Beleidskader Energietransitie 2023-2025 gemeente Lingewaard

Ondertekening

Bijlage 1 Rapport Over Morgen

Evaluatie, herijking en routekaart energietransitie Gemeente Lingewaard

Marsroute richting 2030

Inleiding

Lingewaard wil en moet zijn verantwoordelijkheid nemen om bij te dragen aan het verminderen van de klimaatverandering. De gemeente wil in deze noodzakelijke energietransitie een regisserende rol pakken. Afgesproken is om op mondiaal, nationaal en lokaal niveau maatregelen te nemen. Aan de gemeenten en regio’s in Nederland is de taak gesteld om bijdragen te leveren aan het opwekken van duurzame energie en aan het verminderen van het energieverbruik, zodat in 2030 Nederland als geheel tenminste 49% minder CO2 uitstoot ten opzichte van 19951. Lingewaard heeft de uitdaging geformuleerd om in 2030 evenveel elektriciteit duurzaam op te wekken als dat er lokaal aan elektriciteit wordt verbruikt. Dit noemen we “elektriciteitsneutraal”. Daarnaast is het doel gesteld, zowel lokaal als nationaal om in 2050 energieneutraal te zijn. Dit betekent dat niet alleen alle elektriciteit, maar alle vormen van energie (zoals warmte) duurzaam worden opgewekt.

Om hier uitvoering aan te geven heeft de gemeenteraad in 2020 het Beleidskader Energietransitie vastgesteld. Het Beleidskader Energietransitie bestaat uit drie pijlers: energiebesparing, duurzame opwek en warmtetransitie. Door zuiniger om te gaan met energie, kunnen we energie besparen die vervolgens niet hoeft te worden opgewekt (pijler 1). Bij energiebesparing gaat het om elektriciteit, gas en brandstoffen tezamen. Maar ondanks die besparing stijgt de vraag naar elektrische energie. Daarom blijft er naast de opgave om te besparen ook een opgave om duurzame elektriciteit op te wekken (pijler 2). Tenslotte gaat Nederland, en dus ook Lingewaard, van het gas af. De manier waarop dat gebeurt heeft impact op het halen van energieneutraliteit in 2050 (pijler 3).

Lingewaard maakt echt werk van de energietransitie. Met het besluit voor twee windturbines bij Caprice heeft Lingewaard aangegeven bereid te zijn om lastige besluiten te nemen. Veel gemeenten hikken nog tegen dit soort besluiten aan. Veel gemeenten zijn nog zoekend hoe de bijdragen van de RES ruimtelijk moeten worden ingevuld. Lingewaard heeft de eerste stap al gezet. Er is extra ambtelijke capaciteit vrijgemaakt, en zijn middelen beschikbaar gesteld. En er zijn resultaten. Naar onze mening is Lingewaard een actieve gemeente in een actieve regio. Daar mag de gemeente trots op zijn.

De afgelopen drie jaar waren geen ‘normale’ jaren met betrekking tot energie. Door hogere energieprijzen en aangescherpte landelijke en Europese doelen is de urgentie voor de energietransitie duidelijker dan ooit. Ook in Lingewaard zijn er grote ontwikkelingen geweest: zo is de vergunning verleend voor windpark Caprice. In het coalitieakkoord (2022-2026) wordt prioriteit gegeven aan besparing, het uitbouwen van NEXTgarden als energiecluster, grootschalige opwek van windenergie bij Caprice en het opstellen van een energievisie voor de zone rond de A15.

In het Beleidskader Energietransitie 2020 is opgenomen dat dit beleidskader na twee jaar wordt geëvalueerd. Adviesbureau Over Morgen is gevraagd om deze evaluatie uit te voeren, hier advies over uit te brengen en zo nodig het beleidskader te helpen herijken. Dit rapport is het resultaat van dat proces. Vanwege de complexe opgave is het raadzaam ook het beleidskader twee jaar na het vaststellen door de raad -dus in het najaar 2025- opnieuw te evalueren

Over Morgen heeft met het proces van dit rapport beoogd om alle losse elementen op het gebied van de energietransitie met elkaar te verbinden. Er zijn flinke stappen vooruit gezet, maar tegelijkertijd is er ook noodzaak om meer focus aan te brengen, zodat de gemeente haar klimaatdoelstellingen haalt.

Deze evaluatie is opgesteld in het eerste kwartaal van 2023. Gegevens zijn verwerkt zoals bekend op 1 april 2023.

Evaluatie en herijking Beleidskader Energietransitie 2020

De evaluatie en herijking zijn een koerscheck, met zo nodig een koerscorrectie. De gemeente blijft op weg naar hetzelfde doel: energieneutraal in 2050. De maatregelen om de doelen te bereiken – zeker de maatregelen die de komende jaren prioriteit krijgen – worden in deze rapportage gewogen, geactualiseerd en zo nodig aangescherpt. De gemeente kan dit advies gebruiken bij het opstellen van een nieuw beleidskader energietransitie 2023-2030. Door nu tussentijds te meten en bij te stellen waar nodig wordt bijgedragen aan het halen van de gestelde doelen voor 2030 en ontstaat er beter zicht op de maatregelen die in de eerstvolgende jaren moeten worden gerealiseerd. Dit is overigens wel een dynamisch leerproces, waarin soms ook zaken minder snel kunnen gaan dan verwacht.

De beleidskaders zonne-energie en windenergie uit 2019 zijn ook in de evaluatie en herijking meegenomen. De evaluatie van het beleidskader warmte heeft in 2022 plaatsgevonden. Een samenvatting van dit rapport is opgenomen in hoofdstuk 4. Tot slot zijn de evaluatie en herijking vertaald naar een nieuwe routekaart (bijlage 3). Het beleidskader voor kleine windturbines is geen onderdeel van de evaluatie, omdat dit nog voldoet voor de enkele aanvraag die hiervoor is ontvangen

Leeswijzer  

De evaluatie en herijking van besparing en opwek (hoofdstukken 2 en 3) zijn op dezelfde wijze door Over Morgen opgebouwd:

• •

  we starten met een samenvatting van het advies voor de herijking per pijler van het Beleidskader Energietransitie;

• •

  dan volgt een evaluatie van de doelen en geven we een advies voor de herijking hiervan;

• •

  daarna evalueren en herijken we de maatregelen uit het beleidskader van 2020. Dat betekent dat we advies geven over het aanscherpen van bestaande of concretiseren van nieuwe maatregelen. Ook schetsen we een aantal overwegingen expliciet; en

• •

  naast een aantal gekwantificeerde maatregelen zoomen we in op een aantal rand voorwaardelijke zaken, zoals advies voor herijking van communicatie en participatie, en financiële randvoorwaarden.

Vervolgens geeft hoofdstuk 4 een samenvatting van de warmtestrategie. Hoofdstuk 5 bevat een aantal algemene aanbevelingen voor de herijking van het Beleidskader Energietransitie. In hoofdstuk 6 sluiten we af met een reflectie en interactie tussen de 3 pijlers van het beleidskader.

Pijler 1: Energiebesparing

Door zuiniger om te gaan met energie, kunnen we energie besparen. Dit is een belangrijke eerste stap in de energietransitie. Pijler 1 van het Beleidskader Energietransitie is gericht op energiebesparing (elektriciteit, gas en brandstoffen tezamen) en bevat verschillende maatregelen met het doel om zuiniger om te gaan met energie.

Samenvatting van het advies: input voor herijking beleidskader

Op basis van de evaluatie en het doorlopen proces, adviseren wij om de volgende doelen, middelen en maatregelen met betrekking tot energiebesparing op te nemen in de herijking van het beleidskader:

Het doel in het beleidskader 2020: 1,5% energiebesparing per jaar

Lingewaard heeft in het Beleidskader Energietransitie 2020 voor de pijler besparing als doel aangenomen om in 2030 25% minder energie te verbruiken ten opzichte van 2015. Het tempo waarin dat moet gebeuren is vastgesteld op minimaal 1,5% per jaar. Dat is elektriciteit, gas en brandstoffen tezamen. In het beleidskader is er bij de besparingsdoelstelling geen uitsplitsing gemaakt in de hoeveelheid te besparen energie per sector.

In het beleidskader is de te bereiken energiebesparing in 2030 niet gekwantificeerd. In 2015 verbruikte Lingewaard in totaal 4002 TJ aan energie. Het doel van 25% minder energieconsumptie in 2030 ten opzichte van 2015 is te kwantificeren als een vermindering van ongeveer 1000 TJ. In 2030 zou de totale energieconsumptie in Lingewaard niet hoger mogen zijn dan 3000 TJ. De trendmatige vermindering van het energieverbruik dient, om dat te bereiken van 2016 tot 2020, ruim 60 TJ per jaar te zijn geweest.

In de volgende paragrafen evalueert Over Morgen eerst het doel om 1,5% per jaar energie te besparen met einddoel 25% besparing in 2030. Het is verstandig om dit doel vast te houden, maar ook SMART te maken. Daarom beginnen we met een analyse wat een SMART opgave inhoudt.

Analyse van de gerealiseerde energiebesparing van 2015 tot nu

Volgens het beleidskader 2020 zou vanaf 2015 per jaar ruim 60 TJ bespaard moeten worden. In de zes jaren tussen 2015 en 2021 zou dan een besparing van ruim 360 TJ moeten zijn gerealiseerd. Dat is niet gelukt. Tussen 2015 en 2021 werd in de praktijk juist méér energie verbruikt: 4415 TJ in 2021, ofwel een stijging van 413 TJ ten opzichte van 2015. Dat betekent een stijging van ruim 9% ten opzichte van 2015, in plaats van een beoogde daling van ruim 9%. Een gat van 773 TJ. De jaarlijkse besparingsdoelstelling van 1,5% is dus niet gehaald en de gemeente ligt uit koers voor de besparingsdoelstelling van 25% in 2030. Belangrijk aandachtspunt hierbij is de afhankelijkheid van inwoners en bedrijven en welke maatregelen zij wel of niet getroffen hebben. Het concrete handelingsperspectief ligt lang niet altijd bij de gemeente.

Per sector verschilt de trendlijn van het energieverbruik:

• •

  Gebouwde omgeving: lichte daling ondanks een groei van het woningbestand

• •

  Land- en tuinbouw: forse stijging

• •

  Verkeer en vervoer: stabiel, geen daling

• •

  Industrie: lichte stijging

  	Gebouwde omgeving	Verkeer en Vervoer	Industrie	Landbouw
  Energievraag in 2015 (aandeel in totaal)	1532 TJ (38%)	1149 TJ (29%)	770 TJ (19%)	551 TJ (14%)
  Trend t.o.v. 2015	Woningen: Minimale besparing Commercieel vastgoed: -20% Maatschappelijk vastgoed: -20%	Minimale besparing	+5%	+90%
  Energievraag in 2021 (aandeel in totaal)	1465 TJ (33%)	1124 TJ (25%)	832 TJ (19%)	994 TJ (23%)

• •

  Nieuwe bedrijvigheid of groei van het aantal inwoners heeft geleid tot een hogere totale energievraag, ondanks een relatieve besparing.

• •

  De cijfers van de routekaart hebben betrekking op 2021. Recent is er door stijgende energieprijzen een financiële stimulans geweest om meer energie te besparen. Die besparing is onbekend omdat deze cijfers nog niet beschikbaar zijn.

Herijking van het doel van 1,5% besparing naar de hoeveelheid te besparen energie in de gebouwde omgeving

De effecten van het niet halen van de besparingsdoelen in Lingewaard zijn groot. Als gekozen zou worden om de niet gehaalde besparing te compenseren met extra opwek van duurzame energie, dan zou de opwek-opgave voor 2021 al met 773 TJ verhoogd moeten worden. Dat staat gelijk aan de opbrengst van 10 extra te bouwen windturbines. Deze consequentie verbinden aan het niet halen van het besparingsdoel is onredelijk, de gemeente heeft immers maar beperkt handelingsperspectief in de totale besparingsopgave.

Het Klimaatakkoord geeft aan dat gemeenten een regierol op energiebesparing in de gebouwde omgeving hebben: dit spitst zich toe op het isoleren en aardgasvrij maken van woningen en gebouwen, prestatieafspraken met woningcorporaties en het sturen op energiebesparing bij huishoudens, en in mindere mate maatschappelijk vastgoed en kantoren. Ook heeft de gemeente invloed op particuliere mobiliteit, door bijvoorbeeld laadvoorzieningen te laten realiseren.

Op de sectoren bedrijvigheid (zowel industrie als landbouw) en transport heeft de gemeente slechts beperkte invloed. In het beleidskader 2020 staan weinig concrete maatregelen genoemd voor industrie, transport en bedrijvigheid. De gemeente heeft geen grip op individuele investeringsbeslissingen van bedrijven. De gemeente kan uitsluitend beperkt handelen door te handhaven op verplichtingen vanuit het Rijk, zoals EML-controles2 of de label C-verplichting bij kantoren groter dan 250 m². Daarnaast door het stimuleren van bedrijven door het op te richten energieloket.

We adviseren het doel voor energiebesparing te herijken door het te versmallen tot het terrein waar de gemeente daadwerkelijk op kan sturen en een toegewezen rol heeft:

• •

  De consumptie van energie in de gebouwde omgeving; woningen en commercieel en maatschappelijk vastgoed. Zowel commercieel en maatschappelijk vastgoed als industrie wordt al opgepakt door de omgevingsdienst. Toezicht, handhaving en advies door hen blijft bestaan.

• •

  Het verminderen van het energieverbruik in de industrie, transport en de land- en tuinbouw is een verantwoordelijkheid die primair door de hogere overheden moet worden gedragen. De gemeente kan wel meespreken als belanghebbende.

Over Morgen adviseert daarom om de besparingsdoelen, en dus ook de focus van het gemeentelijk handelen te beperken tot besparing in de gebouwde omgeving, met de nadruk op woningen en in mindere mate commercieel en maatschappelijk vastgoed. Tegelijkertijd vraagt dat om een concretisering van KPI’s want 1,5% per jaar is te grofmazig om goed te monitoren en bij te sturen.

In de gebouwde omgeving moet het verbruik tussen 2016 en 2030 met 25% dalen van 1532 naar 1149 TJ. Dat doel houden blijft dan gehandhaafd.

Tussen 2016 en 2021 is het energieverbruik in de gebouwde omgeving gedaald van 1532 TJ naar 1465 TJ. Als de gemeente vasthoudt aan het doel van 25% besparing tussen 2015 en 2030 betekent dat dat het energieverbruik in de gebouwde omgeving tussen 2022 en 2030 nog moet dalen van 1465 naar 1149 TJ. Dat betekent een daling van ruim 2,5% per jaar.

Het herijkte doel is: een daling van het energieverbruik in de gebouwde omgeving van iets meer 2,5% per jaar. Advies is om dit percentage in de monitoring aan te houden, maar om dit in de uitvoering te vertalen naar fysieke inspanningen en maatregelen. Bijvoorbeeld het als een doel te stellen dat alle kantoorgebouwen voldoen aan de label C verplichting. Een ander voorbeeld is het vertalen naar het aantal te isoleren bouwdelen van woningen. Uit de analyse gaat dit om ca. 1.500 te isoleren bouwdelen per jaar tot 20503. Een deel daarvan kan gestimuleerd worden met de gelden vanuit het NIP. Bij het resterende deel van de woningen wordt er een beroep gedaan op het eigen initiatief van woningeigenaren en eventueel extra inzet vanuit de gemeente, bijvoorbeeld door communicatie en activatie.

Maatregelen

Evaluatie maatregelen uit beleidskader 2020: besparing in de gebouwde omgeving, met name woningen

In het beleidskader 2020 zijn de volgende maatregelen opgenomen:

• 1.

  Uitvoeren RRE/RREW-regeling

• 2.

  Energieloket Lingewaard: informeren en stimuleren om energie te besparen

• 3.

  Huur-koop samenwerking

• 4.

  Verkennen collectief project en collectieve inkoopactie

• 5.

  Gesprekken werkgroepen voortkomend uit WOPs en DOPs

Aanvullende maatregelen:

• 6.

  Operatie Isolatie

• 7.

  Toekomstbestendig Wonen Lening

Stand van zaken mei 2023:

• 1.

  Uitvoeren Regeling Reductie Energiegebruik (Woningen) (RRE/RREW)-regeling

  Na de RRE, heeft het Rijk de RREW-regeling opgezet, waarmee gemeenten naast eigenaar-bewoners ook huurders konden stimuleren om energie te besparen in hun woning4. De gemeente Lingewaard heeft voor de uitvoering samengewerkt met Energieloket Lingewaard.

• 2.

  Energieloket Lingewaard: informeren en stimuleren om energie te besparen

  De RRE/RREW gaf de mogelijkheid om de activiteiten van Energieloket Lingewaard uit te breiden. Bij de uitvoering van de RRE lag er meer focus op de wijk Zilverkamp, de RREW is Lingewaard breed ingezet. Energieloket Lingewaard verzorgt verschillende activiteiten:

  • ■

    Adviseren van inwoners (fysiek, digitaal, telefonisch, via huisbezoek en met het mobiele Energieloket)

    • ■

      Het beleidskader benoemt dat er ingezet wordt op voorlichting en gedragsverandering, o.a. gericht op de jeugd en VvE’s. De communicatie over energiebesparing is veelal door Energieloket Lingewaard verzorgd, maar had geen doelgroepfocus. Aanvullend zijn er via de gemeentelijke kanalen communicatie-uitingen gedaan over energiebesparing. Op de gemeentelijke website staat ook informatie en wordt er verwezen naar Energieloket Lingewaard voor extra informatie en tips.

