Beleidskader Sterke Sociale Basis Gemeente Maashorst

Met trots presenteer ik het beleidskader Sterke Sociale Basis. Dit kader geeft invulling aan de ambitie uit het strategisch beleidskader sociaal domein, waarbij wordt ingezet op het volwaardig mee kunnen doen van onze inwoners aan de samenleving. Het is onze wens dat iedereen in de wijk of kern de mogelijkheid heeft om deel te nemen aan ontmoetingen en activiteiten, ondersteund door een hechte sociale gemeenschap waarin mensen elkaar kennen, voor elkaar zorgen en elkaar helpen, bijgestaan door professionele ondersteuning waar dat nodig is.

De afgelopen jaren is onze samenleving steeds individualistischer geworden. Daarom is het belangrijker dan ooit om te investeren in een sterke sociale basis. Dit is het fundament van een gezonde en veerkrachtige samenleving. Het is het netwerk van relaties, waarden en normen dat mensen met elkaar verbindt en zorgt voor een gevoel van saamhorigheid en wederzijdse steun.

De meeste mensen voelen zich vooral thuis in het gebied waar zij wonen. Daarom is het essentieel om gebiedsgericht te werken, zodat we investeren in netwerken waar mensen vertrouwd mee zijn. We willen dat onze inwoners zich veilig en verbonden voelen met elkaar, zodat ze weten dat ze er niet alleen voor staan en dat ze op anderen kunnen rekenen in moeilijke tijden.

Daarom richten we ons vanaf nu op onze basis, onze Sterke Sociale Basis. Door de komende jaren kennis, ervaring en betrokkenheid te bundelen, willen we een samenleving creëren waarin inwoners elkaar ondersteunen en waar 'samenredzaamheid' centraal staat. Dit kunnen we als gemeente niet alleen en ook inwoners kunnen dit niet alleen. Een gelijkwaardige samenwerking tussen bewoners, vrijwilligers en professionals op het gebied van zorg en welzijn is hiervoor van groot belang. Door al deze krachten te bundelen, kunnen we het verschil maken.

Deze samenwerking is één van de bouwstenen en oplossingsrichtingen uit het beleidskader die ons gaat helpen om het fundament voor die sociale basis verder uit te breiden en te verstevigen. De sterke sociale basis is niet opeens af en zal zich de komende jaren blijven ontwikkelen. Kleine stapjes kunnen uiteindelijk groot verschil maken in de kracht van onze samenleving. Laten we deze weg dus samen met elkaar bewandelen, zodat we zorgen voor meer verbondenheid in onze gemeente.

Ramona Sour

Wethouder Zorg en Welzijn gemeente Maashorst

1.1 Waarom een sterke sociale basis?

We streven naar een samenleving waarin iedereen mee kan doen en waarin inwoners zorg hebben voor elkaar en naar elkaar omkijken. De afgelopen jaren is er echter veel veranderd in onze samenleving. De volgende ontwikkelingen maken dat het investeren in een meer zorgzame en zelfredzame samenleving noodzakelijk is:

…Omdat ons zorgstelsel onder druk staat

Veranderende zorgvraag en stijgende kosten

We zien dat de zorgvraag rondom ouderen en mensen met een stapeling van problemen toeneemt én verandert. Meer mensen worden oud en mensen worden ouder. Noordoost-Brabant telt relatief veel inwoners van 45 jaar en ouder. De grijze druk (het aantal 65-plussers ten opzichte van het aantal inwoners tussen 19 en 65 jaar) stijgt in Noordoost-Brabant harder dan in Nederland. Het ouder worden gaat gepaard met chronische ziektes en aandoeningen, zoals COPD, artrose en (vooral) dementie. Als gevolg hiervan wordt de vraag naar ondersteuning de komende jaren complexer.

Daarnaast hebben meer mensen te maken met een stapeling van problemen. Denk aan psychosociale en psychiatrische problematiek, verslaving, licht verstandelijke beperking, eenzaamheid, armoede, schulden, gebrekkige huisvesting etcetera. Deze groep wordt meer zichtbaar in de huidige woon-, energie- en koopkrachtcrisis. Het gaat om individuen én gezinnen. Vaak is er sprake van concentratie in bepaalde wijken. Soms gaat dit de draagkracht van een wijk te boven. De vraag naar ondersteuning en zorg vanuit deze groep wordt complexer. Meerdere domeinen en sectoren zijn betrokken. Het Sociaal Cultureel Planbureau meldde in oktober 2021 dat maar liefst 27% van de Nederlanders kampt met een stapeling van problemen.

De zorgvraag verandert ook door een verandering in de maatschappelijke opinie over zorg. We willen dat inwoners (mits verantwoord) zo lang mogelijk prettig thuis blijven wonen met passende ondersteuning en zorg. We willen dat mensen met een psychische kwetsbaarheid of een verslaving met passende ondersteuning en zorg weer prettig thuis kunnen wonen.

Met deze veranderende zorgvraag stijgen ook de zorgkosten. Zo is onderzocht, door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), dat vanaf de decentralisaties (2015) tot en met 2020 de uitgaven voor het sociaal domein landelijk stegen met meer dan 5 miljard euro. Dat was een stijging van zo’n 30%. Een einde aan die groei of zelfs een afname is niet in zicht, zeker in het licht van de huidige economische, maatschappelijke en demografische ontwikkelingen. Zo stijgen de Wmo kosten bij gemeenten door de dubbele vergrijzing en de stijgende zorgvraag, dit naar verwachting met 7% per jaar. Ook binnen de jeugdzorg zien we een stijging in de kosten.

Krapte op de arbeidsmarkt

Vergrijzing en de resulterende schaarste qua zorgcapaciteit is een landelijke opgave. In de regio Noordoost-Brabant is de stijging van het aantal ouderen echter groter dan landelijk gemiddeld het geval is. Tevens daalt het potentieel van inzetbare inwoners van 20-64 jaar in onze regio harder dan landelijk gemiddeld (de zogenaamde ‘dubbele vergrijzing’). De verwachting voor de regio is dat de personeelstekorten in zorg- en welzijnsorganisaties de komende jaren verder stijgen en dat dit beeld doorzet in de periode tot 2040. Dat maakt dat we in Noordoost-Brabant een extra urgente opgave hebben hoe om te gaan met de toenemende druk op de zorg.

