdam

Postbus 4175

3006 AD Rotterdam

Nederland

T 010 453 88 00

F 010 453 07 68

E netherlands@ecorys.com

K.v.K. nr. 24316726

W www.ecorys.nl

1Inleiding

In januari 2013 heeft de gemeenteraad van Stichtse Vecht de toekomstvisie voor de periode 2014- 2040 met de titel ‘Focus op Morgen’ vastgesteld. Op basis van deze langetermijnvisie met een globaal karakter worden visies op deelgebieden uitgewerkt. Bij deze deelvisies wordt een middellange termijn gehanteerd tot 2025. Een van de deelvisies die wordt uitgewerkt is de Economische Visie.

Voorliggende rapportage is het bouwstenenrapport dat fungeert als achtergrondrapportage / werkdocument bij de Economische Visie Stichtse Vecht 2025. Het vormt hiermee een naslagwerk en verdere verdieping van het economisch profiel van de gemeente.

Opbouw

Dit rapport is opgebouwd uit twee delen:

DEEL I

2Economisch Profiel Stichtse Vecht

Een goede economische visie is gebaseerd op feiten, kansen en bijpassende ambities. Dat begint met wie of wat je bent om te weten welke koers je kunt varen. Daarom vormt goed inzicht in het huidige economisch functioneren van Stichtse Vecht de basis. In de volgende paragrafen gaan we dan ook in op beeldbepalende kenmerken van de economie van Stichtse Vecht. Hierbij gaan we eerst kort in op de unieke kwaliteiten van de gemeente, daarna op de ruimtelijk-economische aspecten en vervolgens het sociaal-economisch functioneren van de gemeente. Per onderdeel vatten we de kenmerken samen in een sterkte-zwakte analyse. De kansen en bedreigingen die op de gemeente afkomen beschouwen we in het volgende hoofdstuk 3.

Een verdere toelichting van de thema’s en achterliggend cijfermateriaal is weergegeven in deel 2 van dit bouwstenenrapport.

2.1Het DNA van Stichtse Vecht biedt economisch perspectief

In 2011 zijn de gemeente Maarssen, Breukelen en Loenen aan de Vecht gefuseerd tot de gemeente Stichtse Vecht, bestaande uit 12 kernen. Het zuidelijk deel kan getypeerd worden als een meer geconcentreerd en stedelijk gebied, waar het noordelijk deel van de gemeente bestaat uit kleinere en meer verspreide kernen in een landelijke omgeving. Deze samenstelling biedt kansen en aanknopingspunten voor een verdere versterking van een diverse economische sectorstructuur. De diversiteit binnen de gemeente maakt het tegelijkertijd ook lastig om Stichtse Vecht een eenduidig economisch profiel te geven.

Om inzicht te krijgen in de relatieve positie van Stichtse Vecht ten opzichte van andere gemeenten heeft Ecorys een analyse gemaakt van het DNA. Dit DNA is een benchmark van kwaliteiten/kenmerken op basis van zes klimaten, te weten het Ondernemingsklimaat, het Verblijfsklimaat, het Woonklimaat, het Innovatieklimaat, het Werkklimaat en het Kennisklimaat. We behandelen hieronder kort de belangrijkste bevindingen vanuit het DNA in vergelijking met andere gemeenten. Een uitgebreidere toelichting op de resultaten en methodiek is in Deel II opgenomen.

2.1.1Unieke kwaliteiten voorhanden, maar nog onvoldoende benut

• -

  Stichtse Vecht beschikt over veel verschillende kwaliteiten en blinkt uit in diversiteit, maar weet deze sterktes nog onvoldoende te benutten om te spreken over een robuust, aantrekkelijk en dynamisch ondernemingsklimaat- aldus Ecorys.

Gelegen in het landelijk gebied precies tussen de agglomeraties van Utrecht en Amsterdam langs de A2, neemt de gemeente Stichtse Vecht een unieke positie in binnen de noordvleugel van Nederland. Dit gecombineerd met veel ‘groen en blauw’, de ligging langs de Vecht en de internationaal vermaarde business school Nyenrode, maakt dat de gemeente beschikt over een unieke propositie die andere gemeenten niet kunnen bieden. Als overloopgebied van beide grote steden is wonen in Stichtse Vecht aantrekkelijk en ook voor toerisme en recreatie biedt de gemeente vele mogelijkheden.

Het ondernemingsklimaat

Het ondernemingsklimaat is in essentie goed te noemen. Er is een gezonde dynamiek van inkomende en vertrekkende bedrijven, relatief veel startende ondernemers en een goede bereikbaarheid per auto tijdens spitsuren. Bovendien geven ondernemers aan tevreden te zijn over het ondernemingsklimaat. Een beperkende factor voor groei is dat de gemeente relatief weinig oppervlakte aan bedrijventerrein en kantoorruimte biedt in verhouding tot de G31. Ook de gemiddelde huurprijzen voor kantoor en bedrijfsruimten liggen relatief hoog, zeker in verhouding tot meer stedelijke gebieden die vanwege hun aantrekkingskracht zich ook hogere prijzen kunnen permitteren. De dienstverlening wordt als gemiddeld beoordeeld en het OZB-tarief is relatief hoog. Hier kan de gemeente goed invloed op uitoefen.

Verblijfsklimaat

Het verblijfsklimaat van Stichtse Vecht is gemiddeld. De gemeente scoort niet slecht hierop, maar ook niet heel goed. De authenticiteit van het winkelbestand (veel lokale winkeliers en minder veel grote retailketens) en de culinaire diversiteit zoals de aanwezigheid van een aantal sterrenrestaurants vormen hierop een uitzondering. De mate waarin dat hier aanwezig is maakt de gemeente onderscheidend ten opzichte van andere gemeenten. Ook de veiligheid in Stichtse Vecht wordt hoog gewaardeerd wat een verblijf aangenaam maakt. De aanwezigheid van cultuur, historie en groen an sich is niet heel onderscheidend ten opzichte van andere gemeenten. Dit vraagt om een goede verbinding tussen deze elementen om een langer verblijf aantrekkelijk te maken.

Woonklimaat

Het woonklimaat is zeer goed in Stichtse Vecht, het is duidelijk een woongemeente. Veel koopwoningen, de gemiddelde huizenprijs ligt hoog en een lage werkloosheid. Een kanttekening is dat de bevolkingsdichtheid relatief laag is en hierdoor voorzieningen onder druk staan. Met het verdwijnen van voorzieningen in bepaalde kernen kan dit ten koste gaan van het woongenot. Het aantal horecagelegenheden is laag.

Innovatieklimaat

De indicatoren binnen het Innovatieklimaat zijn over het algemeen positief. De gemeente kent veel startende ondernemers die vanuit hun frisse en creatieve ondernemingsgeest kunnen uitgroeien tot grotere bedrijven. De aanwezigheid van Nyenrode is een sterk punt, maar de hogeropgeleiden die het op de arbeidsmarkt aflevert blijven niet in Stichtse Vecht wonen en werken. De creatieve klasse, vaak gezien als aanjager van innovatie, is in beperkte mate aanwezig binnen de gemeente. De jaarlijkse uitgaven van de gemeenten per hoofd van de bevolking is relatief laag. De gemeente kan met gerichte gelden meer proberen innovatie te stimuleren.

Werkklimaat

Zoals eerder bij het woonklimaat geconstateerd is Stichtse Vecht met recht een woongemeente te noemen. Het aantal banen per 1.000 inwoners is zeer laag in verhouding tot de G31. Het werkklimaat is daarmee zeker niet slecht te noemen. Bovenop een gezonde dynamiek van inkomende en uitgaande bedrijven en startende ondernemers zijn de werklocaties over het algemeen goed bereikbaar en is de arbeidsmarkt is met een hoge netto participatiegraad sterk te noemen.

Kennisklimaat

Het kennisklimaat in Stichtse Vecht is gemiddeld te noemen ten opzichte van de G31. Het aantal mensen met een lage opleiding is relatief beperkt en mede als gevolg van de hogere huizenprijzen is het logisch dat het aantal hogeropgeleiden (die vaak meer verdienen) relatief hoog ligt.

Kennisontwikkeling is gewaarborgd in de vele onderwijsinstellingen die de gemeente kent en de aanwezigheid van Nyenrode Business Universiteit is uniek. Kennisdeling tussen het onderwijs, bedrijfsleven en de gemeente is echter nog beperkt.

Een goed werkklimaat creëert nog geen excellent ondernemingsklimaat

In zekere zin beschikt Stichtse Vecht over alle kwaliteiten/kenmerken voor een goed ondernemingsklimaat, zoals een goede strategische ligging, goede bereikbaarheid, relatief veel startende bedrijfjes, en zelfs een universiteit. Keerzijde is dat de aanwezige kwaliteiten onvoldoende benut worden. Toeristen worden onvoldoende verleid om in Stichtse Vecht langer te verblijven en geld te besteden. Stichtse Vecht passeer je, maar je blijft er niet hangen. Hoewel de gemeente bekend staat als woon- en recreëer gemeente is het aantal mensen werkzaam in deze branche fors afgenomen.

Een andere beperkende factor is de ruimte voor bedrijven om zich te ontwikkelen en te groeien. De formele werklocaties, met uitzondering van Breukelerwaard, zitten vol of hebben te kampen met leegstand en verpauperd/incourant vastgoed. De gemeente heeft bovendien geen zeggenschap over deze locaties, maar heeft net als de grondeigenaren een belang in het op peil brengen en creëren van nieuwe mogelijkheden op de werklocaties. Dan gaat het niet alleen over fysieke ruimte en (beeld)kwaliteit van de openbare ruimte, maar ook over zachtere factoren zoals vergunning verlening, tijdelijke bestemmingen, meedenken en faciliteren en verbinden waar mogelijk.

Uiteindelijk is het de ondernemer zelf die de kansen moet verzilveren, maar hoe beter de omstandigheden hoe groter de kans op succes. En daarmee groei van de economie en groei van de werkgelegenheid.

De cijfers laten zien dat het ondernemingsklimaat in Stichtse Vecht voor verbetering vatbaar is, en dat in de afgelopen jaren de economie van Stichtse Vecht eerder voortkabbelt in plaats van actief ‘werk’ maakt. De kwaliteiten die de gemeente zeker heeft, worden nog onvoldoende benut.

2.2Ruimtelijk-economisch profiel

2.2.1Ondernemen: economische ontwikkeling Stichtse Vecht blijft achter

Voor Stichtse Vecht hebben we een zogenoemde economische structuuranalyse uitgevoerd waarbij we de ontwikkeling van de regionale economie in beeld hebben gebracht. Deze groei hebben we uitgesplitst naar:

• •

  nationale component: (groei van Nederland als geheel), een indicatie van conjuncturele invloeden;

• •

  structuurcomponent: een indicatie voor een gunstige of ongunstige sectorstructuur als vergeleken wordt met de gemiddelde sectorstructuur van Nederland;

• •

  regionale-lokale component: een indicatie voor kwaliteit van het ondernemerschap en een (on)gunstig lokaal vestigingsklimaat als vergeleken wordt met de nationale groei.

Op deze manier krijgen we inzicht hoe goed Stichtse Vecht het doet ten opzichte van de nationale groei en kunnen we geconstateerde afwijkingen verklaren.

Tabel 2.1 Shift-and-share analyse: economische groei

De gemiddelde economische ontwikkeling tussen 2002-2012 is negatief (-1,0%). Opvallend is dat deze negatieve ontwikkeling grotendeels wordt veroorzaakt door een negatieve regionale component (-2,8%). Dat houdt in dat de ondernemers in Stichtse Vecht het relatief slechter doen dan het landelijk gemiddelde. Ook doen de ondernemers in Stichtse Vecht het slechter dan verwacht zou mogen worden op basis van de conjunctuur (groei van 1,3%) en de samenstellingen van het type ondernemers binnen de gemeente (sectorstructuur, groei 0,1%). Dit kan deels liggen aan de mate waarin ondernemers zelf kansen verzilveren (het ondernemerschap), maar ook aan de ruimte en mogelijkheden die binnen de gemeente geboden worden (het investeringsklimaat).

Deze constatering is opvallend in de wetenschap dat het DNA van Stichtse Vecht laat zien dat in zekere zin alle kwaliteiten voor een goed ondernemingsklimaat aanwezig zijn, zoals een goede strategische ligging, goede bereikbaarheid, divers aanbod aan werklocaties, nabijheid van werknemers, een authentiek culinair en recreatief aanbod, aantrekkelijke woonkernen en zelfs een universiteit. Dit duidt er op dat de aanwezige kwaliteiten nog onvoldoende benut worden.

Sterktes en zwaktes

2.2.2Werken: sectorstructuur

Gemeente Stichtse Vecht telt in 2013 circa 5.830 bedrijven en een beroepsbevolking van circa 31.500 mensen. De gemeente telt circa 22.700 banen. Doordat de gemeente licht ‘vergrijsd’ is (en naar de toekomst nog meer) is het aandeel werkzame personen ten opzichte van de totale bevolking relatief beperkt.

Sinds 2003 is de werkgelegenheid in Stichtse Vecht stevig gegroeid, maar - met de intrede van de crisis – is vanaf 2009 de werkgelegenheid licht gedaald. Het aantal vestigingen is in de loop der jaren wel verder toegenomen, ook tijdens de crisis. Er zijn steeds meer mensen als zelfstandige aan de slag gegaan met als gevolg dat het aantal werknemers per bedrijf in de afgelopen jaren van gemiddeld 6 naar 4 mensen is gedaald. Dit is in lijn met het landelijk beeld. Dat betekent wel dat in toenemende mate het midden- en kleinbedrijf (MKB) een belangrijke rol speelt in de gemeente.

Aandacht voor de wensen en vestigingsvoorkeuren van deze doelgroep is dan ook belangrijk. Feit blijft wel dat de 30 grootste bedrijven (meer dan 100 werkzame personen) binnen Stichtse Vecht goed zijn voor bijna 35% van de werkgelegenheid. Hiermee vormen de grotere bedrijven wel de belangrijkste banenleverancier en fungeren ze vaak, door hun aanwezigheid, als aanjager voor het aantrekken of starten van andere bedrijfjes.

Tabel 2.2 Omvang bedrijven Stichtse Vecht naar aantal werkzame personen per vestiging

Bron: Par (2013).

De vier grootste sectoren in Stichtse Vecht zijn handel, gezondheids- en welzijnszorg en specialistische- en zakelijke dienstverlening. Samen zijn zij goed voor ruim 50% van de werkgelegenheid in Stichtse Vecht.

Met een aandeel van 22% is de sector handel verreweg de grootste banenleverancier in de gemeente. Ten opzichte van een gemiddeld aandeel van 17% in Nederland kan gesteld worden dat bedrijven in de sector handel relatief sterk in de gemeente vertegenwoordigd zijn. Veel bedrijven in de handel zijn gevestigd op bedrijventerrein Maarssenbroek en Breukelerwaard.

Ondanks dat de sector gezondheids- en welzijnszorg de tweede grootste sector qua werkzame personen binnen Stichtse Vecht is, is het aandeel in verhouding tot het Nederlands gemiddelde lager. Dit kan deels verklaard worden door het ontbreken van een ziekenhuis of privékliniek.

De grootste groei in aantal werkzame personen (ten opzichte van 2003) heeft in de sector zakelijke dienstverlening en gezondheidzorg plaatsgevonden. De sector zakelijke dienstverlening (specialistisch + overig) is goed voor een aandeel van circa 20% van de werkgelegenheid.

Vergeleken met Nederland is de zakelijke dienstverlening relatief groot. Deze sector bestaat veelal uit kleine bedrijfjes die zowel op formele werklocaties zijn gevestigd als in de woonwijken (veel zzp’ers zijn actief in deze sector).

De sector industrie is met een aandeel van 6% iets ondervertegenwoordigd ten opzichte van het landelijke gemiddelde, maar gezien het groene en landelijke karakter van de gemeente is dit niet vreemd.

In termen van werkgelegenheid is het aandeel in de sector vervoer en opslag (3%) iets ondervertegenwoordigd ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Dit is opvallend gezien de omvang van de sector handel, waarmee je een zekere relatie verwacht. Opslag is beperkt aanwezig en ook niet zozeer een grote banenleverancier (vooral een ruimtevrager), distributie is in bescheiden mate aanwezig in Stichtse Vecht.

De agrarische sector heeft een prominente rol in het buitengebied (grote ruimtelijke footprint en smaakmaker voor toerisme en recreatie). Echter, in termen van werkgelegenheid en aantal bedrijven heeft de sector een bescheiden rol in Stichtse Vecht.

De overige sectoren zijn qua omvang in lijn met het Nederlands gemiddelde. Zoals gesteld bij de economische structuuranalyse lijkt de opbouw/samenstelling van de economische structuur in essentie gezond. Het zijn de ontwikkelmogelijkheden binnen Stichtse Vecht en de mate waarin ondernemers kansen weten te verzilveren die de regionaal economische groei bepalen.

Grofweg 60% van de werkgelegenheid is actief in de stuwende sectoren en circa 40% in de verzorgende (dienstverlenende) sectoren. Stuwende bedrijven exporteren goederen en diensten en zorgen daarmee voor inkomsten en geldstromen die hun oorsprong buiten de gemeente zelf vinden. Verzorgende bedrijven vervaardigen goederen of leveren diensten die uitsluitend bestemd zijn voor de consumptie door de ter plaatse aanwezige bevolking.

Figuur 2.1Aandeel werkzame personen per sector in Stichtse Vecht (2013)

Het aantal zzp’ers is in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dit is een landelijk gedragen beeld als gevolg van de economische crisis. De gemeente Stichtse Vecht heeft een relatief hoger aandeel zzp’ers dan gemiddeld in Nederland (14% om 8% tov de beroepsbevolking). Zoals gezegd zijn zij veelal actief in de zakelijke dienstverlening, maar ook in de bouw en (groot)handel zijn zzp’ers goed vertegenwoordigd in Stichtse Vecht. Dit past bij het beeld van de aanwezigheid van handel als grootste sector in termen van werkgelegenheid. Het risico van veel zzp’ers is dat dit voor een deel verborgen werkloosheid betekent. Ze zijn gedwongen vanwege de economische crisis voor zichzelf te beginnen, maar hoe lang dat volgehouden wordt is de vraag. Een kwetsbare arbeidsgroep waar rekening mee gehouden moet worden. Ook zien we bij zzp’ers relatief weinig innovatie, wat deze groep ook op de langere termijn kwetsbaar maakt.

Sterktes en zwaktes

2.2.3Werklocaties: bedrijventerreinen en kantoorlocaties

Bedrijventerreinen

Het aanbod aan bedrijventerreinen is divers en verspreid binnen de gemeente. De grotere terreinen zijn bedrijventerrein Maarssenbroek en Breukelerwaard (De Corridor). Samen huisvesten zij circa 180 bedrijven, goed voor 4.500 werkzame personen. Breukelerwaard is een echte zichtlocatie langs de A2 met veel bedrijven actief in de sector groot- en detailhandel en de bouw.

Maarssenbroek, gelegen bij de Zuilense ring, is een modern gemengd bedrijventerrein met vooral bedrijven actief in de verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening. Deze terreinen functioneren goeden hebben een verzorgde uitstraling. Op Breukelerwaard vindt momenteel nog gronduitgifte plaats.

Figuur 2.2 Formele werklocaties in Stichtse vecht

Andere terreinen met een wat verouderde uitstraling, maar nog steeds functioneel zijn de Merwedeweg en Keulsevaart. De beeldkwaliteit is wisselend en er is sprake van leegstand. Merwedeweg was aangemerkt als ontwikkellocatie voor Hof van Breukelen en Keulsevaart als overlooplocatie voor de bedrijven op de Merwedeweg. Tot op heden is dit niet doorgezet.

In Nieuwersluis ligt het wat verouderd ogende bedrijventerrein Angstelkade. Het terrein is ontsloten via het water en via de Westkanaaldijk, maar relatief slecht bereikbaar met een smalle weg waar passeren lastig is. Hier zijn recent een aantal nieuwe units gebouwd voor de verhuur.

In Kockengen ligt bedrijventerrein Portgensebrug. Een klein en enigszins verouderd maar functioneel ogend bedrijventerrein. Tot slot noemen we hier bedrijventerrein de Werf. Ook een functioneel bedrijventerrein wat nog uitgebreid kan worden.

In Maarssen ligt de Herenweg / Gageldijk. Dit is een lange straat met afwisselend aan weerzijden gemengde bedrijvigheid. De straat heeft niet het klassieke bedrijventerreinkenmerk door het vele groen en het afwisselende beeld van woningen, bedrijfspanden of woningen gebruikt als bedrijfspand.

Gericht op water ligt in Breukelen De Scheendijk. Dit terrein wordt vooral gekenmerkt door nautische bedrijvigheid gelegen aan het water. Alle bedrijven zijn aan de kant van het water gevestigd. De beeldkwaliteit van het terrein is redelijk, alle kavels zijn in gebruik en het straatbeeld wordt afgewisseld door voornamelijk bedrijven actief in bouw, cultuur, sport en recreatie en advies.

Verder kent de gemeente nog een aantal min of meer solitaire locaties zoals de vestiging van Gulf en Garsten Noord. In Nieuwer ter Aar ligt nog een solitaire locatie langs de A2 dat goed functioneert en tot slot in Vreeland is verf- en vatenbedrijf Greif gevestigd aan de Kerklaan/Bergseweg.

Kantoorlocaties

Kantoorlocatie Bisonspoor ligt direct naast het station Maarssen. De kantoren bevinden zich boven het winkelcentrum Bisonspoor. Het betreffen zes grootschalige kantorentoren met een omvang tussen de 5.000 en 7.500 m2 verhuurbare vloeroppervlak (vvo) per toren. In 2012 stond ongeveer 45% iets minder dan de helft van de locatie leeg. De kantoorpanden zijn gericht op grootschalige gebruikers in zakelijk en financiële dienstverlening, openbaar bestuur en zorg (kwalitatieve beoordeling kantoorlocaties provincie Utrecht, 2012). Recentelijk heeft de eigenaar van de kantoortorens een volledige facelift aan de buitenkant gegeven. Door deze upgrade is de beeldkwaliteit van de kantoren redelijk tot goed. Het winkelcentrum en de kantoren hebben een wisselwerking en versterken elkaar in de zin dat er in het winkelcentrum lunchrooms, restaurants, (grand)cafés e.d. zijn waar de mensen die werkzaam zijn in de kantoren gebruik van kunnen maken. Ook de aanwezigheid van een kinderdagverblijf en fitness & health dragen bij aan de multifunctionaliteit van de locatie.

Kantoorlocatie Maarssenbroek (Planetenbaan) is bedoeld voor grootschalige gebruikers in de zakelijke dienstverlening en ICT. Naast de grootschalige panden kent de locatie ook een aantal (flexibel in te delen) kleinere en middelgrote panden. Op dit terrein stond in 2012 ongeveer 45% van de totale voorraad leeg, inmiddels is dit opgelopen tot 50% en de verwachting is dat deze trend doorzet. De kantoorlocatie Planetenbaan heeft te maken met forse leegstand. De gemeente ziet het belang in om de problemen op dit terrein aan te pakken en wil in samenwerking met de vastgoedeigenaren en ondernemers een plan opstellen dat gericht is op transformatie en upgrading van het terrein om zodoende het toekomst perspectief te verbeteren (Planetenbaan Maarssen, 2013).

Sterktes en zwaktes

2.2.4Detailhandel

De gemeente Stichtse Vecht kent een verspreid winkelaanbod. Globaal kunnen er vier centrale winkelgebieden worden onderscheiden: het centrum van Breukelen, Loenen aan de Vecht, Maarssen Dorp en Maarssenbroek (winkelcentrum Bisonspoor). Dit zijn de meest belangrijke en grootste winkelgebieden per woonplaats. De drie eerstgenoemde centrale winkelgebieden kunnen worden getypeerd als ‘historische’ stedelijke centra. Het winkelcentrum Bisonspoor vormt hier een uitzondering op. Dit is een overdekt winkelcentrum waar vooral grote landelijke ketens uit het midden- en lage segment zijn gevestigd. Boven het winkelcentrum zijn kantoorruimten en appartementen gevestigd.

Figuur 2.3 Centrale en ondersteunende winkelgebieden in Stichtse Vecht

Naast de centrale winkelgebieden zijn er drie ondersteunende winkelgebieden: Breukelen-Noord, de Plesmanpromenade (Maarssen-dorp) en Zwanenkamp (Maarssenbroek). Dit zijn voornamelijk kleine wijk- (minder dan 25 winkels) of buurtcentra (minder dan 10 winkels) die naast het centrale winkelgebied een ondersteunende functie vervullen. Tot slot is er nog een aantal winkels dat (solitair) verspreid ligt over Stichtse Vecht.

In verhouding tot het Nederlands gemiddelde heeft Stichtse Vecht de beschikking over een bovengemiddeld aanbod van winkelvloeroppervlak in de dagelijkse sector: levensmiddelen en persoonlijke verzorging. Denk hierbij aan supermarkten en speciaalzaken zoals bakkers, slagers, delicatessenzaakjes, groenteboeren, slijters en in de verzorging aan drogisten, apotheken en parfumeries. Het bovengemiddeld aandeel in de dagelijkse sector kan verklaard worden vanuit de aanwezigheid van 12 woonkernen die ieder haar eigen lokale afzetmarkt kent. Het bestaansrecht van de dagelijkse sector, ook in de kleine kernen, komt voort uit het feit dat mensen voor dagelijkse boodschappen relatief minder bereid zijn ver te reizen dan voor niet-dagelijkse boodschappen.

De relatief beperkte aanwezigheid van de niet-dagelijkse sector in Stichtse Vecht wordt mede veroorzaakt door het grote aanbod van retail in de niet-dagelijkse sector in de steden Utrecht en Amsterdam. Utrecht en Amsterdam zijn goed bereikbaar en aantrekkelijk voor de ‘recreatieve shoppers’. Veel inwoners van Stichtse Vecht zijn voor hun niet-dagelijkse boodschappen georiënteerd op Utrecht en Amsterdam. Dit is onder andere terug te zien in een hoge afvloeiing in de niet-dagelijkse sector. Dat is de mate waarin inwoners uit Stichtse Vecht aankopen doen in een andere gemeente (als percentage van het bestedingspotentieel). Binnen Stichtse Vecht nemen in de niet-dagelijkse sector Maarssen en Breukelen vrijwel het gehele aanbod voor hun rekening.

De vraag kan gesteld worden of de winkels in overige kernen stand kunnen houden tegen het one- stop-shopping principe (het kunnen aanschaffen van alle gewenste producten op een locatie en/of een leverancier) en schaalvergroting (het toenemen van het wvo en het aantal producten).

Ondanks de trends in de retailsector zoals de opkomst van e-commerce en one-stop-shopping, de vergrijzing in Stichtse Vecht en groei van de afvloeiing richting Utrecht en Amsterdam, is het leegstandspercentage in Stichtse Vecht beperkt ten opzichte van het landelijke beeld. Een mogelijke verklaring kan gezocht worden in het relatief groter besteedbaar inkomen dat inwoners in Stichtse Vecht hebben, waardoor winkels langer het hoofd boven water kunnen houden.

Sterktes en zwaktes

2.2.5Cultuur, recreatie en verblijfsmogelijkheden

Alhoewel de cultuur- en recreatiesector tot de kleinere sectoren binnen Stichtse Vecht behoort, vormt het wel één van de speerpunten in het beleid en beeldvorming over Stichtse Vecht. Het aanbod binnen deze sector bepaalt deels de woonkwaliteit en heeft een grote invloed op het toerisme binnen een gemeente. Het bestedingspatroon van toeristen kan vervolgens weer positieve effecten hebben op de overige sectoren in Stichtse Vecht zoals de retail en de horeca sector.

Dat de sector hiermee een verbindende schakel vormt voor verschillende klimaten is evident.

Het culturele aanbod, vier musea en kunstgaleries en één theater, is beperkt. Dit is echter niet vreemd met de nabijheid van Utrecht en Amsterdam waar een groot aanbod van cultuur en niet- dagelijkse retail aantrekkelijk(er) is voor dagbezoeken.