    • ■

      Het maken en uitgeven van de Energiebespaarkrant

    • ■

      Uitvoeren van energiescans

    • ■

      Uitdelen van energiebespaarpakketten

    • ■

      Warmtewandelingen (met warmtecamera)

    • ■

      Energiesteunproject voor mensen met een kleine beurs

• In de praktijk ziet Energieloket Lingewaard dat er steeds een breder publiek gebruik maakt van de verschillende diensten. Eerder waren het vooral de ‘koplopers met een milieu reden’, sinds de stijging van de energieprijzen komen er meer vragen die zijn gedreven door kostenbesparing. In 2022 zijn er 140 contactmomenten geweest bij het loket of thuis. Verder is tijdens de evaluatie genoemd dat Energieloket Lingewaard in de communicatie van de gemeente beter gepositioneerd kan worden, zodat inwoners weten waar het Energieloket voor is. Energieloket Lingewaard fungeert als centraal betrouwbaar informatiepunt met deskundige vrijwilligers, waar inwoners terecht kunnen voor advies over de verduurzaming van hun woning.

• 3.

  Huur-koop samenwerking

  Er zijn twee projecten opgezet waarbij particuliere woningeigenaren meedoen met de woningcorporaties met het treffen van verduurzamingsmaatregelen. Dit heeft uiteindelijk beperkt resultaat opgeleverd.

• 4.

  Verkennen collectief project en collectieve inkoopactie

  Naast deze maatregel in het Beleidskader Energietransitie, is in de gemeenteraad een motie aangenomen om een collectieve inkoopactie te organiseren. Deze is opgezet, gericht op zonnepanelen en isolatiemaatregelen. In de praktijk waren er verschillende uitvoerende partijen betrokken, hierdoor ontstond onduidelijkheid over de verschillende installatiebedrijven en was er geen eenduidig aanspreekpunt bij sommige deelnemers. Een les is om één helder aanspreekpunt te hebben bij collectieve acties. Een andere les is dat collectieve acties het best verbonden kunnen worden aan bewonersinitiatieven en daarmee ook van onderaf gesteund worden

• 5.

  Gesprekken werkgroepen voortkomend uit WOPS en DOPs

  Afgelopen periode heeft gemeente Lingewaard actief samengewerkt met Duurzaam Zilverkamp en Doornenburg Duurzaam. Na evaluatie blijkt dat het nodig is om een koers t.a.v. nieuwe initiatieven te kiezen, zodat vanaf begin af aan al duidelijk is wat de rol van de gemeente is. Dit komt in hoofdstuk 5 terug.

• 6.

  Operatie Isolatie

  De gemeente Lingewaard heeft Operatie Isolatie opgezet, gericht op het helpen van eigenaren van slechtgeïsoleerde koopwoningen met een laag inkomen. Dit project is nog niet afgerond, gezien het belang is dit wel meegenomen als eerste evaluatie. Bij een succesvolle aanmelding betaalt de gemeente de rekening van de isolatiemaatregel in huis. Dit betreft dak-, spouwmuur- of vloerisolatie. Er wordt afgewogen welke maatregel in de woning mogelijk is en het meest effectief.

  De aanpak is succesvol. Inwoners worden effectief geholpen bij energiebesparing, omdat de gelden daadwerkelijk besteed worden aan isolatie-ingrepen. Eind 2022 is de grens van 130% verhoogd naar 140% van het sociaal minimum, om meer inwoners te helpen. In totaal zijn er 138 adviesgesprekken geweest. Er zijn bij 91 huishoudens isolatiemaatregelen uitgevoerd. Het gros van de afgevallen huishoudens heeft een kleine financiële compensatie ontvangen. Vrijwel iedereen vindt Operatie Isolatie een goede actie, waarbij de hulp gewaardeerd wordt. Soms zijn er vragen die buiten de scope vallen, zoals erg kostbare isolatie-ingrepen of zonnepanelen. De gemeente heeft Operatie Isolatie zelf geëvalueerd.

• 7.

  Toekomstbestendig Wonen Lening

  In 2020 is de Toekomstbestendig Wonen Lening opgezet, deze is o.a. bedoeld voor het verduurzamen van de woning. Voorwaarde is dat er een energiemaatregel getroffen wordt, zoals dak- of vloerisolatie. De regeling wordt regelmatig gebruikt. Ook nemen de gevraagde bedragen voor de lening toe, bijvoorbeeld voor de aanschaf van een warmtepomp. Het is aan te raden om regelmatig te bekijken of er voldoende budget beschikbaar is en om af te wegen of de regeling nodig blijft i.v.m. andere beschikbare regelingen. Vanaf 2023 is de lening ook mogelijk voor Verenigingen ven Eigenaren, waardoor deze ook collectief kan worden ingezet..

1.1.1.1. Overweging: breng focus aan voor energiebesparing bij woningen

Afgelopen jaren is de aandacht voor energiebesparing in woningen gegroeid en worden er meer middelen vrijgemaakt ter ondersteuning. Het Rijk heeft begin juni 2022 het ‘Beleidsprogramma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving’ gepubliceerd5. Onderdeel hiervan is het Nationaal Isolatieprogramma (NIP). Om invulling te geven aan het NIP is het aan gemeente Lingewaard om een concreet plan op te stellen hoe deze gelden besteed gaan worden. Het aanpakken van de eigen woning is voor minder zelfredzame groepen met een beperkte financiële armslag een lastige opgave. Over Morgen adviseert vooral te richten op mensen in een eigen koopwoning. Deze groepen moeten actief begeleid worden, en dat vraagt een intensieve inzet. Voor de huishoudens met een hoger risico op energiearmoede adviseren we een aanpak met meer ontzorging De groep die bestaat uit meer zelfredzame inwonerswillen op weg worden geholpen via een advies of via het energieloket, maar kunnen uiteindelijk zelf de maatregelen nemen.

De woningbouwcorporaties zijn aan zet voor de aanpak van sociale huurwoningen en hebben geen steun of hulp van de gemeente nodig. De woningbouwcorporaties zijn goed op weg met de verduurzamingsopgave. Er zijn prestatieafspraken met de woningbouwcorporatie(s) gemaakt.

Maar de isolatie- en besparingsopgave is groter dan de doelgroep van de NIP-gelden, er zijn nog meer woningen die niet op de landelijke isolatiestandaard6 zitten. Daarom adviseren we om een strategie op te stellen waarbij er ook aandacht is voor de overige doelgroepen, zoals woningen met energielabel C. Het is van belang om deze groepen te informeren en (financieel) te stimuleren.

Het Rijk werkt momenteel aan enkele normen, zoals voor huurwoningen en voor de duurzaamheid van verwarmingsinstallaties. Het is nog onduidelijk hoe deze normen erin de praktijk precies uit gaan zien, mogelijk krijgen gemeenten hier nog een rol in combinatie met nieuw instrumentarium. De gemeente Lingewaard volgt de ontwikkelingen en speelt hierop in waar mogelijk.

1.1.1.2. Energieloket Lingewaard als centraal informatiepunt voor inwoners

De afgelopen jaren heeft de gemeente met verschillende projecten ingezet op informatievoorziening, communicatie, stimulering en ondersteuning gericht op energiebesparing. Energieloket Lingewaard heeft hier een grote rol ingespeeld. Omdat deze informatievoorziening en activering onverminderd belangrijk is, zetten de gemeente deze samenwerking voort.

We adviseren het Energieloket Lingewaard als centraal punt te positioneren waar inwoners van gemeente Lingewaard terecht kunnen voor informatie en waar ze verder op weg geholpen kunnen worden. Inwoners krijgen hier informatie en advies over de mogelijkheden van verduurzaming en welke regelingen en hulpmiddelen beschikbaar zijn. In overleg kan verkend worden of en hoe Energieloket Lingewaard een rol kan spelen in de uitvoering van het NIP.

Evaluatie maatregelen uit beleidskader 2020: besparing bij bedrijven

1.1.1.3. Evaluatie energiebesparing bij bedrijven

Het beleidskader 2020 noemt een beperkt aantal maatregelen om energiebesparing bij bedrijven te bevorderen:

• 1.

  het handhaven van de ODRA op energiebesparing bij bedrijven;

• 2.

  de promotie van duurzame bedrijven: er worden jaarlijks ten minste 5 bedrijven op het podium gezet, die verduurzamen. Dit wordt gedaan door een filmpje met hen op te nemen ofwel een artikel te plaatsen in het gemeentenieuws en/ of de nieuwsbrief bedrijven;

• 3.

  het op orde brengen van de informatievoorziening van energietransitie bedrijven; en

• 4.

  de bedrijvenvoucher, waarmee bedrijven op een natuurlijk (keuze)moment (zoals een verhuizing mof verbouwing e.d.), advies aan kunnen aanvragen over de mogelijkheden voor energiebesparing en energietransitie.

Stand van zaken mei 2023:

• 1.

  Handhaving energiebesparing door de ODRA

  De ODRA heeft EML-controles7 uitgevoerd o.b.v. de informatieplicht. In de praktijk bleek dat het lastig was te achterhalen welke bedrijven meldplicht hebben i.v.m. privacy. Zover mogelijk heeft de ODRA de relevante bedrijven bezocht. In verband met de complexiteit en de veranderlijkheid in de agrarische sector, is de tuin- en landbouw nog niet benaderd. Dit kan een aanknopingspunt zijn voor de herijking.

• 2.

  Promotie duurzame bedrijven

  Er zijn totaal 8 video’s opgenomen. Deze video’s zijn onder andere verspreid via Lingewaard Doet Wat. In de evaluatie kwam naar voren dat deze maatregel geen waarneembaar effect heeft gehad.

• 3.

  Informatievoorziening energietransitie bedrijven op orde

  Er is hier in de afgelopen beleidsperiode nog te weinig aandacht voor geweest, dit is een verbeterpunt. In regionaal verband wordt er in 2023 een energieloket voor bedrijven in de regio opgericht. Hier zal informatie te vinden zijn voor bedrijven en is een loket voor bedrijven die willen verduurzamen.

• 4.

  Voucher bedrijven

  Deze maatregel is wel uitgevoerd, alleen bleek in de praktijk dat er maar gering animo voor was. Leerpunt is om eerst te achterhalen waar bedrijven behoefte aan hebben en de regeling daarop te laten afstemmen.

1.1.1.4. Overweging: energiebesparing bij bedrijven en rolneming gemeente

Een belangrijke overweging voor de herijking van het beleidskader is welke rol de gemeente wil en kan pakken ten aanzien van energiebesparing bij bedrijven. De beslissingsbevoegdheid over het treffen van energiebesparende maatregelen ligt veelal bij bedrijven zelf. Daarbij liggen er grote opgaven op het gebied van energietransitie en duurzaamheid, waarin ambtelijke capaciteit noodzakelijk is. Dit vraagt om het maken van keuzes: waar zet je welke vorm van capaciteit in?

Bij een volgende evaluatie over twee jaar zal de gemeente de voortgang van energiebesparing bij bedrijven meten en de eigen rolneming herijken. Indien de bedrijven geen of te weinig vooruitgang boeken is er wellicht reden om als gemeente een andere rol te nemen.

1.1.1.5. Herijking: bedrijven zelf aan de slag met energiebesparing

De aanbeveling is om bij behoefte aan individueel advies, bedrijven door te verwijzen naar het Regionaal Expertiseteam Energie voor bedrijven (REE). Dit is bedoeld om bedrijven en instellingen te ondersteunen bij maatregelen om hun ondernemingen toekomstbestendig te maken. Zo is er een duidelijk loket waar bedrijven terecht kunnen voor informatie en advies. Q2 2023 moet dit loket operationeel zijn. Advies is dat de gemeente de rol van toezichthouder pakt, eveneens als doorverwijzer. Dat vraagt geringe ambtelijke capaciteit vanuit gemeente Lingewaard. Verder controleert en handhaaft de ODRA op energiebesparing bij bedrijven waar de gemeente opdrachtgever is. Versterking van de samenwerking tussen REE en ODRA is nuttig.

Naast individuele verduurzamingsstappen kunnen er collectieve initiatieven ontstaan. Bijvoorbeeld gericht op duurzame opwek of het delen van een netaansluiting bij een (groep bedrijven op een) bedrijventerrein. Bij een duidelijk maatschappelijk voordeel en noodzaak van interventie door de overheid is het advies het gesprek aan te gaan. In dit gesprek kan verkend worden welke behoefte aan ondersteuning (geld, expertise, menskracht) er is en welke maatschappelijke belangen daarbij gebaat zijn. Paragraaf 5.4 bevat hier meer toelichting over.

2. Pijler 2: Duurzame opwek

Alles wat je kunt besparen hoef je niet op te wekken. Ondanks dat we veel energie willen besparen stijgt de vraag naar elektrische energie. Daarom blijft er naast de opgave om te besparen ook een opgave om duurzame elektriciteit op te wekken. Tot 2030 doen we dat met de bewezen technieken wind en zon. We gaan immers steeds minder fossiele energie (olie, gas)en steeds meer elektrische energie gebruiken voor verwarmen en transport.

2.1. Samenvatting van het advies: input voor herijking beleidskader

Op basis van de evaluatie en het doorlopen proces, adviseren wij om de volgende doelen, middelen en maatregelen met betrekking tot duurzame opwek op te nemen in het nieuwe beleidskader:

Doel

2.1.1. Het doel in het beleidskader 2020: elektriciteitsneutraal in 2030

Lingewaard heeft in het beleidskader energietransitie 2020 voor de pijler opwek als doel aangenomen om in 2030 100% van de elektriciteitsvraag duurzaam op te wekken en dus elektriciteitsneutraal​ te zijn. Dat betekent dat er in Lingewaard evenveel elektriciteit duurzaam wordt opgewekt als dat er aan elektriciteit wordt afgenomen. Daarmee is de gemeente in 2030 nog lang niet energieneutraal, want energie ten behoeve van warmte en transport valt daar nog grotendeels buiten. In het beleidskader 2020 is het doel elektriciteitsneutraal niet SMART genoeg uitgewerkt door een target te stellen voor de hoeveelheid op te wekken energie. Het beleidskader geeft wel een SMART opdracht om een aantal maatregelen te realiseren: het realiseren van acht windturbines, 140.000 zonnepanelen op daken en 42 ha zonneveld voor 2030.

In de komende paragrafen evalueert Over Morgen eerst het doel om in 2030 elektriciteits-neutraal te zijn. Het is verstandig om dit doel vast te houden, maar ook SMART te maken. Daarom beginnen we met een analyse wat de opgave om elektriciteitsneutraal te worden in 2030 naar de huidige inzichten aan SMART opgave betekent.

2.1.2. Herijking van het doel elektriciteitsneutraal in 2030 naar de hoeveelheid op te wekken energie

Het doel voor elektriciteitsneutraal in 2030 blijft hetzelfde, maar we weten ook dat het elektriciteitsverbruik de komende jaren fors gaat stijgen. De opgave voor elektriciteitsneutraal wordt dus hoger dan de referentie 2020 (en 2015). Door de toename van elektrificatie in vervoer, elektrisch verwarmen én het achterblijven op de doelstelling besparing.

Over Morgen ziet landelijk, en dus ook in gemeente Lingewaard, vier redenen waardoor het elektriciteitsverbruik tussen nu en 2030 gaat stijgen. En geeft een inschatting wat daardoor de toename van het elektriciteitsverbruik zal zijn.

• 1.

  De snelheid van uitrol van collectieve warmtenetten;

  Het opzetten van een collectief warmtenet kan vragen om meer elektriciteit. Het verwarmen van huizen en bedrijven gebeurt nu nog vooral door fossiele brandstoffen. Als er een collectief warmtenet op midden- of hoge temperatuur wordt gerealiseerd kán het zo zijn dat bij gebruik van lage temperatuurbronnen, zoals de Linge of de buitenlucht, de bron met warmtepompen moet worden opgewerkt naar een hogere temperatuur. Dat vergt méér elektriciteit.

• 2.

  De adoptiegraad van individuele en industriële warmtepompen bij huishoudens en bedrijven;

  Hetzelfde geldt voor individuele warmteoplossingen. Een woning of een bedrijf installeren een eigen warmtepomp om warmte uit de bodem of uit de lucht te onttrekken. Ook deze oplossing vergt méér elektriciteit.

• 3.

  De snelheid waarin, met name in landelijk verband, elektrisch vervoer gemeengoed wordt;​

  De transitie van fossiel naar elektrisch in de mobiliteit gaat snel, denk aan meer elektrisch vervoer en laadpalen. Ook dit vergt méér elektriciteit.

• 4.

  Het aantal zonnepanelen dat wordt gerealiseerd in kleinschalige (< 15kWp) (dak)installaties.

  Het opwekken van elektriciteit met kleinschalig zon op dak verkleint daarentegen de noodzaak om meer elektriciteit grootschalig op te wekken en is in die zin een tegenwerkende kracht ten opzichte van de eerste drie trends.

Het elektriciteitsverbruik in referentiejaar 2020 in Lingewaard was 562 TJ. Daarvan werd in 2020 23,6% duurzaam opgewekt. Het Nederlandse gemiddelde was 26,8%.8

Bij een energieneutraal Lingewaard in 2050 wordt een elektriciteitsverbruik van 1500 TJ voorzien. Dat is bijna een verdriedubbeling van het elektriciteitsverbruik. Het is dan ook logisch dat er groei te verwachten is in het elektriciteitsgebruik in 2030.

Het effect van de hiervoor genoemde ontwikkelingen op het elektriciteitsverbruik in 2030 schatten we als volgt in:

• 1.

