Omgevingsvisie Hilversum 2040

1.1 Inleiding

Hilversum is een fijne plek om te wonen, werken en verblijven. We willen dat dit zo blijft. In deze Omgevingsvisie zet Hilversum daarvoor de koers uit, met als richtjaar 2040.

Hilversum ontwikkelde zich in de afgelopen 600 jaar in sprongen van schapendorp, nijverheidsstad, Tuinstad van Dudok tot veelzijdige Mediastad. Hilversum is een stad van 'makers’. Centraal gelegen in een waardevolle groenblauwe omgeving vindt Hilversum zichzelf steeds opnieuw uit. We zijn trots op onze bijzondere kwaliteiten, zoals het groen in en om Hilversum, de architectuur, het ‘dorpse’ karakter in combinatie met de aanwezigheid van ‘stedelijke’ voorzieningen en betrokken inwoners, ondernemers en organisaties. Niet voor niets staat Hilversum in de recente Atlas voor Gemeenten qua woonaantrekkelijkheid op de zesde plaats.

Voor ons liggen nieuwe, grote opgaven in een beperkte ruimte te wachten op volgende, vindingrijke sprongen. Hoe houden we Hilversum toekomstbestendig tegen de achtergrond van de demografische ontwikkelingen in de regio, de noodzaak om te verduurzamen en het verlangen 'Hilversums’ te blijven? Hoe maken we van crises die op ons pad komen kansen voor nu en de toekomst? Alleen als we slim denken en beter doen, maken we meer mogelijk. Hilversum koestert bestaande kwaliteiten en gemeenschappen en voegt nieuwe combinaties toe: voor duurzame economische ontwikkeling, een inclusieve samenleving en een gezonde leefomgeving. Oplossingen met kwaliteit en op menselijke maat. Niet alleen in Hilversum, maar ook met omliggende gemeenten en in grotere regionale samenwerkingsverbanden voor zaken die we niet alleen kunnen regelen. Die belofte sluit aan bij de karakteristiek van Hilversum: groot denken en klein doen, samen met inwoners, ondernemers en organisaties.

1.2 De Omgevingsvisie als stip op de horizon

De Omgevingsvisie Hilversum 2040 vervangt de Structuurvisie Hilversum 2030 als ‘toekomstvisie’ voor Hilversum. De Omgevingsvisie dient als basis voor het Omgevingsplan en voor Omgevingsprogramma’s: nieuwe ruimtelijke instrumenten uit de Omgevingswet. Het is richtinggevend in situaties waarin kaders elkaar tegenspreken of wanneer zich vragen voordoen, waarop onze regels geen antwoord geven.  

1.3 Alleen ga je sneller, samen kom je verder

Om ontwikkelingen in Hilversum in goede banen te leiden, is het van belang om in gesprek te zijn en blijven met elkaar: inwoners, ondernemers, organisaties en overheid. Het opstellen van een toekomstvisie was daarvoor een belangrijke stap. We investeerden veel tijd en energie in het participatietraject. De participatieopbrengst werd in de zomer van 2022 in een duidelijke en gedragen ‘Denkrichting’ samengevat en is de basis voor deze Omgevingsvisie. Ook alle inspraakreacties op de ontwerp-Omgevingsvisie zijn verwerkt. 

1.4 Een compacte opzet

Om de wens voor een compacte opzet te honoreren, kent de Omgevingsvisie vier delen. Dit deel A is de ‘compacte visie op hoofdlijnen’ van circa 50 pagina’s. Het bevat samenvattingen van bronnen, maatregelen en toepassingen, die in Deel B en Deel C uitgebreider staan beschreven en die integraal onderdeel van de Omgevingsvisie zijn. Inbreng van samenleving (uit participatie en inspraak) en gemeente kregen in Deel C een ruime plek. De verantwoording in Deel D is om kennis van te nemen. 

In Deel A kiezen we duidelijk richting, maar verzanden niet in uitvoeringszaken. De leidende principes uit de Denkrichting zijn één slag dieper uitgewerkt in kwaliteiten, opgaven, doelen, de belangrijkste maatregelen en hoe we in de praktijk met de Omgevingsvisie gaan werken. De Omgevingsvisie bevat verder duidelijke kaders voor onderwerpen waarover veel maatschappelijk debat was: groei en hoogte in relatie tot het behoud van het illusielandschap, binnenstedelijk groen en de rol van de auto nu en in de toekomst. 

1.5 Kiezen voor 'het beste van twee werelden': stad én dorp

We hebben in Hilversum een vrij eensgezind toekomstbeeld: een gezonde, luchtige, mooie en afwisselende leefomgeving, waar het voor iedereen goed wonen en werken is, op een schaal die het sociale leven stimuleert. 

Dat Hilversum mag nog groener, met behoud van het dorpse karakter (rustig wonen en sterke sociale netwerken) en stadse voorzieningen (gezondheid, sport, cultuur, centrum). Met een goed evenwicht tussen rust en reuring, afgestemd op de verschillende (woon)behoeften en met respect voor Dudok. Een ruimtelijke opzet met plek voor spelen, ontmoeten, lopen en fietsen. Een stad die goed bereikbaar is. Waar veel aandacht is voor gezondheid en duurzaamheid, ingericht op het veranderende klimaat en waar verbinding in de buurt belangrijk is: bij elkaar betrokken zijn en kunnen meedoen. 

De zes belangrijkste ruimtelijke hoofdkeuzes van de Omgevingsvisie zijn op dat toekomstbeeld gebaseerd: 

1.    Het beste van twee werelden (dorp én stad) 

2.    Vooral binnen de bestaande stad ontwikkelen

3.    Gematigd groeien om sterk te blijven 

4.    Gebiedsgericht werken met de samenleving 

5.    De ruimte in de stad vaker meervoudig gebruiken

6.    Een gezonde leefomgeving als basisDe hoofdkeuzes zijn langs drie invalshoeken uitgewerkt in opgaven, normen, doelen en de belangrijkste maatregelen: 

1.    Duurzaam: verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving. Het gaat om de grote ontwikkelingen op het gebied van energie, klimaat, mobiliteit en grondstoffen: verbeteringen voor de volgende generatie. 

2.    Meedoen: zorgen dat mensen grip hebben op hun leven en omgeving en kunnen meedoen. Het gaat om bestaanszekerheid, passende woningen en gezonde, sterke buurten met voorzieningen om elkaar te ontmoeten.

3.    Actief: een toekomstbestendige economie. Het gaat om een veelzijdige en weerbare economie, zonder negatieve effecten voor de leefomgeving. We spelen in op de veranderende demografie.  

1.6 Aan de slag en in gesprek blijven

We gaan door met het uitvoeren en opstellen van ambitieuze programma’s en activiteiten, zoals voor groen, de energietransitie, mobiliteit, gezondheid, WMO, jeugd, onderwijs, sport, economie en openbare ruimte. We maken op basis van de Omgevingsvisie een Omgevingsplan, waarin alle regels komen te staan voor projecten en initiatieven. We maken een goed toetsingskader en vullen de Omgevingsvisie aan met gebiedsagenda’s: voor elk gebied een eigen uitwerking. 

Het gesprek over de toekomst zetten we met inwoners, ondernemers en organisaties bij al die plannen voort. De participatielessen en de Omgevingsmonitor helpen ons om regelmatig vinger aan de pols te houden: doen we met elkaar nog steeds de goede dingen? De Omgevingsvisie wordt in zijn geheel geactualiseerd als het nodig is de koers richting de toekomst bij te stellen. 

We zijn dankbaar voor de betrokkenheid van inwoners, ondernemers en organisaties bij de totstandkoming van deze Omgevingsvisie. We kijken er zeer naar uit om met elkaar de toekomst van Hilversum verder vorm te geven. 

Hilversum, april 2024

Burgemeester en Wethouders van Hilversum

2.1 Inleiding

Hilversum heeft met deze Omgevingsvisie een houvast in een snel veranderende maatschappij en omgeving én een Omgevingsvisie die voldoet aan de eisen uit de Omgevingswet. De Omgevingsvisie is met inbreng van de samenleving gemaakt.

2.2 Houvast in een veranderende omgeving

De Omgevingsvisie is een strategisch beleidsdocument dat inspireert om te werken aan een leefbaar en toekomstbestendig Hilversum en de natuurgebieden er omheen. De toekomst krijgt vorm in steeds complexere omstandigheden. Mondiale uitdagingen, zoals klimaatverandering, worden urgenter in het denken over de toekomst. Inwoners willen meer grip op hun leefomgeving. Nieuwe technologieën veranderen onze patronen en de economie. De bevolkingsopbouw verandert, met impact op allerlei gebieden.

