Beleidsregel zonne-energiesystemen op beschermd gebouwd erfgoed Land van Cuijk 2024

Ondertekening

Toelichting beleidsregel zonne-energiesystemen op beschermd gebouwd erfgoed Land van Cuijk

ALGEMEEN DEEL

Inleiding

Ook beschermd gebouwd erfgoed doet mee in de energietransitie en levert daarin een bijdrage, zoals afgesproken in het Nederlands klimaatakkoord. Hierin staat dat de categorie beschermd erfgoed gezamenlijk komt tot een CO2-reductie van 40% in 2030 en 60% in 2040. De gemeente Land van Cuijk is trots op haar beschermd gebouwd erfgoed. Om het erfgoed in gebruik aantrekkelijk te laten blijven, is verduurzaming van dit erfgoed nodig. Zo kan het worden doorgegeven aan nieuwe generaties onder het motto behoud door verduurzaming.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is het gevolg van de aanwijzing tot beschermd gebouwd erfgoed niet om de huidige situatie te bevriezen, maar om nieuwe ontwikkelingen met respect voor het bestaande te integreren. Dit uitgangspunt is ook van toepassing voor het opwekken van zonne-energie. Met het formuleren van beleidsregels voor het opwekken van zonne-energie geeft het Land van Cuijk inwoners en eigenaren inzicht of het opwekken van zonnestroom en/ of -warmte mogelijk is op een bepaalde plek. Een heldere visie met afwegingskaders draagt ook bij aan het draagvlak voor de bescherming van erfgoed.

Om iets te veranderen bij beschermd gebouwd erfgoed is het belangrijk om meer te weten over de achtergrond van dit erfgoed. Dan kan er gerichter rekening worden gehouden met de bijzondere waarden en betekenis ervan. De plaatsing van zonne-energiesystemen hangt nauw samen met de cultuurhistorische waarde of betekenis van het beschermde gebouwde erfgoed. Bij het plaatsen van een zonne-energiesysteem is het belangrijk om die waarde te behouden.

De cultuurhistorische waarden van beschermd gebouwd erfgoed kunnen zitten in allerlei kenmerken van het gebouw en zijn omgeving. Bijvoorbeeld in de oorspronkelijke functie van het gebouw, de toegepaste bouwstijl, de vorm van de plattegrond, de constructie, de gebruikte materialen, de details en afwerking van het gebouw, de indeling en aankleding van het interieur, de technische installaties van het gebouw en in de ligging in de omgeving. De combinatie van deze kenmerken bepaalt de cultuurhistorische waarden. Daarbij kan hoe zeldzaam of ongeschonden het object is een extra rol spelen.

Vóór er wordt gestart met het plaatsen van een zonne-energiesysteem is het belangrijk om informatie te verzamelen over de cultuurhistorische waarden van het beschermde gebouwde erfgoed en zijn omgeving. Niet elk onderdeel van deze gebouwen of gebieden is even waardevol. Als er een duidelijk beeld is van welke waarden het belangrijkste zijn, is het ook duidelijk waar ruimte zit voor ingrepen of veranderingen. Zo wordt bepaald of en waar een zonne-energiesysteem mogelijk is. Om welke ingreep of verandering het ook gaat, voorop staat altijd dat de cultuurhistorische waarden niet onnodig verloren gaat. Deze waarden kunnen verloren gaan door de fysieke gevolgen en door de visuele gevolgen van een ingreep.

Bij een zonne-energiesysteem komt veel kijken. Het is van belang te vermelden dat de duurzaamheid van een gebouw verbeteren en besparen op de energiekosten op vele manieren kan. Daarin zit echter wel een bepaalde logische volgorde. Het is beter om eerst energie te besparen en dan pas energie op te wekken. Deze volgorde levert namelijk het meeste op voor het milieu, de portemonnee en het beschermde erfgoed. Ook verhogen energiebesparende maatregelen vaak het comfort in het pand. Begin daarom nooit zomaar, maar maak eerst een plan. Een geslaagd systeem vereist zorgvuldige keuzes over de plaatsing en het ontwerp van het systeem. Denk vooraf goed na over de plaats en het ontwerp van het systeem. Dit om historisch belangrijke materialen en constructies te ontzien. En om rekening te houden met het aanzicht van het beschermde gebouwde erfgoed en de omgeving.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft haar Advieslijnen voor het plaatsen van zonne-energiesystemen op rijksmonumenten en -beschermde stads- en dorpsgezichten geactualiseerd. Deze advieslijnen gaan in op zonnepanelen-installaties bij, aan en op beschermde rijksmonumenten en -beschermde stads- en dorpsgezichten. Deze advieslijnen zijn betrokken bij het opstellen van deze nadere regels.