Met betrekking tot het recreatieaanbod is het opvallend dat het zwaartepunt zicht bevindt in het zuiden van Stichtse Vecht (Maarssen, Tienhoven) en nauwelijks in het noorden van de gemeente. Het zuiden heeft met de aanwezigheid van o.a. de Loosdrechtse Plassen, verschillende jachthavens en meerdere locaties voor overnachtingen (hotels, B&B’s, campings, hostels en Airbnb adressen 1 ) een goede propositie voor het aantrekken en vasthouden van recreanten en toeristen. In de meer noordelijk gelegen kernen zijn echter beperkte verblijfsmogelijkheden. Dit terwijl deze kernen gekenmerkt worden door een aantrekkelijk landelijke karakter, hetgeen de potentie geeft om recreanten (wandelaars/fietsers) langer in het gebied te laten verblijven. Hetzelfde geldt voor logiesmogelijkheden in het plassengebied (oostkant van Stichtse Vecht).

Figuur 2.4 Logiesaanbod in Stichtse Vecht

Het Van der Valk Hotel in Breukelen is binnen de verblijfssector een belangrijke speler.

Het hotel valt op langs de A2 en is in de bredere regio bekend en geliefd bij zowel zakelijke reizigers als toeristen. Echter de verbinding en oriëntatie vanuit de gasten met het centrum van Breukelen is beperkt.

Sterktes en zwaktes

2.3Sociaal-economisch profiel

2.3.1Werken: werkgelegenheid

De 5.830 bedrijven die in de gemeente zijn gevestigd verschaffen in totaal 23.000 arbeidsplaatsen. Het aantal banen is ten opzichte van 2003 gegroeid, maar is vanaf 2009 ligt gedaald. In 2010 en 2011 is de werkgelegenheid hersteld om in 2012 weer af te nemen. Zie de onderstaande tabel voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid binnen Stichtse Vecht.

Figuur 2.5 Totaal aantal werkzame personen in Stichtse Vecht

De sectorsamenstelling van de bedrijven in Stichtse Vecht speelt, in combinatie met de conjunctuurgevoeligheid van de sectoren, een verklarende rol voor deze ontwikkeling.

De conjunctuurgevoeligheid van de werkgelegenheid geeft aan hoe gevoelig de werkgelegenheid van een sector is voor veranderingen van de economische situatie. Sectoren die worden gekenmerkt door een hoge conjunctuurgevoeligheid zijn bijvoorbeeld industrie en bouwnijverheid. Deze sectoren zijn in Stichtse Vecht relatief klein. Hiertegenover staat dat de werkgelegenheid binnen de sectoren onderwijs, overheid, zorg, zakelijke dienstverlening en handel minder conjunctuurgevoelig zijn. Dit zijn de grootste sectoren binnen Stichtse Vecht.

In de onderstaande tabel zijn de 10 grootste bedrijfsvestigingen naar aantal werkzame personen binnen Stichtse Vecht weergegeven.

Tabel 2.3 Grootste vestigingen naar aantal werkzame personen geregistreerd in Stichtse Vecht

Bron: Par (2013).

De ontwikkeling van de beroepsbevolking in Stichtse Vecht, die in de onderstaande grafiek staat weergegeven, laat een golvende beweging zien. Hoewel de lijn vanaf 2007/2009 een opgaande lijn is kan verwacht worden dat de omvang van de beroepsbevolking af zal nemen als gevolg van de ingezette vergrijzing richting 2025.

Figuur 2.6 Ontwikkeling beroepsbevolking in Stichtse Vecht

Sterktes en zwaktes

2.3.2Startende ondernemers

Stichtse Vecht kent, in vergelijking met de grootste 32 gemeenten in Nederland, een groot aantal startende ondernemers als percentage van de beroepsbevolking. De goede bereikbaarheid, de aanwezigheid van kennis (Universiteit Nyenrode) en de centrale ligging in Nederland zijn factoren die door mensen worden aangegrepen om een eigen bedrijf te beginnen.

Binnen de groep zzp’ers zit ook een groep starters. Dit zijn deels ‘start-ups’ die met een (innovatief) product de markt op gaan, maar deels ook mensen die noodgedwongen, als gevolg van de economische crisis, voor zich zelf zijn begonnen. Dit zijn bijvoorbeeld mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt door de economische crisis en zich als zzp’er hebben ingeschreven om op die manier proberen werk te krijgen. Een deel van deze starters zou zodoende ook als ‘schijnwerkloosheid’ kunnen worden aangeduid.

Een voordeel dat startende ondernemers hebben is dat zij vaak goedkoper werk kunnen leveren dan grote bedrijven die met vaste ‘overhead kosten’ zitten. Ook vormen zij een flexibele schil die snel kan worden ingezet. Startende ondernemers hebben daarnaast de potentie om uit te groeien tot kleine en (middel)grote bedrijven en zijn zodoende waardevol voor de gemeente Stichtse Vecht.

Sterktes en zwaktes

2.3.3Pendel: woon-werk verkeer

Het woon-werk verkeer geeft inzicht waarvandaan de werknemers van de bedrijven in Stichtse Vecht komen. De pendelstromen geven daarmee de relatie weer tussen de verschillende gemeenten en de oriëntatie van bedrijven. Immers het beschikken over goede arbeidskrachten is een belangrijke voorwaarde voor het succes van een bedrijf. Er werken circa 22.650 mensen in Stichtse Vecht. Hieronder gaan we kort in op de herkomst van deze werknemers.

56% woont en werk in Stichtse Vecht

Meer dan de helft van de mensen werkzaam in Stichtse Vecht woont ook binnen de gemeente. Gezien de afnemende beschikbaarheid van werk en toenemende bereidheid tot het afleggen van langere afstanden (niet in tijd!) lijkt deze verhouding in Stichtse Vecht in lijn met beelden elders in het land. Lager opgeleiden wonen vaker dicht bij hun werk dan hoger opgeleiden. De zogenoemde bromfietsafstand is voor lager opgeleiden een belangrijk criterium voor het accepteren van werk. Hoger opgeleiden zijn bereid verder te reizen. Met het oog op het aantrekken van bedrijven of groei van bestaande bedrijven te kunnen faciliteren is het belangrijk te weten wat voor type arbeidskrachten nodig zijn en wat binnen afzienbare afstand beschikbaar is. Inzicht in deze match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt is gewenst.

Met circa 56% van de werknemers wonend en werkend in Stichtse Vecht, betekent dat iets minder dan de helft van de arbeidskrachten werkzaam in Stichtse Vecht komt vanuit omliggende gemeenten. Circa 10.000 werknemers forensen iedere dag vanuit omliggende gemeenten, waarbij vooral vanuit Utrecht de pendel relatief groot is (+/- 25%). Vanuit de gemeenten gelegen ten zuidoosten komen de meeste werknemers. Denk hierbij aan Wijdemeren, Hilversum, Zeist, De Bilt, Amersfoort, IJsselstein, Houten en Nieuwegein. De oriëntatie vanuit het (noord)westen is bescheidener. Weesp, Almere, Amsterdam, Amstelveen, De Ronde Venen, Haarlemmermeer en Woerden zijn vanuit dit deel de belangrijkste gemeenten van waaruit werknemers naar Stichtse Vecht komen. De pendel vanuit Amsterdam vormt circa 7% van de totale pendel. Tot slot is het vernoemenswaardig dat er ook werknemers uit Den Haag en Rotterdam komen.

Figuur 2.7 Inkomende pendel (woon-werkverkeer)

Geconcludeerd kan worden dat de inkomende pendel vooral vanuit Utrecht komt en de zuidoostelijk gelegen gemeenten. Deze gemeenten vormen een belangrijke arbeidspool voor bedrijven in Stichtse Vecht.

Uitgaande pendel groter dan inkomende pendel

Van de beroepsbevolking in Stichtse Vecht (circa 31.500) wonen en werken circa 12.500 mensen in Stichtse Vecht. Dat betekent dat circa 17.000 mensen werken buiten de gemeente versus circa 10.000 mensen die naar Stichtse Vecht komen. We zien een vergelijkbare oriëntatie van de inkomende pendel bij de uitgaande pendel. Van de omliggende gemeenten is de gemeente Utrecht met afstand de belangrijkste banenleverancier voor werknemers woonachtig in Stichtse Vecht. Amsterdam is ook een belangrijke werkgever, maar op gepaste afstand. De uitgaande pendel is voornamelijk zuidoostelijk georiënteerd. Dit benadrukt dat de ontsluiting vanuit Stichtse Vecht met de oostelijk en zuidelijk gelegen gemeenten voor veel mensen belangrijk is.

Figuur 2.8 Uitgaande pendel (woon-werkverkeer)

In hoeverre deze pendelgegevens ook de handelsrelaties weergeven is moeilijk te zeggen. Wel kan gesteld worden dat de pendel een beeld geeft van de oriëntatie van werknemers en werkgevers als het gaat om wonen, werken en mentale verbondenheid met Stichtse Vecht en omliggende gemeenten.

Sterktes en zwaktes

2.3.4Onderwijs

Naast het reguliere basisonderwijs (basisscholen en middelbare scholen) wordt er binnen Stichtse Vecht ook middelbaar- en hoger onderwijs aangeboden. Zo wordt er een aantal ROC-opleidingen in Maarssen verzorgd en wordt er wetenschappelijk onderwijs gedoceerd aan de Nyenrode Business Universiteit in Breukelen.

Hoewel er op de universiteit met enige regelmaat gastcolleges worden georganiseerd waarvoor lokale ondernemers worden uitgenodigd, geven de lokale ondernemers aan dat de universiteit voor hen van minder belang is. Het onderwijsniveau en het type onderwijs dat bij Nyenrode wordt gedoceerd sluit beperkt aan op de arbeidsvraag vanuit lokale ondernemers.

Het aantal vestigingen in het onderwijs heeft de afgelopen jaren een grote groei doorgemaakt. Dit komt deels door de groei van het aantal zzp’ers in het onderwijs vanwege de economische crisis. Het is moeilijk(er) om een (vast)contract te krijgen binnen het onderwijs en scholen kiezen vaker voor freelancers omdat deze goedkoper zijn dan vast personeel (Nederlandse StartersUnie, 2011).

Over het algemeen kan worden gesteld dat Stichtse Vecht een breed onderwijs aanbod heeft. Ook wordt de kwaliteit van het onderwijs goed beoordeeld.

Sterktes en zwaktes

2.3.5Wonen en leefbaarheid

Het woningaanbod in Stichtse Vecht wordt gekenmerkt door relatief veel koopwoningen met een hoge gemiddelde woningwaarde. Fors hoger dan het landelijke gemiddelde. Het relatief hoge inkomen en het ‘high-end’ woonklimaat langs de Vecht maar ook in het buitengebied vormen hier deels een verklaring voor. Het huuraanbod is relatief kleiner wat zich vooral manifesteert in een kleiner aanbod (sociale) huurwoningen dat wordt aangeboden door corporaties.

Nieuwbouwontwikkelingen vinden vooral plaats in Maarssen.

Naar verwachting groeit de omvang van de bevolking in Stichtse Vecht licht en stijgt het aantal huishoudens (huishoudens worden steeds kleiner). Dit is vergelijkbaar met het landelijke beeld, echter de vergrijzing van de bevolking is in Stichtse Vecht fors te noemen in de komende jaren.

Dit zal grote gevolgen hebben voor de leefbaarheid in een gemeente aangezien senioren minder actief deelnemen aan het sociale domein, minder mobiel zijn, buiten de beroepsbevolking vallen en relatief minder geld uitgeven. Hierbij komt dat het aantal inwoners in de leeftijdscategorie 35 tot 54 jaar zeer sterk afneemt, ook in vergelijking met de ontwikkelingen in de provincie Utrecht en Nederland. Er kan zodoende geconcludeerd worden dat een trend van ontgroening (jongeren trekken naar de grote steden) en vergrijzing is ingezet.

Dat het goed vertoeven is in Stichtse Vecht wordt bevestigd door onderzoeken naar het veiligheidsgevoel van bewoners. Bijna 90% geeft aan zich veilig te voelen in de eigen woonbuurt, dit percentage ligt boven het landelijk gemiddelde.

Sterktes en zwaktes

2.4Samenvattende tabel van sterktes en zwaktes

3Relevante ontwikkelingen

Het geschetste profiel van de gemeente vormt de basis van waaruit Stichtse Vecht kan doorgroeien naar wie je in 2025 wilt zijn. Een sterkte-, zwakte-, kansen- en bedreigingen-analyse (SWOT) biedt handvatten om te bepalen waar je wel en niet op wilt inzetten de komende jaren. Belangrijk daarbij is tevens om een goed beeld te hebben van trends en ontwikkelingen die in het bijzonder van invloed zullen zijn op Stichtse Vecht of waar de gemeente op kan aanhaken.

In dit hoofdstuk bekijken we nader de impact van de belangrijkste trends en ontwikkelingen op de economie van Stichtse Vecht. Daarbij geven we reeds richting en sorteren we voor op gemaakte keuzes in de economische Visie. Waar zet je op in? Overal een beetje op inzetten leidt niet tot gewenste massa en sturing om ook daadwerkelijk te werken aan een versterking van je economisch klimaat.

3.1Ruimtelijk-economische ontwikkelingen

3.1.1Bedrijventerreinen en kantoorlocaties

In heel Nederland staan werklocaties onder druk. Dit komt deels door de economische crisis, maar kent ook structurele redenen. Een aantal belangrijke trends en ontwikkelingen dat hieraan ten grondslag ligt, behandelen we hieronder.

Onder invloed van de economische crisis is de vraag naar werklocaties de laatste jaren fors afgenomen. Het is voor bedrijven en andere organisaties ook steeds moeilijker geworden om uitbreiding of het betrekken van nieuwe huisvesting te financieren. De teruglopende ruimtevraag als gevolg van de recessie is vooral een conjunctureel verschijnsel dat bij een aantrekkende economie weer gekeerd zal worden. Daarnaast liggen ook structurele gevolgen ten grondslag aan een verminderde ruimtevraag. Hier gaan we hieronder en in hoofdstuk 4 verder op in.

Bedrijventerreinen

Voor de aanleg van bedrijventerreinen geldt dat veel overheden de afgelopen decennia te ambitieus zijn geweest in het uitleggen van nieuwe terreinen. Hierdoor is er op landsniveau sprake van een overschot aan (geplande) bedrijventerreinen en worden veel plannen uitgesteld of zelfs afgeschreven. Dit verschilt overigens wel per regio en per segment. Uit de marktanalyse

bedrijventerreinen voor de BRU-regio blijkt dat de verwachting is dat tot 2025 een overschot ontstaat aan logistieke en gemengde terreinen en dat de ruimtevraag zich vooral manifesteert op de meer hoogwaardige terreinen rondom de Campus, binnenstedelijk en het zogenoemde Care, Education, Leisure en Shops (CELS).

Alhoewel in Nederland de ontwikkeling van bedrijventerreinen op dit moment op een lager pitje staat dan voorheen, betekent dit niet dat er nergens ruimte nodig is voor nieuwe ontwikkelingen. In Nederland is vraag en aanbod aan bedrijventerreinen namelijk scheef verdeeld.

In Stichtse Vecht is er de afgelopen jaren conservatief omgegaan met de uitleg van nieuwe bedrijventerreinen, wat ervoor gezorgd heeft dat de gemeente niet in de financiële problemen is geraakt zoals tientallen andere gemeenten. De keerzijde is wel dat uitbreidingsmogelijkheden en het aanbod aan nieuwe vestigingslocaties beperkt is. In 2011 was de lokale ruimtebehoefte nog circa 3 hectare, de economische crisis heeft lang de behoefte tot uitbreiding getemperd, maar bij een aantrekkende economie moet wel rekening gehouden worden met een toenemende vraag naar ruimte.

Utrecht Sciece Park magneet voor de regio

De eerste tekenen zijn zonder meer zichtbaar bij het alsmaar uitbreidende Utrecht Science Park, die op de huidige locatie al tegen haar grenzen is aangelopen. Deze Campus heeft vanwege zijn unieke propositie een enorme aantrekkende werking op bedrijven actief in Life Sciences en innovatief ondernemerschap wordt gestimuleerd. Binnen het BRU wordt dit gezien als één van de groeisectoren waar kansen liggen, voor Stichtse Vecht in relatie tot een vergrijzende bevolking waar zorg (CARE) een belangrijke rol in speelt een kans om zich als satellietgemeente op te werpen. Hiervoor is het belangrijk goed zicht te hebben op de wensen en eisen vanuit deze bedrijven en moet gekeken worden in hoeverre Stichtse Vecht dit kan accommoderen. Zo is het belangrijk hoogwaardige bedrijfsruimte aan te kunnen bieden, in de directe nabijheid van OV en snelweg op een hoogwaardige (groene) locatie waar uitbreidingsmogelijkheden zijn. Aangezien ook sterk vanuit regionaal verband gekeken wordt naar deze sector is het belangrijk om goede afspraken te maken met Utrecht en breder binnen de U10. Ook vanuit Noordvleugelverband wordt ingezet op ‘One Health’ en ‘Zorginnovatie’. Voor de gemeente interessant om te kijken of hierop aangehaakt kan worden.

Kansen met e-commerce en logistiek

In Nederland, en in het bijzonder rond de Mainports en de Brainport, wordt een groei van de logistieke sector verwacht. Hoewel binnen het BRU een overschot aan logistiek terreinen wordt verwacht heeft Stichtse Vecht niettemin een goede propositie met de Corridor en tot op zekere hoogte Keulsche Vaart voor het aantrekken van enkele logistieke spelers. E-commerce is een snel groeiende markt die vraagt om strategische en goed gelegen locaties nabij grote steden om snel en efficiënt te kunnen leveren. Retourladingen en stadsdistributie (slimme bundeling van vervoerstromen in kleine busjes die de stad in rijden) gaan de komende jaren steeds meer het beeld op de weg rondom de stad bepalen. Het water, zowel het Amsterdam-Rijnkanaal als de Vecht, zou hierin nog wel eens een innovatief en interessant alternatief kunnen bieden. Gelegen tussen Utrecht en Amsterdam heeft Stichtse Vecht een sterk uitgangspunt. Keulsche Vaart was in 2011 aangewezen als opvanglocatie van bedrijven van het terrein Merwedeweg, zodat met het project Hof van Breukelen de verrommeling tegen gegaan kon worden tussen de dorpskern Breukelen en de A2. Gezien de huidige staat van het terrein en de veranderende markt moet opnieuw, samen met de grondeigenaar van het terrein Keulsche Vaart en de ondernemers bezien worden wat een robuust ontwikkelperspectief biedt.

De veronderstelde groei in de BRU binnen het binnenstedelijke segment en vanuit CELS is ook in Stichtse Vecht kansrijk. Met een vergrijzende bevolking en verdere inzet op recreatie en toerisme kan de horeca en detailhandel een impuls krijgen, dit wordt bij de paragraaf over detailhandel en toerisme uitgebreider behandeld.

Lokale vraag accommoderen

Onderzoek van RPB/PBL heeft uitgewezen dat het merendeel van de bedrijven binnen de eigen gemeente (75%) of regio (94%) verhuizen. Uit onderzoek in 2011 van BRO blijkt dat de percentages zelfs nog hoger zijn. De verklaring hiervoor is te vinden in het feit dat hierdoor de belangrijkste netwerken van bedrijven niet veranderen en werknemers niet mee hoeven te verhuizen. Ook hoeven toeleveranciers en klanten niet verder te reizen en te zoeken naar de nieuwe locatie. Dit betekent dat de grootste ruimtevraag op de bedrijventerreinen in de gemeente Stichtse Vecht de komende jaren zeer waarschijnlijk voornamelijk van lokale bedrijven afkomstig zal zijn.

Hoewel de leegstand in de bedrijfsruimtemarkt relatief beperkt is, zowel in Stichtse Vecht als in Nederland als geheel, staat de courantheid van het aanbod wel onder druk. Op de bestaande terreinen sluit een deel van de panden niet aan bij de veranderende wensen van ondernemers en werknemers en staan lange tijd leeg. De verwachting in de komende jaren is dat door de crisis een toename komt van ‘gelegenheidsgebruik’, omdat deze panden goedkoop zijn in huur, flexibele huurlengten kennen en vaak ook gedeeltelijk verhuurd kunnen worden. Nadeel van dit ‘gelegenheidsgebruik’ is dat een pand (en soms een heel bedrijventerrein) in een negatieve spiraal terecht komt. Deze trend kan positief omarmd worden mits er goed nagedacht wordt over waar je gelegenheidsgebruik wilt toestaan en wat dit betekent voor het functioneren van het reeds gevestigde bedrijfsleven op het betreffende terrein.

Op veel plekken in Nederland is het de gemeente of de Provincie die de gronden in eigendom heeft en daarmee ook gericht kunnen sturen op segmentering, beeldkwaliteit en tijdelijke bestemmingen. In Stichtse Vecht zijn veel gronden privaat eigendom, dit brengt beperkingen met zich mee voor sturing. In overleg met de grondeigenaren en de ondernemers op het terrein kan wel in gezamenlijkheid de mogelijkheden verkent worden voor het tegen gaan van verpaupering, toestaan van ‘alternatieve’ bestemmingen (al dan niet tijdelijk) en het vasthouden of realiseren van een bepaalde kwaliteit, vitaliteit en uitstraling van het terrein.

Leegstand bedrijfsruimte relatief beperkt, wel kwaliteitsimpuls nodig

Een probleem dat in heel Nederland speelt is structurele leegstand van aanbod (meer dan 3 jaar leeg). In Nederland is dit het afgelopen jaar toegenomen, vooral als gevolg van overaanbod van panden en een dalende vraag. Hierdoor staat minder courant vastgoed langere tijd te koop of te huur. Van het huidig aanbod in Nederland staat een kwart van de objecten langer dan 2 jaar te huur of te koop en 10 procent langer dan 3 jaar (NVM, 2012). Het structurele aanbod neemt in heel Nederland toe. Ook in Stichtse Vecht zijn op meerdere locaties dit type panden aanwezig. Mede door het versnipperde aanbod aan bedrijventerreinen, de onduidelijke eigendomsverhoudingen en relatief lage organisatiegraad op de betreffende terreinen wordt structurele leegstand en daarmee verpaupering onvoldoende tegengegaan. Het is zowel in het belang van de gemeente (uitstraling, profilering) als de ondernemers/vastgoed eigenaren (grondwaarde, uitstraling, identiteit) dat hier in goed overleg naar ontwikkelmogelijkheden gekeken wordt.

In toenemende mate is er door verschillende redenen dus sprake van verpaupering en leegstand van de werkvoorraad. Hier ligt een grote uitdaging om het ‘kansloze’ vastgoed te identificeren en van de markt te onttrekken of alternatieve bestemmingen hiervoor te bedenken, zodat het gebied niet zal verslechteren. Het opstellen van een beeldkwaliteitsplan, een duidelijke en (uit)gedragen visie op het terrein en ruimte voor groei creëren zal een impuls geven aan het keren van de negatieve regionale groei in de afgelopen jaren.

Kantoren

Voordat de crisis begon is er in Nederland, vooral bij kantoren, aanbod- in plaats van vraaggericht gebouwd. Het gevolg hiervan is dat er kantoorpanden leegstaan, veelal verlaten door ‘doorverhuizers’ naar nieuwe locaties. Dit is ook het geval in Stichtse Vecht. Meest noodlijdende kantoorlocatie is momenteel Planetenbaan die te kampen heeft met forse leegstand, maar ook op Bisonspoor is er sprake van kantorenleegstand. De kantoorfunctie verandert als gevolg van het nieuwe werken, van werkplek naar ontmoetingsplek in combinatie met flexibele werkplekken.

Vooral grotere kantoorgebruikers zullen de komende jaren hun huisvesting met twintig tot dertig procent terug kunnen brengen. Dit heeft niet alleen grote consequenties voor de kantorenmarkt, maar ook financiële consequenties voor ontwikkelaars en beleggers die hun financiële verliezen moeten nemen.

De verwachtingen over hoe deze markt zich in de toekomst ontwikkeld lopen uiteen. Zo heeft het convenant “aanpak leegstand kantoren2 ” een werkingsduur van 5 jaar. Verondersteld wordt dat met de gekozen aanpak het leegstandsprobleem na 5 jaar goeddeels opgelost zal zijn, al is er een mogelijkheid tot verlenging met nog eens 5 jaar. Het EIB gaat ervan uit dat er sprake is van zowel ruimtevergrotende als ruimtebesparende trends en dat de toekomstige behoefte aan kantoorruimte vooral wordt bepaald door het aantal kantoorbanen (EIB, 2012). Daarbij verwachten ze dat de leegstand landelijk zal teruglopen naar 7% in 2020. Verder blijkt uit hun prognose dat de omvang van de ruimtevraag en het aanbod van kantoren tot 2040 min of meer in evenwicht komen.

Tegenover deze relatief positieve gedachten over de toekomst van de kantorenmarkt staan ook andere ideeën. Zo stelt Ecorys in een artikel in VGM (december 2012) dat op basis van de huidige situatie en de verwachtingen voor de toekomst geenszins een snel herstel van de markt te verwachten is en dat Nederland de komende decennia het probleem van de kantorenmarkt nog met zich mee zal dragen. Enerzijds wordt gewezen op de enorme leegstand in absoluut aantal vierkante meters en anderzijds op de incourantheid van met name lang leegstaande panden en de verwachting dat de kantoorwerkgelegenheid niet snel genoeg groeit om leegstaande panden te vullen. Een ander obstakel dat een snel herstel in de weg staat is de beleggingswaarde van de leegstaande kantorenvoorraad. Ecorys becijfert dat uitgaande van het gemiddelde huurniveau voor Nederland van € 140,-/m², de totale beleggingswaarde van de leegstand zo’n € 11-13 miljard bedraagt. Het zal vele jaren vergen om dit afschrijvingsprobleem op te lossen en te komen tot reële herontwikkelingswaarden van de leegstaande kantoormeters. Alleen bij reële herontwikkelingswaarden op basis van bijvoorbeeld transformatie of sloop kan een houdbare businesscase ontwikkeld worden voor de aanpak van de leegstand.

In regionaalverband is besloten dat de focus op kantoren zich vooral rond knooppuntlocaties zal manifesteren. Hier is zelfs nog nieuwbouw mogelijk en is de leegstand relatief laag. Denk bijvoorbeeld aan de gebiedsontwikkeling bij Utrecht Centraal. Consequentie van deze beleidsmatige keuze is dat voor omliggende gemeenten zoals Stichtse Vecht en Nieuwegein de nu al hoge kantorenleegstand voorlopig niet opgelost gaat worden. Nieuwegein heeft inmiddels intensief ingezet op het realiseren van alternatieve bestemmingen voor kantoren.

Meer behoefte aan hoger segment

Naar de toekomst toe is de verwachting dat er vooral in het hogere segment nog behoefte en mogelijke tekorten ontstaan, terwijl er in het lagere segment juist sprake is van overaanbod. Als deze lijn wordt gevolgd zal er voor een goede kwalitatieve match transformatie en sloop van panden in het lagere segment nodig zijn terwijl er tegelijkertijd nieuwbouw in het hogere segment plaatsvindt. Deze nieuwbouw zal dan vooral in Utrecht verwacht kunnen worden en niet zozeer in Stichtse Vecht. Vraag is wel in hoeverre zzp’ers gefaciliteerd kunnen/willen worden in de vorm van bedrijfsverzamelgebouwen. Zowel voor bedrijven in de zakelijke dienstverlening als de groep zzp’ers in het bijzonder geldt dat het ook gaat om de kwaliteit van de locatie en de (gevoelsmatige ver-)binding met de gebruiker: bereikbaarheid, voorzieningen, afstand tot de woonomgeving en imago. Vooral bij de kleinere bedrijven –en voor lokaal gebonden personeel- geldt dat locaties niet inwisselbaar zijn. Een iets beter/interessanter pand op bedrijventerrein Maarssenbroek is nog geen alternatief voor een pand in het centrum van Maarssen-Dorp. De aanwezigheid van een vertrouwde voorziening (bv. kinderopvang) bevordert de stap naar een nieuwe locatie. De pandgebruiker kiest uiteindelijk voor duurzame locatiekwaliteit.

Het probleem van de huidige leegstand in de kantorenvoorraad, is het gevolg van de combinatie van een teruglopende ruimtevraag en een enorme nieuwbouwproductie in de afgelopen periode. De teruglopende ruimtevraag heeft grofweg twee oorzaken, een conjuncturele en een structurele. Door de bankencrisis en de volgende economische neergang sinds 2008 is de groei van het bedrijfsleven en de werkgelegenheid gestagneerd en daarna gestopt. Hierdoor is er ook minder behoefte aan extra kantoorruimte. Daarnaast is het voor bedrijven en andere organisaties ook steeds moeilijker geworden om uitbreiding of het betrekken van nieuwe huisvesting te financieren. De tweede oorzaak is structureel van aard en heeft vooral te maken met de veranderende manier van werken, het nieuwe werken.

