Nota Bossen en Natuurterreinen 2024 – 2034 Gemeente Heeze – Leende

De gemeente Heeze - Leende heeft circa 270 hectare bos- en natuurterrein in eigendom. Deze eigendommen worden sinds 2003 beheerd door Bureau van Nierop. De huidige bosnota uit 2003 (Bureau van Nierop) wordt als leidraad voor het beheer gebruikt. Deze bosnota was opgesteld voor de periode 2003-2013. Twintig jaar na het opstellen van de bosnota is het bos verder ontwikkeld, is het klimaat veranderd en zijn er nieuwe doelstellingen met betrekking tot natuur en duurzaamheid. Daarom is de voorliggende ‘Nota Bossen en Natuurterreinen 2024-2034’ opgesteld.

De Nota Bossen en Natuurterreinen 2024 - 2034 is opgesteld aan de hand van een literatuuronderzoek wat is aangevuld met een veldinventarisatie. De inventarisatie is uitgevoerd in augustus 2023. Hierbij zijn gegevens over de vegetatie verzameld over de huidige staat van de bossen. Op basis van de huidige staat van de bossen en natuurterreinen en de het relevante beleid zijn nieuwe doelstellingen uitgewerkt. De doelstellingen zijn uitgewerkt in een visie. Er zijn streefbeelden beschreven waarin de gewenste ontwikkeling op korte en lange termijn wordt beschreven. Vervolgens is beschreven welk beheer nodig is om te doelstellingen te halen. Deze nota dient als leidraad en naslagwerk voor het beheer van de bossen en natuurterreinen voor de komende 10 jaar.

Leeswijzer

Een algemene beschrijving van de bossen en natuurterreinen van de gemeente Heeze - Leende, waaronder de historie en de abiotische factoren, is beschreven in hoofdstuk 2. De relevante beleidskaders van zowel de provincie als de gemeente zijn uitgewerkt in hoofdstuk 3. Het bos wordt in kwalitatief en kwantitatief opzicht omschreven in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 zijn de doelstellingen opgenomen. Deze doelstellingen worden vertaald naar een visie waarbij verschillende functies ruimtelijk gescheiden worden in hoofdstuk 6. Deze visie wordt tot slot nog verder geconcretiseerd behulp van streefbeelden in hoofdstuk 7. In hoofdstuk 8 worden de beheermaatregelen beschreven die nodig zijn voor de realisatie van de doelstellingen.

Tot slot bevat bijlage I al het kaartmateriaal van de verschillende deelgebieden.

2.1 Algemene kenschets plangebied

De gemeentelijke eigendommen liggen verspreid binnen de gemeente en zijn binnen deze rapportage gegroepeerd per deelgebied (figuur 1). Het grootste deelgebied wordt het ‘Meerven’ genoemd. Het gebied betreft een uitgestrekte heide met drie grote en diverse kleinere vennen. Het bos hieromheen bestaat uit vastgelegde stuifzanden met veel reliëf en oude vliegdennen. Twee andere deelgebieden zijn ‘45 Bunder’ en ‘Hulsbroeken’. Deelgebied 45 Bunder bestaat uit een tweede generatie bos, waarin soorten voorkomen met een hoge productiewaarde als douglas en fijnspar. Deelgebied Hulsbroeken is een typische heideontginning bestaande uit grove dennenbossen. Daarnaast ligt er ten westen van Leenderstrijp het deelgebied ‘Strijperheg’ een elzenbroekbos met een sterk natuurlijk karakter.

De diversiteit van de eigendommen is groot. Deelgebied Meerven en Strijperheg maken onderdeel uit van een groot Natura 2000 gebied. De bossen gelegen in Hulsbroeken en 45 Bunder liggen geïsoleerd en hebben een relatief slechte verbinding met omliggende natuurterreinen. De afzonderlijke percelen zijn geïsoleerd van de andere eigendommen van de gemeente, maar zijn gelegen nabij bossen en natuurterreinen van andere grondeigenaren.

Elke deelgebied kent zijn eigen biotische, abiotische en (cultuur)historische kenmerken. De verschillende deelgebieden zijn daarom afzonderlijk beschreven.

Tabel 1 Oppervlakte terreintypen per deelgebied

Het Meerven

Het deelgebied Meerven maakt onderdeel uit van Natura 2000-gebied “Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux”. De bossen (ook wel het Heezerbosch genoemd) bestaan uit vastgelegde stuifzanden met veel reliëf en oude vliegdennen. Deze zijn ontstaat door spontane vestiging van bomen, waardoor het bos een sterk natuurlijk karakter heeft. Het is een gelaagd maar open bos met een ondergroei bestaande uit ruwe berk, zomereik, en grove den. In het westen van het gebied, tegen de A2 ligt een strook van jong aangeplant bos.

Het gebied wordt druk bezocht . Er loopt een veelgebruikt fietspad door het terrein en in het bosgebied ligt een mountainbikeroute. Daarnaast wordt in het heidegebied veel gewandeld. Tevens wordt het bosgebied in de zomervakantie gebruikt als kampeerterrein voor scoutingroepen.

De heide was sterk vergrast ten gevolge van stikstofdepositie. Om dit tegen te gaan, zijn vanaf 2017 herstelmaatregelen genomen door banen op de heide te chopperen. Hierbij wordt de vegetatie afgemaaid en de strooisellaag losgemaakt. Het vrijkomende materiaal is opgezogen en afgevoerd. De bodem is vervolgens bekalkt om te voorkomen dat het ammoniumgehalte van de grond oploopt. Dat is ook gebeurd op oude plagplekken uit 2006 en 2015. De vergrassing is verder aangepakt door een gerichte begrazing met schapen. Daarbij werden de schapen geconcentreerd ingezet binnen tijdelijke rasters. Opslag van bomen en struiken op de heide is handmatige verwijderd. In 2011 is een strook bos van 20 hectare omgevormd naar heide, om een verbinding te maken tussen de heide rondom het Diep Meerven en de heide op de zandverstuiving langs de Oude Baan.

45 Bunder

Het bosgebied 45 Bunder grenst in het westen aan de Sterkselse Aa en in het noorden aan de provinciale weg Heeze – Someren. In het beekdal van de Sterkselse Aa betreft het een natuurlijk bos met inlandse eik en zwarte els. Dit beekdal is een aardkundig waardevol gebied. De rest van het bos bestond tot voor kort uit een tweede bosgeneratie van hoogproductieve soorten zoals: douglas en fijnspar. Helaas zijn deze bossen als gevolg van droogtestress aangetast door een plaag van de letterzetter. De letterzetter is een kever die kleine gangetjes graaft onder de bast van verzwakte naaldbomen. Hierdoor zijn veel fijnsparren, maar ook douglassen massaal gestorven. Het gebied is in 2022 deels opnieuw ingeplant. In het midden van het gebied ligt een klein ven waar o.a. jeneverbes groeit.

In 2015 is ongeveer 67 hectare van het bos in dit gebied verkocht aan Natuurbegraafplaats Schoorsveld. Het gebied is dus een stuk kleiner geworden ten opzichte van de vorige bosnota van 2003 – 2013.

Hulsbroeken

De Hulsbroeken is een typische heideontginning die na 1900 is ingeplant met voornamelijk grove dennen. De grove den is hier nog altijd de bepalende boomsoort. Het beheer is, na het opstellen van de vorige bosnota, gericht op het omvormen van de monotone dennenbossen tot een gemengd bos met loofbomen en naaldbomen. Door de geïsoleerde ligging is de recreatiedruk in het gebied beperkt.

Strijperheg

Het gebied is gelegen ten zuiden van Leenderstrijp in het beekdal van de Strijper Aa en is ook onderdeel van Natura 2000-gebied “Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux”. Strijperheg is een typisch elzenbroekbos met zwarte els, zachte berk en zomereik in de boomlaag. Het bevat ook open en natte delen die bestaan uit struweel van grauwe wilg en gagel, rietvelden en open water.

Figuur 1 Ligging plangebied en deelgebieden

Het gebied staat het grootste deel van het jaar onder water en is praktisch ontoegankelijk voor recreanten. Het gebied bevat een ven dat is ontstaan door turfwinning vanaf 1900.

De beekloop van de Strijper Aa is gegraven in de ruilverkaveling in 1973. In 1995 zijn er maatregelen getroffen om het waterpeil in Strijperheg voldoende hoog te houden. In 2021 heeft waterschap De Dommel het project Herinrichting beekdal Oude Strijper Aa opgeleverd. De waterloop Oude Strijper Aa is ten noorden van Strijperheg ondieper en meanderend gemaakt, de oevers zijn glooiend aangelegd en er is een regelbare stuw geplaatst. Hierdoor kan het water in het gebied langer worden vastgehouden en is de verdroging van de moerasbossen verminderd.