ARTIKELSGEWIJS

Enkel die bepalingen die nadere toelichting behoeven worden hieronder behandeld.

Artikel 1. Definities

In dit artikel wordt een aantal begrippen verduidelijkt die in de beleidsregel worden gehanteerd.

Artikel 2 Doel

De plaatsing van zonne-energiesystemen hangt nauw samen met de cultuurhistorische waarden van het beschermde gebouwde erfgoed. Bij het plaatsen van een zonne-energiesysteem is het belangrijk om deze waarden zo min mogelijk aan te tasten. Daarnaast wil de gemeente ook eigenaren van beschermd gebouwd erfgoed de mogelijkheid geven om duurzaamheidsmaatregelen te nemen. Met het formuleren van een beleidsregel voor het opwekken van zonne-energie geeft de gemeente Land van Cuijk eigenaren van beschermd gebouwd erfgoed richtlijnen voor het opwekken van zonne-energie, waarbij de cultuurhistorische waarden zoveel mogelijk in stand kunnen blijven.

Artikel 4. Afwegingskader locatie

De volgorde in de opsomming die hiervoor is opgesteld, geeft aan waar de beste kansen liggen voor het zonne-energiesysteem. Hoe cultuurhistorisch waardevoller of bijzonderder het gebouw of het dak, hoe belangrijker het is om de installatie verderop te plaatsen op het erf of op een minder waardevolle aanbouw of bijgebouw. Het uitgangspunt is om zoveel mogelijk historisch materiaal en de beeldkwaliteit van het beschermd gebouwd erfgoed te behouden. Als gemeente met grote landschappelijke kwaliteit is de wens om ook cultuurhistorisch waardevol groen- en waardevolle tuinaanleg te ontzien. Er wordt dan ook aan de eigenaar gevraagd om een motivering voor een bepaalde situering en waarom voor een bepaalde situering van de panelen is gekozen en welke andere mogelijkheden zijn onderzocht.

Lid 1, sub a

Het doel bij beschermd gebouwd erfgoed is om de cultuurhistorische waarden niet te schaden. Behoud en instandhouding van historische materialen, constructies en beeldkwaliteit zijn dan ook een uitgangspunt. Om die reden heeft het aanbrengen van zonne-energiesystemen op niet-cultuurhistorisch waardevolle bijgebouwen of gebouwdelen zonder cultuurhistorische waarden de eerste voorkeur.

Lid 1, sub b

Zonne-energiesystemen kunnen ook buiten op het erf worden geplaatst. Hoe beter de installatie dan opgaat in zijn directe omgeving, hoe kleiner de visuele gevolgen zijn. Naast de locatiekeuze en systeemgrootte speelt hierbij ook de manier van plaatsen een belangrijk rol. Plaats het zonne-energiesysteem op het erf in een regelmatige rangschikking en maak de installatie niet te hoog. Plaats de installatie laag bij de grond en scherm deze volledig af voor het zicht, bijvoorbeeld door middel van een haag of met ander groen. Plaats deze haag wel op voldoende afstand van het systeem.

Lid 1, sub c

Het aanbrengen van zonne-energiesystemen op niet-zichtbare delen van een dak vanaf openbaar toegankelijk gebied heeft de voorkeur.

Lid 1, sub d

Het in het zicht plaatsen betekent dat het systeem zichtbaar is vanuit de publieke toegankelijke omgeving. Het in het zicht plaatsen van het systeem op beschermd gebouwd erfgoed heeft niet de voorkeur, maar als alternatieven ontbreken, is het in menig geval wel denkbaar indien het zorgvuldig wordt gedaan. Het plaatsen van panelen in het zicht vraagt altijd om een zorgvuldig ontwerp zodat er geen sprake is van een onevenredige aantasting van monumentale waarden in de vorm van een ernstige visuele verstoring en/of schade aan bouwhistorische waarden/materiaal.