Invloed van Het nieuwe werken op het gebruik van kantoorruimte

Het nieuwe werken is een belangrijke trend met een grote invloed op de kantorenmarkt. Recent onderzoek wijst er op dat mogelijk 60 procent van de kantoorgebruikers binnen vijf jaar hun organisatie hierop aanpassen. Kantoorgebruikers richten hun organisatie op een andere manier in. Hierbij worden werknemers niet meer beoordeeld op aanwezigheid en input maar op hun output. Daarbij kent de werknemer een grote vrijheid in plaats en tijd. Werknemers bepalen zelf welke werklocatie en welk moment het meest geschikt is waardoor er de ene keer thuis wordt gewerkt, een andere keer op kantoor, bij de klant of welke locatie dan ook.

Als gevolg van het nieuwe werken krijgen kantoren een andere functie, van werkplek naar ontmoetingsplek in combinatie met flexibele werkplekken. Vooral grotere kantoorgebruikers zullen de komende jaren hun huisvesting met twintig tot dertig procent terug kunnen brengen3 . Deze trend is de afgelopen jaren al zichtbaar. Zo was in 2002 nog bijna 27 m² per werknemer in gebruik en is dat in 2010 gedaald naar minder dan 20 m². Organisaties die volgens het principe van het nieuwe werken opereren hebben gemiddeld 15 m² per werknemer in gebruik. Het nieuwe werken zal de komende jaren verder worden doorgevoerd en daarmee zal het metrage per werknemer nog verder dalen. Door EIB is aangenomen dat in de komende 10 jaar gemiddeld 23 m2 vvo per medewerker zal worden gebruikt. Het CPB gaat uit van 20 m2 en de makelaars van Jones Lang Lasalle (2012) stellen dat in de afgelopen jaren de meeste contracten duiden op een gebruik van 13-17 m2. Ook leidt het nieuwe werken tot een verandering van de gevraagde kwaliteit van kantoorruimte. De ruimte in kantoren dient flexibeler te kunnen worden ingericht. Daarnaast zullen organisaties in de strijd om werknemers behoefte hebben aan kantoren die zich onderscheiden in architectuur, indeling, locatie (en bereikbaarheid) en aanwezige voorzieningen (bijvoorbeeld sportfaciliteiten, horeca en winkels). Een groot deel van de bestaande kantorenvoorraad is echter niet goed geschikt voor flexwerken. Het is de verwachting dat in de komende periode de vraag vooral gericht zal zijn op kleinere en kwalitatief hoogwaardige kantoren.

Transformatie geen wondermiddel

Het transformeren van kantoren wordt veelal genoemd als oplossing voor de kantorenleegstand. Zeker op de korte termijn is het echter geen wondermiddel. Panden zijn vaak niet goed geschikt voor andere functies of staan op verkeerde locaties voor andere functies. Ook is er lang niet altijd een positieve business case te maken, ofwel verbouwen van een pand is te duur ten opzichte van de opbrengstpotentie. Hierbij speelt ook mee dat veel van de leegstaande kantoorpanden voor een te hoge waarde in de boeken van de beleggers staan. Deze boekwaarde is niet naar beneden bijgesteld sinds de verslechtering van de kantorenmarkt en de daarmee gepaard gaande daling van de marktwaarde van de panden. Beleggers zijn tot nu toe nog steeds niet voldoende bereid om deze boekwaarden af te waarderen tot marktniveau. Hierdoor blijven huurprijzen te hoog en is het gebruik van de kantoren voor andere functies niet altijd rendabel. Wel worden kantoorruimten indien mogelijk vaker tijdelijk door andere functies gebruikt. Zo zijn er nu zelfs, ´urban farms´. Dit zijn kantoorgebouwen die feitelijk als kas gebruikt worden voor het verbouwen van groente en fruit. Voor de Planetenbaan is een verkennende studie uitgevoerd naar alternatieve bestemmingsmogelijkheden. De gemeente heeft dit in boekvorm uitgebracht met opgaven, kwaliteiten en ter inspiratie om daarmee de deur open te zetten en de markt uit te nodigen om mee te doen. Vanuit een coöperatieve en faciliterende rol wil de gemeente graag meedenken over de toekomst van het gebied.

Behoefte aan (binnen)stedelijke locaties

Ook op het vlak van locatiekeuzes van bedrijven treden er veranderingen op. De trend is een keuze voor (binnen)stedelijke locaties, goed bereikbaar via OV en met de auto en in de nabijheid van voorzieningen. Deze veranderende voorkeuren zorgen de komende jaren voor een vervangingsvraag. Dit betekent echter niet automatisch dat het bestaande aanbod nabij snelweg, OV en voorzieningen kansrijk is. Door de crisis en de trend van het Nieuwe Werken kiezen veel bedrijven voor meer flexibiliteit in de huisvesting (pand en huurcontract) en voor reductie van kosten. De kantoorlocatie Bisonspoor biedt in dat opzicht een goede propositie, gekeken moet worden in hoeverre de aangeboden huisvesting voldoet aan de huidige eisen die gesteld worden.

Wijkeconomie belangrijke broedplaats voor ondernemerschap

De wijkeconomie wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van detailhandel, horeca, zorgverlenende diensten, zzp’ers en de bewoners zelf. In de afgelopen jaren is in het bijzonder de stijging van het aantal starters een opvallende ontwikkeling in de wijk. Meer dan 70% van de Nederlandse bedrijven telt één werkzame persoon, in Stichtse Vecht is dit aandeel zelfs 74%. In praktisch alle sectoren werken in toenemende mate zzp’ers, van de industrie en bouw tot vervoer/opslag/communicatie, zakelijke dienstverlening en overige dienstverlening. Ook in het onderwijs groeit het aantal zzp’ers. Het zelfstandig ondernemerschap past in de trend van flexibiliseringen individualisering. Bedrijven besteden ook steeds vaker werkzaamheden uit aan een flexibele schil aan arbeidskrachten in hun netwerk.

Deze groei van het aantal zzp’ers komt voornamelijk tot uiting in de wijk en manifesteert zich minder op de formele werklocaties zoals bedrijventerreinen en kantoren. De behoefte aan huisvesting ligt voornamelijk op het vlak van kleinschalig (bedrijfsverzamel)vastgoed, flexibele werkconcepten (zoals Seats2meet) en woon-werkunits waar ondernemers gemakkelijk kunnen werken en ontmoeten. Bovendien is dit een groep die veel waarde hecht aan nabijheid bij voorzieningen zoals horeca en retail en een goede bereikbaarheid. Doordat ze wonen en werken in de wijk neemt ook de sociale controle en cohesie in een wijk toe.

Door de opkomst van verdergaande technologische mogelijkheden tot zaken doen en de zakelijke en digitale netwerken die zijn ontstaan is de verwachting dat de aanwezigheid van zzp’ers een blijvend fenomeen is. Door de economische crisis is een deel van de huidige groep zzp’ers gedwongen zelfstandig ondernemer geworden, maar ook bij een aantrekkende economie zal deze groep een belangrijk aandeel houden in de economie.

Hoewel de mogelijkheden om op andere plekken te werken steeds groter worden, blijft de behoefte bestaan om dicht bij huis te beschikken over ontmoetingsplekken met vergaderfaciliteiten en/of werkplekken met wifi. Deze laagdrempelige dynamische fysieke plekken moeten voldoende in de wijk aanwezig zijn. Per wijk kan de behoefte verschillen, dus een scherper beeld van de behoeften en geografische spreiding van zzp’ers is wenselijk.

Kansen en bedreigingen

3.1.2Horeca en detailhandel

Horeca en detailhandel zijn beide sectoren die sterk gedreven worden door bevolkingsontwikkeling. Dit heeft consequenties voor de werkgelegenheid in een gemeente waar de bevolking de komende jaren nauwelijks groeit en in sterke mate sprake is van vergrijzing.

Detailhandel

Als drijvende kracht is de bevolkingsontwikkeling op dit moment de enige factor die de mogelijkheid biedt om het detailhandelsaanbod in een gemeente substantieel uit te breiden: bevolkingsgroei en - samenstelling. Voor Nederland als geheel zou dit betekenen dat er weinig groei meer te verwachten valt, aangezien de verwachting is dat de Nederlandse bevolking niet substantieel meer zal gaan groeien (4% tot 2025) en op de langere termijn zal krimpen, in combinatie met het feit dat we steeds ouder worden en uit de cijfers blijkt dat 65-plussers minder besteden dan jongeren. Dit beeld wordt nog versterkt in Stichtse Vecht waar de verwachting is dat tot 2025 de bevolking met slechts 2% groeit en de vergrijzing bovengemiddeld doorzet.

Wordt sec naar de toekomstige ontwikkeling van de detailhandelsbestedingen c.q. het bestedingsniveau in Nederland gekeken, dan valt in de onderstaande figuur op dat deze naar verwachting verder zullen afnemen. De detailhandelsbestedingen zijn naar beneden bijgesteld onder invloed van de door de CPB geprognosticeerde economische omstandigheden, toenemende werkloosheid en (aankomende) bezuinigingen. In de grafiek is zichtbaar dat de winkelbestedingen harder teruglopen dan de totale detailhandelsbestedingen aan producten. Dit ‘gat’ wordt veroorzaakt door het steeds verder toenemende percentage producten dat via internet wordt gedaan.

Figuur Ontwikkeling detailhandelsbestedingen in Nederland

Bron: HBD, Thuiswinkel.org, CPB (2012)

Ontwikkelingen internet essentieel

Het functioneren van winkelgebieden zal steeds meer worden beïnvloed door de ontwikkeling van de bestedingen via internet. In de komende 10 jaar wordt een sterke groei verwacht van de internetbestedingen. Daarbij is in de afgelopen jaren te zien dat een aantal specifieke branches sterk beconcurreerd werd door het internet. Dit waren onder meer de elektronica en media branches, waar mede als gevolg van de toegenomen concurrentie op het internet, winkelformules failliet zijn gegaan. De huidige ontwikkeling laat zien dat in steeds meer branches, bijvoorbeeld op het gebied van kleding en mode, de bestedingen op het internet toenemen. Verwacht mag worden dat het aandeel internetbestedingen in de totale bestedingen verder zal toenemen. Daarbij wordt verwacht dat het aandeel internetbestedingen in de dagelijkse bestedingen zoals levensmiddelen, en persoonlijke verzorging relatief klein blijft. Echter, als het aantal pick-up punten van supermarkten sterk toeneemt en deze bestedingen worden toegekend aan het internet, dan mag hier een sterke stijging verwacht worden.

Door een trend van schaalvergroting (veel grote ketens) in de afgelopen decennia en de economische recessie in de afgelopen jaren is de winkelsamenstelling van veel binnensteden al flink veranderd. Internetbestedingen is een volgende stap die de winkelsamenstelling beïnvloedt. Bestedingen die op internet gedaan worden, zullen immers niet in de winkels plaatsvinden, alhoewel veel winkelketens wel een ‘flagship store’ in de grotere binnensteden zullen behouden. Zogenaamde ’flagship stores’ zijn een trend in de binnenstedelijke detailhandel. Een voorbeeld is de Apple store gevestigd over de hele wereld. Deze vestigen zich op hoogwaardige locaties in de stad. Naast het verkopen van producten gaat het om de consument een unieke merkervaring te laten beleven. Hierdoor zal een toename plaatsvinden van het aantal ‘single brand stores’. Het aantrekken van ‘flagship stores’ in Stichtse Vecht is niet realistisch.

Er wordt verwacht dat het aandeel internet bestedingen in dagelijkse bestedingen zoals levensmiddelen en persoonlijke verzorging relatief klein blijft. Aangezien de komende jaren in Stichtse Vecht de vergrijzing doorzet is het belangrijk te weten dat de groep 65 plussers (relatief) het meeste besteed aan voeding, gevolgd door woning en hygiëne-verzorging. Aan kleding-schoeisel wordt het minst uitgegeven. Doordat 65 plussers in vergelijking met de andere leeftijdsgroepen weinig uitgeven, wordt er geen sterke stijging in de totale winkelbestedingen in 2025 verwacht, maar voor Stichtse Vecht betekent dit wel dat er de komende jaren een groei verwacht kan worden in de voedingsbranche.

Winkelen als vermaak

Winkelen wordt steeds meer gezien als recreatief vermaak. Daarom is het van belang dat winkelgebieden aantrekkelijk zijn (en blijven) voor de consument. Dit houdt in winkelgebieden gecombineerd met hotels en horeca. Zoals ‘flagship stores’ een merkbeleving proberen te creëren kan in Stichtse Vecht gezocht worden naar een formule voor winkelbeleving. Denk bijvoorbeeld in het centrum van Breukelen aan een clustering van kleinschalige onderscheidende winkelformules in combinatie met de aanwezigheid van de Vecht, de historische kern, horeca en hotels. Branding hiervan als zodanig is dan wel belangrijk.

Een belangrijke indicator voor de toekomstige aantrekkingskracht van winkelgebieden is de mogelijkheid tot vernieuwing en dynamiek. Doordat sommige steden in deze trend achter zullen blijven bij andere kan er in de toekomst polarisatie van winkelgebieden en winkelsteden in Nederland optreden. Eén van de trends waarin Stichtse Vecht mee zal moeten is het gebruik van social media voor het online promoten van gehele winkelstraten en winkelcentra, inclusief een online shop. Ook de mogelijkheid bieden om online bestelde producten in de winkel op te halen of terug te brengen is een toenemende wens van de consument. Tot slot zorgt de vergrijzing er ook voor dat in toenemende mate behoefte is aan bezorgdiensten, in het bijzonder voor de hulpbehoevenden. De winkel in de wijk vormt hiermee een belangrijke sociale spil en kan op deze manier ook haar diensten verbreden.

Branchevervaging in de horeca

De horeca heeft met een aantal trends te maken die ook in Stichtse Vecht in termen van bundeling en het creëren van een belevenis relevant zijn om mee te nemen.

Er is sprake van branchevervaging. De branches horeca, detailhandel, supermarkten en zelfs tankstations verkopen min of meer dezelfde horecaproducten. Daarnaast worden (gezonde) meeneemmaaltijden en bezorging uitermate belangrijk. De wensen van de consument worden tegenstrijdig; aan de ene kant moet alles snel aanwezig zijn en aan de andere kant willen mensen een belevenis en ervaring. Deze branchevervaging is een kans voor vernieuwende concepten die toeristen en recreanten kunnen aantrekken.

Naast branchevervaging treedt ook een cultuur van peer-to-peer op. Gasten ruilen, handelen en regelen met elkaar, ook buiten de traditionele horeca om (bijvoorbeeld huiskamerrestaurants en logies via particulieren.

De consument stelt steeds hogere eisen

Gasten hechten aan tijd een steeds grotere betekenis. Er valt immers zoveel te kiezen: winkelen, eten, sport, cultuur. Het liefst doet men alles gelijktijdig. Maar snelheid mag van de gast niet gepaard gaan met een verlies aan kwaliteit, aandacht of ervaringswaarde. Aan de horeca de opdracht om snel, vernieuwend en leuk te combineren in de gewenste verhoudingen.

Voor horecaondernemers in Stichtse Vecht betekent dit dat er aandacht moet zijn voor de grillen en behoeften van de water-, fiets en wandeltoerist. En de klant altijd op nummer 1 laten staan, de persoonlijke benadering.

Stichtse Vecht herbergt een aantal sterrenrestaurants. In dit topsegment zie je vaak dat er volop geëxperimenteerd wordt met mondiale ontwikkelingen. Sterrenrestaurants kunnen vaak vanuit hun imago een eigen publiek genereren.

Mede door technologische mogelijkheden en de zakelijke en sociale digitale netwerken is de opkomst van de zelfstandige professionals niet te stuiten. Ook neemt het aantal zzp-netwerken toe. Ondernemers in de horeca- en de hotelsector spelen hier op in, net als de aanbieders van kleinschalige kantoorruimtes en grote werkgevers met ruim opgezette bedrijfskantines. Het aanbod van 'werkspots' en 'flexplekken' met gratis wifi groeit met de dag. Ook het aanbod in de openbare ruimte, binnen winkels, winkelcentra, bussen en treinen met gratis wifi groeit, waardoor je overal connected' bent en dus kunt werken

Lastenverzwaring in aantocht

De horeca krijgt te maken met verdere lastenverzwaring en de nieuwe regels rond arbeidsinzet. De noodzakelijke flexibiliteit die de horeca van oudsher nodig heeft, komt mogelijk onder druk te staan. Minder flexibiliteit bij de arbeidsinzet geeft hogere arbeidskosten. Voor de komende jaren is het belangrijk dat horecaondernemers (en steeds vaker zijn dit mensen die hier niet voor zijn opgeleid) goed worden begeleid.

Handen ineen

Horeca en detailhandel zitten vaak samen in een gebied en versterken elkaar. Benoemde trends en ontwikkelingen moeten in het licht bezien worden van de kwaliteiten die de verschillende winkelgebieden hebben, zoals Bisonspoor, de Plesmanpromendade, Kaatsbaan en winkelcentrum Breukelen. Hoe kan hier door bundeling en samenwerking een belevenis gecreëerd worden en voor welke doelgroep? Ondernemers en gemeente moeten samen de kansen hiervoor de komende jaren verder verkennen.

Kansen en bedreigingen

3.1.3Toerisme en recreatie

Toerisme en recreatie is een belangrijk speerpunt in Stichtse Vecht. In de komende jaren groeit de bevolking van de gemeente Utrecht verder en neemt naar verwachting de recreatievraag toe. Met de unieke ligging langs de Vecht, de Plassen, het Veenweidegebied en de historische dorpskernen biedt Stichtse Vecht een aantrekkelijk toneel voor toeristen en recreanten. De toeristen en recreanten besteden geld en vormen daarmee een belangrijke aanjager voor de lokale economie, in het bijzonder horeca en detailhandel.

Als gevolg van de economische recessie hebben steeds meer Nederlanders gekozen voor vakanties in eigen land of meer dagrecreatie in plaats van langere vakanties in het buitenland. Samen met een groeiende bevolking (stad Utrecht) neemt de potentie toe voor het economisch rendabel uitventen van leisure-activiteiten.

Kansen voor verblijfstoerisme

Door de economische recessie zijn mensen minder vaak op vakantie gegaan en vaker in eigen land gebleven. Dat heeft ook geleid tot een toename in dagrecreatie (ook in Stichtse Vecht). Of dit zo blijft is bij een aantrekkende economie de vraag, maar de verwachting is in ieder geval wel dat als mensen de komende jaren weer meer te besteden krijgen, 28% van de mensen dit aan de vakantie gaan besteden (NTBC). Voor het verblijfstoerisme, dat nu nog relatief weinig aanwezig is in Stichtse Vecht, ligt hier een kans.

De 24-uurs economie binnen bereik met één klik op je mobiel. Consumenten zijn continue online actief en WiFi is uitgegroeid tot een eerste levensbehoefte waarvoor men nauwelijks bereid is te betalen. Via de mobiel willen consumenten ieder moment een dienst kunnen afnemen en dat geldt niet alleen voor bestellingen in de detailhandel of zakelijke dienstverlening, maar is ook toepasbaar voor toeristische ondernemers. Toeristische ondernemers kunnen locatiegebonden aanbiedingen doen via allerlei apps.

Stichtse Vecht is al druk bezig met het promoten van het historische en culturele erfgoed (Hollandse Waterlinie, Gouden Eeuw). Het creëren van een belevenis kan gemakkelijk verder uitgebouwd worden door het aanbieden van digitale extra’s die het recreëren in Stichtse Vecht nog aantrekkelijker maken. Het benadrukken van de regionale eigenheid helpt bestemmingen om onderscheidend te zijn van andere gebieden, met vergelijkbare landschappen en voorzieningen. De samenwerking met de Vechtstreek, Amsterdam en Utrecht is een logische. Toeristen komen hier vandaan en samen heb je voldoende massa om een aantrekkelijke beleving op te zetten waar Stichtse Vecht een belangrijk deel van uitmaakt (zoals de stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie als gezamenlijk pakket voor de wereld erfgoed lijst, aansluiting op het sloepenknooppuntensysteem). Het beleid van Amsterdam is gericht op het terugdringen van piekmomenten en toerisme te spreiden in de regio en stadsdelen bijvoorbeeld via het project ‘Amsterdam Bezoeken, Holland Zien’. De gemeente is al aan het verkennen hoe ze hier een rol in kunnen spelen. Gebruik maken van de beschikbare vaarverbinding en vermarkten van elkaars cultuurhistorische waarden is hierin één van de uitgangspunten. Stichtse Vecht is momenteel niet echt een verblijfslocatie voor toeristen, daar kan met bovenstaande initiatieven verandering in komen.

Bundeling van activiteiten noodzakelijk

Een al langer gaande trend is die van minder bezit van producten naar het kunnen gebruiken ervan. Het duurzaam ondernemen en consumeren manifesteert zich in veranderende behoeften, namelijk in plaats van eigendom is het gebruik belangrijker geworden. In het toerisme is dit zichtbaar door een stagnerende verkoop van boten (en vergrijzing van bootbezitters), campers en caravans, maar stijgende vraag naar huurobjecten. Van het huren van boten op de Plassen en de Vecht tot het huren van fietsen, e-bikes, brommertjes of andere alternatieve vormen voor verplaatsing en beleving. Het aanbieden van een vaar- of recreatiedoel zoals een lunchplek bij een horecagelegenheid is belangrijk. Een gevarieerd aanbod met een evenzo gevarieerde beleving verhoogt de kans op herhaalbezoeken. Daarbij geldt dat toeristen en recreanten een ervaring willen die bij hun leefstijl past, dus het helder definiëren van doelgroepen en daar je aanbod op afstemmen is belangrijk.

Tot slot draagt een bundeling van activiteiten op één plek zoals bijvoorbeeld het betrekken van niet- vaarders bij activiteiten op het water door middel van de aanleg van terrassen, strandjes en eenzelfde einde van wandel en fietsroutes bij aan het creëren reuring en gezelligheid. Zowel goed voor de horeca en detailhandel als voor de mogelijkheden tot ‘beleving’ voor de recreant.

Vanuit de gebiedscommissie Utrecht-West heeft Stichte Vecht te maken met het gebiedsprogramma 2012-2015 dat voor de ontwikkeling van toerisme en recreatie werkt aan drie opgaven:

• •

  Realiseren van Poorten en Toeristische Overstappunten (TOP’s).

• •

  Versterken van fysieke en digitale samenhang tussen Poorten en TOP’s.

• •

  Completeren van het Recreatieve Hoofdnetwerk en het opheffen van knelpunten.

Richting 2025 biedt dit een goede kapstok voor de gemeente om verder in te zetten op de hiervoor genoemde trends en het promoten van alle recreatieve mogelijkheden (ook voor verblijfsrecreatie) zowel fysiek als digitaal.

Zakelijk toerisme

Het zakelijke toerisme kan onderscheiden worden in zakelijk verblijfstoerisme dat vanwege de goede bereikbaarheid en strategische ligging tussen Utrecht en Amsterdam voor verblijf in Stichtse Vecht kiest en het kleinschalig zakelijk toerisme dat voor een vergaderlocatie met allure gaat langs de Vecht, in een monumentaal pand of bij een horecagelegenheid in de oude dorpskern.

Het grootste hotel in Stichtse Vecht, Hotel Breukelen (Van der Valk) ligt in de corridor en trekt veel zakelijke bezoekers en bezoekers van de RAI en Jaarbeurs. Ook Nyenrode trekt jaarlijks veel zakelijke bezoekers die voor opleidingen, cursussen of vergaderingen naar het landgoed komen.

Ook voor zakelijk toerisme geldt dat de beleving een steeds belangrijker aspect wordt, naast uiteraard de aanwezigheid van de juiste moderne voorzieningen die verwacht worden vanuit de zakelijke markt bij vergaderlocaties en congresfaciliteiten. Eén van de Noordvleugel initiatieven is ‘MICE meets Metropolis’ gericht op de ontsluiting van kleinschalige vergader- en congreslocaties in de regio. In het kader van een ‘beleving’ in Stichtse Vecht is dit een initiatief waar de gemeente in samenwerking met ondernemers zich bij zou kunnen aansluiten.

Kansen en bedreigingen

3.1.4Samenvatting / conclusie

Onder invloed van de economische crisis is de vraag naar werklocaties de laatste jaren fors afgenomen. Het is voor bedrijven en andere organisaties ook steeds moeilijker geworden om uitbreiding of het betrekken van nieuwe huisvesting te financieren. De teruglopende ruimtevraag als gevolg van de recessie heeft zowel structurele als conjuncturele oorzaken.

Bedrijventerreinen

Uit de marktanalyse bedrijventerreinen voor de BRU-regio blijkt dat de verwachting is dat tot 2025 een overschot ontstaat aan logistieke en gemengde terreinen en dat de ruimtevraag zich vooral manifesteert op de meer hoogwaardige terreinen rondom de Campus, binnenstedelijk en het zogenoemde Care, Education, Leisure en Shops (CELS).

In Stichtse Vecht is er de afgelopen jaren conservatief omgegaan met de uitleg van nieuwe bedrijventerreinen, wat ervoor gezorgd heeft dat de gemeente niet in de financiële problemen is geraakt zoals tientallen andere gemeenten. De keerzijde is wel dat uitbreidingsmogelijkheden en het aanbod aan nieuwe vestigingslocaties beperkt is. Bij een aantrekkende economie moet rekening gehouden worden met een toenemende vraag naar ruimte.

Utrecht Science Park magneet voor de regio

De eerste tekenen zijn zonder meer zichtbaar bij het alsmaar uitbreidende Utrecht Science Park, die op de huidige locatie al tegen haar grenzen is aangelopen. Deze Campus heeft vanwege zijn unieke propositie een enorme aantrekkende werking op bedrijven actief in Life Sciences en innovatief ondernemerschap wordt gestimuleerd. Binnen de BRU wordt dit gezien als één van de groeisectoren waar kansen liggen.

Kantorenlocaties met conjuncturele en structurele problemen

De teruglopende ruimtevraag naar kantoren heeft drie oorzaken

• •

  Conjunctureel: Door de bankencrisis en de volgende economische neergang is de groei van het bedrijfsleven en de werkgelegenheid gestagneerd en daarna gestopt.

• •

  Conjunctureel: De hoge beleggingswaarde van de leegstaande kantorenvoorraad belemmert het uit de markt nemen van kantoorruimte.

• •

  Structureel: Als gevolg van het nieuwe werken krijgen kantoren een andere functie, van werkplek naar ontmoetingsplek in combinatie met flexibele werkplekken. Vooral grotere kantoorgebruikers zullen de komende jaren hun huisvesting met twintig tot dertig procent terug kunnen brengen4 .

Behoefte aan (binnen)stedelijke locaties

Ook op het vlak van locatiekeuzes van bedrijven treden er veranderingen op. De trend is een keuze voor (binnen)stedelijke locaties, goed bereikbaar via OV en met de auto en in de nabijheid van voorzieningen. Deze veranderende voorkeuren zorgen de komende jaren voor een vervangingsvraag.

Wijkeconomie

De wijkeconomie wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van detailhandel, horeca, zorgverlenende diensten, zzp’ers en de bewoners zelf. In de afgelopen jaren is in het bijzonder de stijging van het aantal starters een opvallende ontwikkeling in de wijk. Het zelfstandig ondernemerschap past in de trend van flexibiliseringen individualisering. Bedrijven besteden ook steeds vaker werkzaamheden uit aan een flexibele schil aan arbeidskrachten in hun netwerk.

Deze groei van het aantal zzp’ers komt voornamelijk tot uiting in de wijk en manifesteert zich minder op de formele werklocaties zoals bedrijventerreinen en kantoren. De behoefte aan huisvesting ligt voornamelijk op het vlak van kleinschalig (bedrijfsverzamel) vastgoed, flexibele werkconcepten (zoals Seats2meet) en woon-werkunits waar ondernemers gemakkelijk kunnen werken en ontmoeten. Bovendien is dit een groep die veel waarde hecht aan nabijheid bij voorzieningen zoals horeca en retail en een goede bereikbaarheid. Doordat ze wonen en werken in de wijk neemt ook de sociale controle en cohesie in een wijk toe. Per wijk kan de behoefte verschillen, dus een scherper beeld van de behoeften en geografische spreiding van zzp’ers is wenselijk. Ook is er behoefte bij doorgroei aan een bedrijfsverzamelgebouw.