Overige bosgebiedjes

Het betreft enkele geïsoleerde bospercelen verspreid liggend in het buitengebied. De meeste gebiedjes zijn gelegen naast het beeksysteem van de Kleine dommel (o.a. de Buulder Aa, Strijper Aa en Groote Aa). Een voormalig fijnspar perceel (naast Zevenhuizen) is volledig afgestorven en in 2021 opnieuw aangeplant. Verder functioneert een bosje naast Leenderstrijp als speelbos, waar kinderen hutten kunnen bouwen.

2.2 Landschappelijke context en historie

Het landschap van de gemeente Heeze – Leende bestaat uit beekdalen in een vlak zandgebied. De Strijper Aa en de Buulder Aa liggen in brede ondiepe dalvormige laagten. Ze komen ten zuiden van Leende bij elkaar in de Groote Aa. Bij Kasteel Heeze voegt de Sterkselsche Aa zich bij deze beekloop, die dan verder gaat als de Kleine Dommel. De beekdalen zijn van oudsher in gebruik als grasland. Op de natste plekken is veen ontstaan dat plaatselijk is uitgegraven voor de winning van turf, zoals bij Strijperheg. Langs de westelijke flank van de Strijper Aa ligt een aaneengesloten gebied van oude bouwlanden. Deze bolle akkers zijn vanaf de Middeleeuwen ontstaan door ophoging met mest en zand uit de potstallen. Langs de oude bouwlanden is door intensieve beweiding met schapen een strook met stuifzand ontstaan. Dit stuifzand vormt de overgang naar de heidegebieden. In het deelgebied Meerven is dit stuifzand en de heide goed bewaard gebleven. Aan de oostelijke flank van de Groote Aa is de overgang naar het heidegebied veel geleidelijker. Hier ligt het deelgebied Hulsbroeken. Het is een dennenbos dat aangeplant is op de heide. Het beekdal van de Sterkselsche Aa is heel smal en dieper ingesneden. De meanders van deze beek zijn goed bewaard gebleven langs deelgebied de 45 bunder. Hier is een strook beekbegeleidend bos aanwezig.

Sinds 1900 is het landschap sterk veranderd. In 1900 was er vrijwel geen bos aanwezig (figuur 2). Rondom de akkers lagen de woeste gronden die bestonden uit heide, stuifzand en vennen. In de 50 jaar daarna is het landschap ingrijpend veranderd (figuur 3). Door de uitvinding van de kunstmest komt het potstalsysteem tot een einde. De woeste gronden werden in deze periode grootschalig aangeplant met dennenbossen vanwege de grote vraag naar mijnhout. In de periode 1950-2000 heeft het areaal zich verder uitgebreid ten koste van de heide (figuur 4).

In bijlage I zijn historische kaarten opgenomen van het jaar 1900,1950 en 2000 van alle deelgebieden.

Figuur 2 Historische kaart 1900

Figuur 3 Historische kaart 1950

Figuur 4 Historische kaart 2000

2.3 Abiotische factoren

Voor de ontwikkeling van bos, maar ook bij de vegetatie ontwikkeling in de natuurterreinen spelen abiotische factoren een belangrijke rol. Abiotische factoren zijn alle levenloze omgevingsfactoren. In de onderstaande tekst zal een overzicht gegeven worden van de voorkomende geomorfologie, hoogteligging, bodemsoorten en grondwatertrappen binnen het plangebied.

2.4 Potentieel natuurlijke vegetatie (PNV)

De Potentieel Natuurlijke Vegetatie (PNV) geeft de samenstelling van de vegetatie weer bij een ongestoorde spontane ontwikkeling gedurende enkele honderden jaren. Deze is afhankelijk van de groeiplaats en concurrentiekracht van boomsoorten op die groeiplaats. Hierbij wordt uitgegaan van de afwezigheid van uitheemse boomsoorten. De PNV van de bosgebieden van de gemeente Heeze - Leende is bepaald aan de hand van bodem en grondwaterstand. In het plangebied zijn op basis van bovengenoemde parameters de volgende PNV’s onderscheiden: Droog Berken - zomereikenbos, Vochtig Berken - Zomereikenbos, Wintereiken - beukenbos, Berken - Elzenbroekbos en gewoon Elzenbroekbos. Op de kaart van figuur 11 zijn de verschillende PNV’s weergegeven. Het Droog Berken-zomereiken bos is het meest voorkomend.

Vanuit ecologisch oogpunt is een bossamenstelling gebaseerd op de PNV van groot belang. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in broedvogelkarteringen. Daaruit blijkt dat de bossen met de meest natuurlijke samenstelling ook de hoogste en meest diverse broedvogelaantallen hebben.

Figuur 11 Potentieel Natuurlijke Vegetatie kaart.

3.1 Provinciaal beleid

3.2 Waterschap

Langs deelgebied 45 Bunder en Strijperheg zijn A-watergangen gelegen (Strijper Aa en de Sterkselse Aa). Langs deze A-watergangen zijn beschermingszones gelegen (zie bijlage I, pagina 101). Daarnaast is natuurlijk overstromingsgebied aanwezig binnen bovengenoemde deelgebieden.

Figuur 18 Kaart met de legger Waterstaatswerken 2023 van Waterschap de Dommel.

3.3 Gemeentelijk beleid

Er zijn door de gemeente beleidsplannen opgesteld die raakvlakken hebben met de bossen en natuurterreinen van de gemeente. De belangrijkste beleidsplannen zijn het Groenstructuurplan, landschapsontwikkelingsplan en het duurzaamheidsplan. In deze paragraaf worden de relevante onderdelen van deze beleidsplannen bondig beschreven.

In augustus 2023 heeft een inventarisatie plaatsgevonden om de staat van de bossen in detail vast te stellen. Per bosvak zijn de volgende variabelen opgenomen:

• •

  Boomsoortensamenstelling in de boomlaag, onderetage en struiklaag (soort, leeftijd, aandeel, verticale positie)

• •

  Onwikkelingsfase: Open fase, jonge fase, dichte fase, stakenfase, boomfase, aftakelingsfase (horizontale structuur)

• •

  Kroonsluiting

• •

  Aanwezigheid en bedekking van spontane verjonging (<6m)

• •

  Hoeveelheid staand en liggend dood hout

• •

  Verticale structuur (struiklaag, tweede boomlaag en hoofdboomlaag).

• •

  Aanwezigheid van recreatieve en overige voorzieningen

De huidige staat van het heidegebied is gebaseerd op de onderzoeken die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd met betrekking tot de vegetatie (Ecologica 2020), bodem (Bargerveen,2018) en libellen (Ecologica, 2020).

Eigen waarnemingen en NDFF-data zijn gebruikt om het voorkomen van beschermde en/of zeldzame soorten in kaart te brengen. Cultuurhistorische elementen zijn via een literatuuronderzoek bepaalt.

4.1 Soortensamenstelling

4.2 Leeftijdsopbouw boomlaag

Een evenwichtige leeftijdsverdeling van de bomen is van belang voor de stabiliteit van het bos. In het onderstaande diagram is de leeftijdsopbouw van de bomen in de boomlaag weergeven. De leeftijdsverdeling is gemaakt op basis van de geschatte kiemjaren van de verschillende boomsoorten per vak. In het onderstaande diagram is te zien dat de leeftijdsverdeling van het bos ongelijkmatig verdeeld is. Zeer oud bos van voor 1925 en jong bos van na het jaar 2000 komen amper voor. Bomen met kiemjaar in periode 1926-1950 komen veruit het meeste voor. In deze periode zijn de grove dennenbossen aangeplant (figuur 26). Ook zijn in deze periode bossen aangeplant met inlandse eik, douglas en fijnspar.

Figuur 26 Staafdiagram met de leeftijdsverdeling van de boomsoorten in de boomlaag

Figuur 27 Staafdiagram met de leeftijdsverdeling van de hoofdboomsoort

4.3 Horizontale structuur

Een mozaïek van open en dichte plekken in het bos is positief voor de biodiversiteit. Hoe meer bosfasen, boomsoorten en leeftijden er in het bos aanwezig zijn, hoe rijker de bosstructuur. Hoe meer verschillende structuren, des te meer soorten flora en fauna hun plek kunnen vinden in het bos. Een bos kent in zijn ontwikkeling van jong naar oud de onderstaande fases.