De Omgevingsvisie houdt met deze ontwikkelingen rekening en biedt houvast doordat zij:

• de integrale langetermijnvisie op de fysieke leefomgeving bevat, met beleidskeuzes op hoofdlijnen;

• recht doet aan de participatieopbrengst, door de Denkrichting uit de participatie als vertrekpunt te kiezen;

• richting geeft aan de ontwikkelingen en een afwegingskader biedt, ook voor ontwikkelingen die niet zijn voorzien en/of niet binnen het Omgevingsplan en/of een Omgevingsplan-/programma passen;

• heldere leidende principes en toetsingskaders voor de kwaliteit van de fysieke leefomgeving bevat;

• toetsbare normen en doelen in gebiedsvisies verder uitwerkt en de impact en samenhang inzichtelijk maakt met een model. 

De Omgevingsvisie is meer dan alleen een ruimtelijke visie. Zij fungeert als ‘integrale schakel’ tussen alle beleidsvelden. Niet alleen tussen fysiek, sociaal en economisch beleid, maar ook tussen thematisch beleid en gebiedsbeleid. Het strategische karakter wordt verder benadrukt door de keuze voor het jaar 2040 als horizon. Het laat zien dat doelen en effecten niet op korte termijn worden bereikt, maar juist op langere termijn. We brengen alle belangrijke opgaven bij elkaar en maken keuzes op het niveau van de stad, maar beschrijven niet in detail wat precies waar komt 

[info: We stellen bijvoorbeeld dat we in 2050 energieneutraal willen zijn en dat er meer ruimte moet komen voor zonne-energie op daken, maar niet precies op welk dak wel en niet]. 

De Omgevingsvisie stuurt zo de ontwikkeling van Hilversum op hoofdlijnen en helpt om initiatieven vanuit het toekomstperspectief te beoordelen. De Omgevingsvisie voldoet daarmee aan artikel 2.1 lid 2 uit de Omgevingswet 

[info: Het bestuursorgaan houdt daarbij rekening met de samenhang van de relevante onderdelen en aspecten van de fysieke leefomgeving en van de rechtstreeks daarbij betrokken belangen].

2.3 Voldoet aan de eisen

De Omgevingswet verplicht alle gemeenten om een Omgevingsvisie vast te stellen. De Omgevingsvisie neemt als instrument de plek in van de ‘Structuurvisie’, die vanaf 2008 als verplichting gold op basis van de Wet ruimtelijke ordening. Na vaststelling door de gemeenteraad vervangt de Omgevingsvisie Hilversum 2040 de Structuurvisie Hilversum 2030.

De Omgevingsvisie is volgens de wet vormvrij: elke gemeente mag zijn eigen vorm bepalen. Het is verder een ‘zelfbindend’ instrument. Dat wil zeggen dat de gemeente Hilversum zichzelf na vaststelling verplicht zich aan haar eigen visie te houden. Een Omgevingsvisie heeft onder de Omgevingswet geen juridische status: je kunt er niet mee naar de rechter stappen. Die rol is weggelegd voor het Omgevingsplan, waarin alle juridische regels staan. Wel geldt de Omgevingsvisie als beleidskader voor het op te stellen definitieve Omgevingsplan en is zij de basis voor het inrichten van (Omgevings-)programma’s. 

Alle toepassingen van de Omgevingsvisie staan kort beschreven in hoofdstuk 7 en uitgebreider in Deel C.

De Omgevingsvisie voldoet aan de kwaliteitseisen van artikel 3.2 van de Omgevingswet [info: De Omgevingsvisie bevat een beschrijving van de huidige kwaliteit van de leefomgeving, de voorgenomen ontwikkeling, de hoofdzaken van het te voeren integrale beleid en samenhang in gebruik, beheer, ontwikkeling, bescherming en behoud van het grondgebied van de gemeente]: alle relevante aspecten zijn in beeld gebracht, alle leidende principes uit de participatieopbrengst (de ‘Denkrichting’) zijn één slag verder uitgewerkt en de Omgevingsvisie bevat instrumentarium om tot zorgvuldige afwegingen te komen. Verder verklaart de Omgevingsvisie de beginselen uit artikel 3.3 van de Omgevingswet van toepassing [info: Het voorzorgbeginsel, het beginsel van preventief handelen, het beginsel dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron bestreden worden en het principe van de vervuiler betaalt] en voldoet aan bestaande wet- en regelgeving.

2.4 Opgesteld met de samenleving en de gemeenteraad

Om ontwikkelingen in Hilversum in goede banen te leiden is het van belang om in gesprek te zijn en blijven met elkaar: inwoners, ondernemers, organisaties en overheid. Het opstellen van een gedragen visie voor de toekomst was een belangrijke stap om te verbinden en inspireren. Onderstaande figuur verbeeld de vier fasen die zijn doorlopen en geeft een doorkijk hoe we met de visie gaan werken. 

De vier fasen stonden in het ‘herzien bestuurlijk plan van aanpak’ dat de gemeenteraad in maart 2021 vaststelde. Het zwaartepunt lag bij fase 2: een brede inwonersparticipatie in 2021 en 2022 voor het verkennen van denkrichtingen over het Hilversum dat we in 2040 willen zijn. De participatieopbrengst diende als zwaarwegend advies aan de gemeenteraad voor het opstellen van de eerste ontwerp-Omgevingsvisie. Met een Milieu Effect Rapportage zijn de effecten van het ontwerp objectief in beeld gebracht. De inspraakreacties op het ontwerp en de MER, die in maart/april 2023 zijn ingebracht, zijn in deze Omgevingsvisie verwerkt. In januari 2024 heeft de gemeenteraad het college positief geadviseerd over het afronden van de Omgevingsvisie in deze vorm. De hele procesverantwoording staat in Deel D.

 

2.5 Leeswijzer

Hoofdstuk 3 begint met een beschrijving van de identiteit, kwaliteiten en waarden van Hilversum: dat is het vertrekpunt. De opgaven uit trends en ontwikkelingen staan centraal in hoofdstuk 4: wat komt er op ons pad en waar zijn antwoorden op nodig? Op basis daarvan zijn drie integrale opgaven voor de toekomst van Hilversum geformuleerd: Duurzaam, Meedoen en Actief. De belangrijkste ruimtelijke hoofdkeuzes, leidende principes en normen staan in hoofdstuk 5. Die bepalen de ruimte voor doelen en maatregelen op hoofdlijnen voor allerlei onderwerpen in hoofdstuk 6. Hoofdstuk 7 beschrijft ten slotte hoe we met de Omgevingsvisie werken. 

De Omgevingsvisie is anders opgezet dan het Ontwerp. Teksten zijn bondiger geformuleerd en samengevat in dit Deel A. Brondocumenten staan in Deel B en uitwerkingen van maatregelen en toepassingen in Deel C. De verantwoording staat in Deel D. In Deel A wordt regelmatig naar de andere delen verwezen. Een verklarende woordenlijst staat aan het einde van dit document.

 

3.1 Inleiding

Hilversum is een prettige plek in een aantrekkelijke regio. Dat is niet zomaar. Identiteit, kwaliteiten en waarden zijn belangrijk in het denken over de toekomst. Ze zijn in de afgelopen 600 jaar ontstaan in verschillende periodes en werden vaak gehoord tijdens de participatie. De ruimtelijke hoofdkeuzes en leidende principes voor de toekomst uit hoofdstuk 5 zijn hiervan afgeleid.

 

3.2 Een prettige plek

Dat Hilversum een prettige plek is, blijkt uit onderzoeken naar brede welvaart [info: Bron: regionale monitor brede welvaart, CBS (2021). Het gaat hierbij om als welzijn, materiële welvaart, gezondheid, arbeid en/ vrije tijd, wonen, samenleving, veiligheid en milieu] en de Atlas voor Gemeenten. Daar staat Hilversum in 2023 wat betreft woonaantrekkelijkheid op de zesde plaats en tiende op de sociaaleconomische index. Redenen daarvoor zijn dat Hilversum op een centrale plek ligt, waardoor alle delen van Nederland gemakkelijk te bereiken zijn. Omringd door afwisselend heide-, bos- en veenweidelandschap waardoor de natuur altijd dichtbij is. De rijke cultuurhistorische gelaagdheid in de stad is nog goed zichtbaar. Hilversum is woon- én werkgemeente en dé centrumgemeente voor de regio Gooi en Vechtstreek, met de bijbehorende werkgelegenheid en voorzieningen (zorg, cultuur, onderwijs, detailhandel). Hilversum is trotse eigenaar van een bijzonder affiche: de Mediastad van Nederland. 