Detailhandel: Ontwikkelingen internet essentieel

Het functioneren van winkelgebieden zal steeds meer worden beïnvloed door de ontwikkeling van de bestedingen via internet. In de komende 10 jaar wordt een sterke groei verwacht van de internetbestedingen. De huidige ontwikkeling laat zien dat in steeds meer branches, bijvoorbeeld op het gebied van kleding en mode, de bestedingen op het internet toenemen. Verwacht mag worden dat het aandeel internetbestedingen in de totale bestedingen verder zal toenemen.

Samenvattende tabel van kansen en bedreigingen

3.2Sociaal-economisch

3.2.1Demografische en sociale ontwikkelingen

Nationaal is de verwachting dat de bevolking licht groeit en het aantal huishoudens toeneemt. De gevolgen van deze verandering verschilt sterk per regio. Voor Stichtse Vecht kunnen we de volgende ontwikkelingen en gevolgen verwachten:

De vergrijzing als kans

Een vergrijzing van de bevolking in Stichtse Vecht betekent een toename van het aantal oudere huishoudens dat behoefte heeft aan voor ouderen geschikte woningen, de benodigde zorgvoorzieningen en andere voorzieningen in de buurt. Zoals al eerder benoemd liggen er kansen voor ondernemers om in te springen op de groeiende behoefte aan zorg op afstand, zorgconcepten, bezorgdiensten van lokale (wijk)winkels en (digitale)ontmoetingsplekken. Steeds meer mensen beschikken over een smartphone of tablet. Hulpverlening en sociale ondersteuning moet daar meer bij gaan aansluiten door gebruik te maken van de digitale mogelijkheden. Ook vanuit het gedachtegoed van de participatiesamenleving zal met een toename van het aantal oudere huishoudens ook de vraag naar meer vrijwilligers groeien en de behoefte aan goede coördinatie tussen de verschillende (welzijns)organisaties actief in Stichtse Vecht.

Vergrijzing heeft ook grote invloed op de woningmarkt door de honkvastheid van ouderen en (op langere termijn) door de grote uitstroom uit de woningmarkt. Een flexibele woningmarkt die zowel de vergrijzende bevolking kan faciliteren als in de toekomst kan voorzien in de behoeften van de dan relatief jongere bevolking. Daarnaast neemt de vraag naar levensloopbestendige woningen toe. Dit vraagt om ander type woningen dan nu beschikbaar is.

Richting 2025 neemt het aantal mensen in de leeftijd 35 tot 54 jaar af. Hoewel dit een landelijke trend is heeft dit ook expliciet gevolgen voor Stichtse Vecht. Deze leeftijdsgroep heeft schoolgaande kinderen. Een daling van het aantal kinderen in de schoolgaande leeftijd leidt het komende decennium tot daling van de leerlingenaantallen en minder vraag naar onder andere op kinderen gerichte voorzieningen. Goed gekeken moet worden in hoeverre er ook in de toekomst (2025) voldoende massa is voor het overeind houden van de huidige onderwijs- en kind gerichte voorzieningen. In relatie tot de omvang van de beroepsbevolking (en daarmee pool aan arbeidskrachten), de werkgelegenheid in de onderwijssector en dienstverlening (kinderdagverblijven etc.) kan deze daling gevolgen gaan hebben.

Sociale domein wordt speerpunt gemeentelijke dienstverlening

Stichtse Vecht krijgt in de komende jaren meer taken in het sociale domein (werk, zorg en jeugd). Als gevolg van de decentralisatie van taken richting lokale overheden moet de dienstverlening beter gaan aansluiten bij de leefwereld van de burger en leiden tot een goedkopere uitvoering van deze taken. Om dat te bewerkstelligen is ook de komende jaren efficiency het sleutelwoord. In goed overleg moet gekeken worden waar de markt een rol kan vervullen en waar de gemeente haar verantwoordelijkheid moet nemen.

Transparantie is belangrijk voor vertrouwen. Actief zijn in het sociale domein vraagt om een open en transparante houding zowel vanuit bestuur als vanuit de organisatie. Dat betekent dat de gemeente duidelijk maakt wat centraal gesteld wordt en hoe dit aangepakt wordt (wel/niet samen met de markt). Een helder en doortastend optreden zal de komende jaren cruciaal zijn om de uitdagende nieuwe taken in het sociale domein te verweven met de kansen die de markt ziet om dit goed op te pakken. De gemeente als regisseur en waar nodig als uitvoerder.

Kansen en bedreigingen

3.2.2Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en daarmee een geschikte pool aan arbeidskrachten is essentieel voor de ontwikkeling en groei van bedrijvigheid. Een goede aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt op regionaal niveau is traditioneel gezien belangrijker voor lager en middelbaaropgeleiden. Wanneer vraag en aanbod niet op elkaar zijn afgestemd, zullen personen met een mbo achtergrond minder snel hun geografisch zoekgebied verleggen dan hoger opgeleiden die vaker bereid zijn lang(er) te reizen of te verhuizen voor een baan.

Samen met het bedrijfsleven en het onderwijs sturen op vaardigheden

In de komende jaren stijgt de vraag naar technisch geschoold personeel. Dit geldt zowel voor laag als hoogopgeleide beroepen. Het Rijk heeft de afgelopen jaren fors geïnvesteerd om meer studenten via technische opleidingen door te laten stromen naar de arbeidsmarkt. Om groei van het bedrijfsleven in Stichtse Vecht goed te accommoderen is het belangrijk goed zicht te krijgen in de type vaardigheden die het gevestigde bedrijfsleven in de toekomst nodig heeft en het aanbod aan vaardigheden die de beroepsbevolking heeft. Samenwerking in de Triple Helix (overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven) is nodig om hier tijdig op voor te sorteren. Hoewel de werkloosheid in Nederland momenteel groot is, betekent dit nog niet dat bij een aantrekkende economie deze groep ook geschikt is voor de gevraagde vaardigheden. Verkend moet worden in hoeverre de vraag vanuit het bedrijfsleven is afgestemd met het gegeven onderwijs op het Vechtcollege en op Nyenrode Universiteit. Zijn de programma’s bestendig voor de gevraagde vaardigheden in de toekomst?

Een bijkomend voordeel van dit goede inzicht op de vaardigheden van je beroepsbevolking is dat het tevens ingezet kan worden bij de promotie van de regio met betrekking tot het aantrekken van investeerders van buiten. De aanwezigheid van de juiste arbeidskrachten is vaak vestigingsfactor nummer één. Rekening houdende met de beperktere reisbereidheid van lager- en middelbaar opgeleiden is nabijheid van geschikt personeel erg belangrijk. Eén van de speerpunten van de Noordvleugel is het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, bij uitstek het juiste schaalniveau om als gemeente bij aan te sluiten. Daarbij blijven we expliciet aandacht schenken aan de behoeften van het lokale bedrijfsleven.

Stichtse Vecht herbergt in principe alle typen onderwijs, te weten van voorschoolse voorzieningen, basis- en voortgezet onderwijs tot educatie van volwassenen en, met de Nyenrode Business Universiteit, ook wetenschappelijk onderwijs. In het verleden is gebleken dat op het gebied van crèches en kinderopvang (voor-, tussen- en naschools) vraag en aanbod niet overal goed op elkaar aansluiten, maar met het oog op de demografische ontgroening van Stichtse Vecht is het voorzien in voldoende opvangmogelijkheden voor kinderen wel een middel om weer meer jonge gezinnen naar Stichtse Vecht te trekken.

Naast kwantitatieve arbeidsmarktproblemen kennen het voortgezet onderwijs en het mbo ook kwalitatieve problemen. De laatste jaren werd slechts 70 procent van de lessen gegeven door een bevoegde leraar. In het vmbo speelt dit vaker dan op havo of in het vwo. Voor de kwaliteit van het onderwijs is het belangrijk dat leraren een onderwijsbevoegdheid hebben.

Er is in Nederland sprake van een (her)opleving van de bedrijfsscholen. Veel bedrijven hebben een gebrek aan vakkrachten, vooral in de techniek. Steeds meer kiezen zij ervoor om nieuw personeel zelf op te leiden in bedrijfsscholen. De Verkenningscommissie MBO techniek adviseerde recentelijk echter dat het inrichten van bedrijfsscholen ter compensatie van onvolkomenheden in het mbo niet de juiste weg is, vanwege het eenzijdige en beperkte karakter van bedrijfsopleidingen. Hun advies is meer te kijken naar publiek-private arrangementen. Hoewel op dit moment nog geen sprake lijkt van een (her)opleving van bedrijfsscholen wordt dit wel kritisch gevolgd de komende jaren.

Nyenrode Business University is een belangrijke speler in Stichtse Vecht. De universiteit richt zich vooral op het zowel fulltime als parttime aanbieden van programma’s op onder meer het gebied van bedrijfskunde, accountancy en management. De kennis en kunde die aanwezig is in combinatie met de gestelde ambitie om zich verder te ontwikkelen op het vlak van Onderwijs, Onderzoek, Ontmoeten en Ondernemen biedt aanknopingspunten om ook het gevestigde bedrijfsleven in Stichte Vecht meer te betrekken. Verschillende trajecten zijn al in gang gezet.

Kansen en bedreigingen

3.2.3Samenvatting / conclusie

De vergrijzing als kans

Er liggen kansen voor ondernemers om in te springen op de groeiende behoefte aan zorg op afstand, zorgconcepten, bezorgdiensten van lokale (wijk)winkels en (digitale)ontmoetingsplekken in een vergrijzende samenleving.

Vergrijzing vraagt om een flexibele woningmarkt die de ouder wordende bevolking faciliteert, maar ook kan anticiperen op de grote uitstroom erna en daarmee in de toekomst kan voorzien in de behoeften van de dan relatief jongere bevolking.

Richting 2025 neemt het aantal mensen in de leeftijd 35 tot 54 jaar af. Hoewel dit een landelijke trend is heeft dit ook expliciet gevolgen voor Stichtse Vecht. Deze leeftijdsgroep heeft schoolgaande kinderen. Een daling van het aantal kinderen in de schoolgaande leeftijd leidt het komende decennium tot daling van de leerlingenaantallen en minder vraag naar onder andere op kinderen gerichte voorzieningen.

Sociale domein wordt speerpunt gemeentelijke dienstverlening

Stichtse Vecht krijgt in de komende jaren meer taken in het sociale domein (werk, zorg en jeugd). Als gevolg van de decentralisatie van taken richting lokale overheden moet de dienstverlening beter gaan aansluiten bij de leefwereld van de burger en leiden tot een goedkopere uitvoering van deze taken. Om dat te bewerkstelligen is ook de komende jaren efficiency het sleutelwoord. In goed overleg moet gekeken worden waar de markt een rol kan vervullen en waar de gemeente haar verantwoordelijkheid moet nemen.

Transparantie is belangrijk voor vertrouwen. Actief zijn in het sociale domein vraagt om een open en transparante houding zowel vanuit bestuur als vanuit de organisatie.

Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en daarmee een geschikte pool aan arbeidskrachten is essentieel voor de ontwikkeling en groei van bedrijvigheid. Wanneer vraag en aanbod niet op elkaar zijn afgestemd, zullen personen met een mbo achtergrond minder snel hun geografisch zoekgebied verleggen dan hoger opgeleiden die vaker bereid zijn lang(er) te reizen of te verhuizen voor een baan.

Kwaliteit Onderwijs

Er is in Nederland sprake van een (her)opleving van de bedrijfsscholen. Veel bedrijven hebben een gebrek aan vakkrachten, vooral in de techniek. Steeds meer kiezen zij ervoor om nieuw personeel zelf op te leiden in bedrijfsscholen. De Verkenningscommissie MBO techniek adviseerde recentelijk echter dat het inrichten van bedrijfsscholen ter compensatie van onvolkomenheden in het mbo niet de juiste weg is, vanwege het eenzijdige en beperkte karakter van bedrijfsopleidingen. Hun advies is meer te kijken naar publiek-private arrangementen. Hoewel op dit moment nog geen sprake lijkt van een (her)opleving van bedrijfsscholen in Stichtse Vecht wordt dit wel kritisch gevolgd de komende jaren.

Samenvattende tabel van kansen en bedreigingen

DEEL II

4Verdieping Economisch Profiel

In dit hoofdstuk is een uitgebreidere beschrijving opgenomen per thema. We gaan in op de volgende aspecten:

• •

  Ligging en demografie

• •

  Werkgelegenheid en pendel

• •

  Werklocaties

• •

  Detailhandel

• •

  Kennis, onderwijs

• •

  Cultuur, recreatie en verblijfsmogelijkheden

• •

  Wonen en leefbaarheid

4.1Ligging en demografie

De gemeente Stichtse Vecht is op 1 januari 2011 ontstaan na een samenvoeging van de voormalige gemeenten Breukelen, Loenen aan de Vecht en Maarssen. De gemeente telt 12 kernen en ongeveer 63.500 inwoners in 2013. De gemeente ligt in de provincie Utrecht, op de lijn Amsterdam en Utrecht. Belangrijke verkeersaders zijn de Rijksweg A2, het Amsterdam-Rijnkanaal en de spoorverbinding Amsterdam-Utrecht. Deze verbindingen zijn Noord-Zuid georiënteerd en doorkruisen Stichtse Vecht, zie ook figuur 4.1 en 4.2. De gemeente heeft de gemeente De Ronde Venen, Woerden, Utrecht, De Bilt, Wijdemeren en Weesp als geografische buurgemeenten.

Figuur 4.1 Ligging Stichtse Vecht tussen Amsterdam en Utrecht

Bron: Ecorys (2013).

Op de volgende kaart is verder ingezoomd op Stichtse Vecht en zijn de kernen van de gemeente weergegeven.

Figuur 4.2 Stichtse Vecht en de 12 kernen

Bron: Ecorys (2013).

De bevolkingsopbouw van Stichtse Vecht naar leeftijd van de bevolking komt grotendeels overeen met die gemiddeld in Nederland. Ten opzichte ven de provincie Utrecht zijn grotere verschillen te zien. In de gemeente wonen relatief weinig jong volwassenen. Deze groep van 15 tot 34 jaar brengt dynamiek in een gemeenten en zorgt (door gezinsuitbreiding) voor een natuurlijke groei van de bevolking. Daar staan relatief veel ouderen (55 tot 74 jaar) tegenover, waarvan een deel dus niet meer werkzaam is. Daarbij kan wel worden opgemerkt dat ouderen van 45 tot 65 jaar de hoogste uitgaven hebben en de oudste (65-plus) en jongste (tot 35 jaar) geven relatief minder geld uit (CBS). In de tabel hieronder worden de precieze percentages voor Stichtse Vecht, de provincie Utrecht en Nederland genoemd.

Tabel 4.1 Leeftijdsopbouw Stichtse Vecht en Nederland

Bron: Primos (2012).

4.2Bedrijvigheid en werkgelegenheid

De commerciële diensterlening is de belangrijkste hoofdbranche binnen de economie van Stichtse Vecht. Commerciële dienstverlening omvat onder andere de sectoren handel, vervoer en opslag, horeca, communicatie en financiële en zakelijke dienstverlening (banken, verzekeringsmaatschappijen, leasebedrijven, computerservicebureaus etc.). Deze hoofdbranche heeft een aandeel van 54% in de Stichtse Vechtse economie. In Nederland ligt dit percentage op 50%. Dit percentage is hoger omdat er in Stichtse Vecht relatief weinig mensen in de hoofdbranche nijverheid en energie werken. Onder deze hoofdbranche valt onder andere de industriële bedrijvigheid die binnen Stichtse Vecht weinig aanwezig is. Het percentage werkzame personen in de landbouw, de bouwnijverheid en niet-commerciële dienstverlening ligt in Stichtse Vecht nagenoeg op het Nederlands gemiddelde. In de figuur hieronder is te zien dat Stichtse Vecht wat betreft de verhouding ‘nog meer’ in de pas loopt met de arbeidsverdeling in de provincie Utrecht.

Figuur 4.3 Werkzame personen per hoofdbranche voor Nederland, de provincie Utrecht en Stichtse Vecht, 2012

Bron: CBS (2013), aangevuld met Par (2013) gegevens. Voor een zuiver vergelijk op de drie schaalniveaus is zoveel mogelijk vastgehouden aan CBS-gegevens. Alleen voor Stichtse Vecht geldt dat voor de sector landbouw gebruik is gemaakt van de gegevens van het PAR. Elders in de voorliggende rapportage en de Economische Visie is gebruik gemaakt van de PAR- gegevens. Deze gegevens wijken af van de CBS-gegevens, waardoor de specifieke aantallen voor Stichtse Vecht verschillen met bovenstaand figuur.

Een verdere specialisering in de verdeling van het aantal werkzame personen van hoofdbranche naar sector is op de volgende pagina weergegeven. De diagram met het aantal werkzame personen naar sector in 2012 voor de gemeente Stichtse Vecht laat zien dat bijna een kwart van het aantal werkzame personen in de handel werkzaam is en daarmee de grootste sector van Stichtse Vecht is. De sectoren gezondheids- en welzijnszorg en specialistische- en overige zakelijke dienstverlening volgen met respectievelijk 12,10 en 10% als tweede en gedeeld derde grootste sector naar aantal werkzame personen.

Ondanks dat de sector gezondheids- en welzijnszorg de tweede grootste sector qua werkzame personen binnen Stichtse Vecht is, is het relatief kleinere aantal banen (in vergelijking met Nederland) in deze sector te verklaren door het ontbreken van een ziekenhuis of privékliniek.

De agrarische sector heeft een prominente rol in het buitengebied (grote ruimtelijke footprint). Echter, in termen van werkgelegenheid en aantal bedrijven heeft de sector een bescheiden rol.

Figuur 4.4 Werkzame personen naar sector 2012

Bron: PAR (2013) en CBS (2013). Het aantal werkzame personen in de sectoren B- Delfstoffenwinning, D – Productie, distributie, handel in elektriciteit en aardgas en E – Winning/distributie van water, afval(water)beheer en sanering zijn te verwaarlozen en voor de leesbaarheid van de grafieken achterwege gelaten.

Een verdeling naar het aantal vestigingen in Stichtse Vecht laat de onderstaande verdeling zien.

Figuur 4.5 Totaal aantal vestigingen Stichtse Vecht en Nederland

Bron: Par (2013) en CBS (2010).

De verdeling naar aantal vestigingen laat een totaal ander beeld zien dan de verdeling naar het aantal werkzame personen. De meeste bedrijven behoren tot de sectoren zakelijke dienstverlening, handel en bouwnijverheid. In Nederland is dit niet anders, de percentuele verdeling verschilt echter wel.

Uit de vergelijking met het aantal banen kan geconcludeerd worden dat een aantal grote bedrijven (naar aantal werkzame personen) tot de sector handel behoren terwijl de sector zakelijke dienstverlening vooral uit zzp’ers bestaat. Ook is er een aantal grote bedrijven in Stichtse Vecht gevestigd dat tot de hoofdbranche niet-commerciële dienstverlening behoort. Dit kan deels worden gestaafd met tabel 4.3 waarin de grootste bedrijfsvestigingen genoemd zijn. Hier behoren onder andere de gemeente Stichtse Vecht, zorg- en welzijnspartij Careyn en Nyenrode Business Universiteit toe.

4.2.1Ontwikkeling bedrijvigheid en werkgelegenheid

Het aantal werkzame personen binnen Stichtse Vecht is sinds 2003 gegroeid (zie onderstaande figuur).Het aantal werkzame personen is echter niet zo hard gegroeid als het aantal vestigingen. Dit betekent dat de gemiddelde omvang van bedrijven daalt. Gemiddeld werken er iets meer dan vier werknemers bij een bedrijf in Stichtse Vecht, terwijl dit in 2003 nog bijna zes werknemers waren.

In de onderstaande grafieken is ook te zien dat in de recente crisisjaren het aantal werkzame personen licht is afgenomen, met andere woorden: de werkgelegenheid binnen de gemeente is afgenomen.

Figuur 4.6 Aantal vestigingen, werkzame personen (wzp) en werkzame personen per vestiging in Stichtse Vecht

Bron: Par (2013).

Onderscheid naar sector laat zien dat de afgelopen tien jaar het aantal banen in de overige zakelijke dienstverlening procentueel het hardst is gegroeid. Desalniettemin is het aantal vestigingen in de niet-commerciële dienstverlening sinds 2003, zowel absoluut als procentueel, sterker gegroeid dan het aantal vestigingen in de commerciële dienstverlening. Deze groei kan deels worden verklaard door de groei van zpp’ers binnen de sectoren gezondheidszorg, onderwijs en overige dienstverlening (Par, 2013).

Op basis van de hiervoor genoemde sectorisering van het aantal werkzame personen in de gemeente Stichtse Vecht kan er een additionele duiding gegeven worden van de ontwikkeling in het aantal werkzame personen die in figuur 4.6 is weergegeven. In de figuur is te zien dat er binnen Stichtse Vecht meer mensen werkzaam zijn dan in vergelijking met september 2008, het moment waarop de economische crisis uitbrak. Wel is te zien dat het aantal werkzame personen een negatieve ontwikkeling heeft doorgemaakt in 2009 en in 2012. De krimp van 2009 was weliswaar de eerste sinds 2004, toch was deze dip niet zeer groot. Een verklarende factor kan gezocht worden in de sectorsamenstelling van Stichtse Vecht en de conjunctuurgevoeligheid van de werkgelegenheid in deze sectoren. De conjunctuurgevoeligheid van de werkgelegenheid geeft aan hoe gevoelig de werkgelegenheid van een sector is voor veranderingen van de economische situatie. Sectoren die worden gekenmerkt door een hoge conjunctuurgevoeligheid zijn bijvoorbeeld industrie en bouwnijverheid (gezamenlijk 12% in Stichtse Vecht tegenover 14% in Nederland).

Daarnaast is de werkgelegenheid bij sectoren die binnen de niet-commerciële dienstverlening vallen (onderwijs, overheid, zorg), de sector zakelijke dienstverlening en handel relatief minder gevoelig voor veranderingen van de economische situatie. Zoals we in figuur 4.4 kunnen zien zijn dit de grootse sectoren binnen Stichtse Vecht. Dit kan een verklaring zijn voor de toename van het aantal banen sinds 2008 en de relatief geringe schommeling5 .

4.2.2Aantal bedrijven en bedrijven naar omvang werkzame personen

Stichtse Vecht heeft een beroepsbevolking van ongeveer 31.500 personen. Dit zijn alle bewoners tussen de 15 en 65 jaar oud. Met een totale bevolking van ongeveer 63.500 personen, behoort de helft van de bevolking tot de beroepsbevolking. In Nederland behoort ongeveer 66% van de totale bevolking tot de beroepsbevolking. Het feit dat de beroepsbevolking in Stichtse Vecht relatief kleiner is dan in Nederland ligt in lijn met de bevindingen in de leeftijdsopbouw van de gemeente ten opzichte van het Nederlands gemiddelde.

Binnen de gemeentegrenzen verschaffen circa 5.830 bedrijven 22.650 mensen een baan (totaal aantal werkzame personen (wp), zowel fulltime en parttime, exclusief uitzendkrachten). De tabel hieronder geeft de omvang van bedrijven in Stichtse Vecht weer, naar bedrijven met 1, 2 t/m 5, 6 t/m 99 en meer dan 100 werkzame personen per vestiging. Als er naar de vergelijking in het aantal bedrijven wordt gekeken valt op dat het percentage zzp’ers een hoger percentage dan het Nederlands gemiddelde beslaat (74% vs 71%). De vertegenwoordiging van het midden en kleinbedrijf (2 – 100 werkzame personen) is daarentegen iets minder in Stichtse Vecht. Kijkend naar het percentage werkzame personen is goed te zien dat bedrijven met meer dan 6 werknemers in termen van werkgelegenheid een belangrijkere rol spelen. Ruim 65% van de werkgelegenheid vindt hier plaats. Zelfstandigen en kleine bedrijven beslaan 35% van het totaal. Uit deze cijfers blijkt het belang om (middel)grote bedrijven aan te trekken en de gevestigde bedrijven binnen de gemeente te houden.

Tabel 4.2 Omvang bedrijven Stichtse Vecht naar aantal werkzame personen per vestiging

Bron: Par (2013).

In de onderstaande tabel zijn de 10 grootste bedrijfsvestigingen naar aantal werkzame personen binnen Stichtse Vecht weergegeven. Het gaat hier over bedrijfsvestigingen, niet over de werkgever an sich. Zo is te zien dat zorg- en welzijnspartij Careyn al twee vestigingen heeft in de top 10 vestigingen naar aantal werkzame personen. De Albert Heijn heeft ook meerdere vestigingen binnen Stichtse Vecht. Eén van deze vestigingen komt voor in de onderstaande lijst.

Tabel 4.3 Grootste vestigingen naar aantal werkzame personen (wzp) Stichtse Vecht

Bron: Par (2013).

4.2.3Zelfstandigen Zonder Personeel

Stichtse Vecht kent een relatief grote groep zzp’ers. Omdat deze groep veelal ondernemende, dynamische en flexibele bedrijfjes omvat is het goed om ook deze groep verder te beschouwen.

De groei van het aantal bedrijfsvestigingen in de afgelopen 10 jaar in Stichtse Vecht wordt voornamelijk verklaard door een groei van het aantal zzp’ers (KvK, Monitor Economie provincie Utrecht, 2013). De groei van zzp’ers is niet uniek. Het aantal zzp’ers in Nederland heeft ook een stijging laten zien. De belangrijkste verklaring wordt gevonden in het aanpassen van beleid vanuit het Rijk, zoals de fiscale bevoordeling ten opzichte van werknemers en de mogelijkheid voor werklozen hun ww-uitkering te behouden tijdens de opstartfase van het nieuwe bedrijf (Es, F., van en D. van Vuuren, 2010). Een andere verklaring is dat werkgevers steeds meer behoefte hebben aan een flexibele schil en veel mensen die werkloos zijn gewonden zich als zelfstandige hebben ingeschreven (ING Economisch Bureau, 2013). Volgens onderzoek van het CPB is de groei van het aantal zzp’ers slechts in beperkte mate te herleiden naar een sectorale verschuiving. Ook socio-demografische ontwikkelingen (vergrijzing, opleidingsniveau, etniciteit, huishoudenskenmerken) blijken geen noemenswaardige rol te spelen.

De figuur hieronder laat zien in welke sectoren zzp’ers binnen Stichtse Vecht werkzaam zijn in 2013. Het grootste deel (29%) is werkzaam in de ‘advisering, onderzoek, specialistische zakelijke dienstverlening’. Ook de bouwnijverheid en de ‘groot- en detailhandel; reparatie van auto’s’ zijn sectoren waarin relatief veel zzp’ers actief zijn (respectievelijk 11% en 12%). Ook landelijk bezien zijn deze drie sectoren het grootst. Verschillen met Nederland zijn er vooral binnen de sectoren ‘advisering, onderzoek, specialistische zakelijke dienstverlening’ (Nederland 23%, Stichtse Vecht 29%), ‘financiële instellingen’ (Nederland 8%, Stichtse Vecht 1%) en ‘gezondheids- en welzijnszorg’ (Nederland 4%, Stichtse Vecht 8%). De overige sectoren verschillen niet of in mindere mate met het Nederlands gemiddelde.

Figuur 4.7 Aantal zzp’ers in Stichtse Vecht verdeeld naar sector

Bron: Par (2013).

Zzp’ers zorgen over het algemeen voor flexibiliteit en economische dynamiek. Zzp’ers leveren daarmee een positieve bijdrage aan het innovatieklimaat en de economie van een gemeente. Daarentegen kan de kanttekening gemaakt worden dat zzp’ers vaak als flexibele schil voor bedrijven fungeren en bij economische tegenspoed als eerst de met de consequenties van de terugloop in werk te maken krijgen. Daarnaast schuilt er binnen de groep zzp’ers ook vaak een deel ‘schijn-bedrijvigheid’. Dit is het geval als mensen zich inschrijven als zzp’er als ze geen baan kunnen vinden en als zelfstandige aan werk proberen te komen.

4.2.4Arbeidsmarkt

Om een uitspraak te kunnen doen over de arbeidsmarkt in Stichtse Vecht is het belangrijk om het aanbod van en de vraag naar arbeid in kaart te brengen.