I

I

I

I

Figuur 28 Overzicht van de verschillende fases en hun eigenschappen

Elke fase heeft zijn eigen kenmerken (figuur 28). Zo komen in de jonge fase veel kruiden voor. Er is geen productie van boomvruchten. In de dichte fase vangen de groeiende bomen het licht op waardoor het aantal plantensoorten afneemt. Deze fase is voor vogels en zoogdieren erg interessant omdat er veel dekking te vinden waarin vogels kunnen broeden en zoogdieren kunnen rusten. In de stakenfase worden de onderste meters van het bos erg open. Voor veel soorten is deze fase van het bos het minst aantrekkelijk. Er zijn echter ook soorten zoals de sperwer die juist sterk gebonden zijn aan de stakenfase. In de boomfase neemt het aantal bomen per hectare sterk af en komt er steeds meer licht op de bodem. Afhankelijk van de boomsoort kan de boomfase in een natuurlijke situatie vele honderden jaren duren. In de aftakelingfase sterven de oudste bomen af en neemt de hoeveelheid dood hout toe. In een beheerd bos komt de aftakelingsfase vaak niet voor omdat de bomen worden geoogst voordat ze gaan aftakelen. Daarnaast kunnen er in de aftakelingsfase gevaren ontstaan voor recreanten waardoor wordt ingegrepen om de gevaarlijke situaties op te lossen.

Figuur 29 laat de verdeling van bosontwikkelingsfasen over het gehele bosareaal zien. Een groot gedeelte (65%) van het bos bevindt zich in de boomfase. Deze bossen hebben een leeftijd van 40-100 jaar. De jongere delen bevinden zich in de open fase, dichte fase, of stakenfase. De aftakelingsfase is volledig afwezig. Dit komt omdat zeer oude bossen niet aanwezig zijn.

Figuur 29 Staafdiagram met de verdeling van de bosfases

4.4 Verticale structuur

Het bos is opgebouwd uit verschillende etages. We wordt onderscheid gemaakt tussen: de kruidlaag (0-50cm), struiklaag (0,5-6 m), onderetage (6+m) en boomlaag (6+m). In een natuurlijk bos met veel verticale structuur zijn alle etages in bepaalde mate aanwezig. Veel verticale structuur is positief voor de biodiversiteit en bestendigheid van het bos.

Wanneer één of meerdere etages ontbreken kan dit negatieve gevolgen hebben voor de (klimaat)bestendigheid en natuurwaarde van het bos. Zo is de struiklaag bijvoorbeeld erg waardevol voor zangvogels. Het ontbreken van de struiklaag heeft als gevolg dat er weinig broedmogelijkheden zijn en er weinig voedsel aanwezig is voor zangvogels. Daarnaast is een bos bestaande uit enkel een boomlaag kwetsbaar. Het wegvallen van de boomlaag, bijvoorbeeld door windval, heeft als gevolg dat het bos(klimaat) volledig verdwijnt. In een bos met veel verticale strucuur blijft het bos(klimaat) in stand bij calamiteiten en is er opvolging aanwezig voor de bomen in de boomlaag.

Boomlaag

De boomlaag is vrijwel overal aanwezig. Slechts op enkele hectares is de boomlaag volledig afwezigheid, onder andere als gevolg van sterfte door de letterzetter (figuur 30). De kroonsluiting is meestal boven de 75% en is daarmee vrij hoog. Een kroonsluiting van 90% of hoger heeft over het algemeen een negatieve invloed op de onderetage, struiklaag, en kruidlaag omdat weinig licht deze etages bereikt.

Figuur 30 Staafdiagram met de mate van kroonsluiting van de boomlaag

Onderetage

Op ruim 60 hectare is geen onderetage aanwezig (figuur 31). Hier is geen directe opvolging aanwezig voor de bomen in de boomlaag. Op ongeveer 50 hectare heeft de onderetage een kroonsluiting van 70-90%. De nieuwe generatie bos is hier klaar om het over te nemen van de bomen in de boomlaag.

Figuur 31 Staafdiagram met de mate van kroonsluiting van de onderetage

Struiklaag

In het grootste deel van het bos is een struiklaag aanwezig. Op 14 hectare is de struiklaag volledig afwezig (figuur 32). De bedekking van de struiklaag is in de meeste bossen meer dan 25%. Zoals in 4.1.4 staat beschreven bestaat de struiklaag hoofdzakelijk uit de struikvormers lijsterbes en vuilboom. De struiklaag is erg waardevol voor onder andere vogels en vlinders.

Figuur 32 Staafdiagram met de mate van bedekking van de struiklaag

Kruidlaag

De kruidlaag komt in vrijwel alle bossen voor. In het grootste deel van de bossen is de bedekking van de kruidlaag 25-50% (figuur 33). Op ruim 40 hectare beslaat de kruidlaag 75-100% van de oppervlakte. Met name in de oudere bossen, waar veel licht door het kronendak komt, is de bedekking van de kruidlaag hoog. In bossen met een zure bodem bestaat deze kruidlaag echter hoofdzakelijk uit pijpenstrootje. Een gesloten vegetatie van pijpenstrootje is ongewenst omdat het de kieming van boom-, struik-, en kruidsoorten belemmert.

Figuur 33 Staafdiagram met de mate van bedekking van de kruidlaag

In bijna alle bossen is een boomlaag, struiklaag en kruidlaag aanwezig. Er is dus veel verticale structuur aanwezig. Enkel de onderetage is relatief vaak afwezig. Dit komt omdat een deel van de bossen 30 jaar geleden nog gesloten waren en er geen ruimte was voor verjonging. De verjonging in deze bossen bevindt zich nog in de struiklaag en heeft de onderetage nog niet bereikt. Naarmate de bossen ouder worden zal het aantal bomen in de onderetage toenemen. De verticale structuur zal daarom nog licht toenemen.

4.5 Dood hout

De aanwezigheid van dood hout is essentieel voor een diverse fauna binnen het bos. In dood hout leven zeer veel kleine organismen die weer voedsel vormen voor andere soorten. Daarnaast bieden de holtes en spleten in oude en dikke (dode) bomen nestgelegenheden voor diverse soorten.

Het aantal liggende en staande dode bomen (>15 cm en langer dan 10 m) per hectare zijn weergegeven in figuur 34 en 35. In de meeste bossen komt weinig tot zeer weinig dood hout voor. De bossen met veel liggend dood hout bevinden zich in de stakenfase waar door natuurlijke concurrentie veel dunne bomen zijn gestorven.

Figuur 34 Staafdiagram met de hoeveelheid liggend dood hout per hectare

Figuur 35 Staafdiagram met de hoeveelheid staand dood hout per hectare

4.6 Dikke bomen

Het aantal dikke bomen per hectare is geïnventariseerd. Dit zijn bomen met een diameter van meer dan 50 cm op borsthoogte (130 cm). Op 56% van de oppervlakte komen 0-2 dikke bomen per hectare voor (figuur 36). Slechts op 15% van de oppervlakte komen veel dikke bomen voor (meer dan 10 per hectare). Dunne bomen zijn schaars vanwege de relatief jonge leeftijd van de bossen. Het aantal dikke bomen neemt toe naarmate het bos ouder wordt.

Figuur 36 Staafdiagram met het aantal dikke bomen per hectare

4.7 Natuurwaarde

Het Meerven

Vanwege de hoge natuurwaarde is dit gebied is onderdeel van Natura 2000-gebied ‘Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux’. Er zijn droge heiden, stuifzanden en zure vennen aanwezig met de bijbehorende karakteristieke soorten. Deze vegetaties zijn aangewezen als Habitattypen en beschermd onder de Habitatrichtlijn (zie figuur 13). Daarnaast zijn binnen het deelgebied zijn een aantal oude boskernen aanwezig met grove dennen van 100+ jaar.

45 bunder

In het gebied is een klein heideven aanwezig. De omgeving hiervan was volledig bebost. De noordzijde van het ven is vrijgemaakt van bomen en de heide is hier hersteld. Het gaat om een kleine hoeveelheid van 1,3 ha. In het ven groeit witte waterlelie en aan de rand riet. Rondom het ven groeit wilde gagel. Aan de oever is kleine zonnedauw en gewone dophei te vinden. Op de heide groei een jeneverbes.

Langs de Sterkselse Aa zijn elzenbroekbossen aanwezig. Vanwege de hoge waterstanden vindt hier weinig beheer plaats en krijgen natuurlijke processen grotendeels de vrije hand. Het bos heeft een natuurlijk karakter. Naarmate de leeftijd toeneemt, zullen de bomen dikker worden en zal de natuurwaarde nog verder toenemen.

Hulsbroeken

Hulsbroeken is een typisch heide ontginningsbos. Het bestaat hoofdzakelijk uit monoculturen van naaldbomen. De natuurwaarde is hier beperkt. De dichtere bossen in dit gebied zijn geschikt voor de sperwer. Verder kunnen grote sparren gebruikt worden door de buizerd en havik voor het bouwen van hun nest.