  De gemeente voorziet als gasloze warmteoplossing voor de Wijk van de Toekomst Zilverkamp een collectief warmtenet, met als mogelijke bron aquathermie. Deze warmte uit de Nederrijn wordt opgewaardeerd met een elektrische warmtepomp. Lingewaard heeft zich als doel gesteld om 4.000 woningequivalenten collectief te verwarmen in 2030 (Beleidskader 2020). Afhankelijk van de mate waarin elektriciteit nodig is om omgevingswarmte op te krikken resulteert dit in een extra vraag van 28-38 TJ. ​

• 2.

  In het beleidskader warmte heeft Lingewaard zich als doel gesteld om 3.000 woningen (en equivalenten daaraan, WEQ) individueel te verwarmen met (hybride) warmtepompen in 2030. Afhankelijk van de verhouding tussen hybride en all-electric en de adoptiegraad in de industrie resulteert dit in een groei van 72-167 TJ. ​

• 3.

  Voor de adoptiegraad van elektrisch vervoer moeten we leunen op nationale trends en ontwikkelingen. Daarvoor gebruiken we de prognoses van ELaadNL en de Klimaat- en Energieverkenning van het PBL. In Nederland verwachten we in 2030 ten minste 2 miljoen elektrische auto’s en duizenden vrachtauto’s elektrisch. Dit veroorzaakt in Lingewaard een extra vraag naar elektriciteit van 49-105 TJ. ​

• 4.

  Overige ontwikkelingen zoals koken op inductie en elektrisch koelen vraagt nog eens 25-100 TJ elektriciteit.

Bovenstaand resulteert in een stijging van de elektriciteitsvraag met een bandbreedte tussen 174-409 TJ. Opgeteld bij de huidige elektriciteitsvraag van 562 TJ groeit de elektriciteitsvraag naar 736 - 971 TJ in 2030. Het doel van elektriciteitsneutraliteit in 2030 handhaven we, maar herijken we naar de opgave om in 2030 tussen 736 en 971 TJ elektriciteit op te wekken met duurzame elektriciteitsbronnen.

De opgave voor wind en grootschalig zon op land wordt verminderd door de opwek van zon op daken. Als tussen 30-50% van de potentie benut wordt, wekt dat in 2030 tussen de 45-100 TJ extra op. Nu wordt er 15,5% benut.

Een uitgebreidere beschrijving van deze berekening staat in bijlage 5.

Maatregelen

2.1.3. Evaluatie maatregelen uit beleidskader 2020

In het beleidskader 2020 zijn de volgende maatregelen voorzien, te realiseren voor 2030:

• •

  Acht windturbines

• •

  140.000 zonnepanelen op daken

• •

  42 ha zonneveld voor zonPV

Hiervoor worden de volgende projecten te realiseren tussen 2020 en 2022 genoemd:

• •

  Twee windturbines bij Caprice

• •

  Besluitvorming over windpark Nextgarden

• •

  Zon op dak bij bedrijven stimuleren

• •

  Faciliteren initiatiefnemers bij opwek

Stand van zaken mei 2023:

• •

  Voor twee turbines van 7 MW is vergunning verleend (Caprice). Realisering verwacht voor 2030, zodra vergunning onherroepelijk is. De planning voor de overige turbines moet nog starten.

• •

  Turbines bij NEXTgarden worden vooralsnog niet door de provincie geaccepteerd

• •

  In de zoekzone NEXTgarden is inmiddels 20,6 ha zon gerealiseerd (19 ha Kronos Lingewal, 1,6 ha drijvend zonnepark). 15 ha is binnen de zoekzone NEXTgarden in planning en wordt naar verwachting voor 2030 gerealiseerd.

• •

  In het beleid is daarnaast ruimte voor 3 kleinere verspreide zonneparken van maximaal 3 ha. 2 ha is in planning bij RWZI Gendt, 2 ha in planning bij Overbetuwe, en 3,5 ha Vliegerweide bij Zilverkamp. Deze kunnen naar verwachting voor 2030 worden gerealiseerd.

• •

  100.000 zonnepanelen op daken. Er ligt 165.000 m² aan zonnepanelen op 5.450 daken in Lingewaards grondgebied. Met een gemiddelde grootte per paneel van 1,6 m² zijn dat er ongeveer 100.000 panelen. Met een verwachte groei van 30% tot 50% is de doelstelling van 140.000 stuks binnen handbereik.

• •

  Op 33% van de woningen liggen zonnepanelen, dat is een groei van 8% ten opzichte van 2020.

2.1.4. Toets: voldoen de voorziene maatregelen om het herijkte doel te halen?

Over Morgen toetst de opwekpotentie van deze maatregelen aan het herijkte doel voor 2030: opwek tussen 736 en 971 TJ:

• ■

  Vergund wind 176 TJ

• ■

  Gerealiseerd zon op dak 93 TJ

• ■

  Gepland zon op dak 64 TJ

• ■

  Prognose groei zon op dak 45 – 100 TJ

• ■

  Gerealiseerd zon op land 62 TJ

• ■

  Ruimte in gebieden aangewezen voor zon op veld 113 TJ9

Dat betekent dat de gemeente nu plannen gerealiseerd en in de pijplijn heeft voor in totaal 553 - 608 TJ. Zowel de gerealiseerde als de projecten in de pijplijn zijn samen onvoldoende om 736 – 971 TJ op te wekken. Er moet dus, om het herijkte doel te halen nog grootschalige opwekpotentieel worden gevonden voor 183 – 364 TJ.

2.1.5. Overweging: blijf aan de bovenkant van de marge

Er is een bandbreedte voor de opwek met zon en wind in 2030 736-971 TJ. De bandbreedte vloeit voort uit de onzekerheid hoe snel de energietransitie, en met name de elektrificatie doorzet. Zeker is dat de elektrificatie ook na 2030 verder door zal zetten. Daardoor wordt de voorspelde elektriciteitsconsumptie in Lingewaard in 2050 geschat op 1500 TJ. Het is daarom aan te bevelen meer de boven- dan de onderkant van de marge op te zoeken. De doorgroei van de elektriciteitsbehoefte na 2030 maakt het een “no regret” investering, om mogelijk iets vooruit te lopen op die toekomstige behoefte. Het benodigde opwekpotentieel aan de bovenkant van deze bandbreedte is 228 – 364 TJ.

2.1.6. Herijking: 3 of 4 turbines toevoegen voor 2030

De opgave om het herijkte doel te halen kan gehaald worden met wind en zon. Volgens de maatregelen die in het beleidskader zijn voorzien zouden er nog 6 windturbines moeten worden toegevoegd om het beoogde aantal van 8 turbines te halen. Inmiddels zijn windturbines groter en krachtiger geworden. Met moderne turbines van 240-280 meter hoogte kan per turbine per jaar circa 88 TJ worden opgewekt. En dus zijn er minder windmolens nodig dan gedacht.

Voor het herijkte doel moet nog opwekcapaciteit worden gevonden van 228 – 364 TJ. Dit kan worden ingevuld met 3 tot 4 turbines van 240-280 meter hoogte. Deze wekken 264-352 TJ op. Eerder zijn door de gemeenteraad als potentiële locaties voor deze turbines NEXTgarden en de A15 corridor genoemd. Nu de provincie het voorstel van de gemeente voor turbines in het zoekgebied wind NEXTgarden heeft verworpen, is het logisch deze opgave eerst te onderzoeken in de A15 corridor.

Daarom leidt deze herijking tot de opgave om niet 6 maar 3 of 4 aanvullende turbines te realiseren langs de A15. . Omdat deze turbines volgens het beleidskader in 2030 gereed moeten zijn, is een doortastende aanpak nodig om deze tijdig te realiseren.

2.1.7. Herijking: wind in NEXTgarden

Met de keuze voor wind langs de A15 is wind op NEXTgarden nu vooralsnog niet meer aan de orde. Mocht in de toekomst de ontwikkeling van de glastuinbouw vragen om fors meer elektriciteit, bijvoorbeeld voor de opwek van warmte, dan zal deze extra capaciteit binnen NEXTgarden worden gezocht. Rekening houdend met het eerdere standpunt van de provincie kan dan binnen NEXTgarden worden gezocht naar locaties voor turbines die voor de provincie (en gemeente) wél acceptabel zijn.

2.1.8. Overweging: zon is een minder passend alternatief voor wind

Een alternatief voor de opwek met windturbines is opwek met zon op land, ervan uitgaande dat de mogelijkheden voor zon op dak al maximaal benut worden. Deze oplossing is minder gewenst omdat:

• ■

  Het afwijkt van de richting die in het Beleidskader 2020 is gekozen om aanvullende wind te realiseren

• ■

  Het verlies van landbouwgrond veroorzaakt

• ■

  Het niet voldoet aan de ideale verhouding 20% zonne-energie – 80% windenergie. Bij deze verhouding wordt het elektriciteitsnet het meest efficiënt gebruikt, en is de balans zomer-winter het meest in evenwicht. De kosten voor de hele maatschappij zijn daardoor het laagst.

• ■

  Een teveel aan zonne-energie brengt grote energie-opslagproblemen en -kosten met zich mee.

• ■

  De A15 corridor is geschikt om wind te combineren met grootschalige infrastructuur. Om de ideale verhouding 80% wind en 20% zonne-energie te bereiken zou in de A15 zone 1 turbine kunnen worden vervangen door 20 ha zon in hetzelfde gebied.

• ■

  Als de bestaande zonnevelden bij NEXTgarden hun kabels zouden delen (cable pooling) met wind langs A15 wordt ook een goede verhouding zon/wind bereikt. Dan is het logischer om langs de A15 alleen wind te realiseren.

2.1.9.Overweging: randvoorwaarden voor zonnevelden

Het huidige beleidskader kent een zoekzone van 100 ha voor grootschalige zon bij NEXTgarden. Daarbinnen kan 50 ha zon worden gerealiseerd. Dit is bijna gerealiseerd.

Daarnaast kent het beleidskader de mogelijkheid om op lokaal initiatief 3 kleine zonneparken te realiseren van max 3 ha. Binnen deze categorie zijn initiatieven tot stand gekomen bij RWZI Gendt, Overbetuwe en Vliegerweide. Daarmee is de ruimte die het beleidskader 2020 gaf voor kleine zonneparken ingevuld.

Bij RWZI Gendt blijkt dat dit soort kleine parken lastig aan te sluiten zijn. Overbetuwe kent dit probleem niet, want het is gekoppeld aan een groter park in de buurgemeente.

Bovendien zijn kleinere zonneparken op grond potentiële verrommelingen in het landschap. Dit uitgangspunt herijkend is het logisch om niet meer mee te werken aan nieuwe kleinere zonneparken verspreid in het landschap. Maar (juist) om wel mee te werken aan zonneparken binnen het zoekgebied bij NEXTgarden (tot 50 ha). Daarbij in de uitwerking van de A15 zone te onderzoeken of in die zone een logische combinatie van zon en wind kan worden ingepast gericht op een zo evenwichtige en efficiënt mogelijke benutting van het net.

2.1.10. Herijking: randvoorwaarden voor kleinschalige en grootschalige zonnevelden

Zon op land wordt in Lingewaard tot 2030 ofwel gesitueerd in de zoekzone NEXTgarden, tot de beoogde 50 ha zon in de zoekzone is bereikt, of wordt gesitueerd in de A15 zone mits cable pooling plaatsvindt, en mits rekening wordt gehouden met de ideale verhouding zon en wind. Er is dan ruimte voor maximaal 20 ha zon in de A15 zone.

Het advies is om niet meer mee te werken aan nieuwe verspreide initiatieven voor kleinere zonneparken (<3 ha). Lopende plannen worden afgerond 2 ha zon in Overbetuwe, 2 ha zon bij RWZI Gendt En 3,5 ha bij Vliegerweide.

3.3.9 Evaluatie: mede-eigendom en delen lusten en lasten

De gemeente maakt zelf kosten voor het tot ontwikkeling brengen van een project voor het opwekken van duurzame energie. In principe kan het grootste deel van die kosten verhaald worden op de initiatiefnemer. Daarvoor worden afspraken gemaakt, bijvoorbeeld in een “anterieure overeenkomst”. Bij windpark Caprice werd de samenwerking tussen gemeente en initiatiefnemer zo opgezet. Op den duur bleek dat er toch onduidelijkheden waren over kosten en afspraken.

In het beleidskader wind is opgenomen dat er bij het ontwikkelen van zon -en windprojecten 50% mede-eigendom van bewoners moet zijn. Bij de projecten die tot nu toe zijn gerealiseerd of in ontwikkeling zijn is dit uitgangspunt niet nagekomen, maar is gekozen voor een andere manier van bijdragen aan maatschappelijke doelen. Bij windpark Caprice is in het begin van het proces gekozen om 50% van de winst naar de gemeente te laten vloeien. De gemeenteraad heeft een motie aangenomen om dit geld in te zetten voor duurzaamheid. Bij het zonnepark RWZI is gekozen om geen 50% mede-eigendom toe te passen omdat het park door een nutsbedrijf is opgezet.

Bij windpark Caprice vloeien de inkomsten voor het beschikbaar stellen van de grond (opstalrecht) naar de grondeigenaar. Er is geen regeling getroffen om de inkomsten te delen in een groter plangebied. Bij windpark Caprice is ook een omwonenden-regeling opgesteld waarbij een bedrag volgens een verdeelsleutel gedeeld wordt onder de inwoners tot maximaal 1000 meter van de turbines. De klankbordgroep is betrokken bij het tot stand komen van deze afspraak.

2.1.11. Herijking: mede-eigendom, verdeling van lusten en lasten, kosten

Bij nieuwe projecten zal als randvoorwaarde voor medewerking, aan de voorkant, worden meegegeven:

• ■

  50% lokaal mede-eigendom via een coöperatie is randvoorwaarde voor medewerking. Er wordt een omgevingsfonds in het leven geroepen waarbij tenminste € 0,50 per opgewekte MWh energie wordt gestort. Dit bedrag wordt ter beschikking gesteld aan de gemeenschap.

• ■

  Als alternatief kan worden afgesproken dat 50% van de operationele winst wordt afgedragen aan de gemeente ten behoeve van maatschappelijke doelen.

• ■

  Vooraf wordt een “anterieure overeenkomst” gesloten waarin is vastgelegd dat de initiatiefnemer de plankosten vergoedt aan de gemeente. Voor het opstellen van de anterieure overeenkomst moet voldoende tijd en deskundigheid worden ingeruimd, en het nakomen van de overeenkomst moet blijvend worden bewaakt.

Bij wind initiatieven:

• ■

  De vergoeding voor het opstalrecht wordt volgens een nader te bepalen verdeelsleutel gedeeld onder alle grondeigenaren in het plangebied.

• ■

  Er wordt een omwonendenregeling in het leven geroepen die omwonenden tot een nader te bepalen afstand van de turbines een billijke compensatie biedt.

2.1.12. Evaluatie: communicatie en participatie

Bij windpark Caprice blijkt dat de gemeente bij de start van het project met haar rol worstelde. In eerste aanleg koos de gemeente om de initiatiefnemers zelf met de omgeving te laten communiceren over het plan. Dat werd door inwoners als onduidelijk ervaren, want wat is dan de mening van de gemeente? Gaandeweg is de gemeente actiever gaan communiceren.

Uit de evaluatie van windpark Caprice bleek ook dat het lastig is om in het brede palet van voor- en tegenstanders iedereen zijn geluid te laten horen. Bovendien bereikte de gemeente met de gekozen communicatiemiddelen de minder uitgesproken middengroep maar moeilijk. Achteraf bleek onevenredig veel energie gestoken te zijn in communicatie met de groep die bezwaren uitte, terwijl de communicatie met andere minder uitgesproken groepen veel minder aandacht kreeg. De informatie naar, en participatie van andere groepen, is daardoor minder uit de verf gekomen.

De communicatie kende door het lange proces ook lange stiltes naar bewoners en naar de klankbordgroep toe. Ook de participatie via de klankbordgroep is stil komen te liggen, terwijl deze een belangrijke rol in het proces moest spelen. Corona heeft hier ook mede een rol in gespeeld.

2.1.13. Herijking: communicatie en participatie

Als geleerde les kan worden geformuleerd dat de gemeente bij grootschalige windprojecten vanaf het begin het voortouw moet nemen in de communicatie, en aan de bewoners moet uitleggen hoe de gemeente staat ten opzichte van het plan. Dat betekent dat er eerst een principe uitspraak van het college moet zijn of en waarom men wellicht mee wil werken aan een initiatief. Proces en communicatie van een grootschalig plan moet in handen van de gemeente liggen, de gemeente is de afzender van de communicatie naar de burgers.

De aanbeveling is om de verschillende doelgroepen gerichter te benaderen en de inspanningen gelijkmatiger te verdelen over voorstanders, tegenstanders en neutralen. Het is noodzakelijk dat bij een vervolgproject planmatig en continu wordt gecommuniceerd met alle betrokkenen over de voortgang.

2.1.14. Overweging: netcongestie & innovaties

Er is congestie op het elektriciteitsnet, in een aantal gevallen kunnen opwekkers én afnemers van stroom nu niet aangesloten worden. De oorzaak van de netcongestie zit in de veel te trage investeringen in de uitbreiding van het net en door de onstuimige groei van de opwek én afname van elektriciteit. Er wordt nu alsnog fors geïnvesteerd in het net om deze achterstand in te halen en over enkele jaren weer capaciteit beschikbaar te hebben voor de energietransitie. Het Rijk vraagt de regio’s dan ook om uitbreidingsprojecten niet te vertragen omdat de capaciteitsgroei in en kort na 2030 de huidige problemen in combinatie met innovaties beheersbaar zou moeten maken.

Mogelijk wijzigt ook de wetgeving waardoor op innovatieve wijze netcongestie die soms enkel op papier/contractmatig aanwezig alsnog in te zetten voor het transport van duurzame energie.