Cultuurverandering

De Nederlandse zorg staat dus onder druk. Mensen vertrouwen erop dat er zorg voor hen beschikbaar is, wanneer zij die nodig hebben. Juist deze toegankelijkheid is in het geding. Dit is vooral te zien in de ouderenzorg, de huisartsenzorg, de jeugdzorg en de GGZ. Tegelijkertijd zien we een afnemend mantelzorgpotentieel en meer overbelaste mantelzorgers. Dit leidt tot een grotere druk op de formele zorg.

De verwachting is dat dit probleem de komende jaren groter wordt. Het is daarom belangrijk dat er een gedragsverandering en nieuwe manier van werken plaats gaat vinden onder zowel inwoners als professionals in het zorgstelsel en daarbuiten. We moeten tot de realisatie komen dat de mate van zorg die de afgelopen decennia als normaal werd beschouwd niet meer geleverd kan worden. Niet de ziekte moet daarom centraal staan, maar vooral de mens en wat deze wel nog kan (positieve gezondheid). Ook moeten we ons beseffen dat het leven soms gepaard gaat met tegenslagen en dat daar niet per se zware zorg op ingezet hoeft te worden (normaliseren).

De zorg van vroeger is niet meer de zorg van vandaag en zeker niet die van morgen. De beste zorg is de zorg die niet gegeven hoeft te worden. Dat betekent onder andere dat een gezonde leefstijl van inwoners belangrijk is. Dit voorkomt niet alleen ziekten en ongemakken, maar heeft op de langere termijn ook een beter effect dan een medische behandeling. En zodra er dan wel een ondersteuningsvraag is dan geldt daarvoor in veel gevallen, mits zij vroegtijdig in beeld zijn, dat deze opgepakt kunnen worden door de samenleving. Zodat voor diegene die écht professionele zorg nodig heeft, de zorg toegankelijk blijft.

We willen de beweging naar een vitale, behulpzame samenleving versterken. Waarbij mensen in eerste instantie elkaar helpen en naar elkaar omkijken. Daarbij ondersteund door professionals als dat nodig is. Denk daarbij aan laagdrempelige inlooppunten, zelfhulpgroepen, meer informele ondersteuning en zorg, maar ook aan het stimuleren en faciliteren van een gezond en actief leven.

Er is een verandering nodig van ‘zorgen voor mensen’ naar ‘zorgen met mensen’.

…Omdat de maatschappij steeds complexer wordt

De maatschappij is de afgelopen jaren snel veranderd door een grote diversiteit aan ontwikkelingen; de enorme stijging van de energieprijzen en de kosten voor huur en levensonderhoud, een toename van het aantal vluchtelingen dat in onze gemeente een veilig heenkomen zoekt, de vergrijzing en de daarmee verbonden tekorten op de arbeidsmarkt. Maar ook een gebrek aan vrijwilligers die zich voor langere tijd willen verbinden aan de zwaardere opgaven. De druk op de woningmarkt blijft onverminderd hoog: ouderen wonen langer thuis en voor jongeren is het vinden van woonruimte met de huidige schaarste en hoge prijzen heel moeilijk geworden.

Door deze ontwikkelingen zijn de verschillen in de samenleving gegroeid en zien we dat inwoners in een kwetsbare positie hierdoor het hardst worden geraakt. Bij hen is vaak sprake van een stapeling van de effecten van deze ontwikkelingen. Door inflatie wordt het dagelijks leven steeds duurder. Dagelijkse zorgen over geld veroorzaken stress, wat weer directe gevolgen heeft op de gezondheid en op het doen- en denkvermogen. De eenzaamheid is toegenomen en de mentale gezondheid van inwoners is een punt van aandacht. Zonder digitale vaardigheden is het regelen van dagelijkse zaken vrijwel onmogelijk, terwijl digitalisering ervoor zorgt dat fysieke ontmoeting en contact minder vanzelfsprekend zijn. Digitalisering vraagt ook om extra aandacht voor digitale weerbaarheid. Als ouders en opvoeders onder grote druk staan, heeft dat ook gevolgen voor het opgroeien van kinderen. Dit alles heeft ook gevolgen voor de leefbaarheid in onze kernen/wijken waar we zien dat problemen samenkomen en de verschillende tussen groepen inwoners toenemen.

…Omdat beleidsontwikkelingen en akkoorden vragen om een sterke sociale basis

Bovenstaande ontwikkelingen spelen landelijk. Niet voor niets heeft de Rijksoverheid de afgelopen periode nieuw beleid en bijbehorende maatregelen ontwikkeld waarmee ze ook op langere termijn de zorg toegankelijk willen houden voor degene die het echt nodig hebben. Dit door juist de focus te leggen op preventie en het vroegtijdig ondersteunen bij zorg en hulp voordat problemen groter worden.

Een aantal belangrijke beleidsontwikkelingen en akkoorden die zich hierop focussen zijn:

Gezond en Actief Leef Akkoord

Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is een akkoord dat is opgesteld tussen de rijksoverheden, gemeenten (VNG) en zorgverzekeraars. Het doel van het akkoord is het bereiken van een gezonde generatie in 2040. Om dit te bereiken zijn zeven subdoelen geformuleerd; gericht op het terugdringen van gezondheidsachterstanden, een gezonde fysieke leefomgeving, een gezonde leefstijl, mentale weerbaarheid en mentale gezondheid, vitaal ouder worden en het versterken van de sociale basis.

Met de sterke sociale basis gaat het om het goed aansluiten bij de leefwereld van mensen en ondersteuning daarop aan te passen, om zo preventief te kunnen werken. Los van deze instrumentele insteek gaat het versterken van de sociale basis ook over de gemeenschap en sociale samenhang in steden, dorpen en wijken.