Strijperheg

Het gebied is eveneens onderdeel van natura 2000 gebied ‘Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux’ en bevat daarom ook een hoge natuurwaarde. De Strijperheg wordt gekenmerkt door zijn afwisseling tussen broekbossen, wilgenstruwelen, rietvelden en open water.

De broekbossen aan de oostkant van het terrein worden gekenmerkt door de invloeden van kwelwater op de vegetatie, die hierdoor een rijk en divers karakter heeft. Dit terwijl de broekbossen aan de westzijde van het terrein juist een regenwaterkarakter hebben. Deze bossen worden gekenmerkt door een zeer beperkte ondergroei van vaak alleen veenmossen. De wilgenstruwelen vormen de overgang tussen de rietvegetaties op drijftillen en het omliggende broekbos. Ze hebben een belangrijke functie voor broedvogels en mossen. De voorkomende rietvegetaties komen in diverse stadia voor. Er zijn zowel stukken ouder riet die langzaamaan overgaan naar wilgenstruweel, als zeer kruidenrijke rietvegetaties aanwezig op drijftillen. Tenslotte komen in het open water zowel stukken voor met drijvende waterplanten als stukken die begroeid worden door kranswieren.

4.8 Karakteristieken fauna & flora

Meerven

Binnen de natuurterreinen zijn verschillende zeldzame en beschermde soorten aanwezig. Er komen met name karakteristieke soorten van de heide voor. In het gebied zijn droge heiden (H2310) en kleine zandverstuivingen (H2330) aanwezig, met soorten als Stekelbrem (Genista anglica), Kruipbrem (Genista pilosa), Dwerg- viltkruid (Filago minima, en Borstelgras (Nardus stricta). Op de heide broeden onder andere de nachtzwaluw, boomleeuwerik, veldleeuwerik, boompieper en roodborsttapuit. Daarnaast komt de levendbarende hagedis voor op de heide. Deze soort maakt mogelijk ook gebruik van de omliggende bossen. Ook is de blauwvleugelsprinkhaan waargenomen in het gebied.

Rondom zure vennen zijn vochtige tot natte heiden aanwezig (H4010), met soorten als snavelzegge (Carex rostrata) bruine snavelbies (Rhynchospora fusca), kleine zonnedauw (Drosera intermedia), ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia), veenpluis, (Eriophorum angustifolium), klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) en moeraswolfsklauw (Lycopodiella inundata). Het Diep Meerven heeft een zwakgebufferd karakter. Op de oevers groeit oeverkruid (Littorella uniflora), De vennen en directe omgeving worden gebruikt door de heikikker, rugstreeppad en alpenwatersalamander. Daarnaast is in het gebied is een kleine populatie van de maanwaterjuffer aanwezig. Ook zijn er historische waarnemingen bekend van de gevlekte- en venwitsnuitlibel in het gebied. Na 2020 zijn deze twee soorten echter niet meer waargenomen.

Hulsbroeken

De bossen binnen dit deelgebied vormen onderdeel van het leefgebied van de zwartkop, boomklever, boomkruiper, torenvalk, steenuil, grote bonte specht, boompieper, havik, matkop en buizerd.

45 bunder

Met name in de directe omgeving van de Sterkselse Aa komen een aantal bijzondere soorten voor als: de bosbeekjuffer, rugstreeppad, bever, en ijsvogel. Daarnaast zijn er waarnemingen bekend van de das, levendbarende hagedis en gewone dwergvleermuis. Voor deze soorten zijn de bosgebieden slechts in beperkte mate geschikt als leefgebied. De bossen zijn erg geschikt voor algemene zangvogels.

Strijpersheg

In 1974 is een beschrijving gegeven van een aantal vegetatietypen rond de plas van de Strijperheg in het boek “Lind is de sgonste plats” (W. Iven en T. van Gerwen). Hieruit bleek dat het systeem van de plas in Strijperheg in 1974 voedselrijk was. In de plas groeiden in het open water gele plomp en witte waterlelie en aan de oevers soorten als: grote lisdodde, riet, mattenbies en grote egelskop. Daarnaast kwamen er ook gemeenschappen voor die afhankelijk waren van meer zure en matig voedselarme omstandigheden zoals verlandingsvegetaties met mosbulten en daartussen waterdrieblad (Menyanthes trifoliata) en draadzegge. Hier is in 1952 ook de zeer zeldzame slijkzegge (Carex limosa) gevonden. Deze soort is nu uitgestorven in Nederland.

In 2009 is er een vlakdekkende vegetatiekartering uitgevoerd waarbij verschillende vegetatieklassen zijn beschreven (Bureau van Nierop, 2009). In de jonge verlandingsvegetatie aan de randen van het open water groeien snavelzegge, holpijp en wateraardbei. De oudere verlandingsvegetaties bestaan uit een soortenarme begroeiing van riet en grote lisdodde. De bossen behoren tot de wilgenbroekbossen, de elzenbroekbossen en de berkenbroekbossen. Hierbij werd geconcludeerd dat het bos rondom de plas over het algemeen verdroogd is. Dit geldt zowel voor de berkenbroekbossen als voor het grootste gedeelte van de elzenbroekbossen. De wilgenbroekbossen zijn het minst verdroogd. Hier groeit onder andere de voor beekdalmoerassen kenmerkende soort slangenwortel.

In 2009 is er door bureau van Nierop een libellen en vlinder inventarisatie uitgevoerd. Hierbij zijn slechts algemeen voorkomende soorten waargenomen. (o.a. vuurjuffer, watersnuffel, azuurwaterjuffer etc.).

4.9 Recreatieve voorzieningen

Er is een grote maatschappelijke behoefte aan recreatie in bos en natuur. De bossen van de gemeente Heeze - Leende vervullen hierin een belangrijke rol voor de bewoners in de omgeving. Elementen die over het algemeen gewaardeerd worden in het bos zijn o.a. diversiteit, rust, dikke bomen, laanbeplantingen en recreatieve voorzieningen.

Figuur 37 Kaart met de aanwezige recreatieve voorzieningen en routes voor deelgebied Meerven

Figuur 38 Kaart met de aanwezige recreatieve voorzieningen en routes voor deelgebied 45 Bunder

Recreatiedruk

De recreatiedruk is op dit moment het hoogst in het deelgebied het Meerven. In figuur 37 staan de aanwezige recreatieve voorzieningen in en rondom het Meerven weergeven. Het gebied wordt gebruik door fietsers, wandelaars, ruiters en door de scouting. Er ligt een verhard fietspad in het gebied die Eindhoven, Heeze en Valkenswaard verbindt. Ook loopt er een MTB-route door de bossen en over de heide. De fietsroutes worden veel gebruikt.

Er lopen diverse wandelroutes door het gebied. Er loopt een korte wandelroute over de heide welke wordt onderhouden door de gemeente. Ook lopen er wandelnetwerken door het gebied. De wandelroutes worden minder intensief gebruikt. De beperkte parkeergelegenheid speelt hierin waarschijnlijk een rol. Er zijn twee zitbanken en een picknicktafel aanwezig. Met name de picknicktafel die direct langs het fietspad is gelegen wordt veel gebruikt.

In het gebied is een manege aanwezig. Er is dan ook een hoge activiteit van ruiters is in de omgeving. Er loopt éen ruiterpad over de heide. De overige paden worden echter ook gebruikt door de ruiters.

Ook het bosgebied 45 Bunder wordt regelmatig bezocht door wandelaars. Er zijn een hotel, natuurbegraafplaats en crematorium aanwezig (figuur 38). De bezoekers van deze locaties maken af en toe een wandeling door de gemeentelijke bossen. Er is een wandelroute aanwezig die wordt onderhouden door de gemeente. Verder zijn er geen recreatieve voorzieningen aanwezig.

Door de geïsoleerde ligging van de Hulsbroeken is de recreatieve druk daar minder hoog. Strijperheg is door de afwezigheid van paden ontoegankelijk.

Ongewenste recreatie

Er vinden ook ongewenste vormen van recreatie plaats. Dit is recreatie met een negatieve invloed op de natuur of activiteiten die storend zijn voor andere recreanten. Hierbij moet worden gedacht aan loslopende honden of het crossen met motoren en jeeps over de kwetsbare vegetatie. In deelgebied Hulsbroeken zijn sporen van motorcrossers aanwezig, in de overige deelgebieden niet.

Scoutingkampeerterrein

De scouting heeft een overeenkomst met de gemeente waarin staat de deze het bosgebied bij het Meerven mogen gebruiken als kampeerterrein. Het terrein mag gebruikt worden binnen de periode van 15 mei tot 15 september.