3.3 Ruimtelijke ontwikkeling van Hilversum

Veel kwaliteiten zijn in de loop van de tijd ontstaan. De Hilversumse geschiedenis kenmerkt zich door afwisseling van periodes van relatieve rust en snelle groei: een ontwikkeling in sprongen. Deel B beschrijft de ontstaansgeschiedenis van het agrarische brinkdorp op de veilige flank van de Utrechtse Heuvelrug, die zich ontwikkelde tot nijverheidsstad van textiel en aan het eind van de negentiende eeuw een eerste groeisprong maakte naar een diverse woonplek met villa’s, buitenplaatsen en arbeiderswoningen. De volgende sprong was die van Hilversum tot Tuinstad aan de hand van stadsarchitect W. M. Dudok. Om ervoor te zorgen dat de dorpen in het Gooi niet aan elkaar groeien en de natuur te beschermen, richten de gemeenten in het Gooi samen met de provincie in 1932 het Goois Natuurreservaat (GNR) op. De bouw van de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek in 1918 bleek de vroege start van Hilversum als Mediastad. De Tuinstad kreeg in moderne vorm navolging tijdens de wederopbouw, in uitbreidingswijken als Kerkelanden en Hilversum Noord. Op het hoogtepunt had Hilversum 100.000 inwoners. Na een periode van economische en demografische teruggang brak rond de laatste eeuwwisseling een periode van binnenstedelijke vernieuwing en verbetering aan.

Elke fase van de ontwikkeling van Hilversum beantwoordde de opgaven en ideeën van die tijd. Kwaliteiten ontstonden en verdwenen. Anno 2024 vernieuwen en verbeteren we verder, met meer aandacht voor kwaliteit en cultuurhistorische waarden in de openbare ruimte en bij het bouwen of transformeren van woningen. We denken meer als vanzelfsprekend na over functiemenging, duurzaamheid, vergroening en mogelijkheden om water te bergen en investeren in duurzame alternatieven voor de auto.

3.4 Identiteit en breed erkende kwaliteiten van Hilversum

Identiteit gaat over de manier waarop mensen zich met plekken verbonden voelen. Hoe inwoners, ondernemers en organisaties dat zien, was de startvraag in het participatieproces: wat is ‘goed’ en ‘typisch Hilversum’ en is het waard te behouden en versterken? En wat kan en moet er beter? Door die ervaringen te delen en bij elkaar te leggen, ontstond een Denkrichting: ‘the stories we are’. 

Drie waarden kwamen in de participatie steeds terug: 

• het groen in en om Hilversum;

• de karakteristieke architectuur van Dudok;

• het ‘dorpse’ karakter in combinatie met de aanwezigheid van ‘stedelijke’ voorzieningen.

Het groen in en om Hilversum werd door vrijwel iedereen genoemd als een van de belangrijkste kwaliteiten van Hilversum. Het groen heeft veel functies: het draagt bij aan een prettige woonomgeving, biedt mogelijkheden voor recreatie, vormt ‘groene longen’, zorgt voor biodiversiteit en verlaagt de hittestress in de stad. Inwoners vinden het meest bijzondere aan Hilversum dat iedereen natuur om de hoek heeft. Door de compacte opzet van de stad zijn de vele natuurgebieden lopend en op de fiets makkelijk te bereiken. De natuurgebieden zijn belangrijk voor plant, dier en mens en over het algemeen zijn mensen het er zeer mee eens dat de aanwezige natuur beschermd wordt. Inwoners vinden ook dat er in de stad meer groen moet komen.

Er is veel waardering voor de karakteristieke architectuur van woningen en andere gebouwen en de vele monumenten. Vaak worden het raadhuis van Dudok, Gooiland van Duiker en de Vituskerk genoemd, maar ook gebouwen van andere architecten. Oudere én een aantal moderne gebouwen (zoals museum Beeld en Geluid en de gashouders) kunnen op waardering rekenen. Inwoners willen ze behouden en zijn positief over het geven van nieuwe functies aan mooie oude gebouwen, als er respectvol mee wordt omgegaan. Denk aan bedrijfspanden die worden verbouwd tot woningen, tot maatschappelijke voorzieningen of die een andere bedrijfsinvulling krijgen. 

Stad of dorp, daar zijn Hilversummers niet over uit. Die eeuwige discussie is ook een deel van de identiteit. Het dorpse komt tot uitdrukking in zaken als kleinschaligheid - alles is dichtbij - en prettige woonwijken met een menselijke maat. Maar bijvoorbeeld ook in de vriendelijke sfeer en in de betrokkenheid van inwoners en ondernemers. Buren groeten en helpen elkaar en dankzij een groot aantal vrijwilligers zijn allerlei activiteiten mogelijk. Het stedelijke zit vooral in de aanwezigheid van goede voorzieningen: in Hilversum is er ruime keuze op het gebied van onderwijs, een ziekenhuis, veel sportvoorzieningen en een breed aanbod aan winkels, zowel in het centrum als in de wijken. Ook is er een behoorlijk aanbod op het gebied van uitgaan en cultuur. Ondanks het verkeer en de bebouwing ervaren veel mensen toch nog rust en ruimte in hun stad: “Hilversum is een drukke stad die niet druk is.” Inwoners houden het liefst het beste van twee werelden. Stad én dorp dus.

Ook de centrale ligging tussen grote steden kan op veel waardering rekenen. En wie aan Hilversum denkt, denkt altijd aan televisie en radio: de creatieve bedrijven op het Media Park met de iconische TV-toren die van ver te zien is. Hilversum is de Mediastad! 

De sociale waarden van Hilversum zijn minder zichtbaar, maar niet minder belangrijk. Zo komt uit de participatie naar voren dat Hilversummers de verschillen tussen de wijken omarmen. Dit biedt een basis voor een diverse bevolkingsopbouw en eensamenleving waarin iedereen mee kan doen.

3.5 Hilversum en de regio

Hilversum is de centrumgemeente van de aantrekkelijke regio Gooi en Vechtstreek. De regio ligt op de grens van de provincies Noord-Holland en Utrecht en twee regio’s die deel uitmaken van het stedelijk netwerk Nederland: de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en de Metropoolregio Utrecht (MRU). De regio Gooi en Vechtstreek is een verbindende ‘groenblauwe’ schakel tussen de dichtbevolkte steden Amsterdam, Utrecht, Almere en Amersfoort. 

De organische groei van de dorpen leidde tot een grote variatie in kernen, elk met een eigen identiteit en omgeven door groene en blauwe natuur. De regio onderscheidt zich met de creatieve industrie en daarbinnen de mediasector als economisch cluster, maar ook met ICT, kunstmatige intelligentie, zorg en recreatie. Ontwikkelingen rond de stations Hilversum, Sportpark en Media Park dragen bij aan de verdere ontwikkeling van dat profiel. De omliggende grote steden zijn binnen korte tijd bereikbaar, per auto, openbaar vervoer en in toenemende mate per (elektrische) fiets. Dat maakt de regio een aantrekkelijke woonplek en vestigingslocatie.

Hilversum heeft voor de regio een belangrijke woonfunctie: 38% van de inwoners woont in Hilversum en in Hilversum is een relatief groot aandeel sociale huurwoningen. Hilversum heeft ook een belangrijke werkfunctie: 44% van de banen in de regio is in Hilversum. Hilversum is zo de enige regiogemeente waar sprake is van enige balans tussen het aantal banen en de beroepsbevolking en de enige plek waar veel kantoorvilla’s en grotere kantorenlocaties zijn (Laapersveld, Arenapark, Media Park). De centrumfunctie geldt ook voor het winkelaanbod, de culturele voorzieningen, het onderwijs en het ziekenhuis Tergooi. Daarvan profiteren Hilversummers, maar ze hebben er soms ook last van, bijvoorbeeld door de inkomende en uitgaande pendel (woon-werkverkeer). 

Meerdere vraagstukken spelen op regionale schaal. Denk aan mobiliteit, de woningmarkt, de veiligheidsregio, de jeugdzorg en de arbeidsmarktregio. Of aan de afspraken die gemaakt worden over energie: de Regionale Energie Strategieën. Bijzondere aandacht vragen de kwetsbare natuurgebieden. Veel groengebieden om de stad hebben een natuurstatus: het afwisselende heide- en boslandschap van de Heuvelrug (grotendeels onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland (NNN)), het veenweidelandschap aan de westzijde van de stad en de open Eemvallei aan de oostzijde van de Heuvelrug. Delen van het veenweidegebied maken deel uit van het Europese netwerk van Natura 2000-gebieden [info: Binnen de gemeente Hilversum heeft alleen een gebied ten westen van de Hilversumse Meent een Natura 2000-status}. 