Integraal Zorg Akkoord

Om de zorg de komende jaren voor iedereen toegankelijk, van goede kwaliteit en betaalbaar te kunnen houden, is in september 2022 het Integraal Zorgakkoord (IZA) ondertekend. Dit is een gezamenlijke aanpak tussen gemeenten VWS en zorgverzekeraars voor de komende vier jaar vanuit de partners in het medisch domein en sociaal domein (VWS, 2022).

In het regioplan IZA Noordoost Brabant staan 6 prioritaire opgaven van onze regio beschreven:

• ■

  Cultuurverandering;

• ■

  Veranderende zorgvraag;

• ■

  Verminderen van krapte op de arbeidsmarkt;

• ■

  Verbeteren van doorstroom in de zorgketen;

• ■

  Gezondheidsverschillen;

• ■

  Meten en monitoren van impact.

Om de zorg betaalbaar te houden zijn onder meer afspraken gemaakt over het investeren in gezondheid en in preventie breed inclusief een sterke sociale basis.

Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen

Met het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) is een beweging gestart om de ondersteuning en zorg voor ouderen toekomstbestendig te organiseren. De beweging draagt bij aan de transitie in wonen, ondersteuning en zorg voor ouderen. De eerste actielijn uit het WOZO, vitaal ouder worden, vergt ook acties in het gemeentelijk domein gericht op preventie. Hiervoor zijn afspraken in het GALA opgenomen en in de gemeentelijke beleidsprogramma’s ‘Wonen en Zorg’ en ‘Gezond en gelukkig oud worden in Maashorst’.

Hervormingsagenda Jeugd

In de periode 2023-2028 wordt met de Hervormingsagenda Jeugd gewerkt aan een breed maatschappelijke agenda gericht op het structureel verbeteren van de kwaliteit en beschikbaarheid van passende jeugdhulpverlening voor kinderen en gezinnen en de lange-termijnhoudbaarheid van het jeugdstelsel. Preventie is daarbij een belangrijke sleutel.

Jeugdigen en hun ouders moeten voor jeugdhulp laagdrempelig en dicht bij huis terecht kunnen bij stevige lokale teams die waar nodig ook zelf passende en samenhangende basishulp bieden: zowel licht als zwaarder en zowel kort als langdurig (bijvoorbeeld ook langdurige lichtere hulp). Waar nodig wordt opgeschaald naar specialistische hulp. Voor het op- en afschalen van hulp is het nodig dat lokale teams worden versterkt met voldoende kennis van, en verbinding met, specialistische hulp. Hiervoor maken we een beweging naar de voorkant. Hiermee is lokaal al een start gemaakt met de invoering van het Team Preventie Jeugd. De sterke sociale basis borduurt hierop voort.

Doordecentralisatie beschermd wonen

De komende jaren vindt er een transformatie plaats van Wmo Beschermd Wonen naar beschermd thuis.

Beschermd thuis staat voor een beweging die zorgt voor inclusief wonen en passende ondersteuning voor inwoners met een psychische kwetsbaarheid die beschermd wonen nodig hebben maar dan in hun eigen thuisomgeving.

De focus ligt op het versterken van de participatie en zelfregie van inwoners en het bevorderen van hun herstel. Dit betekent dat naast wonen, er aandacht moet zijn voor de gezondheid, het inkomen, de dagbesteding (activiteiten en (vrijwilligers-)werk) en de relaties. Dit vraagt een stevige sociale basis.

Omgevingsvisie

Rijksoverheid heeft aangegeven dat gezondheid een belangrijk thema is in de omgevingsvisie die iedere gemeente moet ontwikkelen. In de omgevingsvisie van de gemeente Maashorst is als ambitie opgenomen dat we een aantrekkelijke plek willen zijn om te wonen, te werken en te bezoeken. Een plek waar iedereen zich veilig voelt en waar het voorzieningenniveau op peil is. Daarbij streven we tevens naar het behouden en goed ontsluiten van voorzieningen, het versterken van een goed woon- en leefklimaat en het behoud van onze karakteristieken.

Naast belangrijke dagelijkse voorzieningen, zoals scholen, winkels of openbaar vervoer, gaat het ook om belangrijke openbare diensten, zoals bibliotheken, zorgclusters, het gemeentelijk loket, buurtgebouwen, ontmoetingspleinen en voorzieningen voor sport. Een goed woon- en leefklimaat reikt zelfs nog verder dan sec ruimtelijke aspecten (zoals hoeveel en waar bepaalde diensten te vinden zijn). Juist de meer ‘zachte’ aspecten dragen bij aan een prettig leefklimaat met een goede sociale cohesie en een gezonde leefstijl; denk bijvoorbeeld aan de toegankelijkheid/inclusiviteit van onze voorzieningen, het gevoel van ‘erbij horen’, de kans op vanzelfsprekende/spontane ontmoetingen en het positieve effect van een groene leefomgeving. Versterken van de sociale basis in wijken en kernen sluit hier op aan.

..Omdat we voortbouwen op positieve ervaringen met preventief werken in de wijk/kernen

Met de sterke sociale basis bouwen we voort op de ervaringen van verschillende pilots van wijkgericht werken en preventief werken in voormalig Landerd en Uden. Zo is in Landerd het programma ‘Samen Landerd Samen Beter’ uitgevoerd waarbij organisaties, burgers, professionals en vrijwilligers nauw samen hebben gewerkt aan een gezamenlijke preventieagenda voor een gezonder en vitaler Landerd op vier thema’s: mantelzorg, drugsgebruik, opvoeden en eenzaamheid.

In drie wijken in Uden is met het ‘Netwerk van voorzieningen in het sociaal domein’ ervaring opgedaan met wijkgericht werken. Samen met de klankbordgroep, het wijkteam en de wijkondersteuner zijn laagdrempelig lichte zorg- en ondersteuningsvragen van inwoners opgehaald en opgelost in de wijk.

Met het project Intensieve Leefbaarheids Aanpak (ILA) is in de Udense achterstandswijk de Bogerd gekeken naar een totaalaanpak vanuit het perspectief veiligheid. Van gewoon meedoen en normaliseren tot handhaving en repressie.