Hondensportveld

In deelgebied 45 Bunder (afdeling 7c) is een open grasterrein en een stuk bos dat gebruikt wordt door hondensportvereniging “de Trouwe Hond”. De overeenkomst met deze vereniging dateert uit 1975 maar is niet te achterhalen. In het veld is gebleken dat de hondenvereniging zelf bomen zaagt, hier dienen duidelijk afspraken over te worden gemaakt.

Speelbos

In een geïsoleerd bosje ten westen van Leenderstrijp is een speelbos aanwezig (zie pagina 101). Dit bos wordt gebruikt door kinderen om in te spelen en hutten te bouwen.

4.10 Wildbeheer

Te hoge wildstanden zorgen voor schade aan gewassen, ongezonde populaties en onveilige situaties voor het verkeer. Ook heeft een hoge wildstand een negatieve invloed op de natuurlijke bosverjonging van loofhout. Om schade te voorkomen vindt er in de bosgebieden van gemeente Heeze - Leende dan ook populatiebeheer plaats. Populatiebeheer heeft als doel om de populatieomvang binnen een bepaald gebied op een niveau te brengen dat aansluit bij de maatschappelijke doelen.

De Faunabeheer eenheid (FBE) van de provincie Noord-Brabant coördineert en bewaakt de uitvoering van het faunabeheer in de provincie. Zij stelt deze faunabeheerplannen vast op basis van monitoringsgegevens, wetenschappelijke en maatschappelijke inzichten, binnen de kaders van de wet en het provinciale beleid. De uitvoering van het faunabeheer wordt gedaan door de regionale wildbeheereenheden (WBE's). Voor het jagen uit oogpunt van populatiebeheer, schadebestrijding en (verkeers)veiligheid heeft de jager direct of indirect via de WBE toestemming nodig van de grondeigenaar.

In de gemeente Heeze - Leende zijn twee WBE's actief: WBE Baronie van Cranendonck is actief ten westen van de A2 (binnen gemeentelijk eigendom is dit gebied Strijperheg) en WBE Groot Strabrecht voornamelijk in het oosten van de A2. In de gemeente Heeze - Leende is het zo geregeld dat de WBE meerdere malen per jaar tellingen uitvoert en het afschot bepaalt.

In figuur 39 is een kaartje weergegeven waar jachthutten en voederplekken aanwezig zijn in het gebied. De voormalige wildakker in deelgebied Meerven wordt nu beheerd als extensieve akker voor insecten. Deze wordt dus niet meer ingezaaid met gewassen die voor wild aantrekkelijk zijn. In de bossen bij het Meerven zijn vooral veel wilde zwijnen aanwezig. Er geldt een nulstand beleid in heel Brabant. Dit betekent dat de populatie teruggebracht dient te worden naar nul. In de praktijk is het beheer echter voornamelijk gericht op schadebestrijding.

Wilde zwijnen kunnen een positieve invloed hebben op de bosontwikkeling. Het wroeten kan bijvoorbeeld dichte grasmatten openbreken waardoor bomen de kans krijgen om te kiemen. Wanneer het wilddruk van zwijnen hoog is kan het echter ook de verjonging van eiken en beuken belemmeren omdat de eikels en beukennoten graag worden gegeten door de zwijnen.

Ook hoge wildstanden van ree kunnen negatieve effecten hebben. Reeën vreten aan jonge bomen en struiken. Vooral loofsoorten worden graag gegeten. Dit kan de verjonging van loofsoorten belemmeren. Ook vegen reeën jonge boompjes met hun gewei. Hierdoor ontstaat schade aan de stam met een negatief effect om de vitaliteit als gevolg.

Figuur 39 Overzichtskaart met de voederplekken en hoogzitten van de jagers.

4.11 Karakteristieken cultuurhistorie

Cultuurhistorisch erfgoed in bossen omvat alle sporen die de menselijke cultuur heeft achtergelaten in de bosgebieden. Cultuurhistorie geeft een doorkijk naar het verleden en kan waardevolle informatie verschaffen over het historisch gebruik, ontstaansgeschiedenis en de vorming van het landschap. Verder kan een rijke cultuurhistorie ook de belevingswaarde en kwaliteit van het bos verhogen.

Woeste gronden Meerven en omgeving

Meerven en omgeving zijn een gedeeltelijk bebost deel van de vroeger zeer uitgestrekte Groote Heide. Het gebied bestaat uit bossen (voornamelijk naaldhout), heiderestanten en verschillende vennen: Heezerven, Witven, Drooge en Diepe Meerven en Veeven. Het heidelandschap is een restant van de grote, open heidegebieden die in de periode 1250-1500 in grote delen van de Brabantse zandgebieden ontstaan zijn. De productiebossen met naaldhout dateren voornamelijk van omstreeks 1940 (zie §2.2).

Enkele oude zandwegen en het tracé van de oude goederenspoorweg doorsnijden het gebied. Het gebied kent een samenhang met het akkercomplex rond het buurtschap Kerkhof, met de kleinschalige oude ontginningen Muggenberg en Kreijl aan de westkant van Heeze, met de jonge heideontginning in het gebied Huisven, met het landgoed Valkenhorst en met de viskwekerij aan de Tongelreep.

De onderstaande doelstellingen zijn geformuleerd op basis van het relevante beleid (hoofdstuk 3) en de huidige staat van de bossen en natuurterreinen (hoofdstuk 4). Deze doelstellingen zijn opgesteld voor de komende 10 jaar en geven een duidelijke richting aan voor het toekomstige beheer.

Verhogen biodiversiteit en klimaatbestendigheid van het bos

• •

  Monoculturen worden doorbroken en de menging van het bos neemt toe

• •

  Het aandeel (klimaatslimme) inheemse loofboomsoorten met een rijk strooisel neemt geleidelijk toe

• •

  Er wordt voorkomen dat invasieve exoten gaan domineren

• •

  De hoeveelheid liggend en staand dood hout neemt toe

• •

  De verticale structuur van het bos neemt toe

• •

  De horizontale structuur van het bos neemt toe

Door de monoculturen van grove den om te vormen naar gemengde (loof)bossen met inheemse soorten wordt het bos beter bestand tegen klimaatextremen, neemt de verdamping per hectare af, legt het bos meer CO2 vast, neemt het risico op natuurbranden af, neemt de biodiversiteit van de flora en fauna toe, is er minder risico dat invasieve exoten gaan domineren, neemt het bufferende vermogen van de bodem toe en kan de bodem meer water vasthouden en infiltreren.

Behouden productiefunctie binnen de multifunctionele bossen met een minimale impact op het bosklimaat en de bodem

• •

  Er wordt ingezet op de productie van hoogkwalitatief hout met een lange gebruiksduur om de CO2 opslag te maximaliseren.

• •

  De continuïteit van de houtoogst wordt behouden door de verjonging van soorten met een goede houtkwaliteit te stimuleren.

• •

  Er wordt, conform de richtlijnen van FSC, niet meer dan 2/3 van de lopende bijgroei geoogst. Dit betekent dat minimaal 1/3 van het hout achterblijft in het bos.

• •

  Het bosklimaat blijft behouden door verjongingsgaten maximaal 0,2 ha groot te maken en door het scherm (de laatste bomen in de boomlaag) enkel te oogsten wanneer een goed ontwikkelde onderetage aanwezig is.

• •

  De bodem wordt zo veel mogelijk intact gehouden door bodemverdichting zo veel mogelijk te voorkomen (door vaste dunningspaden te gebruiken en waar mogelijk gebruik te maken van machines met een lage bodemdruk).

• •

  Bodemverwonding wordt enkel toegepast wanneer dit noodzakelijk is om de gewenste bosverjonging te realiseren (wanneer er een dichte grasmat aanwezig is of wanneer het doel is om spontane verjonging van pioneersoorten te realiseren).

Behouden van de habitattypen en doelsoorten en inzetten op de toename van kwaliteit en kwantiteit

• •

  Minimaal behouden en waar mogelijk inzetten op een toename van de oppervlakte en kwaliteit van de habitattypen H2310 Stuifzandheiden met struikheide, H2330 Zandverstuivingen, H3130 Zwakgebufferde vennen, H3160 Zure vennen, H4010A Vochtige heide, H4030 Droge heide, H91D0 Hoogveenbossen, H91E0C Vochtige alluviale bossen.

• •

  Minimaal behouden en waar mogelijk inzetten op een toename van de oppervlakte en kwaliteit van het leefgebied van de doelsoorten nachtzwaluw, boomleeuwerik en roodborsttapuit.