De huidige netcongestie is aanleiding om na te denken over een zo efficiënt mogelijke benutting van het net, en over de inzet van innovaties. De gemeente kan de mogelijkheden verkennen en daarbij gesprekspartner zijn van Liander, provincie, regio en bedrijven. Een juiste verdeling tussen zon en wind helpt al veel om de behoefte aan nieuwe capaciteit te verminderen en drukt de maatschappelijke kosten van aanpassing van het net. Daarnaast zijn er interessante innovatieve ontwikkelingen waarbij de gemeente een faciliterende of makelende rol zou kunnen spelen:

• •

  Opwek en afname bij elkaar brengen en rechtsreeks aan elkaar verbinden, buiten het net om. Zo zou windenergie direct geleverd kunnen worden aan de industrie of glastuinbouw.

• •

  Bufferen in de vorm van buurtbatterijen of auto- of vrachtwagenbatterijen. De gemeente zou kunnen aansturen op het realiseren van oplaadpleinen voor e-auto’s, die tevens leveranciers van energie zijn in piekuren.

• •

  Conversie naar andere energiedragers. Bekend is de conversie naar waterstof, maar deze is met 45% rendement erg inefficiënt en bovendien niet ongevaarlijk. Er zijn innovaties om energie op te slaan in andere media zoals bijvoorbeeld zouten. Deze kunnen zonder gevaar en verlies van energie bewaard worden en worden ingezet op momenten van piekvraag.

De provincie heeft een rol gekregen bij aanpak van netcongestie en vult deze in met de aanpak Gelderse Energie Infrastructuur (GEIS). Daarin legt de provincie haar rol en houding vast ten aanzien van programmeren, afwegen en uitvoeren. De gemeente moet samenwerken met de provincie en andere gemeenten om enerzijds samen de best mogelijk aanpak van netcongestie te bepalen en deze af te stemmen op lokale initiatieven en vragen. Anderzijds is deze samenwerking belangrijk om tot de beste energie infrastructuur te komen in relatie tot de andere ontwikkelingen in de (RES)regio. Tot slot, de gemeente kan er ook voor kiezen om -in samenwerking met de Groene Metropool regio en met de Provincie- een pro-actieve rol te pakken in het verkennen van lokale kansen en deze partijen en bedrijven te verbinden en hierin ook de (regionale) samenwerking voor initiëren.

Pijler 3: Warmtetransitie

Nederland gaat van het gas af. De manier waarop dat gebeurt heeft impact op het halen van de energieneutraliteit in 2050. Toename in elektrisch koken en de manier waarop we huizen verwarmen (en koelen) houden verband met de elektriciteitsvraag en kansen voor energiebesparing. In dit hoofdstuk vatten we kort de Strategie Warmte samen, waarbij we teruggrijpen op de evaluatie die al een jaar eerder heeft plaatsgevonden. De strategie is in zijn geheel toegevoegd in bijlage 4.

Samenvatting Strategie Warmte

De gemeente Lingewaard heeft ambitieuze doelen gesteld voor de energietransitie. De focus ligt op de overgang naar duurzame verwarming als onderdeel van de bredere energietransitie (energiebesparing en duurzame energieproductie). Het doel is om gebouwen klaar te maken voor de overstap naar gasvrije verwarming in 2050. Dit kan door energiebesparende maatregelen te nemen, zoals isolatie en ventilatie. De gemeenteraad heeft de volgende doelen vastgesteld voor de warmtetransitie in 2030:

• •

  Aansluiten van 20% van het gebouwenbestand (4.000 woningequivalenten) op het warmtenet

• •

  80% van het warmtenet voorzien met duurzame bronnen

Om deze doelen te behalen zijn er vier sporen geïdentificeerd. De belangrijkste twee zijn (1) een collectieve aanpak met de uitbreiding van het warmtenet op NEXTgarden en (2) een individuele aanpak waarbij inwoners worden gestimuleerd om stappen te zetten in de verduurzaming van hun woning. De gemeente maakt strategische keuzes om de koers van de warmtetransitie voor de komende jaren vast te stellen en betrekt inwoners en samenwerkingspartners bij dit proces. Hierin heeft de gemeente op communicatiegebied een voortrekkersrol.

Om de warmtetransitie in Lingewaard te realiseren, heeft de gemeente een implementatieplan met de volgende onderdelen:

• •

  beleid en strategie;

• •

  regelgevingsruimte;

• •

  risicodekking en financiële middelen; en

• •

  samenwerking..

Ook heeft de gemeente de wens geuit een communicatieplan op te willen stellen. Het implementatieplan heeft als doelen om (1) te voorkomen dat kennis en projectmatig werken versnippert, en (2) het gelijktijdig benutten van waarden en kansen te realiseren.

Daarnaast stelt de strategie vast:

• •

  Elke twee jaar de warmtestrategie bij te werken en zo nodig aan te scherpen;

• •

  Aanvullend warmtebeleid op te stellen;

• •

  De routekaart bij te blijven werken (vanwege de impact van projecten op CO2-reductie en het worden van aardgasvrij);

• •

  De voortgang wordt jaarlijks in een monitoringrapport aan de gemeenteraad gecommuniceerd.

De strategie geeft ruimte voor hoge-temperatuuropslag en zonthermische opwek. Andere opgaven zijn de risicodekking, onderzoeken van de financiële middelen en werken aan de toewijzing van nationale fondsen en subsidies, de uitbreiding van het budget en de dekking van de onrendabele top voor het warmtenet voor bestaande woningen.

Algemene aanbevelingen

Noodzaak en samenwerking

De klimaatverandering is voor Nederland en ook voor Lingewaard een grote bedreiging. De ligging aan de grote rivieren maakt Lingewaard al op korte termijn extra kwetsbaar voor klimaatextremen. Het doorschuiven van de oplossing naar volgende generaties kan niet meer. Bovendien blijft de deken van CO2, die we nu veroorzaken en die nu al de aarde opwarmt vele generaties aanwezig en blijft ook dan zorgen voor blijvende opwarming.

Lingewaard wil een deel van de oplossing zijn, maar dan wel in samenwerking met andere partijen. Duurzame energie opwekken betekent samenwerken met netbeheerders, want de energie moet via het net verdeeld worden. Investeringen in het noodzakelijke netwerk kunnen alleen vanuit een groter perspectief, want het net moet regionaal en landelijk worden aangepast aan de toekomst. Daarom moete ook met andere gemeenten en regio’s worden samengewerkt, om samen af te stemmen wat wanneer gebeurt, hoe we dat het meest efficiënt doen en hoe we dat ook samen goed ruimtelijk inpassen. Het Rijk heeft een belangrijke regisserende rol om te zorgen dat er evenwicht komt tussen opwek, afname en opslag of conversie. Actieve afstemming met RES regio, groene Metropool regio, provincie, net beheerders en het Rijk is absolute noodzaak. Energietransitie werkt alleen als het gehele systeem in harmonie door deze transitie heen loopt.

We zitten al bijna op het punt dat de anderhalve graad opwarming wordt bereikt. Klimaatwetenschappers waarschuwen dat bij twee graden opwarming een onbeheersbaar, zichzelf steeds verder versterkend effect van doorgaande opwarming kan optreden dat de mens dan niet meer kan beheersen of stoppen. De urgentie om maatregelen te nemen is dus groot. Onze aanbeveling is dan ook om de doelen van het beleidskader uiterst serieus tot uitvoering te brengen, zelfs als daarvoor lokale niet-hier-weerstand moet worden doorbroken.

Keuzes maken

Het beleidskader energietransitie 2020 kent een groot aantal maatregelen die uitgevoerd zijn of die nog lopen. Per maatregel en activiteit verschilt het (waargenomen) effect. Waar meer energie ingestoken is, is over het algemeen meer impact geweest. Vanuit strategisch oogpunt is het daarom aan te raden om meer focus aan te brengen in de herijking van het beleidskader energietransitie. Door keuzes te maken wat er wel en niet gedaan wordt, wordt de koers van de gemeente scherper. Dit geeft tegelijkertijd duidelijkheid aan inwoners en bedrijven, maar ook aan de gemeenteraad. In het kader van de inzet van de gemeentelijke capaciteit is het essentieel om keuzes te maken over de rolneming van de gemeente. Welke rol wil gemeente Lingewaard invullen ten aanzien van de verschillende doelgroepen? Door dit te verduidelijken, is de vertaling naar de benodigde capaciteit beter te maken. We adviseren om keuzes te maken welke extra personele capaciteit noodzakelijk is, en om de benodigde menskracht daadwerkelijk beschikbaar te stellen. De beschikbare klimaatgelden kunnen voor een deel voor dekking zorgen.

Daarom doen we de aanbeveling om bij het schrijven van een nieuw beleidskader duidelijke focus te kiezen: wat kan en wil de gemeente zeker realiseren, wat is “nice to have” en wat kan de gemeente laten vallen of aan anderen overlaten? De centrale opgave is dan: selecteer, prioriteer en bepaal welke rol je als gemeente wil en kan invullen.

Rol en doelgroep

Het is ook zinvol gebleken de vraag te stellen waar een rol van de gemeente nodig is, waar de gemeente trekker moet zijn en waar de gemeente het voortouw aan anderen kan laten. Het is evident dat de gemeente de inwoners die minder zelfredzaam zijn actief moet helpen om door de energietransitie te komen. Dat geldt zowel bij energiebesparing als bij het kiezen van individuele of collectieve warmteoplossingen. Groepen en organisaties met meer zelf-organiserend vermogen kan de gemeente uitdagen en -op afstand- faciliteren.

De gemeente kan er ook voor kiezen om het voortouw helemaal bij bepaalde groepen of bedrijven te laten en hooguit te controleren of aan wettelijke vereisten wordt voldaan. Bij energiebesparing bij bedrijven kan de verantwoordelijkheid bijvoorbeeld primair bij de bedrijven zelf gelegd worden, met een controlerende rol voor de gemeente voor wat betreft de wettelijke verplichtingen.

Daarom doen we de aanbeveling om steeds de vraag te stellen: welke rol wil en kan de gemeente Lingewaard innemen en hoe ziet dit eruit? Wat doen de gemeente zelf en welke rol leggen wordt ingevuld door andere stakeholders?

Lokale initiatieven

Het is van belang dat de gemeente op de hoogte is van de verschillende initiatieven die spelen. Lokale duurzaamheidsinitiatieven, zowel vanuit inwoners als vanuit het bedrijfsleven, kunnen een belangrijke partner zijn in de uitvoering van de opgaven. Tegelijkertijd kan een lokaal initiatief en samenwerking daarmee ook een ingang bieden voor lastig te bereiken doelgroepen. Het is aan te raden om voor de uitvoering van het nieuwe beleidskader de afweging te maken over welke ondersteuning er geboden kan worden aan (nieuwe) initiatieven. Het opstellen van een zogenaamde menukaart helpt hierbij. De menukaart bevat het selectieproces en gaat in op voorwaarden met betrekking tot:

• •

  Kennismaking met de gemeente

• •

  Wat is het initiatief? (zoals doel, plan van aanpak, aantal betrokkenen)

• •

  Hoe draagt het initiatief bij aan de opgave?

• •

  Welke financiële middelen zijn er beschikbaar?

• •

  Wat zijn de verwachtingen over en weer? (rollen, capaciteit en tijdspad)

We doen daarom de aanbeveling lokale initiatieven te verwerken in het nieuwe beleidskader en hier bijvoorbeeld een menukaart voor te gebruiken. Kanttekening is dat dit maatwerk blijft en dit toetsingskader ruimte biedt en niet dichtgetimmerd wordt. Wanneer de gemeente signaleert dat het algemeen belang in het geding komt en overheidsinterventie dus nut en noodzaak heeft, moet zij een sturende rol pakken.

Communicatie en activatie

Een belangrijke conclusie uit de evaluatie is dat er behoefte is aan een brede communicatie-paraplu voor duurzaamheid en energietransitie. Veel inwoners en bedrijven zijn nu – door o.a. de hoge energieprijzen – bezig met verduurzaming van hun woningen en gebouwen. Het is verstandig om in te spelen op dit momentum. De frequentie van communicatie-uitingen mag dan ook omhoog. In de evaluatie is daarnaast benoemd dat communicatie nog meer kan inspelen op behoeften: mensen willen wel, maar weten gewoon niet altijd hoe. De toon kan – wanneer dit passend is – ook steviger aangezet worden: meer gericht op noodzaak en minder vrijblijvend. Uiteindelijk is de gemeente in grote mate afhankelijk van de welwillendheid van haar inwoners, in het bijzonder woning- en vastgoedeigenaren. Door deze afhankelijkheid is het van groot belang te verkennen hoe de gemeente doelgroepen het best kan bereiken en activeren en dit vervolgens als een fundament in de communicatiestrategie te hanteren. Kijk hierbij bijvoorbeeld ook naar de inhoud van de communicatieboodschappen en verschillende communicatie- en activatievormen. Inzichten uit de gedragspsychologie kunnen helpen om dit verder vorm te geven.

Ook is geconcludeerd dat de afstemming en samenwerking tussen afdeling Communicatie, Energieloket Lingewaard en team Duurzaamheid beter kan. Een concrete maatregel voor het nieuwe beleid is het opstellen van een strategische overkoepelende communicatiestrategie op het gebied van energiebesparing en verduurzaming.

We bevelen daarom aan om bij het opstellen en uitvoeren van het nieuwe beleidskader ook de samenwerking te zoeken met Energieloket Lingewaard, het REE en andere initiatieven.

Monitoren, evalueren en waar nodig herijken

We adviseren om – waar mogelijk – tussentijds te monitoren. Door te monitoren wordt de voortgang en het tempo inzichtelijk en wordt duidelijk welke maatregelen wel of niet werken. Bijlage 1 bevat een voorstel van indicatoren die gemonitord kunnen worden. Kijk hierbij naar cijfers, maar ook kwalitatieve veranderingen (wanneer dit niet kwantitatief uit te drukken is).

Daarnaast adviseren we om over ruim twee jaar opnieuw te evalueren en te herijken. Indien gekozen wordt voor een evaluatie en herijking die gereed is in het voorjaar 2026, kunnen de resultaten daarvan worden meegewogen bij het opstellen van het coalitieprogramma 2026-2030. Bij een volgende evaluatie en herijking kan de horizon voor de plannen acties verschuiven voorbij 2030.

Specifieke kansen en mogelijkheden opzoeken

In dit rapport evalueren en doen we voorstellen voor de herijking van het Beleidskader Energietransitie. Maar er is meer. De regio heeft een aantal specifieke kenmerken die wellicht ook naar regionaal-specifieke kansen te vertalen te zijn. We bevelen aan om samen met de regio deze kansen te verkennen.

We noemen een paar voorbeelden:

• •

  Het rivierenland heeft -uit de aard van zijn ligging- meer dan andere regio’s kansen voor het gebruik van riothermie. Bij het opzetten van een regionaal warmtenet, maar ook bij het lokale warmtenet kan dit een bron van warmte opleveren.

• •

  De regio heeft nu en in de toekomst een concentratie van windturbines. Daarin is de regio niet uniek. Maar wel bijzonder is dat deze concentratie van opwek in de onmiddellijke nabijheid van grote energieverbruikers is gelegen. Dat geeft kansen om opwek en afname te koppelen, en zelfs om te denken aan off grid oplossingen, waarbij rechtstreeks wordt geleverd en het “gewone” netwerk niet wordt belast.

• •

  Er is in Nederland een grote onbekendheid met collectieve warmtenetten. Het algemene beeld van warmtenetten is bovendien niet onverdeeld positief. Het is in algemeenheid lastig om draagvlak te vinden voor warmtenetten. In de regio is echter al een groot warmtenet actief (Duiven/Westervoort), en met Next Garden wordt actueel gewerkt aan een nieuw grootschalig net voor tuinbouw. Daardoor is er regionale bekendheid met warmtenetten is en de acceptatie vanwege het voorbeeld mogelijk groter. Dat kan een reden zijn om juist voor de regio te kiezen als geschikte regio om een aantal pilotprojecten op te zetten met warmteoplossingen.

• •

  Met kennisinstituten als Universiteit Wageningen en Nijmegen is er een potentieel draagvlak voor innovatieve oplossingen en het uitdragen van kennis en inzicht in de noodzaak van de energietransitie. Wellicht kunnen beide instituten nog meer betroken worden bij het maatschappelijk debat in Lingewaard en de rest van de regio over de uitrol van de transitie, maar ook andere vormen van duurzaamheid/circulariteit.

• •

  Zonnepanelen en windturbines bevatten waardevolle grondstoffen die beter teruggewonnen moeten worden. Aangezien grondstoffen steeds schaarser worden, zorgt dit steeds vaker tot onzekerheden in levering en tekorten. Verschillende organisaties – bedrijven, netwerken en overheden – zijn momenteel al aan het verkennen hoe duurzame energie ook circulair kan worden. Advies is om deze ontwikkelingen in de gaten te houden en daar waar mogelijk op aan te haken.

Reflectie over de pijlers heen

Het beleidskader werkt met drie pijlers: besparing, opwek en warmtetransitie. Voor elke pijler zijn doelen geformuleerd binnen het overkoepelende doel van de energietransitie. Dat zou de suggestie kunnen wekken dat de pijlers onafhankelijk van elkaar zijn. Maar dat is niet zo, er is een grote mate van afhankelijkheid. En ontwikkelingen in de ene pijler kunnen doorwerken in de andere pijler.