Binnen de gemeente Maashorst willen we de positieve ervaringen, structuren en netwerken die in de afgelopen jaren zijn ontwikkeld behouden en daarop voortborduren.

…Omdat we hiermee het strategisch Kader Sociaal Domein uitvoeren

In april 2023 is het Strategisch Kader Sociaal Domein vastgesteld voor de gemeente Maashorst met daarin de volgende ambitie:

In het strategisch kader sociaal domein zijn ook bijbehorende doelstellingen geformuleerd:

• 1.

  We gaan uit van de eigen kracht en verantwoordelijkheid

• 2.

  We werken in de directe omgeving van de inwoner

• 3.

  We zetten efficiënte hulp en ondersteuning in

• 4.

  We werken vanuit het principe Positieve Gezondheid

• 5.

  We werken integraal

• 6.

  We zetten in op het verkleinen van de sociale ongelijkheid

• 7.

  We werken samen met partners

• 8.

  We maken gebruik van data

Het Strategisch Kader Sociaal Domein vraagt om een verdere uitwerking. Deze beleidsnotitie over de ‘Sterke sociale basis’ is één van de beleidsnota’s die daaraan invulling geeft. De afgelopen jaren hebben we ons als gemeente sterk gericht op de transities op de onderdelen Jeugd, Wmo en Participatie. Het is nodig om een stap verder te zetten richting transformatie. In het sociaal domein willen we meer integraal werken, meer zorg op maat leveren, meer participerende inwoners stimuleren, meer inzetten op preventie en de verschuiving van formele naar informele zorg én meer lerend experimenteren met innovaties. Dit willen we onder andere bereiken door in te zetten op een sterke sociale basis.

1.2 Een gedeelde maatschappelijk opgave

De hierboven beschreven ontwikkelingen vragen allemaal om dezelfde beweging namelijk een beweging naar de voorkant, dichtbij de inwoner en gericht op meedoen. Landelijk kennisinstituut Movisie omschrijft de beweging naar de voorkant als volgt:

Deze omschrijving kun je vertalen naar een maatschappelijke opgave. Wat moeten samen met alle partners in het sociaal domein ons inzetten om de beweging naar de voorkant te realiseren. In het kader van het IZA is in het lokale plan ‘Samen in gezondheid’ deze maatschappelijke opgave mooi omschreven:

Wij zijn van mening dat door in te zetten op een sterke sociale basis in iedere wijk/kern in Maashorst wij deze beweging en de maatschappelijke opgave in gang kunnen zetten en kunnen ondersteunen. In het volgende hoofdstuk beschrijven we hoe deze sterke sociale basis eruit ziet.

1.3 Hoe kwam dit beleidskader tot stand

Dit kader is de opbrengst van gesprekken in de gemeente met een brede vertegenwoordiging van betrokken partijen uit het veld. Het gaat om uitvoeringspartners, welzijnsinstellingen, zorgpartners, maatschappelijke initiatieven, (in)formele vrijwilligersorganisaties en adviesraden, bewoners, belangenbehartigers en verschillende professionals werkzaam in de wijk/kern.

Begin 2023 is er gestart met de ontwikkeling van het beleid op de sterke sociale basis. Om dit nieuwe beleid vorm te geven hebben we een beroep gedaan op meerdere informatiebronnen en inzichten van lokale organisaties. Er is ingezet op:

2.1 Definitie sociale basis

De sociale basis is een vrij nieuw begrip dat nog volop in ontwikkeling is. Verschillende landelijke en lokale partijen denken nog hard na over de precieze omschrijving. Hieronder verschillende definities.

Definitie Movisie (landelijk kennisinstituut)

Het geheel van informele sociale verbanden (buurten, groepen, verenigingen, netwerken, gezinnen) aangevuld en ondersteund vanuit de lokale overheid, organisaties, diensten en voorzieningen, die het mogelijk maakt dat inwoners de mogelijkheden hebben om te participeren in sociale relaties op een manier die hun welzijn, capaciteiten en individueel potentieel verbetert

Definitie GALA

De sociale basis betekent: vrij toegankelijke formele en informele activiteiten en voorzieningen gericht op het elkaar ontmoeten en ondersteunen, ontplooien en ontspannen die zorgen dat mensen kunnen samenleven en meedoen.

Het versterken van de sociale basis gaat over het omzien naar elkaar in de wijken, buurten en dorpen. Maar ook over het autonoom kunnen leiden van het leven met eigen regie en een netwerk vanuit die basis.

Er is meer en betere samenwerking tussen sociaal domein, wijkverpleegkundige zorg, huisartsenzorg, jeugdgezondheidszorg en GGZ nodig vanuit de sociale basis.

Het begrip sociale basis kent geen eenduidige definitie. Om in Maashorst aan de slag te kunnen met het versterken van de sociale basis, hanteren we de volgende werkdefinitie die aansluit bij bovenstaande definities:

In een plaatje ziet dat er als volgt uit:

Ondersteuning vanuit de sterke sociale basis is er voor alle inwoners van Maashorst, maar niet iedereen heeft dat altijd in dezelfde mate nodig of draagt er evenveel aan bij. Laagdrempelige ondersteuning, vroegsignalering en preventie in de sociale basis zijn bijvoorbeeld onmisbaar voor:

• •

  Inwoners die iets willen betekenen voor hun buurt of voor anderen.

• •

  Vrijwilligers, in het bijzonder vrijwilligers in informele hulp.

• •

  Mantelzorgers.

• •

  Jeugdigen die in hun directe omgeving weinig beschermende en stimulerende factoren hebben voor talentontwikkeling, gezond opgroeien en zelfontplooiing.

• •

  Inwoners die te maken hebben met een of meer beperkende situaties, zoals eenzaamheid, werkloosheid of achterstand in kansen, geld en taal.

• •

  Inwoners met een fysieke, psychische of verstandelijke beperking die zo zelfstandig mogelijk willen leven.