Stevige regionale samenwerking is nodig om vraagstukken te kunnen oplossen en goede diensten te kunnen leveren voor inwoners en ondernemers. Wat voor de regio als geheel profijtelijk is, is dat meestal ook voor Hilversum. Denk aan goede snelfietspaden en openbaar vervoerverbindingen die de pendel dempen en bijvoorbeeld praktijkgeschoolde werkgelegenheid bereikbaar maken. Of aan het op orde brengen van natuur en water als voorwaarde om binnenstedelijk te kunnen ontwikkelen. 

3.6 Opgaven voor de toekomst uit waarden en kwaliteiten

De Denkrichting verwoordde de opgave voor de toekomst Hilversum kernachtig: “een gezonde, luchtige, mooie en afwisselende leefomgeving, waar het voor iedereen goed wonen en werken is, op een schaal waarbij het sociale leven wordt gestimuleerd. Dat mag groener, met behoud van het dorpse karakter (rustig wonen en sterke sociale netwerken) en toch stadse voorzieningen (gezondheid, sport, cultuur, centrum) naar ieders smaak. Met een goed evenwicht tussen rust en reuring. Afgestemd op de verschillende (woon)behoeften en met respect voor Dudok. Een ruimtelijke opzet met plek voor spelen, ontmoeten, lopen en fietsen. Een stad die goed bereikbaar is. Waar veel aandacht is voor gezondheid en duurzaamheid, ingericht op het veranderende klimaat en waar verbinding in de buurt belangrijk is: bij elkaar betrokken zijn en kunnen meedoen”.

Daarnaast noemde de Denkrichting specifieke opgaven die aangepakt moeten worden:

Verkeer: de kwaliteit en veiligheid van fietsroutes, minder lawaai en uitstoot van vrachtwagens en motoren en betere doorstroming van het autoverkeer. En behoud van de goede bereikbaarheid per trein.

Wonen: beter afstemmen van het woningaanbod op de veranderende bevolking, zodat doorstroming op gang komt. Dat betekent meer woningen en een diverser aanbod voor doelgroepen: betaalbare woningen voor (alleenstaande) starters en senioren.

Werken: behoud van schone werkgelegenheid die flexibel kan meebewegen met de economie. Stimuleren van creatieve en innovatieve bedrijven en meer werk voor praktijkgeschoolde mensen.

Duurzaamheid: er zijn grote opgaven. Minder energie verbruiken en meer energie duurzaam opwekken. Minder grondstoffen gebruiken en inspelen op klimaatverandering: minder hitte in versteende wijken en opvang van het water van hevige regenbuien.

Sociale aspecten: iedereen moet kunnen meedoen in de samenleving, door kans op een baan en scholing en het tegengaan van extreme inkomens- en gezondheidsverschillen. De openbare ruimte moet beweegvriendelijk zijn en ontmoeting stimuleren, om zo te helpen eenzaamheid tegen te gaan.

Veel kwaliteiten en opgaven kennen ook een regionale schaal, zeker waar het gaat over de natuur. De natuurgebieden om Hilversum zijn immers net zo belangrijk voor Hilversummers als voor uit andere gemeenten. 

Een stevige regio Gooi en Vechtstreek is belangrijk voor alle inwoners van de regio en zeker ook die van Hilversum, voor goed wonen, werken, verplaatsen en de voorzieningen. Bewustzijn van de positie en rol van Hilversum in het grotere geheel en de noodzaak van samenwerken aan oplossingen zijn belangrijk bij het maken van keuzes in deze Omgevingsvisie.

 

4.1 Inleiding

4.2 Drie samenhangende opgaven: duurzaam, meedoen en actief

5.1 Inleiding

Alle opgaven uit de vorige hoofdstukken hebben impact op de beperkte ruimte in Hilversum. Om daar op een goede manier mee om te gaan, formuleren we in dit hoofdstuk de belangrijkste ruimtelijke keuzes, leidende principes en normen voor de toekomst. We maken de programmatische consequenties inzichtelijk en geven een indicatie van de ruimte die in Hilversum nodig is. We besluiten het hoofdstuk met de indicatoren voor ruimtelijke kwaliteit. Aan de hand van de keuzes, principes en normen in dit hoofdstuk werken we in hoofdstuk 6 doelen en maatregelen op hoofdlijnen uit.

De zes ruimtelijke hoofdkeuzes zijn bepalend voor heel Hilversum. Ze passen bij de omvang en complexiteit van de opgaven waar Hilversum voor staat en doen recht aan de identiteit, kwaliteiten en waarden van Hilversum. We baseren de zes hoofdkeuzes op ‘vier bakens die niet worden verzet’ uit de Denkrichting: 

1. Dorp én stad. Hilversum is een regionale centrumgemeente in balans die het beste van twee werelden biedt: dorps karakter (voorzieningen dichtbij in de wijken) en stadse voorzieningen (cultuur, ziekenhuis, centrum, sport). Hilversum is een woon- én een werkgemeente.

2. Ontwikkelen binnen de bestaande stad. We koesteren de natuur, het illusielandschap en het idee van de compacte tuinstad. Daarom vernieuwen en ontwikkelen we binnen de stadsgrenzen en niet daarbuiten.

3. Gematigde groei voor vitaliteit. Een zekere mate van groei is wenselijk voor een vitale toekomst. Door te ontwikkelen blijft de stad levendig en de wijken en buurten gezond. Het bevordert doorstroming op de woningmarkt en houdt voorzieningen in buurten levensvatbaar. Uit de participatie bleek geen draagvlak voor een fors groeiscenario, opgelegd van bovenaf. Er is net zo weinig draagvlak voor een ‘stand-still’ scenario. Wat dan resteert is een scenario van gematigde groei. Dat past bij Hilversum.

4. Vernieuwen passend bij kwaliteiten. Vernieuwen en ontwikkelen doen we passend bij de kwaliteiten van de gebieden, in gesprek met inwoners en organisaties en op basis van onderzoek wat kan en nodig is. Dat betekent in principe ontwikkeling in alle wijken en werklocaties, op basis van de identiteit, wensen en opgaven. We doen niet alles overal tegelijkertijd, maar gefaseerd over meerdere bestuursperiodes. 

5.2 Zes ruimtelijke hoofdkeuzes

5.3 Negen leidende principes

5.4 Normen en doelen

5.5 Programmatische consequenties en ruimtevraag

5.6 Ruimtelijke strategie

De verschillende functies in Hilversum liggen over het algemeen op de goede plek. Er is geen aanleiding voor grootschalige transformatie. Wel bevat de Omgevingsvisie ruimteclaims, die ergens in de stad een plek moeten krijgen. 

We bepalen in deze Omgevingsvisie-op-hoofdlijnen niet exact wat waar komt, maar geven wel een globale richting in de vorm van een ruimtelijke strategie op het niveau van de stad. Die strategie kan het best geduid worden als ‘verbonden buurten, sterke stad’. De basisgedachte is dat de compacte stad het landschap ontziet. De strategie legt meer nadruk op een interne dan een externe oriëntatie en verhoudt zich in de diverse woon- en werkgebieden goed tot Hilversumse ruimtelijke principes. Er is bijzondere aandacht voor ontwikkeling van OV knooppunten en de gebieden daaromheen. 

De stad is niet alleen compact, maar ook compleet: een evenwichtige woningmarkt, behoud en versterken van werk en voorzieningen voor Hilversum, versterken van sociale cohesie en focus op duurzame mobiliteit. We leveren maatwerk in alle gebieden: uitgaande van de kwaliteiten van het gebied doen we wat kan en nodig is, maar wel zo dat in het totaal van de gebieden de opgaven voor de stad een plek krijgen. In hoofdstuk 7 beschrijven we daarvoor de methodiek van gebiedsagenda’s. Er zullen dynamischer en luwere gebieden zijn. 

De kaart op de volgende pagina illustreert dit aan de hand van de ruimtelijke hoofdkeuzes en leidende principes uit dit hoofdstuk en van de belangrijkste maatregelen uit hoofdstuk 6. Het is met nadruk een illustratie: een praatplaat op hoofdlijnen, met vlakken, strepen, pijlen en symbolen om de ruimtelijke strategie te kunnen uitleggen. De kaart heeft geen juridische status.