Een voorbeeld: indien de resultaten bij besparing achterlopen valt de energievraag hoger uit en moet er dus meer worden opgewekt. Andersom werkt het ook zo: als de resultaten bij besparing de doelen overtreffen kan de doelstelling voor opwek worden afgeschaald. Er zit ook een onvoorspelbare component in die niet te beïnvloeden is door de gemeente: als de energieprijzen fors stijgen daalt de energieconsumptie, wordt een besparingsdoel gehaald en daalt ook de behoefte aan opwek. Maar als de energieprijzen weer dalen, dan kan het effect omgekeerd zijn.

Nog sterker speelt onzekerheid en de onderlinge afhankelijkheid tussen pijlers bij de warmtetransitie. Warmte is de grootste energievrager: de mate waarin een warmtenet wordt uitgerold en de mate waarin dat warmtenet gevoed kan worden met duurzame warmtebronnen is zeer bepalend voor de mate waarin de energiedoelen worden gehaald. Juist bij warmte zijn de businesscases problematisch, en is het moeizaam om projecten sluitend te krijgen en tot realisering te brengen. Als een duurzaam warmtenet of een duurzame warmtebron niet te realiseren valt, zal de energieconsumptie direct aanzienlijk hoger uitvallen, en leidt de hogere vraag tot de opdracht om ook meer (elektrische energie) op te wekken. Dus platweg: minder warmtenet, meer turbines. Ook binnen de warmtewereld spelen grote onzekerheden. Een geothermische bron met temperaturen van 60-80 graden vergt weinig aanvullende energie om het temperatuurniveau te verhogen. Maar als gekozen wordt voor aquathermie (oppervlaktewater) als warmtebron, dan vergt dit meer elektrische energie om met warmtepompen de gewonnen warmte naar hogere temperaturen te brengen. Kortom: de keuze voor de warmtebron werkt door in de opgave om op te wekken.

Er zit dus een grote mate van onzekerheid én onderlinge afhankelijkheid tussen de pijlers. Dat is geen reden om te aarzelen met maatregelen, maar wel een reden om te monitoren, regelmatig te evalueren en bij te sturen waar nodig. Het vizier moet steeds opnieuw worden scherp gesteld aan de hand van de actuele ontwikkelingen. Daarom doen we ook de aanbeveling om goed te monitoren en het beleidskader energietransitie tweejaarlijks te evalueren, de doelen te herijken en de te realiseren maatregelen steeds te actualiseren.

Bijlage 1: Monitoring van gestelde doelen Beleidskader

Onderstaand overzicht bevat een voorstel van indicatoren waarop gemonitord kan worden. Monitoren is belangrijk om inzicht te hebben in de voortgang.

*monitoring via RES

** via ODRA *

** via projectleider(s)

Bijlage 2: Projecten opwek

Gerealiseerd:

• •

  Zonnepark Lingewal 19 ha (13 MW)

• •

  Drijvend zonnepark Bergerden

Vergund:

• •

  Windpark Caprice

Lopende initiatieven <3 ha, in verschillende fases:

• •

  Zonnepark Sunvest A15 (<3 ha, merendeel in gemeente Overbetuwe)

• •

  Zonnepark RWZI Gendt

• •

  Zonnepark Vliegerweide

Bijlage 3: Routekaart – formatie

Het beleidskader Energietransitie is toe aan een personele herijking n.a.v. de uitgevoerde evaluatie en herijking van het beleidskader en eveneens de extra gemeentelijke uitvoeringstaken komend uit het Klimaatakkoord.

De gemeente Lingewaard heeft afgelopen periode ingezet op een veelvoud van duurzaamheidsmaatregelen. Het toenemende werkpakket heeft er ook toe geleid dat het team dat aan duurzaamheid werkt gegroeid is. Momenteel is de personele inzet niet altijd van structurele aard. In het kader van efficiëntie, continuïteit van de werkzaamheden en kennisbehoud is het aan te bevelen dat team Duurzaamheid met vaste krachten bezet wordt.

Vergroting van de bestaande gemeentelijke formatie werkend aan het thema energietransitie is tevens erkend door de kabinetten Rutte III en Rutte IV met bijbehorende uitvoeringsgelden onder de noemer ‘Uitvoeringskosten Klimaatakkoord’. De hoogte van deze uitkeringen zijn gebaseerd op een eerder onderzoek uitgevoerd door de Raad van Openbaar Bestuur10. Deze studie geeft richting per gemeente hoe groot de formatie(last) is bij volledige uitvoering van de gemeentelijke taken van het Klimaatakkoord. De gemeente Lingewaard ontvangt in 2023, 2024 en 2025 circa €775.000,- per jaar om de formatie te bekostigen.

Lingewaard kan zich daar grotendeels op berusten, echter is de transitie in de landbouw niet begroot in het onderzoek van de ROB en is Lingewaard ambitieuzer dan het Klimaatakkoord op verschillende vlakken (m.n. in de pijlers warmte, opwek en het verduurzamen van de glastuinbouw).

De centrale vraag die beantwoord wordt: “Hoeveel mensen zijn nodig om de verschillende rollen, functies en activiteiten te vervullen om uitvoering te geven aan het herijkte beleidskader energietransitie, wat zijn de jaarlijkse uitgaven daarvoor en zijn deze dekkend te krijgen?”

Uitgangspunten:

In deze notitie maken we gebruik van een aantal uitgangspunten die richting geven om antwoord te geven op de vraag.

• •

  We bekijken enkel de formatie opgave van het beleidskader energietransitie voor 2023-2025;

• •

  Werknemers die slechts een deel van hun werkzaamheden nu besteden aan het onderwerp energietransitie zien we als onderdeel van reeds begrootte formatie en worden derhalve niet meegenomen;

• •

  Voor het beleidskader energietransitie zijn op moment van schrijven 5-7 FTE werkzaam, waarvan 1,72 FTE als onderdeel van de vaste formatie en 3,5-5 FTE op basis van inhuur;

• •

  Eén werknemer in voltijdsdienst (1 FTE) kost gemiddeld €120.000 per jaar incl. overhead;

• •

  We gaan uit van een ‘bottom-up’ behoefte vanuit de pijlers zoals uitgewerkt in de volgende paragraaf;

• •

  We gebruik het ROB-rapport en uitwerking bij collega-gemeenten als referentiekader;

• •

  Projectgebonden menskracht en middelen die direct verhaald kunnen worden bij projectontwikkelaars (enkel van toepassing bij opwek-projecten) wordt niet meegenomen in de overzichten. Eventueel voorbereidend werk zal door de gemeente voorgefinancierd moeten worden.

Samenvattend zijn onderstaande rollen en projecten gedefinieerd n.a.v. de herijking met een inschatting van de hoeveelheid werk:

Tabel B.1: Omvang formatie bijbehorend bij de gedefinieerde rollen en projecten van de verschillende pijlers

In totaal is er dus 13,75 FTE nodig om het beleidskader uit te voeren. Dat is een groei van 10 FTE ten opzichte van de huidige formatie.

Met bovenstaande tabel en de gehanteerde uitgangspunten betekent dat er €1.650.000 per jaar gereserveerd moet worden t.b.v. de (vaste) formatie voor het beleidskader energietransitie.

Conclusie

De gewenste regierol van de gemeente in de energietransitie vraagt een forse uitbreiding van menskracht. Door die forse groei van menskracht zal de formatie van 3,5 naar circa 14 FTE moeten groeien. Met een verwachte formatielasten van €1,65 miljoen per jaar betekent dat een verschil van bijna €1 miljoen met de toegezegde middelen vanuit de CDOKE ‘Uitvoeringskosten Klimaatakkoord’. Voor nu betekent dat starten met een ingroeimodel en tevens onderzoeken welke middelen er beschikbaar gesteld kunnen worden.

Advies voor mogelijke maatregelen voor extra budgettaire ruimte in begroting:

• •

  Bij opwekprojecten is het mogelijk om anterieure overeenkomst (afwenteling van kosten tot uitvoer brengen van duurzame energie) in te zetten voor begroting;

• •

  Meeropbrengst grootschalige opwek kan worden ingezet voor begroting;

• •

  Warmte en besparing zijn (waarschijnlijk) ‘verlieslatend’ zonder de inkomsten uitvoeringskosten klimaatakkoord;

• •

  Extra budgettaire ruimte in de begroting is essentieel voor uitvoering beleidskader n.a.v. herijking en routekaarten.

Bijlage 4: Strategie Warmte en routekaart – warmte

Strategie warmtetransitie Lingewaard

1. Waarom?

De gemeente Lingewaard is ambitieus als het gaat om de warmtetransitie. Deze strategie heeft als doel om te stroomlijnen wat er al gebeurt, maar biedt ook houvast voor de verdere ontwikkeling van de warmtetransitie om keuzes te maken, omdat we niet alles tegelijk kunnen doen met beperkte middelen en inzet.

1.1 De warmtetransitie binnen de bredere energietransitie

De warmtetransitie is onderdeel van de bredere energietransitie en in Lingewaard ingebed als één van de drie pijlers naast Energiebesparing en Duurzame opwek. De focus ligt in deze strategie op de warmtetransitie, maar heeft een duidelijke link met de andere pijlers (zie tekstkaders).

• 1.

  Relatie tot pijler 1 - energiebesparing: Energiebesparing is essentieel als het gaat om het terugbrengen van energiearmoede. Daarnaast is energiebesparing de eerste stap in het transitiegereed maken van gebouwen. Met transitiegereed bedoelen we dat in een gebouw de maatregelen zijn genomen die in ieder geval nodig zijn om de stap naar aardasvrij te zetten. Het gaat dan om isoleren, ventileren, elektrisch koken en in sommige gevallen het aanpassen van de binneninstallatie. Met deze maatregelen besparen we energie, vergroten we het wooncomfort én bereiden we de woning voor op verwarmen zonder aardgas.

  Het transitiegereed maken van gebouwen is de voorfase van het daadwerkelijk aardasvrij maken van gebouwen. Daarom zullen de keuzes voor transitiegereed en dus energiebesparing - met name als het gaat om de focus op gebied of doelgroep en het tempo – in lijn moeten liggen met de keuzes in de warmtetransitie.

• 2.

  Relatie tot pijler 2 - duurzame opwek: of het nou gaat om een warmtenet, all electric of een hybride warmtepomp, er zal elektrificatie plaatsvinden in de warmtetransitie. Efficiënte inzet van duurzame elektriciteit is vanwege schaarste en netcongestie van belang. Ook is het nodig om de juiste verwachtingen te blijven houden over waar welke warmteoptie het beste past in de gebouwde omgeving, om de infrastructuur daar zo goed mogelijk op aan te passen.

Figuur 1 de pijler Warmtetransitie als onderdeel van het bredere beleidskader Energietransitie

1.2 Doelen

Voor de pijler Warmtetransitie hebben we doelstellingen geformuleerd voor 2030. Met deze doelstellingen worden belangrijke tussenstappen gezet om het uiteindelijke doel voor 2050 dichterbij te brengen: een energieneutrale en aardgasvrije gemeente Lingewaard. In 2030 is een CO2-reductie van 55% het doel voor de drie pijlers in de energietransitie van Lingewaard (GEA, Beleidskader energietransitie nov 2020, TVW april 2021). De keuze voor de focus op 2030 is gemaakt om enerzijds de opgave dichterbij te brengen en concreet te worden in hoe we de doelen moeten gaan realiseren. Anderzijds zien we het risico van een onnauwkeurige doorkijk na 2030 vanwege snelle ontwikkelingen rondom techniek, beleid en financiering.

Onderstaande tabel toont de subdoelen voor de pijler Warmtetransitie tot 2030 en beschrijft hoe we ons inzetten deze te halen.

2. Wat?

Om de gestelde doelen te behalen moeten we goed gefundeerde keuzes maken die passen bij Lingewaard. Daarom hebben we strategische uitgangspunten opgesteld die zijn te vinden in het strategisch kader (2.1). Het strategisch kader ligt ten grondslag aan de vier sporen voor de warmtetransitie (2.2). Per spoor geven we een verdieping van de strategische keuzes om tot concrete activiteiten te komen. Met een beperkte hoeveelheid middelen kunnen we niet even ambitieus inzetten op alle sporen tegelijkertijd. We maken daarom strategische keuzes voor de koers van de warmtetransitie voor de komende jaren (2.3).

2.1 Strategisch- kader

Randvoorwaarden

• •

  We werken vanuit de bedoeling en vanuit integraliteit.

• •

  In lijn met het akkoord van Parijs heeft het Rijk gesteld dat Nederland in 2050 aardgasvrij en CO2 neutraal moet zijn. Om dat te halen willen wij als lokale gemeente de handen uit de mouwen steken en onze kansen optimaal benutten. Duit doen we door concrete stappen te zetten. Dit draagt bij aan het toekomstbestendig maken van onze gemeente.

• •

  We stellen een gezonde en prettige leefomgeving centraal.

• •

  De gemeente Lingewaard toont lef in de warmtetransitie. Dat komt tot uiting in de vorm van doen.

• •

  In de warmtetransitie zorgen we voor betaalbaarheid. Duurzame warmte is voor iedereen in Lingewaard bereikbaar (financieel en technisch). Daarmee willen we energiearmoede tegengaan en sluiten we niemand uit.

• •

  We betrekken inwoners en -collectieven door blijvend te communiceren, informeren, activeren en faciliteren om zelf aan de slag te kunnen.

• •

  We blijven voortdurendin gesprek met onze samenwerkingspartners en bedrijven om in gezamenlijkheid te transitie te kunnen doormaken.

• •

  We geven ruimte aan initiatiefnemers door kaders te stellen over wanneer en hoe we deze initiatieven faciliteren.

Collectieve aanpak

• •

  We breiden het warmtenet op NEXTgarden uit naar andere tuinders, bedrijven en uiteindelijk wijken en zoeken daarbij naar geschikte duurzame bronnen. We nemen daarbij een duidelijke positie en regierol in volgens het strategisch kader warmtenetten.

• •

  De warmtetransitie past binnen de bredere energie- en klimaattransitie. Keuzes in de warmtetransitie sluiten nauw aan bij pijlers 1 en 2. We nemen de interne organisatie mee om de warmtetransitie onderdeel te maken van de bredere opgave, zowel op beleidsniveau als op projectniveau. We werken projectmatig en stellen bij elk project duidelijke duurzame kaders. In de communicatie naar inwoners communiceren we niet vanuit losse thema’s maar vanuit hun beleving op gezond en prettig leven, met de warmtetransitie als één van de onderdelen.

• •

  We werken stapsgewijs met duidelijke go/no-go momenten. Want als blijkt dat een bron of kansgebied (nog) niet geschikt is, moeten we dat vroegtijdig signaleren om desinvesteringen te voorkomen.

• •

  Door klein en stapsgewijs te starten, kunnen we wedden op meerdere paarden; het verkennen van meerdere kansgebieden en bronnen zorgt ervoor dat de kans groter is dat er ook meerdere zaadjes ontpoppen. De gemeente kan, maar hoeft niet altijd eigenaar te zijn van deze projecten.

• •

  We leren van projecten, de lessen gebruiken we in andere projecten en schalen succesvolle projecten op. Innovatie zit bij ons niet zozeer in te techniek, maar in de integrale, lokale aanpak en oplossing

Individuele aanpak

• •

  Op andere plekken starten we klein en behapbaar om snel aan de slag te kunnen. Nieuwe gebiedsontwikkelingen kunnen een goede kick-start zijn om ook de bestaande bouw mee te nemen in de verduurzaming.

• •

  Naast deze collectieve kansen verliezen we de individuele kansen niet uit het oog. Samen met het Energieloket en in relatie met pijler 1 (besparing) faciliteren we inwoners om stappen te zetten bij het isoleren en de overstap naar een (hybride) warmtepomp.

2.2 Sporen en activiteiten

We onderscheiden vier sporen in de warmtetransitie: één spoor gericht op organisatie en drie sporen gericht op uitvoering.

Organisatie

• 1.

  Beleid, strategie en samenwerking

Uitvoering

• 2.

  Uitbreiding en verduurzaming bestaand warmtenet

• 3.

  Lokale initiatieven en uitvoeringsplannen

• 4.

  Individuele kansen - isolatie en (hybride) warmtepompen

1. Beleid, strategie en samenwerking

Doel

Duidelijke koers in de warmtetransitie, gericht op samenwerking, uitvoering en inbedding in de gemeentelijke organisatie.

Toelichting

In de warmtetransitie zien we een regierol voor de gemeente weggelegd die op verschillende manieren gestalte krijgt (zie kader). We zien het als taak om duidelijk de koers te bepalen voor Lingewaard, met bijpassend beleid en strategie. Bovendien zien we als gemeente dat we het niet alleen kunnen en zijn we onderdeel van een sterke regio met vergelijkbare ambities. Samenwerking staat daarom ook centraal om met elkaar de gestelde doelen waar te kunnen maken. Maar ook lokaal zien we samenwerking met inwoners en organisaties, en binnen onze eigen organisatie als essentieel onderdeel om gezamenlijk stappen te maken in de warmtetransitie (zie ook paragraaf 3.2 Samenwerking).

Strategische koers

• •

  Structuur borgen met een duidelijke relatie tussen strategie en projecten. Daarbinnen de focus leggen op 1) waar we op in willen (blijven) zetten met 2) welke capaciteit en middelen. Blijvend monitoren en bijsturen richting de gestelde doelen;

• •

  Governance – warmtebeleid ontwikkeling in lijn met de gewenste rol en taken van de gemeente (zie kader) en in lijn met de Wet Collectieve Warmte;

• •

  Versterken van de samenwerking tussen ruimtelijk beleid en projectrealisatie – meerwaarde creëren door projectmatig te werken en vroegtijdig koppelkansen te benutten;

• •

  Samenwerking met de regio – NEXTgarden op de kaart en Lingewaard als ‘warmtehub’.