Recreatie

• •

  Ongewenste en schadelijke recreatie wordt zo veel mogelijk beperkt

• •

  Gewenste recreatie wordt mogelijk gemaakt door recreatieve voorzieningen te onderhouden en door gevaarlijke situaties tijdig te verhelpen

Cultuurhistorie

• •

  De oude boskernen en grafheuvels worden behouden en beschermd

Kader 1 Klimaatbestendige bossen

Kader 2 Invloed van bos op het milieu

In de visie is onderscheid gemaakt in de beheertypen natuurbos, multifunctioneel bos en natuurterreinen (figuur 41). Daarnaast zijn er gebieden aangewezen waar intensieve recreatie mogelijk is en er zijn rustgebieden aangewezen waar recreatie niet is toegestaan. De visie is opgesteld op basis van de aanwezige kwaliteiten (hoofdstuk 4) en het relevante beleid (hoofdstuk 3). De bossen gelegen binnen de begrenzingen van Natura 2000 zijn aangewezen als natuurbos. Buiten Natura 2000 zijn de bossen met een hoge natuurwaarde aangewezen als natuurbos. De bossen zonder een hoge natuurwaarde zijn aangewezen als multifunctioneel bos.

Figuur 41 Visiekaart

6.1 Beheertypen

Natuurbos

Hier wordt gestreefd naar het verkrijgen van een gemengd robuust en klimaatbestendig bos met inheemse (loof)boomsoorten. Het aandeel loofbomen met rijk strooisel neemt toe waardoor de strooiselafbraak verbeterd. Er is veel variatie aanwezig in de leeftijden van de bomen. Er zijn enkele open plekken aanwezig, bijvoorbeeld als gevolg van windval (ca. 5% van de oppervlakte). De struiklaag is goed ontwikkelt en bied dekking voor vogels en zoogdieren. Het aandeel dood hout neemt steeds verder toe naarmate het bos ouder wordt. Invasieve exoten zijn niet dominant aanwezig.

Multifunctioneel bos

In multifunctioneel bos worden de functies houtoogst en natuur gecombineerd. Er wordt gestreefd naar een klimaatbestendig bos bestaande uit hoofdzakelijk inlandse soorten. Hoogproductieve exoten met een goede houtkwaliteit, zoals douglas en Japanse lariks, komen echter ook voor. Er vinden dunningen plaatsen waarbij hoogproductieve soorten worden geoogst terwijl inlandse loofboomsoorten worden gespaard. Het bos wordt op een duurzame en klimaatbestendige manier beheerd waarbij het bosklimaat en de bosbodem te allen tijde intact wordt gehouden. Verjongingsgaten zijn maximaal 0,2 ha groot. Er zijn meerdere generaties bomen aanwezig wat zorgt voor een duurzame opvolging van het bosklimaat. Er zijn geen monoculturen aanwezig, er is altijd een bepaalde mate van menging. Er wordt niet meer dan 2/3e van de bijgroei geoogst. Bomen met een hoge natuurwaarde worden ontzien en krijgen de kans om oud te worden en af te takelen.

Natuurterrein

De natuurterreinen hebben een Natura 2000-status vanwege de hoge natuurwaarde. Er zijn verschillende habitattypen en doelsoorten aanwezig. De kwaliteit en de oppervlakte van de habitattypen en leefgebieden worden minimaal in stand gehouden. Waar mogelijk wordt de kwaliteit verbeterd en wordt ingezet op een toename van de oppervlakte. Voor de begroting is de gemeente sterk afhankelijks van subsidies. De natuur heeft hier de hoogste prioriteit. Recreatie wordt beperkt tot activiteiten die geen negatieve invloed hebben op de natuurdoelstellingen.

6.2 Recreatieve zonering

Hoge intensieve recreatie

Binnen deze zondering wordt veel gerecreëerd en er zijn relatief veel recreatieve voorzieningen aanwezig. Recreatie is hier mogelijk mits er geen schade aan de natuur ontstaat. De recreatieve voorzieningen worden goed onderhouden en het ontstaan van gevaarlijke situaties wordt voorkomen door bijvoorbeeld aftakelende bomen tijdig te snoeien of te verwijderen.

Rustgebieden

De aangewezen rustgebieden dienen met name als broedlocatie voor vogels (nachtzwaluw en roodborsttapuit in het bijzonder) en als rustgebied voor zoogdieren. Binnen de rustgebieden zijn geen paden of recreatieve voorzieningen aanwezig. Recreatie wordt ontmoedigd door routes te blokkeren en er worden borden geplaatst om recreanten te informeren.

In dit hoofdstuk worden parameters opgenomen waarmee de doelen binnen de functieaccenten worden geconcretiseerd. Hierbij wordt tevens de huidige uitganssituatie (de nulmeting) aangegeven. Verder wordt er per gebied ingezoomd om de uitgangssituatie en het beoogde streefbeeld verder toe te lichten.

7.1 Natuurbos

Meerven

Het streefbeeld is een robuust, vitaal en soortenrijk inheems loofbos. Het aandeel grove dennen neemt af ten behoeve van inheemse loofsoorten zoals: zomereik, ruwe berk, lijsterbes en sporkehout.

Korte termijn

De tweede generatie bos ontwikkelt zich verder en neemt het steeds meer de overhand. Het aandeel grove dennen neemt geleidelijk af. Enkele grove dennen sterven af en vormen staand dood hout waar diverse soorten als spechten dankbaar gebruik van maken. De overige dennen worden ouder en het aantal dikke bomen neemt toe. Enkele bomen komen in de aftakelingsfase. De Amerikaanse vogelkers is slechts sporadisch aanwezig en domineert nergens de inheemse vegetatie. Bestrijden van deze soort voorkomt dat deze zich invasief gaat gedragen.

Lange termijn

Er ontwikkelt zich een echte bosbodem als gevolg van de afbraak van het strooisel van loofbomen. De bodem kan meer water vasthouden en het bufferende vermogen van de bodem neemt toe. Het aandeel meereisende loofboomsoorten neemt verder toe. De afname van het aandeel naaldhout heeft een positief effect op de hydrologische situatie doordat loofbos jaarlijks minder water verdampt. Dit heeft een positief effect op het waterpeil van omliggende vennen.

Het aantal dode bomen is sterk toegenomen. Op elke hectare zijn meer dan 15 staande en 15 liggende dode bomen aanwezig. Ook zijn er meer dan 15 dikke bomen per hectare. In het bos hebben natuurlijke processen de overhand en de biodiversiteit is hoog. Windworp en natuurlijke sterfte zorgen voor gaten in het kronendak waardoor spontane verjonging ontstaat. Er zijn bomen van alle leeftijdsfasen aanwezig. Ook is er een goed ontwikkelde struiklaag. Hierdoor is er veel verticale structuur aanwezig. Exoten zoals Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik ondervinden veel concurrentie van inheemse loofboomsoorten. De exoten komen slechts sporadisch voor.

Strijperheg

Het streefbeeld is een broekbos met hoge waterstanden en een sterk natuurlijk karakter.

Korte termijn

De hydrologische situatie verbeterd als gevolg van ingrepen van het Waterschap. De beheerintensiteit is erg laag. Soorten die niet thuishoren in de broekbossen worden geringd waardoor er minder verdamping plaatsvindt.

Lange termijn

De waterstanden zijn hoog en het gebied is ontoegankelijk voor bezoekers. In de broekbossen vindt geen beheer plaats en hebben natuurlijke processen de vrije hand. De aanwezige vegetatie is kenmerkend voor berkenbroekbossen en elzenbroekbossen. Er zijn verschillende verlandingsstadia aanwezig.

Tabel met de huidige kenmerken en met de na te streven kenmerken binnen de natuurbossen

7.2 Multifunctioneel bos

In de multifunctionele bossen spelen natuur, recreatie en houtoogst een rol. Binnen deze bossen wordt de aanwezigheid van uitheemse soorten getolereerd. CO2 vastlegging wordt verhoogt door toepassing van snelgroeiende boomsoorten zoals douglas en Japanse lariks. Het aandeel van deze soorten wordt minimaal in stand gehouden en op een aantal plaatsen vergroot door deze soorten spontaan te laten verjongen en kwaliteitsbomen te handhaven. Het is echter belangrijk dat het bos voldoende divers is en blijft om de klimaatbestendigheid te bevorderen.

Korte termijn

Er vindt om de ca. 5 jaar een houtoogst plaats, waarbij bomen met een goede houtkwaliteit worden geoogst. Er is verjonging aanwezig van inheemse loofboomsoorten, maar ook van exoten met een goede houtproductie. De verjonging van hoog productieve exoten maakt ongeveer 25% uit van de totale verjonging. Door middel van dunningen neemt de menging van het bos steeds meer toe en worden de monoculturen doorbroken. Bomen met een bijzondere (natuur)waarde worden ontzien.

