Beleidsplan Mensenhandel 2024 – 2027

1.3. Gemeentelijke rol

De rol van gemeenten is gebaseerd op zowel nationale als internationale wet- en regelgeving 2. Op nationaal niveau zijn er in 2018 landelijke afspraken gemaakt in het Interbestuurlijk Programma (IBP)3 . De afspraken uit het IBP met betrekking tot mensenhandel zijn opgenomen in het Nationaal Actieplan ‘Samen tegen Mensenhandel’.

Hierin is bepaald dat elke gemeente beleid moet hebben om mensenhandel tegen te gaan. Ter ondersteuning hiervan heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het Kompas Mensenhandel ontwikkeld. Daarnaast is in het Integraal Veiligheidsplan Veluwe Noord 2024 – 2027 Ondermijning opgenomen als één van de speerpunten. Mensenhandel is hiermee, als één van de vormen van ondermijning, ook een speerpunt voor de regio Veluwe Noord.

De gemeentelijke rol is uiteen te zetten in vier verschillende rollen die elkaar kunnen versterken in de aanpak van mensenhandel. Deze rollen zijn door de Nationaal Rapporteur Mensenhandel als volgt benoemd:

• 1. Signaleerder: gemeenten staan het dichtst bij de bevolking en zijn daardoor de oren en ogen in de samenleving waarbij signalen van mensenhandel opgevangen kunnen worden.

• 2. Beleidsmaker: gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen van een plan voor een sluitende aanpak, waarin alle gemeentelijke taken worden opgenomen.

• 3. Regisseur van de integrale aanpak: gemeenten zijn met hun taken en verantwoordelijkheden de partij om de regie te nemen en samenwerking te bevorderen.

• 4. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de opvang van en hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel.

Haaldelict

Mensenhandel is een zo genoemd ‘haaldelict’, dat zich vaak onder de radar afspeelt. Slachtoffers kunnen of durven zelf geen aangifte te doen en opsporingsinstanties zoals de politie moeten zelf actief op zoek naar de slachtoffers (en daders). De opsporingsdiensten zijn daarbij afhankelijk van verschillende professionals uit allerlei domeinen die signalen van mensenhandel kunnen oppikken en ook bereidwillig zijn om dit te doen. Juist ook omdat slachtoffers zichzelf vaak niet zien als slachtoffer of ontkennen - door angst of schaamte - dat er sprake is van uitbuiting. De angst van slachtoffers, de lage aangiftebereidheid, de beperkte pakkans van de daders, het gebrek aan kennis over signalen bij de professionals in allerlei domeinen zorgen er allemaal voor dat er nauwelijks zicht is op de werkelijke omvang van deze ernstige vorm van criminaliteit. Bij dit soort delicten geldt vaak ‘Hoe meer je gaat zoeken, hoe meer je zult vinden’

In dit hoofdstuk is de blik op de komende jaren (2024 – 2027)4 gericht. Wat willen we in deze periode bereiken met het beleid om mensenhandel in onze regio aan te pakken. En hoe gaat we dit concreet realiseren. Het hoofddoel is dat wij een gemeente zijn waar uitbuiting nauwelijks voorkomt en adequaat wordt aangepakt. Voor dit doel zijn de volgende ambities opgesteld.

Ambitie 1 – Meer zicht op de aard en omvang van mensenhandel

Omdat mensenhandel een haaldelict is, is er beperkt zich op de aard en de omvang van het fenomeen.

Om zicht op mensenhandel te krijgen en te behouden is het van belang dat men elkaar blijft informeren en beschikbare informatie met elkaar blijft delen voor zover dit mogelijk is binnen de geldende wet- en regelgeving en convenanten. Informatie over mensenhandel is niet alleen beschikbaar bij veiligheidspartners maar ook bij zorgpartners, maatschappelijke organisaties en andere private partijen.

Een belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen en behouden van zicht op mensenhandel hangt vooral samen met een adequate signalering en het melden van signalen.