• •

  Nieuwkomers (bijvoorbeeld statushouders) die hun weg moeten leren vinden in de gemeente

• •

  Ouderen die zelfstandig wonen, maar te maken krijgen met afnemende zelfredzaamheid bijvoorbeeld door beginnende dementie en lichamelijke beperkingen.

Deze specifieke doelgroepen vinden laagdrempelige ondersteuning in de sociale basis. Daarbij is het wel zaak de balans van verschillende doelgroepen in de gaten te houden, zodat alle inwoners zich prettig blijven voelen bij deelname aan de activiteiten.

Hoofddoel

In 2030 wordt 80% van vragen die gerelateerd aan zorg-, welzijn- en participatie door de inwoner zelf of met behulp van het eigen netwerk opgelost en anders beantwoord door een vangnet aan preventieve en algemene voorzieningen dat samen een sterke sociale basis vormt. Dit betekent dat slechts voor 20% van de vragen de lokale aanpak onvoldoende oplossing biedt. Hiervoor is gespecialiseerde hulp beschikbaar.

Subdoelstellingen

• •

  Voorkomen of uitstellen van vermijdbare dure individuele geïndiceerde zorg, door inzet algemene voorzieningen en/of leveren van ondersteuning door professionals dan wel vrijwilligers.

• •

  De leefbaarheid in de wijk/kern behouden of dit krijgen op niveau van ruim voldoende/goed.

• •

  Toewerken naar een verhouding tussen zelfredzame en kwetsbare inwoners van 80-20%.

• •

  Verbinden en versterken vanuit partnerschap tussen inwoners, vrijwilligers en professionals.

• •

  Het benutten van de kracht van onze inwoners, waarmee we een bijdrage leveren aan grotere kwaliteit van leven, waar een preventieve werking van uit gaat.

• •

  Het is duidelijk voor alle inwoners van de gemeente Maashors waar men terecht kan met zorgvragen.

• •

  Verschuiving van formele naar informele zorg realiseren.

• •

  Om het aanbod breed en laagdrempelig te maken verleggen we de focus van individuele voorzieningen naar collectieve voorzieningen

2.2. Hoe gaan we aan de slag?

De afgelopen maanden hebben we veel informatie opgehaald die inzicht geeft in wat er nodig is om binnen de gemeente Maashorst een sterke sociale basis neer te zetten. Zo hebben we goed gekeken naar wat evaluaties van eerdere gemeentelijke pilots ons leren, geluisterd naar ervaringen en bevindingen van lokale stakeholders en talloze studies gelezen van landelijke onderzoeksbureaus en -platforms gericht op de sociale basis, samenredzaamheid en wijkgericht werken.

Die combinatie van informatie heeft geleid tot de bevinding dat het neerzetten van een sterke sociale basis vraagt om de inzet op 5 bouwstenen:

• 1.

  Actieve vrijwilligers en inwoners

• 2.

  Uitgebreid aanbod preventieve en voorliggende voorzieningen

• 3.

  Gastvrije ontmoetingsplekken

• 4.

  Samenwerken en netwerken in de wijk; formeel en informeel

• 5.

  Verbinder in de wijk/kern

Alle bouwstenen kennen hun eigen waarde en zijn ten opzichte van elkaar even belangrijk. Je hebt ze alle vijf nodig om tot een sterke sociale basis te komen. De gemeente Maashorst wil dat dit aanbod stevig staat en overal in de gemeente beschikbaar is. Daarom werken we de komende vier jaar samen met inwoners en partners aan het verstevigen van de sociale basis in de 11 wijken/kernen van de gemeente Maashorst.

Gelijktijdig zijn we ons ervan bewust dat iedere wijk/kern uniek is: qua voorzieningen, qua demografie, qua zelfredzaamheid en qua vrijwillige inzet. Daar ligt juist ook de kracht. De uitdaging is om de bouwstenen telkens aan te laten sluiten op de lokale situatie. We zijn namelijk niet van plan om datgene wat al bestaat en van toegevoegde waarde is te veranderen of verloren te laten gaan. We willen juist datgene wat er al is dichter bij elkaar brengen, onderbrengen in een stevige structuur en daarmee een netwerk realiseren dat toekomstbestendig is en waarin de diverse initiatieven optimaal samenwerken. Op die manier ontstaat er synergie en kunnen behoeften en vragen vanuit de samenleving gemakkelijker en efficiënter opgepakt worden.

De 5 bouwstenen vormen de basis, een soort algemene gereedschapskist, die in elke wijk/kern minstens aanwezig is. Afhankelijk van de kenmerken van de wijk/kern of de soort hulpvragen van de wijkbewoners, kan de gereedschapskist aangevuld worden met ander gereedschap om maatwerk te kunnen leveren. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld maatregelen specifiek gericht op het vergroten van het gevoel van veiligheid of juist lokaal stappen zetten gericht op duurzaamheid.

We kiezen hiermee voor een brede benadering van de sociale basis. Enerzijds gaat het over de gemeenschap en de lokale sociale samenhang in wijken en kernen. Anderzijds gaat het om een instrumentele benadering: een sterke sociale basis om vanuit preventie, omkijken naar elkaar en lichte ondersteuning het beroep op gespecialiseerde zorg voor een deel overbodig te maken, terug te dringen of te vervangen.

Gebiedsgerichte aanpak

Zoals hierboven beschreven kiezen we voor een gebiedsgerichte aanpak. Om de gewenste beweging naar de voorkant te kunnen maken is een juiste schaal noodzakelijk. Wij kiezen ervoor om, in aansluiting op de omgevingsvisie en het gemeentelijke beleidsprogramma Wonen en Zorg, aan de slag te gaan met 11 werkgebieden: de grote kern Uden wordt onderverdeeld in 6 wijken en iedere kern vormt ook een eigen werkgebied (bijlage). We doen dit omdat deze schaalgrootte behapbaar is. Enerzijds om inwoners te kennen en de juiste zorg en ondersteuning te kunnen bieden. Anderzijds omdat inwoners vaak binding hebben met een wijk of een kern waarin ze wonen. Zij willen vaak wel een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van hun eigen wijk/kern. Als de schaal te groot is dan is de inwoner betrokkenheid en participatie veel lastiger.