De aanbodzijde wordt voor een belangrijk deel inzichtelijk gemaakt door het aantal geregisterde werkzoekenden. Voor Stichtse Vecht ligt dit aantal in december 2013 op 1.950. Er zit daarbij vrijwel geen verschil tussen het aantal mannen en vrouwen dat een baan zoekt. Om deze groep te kunnen vergelijken met andere gemeenten en/of Nederland wordt het aantal geregistreerde werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking (iedereen van 15 tot 65 jaar die 12 uur of meer per week werkt en iedereen die wil en kan werken en actief op zoek is naar werk voor 12 uur op meer per week) uitgedrukt. Dit is het percentage niet werkenden werkzoekenden (nww). Voor Stichtse Vecht ligt het percentage niet werkende werkzoekenden in december 2013 op 6,1%. Het percentage nww is ten opzichte van een jaar eerder gegroeid met 23,5%. Daarmee presteert de gemeente beter dan het Nederlands gemiddelde. In december 2013 is er een nww-percentage van 9,7% genoteerd voor Nederland. Dit percentage is met 34,1% gegroeid ten opzichte van een jaar eerder (UWV, Basisset Regionale Arbeidsmarktinformatie, 2013). Als verklaring voor deze ‘bovengemiddelde’ prestatie kan naar de uitleg over de sectorsamenstelling en de conjunctuurgevoeligheid in de vorige paragraaf gerefereerd worden.

Aan de vraagzijde, die wordt uitgedrukt in het aantal bij het UWV openstaande vacatures, is de ingediende vraag (nieuwe vacatures) minder hard gegroeid dan het aantal geregistreerde werkzoekenden. De openstaande vacatures zijn afgenomen. Het voorgaande betekent dat het moeilijker is (meer aanbod, minder vraag) om een baan te vinden in de regio Midden-Utrecht (het aantal vacatures wordt door het UWV per regio geregistreerd). Dit heeft voornamelijk het aantal werkzoekende op lager en middelbaar beroepsniveau getroffen. Ook is het aantal werkzoekende jongeren (15 t/m 35 jaar) tegenomen (KvK, Monitor Economie provincie Utrecht, 2013).

Een ander punt dat iets zegt over de arbeidsmarkt is de netto participatiegraad binnen Stichtse Vecht. De netto participatiegraad zegt iets over de mate waarin de beroepsbevolking (tussen de 15 en 64 jaar) ook daadwerkelijk een baan heeft. Dit percentage is voor het jaar 2012 op 72,9% vastgesteld voor Stichtse Vecht. Dit is in vergelijking met andere gemeenten relatief hoog, wat een positieve eigenschap is.

4.2.5Pendelgegevens

De bereikbaarheid van de gemeente is deels sturend in de pendelbewegingen. Stichtse Vecht is via de A2 met drie op- en afritten zeer goed bereikbaar. Alhoewel de gemeente twee treinstations heeft (Maarssen en Breukelen) is de bereikbaarheid per trein iets minder goed. Op de twee genoemde stations stoppen alleen stoptreinen. Om vanuit Amsterdam Maarssen te bereiken is een overstap nodig op Breukelen of Utrecht. Breukelen is direct bereikbaar vanuit Rotterdam, Amsterdam (Uitgeest) en Utrecht. Dit station ligt echter niet in het centrum van Breukelen waardoor een overstap op busvervoer nodig is om op de gewenste bestemming te komen (zie ook onderstaand figuur).

Figuur 4.8 Ligging van station Breukelen ten opzichte van het centrum

Bron: Google Maps

Instroom

In de vorige paragraaf is genoemd dat er binnen Stichtse Vecht 22.650 mensen werken. Van deze mensen woont meer dan de helft (56%) in Stichtse Vecht. Dit betekent dat er iets meer dan 10.000 mensen binnen Stichtse Vecht werken, maar buiten de gemeente wonen. Dit is vergeleken met het gemiddelde aandeel van de beroepsbevolking die werkzaam zijn in de eigen gemeente over geheel Nederland bovengemiddeld. Dit percentage ligt ongeveer tussen de 45 en 50% (CBS, RUG).

De twee grootste stromen forenzen komen vanuit Utrecht en Amsterdam. Ook is er in meerdere en mindere mate interactie met de buurgemeenten, maar ook met steden die verder van Stichtse Vecht gelegen zijn zoals: ’s-Gravenhage, Rotterdam en Amersfoort. Zie voor een schematische weergave van de inkomende pendelgegevens (herkomst van personen die binnen Stichtse Vecht werken) figuur 4.9.

Een analyse van de ontwikkeling in de tijd laat zien er sinds 2006 minder mensen die buiten de gemeente wonen, in Stichtse Vecht komen werken (afname van ongeveer 1.500 personen). Het aantal mensen dat binnen de gemeente woont en werkt is gestegen met ongeveer 500 personen.

Uitstroom

Stichtse Vecht heeft een beroepsbevolking van circa 31.500 mensen. Ongeveer 6% van deze mensen is geregistreerd als werkzoekende zonder werk. Er mag dan verondersteld worden dat de overige 29.600 inwoners een baan hebben. Omdat 12.600 mensen binnen Stichtse Vecht werken zijn er ongeveer 17.000 mensen die binnen Stichtse Vecht wonen, maar buiten de gemeente werken. Een flink grotere stroom mensen trekt Stichtse Vecht uit (17.000) dan de gemeente binnen komt (10.000). De gemeente kan zodoende getypeerd worden als een woongemeente. In figuur 4.10 zijn de grootste uitwaartse bewegingen naar gemeenten buiten Stichtse Vecht opgenomen. Utrecht is met afstand de gemeente waar de meeste (meer dan de helft) bewoners van Stichtse

Vecht werken. Alhoewel de tweede grootste groep bewoners naar Amsterdam reist om daar te gaan werken, is deze stroom relatief een stuk kleiner.

Tegenover de daling van de inkomende pendelstroom, is de uitgaande pendel sinds 2006 gegroeid met ongeveer 1000 mensen.

De grootste in- en uitgaande pendelstromen vinden plaats met Utrecht. De uitgaande pendelstroom is groter dan de ingaande pendelstroom. Er kan, mede op basis van deze cijfers, geconcludeerd worden dat Stichtse Vecht een woongemeente is en economisch georiënteerd is op Utrecht. In de afgelopen jaren is een lijn ingezet die deze verschillen steeds groter maakt (meer uitstroom, minder instroom). Ook blijkt uit de absolute pendelstromen dat steden zowel qua woonplaats als arbeidsplaatsen een belangrijkere rol vervullen dan buurgemeenten. Afstand en reistijd zijn wat dat betreft niet leidend.

Figuur 4. 9 Woon- werkverkeer (personen die binnen Stichtse Vecht werken)

Bron: Par (2013), bewerking Ecorys.

Figuur 4. 10 Woon-werkverkeer (personen die buiten Stichtse Vecht werken)

Bron: CBS (2011), bewerking Ecorys.

4.3Werklocaties

De gemeente Stichtse Vecht heeft verschillende werklocaties. De belangrijkste 11 worden hieronder kort beschouwd. In bijlage I zijn per werklocatie luchtfoto’s opgenomen op locatieniveau. Naast de ondergenoemde werklocaties beschikt Stichtse Vecht ook over detailhandel. Hier gaan we in de volgende paragraaf verder op in.

Figuur 4.9 Werklocaties in Stichtse Vecht

Bron: PAR (2013), bewerking Ecorys

4.3.1Maarssenbroek: Kantoorlocatie Bisonspoor

Direct naast het station Maarssen ligt de kantoorlocatie Bisonspoor. De kantoren bevinden zich boven het winkelcentrum Bisonspoor. Het betreffen zes grootschalige kantorentoren met een omvang tussen de 5.000 en 7.500 m2 verhuurbare vloeroppervlak (vvo) per toren. De totale voorraad van het complex komt daarbij uit op 40.150 m2 vvo. In 2012 stond ongeveer 45% iets minder dan de helft van de locatie leeg.

De gemiddelde huurprijs per vvo ligt tussen de € 120,- en € 140,- per vierkante meter. De kantoorpanden zijn gericht op grootschalige gebruikers in zakelijk en financiële dienstverlening, openbaar bestuur en zorg (kwalitatieve beoordeling kantoorlocaties provincie Utrecht, 2012).

Recentelijk heeft de eigenaar van de kantoortorens een volledige facelift aan de buitenkant gegeven. Door deze upgrade is de beeldkwaliteit van de kantoren redelijk tot goed.

Met de auto is de Bisonspoor redelijk goed bereikbaar. De snelweg A2 is binnen 5 minuten bereikbaar via de Ruimteweg en de Zuilense Ring (N230). Er zijn verschillende parkeergarages die voor voldoende parkeergelegenheid zorgen. Alhoewel de locatie naast het station Maarssen is gelegen is treinverbinding en frequentie niet heel goed. Er stopt op station Maarssen vijf keer per uur een stoptrein. Wel komen verschillende busverbindingen samen op station Maarssen.

Het winkelcentrum en de kantoren hebben een wisselwerking en versterken elkaar in de zin dat er in het winkelcentrum lunchrooms, restaurants, (grand)cafés e.d. zijn waar de mensen die werkzaam zijn in de kantoren gebruik van kunnen maken. Ook de aanwezigheid van een kinderdagverblijf en fitness & health dragen bij aan de multifunctionaliteit van de locatie.

4.3.2Maarssenbroek: Bedrijventerrein en kantoorlocatie Maarssenbroek

Tussen de kern Maarssenbroek en Bedrijventerrein Lage Weide ligt aan rondweg Utrecht-Noord/Zuilense Ring (N230) aan het bedrijventerrein Maarssenbroek en de kantoorlocatie Maarssenbroek (Planetenbaan).

De kantoorpanden op dit terrein hebben een omvang tussen de 5.000 en 10.000 vierkante meter vvo.

Daarmee zijn de panden gericht op grootschalige gebruikers in de zakelijke dienstverlening en ICT. Naast de grootschalige panden kent de locatie ook een aantal (flexibel in te delen) kleinere en middelgrote panden met een vvo tussen de 1.000 en 2.500 m2 vvo die ook voor zzp’ers en kleinschalige kantoorgebruikers geschikt zijn. Het totale oppervlak vvo is met 59.445 m2 groter dan dat op Bisonspoor. Op dit terrein stond in 2012 ongeveer 45% van de totale voorraad leeg inmiddels is dit opgelopen tot 50% en de verwachting is dat deze trend doorzet (Planetenbaan Maarssen, 2013). De gemiddelde huurprijs ligt met 110,- tot 130,- euro per m2 iets lager dan bij Bisonspoor (kwalitatieve beoordeling kantoorlocaties provincie Utrecht, 2012). De gemeente ziet het belang in om de problemen op dit terrein aan te pakken en wil in samenwerking met de vastgoedeigenaren en ondernemers een plan opstellen dat gericht is op transformatie en upgrading van het terrein om zodoende het toekomst perspectief te verbeteren (Planetenbaan Maarssen, 2013).

Aan de overkant van de kantoren is het bedrijventerrein gelegen. Dit terrein functioneert goed, heeft over het algemeen een verzorgde uitstraling en huisvest diverse type bedrijven variërend van verhuur en bouwbedrijven tot autobedrijven en bedrijven actief in de sector informatie en communicatie en advies. Het bedrijventerrein lijkt weinig leegstand te kennen. Recent hebben een tweetal supermarkten zich ook op het terrein gevestigd. Met meer dan 100 bedrijven en circa 3.000 werkzame personen vormt deze werklocatie een belangrijke bron van werkgelegenheid in Stichtse Vecht.

4.3.3Breukelen: Breukelerwaard (de Corridor)

Bedrijventerrein Breukelerwaard is gelegen tussen de A2 en het spoor, met daarachter het Amsterdam Rijnkanaal. Het terrein is een modern een goed functionerend bedrijventerrein dat vanwege haar ligging langs de A2 een goede zichtlocatie vormt. Door de aanwezigheid van een op- en afrit en de ligging van station Breukelen (stoptrein richting Amsterdam en Utrecht) is de bereikbaarheid zeer goed. Dit uit zich ook deels in de prijs per m2. Deze liggen tussen de 150,- en 175 euro en is daarmee de duurste kantoor/bedrijfslocatie in Stichtse Vecht.

Het terrein ziet er verzorgd uit, waarbij gesteld kan worden dat bedrijven aan de snelwegzijde in iets grotere en modernere panden gevestigd zijn dan de bedrijven aan de waterzijde, maar ook hier ziet alles er zeer verzorgd uit. De aanwezigheid van hotel Breukelen kan als toegevoegde waarde gelden. In Stichtse Vecht is Breukelerwaard het op één na grootste bedrijventerrein in termen van werkgelegenheid. Er werken meer dan 1.500 mensen, grotendeels in de groot-en detailhandel, bouw, ICT en (lichte)industrie. Op het terrein zijn 74 bedrijven gevestigd, dit zijn relatief grote bedrijven met (kantoor)panden tussen de 3.000 en 10.000 m2 vvo. Op dit terrein is de leegstand met ongeveer 7% beperkt (kwalitatieve beoordeling kantoorlocaties provincie Utrecht, 2012).

4.3.4Breukelen: Merwedeweg

Merwedeweg is een verouderd maar functioneel ogend bedrijventerrein. Het terrein is gelegen tussen het spoor en het Amsterdam Rijnkanaal en wordt ontsloten door de Merwedeweg en Amerlandseweg. Grenzend aan de Amerlandseweg staat een pand dat structureel leeg staat en ernstig vervallen is. Dit doet geen recht aan het beeld van de bedrijvigheid verder op het terrein. Op het terrein werken meer dan 230 personen, voornamelijk in de industrie en groot-en detailhandel. Opvallend is de vestiging van het Vechtcollege op dit terrein. Op het terrein zijn 24 bedrijven gevestigd, waarvan de meeste actief in de sector groot- en detailhandel.

4.3.5Breukelen: Keulsevaart

Bedrijventerrein Keulsevaart is gelegen tussen het spoor en het Amsterdam Rijnkanaal. Het terrein geeft een zeer wisselend beeld in kwaliteit van de bedrijfspanden en verzorging van het openbare gebied. Aan de spoorzijde zijn de bedrijfspanden afwisselend van goede kwaliteit tot flink vervallen (vooral door leegstand). De panden aan de achterzijde (richting het water) voldoen beter aan de beeldkwaliteit en zijn dan ook beter onderhouden. Op het terrein is sprake van structurele leegstand. Het terrein is ontsloten via een doodlopende weg, waarbij het verkeer van en naar het terrein via een woonwijk en langs het treinstation Breukelen gaat. Het terrein is netto 12,5 hectare groot en huisvest voornamelijk bedrijven actief in de sector industrie en groot- en detailhandel. Er werken ruim 200 mensen.

4.3.6Maarssen: Herenweg / Gageldijk

De Herenweg, overlopend in de Gageldijk is een lange straat met afwisselend aan weerzijden gemengde bedrijvigheid. De straat heeft niet het klassieke bedrijventerreinkenmerk door het vele groen en het afwisselende beeld van woningen, bedrijfspanden of woningen gebruikt als bedrijfspand. Er zijn meer dan 100 bedrijven gevestigd aan de Herenweg/Gageldijk en in totaal werken daar meer dan 440 personen. Het grootste deel hiervan is actief in de sector groot- en detailhandel (circa 100 personen), in de sector logies-, maaltijd- en drankverstrekking (mede door de Maarsseveense Plassen, circa 70 personen) en in de sector industrie (circa 65 personen).

4.3.7Breukelen: Scheendijk

De Scheendijk wordt vooral gekenmerkt door nautische bedrijvigheid gelegen aan het water. Alle bedrijven zijn aan de kant van het water gevestigd. De beeldkwaliteit van het terrein is redelijk, alle kavels zijn in gebruik en het straatbeeld wordt afgewisseld door voornamelijk bedrijven actief in bouw, cultuur, sport en recreatie en advies. Er zitten ook kleine recreatieparken tussen de strook bedrijven.

4.3.8Loenen: Angstelkade

Bedrijventerrein Angstelkade is gelegen aan de Angstel die rechtstreeks in verbinding staat met het Amsterdam Rijnkanaal. Het terrein is vlakbij de kernen Loenen aan de Vecht en Nieuwersluis gelegen. Het terrein is ontsloten via het water en via de Westkanaaldijk. Het terrein is relatief slecht bereikbaar met een smalle weg waar passeren lastig is. Op het terrein is een botenkraan aanwezig waarmee regelmatig boten te water worden gelaten. Het terrein huisvest kleine en middelgrote bedrijven variërend van bootgerelateerde bedrijven en vloeradvies tot startende ondernemers. Er werken meer dan 60 personen op het terreinen, voornamelijk actief in de sector industrie (nautische activiteiten). Er zijn 24 vestigingen gevestigd, waarbij de grotere bedrijven voornamelijk aan de voorkant (richting het water) zijn gevestigd. De uitstraling van deze panden oogt rommelig, maar functioneel. Aan de achterzijde van het terrein staat een bedrijfspand dat tamelijk nieuw is en een verzorgde uitstraling en ander karakter dan de bedrijven aan de voorzijde heeft. Nog niet alle units zijn hier verhuurd en mogelijk komen er nog een aantal bij.

4.3.9Nigtevecht: Garsten Noord

Het terrein Garsten Noord is vooral bekend vanwege de betonfabriek die hier gevestigd is. Het bedrijventerrein is gelegen tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal aan de Vreelandseweg en heeft jaren op de rol gestaan om herontwikkeld te worden, maar zonder resultaat, mede waardoor heroverweging hiervan heeft plaatsgevonden. Het terrein is midden in een woonwijk gevestigd en heeft een rommelige uitstraling. Bewoners geven aan last te hebben van de bedrijven (in het bijzonder de betonfabriek). Op en rondom Garsten Noord zijn naast de betonfabriek nog circa 40 vestigingen gevestigd onder andere adviesbureaus en organisaties actief in de gezondheids- en welzijnszorg. Er werken meer dan 50 personen.

4.3.10Kockengen: Portengensebrug

Portgensebrug is een klein en enigszins verouderd maar functioneel ogend bedrijventerrein. Op enige afstand van de kern Kockengen zijn meer dan 10 bedrijven gevestigd en werken circa 50 personen. Een drietal bouwbedrijven zijn goed voor bijna de helft van de werkgelegenheid op het terrein. Verder heeft het alle kenmerken van een gemengd bedrijventerrein en laat dan ook een afwisselend beeld zien in type bedrijvigheid, van verhuur van machines, garages tot kleine adviesbureaus en woon-werkbedrijven.

4.3.11Loenen aan de Vecht: De Werf

Bedrijventerrein de Werf ligt ten noorden van Loenen aan de Vecht vlakbij het Amsterdam Rijnkanaal. Het terrein is in redelijke staat. Over het algemeen zijn de panden in goede staat, een uitzondering daargelaten. De omvang van het terrein is netto circa1 hectare en recent is besloten dat het terrein met nog 1 hectare mag uitbreiden. Er is weinig parkeergelegenheid, de rotonde in het midden van het terrein wordt als parkeerplaats gebruikt waardoor het terrein een rommelige uitstraling krijgt. Het terrein telt momenteel 16 bedrijven, waarvan 2 bouwbedrijven voor de grootste werkgelegenheid zorgen. Verder zijn er diverse andere, vooral kleinere, bedrijven gevestigd. Er werken bijna 50 personen.

Formele werklocaties

Het bovenstaande overzicht leert ons dat ongeveer 6.200 mensen op een ‘formele’ werklocatie werken. Dit is ongeveer 27% van het totaal aantal arbeidsplaatsen. 9% van de bedrijfsvestigingen is op een formele werklocatie gevestigd. Dit betekent dat de meeste bedrijfsvestigingen en arbeidsplaatsen buiten de formele werklocaties liggen. Dit zijn bijvoorbeeld retailvestigingen en zzp’ers die op hun thuisadres staan ingeschreven. Deze percentages liggen grofweg in lijn met die in buurgemeente Wijdemeren. In Weesp vinden de meeste economische activiteiten plaats op werklocaties. Het feit dat Weesp een relatief sterke vertegenwoordiging heeft van de industriesector (en de werkzaamheden in verband met overlast en veiligheidsaspecten aan industrieterreinen gebundeld zijn) en het relatief kleine aantal zzp’ers speelt hier mogelijk een rol.

4.3.12Overige werklocaties

Nieuwer ter Aa: solitaire locatie langs de A2

Goed functionerende solitaire locatie met zicht op de A2. Er is onder andere een autobedrijf met showroom gevestigd. Echter deze showroom is vanaf de A2 niet zichtbaar. Verder is er nog een aannemer gevestigd.

Vreeland: Kerklaan/Bergseweg

Werklocatie waar verf- en vatenbedrijf Greif is gevestigd en ook een restauratie bedrijf voor klassieke auto’s. De bedrijven zijn gelegen aan de Vecht, maar hebben hun activiteiten vooral aan de achterkant georganiseerd. Het beeld van de buitenkant als gevolg van de grote panden van vooral Greif passen niet goed in de omgeving (wonen aan de Vecht). Echter met wat slimme ingrepen in het groen kunnen de grote gebouwen wat meer aan het oog onttrokken worden.

4.3.13Leegstand op werklocaties

DTZ Zadelhoff maakt tweejaarlijks cijfers bekend over de kantoren- en bedrijfsruimtemarkt voor 55 gemeenten. Ook de gemeente Stichtse Vecht wordt in deze jaarlijkse screening meegenomen.

Alhoewel deze cijfers niet op het niveau van werklocaties, zoals deze hierboven beschreven zijn, beschikbaar zijn, geven deze cijfers inzicht in de algehele situatie van Stichtse Vecht.

Per ultimo van het jaar 2013 heeft Stichtse Vecht te maken met een leegstandspercentage van 21% op kantoorlocaties van de totale voorraad. Van de 55 onderzochte gemeenten staat Stichtse Vecht daarmee op de 18e plaats van gemeenten gerangschikt naar grootste percentage leegstand. In Nederland ligt het gemiddelde percentage leegstand voor kantoren op 16%. Deze leegstandcijfers fluctueren bij alle gemeenten vrij sterk. De gemeente die in 2012 de meeste leegstand had is dit jaar een ‘middenmoter’, van de top 5 van vorig jaar zijn er twee gemeenten in de top 5 van dit jaar terug te vinden. Voor Stichtse Vecht is deze schommeling positief uitgepakt: een jaar eerder had de gemeente te maken met een leegstandspercentage van 25%, goed voor een 7e plek op de ranglijst van gemeenten gerangschikt naar grootste leegstandpercentage.

De totale voorraad kantoren in Stichtse Vecht bedraagt 16,7 hectaren. De absolute leegstand is zodoende 35.000 m2. Op dit moment is er binnen Stichtse Vecht een zelfde aantal kantoormeters (35.000 m2) uitgeefbaar. Vergeleken met een jaar eerder is ruim 8.000 m2 aan kantoorruimte door de markt opgenomen.

Voor bedrijfsruimten wordt de aanbod-voorraadratio gebruikt om de verhouding tussen aanbod en voorraad in procenten uit te drukken. DTZ Zadelhoff berekent de voorraad bedrijfsruimten door de totale voorraad bedrijventerreinen te verminderen met een bebouwingspercentage van 50%. De gemeente Stichtse Vecht komt ultimo 2013 met deze berekening uit op een aanbod-voorraadratio van 13%. Dit is de op een na grootste ratio van de 55 genoemde gemeenten. Alleen Moerdijk scoort met een ratio van 17% slechter dan Stichtse Vecht. Het gemiddelde van Nederland ligt op een ratio van 3,6%. Hierbij moet worden gezegd dat er een aantal haken en ogen aan deze methode zitten. Zo wordt de aanbod-voorraadratio bepaald aan de hand van één enkel meetmoment, één of enkele grote transacties hebben grote gevolgen voor de ratio en het aanbod staat niet per definitie gelijk aan leegstand. Dit leidt tot grote fluctuaties: een jaar eerder stond Stichtse Vecht nog op de 14e plaats met een aanbod-voorraadratio van 2%. Het vertrek van een groot bedrijf kan hier de oorzaak van zijn. De totale voorraad aan bedrijventerreinen was eind 2013 61 hectare waar nog 4 hectare uitgeefbaar terrein aan toegevoegd kan worden.

4.4Detailhandel

4.4.1Aanbod

De gemeente Stichtse Vecht kent een verspreid winkelaanbod. Dit kan grotendeels verklaard worden door de gemeentelijke herindeling van 2011, waarbij de drie gemeenten Breukelen, Maarssen en Loenen aan de Vecht zijn samengevoegd en de gemeente Stichtse Vecht nu 12 kernen omvat.

Globaal kunnen er vier centrale winkelgebieden worden onderscheiden: het centrum van Breukelen, Loenen aan de Vecht, Maarssen Dorp en Maarssenbroek (winkelcentrum Bisonspoor). Dit zijn de meest belangrijke en grootste winkelgebieden per woonplaats (Locatus).

De drie eerstgenoemde centrale winkelgebieden kunnen worden getypeerd als ‘historische’ stedelijke centra. Historische en karakteristieke panden met daarboven woonhuizen geven plaats aan zowel lokale retailers als aan landelijke ketens die in het hoge of gemiddelde segment vallen. Het winkelcentrum Bisonspoor vormt hier een uitzondering op. Dit is een overdekt winkelcentrum waar vooral grote landelijke ketens uit het midden- en lage segment zijn gevestigd. Boven het winkelcentrum zijn kantoorruimten en appartementen gevestigd.

Naast de centrale winkelgebieden zijn er drie ondersteunende winkelgebieden: Breukelen-Noord, de Plesmanpromenade (Maarssen-dorp) en Zwanenkamp (Maarssenbroek). Dit zijn voornamelijk kleine wijk (minder dan 25 winkels) of buurtcentra (minder dan 10 winkels) die naast het centrale winkelgebied een ondersteunende functie vervullen. Ook zijn er winkels die (solitair) verspreid liggen over Stichtse Vecht. De kern Maarssen heeft binnen Stichtse Vecht het grootse aanbod winkels, bezien in winkelvloeroppervlak (wvo) en aantal winkels. In de onderstaande figuur zijn de centrale en ondersteunende winkelgebieden weergegeven.

Figuur 4.10 Centrale en ondersteunende winkelgebieden Stichtse Vecht

Bron: Locatus (2013), bewerking Ecorys

In onderstaande tabel is het aanbod naar winkelvloeroppervlak in vierkante meters en aantal winkels voor de gemeente Stichtse Vecht, de kern Maarsen, Breukelen en overige kernen weergegeven. Om de tabel leesbaar te houden is het aanbod in Nederland achterwege gelaten.

Tabel 4.4 Eigenschappen winkelaanbod Stichtse Vecht en de kernen Maarssen en Breukelen

Bron: Locatus, 2013.

De vergelijking van Stichtse Vecht met het Nederlands gemiddelde zou aangeven dat Stichtse Vecht de beschikking heeft over een bovengemiddeld aanbod van winkelvloeroppervlak in de dagelijkse sector: levensmiddelen en persoonlijke verzorging. Binnen de levensmiddelensector vallen supermarkten en speciaalzaken zoals bakkers, slagers, delicatessenzaakjes, groenteboeren, slijters, etc. De hoofdbranche persoonlijke verzorging omvat: drogisten, apotheken en parfumeries. Dit bovengemiddeld aanbod in de dagelijkse sector is te verklaren doordat de verschillende woonkernen vrijwel allemaal hun eigen dagelijks winkel aanbod hebben in de vorm van bijvoorbeeld een kleine supermarkt, bakker, slager, groenteboer etc. Maar ook door de concurrerende werking van het grote aanbod niet-dagelijkse aanbod in de steden Utrecht en Amsterdam, waardoor dit aanbod in Stichtse Vecht relatief klein is.

De dagelijkse sector vormt een belangrijke winkelvoorziening in een gemeente. Mensen willen voor dagelijkse boodschappen relatief minder ver reizen dan voor niet-dagelijkse boodschappen. Daarbij geven senioren extra veel prioriteit aan het wonen in de nabijheid van winkelvoorzieningen (WoON, 2012).