Ambitie 2 – Slachtofferschap voorkomen

Er zijn risicofactoren die mensen kwetsbaar of kwetsbaarder maken. Mensenhandelaren kunnen hier misbruik van maken. Dit kunnen bijvoorbeeld individuele, familiaire of sociaaleconomische factoren zijn. Individuele factoren zijn bijvoorbeeld leeftijd, gezondheid of handicaps, verminderde geestelijke weerbaarheid, een licht verstandelijke beperking of het ontbreken van een sociaal netwerk. Los van specifieke factoren zijn minderjarigen altijd kwetsbaar door hun jonge leeftijd. Buitenlandse slachtoffers kunnen kwetsbaar zijn doordat ze geen juridische (verblijfs)status hebben of de taal niet spreken. Bij familiaire risicofactoren kan het gaan om een instabiele gezinssituatie of financiële problemen.

Sociaaleconomische factoren spelen een rol als slachtoffers in een economisch zwakke positie zitten en weinig perspectief hebben op verbetering daarvan, bijvoorbeeld omdat ze geen toegang tot onderwijs hebben. Een opeenstapeling van ongunstige omstandigheden kan mensen sterk afhankelijk maken, bijvoorbeeld onderbetaling, te lange werktijden, slechte huisvesting (tegen een hoge prijs), intimidatie en de koppeling van werk en huisvesting. In het laatste geval betekent verlies van werk ook verlies van woonruimte. Dit kan ook overlast met zich meebrengen vanwege overvolle woningen of dakloos geraakte arbeidsmigranten.

Mensen die werk doen bij iemand anders in huis kunnen bijzonder kwetsbaar zijn voor uitbuiting. Dit geldt bijvoorbeeld voor (zorg) au pairs waarbij er sprake kan zijn van afhankelijkheid van de werkgever voor huisvesting en een verblijfsvergunning. Slachtoffers van uitbuiting hebben er niet altijd belang bij om informatie te verstrekken over mogelijke wanpraktijken. Ongeschoold of laaggeschoold werk, lage lonen en onbekendheid met de Nederlandse wet- en regelgeving vormen in ieder geval een voedingsbodem voor uitbuiting.

Ambitie 3 – Adequaat signaleren en melden

Omdat mensenhandel een haaldelict is moeten organisaties zelf actief op zoek naar slachtoffers. De opsporingsinstanties zijn gebaat als samenwerkingspartners actief signaleren op tekenen van mensenhandel. Om deze signalen te zien moet men weten hoe deze eruit zien en te herkennen zijn. Vervolgens dient men deze signalen te melden zodat er vervolgens actief op gehandeld kan worden en slachtoffers uit hun uitbuitingssituatie gehaald kunnen worden.

Medewerkers

Veel medewerkers van de gemeenten kunnen op verschillende momenten in aanraking komen met signalen van mensenhandel. Dit geldt onder andere voor mensen in de volgende functies:

• •

  Baliemedewerkers;

• •

  Handhavers en toezichthouders;

• •

  Gebiedsregisseurs;

• •

  Gespreksvoerders leerplicht, WMO, Jeugd en participatie;

• •

  Vergunningverleners.

Meldpunt ondermijning

Signalen kunnen gemeld worden door medewerkers bij het Meldpunt Ondermijning van de gemeente. Deze zullen vervolgens, na te zijn beoordeeld en gewogen, meegenomen worden naar het Lokaal Ondermijningsoverleg om verder handelingsperspectief te bespreken.

Bewustwording

Mede naar aanleiding van de weerbaarheidsscan die uitgevoerd is door het RIEC Oost-Nederland5 willen de gemeenten acties ondernemen omtrent de bewustwording op het thema ondermijning, waar mensenhandel ook een vorm van is.

KNMG Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling 6

Professionals in de sectoren gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp en justitie werken kunnen gebruik maken van de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling, aan deze meldcode is ook mensenhandel toegevoegd. De Meldcode helpt professionals mensenhandel te signaleren, slachtoffers te ondersteunen en eventueel een melding te maken.