Onze gebiedsgerichte aanpak sluit ook aan op de gebiedsgerichte focus die ook binnen andere domeinen van de gemeente een plek krijgt. Zo werkt het ruimtelijk domein met gebiedsplannen, zoals in het beleidsprogramma wonen en zorg. En binnen domein dienstverlening wordt bewonersparticipatie vormgegeven per kern en wijk, hetgeen al heeft geleid tot de zogenaamde ‘kernen CV’s’.

Gebieds- en opgavegericht werken vanuit de drie gemeentelijke domeinen (sociaal, ruimte en dienstverlening) biedt een kans om de samenwerking tussen de drie domeinen te versterken. En te bouwen aan een krachtige structuur in de gebieden waarmee verschillende thema’s samen met inwoners en

2.3 wat valt niet onder de sterke sociale basis

De algemene maatschappelijke voorziening richt zich nadrukkelijk niet op zwaardere problematiek waarvoor de gemeente professionals noodzakelijk acht om individueel geïndiceerde zorg te leveren. Zware problematiek, bijvoorbeeld op het gebied van handhaving, repressie en veiligheid, die niet in collectief verband opgepakt kan worden hoort niet bij de sterke sociale basis. Wel kunnen de lokale preventiewerkers en andere partijen uit het netwerk signalen delen en suggesties doen voor maatwerk voorzieningen.

3.1. Uitvoeringsplan

Eén sterke sociale basis in iedere wijk en kern staat er niet van de één op de andere dag. Het is een nieuwe manier van werken die ook vraagt om gedragsverandering bij zowel professionals als inwoners.

In onderstaand overzicht geven we op hoofdlijnen aan welke stappen we per bouwsteen gaan zetten en bij welke persoon/partij het initiatief ligt om met een actie te starten. Hiervoor ligt er een voorname taak bij de zogenaamde ‘kwartiermaker’. Deze professional gaat allereerst aan de slag met het opstellen van een gedetailleerd plan van aanpak waar onderstaande onderdelen nader in zijn uitgewerkt om vervolgens de uitvoering hiervan te coördineren.

3.2. Stapsgewijze uitrol

Het neerzetten van een sterke sociale basis is een grote beleidsontwikkeling die vraagt om een stapsgewijze aanpak:

* Om de ontwikkeling en positionering van de lokale teams en -netwerken kracht bij te zetten trekken we als gemeente tijdelijk een kwartiermaker aan. Deze professional heeft als primaire taak om:

• •

  Uitvoering te geven aan het beleidskader ‘sterke sociale basis’ door de vertaling te maken naar een gedegen plan van aanpak voor de uitvoering én de borging hiervan op de lange termijn.

• •

  De lokaal betrokken professionals te coördineren en te coachen zodat er in ieder gebied een stevig team gevormd wordt. Daarbij is er onder andere oog voor: goede werkafspraken, tools voor een stakeholdersanalyse, het bouwen van een netwerk en onderhouden van relaties, inclusie en zichtbaarheid en vindbaarheid (lokale profilering).

• •

  Ontwikkelt een monitor om binnen de werkgebieden ervaringen op te halen over de samenwerking tussen de betrokken partijen, de vindbaarheid van het lokale team en de ervaren effecten van lokale activiteiten voor inwoners.

** Dit zijn de gebieden: Reek, Schaijk, Zeeland, Gebied West, Gebied Oost, Odiliapeel. Het betreft de 6 gebieden waar in de voormalige gemeenten Uden en Landerd al geïnvesteerd is in een gebiedsgerichte aanpak, al dan niet in pilotvorm. Dit doen we om de ontstane energie en netwerken in deze gebieden te behouden en om de tijdelijkheid van gemaakte afspraken te doorbreken.

3.3. Sturing

Om de beweging naar het voorliggende veld kracht bij te zetten is het ontzettend belangrijk dat diverse organisaties dit ondersteunen, kracht bij zetten en mee uitvoering aan geven. Niet voor niets is de lokale aanpak zoals in deze beleidsnota beschreven opgesteld na veelvuldig overleg met het lokale veld.

Het realiseren van de sterke sociale basis vraagt zowel om sturing per werkgebied, als om een overall sturing gemeente breed. Het is van belang dat de diverse partners op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau met elkaar in contact staan. Om dit te ondersteunen geven we vorm aan de volgende overlegstructuur:

Om te sturen op het handelen van de preventiewerkers in samenhang met het lokale netwerk (kern en 1e ring) werken we in de kern met de volgende overlegstructuur.

Aansluitend op deze structuur is het belangrijk om ook in breder perspectief maatschappelijke betrokken organisaties (2e ring) betrokken zijn bij het ontwikkelen van een sterke sociale basis. Ook zij spelen namelijk een rol bij het realiseren van een prettig leefklimaat en dragen bij aan het welzijn en de participatie van inwoners. Om hen aan te haken investeren in:

• •

  Alle organisaties (professioneel en vrijwillig) die betrokken zijn bij het realiseren van een sterke sociale basis.

• •

  Bedoeld om ervaringen uit te wisselen, samenwerking te bevorderen en initiatieven en activiteiten op elkaar aan te laten sluiten.

• •

  Ieder half jaar

Om dit nieuwe beleid nog meer kracht bij te zetten vinden we het belangrijk om met een brede groep van betrokkenen een intentieovereenkomst te ondertekenen. In de intentieverklaring spreekt iedere partij die ondertekent uit bij te dragen aan het realiseren van de gewenste beweging en mee op te trekken in het netwerk. Geen zwaar juridisch document vol verplichtingen, maar een vanuit positiviteit geformuleerde belofte aan elkaar om ieder vanuit de eigen organisatie en met haar eigen activiteiten eraan bij te dragen. Met de intentieovereenkomst geven we een mooie start aan een jarenlange constructieve samenwerking.