Kijken we naar de ruimtelijke spreiding van het winkelaanbod over de 12 kernen van Stichtse Vecht dan wordt duidelijk dit niet gelijkmatig is verdeeld. Maarssen heeft met afstand het grootste aanbod

met 76% van het totale wvo. De retail in Breukelen vertegenwoordigt 18% van het totale aanbod. De overige 6% is verdeeld over de overige kernen. De inwonersaantallen van de kernen maakt dit een logische en begrijpelijke verdeling.

In voorgaande tabel is goed de tweedeling te zien in de dagelijkse en niet-dagelijkse sector. In de niet-dagelijkse sector nemen Maarssen en Breukelen vrijwel het gehele aanbod voor hun rekening en zijn zelfs een aantal branches niet terug te vinden in de overige kernen. De dagelijkse sector is wel in de overige kernen vertegenwoordigd, zij het minder in aantal en met een kleiner wvo. De vraag kan gesteld worden of de winkels in overige kernen stand kunnen houden tegen het one- stop-shopping principe (het kunnen aanschaffen van alle gewenste producten op een locatie en/of een leverancier) en schaalvergroting (het toenemen van het wvo en het aantal producten).

4.4.2Niet-dagelijkse sector

De niet-dagelijkse sector (alle hoofdbranches exclusief levensmiddelen en persoonlijke verzorging) bedient voornamelijk de ‘recreatieve shoppers’. In Nederland is recreatief winkelen nog steeds één van de vrijetijdsactiviteiten waar mensen de meeste tijd aan besteden. In Stichtse Vecht zijn deze mogelijkheden beperkt, alleen de hoofdbranches huishoudelijke- & luxe artikelen, juwelier & optiek en doe-het-zelf hebben een relatief groter aanbod dan gemiddeld in Nederland. De overige branches zijn procentueel minder vertegenwoordigd, maar het verschil is gering.

De ondervertegenwoordiging van winkels in de niet-dagelijkse sector is onder andere te verklaren door de centrale ligging van Stichtse Vecht tussen Utrecht en Amsterdam, de uitstekende verbinding met deze steden en het grote aanbod van retail in de niet-dagelijkse sector aldaar. Veel inwoners van Stichtse Vecht zijn voor hun niet-dagelijkse boodschappen georiënteerd op Utrecht en Amsterdam. Dit is onder andere terug te zien in een hoge afvloeiing in de niet-dagelijkse sector. Dat is de mate waarin inwoners uit Stichtse Vecht aankopen doen in een andere gemeente (als percentage van het bestedingspotentieel). Dit percentage ligt op 65% (waarvan 9% internet afvloeiing). In 2004 lag dit percentage nog op 53%. Omgekeerd kent Stichtse Vecht ‘slechts’ een toevloeiing van 17% (mate waarin inwoners uit een andere gemeente aankopen doen in Stichtse Vecht, als percentage van het bestedingspotentieel). Van het bestedingspotentieel in de niet- dagelijkse sector wordt slechts 44% binnen Stichtse Vecht besteed. Dit percentage is ten opzichte van 2004 gedaald (toen 47%) (Koopstromen Onderzoek, 2011).

4.4.3Leegstand in de retailsector

Ondanks de trends in de retailsector (opkomst internetbestedingen, vergrijzing in Stichtse Vecht, groei afvloeiing) is het leegstandspercentage in Stichtse Vecht met 8,4% enigszins beperkt ten opzichte van het landelijk percentage van 10,4% (dit is inclusief leegstand in de horeca sector). Dit kan wellicht verklaard worden door het feit dat het gemiddeld inkomen in Stichtse Vecht hoger ligt dan het Nederlands gemiddelde, respectievelijk 25.600 versus 21.700 euro, waardoor inwoners een relatief groter besteedbaar inkomen hebben.

In totaal staan 39 winkels leeg met een gezamenlijk winkelvloeroppervlak van 6.200 m2. Het grootste deel staat hiervan in Maarssen (27 winkels, 5.000 m2) en Breukelen (9 winkels, 1.000 m2) (Locatus, 2013). Het grootste deel (30 winkels, 3.975 m2) staat langdurig en structureel leeg.

4.5Kennis, onderwijs

Zoals eerder aangegeven heeft het aantal vestigingen in onderwijs de afgelopen jaren een grote groei doorgemaakt. Deze groei wordt onder andere verklaard door de toename in het aantal zzp’ers (KvK, Monitor Economie provincie Utrecht, 2013). De groei van het aantal zzp’ers heeft niet alleen binnen Stichtse Vecht plaatsgevonden. Over heel Nederland heeft deze groep de afgelopen jaren een stijging laten zien (Nederlandse StartersUnie, 2011; ING Economisch Bureau, 2013). Een oorzaak voor de groei van het aantal zzp’ers in het onderwijs kan gezocht worden in de economische crisis. Dit heeft als gevolg gehad dat het moeilijk(er) is om een (vast)contract te krijgen binnen het onderwijs en scholen kiezen vaker voor freelancers omdat deze goedkoper zijn dan vast personeel (Nederlandse StartersUnie, 2011).

Naast het reguliere basisonderwijs (basisscholen en middelbare scholen) wordt er binnen Stichtse Vecht middelbaar- en beroepsonderwijs aangeboden. Zo wordt er een aantal ROC-opleidingen in Maarssen verzorgd en wordt er wetenschappelijk onderwijs gedoceerd aan de Nyenrode Business Universiteit. Deze particuliere universiteit verzorgt zowel opleidingen voor studenten als voor professionals op het gebied van management, bedrijfskunde en accountancy en controlling.

Nyenrode heeft zowel in binnen- als buitenland een goede reputatie.

Behalve als onderwijsinstelling, is Nyenrode ook een belangrijke werkgever in de gemeente, met ongeveer 400 werkzame personen vormt Nyenrode de vierde grootste werkgever in Stichtse Vecht. Hoewel er op de universiteit met enige regelmaat gastcolleges worden georganiseerd waarvoor lokale ondernemers worden uitgenodigd, geven de lokale ondernemers aan dat de universiteit voor hen van minder belang is. Het onderwijsniveau en het type onderwijs dat bij Nyenrode wordt gedoceerd sluit beperkt aan op de arbeidsvraag vanuit lokale ondernemers. Ook de vraag en het aanbod tussen stagiaires en stageplaatsen is niet optimaal.

Over het algemeen kan worden gesteld dat Stichtse Vecht een breed onderwijs aanbod heeft. Ook wordt de kwaliteit van het onderwijs goed beoordeeld blijkt uit de factsheet ‘Staat van Stichtse Vecht’. In de factsheet is voor verschillende thema’s, onderverdeeld naar People, Planet en Profit, in kaart gebracht hoe de gemeente Stichtse Vecht scoort. Het onderzoek is in 2012 uitgevoerd.

Voor het thema ‘onderwijs’ zijn zes indicatoren gewaardeerd. Vier indicatoren: 1) het onderwijs sluit aan op de maatschappelijke behoefte, 2) het gemiddelde eindexamencijfer per school, 3) het percentage scholen dat door de inspectie als goed bestempeld wordt en 4) het percentage leerlingen in het basisonderwijs met leer achterstand zijn goed beoordeeld. De indicatoren ‘leerlingen jonger dan 23 jaar dat zonder startkwalificatie het onderwijs verlaat’ en ‘het percentage leerlingen dat onvertraagd het diploma haalt’ wordt als gemiddeld beoordeeld.

4.6Cultuur, recreatie en verblijfsmogelijkheden

Alhoewel de cultuur- en recreatiesector tot de kleinere sectoren binnen Stichtse Vecht behoort, kan een goed draaiende cultuur en recreatiesector van groot belang zijn voor een gemeente. Het aanbod binnen deze sector bepaalt deels de woonkwaliteit en heeft een grote invloed op het toerisme binnen een gemeente. Het bestedingspatroon van toeristen kan vervolgens weer positieve effecten hebben op de overige sectoren in Stichtse Vecht zoals de retail en de horeca sector.

Met een aanbod van 4 musea en kunstgaleries en één theater zijn er beperkte culturele mogelijkheden binnen Stichtse Vecht. Het aanbod van cultuur in een gemeente heeft gelijkenissen met die van het niet-dagelijkse retail aanbod. Deze sector vraag onder andere om een voldoende draagkrachtig verzorgingsgebied, met andere woorden, er moet een voldoende groot bezoekerspotentieel zijn.

Het aanwezige recreatieaanbod heeft een zelfde kleinschalige omvang en is vrijwel geheel gericht op waterrecreanten. De zes aanwezige jachthavens zijn allen gelegen aan de Loosdrechtseplassen aan de Scheendijk en Nieuweweg en faciliteren voornamelijk ligplaatsen voor en verhuur van kleine roei-, motor- en zeilboten.

De sector cultuur, sport en recreatie, zoals het PAR deze definieert, beslaat een groot aantal andere disciplines zoals DJ’s, tattoo shop’s, yogasalons, gokhallen, podiumkunsten, tekstredacteuren etc. In totaal zijn er binnen de gemeente ongeveer 275 bedrijven die binnen deze sector vallen. Het grootste deel van deze bedrijven zijn zzp’ers (244).

De aanwezigheid van hotels, B&B’s, campings, hostels, Airbnb adressen (privé-accommodaties die worden verhuurd via een online marktplaats, binnen Stichtse Vecht ongeveer 20 adressen) etc. maken het mogelijk om bezoekers langer binnen de gemeentegrenzen te houden. Cijfers uit het Provinciaal Arbeidsplaatsen Register (PAR) laten zien dat het aantal bedrijven in de sector logies-, maaltijd en drankverstrekking in de afgelopen 10 jaar met 10 vestigingen is toegenomen. In deze sector is het aantal werkzame personen per vestiging sterk gedaald. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat bedrijven in deze sector de afgelopen jaren ingekrompen zijn op het aantal werknemers die op de vaste loonlijst staan. Tijdens drukke periodes zullen deze bedrijven waarschijnlijk een beroep doen op flexibele uitzendkrachten.

Het Van der Valk Hotel Breukelen is binnen deze sector een belangrijke speler. Bij dit hotel zijn 190 werkzame personen actief. Volgens een ingewijde heeft dit hotel jaarlijks circa 100.000 overnachtingen waarvan het grootste deel een zakelijke motivatie kennen.

In de volgende figuur zijn de locaties weergegeven waar mogelijkheden zijn voor overnachtingen in Stichtse Vecht. De hiervoor genoemde Airbnb adressen zijn niet op deze kaart weergegeven. Het gaat in deze gevallen over de verhuur van privé-accommodaties die niet officieel zijn ingeschreven als bedrijfsvestiging.

Figuur 4.11 Logiesmogelijkheden Stichtse Vecht

Bron: PAR (2013), bewerking Ecorys

De logiesmogelijkheden zijn verspreidt over de gemeente, voornamelijk binnen de hotelsector. Het zwaartepunt bevindt zich in het zuiden van Stichtse Vecht (Maarssen, Tienhoven). Opvallend kan het genoemd worden dat in de meer noordelijk gelegen kernen beperkte kampeer mogelijkheden zijn. Dit terwijl deze kernen gekenmerkt worden door het landelijke karakter, hetgeen de potentie geeft om recreanten (wandelaars/fietsers) langer in het gebied te laten verblijven. Hetzelfde geldt voor logiesmogelijkheden in het plassengebied (oostkant van Stichtse Vecht).

4.7Wonen en leefbaarheid

4.7.1Woonklimaat

De huidige woningvoorraad in Stichtse Vecht telt 25.770 woningen met een gemiddelde woningwaarde van 299.000 euro (CBS, 2013). Er kan gesteld worden dat Stichtse Vecht, vergeleken met Nederland een ‘boven gemiddeld’ woonklimaat heeft. Zo zijn er relatief veel koopwoningen en ligt de gemiddelde woningwaarde fors hoger. Het huuraanbod is daardoor relatief kleiner wat zich vooral manifesteert in een kleiner aanbod (sociale) huurwoningen dat wordt aangeboden door corporaties. Het relatief hoge inkomen en het ‘high-end’ woonklimaat langs de Vecht maar ook in het buitengebied vormen hier deels een verklaring voor.

Tabel 4.5 Woningvoorraad Stichtse Vecht en Nederland

Bron: CBS (2013).

De figuur op de volgende pagina laat locaties zien waar nieuwbouwwoningen worden ontwikkeld/gepland zijn. In het totaal gaat het om meer dan 1.200 woningen die verdeeld over de gemeente ontwikkeld gaan worden. De kaart geeft indicatief het aantal geplande woningen weer per kern, maar geeft niet de exacte locatie weer van de woningbouwprojecten.

In Maarssen Dorp worden de meeste woningen ontwikkeld. Onderdeel van deze 528 is het project Op Buuren fase 2 met 250 woningen. Verder staat op de planning dat vooral in Maarssenbroek, Kockengen en Breukelen nieuwe woningen aan de woningvoorraad worden toegevoegd.

Een goede afstemming tussen type woningvraag, type woningbouw en type arbeidskrachten in de nabije omgeving kan ervoor zorgen dat (potentiele) werknemers verleid worden tot wonen en werken in Stichtse Vecht. Bedrijven in de zakelijke dienstverlening bijvoorbeeld bieden over het algemeen werkgelegenheid voor hoogopgeleiden, terwijl bedrijven in de maakindustrie vaak op zoek zijn naar lageropgeleiden. Deze twee doelgroepen hebben ieder hun eigen specifieke woonwensen.

Verder is het belangrijk om woningbouw goed af te stemmen op de bevolkings- en huishoudensontwikkeling (in de volgende paragraaf wordt dit thema verder uitgewerkt). Met de groei van de bevolking groeit ook het bestedingspotentieel, nemen belastinginkomsten toe, kunnen voorzieningen op peil of uitgebreid worden en kan de plaatselijke retail hiervan profiteren.

De doorwerking van strategische woningbouw in relatie tot bevolkingsontwikkeling en werken heeft grote invloed op de ‘lokale’ economie.

Figuur 4.12 Prognose woningbouw in Stichtse Vecht

N.B. De bollen op de kaart zijn indicatief, de geplande woningbouw kan meerdere locaties omvatten elders binnen het deelgebied

Bron: Stichtse Vecht (2014), bewerking Ecorys.

4.7.2Leefklimaat

De gemeente Stichtse Vecht doet regelmatig onderzoek naar de veiligheidsgevoelens onder haar inwoners. Uit de veiligheidsmonitor van 2011 kwam naar voren de respondenten de veiligheid, leefbaarheid en hun woonomgeving met een ruime voldoende beoordelen. 87% van de inwoners voelt zich veilig in de eigen woonbuurt. Dit percentage ligt daarmee boven het landelijk gemiddelde.

Voor het toekomstig leefklimaat is het van belang om naar de prognose van de bevolkingsontwikkeling voor Stichtse Vecht te kijken. In de onderstaande tabellen staan de verwachte bevolkingsontwikkelingen voor 2025 naar leeftijd en huishoudens voor de gemeente Stichtse Vecht, de provincie Utrecht en Nederland weergegeven. Omdat deze prognose een relatief korte doorkijk heeft, vinden deze ontwikkelingen reeds plaats.

Uit de tabellen blijkt dat de bevolking naar verwachting licht zal groeien (2%) en het aantal huishoudens toeneemt met 9%. Hoewel er in paragraaf 1.2 is geconcludeerd dat de huidige bevolkingsopbouw van de gemeente grotendeels overeenkomt met die van Nederland, is in de tabel hieronder te zien dat de vergrijzing, die in heel Nederland plaats zal vinden, drastische vormen aanneemt in Stichtse Vecht. Een ontwikkeling met grote effecten voor de leefbaarheid in een gemeente aangezien senioren bijvoorbeeld relatief minder actief deelnemen aan het sociale domein, buiten de beroepsbevolking vallen en relatief minder geld uitgeven. Hierbij komt dat het aantal inwoners in de leeftijdscategorie 35 tot 54 jaar zeer sterk afneemt, ook in vergelijking met de ontwikkelingen in de provincie Utrecht en Nederland.

Er kan zodoende geconcludeerd worden dat een trend van ontgroening (jongeren trekken naar de grote steden) en vergrijzing is ingezet. De tabel met gegevens over de huishoudensontwikkeling laat zien dat de landelijke trend van individualisering ook in Stichtse Vecht plaats vindt. Daarbij lijkt het er op dat jongeren die naar de stad trekken/zijn getrokken, niet (meer) terug komen naar Stichtse Vecht op het moment van gezinsvorming.

Tabel 4.6 Bevolkingsontwikkeling naar leeftijd, 2012 - 2025

Bron: Primos (2012)

Tabel 4.7 Huishoudensontwikkeling naar samenstelling, 2012 – 2025

Primos (2012)

5Verdieping DNA Stichtse Vecht

5.1Inleiding

Een aanvullende methode om het (economische) profiel van Stichtse Vecht te doorgronden kan door het opstellen van een zogenoemd ‘DNA’. Aan het DNA ontleent Stichtse Vecht haar identiteit. Stichtse Vecht zal nooit Veenendaal, Nieuwegein of Alphen aan den Rijn worden en omgekeerd. Aan het genetische materiaal van een gemeente wordt telkens nieuw genetisch materiaal toegevoegd. Het totaal aan genen bepaalt de talenten van de gemeente, de potenties. Door het DNA te “trekken” kan inzicht worden verkregen in de huidige positie van de gemeente en dus ook haar afstand tot eventueel te stellen doelen.

In dit kwantitatieve onderzoek zijn uit een aantal bronnen de variabelen van Stichtse Vecht getrokken en tot een volledig DNA samengesteld. Vervolgens worden hieruit door middel van specifieke wegingen per variabele zes verschillende klimaten opgebouwd en gevisualiseerd in een integraal kleurenschema. Het gaat hierbij om de klimaten: Ondernemingsklimaat, Verblijfsklimaat, Woonklimaat, Innovatieklimaat, Werkklimaat en Kennisklimaat. In het figuur hieronder wordt dit proces schematisch weergegeven.

Figuur 5.1 Onderzoeksschema DNA

Elk klimaat bestaat uit meerdere indicatoren waarvoor onder ander gebruik gemaakt is van CBS- gegevens, Atlas voor Gemeenten, IBIS, woningmarktcijfers, UWV en uiteraard zoveel mogelijk materiaal dat beschikbaar is gesteld door de gemeente. Het eindresultaat van het DNA onderzoek is een helder overzicht van de kwaliteiten van de gemeente Stichtse Vecht uitgesplitst naar de zes klimaten. Het DNA maakt duidelijk op welke indicatoren en klimaten de gemeente goed scoort en op welke minder. Op de pagina hieronder is het volledige DNA van Stichtse Vecht weergegeven.

Hierna wordt voor ieder klimaat kort uitgelegd welke variabelen aan de basis staan van het klimaat, hoe deze geïnterpreteerd moeten worden en hoe het afzonderlijke klimaat getypeerd kan worden. Voor de variabelen die niet worden benoemd en geduid zijn in bijlage II alle DNA-indicatoren opgesomd en verantwoord die voor het DNA zijn gebruikt.

Toelichting op het schema

In elk klimaat zijn de indicatoren van Stichtse Vecht vergeleken met de gemiddelde score van de G31-steden op een schaal van 1 tot 10, waarbij de gemiddelde score van de G31 altijd een rapportcijfer van 5,5 krijgt. Dit is het benchmarkpunt. De indicatoren die tussen de 4 en de 6 (de gele kleur) scoren, worden gemiddeld beoordeeld en zijn vergelijkbaar met de gemiddelde score in de G31. Scoort Stichtse Vecht relatief hoog ten opzichte van het gemiddelde van de G31, dan krijgen deze indicatoren respectievelijk een lichtgroene of donkergroene kleur. Dit is afhankelijk van hoeveel beter Stichtse Vecht op deze indicator scoort. Het totaal van de klimaten is linksboven weergegeven. Voor elk klimaat is aan experts (intern en extern aan wetenschappers, beleidsmakers en adviesbureaus) gevraagd hoe belangrijk de desbetreffende indicator is voor een economisch klimaat van een gemeente in algemen ezinEr is dus een weging toegepast op de indicatoren weergegeven in de verschillende klimaten.

Eenzelfde indicator kan dus in het ene klimaat een ander belang meekrijgen dan in het andere klimaat. Bijvoorbeeld de indicator ‘authenticiteit winkelbestand’ weegt zwaarder mee in het verblijfsklimaat dan in het woonklimaat.

Daarnaast moet de lijst van opgenomen indicatoren niet als uitputtend worden beschouwd, bij ieder klimaat zijn mogelijke aanvullingen te bedenken.

Weergave zijn typeringen, geen waarderingen

Als referentiepunt is gekozen voor de gemiddelde score van de G31, dit vanwege:

• -

  de beschikbaarheid van vergelijkbare data voor deze steden; en

• -

  herkenbaar referentiepunt voor vergelijkingen.

Dit betekent dat de kleuren typeringen zijn, geen waarderingen! Het cijfer is ter ondersteuning bedoeld voor het geval de kleuren niet goed tot uiting komen. Is een lage score per definitie slecht? Het antwoord is nee! Dat hangt er vanaf wat voor type gemeente je bent en wil zijn. Daarom is de weergave geen waardering, maar een typering van de gemeente.

Kijk niet alleen naar puur de individuele indicatoren, maar zie het als een integraal beeld van de gemeente waarbij gekeken moet worden naar de kruisverbanden tussen de verschillende indicatoren en klimaten. Geen enkele indicator staat op zich, maar kan altijd in relatie gezien worden met andere indicatoren.

Indicatoren op basis van ‘expert judgements’

Voor een aantal indicatoren beschikten wij niet over de specifieke Stichtse Vechtse gegevens. Om tot een waardering te kunnen komen is gebruik gemaakt van inzichten die we tijdens de workshops met ondernemers hebben opgedaan, van de bevindingen op basis van desk research en van onze ervaringen die we in de voorgaande jaren in soortgelijke processen bij andere gemeenten hebben opgedaan. Op basis van deze informatie is vervolgens een ‘expert judgement’ gemaakt.

5.2Conclusie

Stichtse Vecht beschikt over een zeer sterk en uniek woonklimaat. Het gedifferentieerde landschap, de diverse woonmilieus -die voornamelijk in het hoge segment gepositioneerd zijn- en het veiligheidsgevoel maken het onder andere dat het prettig wonen is in Stichtse Vecht. Echter met een toenemende vergrijzing komt het werken onder druk te staan en verschillende signalen laten zien dat de economie van Stichtse Vecht voortkabbelt in plaats van actief ‘werk’ maakt.

Ter ondersteuning van het DNA hebben we een shift-and-share analyse uitgevoerd die bevestigt wat we terug zien bij het ondernemingsklimaat en het werkklimaat: een zwakke regionale structuur. Met behulp van de zogenoemde shift-and-share analyse kan de groei van de regionale economie of de werkgelegenheid worden gesplitst in een nationale component, een structuurcomponent (‘industrial mix’) en een regionale component (‘regional shift’).

Wat betekenen deze componenten en welke functie hebben ze in de analyse:

• •

  Nationale component (groei Nederland): een indicatie voor conjuncturele invloeden;

• •

  Structuurcomponent: een indicatie voor een gunstige of ongunstige sectorstructuur als deze vergeleken wordt met de sectorstructuur op nationaal niveau;

• •

  Regionale component, een indicatie voor kwaliteit van het ondernemerschap en een (on)gunstig regionaal vestigingsklimaat als vergeleken wordt met de nationale groei.

In het algemeen kan worden geconcludeerd dat de nationale component de belangrijkste factor is:

m.a.w. een hoge nationale groei heeft voor regio’s en steden een sterker effect dan een gunstige sectorstructuur of een gunstig vestigingsklimaat. Voor een gezonde economische ontwikkeling is het echter ook van belang te beschikken over voldoende sectoren die nationaal groei vertonen (structuurcomponent) en die bovendien op regionaal niveau ook kunnen groeien (regionale component). Daarmee onderscheiden regio’s zich van elkaar.

Kijken we naar bovengenoemde componenten voor Stichtse Vecht dan zien we een volgend beeld ontstaan:

De regio laat gemiddeld tussen 2002 en 2012 een negatieve economische groei zien. Deze negatieve ontwikkeling wordt grotendeels veroorzaakt door een negatieve regionale component. Hoewel de structuurcomponent van Stichtse Vecht over deze periode licht positief is, kan gesteld worden dat Stichtse Vecht een relatief ongunstig vestigingsklimaat heeft in vergelijking met de nationale groei die we hebben doorgemaakt. Dit is opvallend, want het DNA van Stichtse Vecht laat zien dat in zekere zin alle kwaliteiten voor een goed ondernemingsklimaat aanwezig zijn zoals een goede strategische ligging, goede bereikbaarheid, relatief veel startende bedrijfjes, en zelfs een universiteit. Keerzijde is dat de aanwezige kwaliteiten onvoldoende benut worden. Toeristen worden onvoldoende verleid om in Stichtse Vecht langer te verblijven en geld te besteden. Stichtse Vecht passeer je, maar je blijft er niet hangen. Hoewel de gemeente bekend staat als woon- en recreëer gemeente is het aantal mensen werkzaam in deze branche fors afgenomen. Een andere beperkende factor is de ruimte voor bedrijven om zich te ontwikkelen en te groeien. De formele werklocaties, met uitzondering van Breukelerwaard, zitten vol of hebben te kampen met leegstand en verpauperd/incourant vastgoed. De gemeente heeft bovendien geen zeggenschap over deze locaties, maar heeft net als de grondeigenaren een belang in het op peil brengen en creëren van nieuwe mogelijkheden op de werklocaties. Dan gaat het niet alleen over fysieke ruimte en (beeld)kwaliteit van de openbare ruimte, maar ook over zachtere factoren zoals vergunning verlening, tijdelijke bestemmingen, meedenken en faciliteren en verbinden waar mogelijk. Uiteindelijk is het de ondernemer zelf binnen die de kansen moet verzilveren, maar hoe beter de omstandigheden hoe groter de kans op succes. En daarmee groei van de economie en groei van de werkgelegenheid. Als tegenhanger van een vergrijzende bevolking (wat ook kansen biedt!) draagt nieuwe werkgelegenheid bij aan het verjongen van de bevolking. Een goed economisch beleid met juiste sturing op kansen kan ervoor zorgen dat de regionale component op termijn positiever wordt. Dit lukt niet in een dag, maar op de langere termijn met een duidelijke visie is versterking van het ondernemingsklimaat, werkklimaat en verblijfsklimaat mogelijk. Het is juist de wisselwerking en het benutten van de verschillende krachten binnen ieder klimaat dat ervoor zorgt dat economische groei op een structurele manier mogelijk wordt.

5.3Ondernemingsklimaat

Ter introductie een voorbeeld hoe het bovenstaande DNA gelezen kan worden. De indicator ‘aantal startende ondernemers per jaar als percentage van de beroepsbevolking’ wordt als sterke eigenschap binnen het ondernemingsklimaat van Stichtse Vecht beoordeeld. De redenatie die hier achter ligt is dat starters voor veel dynamiek zorgen, met innovatieve producten op de markt komen en uiteindelijk uit kunnen groeien tot (middel)grote bedrijven. Daarnaast geeft deze indicator in veel gevallen aan dat de randvoorwaarden die ondernemers nodig hebben om een bedrijf te starten binnen de gemeente aanwezig zijn (zie ook bijlage II voor de verantwoording van de overige indicatoren).

Het ‘waarderingscijfer voor het ondernemingsklimaat’ en ‘gemeentelijke dienstverlening’ zijn twee indicatoren waar de gemeente veel invloed op uit kan oefenen. Het ondernemingsklimaat wordt als goed bestempeld, onder andere door de hechte samenwerking tussen bedrijven. Over het functioneren van het gemeentelijk apparaat is opgemerkt dat deze sinds de fusie in positieve zin is ontwikkeld. Toch wordt er aangegeven dat dit verder ontwikkeld kan worden, bijvoorbeeld op het gebied van regelgeving en vergunningverlening.

Voor veel bedrijven is de bereikbaarheid van de onderneming een belangrijk punt. Afhankelijk van het type producten en diensten die binnen een bedrijf wordt geproduceerd verschilt de focus op een type vervoersmodaliteit. Voor bedrijven in de transportsector is een goede bereikbaarheid over de weg en in bepaalde gevallen ook via water van wezenlijk belang. Deze bedrijven zijn dan ook veelal rond op- en afritten van snelwegen gesitueerd en langs provinciale wegen. Andere bedrijven hechten daarentegen meer waarde aan een locatie bij een treinstation/ov-knooppunt. De 10- baanse A2 verbinding en de drie op- en afritten in de gemeente maakt dat de bereikbaarheid via de weg zeer goed is. Ook de secundaire (interne) ontsluiting is goed bevonden. Sluipverkeer is na de verbreding van de A2 sterk gereduceerd. Naast de wegverbinding is er de spoorverbinding die Breukelen en Maarssen met Utrecht verbindt. Een bijkomend voordeel van de snelweg en treinverbinding die de gemeente doorkruisen is dat dit zichtlocaties oplevert. Dit is voor sommige bedrijven een voorwaarde om zich ergens te vestigen.