5.7 Indicatoren ruimtelijke hoofdkeuzes en kwaliteit 

Door middel van een beperkt aantal indicatoren in de Omgevingsmonitor (zie hoofdstuk 7 ‘Werken met de Omgevingsvisie’), volgen we de komende jaren de ontwikkelingen. De onderstaande tabel bevat een overzicht van indicatoren die horen bij de ruimtelijke hoofdkeuzes en ruimtelijke kwaliteit. 

6.1 Inleiding

In dit hoofdstuk worden de opgaven Duurzaam, Meedoen en Actief uit hoofdstuk 4 aan de hand van de ruimtelijke hoofdkeuzes en leidende principes in hoofdstuk 5 uitgewerkt in doelen en maatregelen op hoofdlijnen.

Per opgave beschrijven we de doelen en werken de bijbehorende leidende principes uit paragraaf 5.3 een slag verder uit. Daarna noemen we kort de belangrijkste maatregelen en verbeelden de belangrijkste onderwerpen met Structuurkaarten [info: De structuurkaarten zijn globale kaarten: een indicatie van de gebieden waar onderwerpen spelen. Ze tonen geen exacte locaties en bestaan daarom uit dikke pijlen, strepen en vlakken]. Per opgave verwijzen we naar een detailuitwerking van maatregelen aan het einde van dit document. Ten slotte noemen we de belangrijkste samenwerkingspartners en te programmeren verdiepende onderzoeken. Elk doel krijgt een set indicatoren, waarmee we de komende tijd de ontwikkeling kunnen volgen en zien of bijsturing noodzakelijk is. De verwachte totale effecten van de doelen en maatregelen ten opzichte van een situatie zonder maatregelen staan in de laatste paragraaf. 

6.2 Duurzaam Hilversum 2040: verbeteren leefomgeving

6.3 Meedoen in Hilversum 2040: kansen zijn voor iedereen

6.4 Actief in Hilversum 2040: toekomstbestendige economie

6.5 Effecten van de Omgevingsvisie 

7.1 Inleiding

In dit hoofdstuk beschrijven we kort zeven toepassingen van de Omgevingsvisie. Ze zijn verder uitgewerkt in Deel C. De Omgevingsvisie staat als instrument uit de Omgevingswet in verband met andere instrumenten. Uit de participatie bleken ook andere toepassingen of uitwerkingen gewenst, zoals goed participatiebeleid en het vertalen van de Omgevingsvisie in gebiedsagenda’s.

De Omgevingsvisie fungeert als basis voor: 

1.    Het Omgevingsplan, waarin we juridische regels voor het bouwen en de ruimtelijke inrichting van Hilversum opnemen. Het Omgevingsplan vervangt onder de Omgevingswet de bestemmingsplannen. 

2.    Thematische programma’s voor Duurzaam, Actief en Meedoen, waarin thema’s als mobiliteit, wonen, groen, welzijn en economie als (deel-) programma’s opgaan. 

3.    Gebiedsgerichte uitwerking van de Omgevingsvisie in gebiedsagenda’s (gebiedsprogramma’s) voor alle gebieden in Hilversum.

4.    Herzien participatiebeleid; lerend van de ervaringen van het participatieproces voor de Omgevingsvisie.

5.    Een toetsingskader voor het beoordelen van initiatieven van marktpartijen en inwoners.

6.    Kostenverhaal; we gaan steeds vaker een bijdrage vragen aan ontwikkelende partijen voor algemene kosten van de gemeente bij nieuwe ontwikkelingen of het in stand houden/verbreden van voorzieningen.

7.    Monitoring; een goede monitoring maakt duidelijk of het lukt het toekomstbeeld voor 2040 dichterbij te brengen, of dat moet worden bijgestuurd of -geschakeld. 

7.2 Kerninstrumenten uit de Omgevingswet slim toepassen

7.3 Het Omgevingsplan

Het Omgevingsplan structureert op een nieuwe manier alle regelgeving van de gemeente voor de fysieke leefomgeving. Er is één omgevingsplan voor heel Hilversum, dat voortdurend bijgesteld wordt na besluitvorming. 

Met het in werking treden van de Omgevingswet, is een groot deel van de bestaande regels uit bijvoorbeeld bestemmingsplannen en verordeningen ‘van rechtswege’ opgegaan in een tijdelijk Omgevingsplan voor Hilversum. 

Gemeenten hebben tot 1 januari 2032 de tijd om deze regels in het (definitieve) Omgevingsplan op te nemen en om Rijksregels die naar de gemeenten komen (de zgn. 'bruidsschat') inhoudelijk te actualiseren en op elkaar af te stemmen. Gezien de scope van de opgave, is die tijd hard nodig.

Het college stelt in 2024 een Plan van Aanpak/Startnotitie Omgevingsplan op voor de gemeenteraad. Daarin worden keuzes voorgesteld voor wel/niet over te nemen regels uit verordeningen, extra normen waarvoor de wet ruimte geeft, participatie en het principe om als gemeente zoveel mogelijk met algemene regels te werken waarin is aangegeven wat wel kan en zo weinig mogelijk met vergunningen. Dit past goed bij onze ambitie om initiatieven uit de samenleving sneller te kunnen faciliteren. 

7.4 Programma’s

In Programma’s vertalen we doelen en ambities in maatregelen en stellen we uitvoeringsprioriteiten op basis van tijd, geld, capaciteit en uitvoerbaarheid. We willen werken met een klein aantal programma’s voor integrale opgaven en gebieden, die verbijzonderd kunnen worden in deelprogramma’s.

We werken de Omgevingsvisie verder uit in drie soorten ‘vrijwillige’ programma’s: thematische, gebiedsgerichte en ondersteunende programma’s: 

• Drie thematische programma’s voor Duurzaam, Meedoen en Actief.

• Twee gebiedsgerichte programma’s: een voor projectontwikkelingen en een voor gebiedsagenda’s.

• Een ondersteunend programma, waarin de randvoorwaarden worden georganiseerd. Denk daarbij aan participatie, communicatie, data/informatie, financiën en processen.

Aan vrijwillige thematische programma's zijn weinig wettelijke eisen en er hoeft in principe geen koppeling te bestaan tussen de Omgevingsvisie en de programma's. In Hilversum zien we wel meerwaarde in zo'n koppeling. Door bijvoorbeeld bestaand sectoraal beleid en bestaande sectorale programma's als groen, energietransitie en mobiliteit bij elkaar te brengen in een nieuw programma Duurzaam, kan synergie, meerwaarde en werk-met-werk worden bereikt. We hoeven niet helemaal opnieuw te beginnen. Onder het programma Duurzaam kunnen de recent vastgestelde programma’s voor groen en mobiliteit goed als deelprogramma’s vallen. Bij mobiliteit, groen en energietransitie zien we bovendien dat al gewerkt wordt met kortcyclischer ‘agenda’s’ in de vorm van jaarplannen. Voor Actief en Meedoen is een vergelijkbare opzet denkbaar.

Gebiedsgericht werken is niet nieuw in Hilversum. Wel kent het vele vormen, variërend van buurt- en wijkagenda’s, gebiedsagenda’s tot masterplannen en beeldkwaliteitsplannen voor ontwikkellocaties. Twee gebiedsprogramma's kunnen de wens tot meer en eenduidiger gebiedsgericht werken bevorderen. Het bestaande projectenportfolio van locatie- en gebiedsontwikkelingen is de basis voor het gelijknamige programma. Het programma ‘gebiedsagenda’s ontstaat uit de wens van de gemeente, inwoners, ondernemers en organisaties om de Omgevingsvisie gebiedsgericht uit te werken voor alle gebieden in Hilversum: wat is er nodig en wat is passend? Met gebiedsagenda’s kunnen initiatieven en aanvragen beter beoordeeld worden. Paragraaf 7.5 beschrijft de werkwijze, die uitgaat op gedegen onderzoek en participatie. 

In het ondersteunende programma zien we duidelijk meerwaarde in het meer in samenhang bezien van participatie, communicatie en data.

 Onderstaande tabel vat de opbouw van de Hilversumse kerninstrumenten samen. Hiërarchisch gaan de thematische programma’s boven de gebiedsgerichte programma’s: daar staan immers de doelen die in de locatie- en gebiedsontwikkelingen een plek moeten krijgen. Het ondersteunende programma is volgend op de andere programma’s. De tabel toont ook dat sommige agenda's kunnen bijdragen aan meerdere programma's. 