Lid 3

Op bijzondere dakvormen wordt plaatsing op dakvlakken uitgesloten. Het betreffen bijvoorbeeld daken:

• -

  met een bijzondere vorm, zoals rond, spits of veelhoekig, of;

• -

  bijzondere of kwetsbare materialen, zoals riet, koper, zink, lood, leien of zeldzame typen dakpannen, of;

• -

  dakpannen in een bijzonder of decoratief legpatroon.

Bijzondere dakvormen zijn vaak minder geschikt voor panelen, omdat deze daar meer opvallen en daardoor eerder een ernstige visuele verstoring vormen. Ook op bepaalde types dakbedekking is het lastig om zonder aantasting van het historisch materiaal of visuele verstoring of andere risico’s (waaronder brandgevaar bij bijvoorbeeld riet) panelen te plaatsen.

Lid 4, sub a

Bijvoorbeeld niet op hoofdbouwen in deze ensembles, op ondergeschikte gebouwen die in zichtassen liggen of goed zichtbaar zijn vanuit de historische groenaanleg, op goed zichtbare plekken in de groenaanleg of zonder een zorgvuldig afgewogen ontwerp dat aansluit bij de omgeving door de locatie, omvang vorm, omringende, streekeigen beplanting en bijvoorbeeld een verdiepte ligging.

Beschermde buitenplaatsen en gebouwen met een historische tuinaanleg vormen bijzondere complexe van groen- en gebouwd erfgoed. De oorspronkelijke aanleg en/ of in de loop der tijd gegroeide situatie heeft bijna altijd een zeer hoge beeld- en ontwerpkwaliteit. Zichtassen spelen er bovendien een belangrijke rol. Zichtbare panelen op de hoofdgebouwen en in de zichtassen van deze ensembles zijn ongewenst.

Voor panelen op ondergeschikte gebouwen geldt dat zij niet in een zichtas of op een in het oog vallende plek mogen liggen en niet goed zichtbaar mogen zijn vanuit de historische tuin- of parkaanleg. Ook bij inpassing van panelen in de groenaanleg geldt dat deze geen visuele verstoring van het beeld mogen opleveren.

Lid 4, sub b

Bijvoorbeeld niet op plekken waar panelen een onevenredig negatief effect hebben op het beeld van het ensemble, of op (daken rond) binnenplaatsen of binnentuinen van complexen van beschermde monumenten.

Beschermd gebouwd erfgoed die onderdeel zijn van een complexbescherming, waarbij meerdere gebouwen of objecten een bescherming hebben, geldt dat de panelen geen verstoring van het ensemble beeld mogen betekenen.

Artikel 5. Keuze systeem

Lid 1

Het is niet toegestaan de opbrengst te maximaliseren door meer panelen te plaatsen dan nodig is voor de energiebehoefte van het beschermd gebouwd erfgoed. Dit vraagt namelijk om het aanbrengen van meer voorzieningen wat een grotere aantasting van (het beeld van) het monument tot gevolg heeft.

Lid 2 t/m 4

Historische materialen op daken zijn door hun vormgeving en uitstraling onmisbaar voor het karakter van het beschermd gebouwd erfgoed. Daarom is het belangrijk het juiste zonne-energiesysteem te kiezen. Daarbij zijn twee vragen van belang: wat zijn de gevolgen voor de oorspronkelijke materialen en constructies? En welk effect heeft dit systeem op het aanzien van het gebied of van het monument en zijn omgeving? Kies voor een systeem dat geen schade oplevert aan het historische materiaal en de visuele aantasting van het erfgoed zo beperkt mogelijk houdt.

Artikel 6. Plaatsing panelen

Lid 2

Zonne-energiesystemen met bijbehorende installaties en kabels en leidingen die geplaatst worden op het erf staan op een minder belangrijke locatie, zoveel mogelijk uit het zicht.

Lid 3, sub a en b

Historische dakbedekkingsmaterialen zijn belangrijk voor de cultuurhistorische waarde en het karakter van het gebouw. Als de panelen worden geplaatst, mag dit zo min mogelijk schade of verlies opleveren voor deze oorspronkelijke materialen. Dit kan alleen met een opbouwsysteem, waarbij panelen als losse onderdelen over het bestaande dak heen worden geplaatst. Ze zitten dan op korte afstand boven de historische dakpannen. Deze manier van plaatsen beperkt de fysieke gevolgen. Het meeste historische materiaal blijft behouden en het systeem is later eenvoudig te verwijderen, zonder veel schade. Het is alleen nodig om op enkele plekken door het dak heen te gaan voor bevestigingshaken, kabels en leidingen. Door de afstand tot de dakpannen kort te houden, blijven ook de visuele gevolgen beperkt. Kies niet voor een inbouwsysteem, waarbij panelen worden ingebouwd in het dak, dus verdiept tussen de dakpannen. Weliswaar oogt dit iets beter, maar dit weegt niet op tegen de grote fysieke gevolgen voor historische daken, omdat alle historische dakpannen verdwijnen op de plek waar u de collectoren of panelen inbouwt. Dit is alleen toegestaan in het historische materiaal al niet meer aanwezig is of er een tekort is aan het historisch materiaal dat tevens niet meer leverbaar is. Het is aan te raden om de afkomende dakpannen te bewaren.