Lange termijn

Op langere termijn bestaat het bos uit diverse boomsoorten en leeftijden. Er is houtkwaliteit aanwezig maar er zijn ook bomen met een hoge natuurwaarde die niet worden geoogst. Door de variatie in leeftijden en boomsoorten is een stabiele mate van houtoogst mogelijk. Bomen worden geoogst wanneer deze geen bijzondere natuurwaarde hebben maar wel waardevol zijn voor de houtindustrie. Door de kleinschalige aanpak krijgt het bos de kans om oud te worden, waarbij het bosklimaat en de bosbodem intact blijven en enkele bomen de kans krijgen om zeer oud te worden. Wel is het belangrijk dat er voldoende verjonging van kwaliteit in het bos aanwezig is om het bos veerkrachtig en oogstbaar te maken voor de toekomst.

In tabel 5 staan de aspecten weergeven met het beoogde verloop en het uiteindelijk beoogde streefbeeld.

Tabel 6 Tabel met de huidige kenmerken en met de na te streven kenmerken binnen de multifunctionele bossen

7.3 Natuurterreinen

Meerven

Korte termijn

Voor alle habitattypen die voorkomen in het Meerven geldt in het Natura 2000 gebied Leenderbos, Groote Heide en de Plateaux als geheel het instandhoudingsdoel “toename oppervlakte en kwaliteit “. In het Meerven kunnen zowel de oppervlakte als de kwaliteit van deze habitattypen vergroot worden. De lopende herstelmaatregelen richten zich ook hierop. Op de heide kan de mate van vergrassing verder teruggedrongen worden door gestuurde begrazing met schapen, op sommige plekken voorafgegaan door maaien. In de vennen die nog niet voldoen aan de basisvereisten van Natura 2000 wordt vermindering van de bedekking van pitrus en pijpenstrootje nagestreefd door de vegetatie kort te maaien. Aan de randen zal het habitattype Vochtige heide zich kunnen uitbreiden.

Lange termijn

Op lange termijn wordt het bos in het centrum van de heide ten noorden van het Diepe Meerven en het Drooge Meerven worden omgevormd naar heide. Dat is ook doeltype op de ambitiekaart op deze plek. Dit komt de kwaliteit van de inliggende en aangrenzende vennen ten goede komen en het betekent een uitbreiding van het habitattype stuifzandheide.

De aanwezige habitattypen zijn vitaal en van een hoge kwaliteit. Het gebied is erg geschikt als leefgebied voor de nachtzwaluw, roodborsttapuit en boomleeuwerik. De vennen vormen geschikte voortplantingswateren voor een groot aantal libellensoorten.

Strijperheg

Korte termijn

De diverse verlandingstadia blijven in stand doordat de vegetatie wanneer nodig terug wordt gezet in successie.

Lange termijn

Alle verlandingsstadia zijn naast elkaar aanwezig. Het aandeel zomereiken is afgenomen. De waterstanden zijn hoog en hebben een natuurlijk verloop.

45 Bunder

Korte termijn

De heide wordt opengehouden. Rondom de heide en het ven wordt een bosrand gevormd.

Lange termijn

De overgangen naar de omliggende bossen is geleidelijk. De bosrand bestaat uit inheemse struiksoorten en is rijk aan insectensoorten. Rondom het ven neemt het aantal grote bomen af waardoor er meer zon het ven bereikt en er minder bladafval

7.4 Recreatie

Meerven

In de delen waar een hoge recreatie intensiteit is toegestaan kunnen recreanten fietsen, wandelen, en paardrijden. Recreanten zijn zich bewust van de aanwezigen natuurwaarden en respecteren deze. De recreatie voorkomt dat zandpaden dichtgroeien en houdt stuifzandvegetatie in stand. Diverse soorten als zandbijen profiteren hiervan. Er zijn voldoende recreatieve voorzieningen aanwezig welke goed worden onderhouden. Routes zijn duidelijk aangegeven en er zijn bankjes aanwezig waar recreanten kunnen uitrusten. Openstellingsborden maken duidelijk wat wel en niet is toegestaan in het gebied.

In de rustgebieden lopen geen routes en er vindt geen recreatie plaats. De rustgebieden zijn met enkele bordjes aangegeven. Er is een informatiebord om recreanten te informeren over de rustgebieden.

Strijperheg

De bossen bij de Strijperheg kennen hoge waterstanden en er loopt geen pad door de bossen. Het gebied is een rustgebied waar vogels kunnen broeden. Er vindt geen recreatie plaats.

45 Bunder

De natuurbegraafplaats binnen deelgebied 45 bunder wordt druk bezocht. Bezoekers maken geregeld gebruik van de gemeentelijke wandelroute. De route wordt goed onderhouden zodat de route duidelijk is aangewezen en er geen gevaarlijke situaties ontstaan.

Hulstbroeken

De recreatiedruk binnen het deelgebied is laag en er zijn geen voorzieningen aanwezig. Omwoners maken gebruik van het bosje voor een korte wandeling.

8.1 Bestrijding ongewenste soorten

Hieronder wordt de aanpak voor bestrijding van de ongewenste soorten per streefbeeld beschreven.

Natuurbos

Binnen de bossen en natuurterreinen met hoofddoel natuur krijgen natuurlijke processen zo veel mogelijk de vrije hand. Ongewenste soorten zullen echter met enige regelmaat worden bestreden om een ongewenste ontwikkeling in de soortensamenstelling te voorkomen. Door een actieve bestrijding in het verleden domineren de exoten momenteel niet. Er wordt gestreefd om het aandeel exoten door middel van bestrijding nog verder terug te brengen tot onder de 1%. Na bestrijding is het van belang om na 5 jaar een controle met eventuele nabehandeling uit te voeren.

Multifunctioneel bos

Dankzij jaarlijkse bestrijding van Amerikaanse vogelkers in het verleden komt de soort ook in de multifunctionele bossen slechts in lage dichtheden voor (figuur 42). Jaarlijkse bestrijding is daarom eenvoudig en voorkomt dat er zaadbronnen van de Amerikaanse vogelkers ontstaan binnen de bossen. Door de soort te bestrijden hebben inheemse loofboomsoorten een grotere kans om zich te vestigen en te verjongen.

De Amerikaanse eik wordt enkel bestreden, zodra de soort zich invasief gedraagt en zorgt voor een ongewenste ontwikkeling in de bossamenstelling. Dit is het geval wanneer de verjonging van de Amerikaanse eik domineert en andere soorten verdringt. Amerikaanse eiken van matige kwaliteit worden verwijderd ten voordele van inheemse loofboomsoorten.

Figuur 42 Kaart met de bedekking van Amerikaanse vogelkers

Natuurterreinen

Op de heide is boomopslag ongewenst. Om de heide in stand te houden is het nodig om jaarlijks opslag van grove dennen, berk en Amerikaanse vogelkers te verwijderen. Binnen deelgebied Meerven op de heide komt tevens de westerse karmozijnbes voor. Deze exoot wordt door vogels verspreid en is vooral aanwezig nabij rustplekken van vogels. De westerse karmozijnbes kan zich invasief gedragen en dient daarom actief te worden bestreden. Bestrijding kan worden uitgevoerd door de ondergrondse delen uit te steken.

Japanse duizendknoop

Binnen deelgebied Hulsbroeken is Japanse duizendknoop waargenomen. Verspreiding van deze invasieve exoot moet worden voorkomen. Wanneer mogelijk dient de exoot te worden verwijderd door de ondergrondse delen af te graven. Waarna er veren worden aangeplant van snelgroeiende schaduwtolerante soorten als gewone esdoorn, tamme kastanje en hazelaar.

8.2 Dunning

Bij de diktegroei van bomen neemt ook de omvang van de boomkroon geleidelijk toe. Bomen staan elkaar dan in de weg voor een volledige ontplooiing van hun kroon. Door het verspreid wegnemen van bomen ontstaat er ruimte in het kronendak. Dit wordt dunning genoemd.

Het oogsten van bomen uit dunning vormt een van de belangrijkste beheeractiviteiten in een bos. Het beïnvloedt de concurrentieverhoudingen tussen bomen en brengt licht in het bos. Zo verandert het de samenstelling van soorten en het brengt structuur (gelaagdheid) in een bos. Met een houtoogst kan de spontane ontwikkeling van het bos worden gestuurd, versneld of onderbroken naar gelang de beheerdoelstelling. Als beheersmaatregel zijn hiermee aldus de volgende doelen gemoeid:

• •

  Verandering van soortsamenstelling van het bos (omvorming, vrijzetten gewenste soorten)

• •

  Het creëren van ruimte en licht waardoor nieuwe leeftijdsgroepen van bomen ontstaan (verbeteren verticale structuur, leeftijdsstructuur).