Zo werken met een integraler en overzichtelijker beleidslandschap dat zich goed verhoudt tot de toekomstvisie zal niet in één keer gaan. Het is de stip op de horizon waar we al naar toe werken, bijvoorbeeld rondom mobiliteit en economie. De eerste versies van de nieuwe thematische programma's zullen bestaan uit de Omgevingsvisie (visie, doelen, genoemde maatregelen, monitoring), een weergave van reeds vastgestelde beleid en een oplossing voor eventuele discrepanties of conflicten en een verbinding met agenda's voor deze bestuursperiode, zoals uit het coalitieakkoord en de programmabegroting 2024.

7.5 Gebiedsagenda’s 

De Omgevingsvisie beschrijft de beleidskeuzes voor de toekomst van Hilversum op hoofdlijnen in termen van kwaliteiten, opgaven, ruimtelijke hoofdkeuzes, leidende principes, doelen en maatregelen. Helder is dat we kwaliteiten willen behouden en toevoegen én aan de slag gaan met de opgaven van de toekomst. Op een ‘Hilversumse’ manier, die volgt uit de lange lijnen van de geschiedenis, die uitgaat van een brede opvatting over mens en leefomgeving, die leidt tot behoud, herstel en toevoegen van ruimtelijke kwaliteit en die voorkomt dat we ‘ad hoc’ plekken herstructureren of verdichten. Wat dat voor alle gebieden in Hilversum betekent, onderzoeken we met inwoners en organisaties verder in gebiedsagenda’s. Zo werken we de ruimtelijke strategie Omgevingsvisie gebiedsgericht uit: wat kan er en wat is er nodig voor sterke en prettige wijken en werklocaties?

Goede gebiedsagenda’s maken het gemakkelijker om tot passende initiatieven te komen en draagvlak te verwerven. Ze bieden duidelijkheid voor inwoners en voor ontwikkelende partijen. Ze zijn bruikbare input voor het Omgevingsplan en de welstandsnota, zodat ze t.z.t. goed benut kunnen worden voor het toetsen van initiatieven en projecten. Gebiedsagenda’s zijn overigens niet nieuw voor Hilversum. Een bekende reeds bestaande gebiedsagenda is die voor postcodegebied 1221.

In Deel C beschrijven we uitgebreid hoe we in de toekomst gebiedsagenda’s maken. De methodiek gaat uit van het idee dat we altijd integraal werken vanuit (eerst) een cultuurhistorische basis, dan vanuit thema’s/opgaven (uit te werken in beleidsprogramma’s of -nota’s) en ten slotte gebiedsgericht. Voor de gebiedsagenda’s is het belangrijk verleden en toekomst met elkaar te verbinden. Hoe en wanneer gebieden zijn ontstaan en hun kwaliteiten leidt automatisch tot inherente kwaliteiten, kansen en opgaven. Grote opgaven moeten een plek krijgen in de stad en aansluiten op de breed gewaardeerde kwaliteiten. Als we na goed onderzoek verleden en toekomst verbinden, kunnen we daaruit 'principes’ of 'spelregels’ afleiden: zo gaan we in Hilversum met de opgaven om. Dit leidt tot een methodiek in vijf stappen:

1.    Leg een cultuurhistorische basis neer (architectuur, stedenbouw, openbare ruimte, landschap).

2.    Breng de ruimtelijke consequenties van grotere en kleinere opgaven in beeld, bijvoorbeeld door middel van de structuurkaarten uit hoofdstuk 6 van deel A.

3.    Definieer onderscheidende gebieden en principes, bijvoorbeeld om per gebied aan te geven op welke opgaven uit de Omgevingsvisie aanleidingen, kansen en beperkingen zijn. Er zullen gebieden zijn waar kiezen kan en waar kiezen moet. Ontwikkel een werkwijze om de versterking en ‘veranderbaarheid’ te verbeelden. 

4.    Vul gebiedsagenda's verder in met inwoners en ondernemers.  

5.    Borg gebiedsagenda’s in de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan.

We werken de methodiek uit in een Startnotitie Gebiedsagenda’s voor de gemeenteraad. Zo hanteren we voor alle gebiedsagenda’s dezelfde kwaliteitseisen. Daarin zullen we ook de gebiedsagenda’s prioriteren, waarbij vooraf duidelijk is dat de reeds gestarte ‘sectorale’ gebiedsagenda’s voor de Hilversumse Meent en Kerkelanden (wijkgerichte uitwerkingen van de woonvisie), het Centrum, het Media Park en bedrijventerreinen Zuidwest doorlopen.

Elke gebiedsagenda zal opnieuw starten met een Startnotitie voor die specifieke agenda, zodat de gemeenteraad ook gebiedsspecifieke uitgangspunten kan vaststellen. De gebieden in Hilversum verschillen immers. In deze startnotities staan aanvullende kaders/randvoorwaarden over de aanpak, de benodigde informatie, het participatieproces, de betrokkenheid  van de raad, tijdpad en kosten. Wat betreft de participatie is van belang dat voor de start van elke gebiedsagenda een goed participatieplan is gemaakt, dat bevordert dat ook moeilijk bereikbare doelgroepen kunnen deelnemen en inwoners naar gelang van hun belangstelling kunnen meedoen. Uit eerdere ervaringen met ‘wijkagenda’s’ blijkt dat sommige inwoners overal bij betrokken willen zijn en sommige inwoners alleen behoefte hebben aan het kunnen noemen van prioritaire maatregelen. 

De gebiedsagenda’s krijgen globaal de volgende indeling: 

• Scope van de gebiedsagenda en de relatie met de Omgevingsvisie. 

• Overzicht van beschikbare informatie (foto): feiten en cijfers, analyses. (cultuurhistorisch, sociaal, fysiek, economisch, trends en ontwikkelingen, eigendomssituaties), bepalingen in bestemmingsplannen, opbrengst van eerdere participatietrajecten etc. Dit uit zich o.a. een beschrijving van het karakter (identiteit, beperkingen, kansen) van het gebied, een ruimtelijk programmatische structuur en beoordeling van de huidige situatie. 

• De analyse van de kwaliteiten.

• De belangrijkste gebiedsopgaven uit de Omgevingsvisie, analyses en gesprekken met inwoners, ondernemers en organisaties. 

• Een duiding van de ruimte voor versterking en verandering voor de belangrijkste oplossingen en maatregelen. 

• Beoordeling van de effecten van oplossingen en maatregelen op basis van het 'model’. Hierin wordt duidelijk wat de effecten op gebiedsniveau zijn en de relatie met de doelen uit de Omgevingsvisie gelegd.  

• Afspraken over uitvoering van ideeën en toetsing van initiatieven.  

De gebiedsagenda’s worden als aanvullingen op de Omgevingsvisie vastgesteld door de gemeenteraad en – net als de Omgevingsvisie –gepubliceerd op het Omgevingsloket.  

7.6 Participatiebeleid

De Omgevingsvisie biedt niet alleen perspectief op hoe Hilversum er in 2040 uit ziet, maar ook hoe inwoners, ondernemers, organisaties en gemeente samenwerken aan Hilversum 2040. Daarover zijn in het participatieproces veel goede suggesties gedaan, die in de Denkrichting in ‘vier omgangsvormen voor het gesprek tussen overheid en samenleving’ zijn samengevat: 

• De gemeente neemt regie op het collectief belang, en werkt vanuit een integrale visie en durf regie te nemen op opgaven die het algemeen/collectief belang aangaan, juist als het gaat om moeilijke keuzes.

• We gebruiken de Omgevingsvisie actief, door er vaak op terug te grijpen, als toetsingskader bij ontwikkelingen en als basis voor een actieve lobby richting Rijk en Provincie om maatregelen ook te kunnen realiseren. Maar ook in het besef dat de toekomst uitdagingen brengt die we nu nog niet voorzien. Afwijken van de Omgevingsvisie moet soms en mag als keuzes duidelijk onderbouwd zijn. Bij grote veranderingen kan de gemeenteraad besluiten de Omgevingsvisie bij te stellen. 

• We blijven in gesprek; Gemeente, inwoners en organisaties blijven het gesprek over de toekomst van Hilversum voeren in wijken (van onderop) en op het niveau van de stad.

• We geven initiatieven de ruimte, door procedures makkelijker en sneller te maken, zodat inwoners en organisaties eerder zelf aan de slag kunnen.

 

Deze principes passen goed bij de bedoeling van de Omgevingswet: meer integraal en op een open manier aan de toekomst van Hilversum werken is dé manier om de complexe opgaven succesvol aan te gaan.