Ambitie 4 – Bestrijding van mensenhandel

Bij de aanpak van mensenhandel zijn verschillende partijen betrokken. Deze zullen moeten samenwerking om tot een goede, sluitende aanpak te komen.

Lokaal ondermijningsoverleg

De gemeenten hebben periodiek een lokaal ondermijningsoverleg dat wordt geïnitieerd door de medewerker die belast is met de aanpak van ondermijning. Hier sluiten deelnemers van de politie en het Regionaal Informatie- en Expertise Centrum (RIEC) aan. Indien nodig worden, afhankelijk van de signalen, andere partijen uitgenodigd. Dit kunnen bijvoorbeeld de aandachtsfunctionaris mensenhandel, omgevingsdienst of andere partijen zijn. Vanuit het lokaal ondermijningsoverleg kan een signaal opgeschaald worden naar een casus dat wordt besproken op het infoplein onder het RIEC-convenant. Afhankelijk van de uitkomst van het onderzoek kunnen er acties opgezet worden, zoals bijvoorbeeld een integrale controle.

Controles

Er kunnen integrale controles uitgevoerd worden op bijvoorbeeld locaties waar veel arbeidsmigranten verblijven of bij branches die kwetsbaar zijn voor mensenhandel. Waar mogelijk en nodig wordt bestuurlijk opgetreden door bijvoorbeeld woningen te sluiten, een last onder dwangsom of andere bestuurlijke maatregelen op te leggen.

Landelijke Aanpak Adreskwaliteit

De gemeenten nemen deel aan de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit waarbij er op basis van data verdachte signalen in beeld komen. Afhankelijk van de kern van de melding wordt bekeken wat er nodig is om het signaal af te handelen. Er wordt een overweging gemaakt of administratief onderzoek volstaat, een huisbezoek nodig is of dat samenwerking met overige partners noodzakelijk is. Bij inschrijvingen waarbij het gebruiksdoel anders is dan een woonadres, wordt melding gemaakt bij het team die dit kan oppakken. Zo ook als sprake is van vermoedelijk illegale kamerverhuur of huisvesting van arbeidsmigranten.

Wet Bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur ( Bibob )

Door middel van de wet Bibob voorkomt de gemeente dat de overheid onbedoeld criminele activiteiten faciliteert door vergunningen, subsidies of andere beschikkingen te verstrekken. Zo kan de gemeente besluiten om een vergunning, subsidie en of andere aanvraag niet af te geven of in te trekken wanneer er ernstig gevaar bestaat dat er met het aangevraagde criminele activiteiten worden uitgevoerd.

Prostitutie

Binnen de gemeenten is de optie voor een vergunde seksinrichting of een escortbedrijf niet ingevuld. Er is hierdoor dus geen sprake van een vergunde sector.

Ambitie 5 – Zorg en opvang voor slachtoffers

De zorg en opvang voor slachtoffers is een belangrijk component in de aanpak van mensenhandel. Voor slachtoffers is het vaak erg moeilijk om hulp te vragen uit angst voor de daders, waarvan zij afhankelijk zijn. Wanneer er niets te bieden is aan de slachtoffers in de vorm van veilige opvang, ondersteuning en hulpverlening zullen zij zichzelf niet melden. Ook voor professionals die signalen van mensenhandel of uitbuiting willen doorgeven, is het belangrijk dat zij weten dat er adequaat op gereageerd wordt. Op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) en de Jeugdwet zijn gemeenten verantwoordelijk voor passende opvang, ondersteuning en nazorg voor slachtoffers van mensenhandel.

In het VNG Kader7 wordt dit deelonderwerp beschreven met daarbij de volgende punten:

• 1. De gemeente neemt haar organisatorische en financiële verantwoordelijkheid voor de zorg en opvang van slachtoffers van mensenhandel serieus, ook waar de opvang regionaal of landelijk is georganiseerd.

• 2. De gemeente heeft zorgcoördinatie voor slachtoffers geregeld met aandacht voor casemanagement en werkt aan het opbouwen en onderhouden van een regionaal en landelijk netwerk en het geven van voorlichting en preventie.