2. Uitbreiding en verduurzaming bestaand warmtenet

Doel

Uitbreiding en verduurzaming van het warmtenet op NEXTgarden. 

Toelichting

In de gemeente Lingewaard ligt een bestaand warmtenet op tuinbouwgebied NEXTgarden. Dit warmtenet is ontstaan nadat twaalf tuinders uit NEXTgarden zich verenigden in energiecollectief Lingezegen Energy. Dit collectief levert warmte aan tuinders, die het gebruiken voor de verwarming van hun kassen waarin voedselgewassen en bloemen en planten worden gekweekt voor binnen- en buitenland. Op dit moment wordt het warmtenet gevoed door een snoeihoutcentrale die wordt gestookt met lokaal snoeihout, aangevuld met enkele gasgestookte WKK’s die warmte (en elektriciteit) aan het net leveren.

De gemeente werkt samen met ondernemers aan de verduurzaming van deze bronnen. Zon- en aquathermie gaan hierin een belangrijke rol spelen. Daarnaast spant de gemeente zich in voor het koppelen van afnemers aan het warmteaanbod. Omliggende tuinbouwbedrijven en delen van de gebouwde omgeving van Lingewaard gaan zo stap voor stap van het aardgas, zodat we een forse CO2-reductie behalen.

Strategische koers

• •

  We richten een warmtenetwerkbedrijf op om regie te voeren op de uitbreiding en verduurzaming van het warmtenet.

• •

  We werken aan de verduurzaming van NEXTgarden als kick-start voor de verdere uitbreiding van het warmtenet naar tuinders, bedrijven en later ook inwoners. Stapsgewijs streven we naar de volgende uitbreiding:

  • 1.

    Eerste uitbreiding naar Bergerden (tot en met Agropark II en III en aftakking naar Hedra)

  • 2.

    Tweede uitbreiding naar Leutensche Leijgraaf

  • 3.

    Verdere uitbreiding richting woningen

• •

  We gebruiken daarbij het bronnenboekje als levend document die we periodiek updaten met de vraag centraal: hoe draagt welke bron bij aan de verduurzaming van het (uitbreidende) warmtenet? Met als basis uitgangspunt: meerdere bronnen tegelijkertijd verkennen voor risicoafdekking

• •

  We sluiten een intentieovereenkomst tussen de gemeente, Lingezegen Energy en de betrokken afnemers om op de nieuwe locaties warmte te kunnen gaan leveren

3. Lokale initiatieven en uitvoeringsplannen

Doel

• 1.

  Weloverwogen keuzes maken in het ondersteunen van lokale initiatieven

• 2.

  Effectief organiseren en leren van uitvoeringsplannen, zowel procesmatig als inhoudelijk

Toelichting

Dit spoor richt zich op het initiëren en ondersteunen van collectieve warmteprojecten (in tegenstelling tot spoor 4, waar individuele inwoners en bedrijven centraal staan). In Lingewaard gebeurt heel veel. Projecten waar de gemeente Lingewaard (mede) aan de lat staat, maar juist ook vanuit initiatiefrijke inwoners en bedrijven. Gezien de grootte van onze gemeente en daarmee samenhangend de beperkte mensen en middelen, zullen we efficiënt moeten werken en keuzes moeten maken in wat we wel en wat we niet willen.

Strategische koers

• •

  Klein en behapbaar aan de slag om meters te maken en te leren van een integrale en lokale aanpak

• •

  Efficiënte projectorganisatie inrichten/uitbreiden van bestaande uitvoeringsplannen (NEXTgarden, Zilverkamp) om bij volgende uitvoeringsplannen een vergelijkbare projectorganisatie vanaf de start op te zetten

• •

  Keuzes maken met beperkte capaciteit en middelen: besliskader voor keuzes over wanneer en op welke manier de gemeente initiatieven ondersteunt

  • 1.

    Gericht op inwonersinitiatieven - Dorps- en Wijkontwikkelplannen

  • 2.

    Gericht op verduurzaming van bedrijventerreinen

• •

  Nauwe afstemming met pijlers 1 en 2 aangezien initiatieven en uitvoeringsplannen breder kunnen/zullen zijn dan de warmtetransitie

• •

  Verduurzaming eigen vastgoed met waar mogelijk benutten van collectieve kansen samen met de omgeving

4. Individuele stappen: isolatie en (hybride) warmtepompen

Doel

Ondersteunen van particuliere woningbezitters en bedrijven die niet verenigd zijn in een collectief helpen met hun individuele route naar aardgasvrij.

Toelichting

Inwoners en bedrijven hebben de vrijheid om individueel stappen te zetten naar aardgasvrij. Daar willen we ze graag bij helpen. We willen een doelgroepenaanpak samen met het Energieloket ontwikkelen. Daarmee hebben we een hulpmiddel om inwoners op een bij hen passende manier te helpen met hun stap naar aardgasvrij wonen. Isolatie en/of het aanschaffen van een (hybride) warmtepomp zijn daarin belangrijke stappen. We gaan aan de slag met een isolatieaanpak, financieringsinstrumenten en het inrichten van een back-office. Zo weten inwoners waar ze terecht kunnen en krijgen ze antwoord op vragen die nu nog vaak onduidelijk zijn: moet ik mijn CV ketel vervangen voor een andere, of voor een (hybride) warmtepomp?

Onderdeel van dit spoor is actieve stimulering via een communicatiecampagne, gericht op de juiste doelgroep (zoals woningeigenaren van woningen gebouwd na 2005).

Strategische koers

• •

  Professionalisering van het energieloket

• •

  Lokale vertaling van het Nationaal Isolatieprogramma (NIP) en het opzetten van een lokale isolatieaanpak

• •

  Ontwikkelen van een aanpak gericht op (hybride) warmtepompen voor particuliere eigenaren met geschikte woningen

• •

  Doelgroepgerichte activatie van inwoners

2.3 Projecten en activiteiten per spoor

Hieronder projecten en activiteiten per spoor samengevat.

3. Hoe?

3.1 Uitvoeringsprogramma

Bemensing en interne organisatie voor de korte termijn (2023 – 2024)

Om te zorgen dat er geen versnippering optreedt, de kennis

• •

  1 FTE Warmteregisseur Lingewaard-breed (spoor 1)

• •

  1 FTE Strategisch projectleider warmtenet NEXTgarden (spoor 2)

• •

  0,3 FTE Verbindingsofficier naar WNL - aandeelhoudersrol/ controlerende rol (spoor 1 en 2)

• •

  1,4 FTE Inhoudelijk projectleider en warmte-expert (spoor 3)

• •

  1 FTE Facilitator lokale energietransitie (spoor 3)

• •

  0,2 FTE Aanpak individuele stappen warmte (spoor 4)

We streven naar het intern opnemen van deze functies binnen de organisatie om versnippering van kennis te voorkomen, om de kennis zo goed mogelijk intern te borgen en om zo goed mogelijk de verbinding te leggen tussen ruimtelijk beleid en projectrealisatie. Daarmee willen we bereiken dat:

• •

  Projectmatig werken de basis is

• •

  De warmtetransitie (en duurzaamheid in brede zin) onderdeel wordt van alle projecten al vanaf de start

• •

  Zo veel mogelijk waarden en (koppel)kansen gelijktijdig benut kunnen worden en desinvesteringen voorkomen kunnen worden

3.2 Beleid en strategie

• •

  We zorgen dat de warmtestrategie actueel blijft door tweejaarlijks te herijken, in te spelen op nieuwe ontwikkelingen vanuit de samenleving, de markt en het Rijk en waar nodig bij te sturen. Onderdeel hiervan is ook de tweejaarlijkse update van de TVW in lijn met de strategie en het doorvoeren van de strategie in het beleidskader;

• •

  We stellen aanvullend warmtebeleid vast voor de verdere uitbreiding van het warmtenet, in lijn met onze rol en de Wet Collectieve Warmte;

• •

  We maken een update van de routekaart, gericht op warmte, met een vertaling naar de impact van de projecten op de CO2-reductie- en aardgasvrijdoelstellingen. We brengen die in samenhang met de andere 2 pijlers die als onderlegger gebruikt zullen worden voor de aanscherping van ons beleidskader Energietransitie in 2023;

• •

  We gaan de routekaart jaarlijks monitoren – waar staan we nu, welke projecten zitten er in de pijplijn, waar komen we nog te kort en hoe gaan we bijsturen. We maken een overzichtelijk dashboard en rapporteren jaarlijks aan de gemeenteraad. Belangrijke indicatoren kunnen zijn (i.c.m. de andere pijlers):

  • 1.

    Aantal gebouwen aardgasvrij

  • 2.

    CO2-besparing

  • 3.

    %elektriciteit duurzaam opgewekt

  • 4.

    %energiebesparing

• •

  Gemeente Lingewaard is 50% aandeelhouder van Warmtenetwerk Lingewaard BV

• •

  Gemeente Lingewaard is eigenaar van:

  • 1.

    Uit te geven tuinbouwpercelen binnen deelgebieden Bergerden en Leutensche Leigraaf

  • 2.

    Uit te geven bedrijfspercelen op de uitbreiding Agropark

  • 3.

    Mogelijke locaties voor zonne-energie (thermie) tussen de Karstraat en de Heuvelsestraat op de voormalige stortplaats nabij de Zilverkamp, Huissen

3.3 Regelruimte, risicoafdekking en financiële middelen

• •

  We zorgen voor regelruimte bij:

  • o

    Vergunning hoge temperatuur opslag (HTO)

  • o

    Planologische ruimte zon-thermie

• •

  We zorgen voor risicoafdekking bij:

  • o

    HTO

  • o

    Volloop warmtenet bestaande bouw

• •

  We verkennen en organiseren (nieuwe) financiële middelen:

  • o

    Allocatie van Rijksgelden

  • o

    Subsidiemogelijkheden zoals exploitatiesubsidie bij zon- en aquathermie

  • o

    Vanuit regionale samenwerking

  • o

    Verruiming van de begroting

  • o

    Uitwerking van het Transitiefonds energie (o.a. inkomsten vanuit zon op vastgoed, besparing LED-straatverlichting, terugbetaling lening GWB, toekomstige opstalvergoeding energie op gemeentelijk grondeigendom);

  • o

    We zorgen voor afdekking van de onrendabele top bij een warmtenet voor bestaande woningen

3.4 Samenwerking en communicatie

Inwoners

• •

  We informeren inwoners periodiek over ‘van het aardgas af’. Het raakt particuliere huizenbezitters direct achter de voordeur. We zorgen dat we hiervoor goed toegerust zijn en laten ons ondersteunen door bijvoorbeeld het Hier Klimaatbureau. In samenwerking met Communicatie en de andere pijlers werken we aan een communicatiekalender waarin de leefwereld van de inwoners centraal staat (waar warmte één onderdeel van is).

• •

  We motiveren inwoners die zelf stappen willen zetten in de warmtetransitie om mee te doen. Een positieve boodschap en betaalbaarheid staan hierbij centraal. Doelgroep en middelen zijn omschreven in spoor 4

• •

  We zorgen dat de ‘backoffice’ en de communicatiemiddelen op orde zijn: website NEXTgarden op orde, kernboodschap gericht op energietransitie en persoonlijke contacten d.m.v. overleggen en gebiedsbezoeken – GS, PS Gelderland, Groene Metropoolregio, buur- en regiogemeenten, kennis- en onderwijsinstellingen, bedrijven, gemeentelijke organisatie, gemeenteraad, PAW.

Inwonersinitiatieven

We werken samen met inwonersinitiatieven die willen aan het verduurzamen van de warmtevraag. We trekken op als partners. Ook onderzoeken we duurzame bronnen, distributie/transport van warmte en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod. We vragen (financiële) bijdragen aan van rijk en provincie waar mogelijk. We werken toe naar een ondersteuningskader voor inwonersinitiatieven in samenwerking met het Energieloket, om te bepalen wanneer (voorwaarden) we hoe (middelen) inwoners kunnen ondersteunen met een duurzaam initiatief in straat, buurt of wijk. Hierbij werken we in lijn met de omgevingswet.

Bedrijven

We staan klaar voor bedrijven die van het aardgas af willen. We informeren hen en gaan graag een stap verder; samen optrekken om aardgasvrij mogelijk te maken. En hen helpen dit te organiseren.

We hebben lokale initiatieven in beeld. Tevens initiëren we projecten als we daar aanknopingspunten voor hebben. De gemeente onderzoekt in samenwerking met de tuinders in NEXTgarden en Firan of het bestaande warmtenet van de tuinders opengesteld kan voor andere bronnen en afnemers. Warmte kan dan ook beschikbaar worden voor afnemers zoals woningen. We realiseren ons dat er een stevige publieke inzet nodig is en onderzoeken de oprichting van een gemeentelijk warmtebedrijf. En welke duurzame(re) warmtebronnen geschikt en mogelijk zijn voor onze gemeente. Woningbouw dient wettelijk al aardgasloos aangelegd te worden. We kijken per wijk of dorp op welke plekken we bestaande bouw ook duurzamer kunnen verwarmen.

Regionale en strategische samenwerking

• •

  We blijven de samenwerking aangaan met de regio. Concrete acties daarbinnen zijn de samenwerkingsovereenkomst met de provincie en andere betrokken partners (WNL, Lingezege Energy, Groen Gas Gelderland, HoSt, …) over commitment aan gezamenlijk doel en inspanningsverplichtingen (HTO, zonthermie, verkrijgen middelen, lokale verbindingen, etc.) en overleg met de gemeente Arnhem over strategische samenwerking;

• •

  We werken samen met de Groene Metropoolregio waar de NRD en de planMER wordt voorbereid om samen met de 18 regiogemeenten toe te werken naar de RES 2.0.

• •

  Lingewaard als partner in Geothermica (onderzoek gefaseerd ontwikkelen open warmtenet met multi-bronnen structuur en warmte-opslag, samenwerking partners) met TNO, Firan, gemeente Arnhem, provincie Gelderland + Europese partners

• •

  We zijn ambassadeur voor het Gelders Warmte Infra Bedrijf (GWIB)

Bijlage 5: Routekaart – herijking elektriciteit

Ambitie elektriciteitsneutraal 2030

In het beleidskader Energietransitie uit 2020 heeft Lingewaard de ambitie uitgesproken om in 2030 elektriciteitsneutraal te zijn. Dit betekent dat evenveel elektriciteit duurzaam wordt als er verbruikt wordt, opgewekt binnen de gemeentegrenzen.

Dat betekent met een elektriciteitsverbruik van 562 TJ12 in 2020 een extra opgave van circa 400 TJ in 2020. Er wordt immers al 155 TJ duurzaam opgewekt met zon op daken en zon op land. Met verschillende projecten in de pijplijn, zoals windpark Caprice (175 TJ13), een verwachte groei van zon op daken tot 2030 (45 – 100 TJ)14, volledige benutting van het zoekgebied zon NEXTgarden (50 TJ) en driemaal de toegestane 3 ha zon buiten dat zoekgebied (60 TJ)15 levert dat in 2030 ongeveer evenveel op (553-608 TJ) als de elektriciteitsvraag in 2020.

Echter, dan nemen we de groei van de elektriciteitsvraag richting een klimaatneutrale energievoorziening (2050) én de korte termijngroei, relevant voor de ambitie in 2030, niet mee.

In een klimaatneutraal energiesysteem wordt zo goed als alles aangedreven door elektriciteit: elektrisch rijden, elektrisch verwarmen en verlichten en alle andere elektriciteitsverbruikers. Dat betekent véél voor het stroomnet, maar ook voor de elektriciteitsvraag in 2050. Die zal ruim 2,5x zo groot zijn als de vraag in 205016 tot wel 1500 TJ17. Oók in 2030 zal er groei t.o.v. 2020 zijn. De ene transitie zal sneller verlopen dan de ander. Dat betekent dat de snelheid van de energietransitie (en dus verdere elektrificatie) maatgevend is voor de kwantitatieve opgave voor 2030 om de ambitie elektriciteitsneutraal te halen in 2030.

De opgave 2030

Drie grote toekomstige elektriciteitsverbruikers zijn daarin maatgevend: 1) de snelheid van uitrol van collectieve warmtenetten in Lingewaard, 2) de adoptiegraad van individuele en industriële warmtepompen bij huishoudens en bedrijven en 3) de snelheid waarin elektrisch vervoer gemeengoed wordt in Lingewaard.

• 1.

  De Wijk van de Toekomst Zilverkamp heeft als gasloze oplossing een collectief warmtenet met als mogelijke bron aquathermie voorzien. Deze warmte uit oppervlaktewater wordt opgewaardeerd met een elektrische warmtepomp. Lingewaard heeft zich als doelstelling om 4.000 woningequivalenten collectief te verwarmen in 2030 (Beleidskader 2020). Afhankelijk van de mate waarin elektriciteit nodig is om omgevingswarmte op te krikken resulteert dit in een extra vraag van 28-38 TJ.

• 2.

  In het beleidskader warmte heeft Lingewaard zich als doel gesteld om 3.000 woningen (en equivalenten daaraan, WEQ) individueel te verwarmen met (hybride) warmtepompen in 2030. Afhankelijk van de verhouding tussen hybride en all-electric en de adoptiegraad in de industrie resulteert dit in een groei van 72-167 TJ.

• 3.

  Voor de adoptiegraad van elektrisch vervoer moeten we leunen op nationale trends en ontwikkelingen. Daarvoor gebruiken we de prognoses van ELaadNL en de Klimaat- en Energieverkenning (PBL). In Nederland verwachten we in 2030 ten minste 2 miljoen elektrische auto’s en duizenden vrachtauto’s elektrisch. Dit vertaalt naar Lingewaard betekent dat een additionele elektriciteitsvraag van 49 tot 105 TJ in Lingewaard.