Er zijn drie aanleidingen om het Hilversumse participatiebeleid een verdere impuls te willen geven:

• Inwoners, ondernemers, organisaties en gemeente hebben veel tijd en energie geïnvesteerd om de Omgevingsvisie vorm te geven. Het is belangrijk om die energie en betrokkenheid vast te houden en het gesprek over de toekomst van Hilversum voort te zetten. 

• De Omgevingswet onderstreept het belang van goede participatie bij initiatieven en projecten, vanuit de wens dat inwoners meer invloed hebben op hun leefomgeving. Hoewel de intenties van ons participatiebeleid breed gedeeld worden, blijkt de praktijk weerbarstig en tot terugkerende vragen te leiden: wanneer zijn het participatieproces en de communicatie 'goed'? Waar zijn initiatiefnemers, belanghebbenden en gemeente op aanspreekbaar? Er wordt spanning gevoeld tussen het belang dat we in Hilversum aan participatie hechten, de mate waarin de gemeente op dit moment grip heeft op de kwaliteit van de participatie die door initiatiefnemers is georganiseerd en de mate waarin alle belanghebbenden bereikt en betrokken worden, met name inwoners ‘zonder macht’. Dit vraagt om verbeteringen.

• Gemeenten worden verplicht een Participatieverordening voor hun eigen projecten en beleid vast te stellen.

 

We stellen twee concrete impulsen voor:

• Het faciliteren van een voortdurend gesprek over de toekomst, waarbij de gemeente een tweejaarlijks stadsgesprek organiseert en daarvoor een Omgevingsmonitor maakt. De eerste keer is dat in 2025.

• Opstellen van een Startnotitie Participatiebeleid, die rekening houdt met steeds complexere initiatieven met steeds meer belanghebbenden. De startnotitie zal voorstellen:

  • De leidraad ‘betrek de buurt’ aan te vullen en te verduidelijken met adviezen uit het participatieproces Omgevingsvisie over het doel van participatie, de betekenis van het algemeen belang, de rol van de gemeente en communicatie.

  • Een participatieverordening voor gemeentelijke projecten op te stellen ter vervanging van de huidige inspraakverordening.

  • Meer regie te voeren op alle participatieprocessen van de gemeente, zodat ze minder gefragmenteerd zijn.

In Deel C zijn deze voorstellen verder uitgewerkt. 

7.7 Toetsingskader voor initiatieven 

Uit het vaststellen van de Omgevingsvisie vloeit voort dat Hilversum nieuwe initiatieven van inwoners, ondernemers en organisaties toetst aan de inhoud van de Omgevingsvisie en de wettelijke regels. Als initiatieven passen binnen de kaders, dan werkt Hilversum mee aan de uitvoering daarvan. Als dat niet zo is, kan de gemeente meedenken hoe initiatieven wel in het toekomstbeeld kunnen passen, of besluiten dat er geen plek voor is in Hilversum.

Hilversum toetst initiatieven van ontwikkelaars en inwoners altijd al aan het vastgestelde beleid en regels uit het bestemmingsplan/Omgevingsplan: in welke mate draagt het initiatief bij aan doelen op het gebied van klimaat, landschap, energie, wonen, economie, mobiliteit, gezondheid etc.? Ook wordt getoetst op eerdere afspraken (zijn er bijvoorbeeld convenanten of intentieovereenkomsten afgesloten?), bestuurlijk draagvlak (is het initiatief onderdeel van het coalitieakkoord of de programmabegroting?) en zakelijke argumenten. Zo werken we als gemeente alleen aan initiatieven die de stad ook echt verder helpen. Het huidige toetsingskader helpt ook al om de inzet van de gemeente te kunnen prioriteren. De gemeente kan niet alles tegelijk faciliteren. 

De Omgevingsvisie is aanleiding om het huidige toetsingskader aan te scherpen. Dat doen we op vijf manieren:

1.    We gebruiken het ‘model’ om verschillende situaties te verbeelden: de huidige situatie, een toekomstsituatie zonder maatregelen en een situatie met maatregelen. Paragraaf 6.5 geeft daar een mooi voorbeeld van: voor de Omgevingsvisie is daar de huidige situatie, de autonome ontwikkeling en het doelbereik van alle maatregelen gevisualiseerd.  

2.    We gebruiken de doelen en indicatoren uit hoofdstuk 6 om beoordelingen te objectiveren. We gebruiken het liefst ‘maatschappelijke indicatoren’. die de effecten van maatregelen beschrijven en  liever niet ‘prestatie-indicatoren’, die enkel input en output weergeven. 

3.    We voegen een kwalitatieve toets toe over de samenhang van de verschillende doelen: waar versterken zij elkaar en waar botsen ze? 

4.    Na vaststelling van de gebiedsagenda’s toetsen we op: ‘past het initiatief in de gebiedsagenda?’ Totdat de gebiedsagenda’s er zijn, hanteren we de toetsvraag ‘past het initiatief binnen de Omgevingsvisie’? 

5.    Na vaststelling van de Omgevingsvisie werken we het toetsingskader verder uit. Het toetsingskader wordt onderdeel van een nieuwe brochure ‘Initiatieven in Hilversum’, waarin het proces en voorwaarden voor initiatiefnemers helder beschreven staan.

Het nut en de noodzaak van een toetsingskader voor het beoordelen van de kwaliteit van de participatie onderzoeken we verder in de startnotitie Participatiebeleid.

 

7.8 Monitoring

Het model is ook de basis voor de Omgevingsmonitor, die we na vaststelling van de Omgevingsvisie opstellen. De Omgevingsmonitor is een instrument voor gemeenteraad, college en samenleving dat in beeld brengt: 

• of we er in de komende jaren in slagen de doelen voor 2040 dichterbij te brengen. Dit is de laatste stap uit de beleidscyclus;

• of gedurende de looptijd van de Omgevingsvisie omstandigheden veranderen: (geo-)politiek, economisch en maatschappelijk.

Beide punten kunnen aanleiding zijn om bij te sturen of te schakelen en zijn een goede basis voor de stadsgesprekken uit paragraaf 7.6.

We bouwen de monitor binnen het ondersteunende deelprogramma ‘Transitie naar Datagedreven Sturing (2022-2025). De doelen en de indicatoren om de ontwikkeling te volgen, zijn in de laatste paragrafen van hoofdstukken 5 en 6  voor ruimtelijke kwaliteit, Duurzaam, Meedoen en Actief op een rij gezet. De monitor verschijnt elke twee jaar. Hij is in eerste instantie kwantitatief van aard: maken we voldoende meters? Hoeveel woningen zijn er daadwerkelijk gebouwd? Hoe staat het met de werkloosheid en de cohesie in buurten? Daarnaast kijken we naar kwalitatieve aspecten: hoe tevreden bent u met het groen in uw buurt? Pakken we signalen uit de samenleving goed op? Gaan we de goede kant op?

Trends en prognoses voor Hilversum komen uit de tweejaarlijkse trendstudie van Platform 31, die op Hilversums niveau vertaald wordt. Een eerste versie daarvan verscheen in 2022.

In Deel C zijn deze voorstellen verder uitgewerkt.

7.9 Kostenverhaal

In deze Omgevingsvisie staan forse opgaven en transities. Het is onmogelijk om op voorhand te bepalen of deze 'betaalbaar’ zijn. Veel investeringen zijn immers ‘privaat’: inwoners die hun huis verduurzamen, corporaties die woningen vernieuwen en bouwen, onderwijsinstellingen die onderwijs aanbieden etc. Grote transities zoals de energietransitie zijn nauwelijks te ramen en sterk afhankelijk van regelgeving en financiering door andere overheden. Of van het werk-met-werk maken wanneer een ontwikkelaar gebieden of locaties (her)ontwikkelt. Uiteraard draagt de gemeente bij; via de programmabegroting, waarin de politiek keuzes maakt over de inzet van geld en capaciteit. 

Omdat private initiatieven nodig zijn om de doelen voor 2040 te halen, kan de gemeente niet alleen beperkingen opleggen. Het is in het algemeen belang dat initiatieven die passen binnen de Omgevingsvisie gefaciliteerd worden, dat wil zeggen dat er mogelijkheden zijn om tot haalbare ‘business cases’ te komen. Het algemeen belang vereist ook dat de gemeente aan kostenverhaal doet. We willen niet dat ontwikkelende partijen een hoge winst maken op een gebiedsontwikkeling en de kosten van nadelige gevolgen afwentelen op de samenleving of de omgeving. We willen wel dat ze bijdragen aan voorzieningen of investeringen die nodig zijn voor de stad en waar de gebiedsontwikkeling van profiteert. Regulier kostenverhaal is onder de Omgevingswet een wettelijke plicht. Aanvullend krijgen gemeenten de bevoegdheid (geen plicht) om een aanvullende financiële bijdrage publiekrechtelijk af te dwingen, op voorwaarde van onderbouwing in de Omgevingsvisie of Omgevingsprogramma's. Inhoudelijk gezien komen onder de Omgevingswet meer kosten in beeld om te verhalen, zoals kosten voor klimaatadaptatie, energietransitie, maatschappelijke voorzieningen, nieuwe mobiliteitsconcepten en verbeteringen van het landschap, natuur, water of stikstofbalans.