• 3. De ingekochte opvang en hulpverlening voldoet aan kwaliteitscriteria.

Gemeenten kopen de zorgcoördinatie voor de hele regio in bij de organisatie Moviera. Deze organisatie behartigt de belangen van de slachtoffers en coördineert de zorg vanuit het slachtoffer. Door middel van landelijke samenwerking met de verschillende partners zijn de zorgcoördinatoren van Moviera goed geïnformeerd over de ontwikkelingen en hebben zij kennis van alle vormen van uitbuiting en de signalen.

Daarnaast is er nog een zorgcoördinator van MEEsamen beschikbaar voor slachtoffers van jeugdprostitutie onder de 24 jaar. Ook Veilig Thuis en Jeugdbescherming Gelderland kunnen hierbij betrokken worden.

Het Meldpunt Mensenhandel en Jeugdprostitutie dat ondergebracht is bij Veilig Thuis Noordoost Gelderland is beschikbaar voor preventie, advies en (het regelen van) de opvang van slachtoffers.

Sekswerkers zijn vaak extra kwetsbaar door het stigma op prostitutie. In de regio Noordoost Gelderland is een uitstapprogramma prostitutie beschikbaar voor sekswerkers. Hiervoor werken de organisaties Rebelz, het Scharlakenkoord en Moviera samen om prostituees te begeleiden naar een leven zonder prostitutie.

Tot slot kan er advies ingewonnen worden bij het Centrum Seksueel Geweld. Hoewel deze organisatie vaak in beeld komt bij huiselijk geweld en seksuele misdrijven, kan de organisatie ook bij mensenhandel advies geven in de aanpak en zorgverlening.

Ambitie 6 – Samenwerken

De aanpak kunnen gemeenten niet alleen bewerkstelligen. Diverse organisaties op het gebied van zorg en veiligheid dienen elkaar goed weten te vinden. Mensenhandelaren houden zich daarbij niet aan gemeentegrenzen en het samenwerken met gemeenten in de regio en de regionale partners is daarom van belang.

Werkgroep Integrale Veiligheid

De Werkgroep Integrale Veiligheid is een samenwerking tussen de gemeenten Nunspeet, Hattem, Oldebroek, Epe, Heerde en Elburg. Daarnaast zijn ook de Politie en het Openbaar Ministerie vertegenwoordigd in deze werkgroep waar samengewerkt wordt op het gebied van veiligheid, ondermijning en daarmee ook mensenhandel. Door de aanpak van mensenhandel op elkaar afstemmen kan ook een waterbedeffect 8 in de regio voorkomen worden.

Lokaal Ondermijningsoverleg

Zoals eerder besproken heeft iedere gemeenten een lokaal ondermijningsoverleg. Tijdens deze overleggen wordt samen met de relevante partners gesproken over signalen in de gemeente.

Regionale Informatie- en Expertise Centrum (RIEC)

Het RIEC is de aangewezen instantie om te zorgen dat gemeenten in de regio kunnen beschikken over de benodigde kennis en expertise om mensenhandel aan te kunnen pakken. Daarnaast kan er, binnen de kaders van het RIEC-convenant, casuïstiek vanuit de gemeenten met landelijke partijen besproken worden.

MMA

Alle gemeenten zijn aangesloten bij Meld Misdaad Anoniem (MMA). Op deze wijze worden anonieme meldingen uitgezet naar relevante partners, afhankelijk van de inhoud van de melding. Deze partners kunnen vervolgens gezamenlijk bespreken hoe deze melding opgepakt wordt.

Overige partners

Naast bovengenoemde samenwerkingen zijn er meer actoren die hun expertise kunnen leveren in de aanpak van mensenhandel. Zo werken de gemeenten samen met ondermijningsspecialisten van de politie en het Team Mensenhandel van de politie. Daarnaast Wordt op het gebied van de zorg samengewerkt met onder andere Moviera, Veilig Thuis, Rebelz en MEEsamen.