Na een dunning kunnen de blijvende bomen hun kroon beter ontwikkelen en hun stam zal dikker worden. Houtoogst is in deze fase een verzorgende maatregel die ervoor zorgt dat de aanwas geconcentreerd wordt in een beperkt aantal geselecteerde vitale en goed gevormde bomen. Deze bomen kunnen dik en sterk worden. De dikkere bomen kunnen later geleidelijk geoogst worden en die leveren dan hout van hoge kwaliteit. Dit hout is geschikt om toegepast te worden in langlevende toepassingen (constructie, meubels) waarmee CO2 vastgelegd blijft. Tevens draagt de productie van hout bij aan de financiering van het beheer.

8.3 Verjonging

8.4 Onderhoud natuurterreinen

De heide staat onder druk vanwege de hoge stikstofdepositie waardoor vermesting en verzuring optreedt. Daarnaast is de heide een halfnatuurlijk systeem waarbij menselijk ingrijpen nodig is voor de instandhouding. Vermesting en verzuring heeft als gevolg dat kenmerkende soorten verdwijnen en grassen gaan domineren. Monitoring is nodig om de mate van vermesting, verzuring, en vergrassen te volgen. Wanneer deze factoren een problematische omvang aannemen moet er naar gepaste maatregelen worden gezocht. Beschikbare maatregelen zijn:

• •

  Maaien (om de heide te verjongen en structuur te geven)

• •

  Chopperen (om een deel van strooisellaag te verwijderen)

• •

  Bekalken (om de pH te verhogen en mineralen aan te vullen)

• •

  Begrazen (om de heide te verjongen en structuur te geven)

• •

  Boomopslag verwijderen (om verbossing van de heide te voorkomen)

• •

  Zeven van stuifzand (om het dichtgroeien van het stuifzand te voorkomen)

Om de heide vitaal te houden en structuur te geven is jaarlijkse begrazing gewenst. Het begrazen dringt de vergrassing terug, stimuleert de strooiselafbraak, en verjongt de heide. De gewenste graasdruk is afhankelijk van de aanwezige vegetatie. Bij een hoge mate van vergrassing is een hogere graasdruk gewenst. De vegetatieontwikkeling dient daarom te worden gevolgd en jaarlijks dient de gewenste graasdruk te worden vastgesteld.

Daarnaast dient er aandacht te zijn voor libellen, zeldzame vegetatie, vogels, sprinkhanen en dagvlinders. Wanneer nodig worden maatregelen te getroffen om negatieve effecten te voorkomen of op een positieve ontwikkeling te realiseren.

Er is Natura 2000 subsidie beschikbaar voor het uitvoeren van maatregelen. Maatregelen worden uitgewerkt in een projectplan waarbij de uitvoering maximaal 3 jaar in beslag neemt.

8.5 Recreatie

Recreatieve voorzieningen

Binnen de gebieden die zijn aangewezen als gebieden met een hoge recreatie intensiteit zijn veel recreatieve voorzieningen aanwezig die intensief worden gebruikt. Deze recreatieve voorzieningen dienen daarom goed te worden onderhouden. Het onderhoud bestaat uit onder andere uit het:

• •

  vrijmaaien van de paden;

• •

  onderhouden van de paaltjes die de routes aangeven;

• •

  controleren staat van onderhoud van de bankjes en indien nodig repareren/vervangen

• •

  legen prullenbak

Routes vanuit MTB, fiets- en wandelnetwerk en ruiterroutes worden door de desbetreffende organisatie onderhouden.

In deelgebied 45 Bunder is een gemeentelijke wandelroute aanwezig. Er zijn verder geen recreatieve voorzieningen. Als aanvulling op de bestaande wandelroute is het plaatsen van een bankje of picknick tafel gewenst. In overige gebieden zijn geen recreatieve voorzieningen aanwezig die onderhouden moeten worden. Hier zijn ook geen recreatieve voorzieningen gewenst.

Boomveiligheidscontroles

Het fietspad Bels Lijntje en het fietspad tegen de Somerenseweg worden zeer veel gebruikt. Hier wordt elke 3 jaar een VTA-controle uitgevoerd. Jaarlijks worden alle paden in gebieden met een hoge recreatie intensiteit en de bestaande fiets en wandelroutes in het hele beheer nagelopen. Ook na een zware storm zullen deze gebieden gecontroleerd worden op de veiligheid. De gevaarlijke situaties worden vastgelegd en direct opgelost.

Educatie/voorlichting

Binnen deelgebied Meerven zijn informatieborden aanwezig om recreanten te informeren over de kwaliteiten van het gebied. Deze borden worden onderhouden en wanneer nodig vervangen. Wanneer er ingrijpende maatregelen worden uitgevoerd wordt dit gecommuniceerd. Dit kan via informatiebordjes of via de gemeentelijke website. Ook het inrichten van de rustgebieden wordt goed gecommuniceerd met recreanten. Er worden informatieborden geplaatst om uit te leggen waarom de rustgebieden niet toegankelijk zijn voor recreanten.

Hondenterrein

Op dit moment is er geen recente overeenkomst op papier. Idealiter wordt een overeenkomst opgesteld waarin duidelijke afspraken komen te staan betreft het gebruik van het bosgebied door de hondenvereniging.

Scouting

Er is een overeenkomst met de scouting voor het houden van zomerkampen in de bossen nabij het Meerven. Aangezien deze bossen binnen een Natura 2000-gebied liggen is het belangrijk dat de activiteiten geen negatieve effecten hebben op de beschermde natuur. Het is daarom aan te bevelen om jaarlijks te evalueren of de activiteiten plaats kunnen vinden zonder de natuur te verstoren of beschadigen.

Jacht

Om de doelen uit deze nota te realiseren is het gewenst om de jacht intensiteit te sturen. De jacht kan dan worden ingezet om te gewenste resultaten te behalen. Daarom wordt geadviseerd om deze nota te bespreken met de jagers.

Ongewenste recreatie

Ongewenste recreatie zoals motorcrossers en loslopende honden zijn verboden. Dit vindt momenteel in beperkte mate plaats en zorgt niet voor grote problemen. Door op strategische plekken openstellingsborden te plaatsen, is het voor recreanten duidelijk wat wel en niet is toegestaan. Wanneer ongewenste crosspaden ontstaan worden deze afgesloten, bijvoorbeeld door takhout op het pad te leggen.

Paden opheffen

Een deel van de MTB-route loopt door een, in deze nota aangewezen, rustgebied. Naast dat de mountainbikers broedvogels kunnen verstoren, is er ook een groot risico dat levendbarende hagedissen worden doodgereden. Het betreft een smal mountainbike pad. Met name zwangere levendbarende hagedissen gaan graag op dergelijke paden liggen om op te warmen in de zon. De dieren zijn vaak niet in staat om op tijd te vluchten waar ze worden doodgereden. Om negatieve effecten te voorkomen is het nodig om de MTB-route om te leggen naar een breed zandpad buiten het rustgebied.

8.6 Maatregelen natuurbrandbeheersing

Om ervoor te zorgen dat de kans op een natuurbrand kleiner wordt en de gevolgen van een mogelijke natuurbrand te beperken, zijn er een aantal specifieke maatregelen opgesteld. Zo zullen eens per jaar de toegangswegen van de brandweer gecontroleerd worden. Wanneer deze niet open genoeg meer zijn (4 meter breed en 4 meter hoog), zullen deze worden vrij gesnoeid. Verder dragen de eerder genoemde maatregelen voor verloving en het meer soortendivers maken van het bos bij aan de brandbeheersing. Als laatste dienen de verschillende brandcompartimenten goed onderhouden te worden, zodat deze hun functie behouden.

Alterra. (2022). Verdrogignskartering in natuurgebieden, Proefkartering Strijper Aa.

Anteagroup. (2023). Natuurdoelanalyse Leenderbos , Groote Heide & De Plateaux (136).

Bureau van Nierop. (2003). Bosnota 2003-2013, Gemeente Heeze - Leende.

Bureau van Nierop. (2009). Strijperheg , Vegetatiegericht beheer.

Gemeente Heeze - Leende. (2019). Duurzaamheidsbeleidsplan.

HAS KennisTransfer. (2012). Landschapsontwikkelingsplan Sgôn Heeze - Leende.

idverde Advies. (2021). Groenstructuurplan Heeze - Leende.

Provincie Noord-Brabant. (2017). Natura 2000 Beheerplan Leenderbos , Groote Heide & De Plateaux.