In Deel C werken we uit hoe we het kostenverhaal willen organiseren. We hebben daarbij een sterke voorkeur voor de privaatrechtelijke, vrijwillige route: via een anterieure overeenkomst voorafgaand aan een planologisch besluit het kostenverhaal regelen. Niettemin willen we als stok ‘achter de deur’ de mogelijkheid openhouden om kosten publiekrechtelijk af te dwingen én regelen dat ontwikkelaars financieel bijdragen aan bovenwijkse voorzieningen en aan de instandhouding of verhoging van de ruimtelijke kwaliteit. Het publiekrechtelijk afdwingen van het kostenverhaal regelen we in ‘kostenverhaalregels’ in het Omgevingsplan of de Omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten (BOPA’s). Daartoe stellen we eerst een Nota Kostenverhaal vast als (deel-)programma van de Omgevingsvisie: dit biedt de nodige juridische dekking (afdeling 13.7 Omgevingswet). De planning is dat Hilversum de Nota Kostenverhaal in 2024 vaststelt, na vaststelling van de Omgevingsvisie. 

 

7.10 Overige toepassingen  

7.11 Fasering en prioritering

Uit de Omgevingsvisie komt veel voort: het inrichten van programma's, opstellen van gebiedsagenda's, de actualisatie van de participatieleidraad, het voeren van stadsgesprekken, datamonitoring, het opstellen van het Omgevingsplan, het werken met kostenverhaal, etc. Uiteraard kan niet alles tegelijk. Op hoofdlijnen zien we de volgende fasering voor ons.

7.12 Verklarende woordenlijst

In de Omgevingsvisie staan veel abstracte begrippen, die soms erg op elkaar lijken. Het gebruik van abstracte begrippen is niet altijd te voorkomen. Daarom leggen we hier de belangrijkste uit. 

Agenda: in de context van de Omgevingsvisie bedoelen we met ‘agenda’ een set van uitvoeringsafspraken tussen de gemeente en (bijvoorbeeld) inwoners, ondernemers en organisaties. 

Beleid: een verzamelbegrip, dat de richting en de middelen die worden ingezet om doelen te bereiken binnen een bepaalde periode omvat. Het ‘beleid’ bevat vaak elementen van ‘visie’, ‘opgaven’ en ‘programma’s’

Campus: is een plaats waar ondernemingen, kennisinstellingen, andere organisaties en voorzieningen in elkaars nabijheid zijn, met als doel ontwikkeling, innovatie, onderwijs en onderzoek.

Cluster: bestaat uit structuren of georganiseerde partijen (zoals grote en kleine ondernemingen, kennisinstellingen en andere organisaties) die tot doel hebben innovatieve activiteiten te stimuleren door het delen van faciliteiten en de uitwisseling van kennis en deskundigheid te bevorderen, en door daadwerkelijk bij te dragen aan technologieoverdracht, netwerken, informatieverspreiding en samenwerking.

Denkrichting: het resultaat van het participatieproces, dat is samengevat in een aantal toekomstbeelden en dat de basis is voor deze Omgevingsvisie.

Doel: een wensbeeld, of een voornemen om een bepaalde situatie te realiseren. 

Gebiedsagenda: een uitwerking van de Omgevingsvisie of een toekomstbeeld voor het versterken, vernieuwen en ontwikkelen van een bepaald gebied. Een gebiedsagenda leidt tot uitvoeringsafspraken tussen gemeente, inwoners, ondernemers en/of organisaties. Een gebiedsagenda is integraal.

Gebiedsgericht: waarbij het kijken naar een straat, buurt, wijk of groter gebied centraal staat. 

Gezondheid: Het welbevinden van mensen in brede zin, zowel fysiek, emotioneel en sociaal en breder dan de afwezigheid van ziekte. Het gaat over hoe mensen hun welzijn ervaren en de mate waarin ze veerkracht tonen en in staat zijn om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.

Herstructurering: is een ruimtelijk-economisch begrip dat inhoudt dat bestaande gebouwen of terreinen worden aangepast aan een nieuwe vraag naar ruimte.

Identiteit: de manier waarop mensen zich met plekken verbonden voelen.

Illusielandschap: in de bossen en op de heide om Hilversum heen het gevoel te hebben je in een aaneengesloten landschap te bevinden.

Indicator: een informatiebron, die een indruk geeft van een toestand, situatie of ontwikkeling.

Integraal: alle aspecten worden in samenhang bekeken. In de Omgevingsvisie betekent dat, dat niet alleen gekeken wordt naar het fysieke domein, maar breed: dus ook naar het sociale en economische domein.

Milieu Effect Rapport (MER): een rapport naast de Omgevingsvisie dat de verwachte milieueffecten en andere effecten van een plan in beeld brengt. Zo kan de overheid besluiten over het plan en daarbij alle mogelijke consequenties meewegen.

Norm: een regel, waaraan je je geacht wordt te houden.

Omgevingsvisie: dit document. De Omgevingsvisie schetst het toekomstbeeld voor Hilversum met als richtjaar 2040. 

Opgave: een maatschappelijk vraagstuk dat complex is, waarbij verschillende invalshoeken mogelijk zijn of verschillende doelen tegelijk behaald moeten worden. 

Participatieproces: de gesprekken met inwoners, ondernemers en organisaties in 2021 en 2022 over hoe Hilversum er in de toekomst uit moet zien. 

Programma: werkt de doelen uit de Omgevingsvisie uit in maatregelen: hoe gaan we de doelen bereiken? 

Project: een tijdelijk organiseren van werkzaamheden, om een eenmalig resultaat te halen dat bijdraagt aan een of meer doelen. In Hilversum gebruiken we het woord ‘project’ vaak voor fysieke locatie- of gebiedsontwikkelingen. 

Sectoraal: er wordt naar één aspect gekeken. Bijvoorbeeld naar ‘verkeer’, ‘milieu’, ‘armoede’ of ‘gezondheid’. Dit noemen we ook wel thematisch.

Structuurvisie: de voorloper van de Omgevingsvisie uit 2013, waarin de gemeente de hoofdlijnen van de ruimtelijke ordening voor de (middel)lange termijn heeft beschreven.

Toetsingskader: het beleid waaraan nieuwe ontwikkelingen worden getoetst of ze passen in en bijdragen aan de doelen van de Omgevingsvisie. 

Transformatie: is een ruimtelijk-economisch begrip dat inhoudt dat bestaande functies in een gebied worden veranderd of nieuwe functies worden toegevoegd.

Tuinstad: een in samenhang ontworpen stedenbouwkundige en architectonische vorm van een stad, die een gezonde, luchtige, mooie en afwisselende leefomgeving biedt waar het voor iedereen goed wonen en werken is, op een schaal waarbij het sociale leven wordt gestimuleerd.

Visie: is afgeleid van het Latijnse ‘videre’, wat ‘zien’ of ‘kijken’ betekent. Een visie is dus een (jouw) kijk op de wereld. Het is vérder kijken, dus naar de lange termijn en wat er om je heen gebeurt.

Voorziening: iets nuttigs waar je gebruik van kunt maken. Dit woord wordt in de praktijk verschillend gebruikt. In de Omgevingsvisie gaat het om nabijheid van openbare functies op een plek of in een gebouw (bibliotheek, kinderopvang, parkeerplaatsen, nutsvoorzieningen als transformatorhuisjes), activiteiten op zulke plekken (zorg en welzijn) en niet-locatiegebonden diensten, zoals uitkeringen en huishoudelijke hulp. Een voorziening kan een lokale, stedelijke of (boven-)regionale betekenis hebben.

 

Deel B

/join/id/regdata/gm0402/2024/733bf38fdfdf4c45bf96496694059104/nld@2024‑06‑13;1

Deel C

/join/id/regdata/gm0402/2024/00f2f395b02d40f6ae042af851970412/nld@2024‑06‑13;1

Deel D

/join/id/regdata/gm0402/2024/04b6ac9c72be40ec815110b95d302a6d/nld@2024‑06‑13;1