Lid 3 c t/m h en lid 5 sub a t/m g

De manier waarop de panelen zijn gegroepeerd (het legplan) heeft grote invloed op de mate van verstoring. Door te kiezen voor een legplan met een zo rustig mogelijk beeld – in veel gevallen zal dit een aangesloten rechthoekig vlak zijn - blijft de visuele verstoring beperkt. Door voldoende afstand te bewaren tussen de panelen en de dakranden en goot blijft er ook nog wat historisch materiaal van het dak zichtbaar. Om het beeld zo rustig mogelijk te houden dient in het legplan rekening gehouden te worden met cultuurhistorische waardevolle dakelementen, als schoorstenen, dakkapellen e.d.

Lid 3, sub e

Bij panelen in het zicht bij repeterende woonblokken en woonrijen dienen de locatie, groepering en het soort paneel op het dakvlak op elkaar afgestemd te zijn. Het eerste initiatief voor panelen op een woonblok of een woonrij is leidend voor volgende initiatieven.

Lid 4, sub b

Om het verstorende beeld van de panelen op het beschermde erfgoed zo terughoudend mogelijk te houden kan er gekozen worden voor panelen afgestemd op de kleur van het dakvlak (bv. rode panelen op een rood dakvlak) of voor panelen in een zwarte kleur, all black, zonder patronen. Randen en profielen zijn in dezelfde kleur als het paneel.

Lid 5, sub c

Dit betreft een ‘oost-west’ opstelling of een ‘zuid’ opstelling, zolang deze maar gerangschikt is in regelmatige rijen op het platte dak.

Lid 5, sub h

Om het verstorende beeld van de panelen op het beschermde erfgoed zo terughoudend mogelijk te houden wordt er in de basis gekozen voor panelen afgestemd op de kleur van het dakvlak (bv. rode panelen op een rood dakvlak). Randen en profielen zijn in dezelfde kleur als het paneel. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan worden afgeweken naar panelen in een zwarte kleur, all black, zonder patronen. Randen en profielen zijn in dezelfde kleur als het paneel.

Artikel 8 Indieningsvereisten

Bij een reguliere aanvraag omgevingsvergunning kunnen diverse stukken worden opgevraagd door de gemeente. Dit leidt in sommige gevallen tot extra kosten. Om te voorkomen dat de kosten buitenproportioneel worden, heeft het college van burgemeester en wethouders een lijst opgesteld met aan te leveren stukken. Op de technische tekeningen na, zoals genoemd in lid 3, zijn alle stukken voor eigenaren voorhanden of op te zoeken. Voor een situatietekening op schaal van de bestaande toestand kan bijvoorbeeld een uittreksel uit het Kadaster worden gebruikt. Een offerte voor het plaatsen van panelen is voor het uitvoeren van deze duurzaamheidsmaatregel vrijwel altijd noodzakelijk.

De toetsing van aanvragen omgevingsvergunningen voor het plaatsen van panelen wordt uitgevoerd door de Adviescommissie Omgevingskwaliteit, waarbij een lid deskundig op het gebied van monumentenzorg is betrokken. Dit is de gangbare werkwijze voor aanvragen omgevingsvergunningen bij beschermd gebouwd erfgoed.

Artikel 10. Afwijken van de criteria

In de beleidsregel is rekening gehouden met de op dit moment aanwezige opties ten aanzien van zonne-energiesystemen. Door de snelle ontwikkelingen kan het zijn dat er na de vaststelling van deze beleidsregel een systeem op de markt komt, wat tevens geschikt is voor gebruik op beschermd gebouwd erfgoed. Met dit artikel wordt een dergelijk systeem, onder voorwaarden, niet per definitie uitgesloten.