Het Amsterdam-Rijnkanaal vormt een minder belangrijke verbinding voor de gemeente. Dit kanaal vormt een waterverbinding tussen Amsterdam en de Rijn, maar omdat alleen de Angstelkade -een van de kleinere bedrijventerreinen- in direct contact staat met dit water, zijn de economische activiteiten beperkt.

In het vorige hoofdstuk is na de analyse van de pendelgegevens geconcludeerd dat Stichtse Vecht meer een woon- dan een werkgemeente is. Meer mensen trekken de gemeente uit om te werken dan andersom. De indicatoren netto voorraad oppervlakte kantoor- en bedrijventerreinen per inwoner staven deze bevindingen in de zin dat er per inwoner niet veel kantoor- en bedrijfsmeters zijn. Uit de bovenstaande cijfers komen ook min of meer de locatiekenmerken van Stichtse Vecht naar voren. De ligging tussen de Amsterdam en Utrecht, waar veel economische activiteit is, in combinatie met de ontsluiting via de A2 en de spoorverbinding, maakt het dat inwoners van Stichtse Vecht voornamelijk op deze steden zijn gefocust en er binnen Stichtse Vecht minder vierkante meters bedrijfs- en kantoorruimte nodig zijn. De centrale ligging en bereikbaarheid heeft daarbij ook effect op de huurprijzen binnen de gemeente. Deze zijn relatief hoog, wat voor bedrijven als belemmerend kan worden beoordeeld.

Ondanks dat de gevestigde ondernemers in Stichtse Vecht het ondernemingsklimaat als gemiddeld beoordelen, is dit klimaat in vergelijking met de G31 relatief minder ontwikkeld. Van de zes klimaten is het ondernemingsklimaat het minst ontwikkeld. De typering en beoordeling van het ondernemingsklimaat kan zodoende ingezet worden om bepaalde punten verder te ontwikkelen en verbeteren. Dit betekent niet dat de gemeente Stichtse Vecht zich moet profileren als ‘tweede Utrecht’. Wel kan het ondernemingsklimaat binnen de door de gemeente te definiëren kaders een impuls krijgen. Belangrijke randvoorwaarden voor een sterke en goed draaiende economie zoals een goede bereikbaarheid, een solide bevolkingsomvang en een goede ondernemingsatmosfeer zijn aanwezig. Verbeterpunten liggen dan ook vooral bij punten waar de gemeente relatief gemakkelijk invloed op kan uitoefenen en actie op kan ondernemen zoals het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening, het nader beschouwen van het OZB-tarief, maar ook op punten die niet direct in het DNA terugkomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het aanleggen van een glasvezelnetwerk op alle werklocaties.

5.4Verblijfsklimaat

Het verblijfsklimaat scoort over het geheel genomen gemiddeld ten opzichte van de G31 gemeenten. De authenticiteit van het winkelbestand speelt hier een belangrijke rol. De authenticiteit van het winkelbestand is de mate van het aantal lokale winkeliers (geen retailketens) ten opzichte van het totale aanbod winkels. Een andere indicator die een belangrijke rol speelt voor het verblijfsklimaat en ook al eerder is aangehaald in paragraaf 1.8, is het gevoel van veiligheid in de gemeente. Uit de veiligheidsmonitor is gebleken dat inwoners zich bovengemiddeld veilig voelen in de eigen woonbuurt. Alhoewel dit rapport niet expliciet ingaat op het veiligheidsgevoel van bezoekers, kan gesteld worden dat bezoekers een soort gelijk veiligheidsgevoel hebben in de gemeente Stichtse Vecht.

Het aantal horecagelegenheden in de gemeente Stichtse Vecht is vergeleken met de G31 beperkt. Daar kan tegenin worden gebracht dat Stichtse Vecht de beschikking heeft over drie restaurants met een Michelinster wat de ‘culinaire diversiteit’ vergroot.

Naast de indicatoren waar Stichtse Vecht zich op onderscheidt ten opzichte van gemeenten in de G31 is er een groot aantal indicatoren waar steden over het algemeen beter op scoren zoals het aantal rijksmonumenten, het aantal woningen gebouwd voor 1945 en het aantal evenementen die georganiseerd worden. De gemeente Stichtse Vecht kan zich wat dat betreft op andere punten onderscheiden door in te zetten op de sterke en unieke punten en de verbinding hiertussen. Hierbij valt te denken aan de Vecht, de authenticiteit van de dorpskernen die stedelijke kernmerken hebben, maar ook de aanwezigheid van het agrarisch gebied waar juist de landelijke kenmerken van de gemeente terugkomen. Het gedifferentieerde landschap is een van de sterkste punten van Stichtse Vecht. Op dit moment zijn er al enige economische activiteiten die op deze eigenschappen inspelen, zo zijn er mogelijkheden tot de huur van bootjes op de Vecht maar is het bijvoorbeeld ook mogelijk om te kamperen bij een boer in Kockengen.

5.5Woonklimaat

Zoals te zien was in het DNA-overzichtsschema in paragraaf 2.1 heeft Stichtse Vecht een sterk ontwikkeld woonklimaat. Er kan met recht geconcludeerd worden dat Stichtse Vecht een woongemeente is. Het DNA laat duidelijk zien dat de gemiddelde huizenprijzen in Stichtse Vecht fors hoger liggen dan in andere gemeenten van de G31. Op basis hiervan en in combinatie met het lage percentage sociale huurwoningen, het hoge gemiddeld inkomen en het lage percentage bijstandsuitkeringsgerechtigingen kan Stichtse Vecht als een ‘rijke’ gemeente getypeerd worden.

Dit komt het woonklimaat in veel gevallen, zo ook nu, ten goede.

Een andere sterke eigenschap voor het woonklimaat dat niet in de DNA terug komt zijn de diverse woonmilieus die binnen de gemeente beschikbaar zijn. Zo zijn er in de oude stedelijke centra karakteristieke panden van voor 1945 te vinden, zijn er monumentale landhuizen, uitbreidingswijken, woningen die aan het water gelegen zijn en zijn er de landelijk gelegen (woon)boerderijen. Voor mensen die op een of meerdere steden in de omgeving (Amsterdam, Utrecht, Hilversum, Almere en zelfs Rotterdam dat binnen 35 autominuten bereikbaar is) georiënteerd zijn, maar ruimte en groen in de woonomgeving verlangen is Stichtse Vecht dan ook zeer strategisch gelegen.

Binnen dit DNA moet echter ook de opmerking gemaakt worden dat het door jongeren moeilijk bevonden wordt om een geschikte en betaalbare starterswoning te vinden. Het argument dat jongeren veel waarde hechten aan voorzieningen en dit niveau het binnen Stichtse Vecht niet haalt bij steden zoals Utrecht en Amsterdam hoeft geen probleem te zijn. Voorzieningen in de dagelijkse retailsector zijn aanwezig in het gebied. De centrale ligging en de uitstekende verbinding met steden waar de missende voorzieningen wel aanwezig zijn, samen met het aanbod van een betaalbare ruime woning met tuin, kunnen een reden zijn voor starters en gezinnen om zich binnen Stichtse Vecht te vestigen. Vanuit economisch perspectief vormen jonge gezinnen een belangrijke ruggengraat binnen een gemeente. Zij brengen dynamiek in een gemeente, vormen een groot deel van de beroepsbevolking, hebben over het algemeen een relatief groter uitgavenpatroon dan ouderen en zijn actief binnen het verenigings- en sportleven.

5.6Innovatieklimaat

Het innovatieklimaat van Stichtse Vecht is gemiddeld beoordeeld. De zes verschillende klimaten zijn geen op zich zelf staande entiteiten. In meer of mindere mate beïnvloeden zij elkaar. Het innovatieklimaat heeft bijvoorbeeld een sterke link met het ondernemingsklimaat en het werkklimaat en delen dan ook een aantal indicatoren.

Binnen dit klimaat is het aantal hoger opgeleiden als percentage van de bevolking en het aantal startende ondernemers een belangrijke factor. Het blijkt dat de aanwezigheid van Nyenrode niet afdoende is om bovengemiddeld te kunnen scoren op de eerste genoemde indicator. Hiervoor is waarschijnlijk meer massa nodig zoals dit bij een grote (publieke) universiteit en/of hogeschool het geval is. Daarnaast lijkt het lastig om de studenten die aan Nyenrode hebben gestudeerd vast te houden in de gemeente. Hiervoor is al eerder de verklaring gegeven dat het aanbod en de vraag tussen bedrijven en afgestudeerde studenten van Nyenrode niet optimaal is. Daarbij kan ook een oorzaak gevonden worden in het feit dat het grootste gedeelte van de studenten op de campus van Nyenrode woont. Binding met Stichtse Vecht en de potentie om na het afstuderen in de gemeente te wonen is niet groot.

Het aantal hoger opgeleiden zegt echter niet alles over het innovatieklimaat. Zo blijkt uit de tweede indicator dat er veel ‘start-ups’ zijn binnen Stichtse Vecht. Deze starters zijn vaak veel belovend voor de economie van een gemeente omdat zij in bepaalde gevallen een innovatief idee en een ondernemingsgeest hebben. Dit kan vervolgens uitgroeien tot grote goedlopende bedrijven.

Zoals in het eerste klimaat is aangegeven dat de gemeente relatief veel invloed heeft op de gemeentelijke dienstverlening en het OZB-tarief zijn binnen dit klimaat de indicator ‘jaarlijkse uitgaven per hoofd van de bevolking’, ‘mate waarin vereenvoudiging van het verkrijgen van vergunning wordt gerealiseerd’ en het ‘waarderingscijfer van het kennisniveau van ambtenaren’ drie punten waar de gemeente op kan sturen. Wat betreft de vergunningverlening en het kennisklimaat is aangegeven dat het kennisniveau na de gemeentelijke herindeling is verbeterd, maar verdere ontwikkeling mogelijk en nodig is. Het faciliteren van ideeën van ondernemers en de begeleiding bij het aanvragen van vergunningen laat op dit moment nog te wensen over. De indicator ‘jaarlijkse uitgaven van de gemeente’ laat zien dat de lasten voor bijvoorbeeld algemeen bestuur, openbare orde en veiligheid, onderwijs, cultuur en recreatie, sociale voorzieningen en ruimtelijke ordening erg hoog zijn.

5.7Werkklimaat

Alhoewel bij het werkklimaat 6 van de 8 indicatoren (ruim) boven gemiddeld uit de bus komen ten opzichte van de G31 kunnen deze indicatoren geen recht doen aan het feit dat er binnen de gemeente relatief zeer weinig banen per 1.000 inwoners zijn. De lage score van het werkklimaat kan worden verklaard doordat het gewicht (belang) dat aan deze indicator gegeven is binnen dit klimaat zeer groot is (bovenste indicator is belangrijkste binnen het klimaat). Desalniettemin kan geconcludeerd worden dat de inwoners van Stichtse Vecht actief en ondernemend zijn. Dit hebben we bijvoorbeeld reeds gezien aan het aantal starters, het grote aantal zzp’ers, het relatief lage aantal bijstandsuitkeringsgerechtigden en het relatief lage aantal niet-werkende werkzoekenden. In bovenstaande cijfers wordt dit verder gestaafd door de hoge waardering die aan de netto- participatiegraad is gekoppeld. Dit is de mate waarin de bevolking op actieve leeftijd (tussen 15 en 64 jaar) ook effectief aanwezig is op de arbeidsmarkt. Kijkende naar de kwaliteit van de werklocaties binnen Stichtse Vecht dan moeten we constateren dat deze erg van elkaar verschillen. De gemeente kent een aantal goede locaties waar veel werkgelegenheid gecreëerd wordt (bv op bedrijventerrein Maarssenbroek en Breukelerwaard), maar ook een hoop kleine werklocaties waar een beperkt aantal bedrijven gevestigd is of betreft het solitaire locaties. Dat hoeft geen nadeel te zijn, maar een gevolg van deze kleinschaligheid is dat echte groei voor deze bedrijven op dezelfde locatie vaak niet goed mogelijk is. Op basis van de indicatoren in het werkklimaat zou verwacht mogen worden dat de omstandigheden om de juiste mensen aan te trekken, een veilige omgeving, hoge participatiegraad, veel zzp’ers een gezonde verhouding van inkomende en uitgaande bedrijven leidt tot een aantrekkelijk ondernemingsklimaat waar kansen voor groei verzilverd kunnen worden. In de shift-and-share analyse waar we in de conclusie verder op ingaan blijkt dit niet het geval te zijn. De economische groei en ontwikkeling van de werkgelegenheid die we op nationaal schaalniveau in de afgelopen 10 jaar hebben gezien, zien we niet terug in Stichtse Vecht. Een goed werkklimaat betekent nog geen goed ondernemingsklimaat en vice versa.

5.8Kennisklimaat

Het zesde klimaat is het kennisklimaat. Ook dit klimaat scoort gemiddeld ten opzichte van de G31. Binnen dit klimaat is de indicator die iets zegt over het aantal personen met een lage opleiding nog niet eerder genoemd. Deze mensen hebben over het algemeen vooral ‘praktische’ beroepen. De vraag kan gesteld worden in hoeverre deze mensen binnen de commerciële dienstverlening sector binnen Stichtse Vecht een baan hebben gevonden. Dit omdat een (groot) deel van de arbeidsactiviteiten die binnen deze sector vallen vragen om hogeropgeleiden.

Ondanks het verscheidene aanbod in onderwijsvormen mist Stichtse Vecht waarschijnlijk een grote MBO, HBO en/of universiteitsonderwijsinstelling om het kennisklimaat binnen het DNA een prominentere rol te laten spelen. Voor nu zijn goede basis- en middelbare scholen en de Nyenrode Business Universiteit de belangrijkste onderwijsinstellingen.

De aanwezigheid van Nyenrode is zeer uniek voor een gemeente zoals Stichtse Vecht. Deze universiteit trekt studenten uit Nederland maar ook van ver daarbuiten (internationaal). Met dit onderwijsinstituut zijn reeds een aantal verbindingen gelegd tussen ondernemers en de gemeente zelf. Zo worden er met enige regelmaat gastcolleges georganiseerd waar ondernemers in Stichtse Vecht voor worden uitgenodigd. In mindere mate zijn er studenten die een stageopdracht bij een bedrijf in Stichtse Vecht uitvoeren. Een ander voorbeeld waarbij kennis van Nyenrode is ingezet is voor het formuleren van beleid voor de gemeente. Ten slotte heeft Nyenrode een ‘Business Accelerator’ opgericht. Hier kunnen starters gebruik maken van een flexibele werkplek met alle benodigde faciliteiten. De combinatie van kennis, de aanwezigheid van een sterk internationaal netwerk en de aanwezig van andere starters maakt dit tot een interessante ‘broedplaats’ voor starters.

6SWOT-analyse: uitkomst bijeenkomsten

Het uitvoeren van een SWOT-analyse is een veel beproefde methode die inzicht geeft in de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen (strenghts, weaknesses, opportunities, threats) van de gemeente. Sterktes en zwaktes zijn punten die op dit moment in de gemeente aan- of juist afwezig zijn. Kansen en bedreigingen zijn ontwikkelingen die in de toekomst de gemeente kunnen gaan beïnvloeden. Uiteindelijk kan de SWOT-analyse gebruikt worden om beleidsrelevante informatie op tafel te krijgen zodat efficiënter en effectiever beleid gevoerd kan worden.

De SWOT zoals deze hieronder is weergegeven voor de gemeente Stichtse Vecht is opgesteld aan de hand van de input die ondernemers tijdens de eerste tweeworkshops hebben geleverd.

Tijdens deze workshop is de SWOT plenair besproken en toegelicht. De ondernemers hebben vervolgens in een open discussie gereageerd en aanvullingen gegeven. Het resultaat is hieronder weergegeven en heeft gediend als handvat voor het verder uitwerken van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen in de Economische Visie Stichtse Vecht 2025 en in Deel I van deze bouwstenenrapportage.

6.1SWOT Stichtse Vecht

Bij het lezen van de SWOT is het belangrijk om in acht te nemen dat er vanuit een economisch oogpunt naar de SWOT is gekeken en daardoor zeer uiteenlopende thema’s worden aangesneden. Met een andere (meer specialistischere) bril, bijvoorbeeld vanuit milieukundig oogpunt, zou er een andere SWOT zijn ontstaan waarbij een aantal zwaktes zoals die in dit geval zijn benoemd, als sterkte zouden kunnen worden gezien.

Daarnaast is er bij de kansen en bedreigingen bewust voor gekozen toekomstige ontwikkelingen op te nemen die als maatregelen benoemd kunnen worden of ontwikkelingen waar min of meer invloed op uitgeoefend kan worden. Dit levert concretere punten op waar maatregelen aan gekoppeld kunnen worden die het doel van dit document onderschrijven.

In de volgende figuur is de uitkomst van de ondernemersbijeenkomsten ten aanzien van de SWOT in één beeld samengevat.

Figuur 6.1 SWOT Stichtse Vecht

Hieronder worden de belangrijkste sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van Stichtse Vecht verder toegelicht en de belangrijkste verbanden geduid.

6.1.1Sterktes

Al eerder is het diverse karakter van Stichtse Vecht benoemd. De bovenstaande SWOT bevestigt deze diversiteit nog maar eens. Binnen ieder kwadrant lopen de genoemde thema’s en onderwerpen sterk uiteen. Dit kan in eerste instantie als een sterk punt genoemd worden.

Uiteindelijk kan dit echter ook een bedreiging opleveren. Je kan je als gemeente namelijk niet (financieel en tijdtechnisch) op alle punten richten. Er moeten soms keuzes gemaakt worden om op bepaalde aspecten te focussen en op andere aspecten minder. Hier dient rekening mee gehouden te worden.

Om terug te komen op de punten die benoemd zijn in de tabel hierboven. Het eerste punt dat tegelijk als kans en als sterkte wordt benoemd is de ligging aan de Vecht. Dit gegeven geeft de gemeente verschillende kwaliteiten. Aan de Vecht liggen zeer fraaie (land)huizen en landgoederen wat onder andere het woonklimaat toegevoegde waarde geeft. De Vecht heeft daarnaast historische waarde, de ligging aan deze rivier heeft de gemeente grotendeels haar bestaansrecht gegeven. Daarnaast is de Vecht een ideale omgeving om te recreëren. Op de Vecht is pleziervaart mogelijk en langs de Vecht kan gefietst, gewandeld en motortochten gemaakt worden.

De bereikbaarheid van Stichtse Vecht is een zeer sterk punt. Zo heeft de gemeente de beschikking over twee NS-stations (Breukelen en Maarssen) en is het goed ontsloten via de tien-baans A2 met drie op- en afritten. Ook is de gemeente over het water bereikbaar. Hoewel er op dit moment geen (overslag)haven is voor beroepsvaart die over het Amsterdam-Rijnkanaal Stichtse Vecht passeert, is ligging aan het Amsterdam Rijnkanaal wel een sterkte (en een kans).

Een volgende sterkte is de kwaliteit die de business Universiteit Nyenrode toevoegt. Deze universiteit heeft (inter)nationaal aanzien en trekt studenten over de hele wereld die begin 20 jaar oud zijn, maar ook professionals die hun curriculum willen aanvullen. Stichtse Vecht kan van deze bekendheid en aantrekkingskracht profiteren.

Uitbouwen sterktes

Alhoewel de eerste drie punten (Vecht, Nyenrode, bereikbaarheid) als sterktes worden benoemd zijn de ondernemers in Stichtse Vecht het er over eens dat deze krachten verder benut kunnen worden. Zo liggen er in de toekomst bijvoorbeeld kansen om Nyenrode meer te betrekken bij de gemeente Stichtse Vecht. Studenten, docenten en ondernemers hebben elkaar nog onvoldoende bereikt en versterken elkaar daardoor nog onvoldoende. Studenten die aan Nyenrode onderwijs volgen zijn vrijwel allemaal woonachtig op de campus die net buiten het centrum van Breukelen is gelegen. Dit bemoeilijkt om een verbinding tussen studenten en de plaatselijke retail te leggen. Het uitgavenpatroon van de studenten is een kans voor de retailers. Daarbij kunnen studenten verleid worden om na hun studie in de gemeente te gaan wonen. Als er gekeken wordt naar de cijfers van het aantal hoger opgeleiden in de gemeente lijkt het er op dat veel studenten na hun opleiding de gemeente verlaten.

De bereikbaarheid is het tweede punt dat verder benut kan worden. De ligging van Stichtse Vecht midden in het land, de bereikbaarheid van de gemeente en de zichtlocaties langs de A2 bieden veel mogelijkheden. Ook de spoorverbinding en de stationslocaties zijn potentievolle locaties. Bij station Maarssen biedt het recentelijk gerenoveerde Bisonspoor kantoorlocaties die met de trein vanuit Utrecht Centraal in 10 minuten bereikbaar zijn. Station Breukelen is een station verder gelegen. Dit station is recentelijk aangewezen als ov-knooppunt waar verschillende bus en treinverbindingen samen komen. Vanuit hier gaan stoptreinen richting Uitgeest-Amsterdam- Rotterdam en naar Utrecht. De stationslocatie heeft op dit moment niet de uitstraling die in eerste instantie gelinkt wordt aan een ov-knooppunt. Daar liggen ook kansen.

Ten derde kan de kracht van de Vecht verder worden uitgebreid. Op dit moment zijn er vrijwel geen mogelijkheden om aan te meren in Maarssen en Breukelen. Faciliteiten zoals een kleine jachthaven kan potentiele bezoekers trekken. Aanlegplaatsen maken het mogelijk om passanten Maarssen en Breukelen te laten bezoeken in plaats van dat zij (bij gebrek aan aanlegplaatsen) aan deze dorpen voorbij varen.

De sterke punten die de aantrekkelijkheid voor recreatie verder bepalen zijn het culinaire aanbod in de gemeente. Zo zijn er diverse cafés in de kernen en restaurants waarvan drie een Michelin ster bezitten. De karakteristieke oude dorpskernen geven de gemeente sfeer en onderscheidend vermogen. Dit geldt niet alleen voor de kernen langs de Vecht, ook de kernen die in het landelijk gebied gelegen zijn vormen een sterkte. Voor wandelaars en fietsers zijn dit bijvoorbeeld leuke dorpjes om aan te doen.

Naast de ‘zachte’ economische activiteiten die aan recreatie gekoppeld zijn, zijn er binnen Stichtse Vecht ook de meer traditionele economische activiteiten te vinden die minsten net zo belangrijk zijn voor Stichtse Vecht als de punten die eerder zijn genoemd (de opgesomde punten in de SWOT zijn niet naar volgorde van belang gerangschikt). Een kracht van Stichtse Vecht is de sterke vertegenwoordiging van de handel en de zakelijke dienstverlening. Dit zijn de sectoren die een groot deel van de arbeidsplaatsen faciliteren. De aanwezigheid van zzp’ers en starters heeft potentie in de zin dat dat een deel van deze ondernemers worden gekenmerkt door innovativiteit en ondernemersgeest. Deze groep is daarnaast ook belangrijk voor de toekomstige arbeidsplaatsen. Een deel van de zzp’ers en starters zullen uitgroeien tot kleine en middelgrote bedrijven.

Stichtse Vecht heeft een divers aanbod aan werklocaties met uiteenlopende profilering met in potentie voor ieder bedrijf wel een geschikte locatie.

6.1.2Zwaktes

Tegenover de sterke punten van Stichtse Vecht zijn er ook een aantal zwaktes van de gemeente te benoemen. Opvallend is dat de meeste zwakke punten gelinkt zijn met het ondernemingsklimaat. Dit zijn:

• •

  De afwezigheid van een glasvezelnetwerk in het buitengebied

• •

  Het gebrek aan profilering en identiteit van werklocaties

• •

  De hoge kantoren leegstand

• •

  Het matige contact tussen ondernemers

• •

  De moeizame vergunningverlening vanuit de gemeente

• •

  De concurrentie die ambulante handel vormt

• •

  De gemeente is vooral een woongemeente en minder een werkgemeente

Voor veel (ICT-)ondernemers is het van belang om aangesloten te zijn op een glasvezelnetwerk. Dit vormt dan ook een belangrijke element bij de afweging om wel of niet op een locatie te blijven of te vestigen. Daarbij hebben lang niet alle werklocaties een heldere profilering. De uiteenlopende typen bedrijven die zich hebben gevestigd op de bedrijventerreinen maken dat een duidelijke identiteit mist. Een extra bedreiging voor de werklocaties komt vanuit de hoge leegstand van kantoren. In geval van gedateerde kantoren en/of kantoorgebouwen waar de eigenaar niet bereid is om investeringen te doen ligt verpaupering op de loer. Eén ‘rotte appel’ kan in sommige gevallen al grote effecten hebben op de aantrekkelijkheid van de hele werklocatie. Dit zijn belangrijke bepalende factoren om meer bedrijven aan te trekken waardoor Stichtse Vecht niet een ‘woongemeente’ blijft. Hetgeen door de ondernemers als zwakte én bedreiging wordt benoemd.

De gemeente heeft een belangrijke rol als het aankomt op het faciliteren van bedrijvigheid en ondernemers. De gemeente faciliteert volgens de ondernemers onvoldoende bij de procedures omtrent het aanvragen van een vergunning. Daarentegen zou de gemeente ambulante handel strenger moeten reguleren. Dergelijke handel moet niet helemaal verbannen worden. Op specifieke plekken, denk aan gebieden waar veel gerecreëerd wordt maar geen horeca functies zijn, of aan werklocaties waar geen cateringvoorzieningen zijn, kan ambulante handel een kans zijn.

Ondernemers kunnen zelf echter ook iets assertiever zijn als het aankomt op het onderling contact. Het idee hierachter is voornamelijk dat je samen sterk staat en dat kennis kan worden gedeeld. Tot op heden is dit onderlinge contact onvoldoende.

Een andere zwakte is het gebrek aan identiteit van de gemeente. Stichtse Vecht is nog een relatief jonge en onbekende fusiegemeente. Onbekend maakt onbemind. Dat geldt niet alleen voor buiten de gemeente, ook de cohesie tussen de inwoners van de verschillende kernen is op dit moment zwak.

De bereikbaarheid die eerder als sterkte is geduid, is niet voor iedereen een zegen. De retailsector in de gemeente heeft, vooral voor niet-dagelijkse boodschappen, last van afvloeiing van de koopkracht richting de grote steden Utrecht en Amsterdam. Nu is en in de toekomst wordt dit een bedreiging voor het voorbestaan van een goed functionerend winkelaanbod in de gemeente. In de kleine kernen is het voorzieningenniveau in de dagelijkse sector beperkt. Mensen willen voor deze voorzieningen niet te ver reizen en vooral ouderen hechten veel waarde aan deze voorzieningen. Het voorbestaan van deze kleine kernen hangt in beperkte mate samen met het voorzieningenniveau.

6.1.3Kansen

Een aantal kansen (recreatie, de Vecht, Nyenrode en bereikbaarheid) van de Stichtse Vecht zijn hiervoor al benoemd. Andere punten die genoemd worden zijn de verdere samenwerking met Utrecht en Amsterdam. Om de kwaliteiten van Stichtse Vecht te behouden is samenwerking op het dossier woningbouw en werkgelegenheid gewenst. Afstemming en samenwerking op het gebied van woningbouw kan voorkomen dat het open karakter en waardevol (cultuur) landschap in Stichtse Vecht wordt aangetast.. Hetzelfde geldt voor bepaalde type bedrijvigheid. Zware industrie past volgens de ondernemers bijvoorbeeld niet op de werklocaties in Stichtse Vecht. Vergrijzing vormt een bijzonder element in de SWOT aangezien het zowel een bedreiging als kans wordt gezien. De bedreiging is dat het profiel van Stichtse Vecht verder naar ‘woongemeente’ verschuift en economische activiteiten verder afnemen. Aan de andere kant heeft de gemeente verschillende dingen te bieden die ouderen erg aanspreken. Het aantrekken van deze senioren kan de ontwikkeling van een nichemarkt die op deze doelgroep inspeelt als gevolg hebben. Ook kan de woningbouwontwikkeling op gang worden gebracht door de bouw van levensloopbestendige woningen. Een dergelijke specialisering kan ook voor de retail een uitkomst zijn. Het creëren van onderscheidend vermogen kan er toe leiden dat de toevloeiing toeneemt.