Overige ontwikkelingen zoals koken op inductie en elektrisch koelen zorgen voor een additionele 25 – 100 TJ vraag.

Bovenstaand resulteert in een stijging van 174 tot 409 TJ naar 736 - 971 TJ elektriciteitsvraag in 2030. Een groei van +31 tot 71% t.o.v. de elektriciteitsvraag in 2020 van 562 TJ. Dit wordt in perspectief gebracht met het figuur hieronder met de vraag naar elektriciteit in 2020, 2030 en 2050.

Wat is er extra nodig?

Met inachtneming van het niet halen van de besparingsdoelstellingen (+10% verbruik 2015-2019 i.p.v. 1,5% besparing per jaar) én de onwaarschijnlijkheid dat andere technieken dan wind en zon een bijdrage gaan leveren, moeten we leunen op bestaande zon en wind technieken tot minimaal 203018.

De projecten in de pijplijn in combinatie met de bestaande opwek leveren ongeveer evenveel op als de vraag. Met een extra elektriciteitsvraag in 2030 van 174 tot 409 TJ betekent dat 2-4 extra windturbines of 25-53 extra hectare zon op land19.

De doelstelling waarmaken

Gezien de onzekerheid van de snelheid waarin de energietransitie zich beweegt ontstaat er een ruime bandbreedte. Om zeker te zijn dat de ambitie in 2030 gehaald wordt, is het verstandig om aan de bovenkant van deze bandbreedte (bandbreedte in donkerrood hieronder), en tenminste halverwege, te zitten met concrete projecten tot 2030.

Dat betekent een extra opgave (lichtroze-rood in figuur hieronder) van 44-53 hectares zon op land of 3-4 grote windturbines van 7 MW. Waarbij nadrukkelijk wind de voorkeur geniet. Vanwege de inpasbaarheid op het elektriciteitsnet en de ruimtelijke consequentie van zon op landbouwgrond. In Lingewaard geniet het gebied rond de A15 (al dan niet verlengd) daarvoor de voorkeur.

Bijlage 2 Routekaart

Bijlage 3 Begrippenlijst

Aardgasvrij - Niet aangesloten op de fossiele brandstof aardgas. Dit betekent niet gasloos; er kan groen gas of waterstof worden toegepast.

Aquathermie - Duurzaam lokaal warmtesysteem op basis van oppervlaktewater, afvalwater of drinkwater.

Biogas - Een vorm van groene energie uit biomassa. Het wordt onder andere gemaakt van mest, groente en fruitresten. Kan worden opgewerkt tot aardgaskwaliteit.

Biomassa - Plantaardig en dierlijk (rest) materiaal, dat als grondstof wordt gebruikt voor de energieopwek of direct als biobrandstof. Met houtige biomassa wordt meestal snoeiafval bedoelt, maar het kan ook gaan om hout.

Duurzame energie/warmtebronnen - Duurzame energie is opgewekt uit bronnen die niet op kunnen raken. Anders gezegd: hernieuwbare energie.

Elektriciteitsnet – het stelsel van elektrische leidingen dat wordt gebruikt om elektriciteit te transporteren van de elektriciteitscentrales naar de gebruikers.

Elektriciteitsneutraal- energieneutraal- CO2 neutraal – klimaatneutraal-

Er is vaak verwarring over deze begrippen. Hieronder leggen wij uit wat wij hiermee bedoelen en hoe deze begrippen zich van elkaar onderscheiden.

Elektriciteitsneutraal – betekent dat alle elektriciteit die in Lingewaard wordt verbruikt, op een duurzame manier is opgewekt in Lingewaard.

Energieneutraal - Energieneutraal betekent dat er niet meer energie wordt verbruikt dan zelf ter plekke wordt opgewekt.

Circulaire economie – In een circulaire economie bestaat geen afval en worden grondstoffen steeds opnieuw gebruikt. Afval is de nieuwe grondstof.

CO2 neutraal –Om CO2-neutraal te zijn, moet er een evenwicht zijn tussen de CO2-uitstoot en de opname van CO2. De opname uit de atmosfeer ontstaat in natuurlijke koolstofputten zoals bossen, de bodem en oceanen. Om deze balans te bereiken, moet de uitstoot van CO2 drastisch worden teruggebracht: het energieverbruik moet worden verlaagd en fossiele energie moet worden vervangen door hernieuwbare energie. Ook moet er voor worden gezorgd dat er voldoende bossen zijn die de overblijvende CO2 uitstoot kunnen opnemen.

Klimaatneutraal – Dit betekent hetzelfde als CO2 en equivalent neutraal. CO2 is niet het enige schadelijke broeikasgas en vandaar dat we horen te spreken over CO2 en equivalent of klimaatneutraal. Het betekent dat er netto geen broeikasgassen mogen worden uitgestoten en dus eigenlijk wat je doet, niet bijdraagt aan de opwarming van de aarde.

Energielabel – Een energielabel laat zien hoe energiezuinig een woning is. Als eigenaar moet u bij de verkoop of verhuur van uw woning een geldig energielabel hebben en beschikbaar stellen aan de koper of huurder.

Energiesysteem - Met een energiesysteem bedoelen we de verbinding tussen vraag en aanbod (opwek en gebruik), transport en opslag van verschillende energievormen. Om klimaatneutraal te zijn, moeten die systemen overgaan op hernieuwbare (duurzame) energievormen

Energietransitie - Structurele verandering naar een duurzame energiehuishouding in heel Nederland.

Fossiele brandstof - Bruinkool, steenkool, aardolie en aardgas. Bij verbranding komen broeikasgassen vrij, zoals CO2.

Gebouwde omgeving - Woningen, kantoren, ziekenhuizen, scholen, enzovoorts.

Geothermie - Maakt gebruik van warmte in de aarde (aardwarmte).

Grootschalige zonne-energie - Hiervan spreken we wanneer de SDE-subsidie van het Rijk beschikbaar is. Dit komt neer op een vermogen van minstens 15 KWp, ofwel 50 tot 60 zonnepanelen. Deze kunnen op grote daken liggen of in zonnevelden.

GWh - Gigawattuur: hoeveelheid energie die op jaarbasis geleverd kan worden.

Hernieuwbare energie - Schone, duurzame en onuitputtelijke energie die het leefmilieu niet schaadt en klimaatneutraal is.

Hoge temperatuur opslag (HTO) – een vorm van energie opslag waarbij warmte in de ondiepe ondergrond wordt opgeslagen.

Hybride warmtepomp- Warmtepomp die samenwerkt met een cv- of hrketel.

Inwonersinitiatief – een idee dat een inwoner heeft om de leefbaarheid in de buurt te verbeteren. De inwoner voert dit eventueel samen met andere zelf uit. Het idee heeft een maatschappelijk belang, dit betekent dat verschillende bewoners in de buurt ervan profiteren.

Isolatiewaarde – De mate waarin isolatie is toegepast. Een huis dat al goed geïsoleerd is, heeft een hogere isolatiewaarde dan een huis dat niet goed geïsoleerd is.

Klimaatadaptatie - De manier waarop de samenleving zich aanpast aan het veranderende klimaat, en de schadelijke gevolgen van bijvoorbeeld regenwateroverlast probeert te beperken.

Klimaatakkoord van Parijs: In 2015 is met 195 landen afgesproken dat de CO2 emissies zo snel mogelijk moeten minderen om verder opwarming van de aarde tegen te gaan. Om de opwarming tot 1,5 graden te beperken, moeten wij in 2050 klimaatneutraal zijn, en moet de uitstoot nu zo snel mogelijk minderen.

MW - Megawatt: eenheid voor elektrisch vermogen.

MW - Megawatt: eenheid voor elektrisch vermogen

Nationaal Klimaatakkoord - De Nederlandse invulling (juni 2019) van het Klimaatakkoord van Parijs, bestaande uit meer dan 600 afspraken tussen bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden om de uitstoot van broeikasgassen in 2030 te halveren ten opzichte van 1990.

Natuurinclusief isoleren – dit houdt in dat bij isolatiewerkzaamheden op grond van wet natuurbescherming rekening moet worden gehouden met de aanwezigheid van beschermde diersoorten die in woningen en gebouwen nestelen en verblijven.

Netcongestie – Er is sprake van netcongestie als de vraag naar transport van elektriciteit (zowel bij de aanbieder als de afnemer) groter is dan de transportcapaciteit van het net. Dat houdt in dat de maximale hoeveelheid elektriciteit die verplaatst kan worden over het, al bereikt is.

NIP – Het doel van het Nationaal Isolatieprogramma (NIP) is om 2,5 miljoen woningen te isoleren tot en met 2030. De nadruk ligt daarbij op de 1,5 miljoen slecht geïsoleerde woningen (label D, E, F en G).

Regionale Energiestrategieën (RES) - De landelijke afspraken van het Nationaal Klimaatakkoord worden uitgewerkt in 30 Regionale Energiestrategieën. Iedere regio onderzoekt haar vraag naar warmte en elektriciteit en geeft aan hoeveel duurzame warmte en elektriciteit op eigen grondgebied kan worden gerealiseerd. Lingewaard maakt deel uit van de Regio Arnhem Nijmegen.

Participatie – Participatie houdt in dat bewoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en andere betrokkenen actief meedoen in de samenleving. Dit betekent dat zij mee kunnen denken over projecten, initiatieven en besluiten.

PAW wijken – Zilverkamp is onderdeel van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). In dit programma zijn wijken aangewezen als proeftuin die met een bijdrage van de overheid zo snel mogelijk van het aardgas afgaan.

REE – Het Regionaal Expertiseteam Energie is een aanvulling op het digitale loket en gaat bedrijven helpen bij meer diepgaande vragen over het besparen en opwekken van energie. Het REE is er zowel individuele bedrijven als voor bedrijven die gezamenlijk maatregelen willen nemen.

SpUk Lokale aanpak isolatie – Met de SpUk zet de gemeente een eigen isolatieprogramma op voor koopwoningen. Naast de energielabels wordt er ook gekeken naar de WOZ-waarde.

Thermische energie- Warmte.

TEO/TEA - TEO - Thermische Energie uit Oppervlaktewater: Het benutten van warmte en koude uit oppervlaktewater om gebouwen te verwarmen en te koelen. TEA = Thermische Energie uit Afvalwater. Het gaat hierbij om energie uit riolering, rioolgemalen, rioolpersleidingen en het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties.

TWh - Terawattuur: hoeveelheid energie die op jaarbasis geleverd kan worden. 1 TWh is 1.000 GWh.

Transitievisie Warmte - In de Transitievisie Warmte wordt vastgelegd op welke termijn wijken aardgasvrij kunnen worden en welke alternatieve warmtevoorziening met de kennis van nu het meest voor de hand ligt.

Warmtenet – netwerk van leidingen onder de grond waar warm water doorheen stroomt. Dat warme water verwarmt huizen en gebouwen.

Warmtepomp – Een warmtepomp haalt warmte uit de lucht, bodem of het grondwater en maakt daar een bruikbare temperatuur van.

Warmtetransitie – de overgang van het gebruik van aardgas naar duurzame alternatieven voor koken en het verwarmen van woningen en kraanwater

Waterstof - Waterstof is een energiedrager waarbij de verbranding geen schadelijke stoffen in het milieu brengt. Om waterstof te produceren is energie nodig. Grijze waterstof is gemaakt met fossiele brandstoffen. Groene waterstof is gemaakt met duurzame energie.

Zonnethermie - het duurzaam verwarmen van woningen en gebouwen met warmte van de zon.

Bijlage 4 Beleidskaders zonne-energie en kleine windturbines

Deze bijlage is onderdeel van het Beleidskader Energietransitie. Het Beleidskader Energietransitie beschrijft de ambitie tot 2030. Deze bijlage is gericht op de inhoudelijke uitvoering en gaat in op het beleid en de ruimtelijke kaders voor zonne-energie, zonneakkers en kleine windturbines.

Zonne-energie

1.1 Inleiding

Deze bijlage geeft aan waar en onder welke voorwaarden de gemeente de opwek van zonne-energie mogelijk wil maken. Dit onderdeel van het beleidskader is een herijking van het “Beleidskader zonne-energie” (20191), aangepast en in lijn gebracht met het “Beleidskader Energietransitie 2023-2030” en de betreffende doelstellingen.

Dit beleidskader zal niet worden verankerd in het bestemmingsplan of (na 1 januari 2024) het omgevingsplan. Elk initiatief dat niet passend is binnen het geldende bestemmingsplan of (na 1 januari 2024) het omgevingsplan, zal wanneer gewenst, via een aparte planologische procedure mogelijk moeten worden gemaakt.

1.2 Zonne-energie in Lingewaard

In het Beleidskader Energietransitie 2023 is de ambitie voor zonne-energie als volgt beschreven:

• •

  We bieden ruimte aan initiatieven voor zonne-energie in de zoekzone zon tot het maximum van 50 hectare is behaald.

• De zoekzone zon (zie afbeelding X) is in 2017 aangewezen als zoekgebied voor grootschalige zonneparken. Er is gekozen voor concentratie van zonneparken om versnippering te voorkomen. De zoekzone ligt in het open agrarisch gebied aansluitend op NEXTgarden, op de overgang van komgebied naar oeverwal.

• •

  We stimuleren zon op daken, parkeergarages en carports. We streven naar een groei van 30% naar 50% voor de benutting van daken. Om geen (spontane) hinder te ondervinden van de netcongestie zijn afstemming en goede communicatie hierover essentieel.

• •

  We bieden geen nieuwe ruimte voor zonneparken die kleiner zijn dan 3 ha. De drie kleinere verspreide zonneparken (Zonnepark Hagevoort-RWZI Gendt, zonnepark Sunvest en de Vliegerweide) vullen we verder in en worden inhoudelijk getoetst aan het hiervoor geldende beleid. Dit doen we in samenwerking met de initiatiefnemers. Alleen als het voor een collectieve wijkvoorziening in de toekomst nodig is om dicht in de buurt duurzame elektriciteit op te wekken, kunnen we hiervan afwijken.

• •

  De op te stellen energievisie voor de zone A15/Betuweroute zal een eigen integrale landschappelijke visie bevatten met hierin randvoorwaarden voor eventuele initiatieven in dat gebied.

We begeleiden initiatiefnemers met plannen voor grootschalige opwek van zonne-energie. Vooraf wordt een anterieure overeenkomst afgesloten tussen de betrokken partijen en de gemeente. We stellen drie randvoorwaarden voor grootschalige opwek initiatieven.

• 1.

  Bij opwekprojecten moeten worden aangetoond dat er sprake is van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. Daarbij is een goede landschappelijke inpassing, die wordt beoordeeld aan de hand van het gemeentelijk landschapsbeleid en onder andere de provinciale streekgids, belangrijk.

• 2.

  Het project moet bijdragen aan een duurzaam en efficiënt energiesysteem.

• 3.

  Er moet sprake zijn van een eerlijke verdeling van maatschappelijke (en financiële) lusten en lasten.

Het proces wordt verder beschreven in paragraaf 2.

1.3 Bestaand beleid

Provinciaal beleid

De ambitie van de provincie Gelderland is om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Dit wordt bereikt door grootschalige besparing en opwekking uit verschillende duurzame energiebronnen, zoals wind, zon, waterkracht, biomassa en bodemenergie. Als tussendoel stelt de provincie 55% CO2-reductie in 2030 in Gelderland. De provincie streeft naar een versnelde energietransitie, gericht op forse vergroting van het aandeel duurzame energie en passend bij de Gelderse kwaliteiten.

Op 19 december 2018 hebben Provinciale Staten de Omgevingsvisie en de bijbehorende Omgevingsverordening vastgesteld. In de Omgevingsvisie staan de hoofdlijnen van het beleid en in de Omgevingsverordening de regels en afspraken om de opgaven uit de Omgevingsvisie te realiseren. De Omgevingsvisie en -verordening zijn allebei op 1 maart 2019 in werking getreden. De verordening wordt jaarlijks geactualiseerd.

Nieuwe manieren van duurzame opwek en gebruik zijn nodig. Het tempo en de kracht van de verandering moeten flink omhoog, wil Gelderland in de toekomst schoon en gezond blijven. In 2030 wil de provincie - als tussenstap - daarom verder zijn dan landelijk is afgesproken. Forse ingrepen in de gebouwde omgeving zijn nodig om de overstap naar alternatieve, duurzame energiebronnen voor elkaar te krijgen. Om te beginnen zet de provincie in op energiebesparing en het terugdringen van het energieverbruik door middel van isolatie en efficiëntere toepassingen. Daarnaast zet de provincie in op duurzame opwek. Wind, zon, biomassa, waterstof, geothermie, aquathermie en waterkracht zijn allemaal nodig om deze ambitie waar te maken.

Voor het opwekken, opslaan en transporteren van duurzame energie is ruimte nodig; veel ruimte voor windturbines, zonneparken, warmtecentrales, (mest) vergisters en waterkrachtcentrales. Dit raakt de leefomgeving van alle Gelderlanders en kan botsen met kwaliteiten, zoals de natuur, het rivierenlandschap met haar uiterwaarden en/of het zicht op mooi erfgoed. Er is daarom een gezamenlijke regionale aanpak nodig (RES). Samen met de partners wordt bepaald waar de noodzakelijke extra meters gemaakt kunnen worden, waar initiatieven zich wel of niet kunnen ontwikkelen en onder welke voorwaarden. Dit alles gebeurt met het oog voor de kwaliteiten die Gelderland uniek maken.