3.4. Monitoring en evaluatie

We vinden het belangrijk om inzichtelijk te krijgen in hoeverre de diverse activiteiten uit dit beleid bijdragen aan het realiseren van de gewenste beweging van gespecialiseerde inzet naar preventie. Om daar een goed beeld van te vormen verzamelen we zowel kwantitatieve als kwalitatieve data.

Kwantitatieve data

Via diverse wegen verzamelen we kwantitatieve data (cijfers) over de ontwikkelingen in een werkgebied en de sociaaleconomische en gezondheidssituatie van onze inwoners. We maken gebruik van:

• 1.

  Landelijke, regionale en lokale databases zoals ‘waar staat je gemeente’ en de Brabantscan van de GGD

• 2.

  Gemeentelijke en regionale databases/dashboards: inzicht in het aantal inwoners dat contact zoekt met de gemeentelijke toegang, wat er met deze vragen gebeurt en hoeveel beschikkingen we afgeven, inclusief de bijbehorende trends (neemt het af of loopt het op), dit in relatie tot demografische ontwikkelingen.

• 3.

  De preventieteams werken met een eigen registratiesysteem waarbij zij aangeven: waar zij in contact komen met een inwoner (locatie), soort vraag/behoefte, leeftijd, op welke manier in contact gekomen en hoe wordt de vraag opgepakt (zelf of doorverwezen en zo ja naar wie). Om de laagdrempeligheid te borgen gebeurt dit zonder het bijhouden van persoonsgegevens of het aanmaken van dossiers.

Kwalitatieve data

We vinden het belangrijk dat naast de cijfers er ook aandacht is voor de ervaringen van de betrokken organisaties en inwoners én dat we hierop kunnen sturen.

De kwartiermaker gaat aan de slag met de ontwikkeling van een monitor om naast bovengenoemde informatiebronnen ook uit de werkgebieden concrete data te verzamelen. Daarbij gaat het enerzijds om de ervaringen van de partners in het netwerk. Anderzijds gaat het over de ervaringen van inwoners die wonen in de betreffende wijk/kern.

Deze monitor wordt uitgezet door de preventiewerkers in iedere wijk/kern en bevat vragen in de trend van:

• •

  Hoe vind je de samenwerking onderling in het netwerk gaan? Wat zijn tips en wat zijn tricks?

• •

  Kom je gemakkelijk in contact met de preventiewerkers van het lokaal team? Hoe ervaar je de zichtbaarheid?

• •

  Ben je van mening dat je signalen over ontwikkelingen in de wijk/kern en vragen van inwoners gemakkelijk met elkaar kunt delen? Gaat het doorverwijzen naar elkaar goed?

• •

  Heb je het gevoel goed geholpen te worden door de lokale inzet in de wijk/kern?

Evaluatie

Het realiseren van de gewenste beweging is een proces wat niet over één nacht ijs gaat. Dit vraagt om een lange adem en effecten zullen pas na enige tijd zichtbaar worden. We kiezen er daarom voor om niet jaarlijks te evalueren. De eerste tussentijdse evaluatie willen we pas doen in 2028 als de nieuwe werkwijze al een aantal jaren de kans heeft gehad zich in de praktijk te vormen.

Op basis van de kwantitatieve en kwalitatieve data die we verzamelen maken we wel jaarlijks een analyse over hoe de benoemde bouwstenen in de praktijk tot uitvoering komen. Op basis van de verzamelde kwantitatieve- en kwalitatieve data kunnen we op de volgende onderdelen informatie verzamelen:

• 1.

  investeringen (input).

  Hoeveel euro’s besteden we aan de sociale basis? Hoeveel uur bedraagt de professionele inzet, van organisatie ‘x’ of professional type ‘y’? Of hoeveel subsidie er wordt gegeven aan initiatieven in de gemeenschappelijke basis.

• 2.

  Activiteiten en de output daarvan

  Daarbij horen vragen zoals: hoeveel inwoners zijn als vrijwilliger actief? Hoeveel activiteiten hebben er in een gebied plaatsgevonden en welke?

• 3.

  Effect

  In welke mate voelen bewonersinitiatieven zich gesteund? In hoeverre vinden mensen zich zelfredzaam en lukt het hen zelf informele steun te organiseren?

• 4.

  (Cliënt)ervaring van activiteiten en van benoemde effecten

  Hoe ervaart een inwoner een activiteit, zoals het bezoek aan het wijkgebouw? Hoe tevreden is de vereniging met het contact met de preventiewerker? Wat vindt een inwoner van de beschikbaarheid van de voorzieningen? Hoe ervaart men het effect van een voorziening?

  De ervaring is iets wat de inwoner kan inbrengen en gaat over de activiteiten, het resultaat of het (ervaren) effect. Maar de ervaring is dus niet per se hetzelfde als de daadwerkelijke activiteiten, resultaten of effecten. Toch is het meten van de ervaring, of de tevredenheid, om twee redenen waardevol. Het geeft aanwijzingen wat er te leren valt vanuit inwonersperspectief. Bovendien is een positieve ervaring te zien als een voorwaarde voor het realiseren van effecten.

  Daarnaast kan ook de ervaring van de professionals interessant zijn; zeker binnen de sociale basis. Zo moeten de preventiewerkers het gevoel hebben dat ze de ruimte hebben om te doen wat nodig is om inwoners te stimuleren en faciliteren. Ervaren zij dat zo?

• 5.

  Gespecialiseerde inzet

  We willen een beweging in gang brengen waarbij inwoners minder een beroep hoeven te doen op gespecialiseerde inzet doordat er een gedegen vangnet is van preventieve ondersteuning in hun eigen wijk/kern. In hoeverre dit ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt houden we de komende jaren in de gaten. We analyseren het gebruik van de gemeentelijke gespecialiseerde inzet (o.a. afgegeven beschikkingen) en in hoeverre daar een demping in te zien is als gevolg van de wijkgerichte aanpak uit de sterke sociale basis.