6.1.4Bedreigingen

Terugkomend op de vergrijzing als bedreiging. Ook de terugloop van het aantal jongeren in de gemeente wordt als bedreiging gezien. Jongeren zorgen voor dynamiek: ze zijn actief op de arbeidsmarkt, in het verenigingsleven en zorgen voor natuurlijke aanwas van een gemeente waar ook het voortbestaan van bijvoorbeeld scholen grotendeels van afhangt. Het beperkte aanbod voorzieningen vormt een belemmering om jongeren binnen de gemeente te houden of van buiten af aan te trekken en wordt zodoende ook aangemerkt als bedreiging.

De verbondenheid van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen wordt nogmaals door het grote aantal zzp’ers geduid. Hoewel deze eerder bij de sterktes is benoemd, vormt dit ook een bedreiging. Zzp’ers vormen in veel bedrijfstakken een flexibele schil voor bedrijven die deze mensen inhuren. Met het gevolg dat bij economisch tegenspoed deze mensen als eerste zonder werk komen te zitten. Daarnaast schuilt er binnen de groep zzp’ers ook vaak een deel ‘schijn- bedrijvigheid’. Dit is het geval als mensen zich inschrijven als zzp’er als ze geen baan kunnen vinden en als zelfstandige aan werk proberen te komen.

Ondernemers geven aan dat zij onvoldoende flexibiliteit en ondersteuning vanuit de gemeente ervaren, bijvoorbeeld bij het verlenen van vergunningen. Dit kan het proces voor het aantrekken van nieuwe of de ontwikkeling van bestaande bedrijven vertragen en bemoeilijken. In het uiterste geval zien bedrijven af van hun plannen of zullen ze uitwijken naar een gemeente waar ze wel de gewenste ondersteuning en flexibiliteit krijgen.

7PESTM-methodiek

Ter voorbereiding van de workshops waarin Ecorys samen met de ondernemers een scenario- analyse (hoofdstuk 7) heeft uitgevoerd is eerst een verkenning van trends en ontwikkelingen gedaan aan de hand van de PESTM-methodiek. Deze methodiek vormt hiermee de opmaat voor de scenario-analyse met als doel de uiterste randen van het toekomstige speelveld te verkennen. Dit biedt handvatten voor het formuleren van strategische maatregelen en risicomanagement, waarmee de gemeente weerbaarder wordt gemaakt richting de toekomst.

7.1Inleiding

Ten behoeve van de scenario-analyse die in het volgende hoofdstuk is uitgevoerd, was het nodig om inzicht te krijgen in de trends en ontwikkelingen die op de gemeente afkomen. In het volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de vraag wat scenario’s zijn en waarvoor deze gebruikt kunnen worden. In dit stadium moeten eerst de trends en ontwikkeling gedefinieerd worden die zich naar alle waarschijnlijkheid in de toekomst zullen voordoen. Het gaat hierbij om exogene, dus niet of slechts deels beïnvloedbare, factoren die op nationaal en internationaal niveau spelen. Doel is om te bekijken welke trends en ontwikkelingen op een gemeente afkomen en in te schatten wat mogelijke gevolgen en consequenties kunnen zijn voor de gemeente.

Bij het in kaart brengen van deze trends & ontwikkelingen wordt gebruik gemaakt van de zogenaamde ‘PESTM-methodiek’. Deze methode ordent de trends en ontwikkelingen naar de volgende thema’s:

• •

  Politiek;

• •

  Economisch;

• •

  Sociaal;

• •

  Technologisch;

• •

  Milieu.

Dit hoofdstuk heeft als handvat gediend voor het benoemen van trends en ontwikkelingen in de Economische Visie Stichtse Vecht 2025 en Deel I van deze bouwstenenrapportage voor vertaling naar concrete kansen en economische ambities voor de langere termijn.

7.2Definiëren Trends & Ontwikkelingen

Op basis van een desk studie en op basis van ervaringen die zijn opgedaan tijdens eerdere scenario analyses is de onderstaande tabel van trends en ontwikkelingen samengesteld. Deze tabel beoogt niet volledig te zijn en is niet uitputtend. De tabel dient als bouwsteen voor de ontwikkeling van de scenario’s in het volgende hoofdstuk.

Tabel 7.1 Trends en Ontwikkeling

Ter illustratie volgen hieronder een aantal uitwerkingen van de trends en ontwikkelingen die hierboven genoemd zijn.

Regionale Samenwerking

Grenzen vervagen en de ‘barrières’ die grenzen vormen worden steeds kleiner. Dit proces is al enkele jaren geleden ingezet, zowel op lokaal niveau als op internationaal niveau. Veel gemeenten hebben bijvoorbeeld samenwerkingsafspraken gemaakt. In het geval van Stichtse Vecht is deze samenwerking zelfs doorgetrokken in een fusie tussen de gemeenten Breukelen, Loenen aan de Vecht en Maarssen. Ook buurgemeente Wijdemeren is ontstaan uit een fusie van drie gemeenten in 2002. In de buurgemeente Weesp speelt al geruime tijd een discussie over een fusie. Ook op groter schaalniveau doen dergelijke ontwikkelingen zich voor. De vorming van de EU, vrijhandelsafspraken met landen en de discussie om de Nederlandse provinciegrenzen te herzien zijn voorbeelden.

Op gemeentelijk niveau hebben dergelijke samenwerkingen voordelen. Het geeft de mogelijkheid om problemen die over gemeentegrenzen spelen aan te pakken en het versterkt de positie van de gemeente in de regio. Daarentegen stijgen over het algemeen de ambtelijke kosten en wordt de afstand tussen burgers en gemeente vergroot. Het is voor een gemeente interessant om te beredeneren wat de gevolgen kunnen zijn van verdere samenwerkingsafspraken op verschillende beleidsvlakken. Maar minstens net zo interessant is om te bekijken wat de effecten kunnen zijn in het geval een gemeente besluit niet mee te gaan in deze trend. Naast de toenemende schaalvergroting zijn er namelijk ook ontwikkelingen te zien die laten zien dat er in de samenleving steeds meer kleinschalige communities en lokale initiatieven ontstaan die het ‘bottom-up’ principe prediken.

Economische ontwikkeling

De economie staat centraal bij de ontwikkeling van de gemeente. Het openstellen van de Europese grenzen heeft geleid tot een toename van de handel en goederenstromen tussen de lidstaten en een economische groei. Voor de toekomst geldt dat een verdere uitbreiding van de Europese Unie kan leiden tot een grotere afzetmarkt dan nu het geval is en de toestroom van (arbeids)migranten. De gemeente heeft al te maken met arbeidsmigranten uit onder andere Polen die in de agrarische sector en bouwnijverheid werkzaam zijn. Op korte termijn is een verdere toestroom van arbeidsmigranten uit de MOE-landen een ontwikkeling om rekening mee te houden. Een toestroom van jonge (hoog opgeleide) mensen heeft volgens veel theorieën een positief effect op de economische ontwikkeling in een gebied.

De economische ontwikkeling wordt echter niet alleen bepaald binnen Europa, de invloeden die buiten de EU spelen zijn minsten net zo belangrijk. De ontwikkelingen in de BRIC-landen moeten in dit licht dan ook meegenomen worden. Een groeiende economie en een toenemende welvaart van de bevolking in die landen heeft positieve effecten op de economie in Nederland.

Aan de andere kant hebben we recentelijk gezien hoe sterk financiële instellingen over de gehele wereld met elkaar verweven zijn, hetgeen heeft geleid tot een financiële crisis in een groot deel van de westerse wereld. Alhoewel er berichten zijn dat de bodem is bereikt en economisch herstel zichtbaar is, kan bijvoorbeeld de onstabiele situatie in de Arabische wereld en Krim effecten hebben op de economische ontwikkeling in Nederland.

Toerisme

Er wordt over het algemeen verwacht dat toerisme blijft groeien. Met name ouderen, in het algemeen kapitaalkrachtig, is een belangrijke doelgroep. Deze groep zal vooral georiënteerd zijn op fiets-, wandel- en waterrecreatie waarvoor Stichtse Vecht meerdere mogelijkheden biedt. Ook is de ontwikkeling van toerisme in de BRIC-landen belangrijk om in ogenschouw te nemen. Een kleine procentuele groei van het aantal mensen dat Nederland komt bezoeken vanuit deze landen kan direct veel impact hebben. Omdat het grootste deel van deze toeristen via Schiphol binnenkomen is er een goede kans dat dit effect zal hebben op de toerismesector in de gehele Gooi- en Vechtstreek.

Demografie

Binnen de demografie zijn verschillende ontwikkelingen te noemen die van invloed zijn op de gemeente. Bijvoorbeeld vergrijzing, ontgroening, individualisering, migratiebeleid en krimp van de bevolking. Om bij vergrijzing te beginnen: in heel Nederland is een toename van ouderen te zien, dit is in Stichtse Vecht niet anders. Dit komt doordat de naoorlogse geboortegolf langzamerhand de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, maar ook worden Nederlanders gemiddeld steeds ouder.

Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat ouderen steeds meer zorg nodig hebben en de zorgvoorkeuren verschuiven. Ouderen willen het liefst zo lang mogelijk thuis blijven wonen en roepen zorg(pakketten) af aan huis.

Ontgroening is de relatief kleinere groei van het aantal jongeren in een gemeente. Dit heeft te maken met de terugloop van het aantal geboortes en de trek (van jongeren) naar de steden (urbanisatie). Vanuit Stichtse Vecht trekken veel jongeren bijvoorbeeld naar Amsterdam en Utrecht. De derde trend is individualisatie, dit is de trend dat huishoudens uit steeds minder gezinsleden bestaan. Ook het toekomstig migratiebeleid dat in steeds grotere mate door Brussel (de Europese Unie) wordt bepaald is hier van belang. Toekomstig beleid gericht op migratie kan voorkomen of verzwakken dat de afzetmarkt krimpt. Het is evident dat de demografische ontwikkeling grote gevolgen kan hebben. Denk naast de zorg vraagstukken die hiervoor zijn genoemd aan woningvraag en -voorkeuren en veranderingen in de (omvang van) de beroepsbevolking.

3D-printen

De mogelijkheden die 3D-printen biedt zal naar verwachting een sterke ontwikkeling doormaken. Dit zal zijn effecten hebben op tal van economische activiteiten. 3D-printen maakt het bijvoorbeeld mogelijk om onderdelen te produceren die nodig zijn voor de productie van een bepaald product.

Dergelijke onderdelen hoeven dan niet meer geïmporteerd worden maar kunnen terplekke gefabriceerd worden. Het productieproces kan hiermee nog efficiënter en effectiever worden ingericht. Het maakt tegelijkertijd ook een deel van de transportbewegingen overbodig.

Klimaatverandering (droogte periodes versus regen periodes)

Het klimaat verandert. Regenpieken, hete zomers en een stijgende zeespiegel zijn een aantal gevolgen. Dit kan voor de hele Gooi- en Vechtstreek grote gevolgen hebben. Het veengebied krijgt in de droge periodes te maken met toenemende inklinking van de bodem waardoor woningen kunnen verzakken, scheuren in de muren kunnen ontstaan en houten funderingen kunnen gaan rotten als deze droog komen te staan. Daarnaast heeft de dijkdoorbraak in Wilnis (gemeente De Ronde Venen) laten zien wat droogte voor een gevolgen voor dijken en het stedelijk gebied kunnen hebben. In de natte periodes en tijdens intense regenbuien is wateroverlast in de vorm van ondergelopen kelders en weilanden een vaker voorkomend probleem.

7.3Drijvende krachten

De trends en ontwikkelingen zijn op basis van voorgaande analyse in kaart gebracht en worden vervolgens in een kwadrant geplaatst en gerangschikt naar enerzijds onzekerheid en anderzijds de impact van de betreffende ontwikkelingen. Daarmee wordt inzichtelijk gemaakt in hoeverre de trends en ontwikkelingen zich tot elkaar verhouden. Aan de hand van de trends en ontwikkelingen worden de drijvende krachten richting de toekomst bepaald, die de meeste onzekerheid en meeste impact hebben.

In de bovenstaande figuur zijn de trends en ontwikkelingen zoals deze in de tabel 4.1 zijn weergegeven gerangschikt naar impact en onzekerheid. Een dergelijke rangschikking is tot zekere hoogte altijd onderhevig aan discussie. Ook speelt de focus die wordt gehanteerd (in dit geval een economisch perspectief vanuit de gemeente) een bepalende rol.

Ter illustratie: in de figuur is in de linker bovenhoek ‘demografie’ weergeven. Dit geeft aan dat de impact op de gemeente groot kan zijn terwijl de onzekerheid (zie de eerder genoemde prognoses in dit rapport) relatief beperkt is. Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat belangrijkste drijvende krachten ‘regionale samenwerking’ en ‘economische ontwikkeling’ zijn. Deze drijvende krachten zijn in het volgende hoofdstuk gebruikt om samen met de ondernemers tijdens de workshop scenario’s te vormen.

8Scenario-analyse

8.1Inleiding: de methodiek

Scenario-analyse is het ontwikkelen, vergelijken en anticiperen op mogelijke toekomstscenario’s. De doelstelling van scenario-analyse is het verkrijgen van een beeld van mogelijke toekomstige trends en ontwikkelingen om op basis daarvan te kunnen anticiperen op de toekomst. Deze methode wordt onder andere veel toegepast door bedrijven en overheden om strategische keuzes te kunnen maken.

Uiteindelijk kan de scenario-analyse als input worden gebruikt voor het formuleren van strategische maatregelen en risicomanagement, waarmee de organisatie of instelling weerbaarder wordt gemaakt richting de toekomst.

Het werken met scenario’s

Voorspellingen zijn veelal bewust of onbewust niet meer dan extrapolaties van historische ontwikkelingen en bestaande trends. Ondanks dat deze voorspellingen wel enig inzicht bieden op de korte tot middellange termijn, bieden ze voor de langere termijn weinig inzicht in onzekerheden en daardoor weinig houvast.

Lange termijn beleid dat op dergelijke voorspelling is gebaseerd is meer gericht op het verleden dan de toekomst.

‘The greatest danger in times of turbulence is not the turbulence; it is to act with yesterday’s logic’

Scenario’s helpen bij het in beeld brengen van toekomstige onzekerheden. Ze bieden onderbouwde voorstelbare toekomstbeelden, die het gevolg zijn van zo realistisch mogelijk ingeschatte ontwikkelingen op basis van externe factoren. De toekomst is dan wel niet te voorspellen, maar verschillende toekomsten zijn wel voorstelbaar. Deze verschillende voorstelbare toekomsten worden scenario’s genoemd.

Scenario’s zijn geen voorspelling van de toekomst of blauwdruk. Ook verkleinen ze onzekerheden niet. Kiezen voor één scenario kan dan ook niet. Wel bieden scenario’s inzicht in de toekomstige onzekerheden. Scenario’s dienen dan ook niet te worden gezien als de onder- of bovengrens van toekomstige ontwikkelingen, maar geven wel inzicht in de ‘randen van het speelveld’. Ze laten in verschillende versies de samenhang tussen ontwikkelingen in een gebied zien.

8.2Randen van het speelveld

Voor het bepalen van het speelveld worden de twee belangrijkste (meeste impact en meeste onzekerheid) drijvende krachten op de assen van het onderstaande kwadrant geplaatst.

In dit geval is op de horizontale-as de drijvende kracht ‘regionale samenwerking’ gezet. De mate van samenwerking kan in de gehele breedte gezien worden. Dit kan dus op verschillende vlakken geprojecteerd worden zoals bestuurlijke samenwerking, afstemming tussen werkgelegenheid en woningbouwproductie etc.

Samen met de ondernemers en de gemeente is in een workshop een scenarioverkenning gedaan met op de assen regionale samenwerking en economische ontwikkeling. Aan de linker kant (scenario II en III) van het assenstelsel wordt van een individualistische gemeente uitgegaan. In de rechter twee scenario’s (I en IV) wordt uitgegaan van een gemeente die sterk gericht is op regionale samenwerking. De verticale as maakt onderscheid in een krimpende versus groeiende markt. In scenario I en II is sprake van een positieve economische ontwikkeling terwijl in scenario III en IV sprake is van een economische krimp. Een laatste bepalende factor is de tijdshorizon die wordt aangehouden. In dit geval kijken we vooruit naar het jaar 2025.

Het feit dat alleen de twee belangrijkste drijvende krachten worden gebruikt voor het vormen van het assenkruis betekent niet dat de overige trends en ontwikkelingen niet gebruikt worden. Binnen de scenario’s blijven de overige trends en ontwikkelingen hun invloed uitoefenen. Tijdens de workshop hebben ondernemers samen met de gemeente voor ieder scenario een verhaallijn opgesteld die hieronder kort zijn uitgeschreven.

In de volgende paragrafen hebben we de gezamenlijk geformuleerde scenario’s uitgeschreven.

8.2.1Scenario 1: Brooklyn

Stichtse Vecht 2025 kent veel verschillende nieuwe type bedrijven die we anno 2014 nog niet kennen. Het zijn vooral kleinere bedrijven en start-ups die als vliegwiel fungeren voor het aantrekken van grotere bedrijven die zich ook binnen de gemeente gaan vestigen. De toepassing van nieuwe technologieën speelt een belangrijke rol in 2025. Op de arbeidsmarkt vormen de LBO’ers en MBO’ers een lastige arbeidsgroep die onder druk komt te staan vanwege de toenemende vraag naar kennis en toepassing van nieuwste technieken.

Naar verwachting gaat de koopkracht omhoog die ook in toenemende mate regionaal wordt besteed. Dat wil zeggen funshopping in vooral de grote steden. Stichtse Vecht heeft in 2025 te maken met een groot koopkrachtlek. Lokaal profileren is de uitdaging voor de gemeente met een ander/uniek assortiment. Ondanks de toename van de koopkracht geldt voor de lagere inkomens dat ze steeds meer moeite krijgen met het vinden van een betaalbare woning.

De bevolking van Stichtse Vecht is in 2025 te typeren als actief en ambitieus, met een brede en bewust internationale kijk op de wereld.

De werklocaties in Stichtse Vecht bestaan uit meer kleinere terreinen met goede infrastructurele ontsluitingen. Het adagium ‘ruimte voor ruimte’ wordt door de gemeente gehanteerd. In het zuidelijk deel van de gemeente ligt in 2025 meer de nadruk op logistiek en distributie, de huidige kantoortorens zijn verdwenen. De gemeente wordt gekenmerkt door nog meer zzp’ers die veelal aan huis werken. De grens tussen wonen en werken vervaagt in toenemende mate. Inmiddels is het winkelgebied Bisonspoor enorm opgewaardeerd tot economisch centrum. Goede ontsluiting met Schiphol, nieuwe knooppunten, extra haltes (waaronder een HSL-halte en herstel van de oude halte Mijdrecht), opwaardering van de N201 tot snelweg en een goede verbinding met Hilversum zorgen ervoor dat de gemeente qua bereikbaarheid voor bedrijven optimaal geëquipeerd is. De as naar Breukelen en verder noordelijk wordt opgewaardeerd, waardoor een groeibriljant ontstaat voor Stichtse Vecht. De pendel neemt mede door het meer thuiswerken af, maar de goederenstromen nemen toe.

Krantenkop:

Jachthaven ’t Slijk / Gwesen bestaat 5 jaar!

8.2.2Scenario 2: Leven in een kaasstolp

De gemeente Stichtse Vecht bevindt zich in 2025 in een kaasstolp, er is geen sprake van en geen behoefte aan regionale samenwerking en ook de verbindingen/relaties met het omliggende gebied zijn beperkt. De gemeente is op zichzelf aangewezen. Als gevolg hiervan daalt de economische groei in Stichtse Vecht en kan de detailhandel net het hoofd boven water houden. Voor de logistiek sector is de verwachting dat deze het redelijk blijft doen, maar de aanwezige maakindustrie is in 2025 verdwenen. Stichtse Vecht heeft in 2025 te maken met veel onbenutte ruimte/werklocaties en er is sprake van een forse leegstand. Als gevolg van het wonen en werken in deze kaasstolp is er weinig toerisme met gevolgen voor de recreatiesector.

Vanwege een toenemende vergrijzing groeit de zorgsector en verandert de economie naar een meer verzorgende economie. De werkgelegenheid neemt af in Stichtse Vecht, maar ook de werkloosheid. Dit komt doordat in de omliggende regio wel sprake is van economische groei en de woon-werkpendel toeneemt. Deze pendel is vooral een uitgaande pendel vanuit de randen van de gemeente waar meer mobiliteit is. De bereikbaarheid van de kernen is matig, maar dit vormt geen knelpunt. Naar verwachting neemt het gemiddelde inkomen in Stichtse Vecht licht toe, mede door de vergrijzing. De vergrijzing draagt bij aan het opsouperen van de pensioenen in Stichtse Vecht.

Gebeurtenis:

In 2025 wordt Stichtse Vecht geannexeerd door de gemeente Utrecht.

8.2.3Scenario 3: Vel over been

De gemeente Stichtse Vecht wordt in 2025 gekenmerkt door een grote groep zzp’ers die voor minder geld werken. In alle sectoren is dit beeld zichtbaar. De krimp van de economie en de tendens van meer zzp’ers zorgt ervoor dat er teveel werklocaties zijn en dat er is sprake van veel leegstand. De werkgelegenheid daalt, werkloosheid neemt toe en Stichtse Vecht, vooral in het zuiden van de gemeente en in minder mate noordelijk.

Het inkomen en de koopkracht in Stichtse Vecht daalt. Dit heeft ook zijn weerslag op de huizenprijzen die verder dalen. Het zijn vooral de ouderen die nog wel geld te besteden hebben, maar het saldo voor Stichtse Vecht is negatief doordat onder andere de woonlasten in verhouding tot het inkomen groter worden. De omvang van de bevolking in Stichtse Vecht daalt en de trend is dat kinderen langer blijven thuis wonen. Als gevolg van de nog steeds relatief hoge huizenprijzen blijven kinderen in sommige gevallen uit noodzaak langer thuis wonen. Stichtse Vecht wordt een plek voor de rijkeren, arme mensen blijven weg.

De bereikbaarheid van Stichtse Vecht wordt beter doordat er veel minder verkeer is. Hierdoor zijn er minder files, maar wel op slechtere wegen. Dit vanwege de slechte economische omstandigheden waardoor er achterstallig onderhoud aan de wegen is. De algehele mobiliteit neemt af, maar de pendel neemt toe. Niet zozeer in aantal, maar wel in afstand: meer kilometers door minder mensen om te kunnen werken.

Gebeurtenis:

• •

  Werken tot je 70ste: yes!

• •

  Jongeren studeren langer

Krantenkop:

• •

  Van ‘t Veld ontvangt de miljoenste chinees.

• •

  De nieuwe naam van de gemeente is RondeWijdeMerenVecht.

8.2.4Scenario 4: Arme vrienden

De gemeente Stichtse Vecht heeft in 2025 te maken met groei van de zorg en zakelijke dienstverlening, maar als gevolg van economische tegenspoed krimp in de sector bouw en heeft de handel het zwaar. De retail is in grote problemen geraakt door een groei van het aantal aankopen via internet en afvloeiing van bestedingen naar omliggende regio’s. Naar verwachting heeft het gebruik van IT in het werken verder doorgezet, waardoor de leegstand van kantoren nog verder gegroeid is. Er worden dan ook geen nieuwe locaties ontwikkeld en in 2025 zijn er reeds weinig werklocaties. Recreatie en toerisme in Stichtse Vecht verandert van karakter, het luxe toerisme (zoals luxe jachten op de Vecht) wordt minder en het meer eenvoudige toerisme zoals fietsen en kanoën neemt toe.

De huidige opschaling van gemeenten heeft verder doorgezet en Stichtse Vecht heeft in 2025 de aansluiting gevonden bij Hilversum of Utrecht. De verwachting als gevolg van slechte economische omstandigheden is dat de werkgelegenheid op het niveau van 2014 blijft of zelfs daalt en de werkloosheid neemt toe. Nieuwe ontwikkelingen langs de A2 en het spoor zijn nodig om de werkgelegenheid te laten stijgen.

Het gemiddelde inkomen in Stichtse Vecht blijft relatief hoog, maar de koopkracht daalt door de hoge woonlasten. Afhankelijk van de huizenprijsontwikkeling kan het lastig worden de huizen te verkopen. Mede hierdoor vergrijst Stichtse Vecht verder en neemt het aantal jongeren woonachtig in de gemeente verder af. Er is geen geschikte en betaalbare woonruimte beschikbaar. Hoewel jongeren als gevolg van de slechte omstandigheden op woningmarkt voor starters langer thuis blijven wonen zal het aantal 1-persoonhuishoudens verder toenemen. Dit komt vooral door de vergrijzing, wat eveneens bijdraagt aan een veranderend zorgbeeld: toename van zorg op afstand en de toepassing van verzorgingsrobots.

De bereikbaarheid van Stichtse Vecht is goed als gevolg van een afnemende werkgelegenheid, waardoor er minder files en knelpunten zijn. Ook wordt er meer gebruik gemaakt van het spoor en water, wat eveneens de weginfrastructuur ontlast. De pendel neemt toe omdat er minder werkgelegenheid in de gemeente is. Je moet dus verder reizen voor werk. Dit is geen probleem, want in 2025 denken pendelaars veel meer in minuten dan in kilometers en brengen zelfsturende auto’s je op de plek van bestemming.

Gebeurtenis:

• •

  Verloedering van het cultureel erfgoed in Stichtse Vecht (door negatieve economische. ontwikkeling).

Krantenkop:

• •

  Maarssendorp beste winkelgebied van NL

• •

  FC Breukelen promoveert naar de eredivisie

8.3Resumerend

De boven beschreven scenario’s vormen geen voorspelling van de toekomst. Ook kan er niet gekozen worden voor één scenario. Wel kan het worden gebruikt als eyeopener van mogelijke toekomstige ontwikkelingen en dient het ter ondersteuning bij het opstellen van een (economische) toekomst visie en bijbehorende ambities en maatregelen.

Bijlagen

Bijlage I: Basiscijfers Stichtse Vecht

Algemeen / sociaal-demografisch

Bron: CBS, 2011, 2014; Primos, 2012

Bron: CBS (cijfers 2004 t/m 2010 samengesteld uit de gegevens van Loenen aan de Vecht, Maarssen en Breukelen)

Bedrijvigheid algemeen

Bron: PAR, 2013.

Bron: Par (2013).

Ontwikkeling aantal werkzame personen per sector in Stichtse Vecht

• •

  Voor de landbouw zijn per 2009 voor een totaalbeeld de aantallen werkzame personen uit het PAR aangevuld met de aantallen werkzame personen uit de CBS-tellingen.

Ontwikkeling aantal vestigingen per sector in Stichtse Vecht

• •

  Voor de landbouw zijn per 2009 voor een totaalbeeld de aantallen vestigingen uit het PAR aangevuld met de aantallen vestigingen uit de CBS-tellingen.

Bron: PAR, 2013.

Bron: CBS, 2011

Bedrijventerreinen en kantoorterreinen

Bron: DTZ Zadelhof, 2014

a Kwalitatieve beoordeling kantoorlocaties provincie Utrecht, 2012

* Data per bedrijventerreinenlocatie niet beschikbaar

** Leegstand bedrijfspanden wordt uitgedrukt in een aanbod/voorraadratio, data per locatie niet beschikbaar

Bron: Par, 2013.

Bron: Regio Utrecht, Regionaal Convenant Bedrijventerreinen voor regio Utrecht, 2011; Economic Board Utrecht, Marktanalyse Kantorenmarkt Provincie Utrecht, 2013

Formele werklocaties in kaartbeeld (bron: Google Maps)

Bisonspoor

Maarssenbroek

Breukelerwaard/De Corridor

Merwedeweg

Keulsevaart

Herenweg/Gageldijk

Scheendijk

Angstelkade

Garsten-Noord

Portengensebrug

De Werf

Pendel

Bron: CBS, 2011

Bron: PAR, 2013

Detailhandel

Bron: Locatus, 2013