  Datagericht werken

  Uit de combinatie van bovenstaande informatie krijgen we inzicht of de bouwstenen inderdaad op de gewenste wijze vorm krijgen in de wijk/kern en zo bijdragen aan een sterke sociale basis of dat er juist bijgestuurd moet worden. Ook kunnen we conform de opgenomen overlegstructuur heel pragmatisch de lokale activiteiten meermaals per jaar bespreken, analyseren hoe het loopt en samen met partners werken aan een optimalisatie hiervan.

Het belangrijkste doel van het versterken van de sociale basis is ervoor te zorgen dat zorg en ondersteuning voor inwoners beschikbaar blijft en van goede kwaliteit is. Om dat te kunnen realiseren moeten we iets anders doen dan we nu doen. Er moet een verschuiving komen van individuele voorzieningen naar collectief aanbod waar mogelijk. Naar meer preventie en normaliseren van lichte zorg- en ondersteuningsvragen dichtbij de inwoner en zoveel mogelijk in het eigen netwerk.

We gaan er niet van uit dat dit beleid zich direct financieel gaat terugbetalen. Om de te verwachten stijging in de zorgkosten op de langere termijn te dempen moeten we eerst investeren. De effecten van preventief handelen is pas na jaren zichtbaar.

4.1. Structurele investering

Om de gewenste beweging en de sterke sociale basis te realiseren is het noodzakelijk structureel te investeren in het wijkgericht werken.

Hieronder volgt een nadere toelichting van de specifieke onderdelen waarop een investering nodig is.

Preventiewerkers

In de gemeentelijke begroting zijn vanaf 2024 al structurele middelen (€ 450.000,- per jaar) opgenomen voor de transformatie naar een sterke sociale basis. Hierdoor is het al mogelijk geweest om een eerste investering te doen in de versterking van de sociale basis en daarmee de preventiewerkers gespecialiseerd in jeugd naar het gewenste aantal uren te brengen zodat zij de gewenste ureninzet in de wijk/kern kunnen leveren (overal 16 uur).

Vervolgens is er gekeken wat er nog nodig is om ook de preventiewerkers gespecialiseerd in volwassenen op de gewenste manier in te zetten in de wijk. Daarbij is rekening gehouden met de huidige formatie die al beschikbaar is, zowel structureel als incidenteel. Ook is er gekeken waar er mogelijkheden liggen om binnen bestaande subsidie- en inkoopafspraken te schuiven in de formatie ten behoeve van de preventieteams.

Het resultaat van de analyse is dat er op dit moment te weinig FTE beschikbaar zijn binnen de reguliere middelen om in iedere wijk/kern de gewenste inzet van een preventiewerker volwassenen te realiseren. Gemeente breed komen we hiervoor 3 FTE te kort. Daarmee gaat een bedrag gepaard van €450.000,- (1 FTE is circa €150.000,-).

Wijk- en kernbudget

Tevens wordt in dit beleid het belang toegelicht van de aanwezigheid van een lokaal wijk- en kernbudget om collectieve initiatieven te ondersteunen. Een bedrag van €10.000,- per wijk/kern is daarbij gepast.

Dit vraagt een structurele investering van €110.000,-.

Wat is er nodig?

Met de implementatie van het beleid gaat een totale begroting gepaard van €2,35 miljoen. Een deel van de benodigde dekking wordt gevonden in het feit dat er nu al geïnvesteerd wordt in diverse professionals en activiteiten in de wijk, waaronder de preventiewerkers jeugd. De komende jaren gaan we in de subsidieverlening aan diverse welzijnsorganisaties en andere betrokken partijen erop sturen dat hun inzet aansluit op deze beleidsnota. In totaal is er daarmee voor €1,8 miljoen dekking aan structurele middelen.

Er resteert een noodzakelijke structurele investering van €550.000,- vanaf 2025. Ook voor dit bedrag geldt echter dat er gedeeltelijk al dekking is gevonden uit eerder beschikbaar gestelde middelen:

• •

  Het benodigde wijk- kernbudget kan gefinancierd worden uit de structurele middelen voor de sterke sociale basis die op voorhand al vanaf 2024 beschikbaar zijn voor de beleidsontwikkeling

• •

  Voor de inzet van 1 FTE is er dekking gevonden door het maken van andere keuzes in de subsidieverlening aan welzijnsorganisaties. Door de inzet van de preventiewerkers is namelijk vanaf 2025 een iets beperktere inzet van het sociaal werk nodig.

Het resultaat is dat er enkel nog structurele dekking nodig is voor 2 FTE aan aanvullende inzet. Onder aan de streep betekent dit een structurele investering van €300.000,-.

4.2. Incidentele investering

Kwartiermaker

Om het beleid te implementeren is het noodzakelijk om voor de duur van 2,5 jaar een kwartiermaker aan te stellen. Bij een fulltime aanstelling vraagt dit een jaarlijkse investering van maximaal €206.000,-.

We beogen de kwartiermaker in te zetten vanaf Q4 van 2024.

Het Transformatiebudget Sterke Sociale basis is in eerste instantie enkel nog beschikbaar in 2024. We sluiten dat jaar echter af met restantmiddelen. Het voorstel is om deze over te hevelen in een implementatiebudget voor het nieuwe beleid in de jaren 2025 en 2026. Op die manier kan het overgrote deel van de kosten van de kwartiermaker gedekt worden.

Indien de Raad ermee instemt deze middelen over te hevelen naar een implementatiebudget voor de jaren 2025 en 2026 dan resulteert dit in een incidenteel tekort van circa €25.000,-*.

*Mogelijk dat we dit bedrag ook terug kunnen brengen naar €0,-. Samenwerkingspartner ONS welzijn heeft namelijk uit subsidiejaar 2021 nog resterende subsidiemiddelen die zij niet heeft kunnen inzetten als gevolg van de COVID-19 maatregelen. Deze middelen gaan we dit jaar terugvorderen. Het voorstel is om deze eveneens toe te voegen aan de beschikbare incidentele middelen voor de sterke sociale basis. Hiermee kan dan ook de resterende incidentele investering bekostigd worden.