De provincie spant zich in voor een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden en behoud en versterking van de kwaliteit van het landschap. Het Gelders Natuurnetwerk (GNN) en de Groene Ontwikkelingszone (GO) worden beschermd tegen aantasting van de kernkwaliteiten. Dat zijn de natuurwaarden, de potentiële waarden en de omgevingscondities. Het natuurbeleid richt zich daarnaast op behoud van de basiskwaliteit van landschappen in Gelderland. Het GNN is een samenhangend netwerk van bestaande en te ontwikkelen natuur van internationaal, nationaal en provinciaal belang, waaronder de 18 Natura2000-gebieden. Het uitgangspunt is dat in het GNN geen nieuwe initiatieven plaatsvinden, met uitzondering van ontwikkelingen van een groot algemeen of provinciaal belang of initiatieven waarvoor geen alternatieven bestaan. Zonneparken passen hier niet. In de GO is alleen ruimte voor economische ontwikkeling in combinatie met een (substantiële) versterking van de samenhang tussen aangrenzende en inliggende natuurgebieden.

De ecologische verbindingszones maken deel uit van de GO, evenals de weidevogelgebieden en de rustgebieden voor winterganzen. Zonneparken zijn hier onder strikte voorwaarden mogelijk.

Gemeentelijk beleid

Het gemeentelijk beleid voor zonne-energie is opgenomen in het “Beleidskader Energietransitie 2023-2030” en in deze bijlage.

2. Kaders voor grond- en watergebonden zonneparken

De gemeente heeft de voorkeur om – voorafgaand aan een omgevingsvergunningaanvraag – met de initiatiefnemer in gesprek te gaan over het initiatief. De gemeente wil in dit gesprek randvoorwaarden en aandachtspunten meegeven én mee kunnen denken om in co-creatie tot een goed afgewogen en ingepast plan te komen. Per 1 januari 2024 gaan we onder de Omgevingswet werken met een intake- en omgevingstafel. Het is wenselijk dat eerst een verzoek tot medewerking wordt ingediend. Een initiatief voor een zonnepark kan dan vervolgens in de intaketafel worden besproken. De gemeente maakt vervolgens een afweging of een initiatief wenselijk of kansrijk is. Als dit het geval is, wordt het initiatief in de omgevingstafel besproken. Dit is een overleg met de initiatiefnemer en deskundigen waarin integraal wordt besproken over hoe een initiatief mogelijk gemaakt kan worden en wat er nodig is voor een goede aanvraag. Daarbij rekening houdend dat het goed ruimtelijk en landschappelijk ingepast kan worden.

De ontwikkeling van een zonnepark is maatwerk, maar er gelden een aantal algemene randvoorwaarden en aandachtspunten.

2.1 Economische en maatschappelijke randvoorwaarden en aandachtspunten

De gemeente hanteert de volgende economische en maatschappelijke randvoorwaarden:

• •

  De initiatiefnemer betrekt omwonenden en andere belanghebbenden, eventueel gegroepeerd in een klankbordgroep, vroegtijdig bij de planvorming. Mogelijke belanghebbenden zijn: wijkplatforms, Provincie Gelderland, Lingewaard Energie, Lingewaard Natuurlijk, Liander, Rijkswaterstaat, Waterschap Rivierenland, Gelders Genootschap, LTO en Park Lingezegen.

• •

  De initiatiefnemer stelt een communicatie- en participatieplan op ten behoeve van het betrekken en informeren van de omgeving en bespreekt dit plan met de gemeente.

• •

  De basis is het streven naar een goede verdeling van 'lusten' en 'lasten', zodat de omgeving, de inwoners, naast de lasten van grootschalige zonneparken, ook daadwerkelijk (financieel) kunnen profiteren van lokaal opgewekte energie.

• •

  Opbrengsten vloeien zoveel mogelijk terug naar de omgeving. De initiatiefnemer onderzoekt de mogelijkheden voor participatie, het omgevingsfonds en de energiecoöperatie. Door middel van financiële participatie, compensatieregelingen voor omwonenden, gesocialiseerde grondcontracten en een lokaal gebieds- of duurzaamheidsfonds vloeit (een deel van) de opbrengsten terug naar de lokale samenleving. De gemeente streeft naar minimaal 50% lokaal eigenaarschap.

• •

  Het aanleggen en onderhouden van zonneparken moet bij voorkeur uitgevoerd worden door lokale of regionale bedrijven. Het streven is om zoveel mogelijk circulaire materialen te gebruiken.

• •

  Er worden afspraken gemaakt met de gemeente over de duur van de te verstrekken vergunning. Het uitgangspunt hierbij is de technische levensduur van het zonnepark (20-25 jaar).

• •

  Na afloop van de vergunningstermijn dient het volledige zonnepark, inclusief ondersteunende bouwwerken, verwijderd te worden door de initiatiefnemer. De oorspronkelijke bestemming blijft gehandhaafd.

2.2 Planologische randvoorwaarden en aandachtspunten

Het zonnepark zal met een BOPA (buitenplanse omgevingsactiviteit) mogelijk gemaakt kunnen worden. Het college is het bevoegd gezag om te besluiten op een aanvraag om een BOPA. Het college kan pas van deze bevoegdheid gebruik maken, nadat de gemeenteraad een bindend advies heeft gegeven.. De gemeente hanteert de volgende planologische randvoorwaarden.

• •

  Aangetoond moet worden dat er sprake is van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. In het kader van een nieuw ruimtelijk plan zal naast de gebruikelijke onderzoeken onder meer indicatief onderzoek verricht moeten worden naar het aspect ecologie en de invloed op de waterhuishouding (extra verhard oppervlak (gebouwen en ontsluiting) en objectvrije zones langs watergangen). Daarnaast kan het in sommige gevallen nodig zijn onderzoek te doen naar de archeologische waarde op de beoogde locatie voor een zonnepark.

• •

  Bij de ontwikkeling van zonneparken binnen de Groene Ontwikkelingszone en/of Park Lingezegen moet rekening worden gehouden met de daar geldende randvoorwaarden en (beleids)aandachtspunten. Deze zijn terug te vinden in de, jaarlijks geactualiseerde, provinciale verordening.

2.3 Ruimtelijke randvoorwaarden en aandachtspunten

De gemeente hanteert de volgende ruimtelijke randvoorwaarden.

• •

  Zonnepark moet bijdragen aan een duurzaam en efficiënt energiesysteem. Streven is om de energie zoveel mogelijk lokaal weg te zetten en goed aan te sluiten op de bestaande energievoorziening.

• •

  Streef naar meervoudig ruimtegebruik, bijvoorbeeld (klein)vee, agrarische gewassen, bodemleven, biodiversiteit, klimaatrobuuste maatregelen of natuurwaarden. Aandachtspunt is dat meervoudig gebruik niet ten koste mag gaan van de landschappelijke kwaliteit.

• •

  Streef naar het creëren van omstandigheden waarvan zo veel mogelijk diersoorten/soortengroepen profiteren. Dit kan door zoveel mogelijk diversiteit aan milieus te toe te voegen (droog-nat, zon-schaduw, met alle gradiënten hiertussen) en aan te sluiten op bestaande landschapsstructuren (boomrijen, houtwallen, bloemrijke bermen, ecologische oevers) in de omgeving.

• •

  Uitgangspunt voor zonneparken is het zo min mogelijk opvallen en het behouden en versterken van het bestaande landschapspatroon c.q. de bestaande verkaveling. Het zonnepark heeft een groene en/of blauwe inrichting op het maaiveld in de vorm van oppervlaktewater, grasland of andere gebiedseigen vegetatie (zie ook hoofdstuk 3).

• •

  Vormgeving of de inpassing van het zonnepark afstemmen op de omgeving, waaronder bestaande of vergunde zonneparken in de directe omgeving.

• •

  Schittering op de panelen dient voorkomen te worden.

• •

  Maximale hoogte zonnepanelen is in de zoekzone 2,5 meter boven maaiveld.

• •

  De constructie van de opstellingen van zonnepanelen moet zo eenvoudig mogelijk worden vormgegeven om zo min mogelijk op te vallen.

• •

  Ondersteunende bouwwerken als schakelcellen, algemene laagspanningsborden en transformatoren moeten zo gepositioneerd worden dat zij zich voegen naar het patroon van de opstelling van de zonnepanelen. Deze bouwwerken moeten landschappelijk worden ingepast.

• •

  Bij het ontwerpen van een zonnepark moet rekening gehouden worden met de aanwezige kabels en leidingen. Hierbij moeten afspraken gemaakt worden met de desbetreffende leidingbeheerder. Op de beleidskaart 'Zonneparken’ is een aanduiding ‘aandachtsgebied leidingen’ opgenomen, ter plaatse van de belangrijkste hoofdaardgastransportleidingen en hoogspanningsverbindingen.

• •

  Zonneparken worden zoveel mogelijk ontsloten via de bestaande infrastructuur. Waar dit niet mogelijk is worden nieuwe toegangswegen uitgevoerd in halfverharding of geheel onverhard.

• •

  Zonneparken zijn beperkt toegankelijk omwille van risicobeperking ten aanzien van diefstal en/of vandalisme. Bij voorkeur wordt gebruik gemaakt van natuurlijke oplossingen voor de beveiliging aan de rand van een zonnepark. Het aanbrengen van hekwerken moet zoveel mogelijk vermeden worden. Indien dit onmogelijk is, wordt voor een passend type hekwerk gekozen (bijvoorbeeld afrastering met houten palen en schapengaas) en worden de aangebrachte hekwerken landschappelijk ingepast. Hierbij rekening houdend met een eventuele mogelijke doorgang voor kleine dieren. In open gebieden is met name een watergang een goede begrenzing van het zonnepark. Hekwerken of opgaande houtachtige beplanting niet, tenzij dit grenst aan bestaande bebouwing/laanbeplanting, etc.

• •

  Bij een zonnepark moet voor derden informatie te vinden zijn over duurzame energie in de vorm van een informatiebord. Hierop kunnen bijvoorbeeld de hoeveelheid opgewekte stroom, de CO2-besparing of het aantal huishoudens dat wordt voorzien van groene stroom worden weergegeven.

• •

  Zonneparken en ondersteunende bouwwerken dienen op een veilige manier geconstrueerd te worden, met veilige materialen. Brandveiligheid is hierbij een belangrijk aandachtspunt;

• •

  Zonneparken dienen goed bereikbaar te zijn voor hulpdiensten. Ook binnenin de zonneparken dient er aandacht te zijn voor de bereikbaarheid voor hulpdiensten (met name brandweer).

• •

  Het dient mogelijke onderzocht te worden, of elektromagnetische compatibiliteit (EMC) invloed heeft op de bestaande infrastructuur. Initiatiefnemers dienen zelf hier over in gesprek te gaan met de relevante instanties (bijvoorbeeld ProRail).

Verdere landschappelijke randvoorwaarden en aandachtspunten zijn gedetailleerd uitgewerkt in hoofdstuk 3.

2.4 Hardheidsclausule

Na vaststelling van het 'Beleidskader Energietransitie 2023-2030' zijn de hierin beschreven uitgangspunten en randvoorwaarden van toepassing op de hierop volgende initiatieven voor zonneparken. Het college kan één of meerdere bepalingen van deze nota buiten toepassing laten of daarvan (gemotiveerd) afwijken. Het kan voorkomen dat een plan niet voldoet aan de gebieds- of inrichtingscriteria of dat deze criteria niet toereikend zijn, zodat de toepassing van dit beleidskader onredelijk uitpakt in individuele gevallen. Het college van burgemeester en wethouders kan dan gemotiveerd afwijken van het beleid. Dit moet dan in een collegebesluit en/of een ruimtelijk besluit c.q. omgevingsvergunning vastgelegd worden.

3. Landschappelijke inpassing en kwaliteitsverbetering

3.1 Landschappelijke inpassing

Een zonnepark dient voorzien te worden van een degelijke landschappelijke inpassing. Het realiseren van deze landschappelijke inpassing wordt als voorwaardelijke verplichting in het bestemmingsplan (later Omgevingsplan) verankerd of gekoppeld aan de omgevingsvergunning. Landschappelijke inpassing is maatwerk en moet aansluiten bij de schaal en het karakter van het betreffende landschapstype. Bestaande landschappelijke (kavel) structuren zijn hierbij leidend. Bij het ontwerpen van zonneparken moet rekening worden gehouden met de bestaande landschaps- en bebouwingskarakteristieken, zoals landschapselementen, beplantingssoorten, waardevolle historische bebouwing of beeldbepalende gebieden en de mate van openheid. Daarnaast zijn de zichtlijnen vanuit de omgeving en eventuele afscherming door beplanting belangrijke aandachtspunten. Meer inspiratie is te vinden in het gemeentelijk landschapsbeleid en/of de ZonneWIJzer van het Gelders EnergieAkkoord.

Landschappelijke doelen vanuit de Omgevingsvisie.

• •

  Publiek toegankelijke landschapszones en “groene wiggen” tussen de woonkernen (groen dichtbij huis moet toegankelijk zijn).

• •

  Publieke toegankelijkheid is ook prioriteit op dijk en in uiterwaard en in Park Lingezegen.

• •

  Erfgoed zichtbaar en beleefbaar maken/houden.

• •

  Zone van gebundelde infrastructuur (Betuweroute, hoogspanningsleiding, A15) biedt kansen voor grootschalige opwek.

• •

  In de zone langs de Linge kansen voor combi met klimaatadaptatie maatregelen, zone langs de Linge ook voor publieke toegankelijkheid belangrijk.

• •

  Groen-blauw raamwerk (regionale verstedelijkingsstrategie) wordt versterkt en ook hier is toegankelijkheid prioriteit.

• •

  Vergroten van biodiversiteit (natuurwaarde van het landschap).

Landschappelijke inpassing zoekzone zonneparken

De zoekzone ligt in een relatief open gebied. De openheid wordt begrensd door de Linge met aangrenzende incidentele bebouwing en een beperkt aantal wegen. De grootschalige verkavelingsstructuur van het landschap maakt het gebied geschikt voor relatief grootschalige zonneparken, mits deze op zorgvuldige wijze worden ingepast in het landschap. De openheid en bestaande landschappelijke structuur zijn belangrijke kwaliteiten, die zoveel mogelijk overeind moeten worden gehouden.

Aanvullend kader Park Lingezegen

De zoekzone zonneparken ligt in Park Lingezegen en valt binnen de deelgebieden 'Het Landbouwland' en 'De Buitens'. Voor de landschappelijke inpassing van zonneparken binnen Park Lingezegen zijn aanvullende kwaliteitseisen uitgewerkt. Dit geldt voor het geheel als voor de verschillende deelgebieden binnen het park. De deelgebieden kennen elk hun eigen karakter en ontwikkelingsdoelstellingen. In de structuurvisie Park Lingezegen worden deze verschillenden doelstellingen beschreven.

Daarnaast zijn voor het gehele parkgebied inrichtingsprincipes voor de verschillende landschapselementen zoals waterlopen, paden, lanen en boomgaarden uitgewerkt (zie 'Lofzang op de Betuwe'). Een landschappelijke inpassing van zonneparken in Park Lingezegen kan op verschillende manieren vorm krijgen:

• •

  de aanleg van brede stroken met kruidenrijkgrasland;

• •

  de aanleg van een natuurvriendelijke oever, plas-draszones of amfibie poelen;

• •

  de aanleg van recreatieve routes;

• •

  in relatie met bestaande bebouwing/beplanting: de aanleg van opgaande beplanting in vorm van een windsingel, struweelhaag of hoogstamboomgaard.

Afhankelijk van de exacte locatie en reeds aanwezige landschapskenmerken en -structuren kan gekozen worden voor één of meerdere van de voorgenoemde wijzen van landschappelijke inpassing. Uitgangspunt is dat alle zijden van het zonnepark landschappelijk worden ingepast. Belangrijk is dat de hoogte van zonnepanelen beperkt wordt tot 2,5 m boven maaiveld. De voorgenoemde opsomming is niet uitputtend. De landschappelijke inpassing van zonneparken blijft maatwerk en zal in goed overleg met de gemeente worden afgestemd.

Indien landschappelijke inpassing geen of weinig meerwaarde heeft, kan er voor gekozen worden een vrijwillige bijdrage te storten in het gemeentelijke landschapsfonds. Dit fonds wordt ingezet om bestaande grootschalige landschappelijke structuren te versterken en nieuwe structuren te ontwikkelen.

3.2 Landschappelijke kwaliteitsverbetering

De ontwikkeling van een zonnepark moet bijdragen aan het verder versterken van de aanwezige landschappelijke kwaliteiten. Het realiseren van deze kwaliteitsverbetering zal als voorwaardelijke verplichting in het bestemmingsplan (na 1 januari 2024 Omgevingsplan) verankerd worden of als voorwaarde worden opgenomen in de omgevingsvergunning.

De gemeente ziet de volgende maatregelen als (landschappelijke) kwaliteitsverbetering.

• •

  Het aanleggen van natuur- en landschapselementen buiten het bestemmingsvlak waar het zonnepark gerealiseerd wordt. Houd hierbij rekening met de specifieke ecologische en cultuurhistorische waarden van het gebied waarin het zonnepark wordt gerealiseerd: in de dijkzone en het oeverwalgebied zijn dit onder andere hoogstamboomgaarden, houtwallen en los groeiende hagen, geriefhoutbosjes, kruiden- en faunarijke graslanden.

• •

  Het aanleggen van extensieve recreatieve voorzieningen zoals een nieuw wandel- of struinpad of het herstellen van een oud kerkpad.

• •

  Voorzieningen als bankjes zijn zinvolle voorzieningen, mits ze op de juiste locatie geplaatst worden.

• •

  Het behouden en restaureren van cultuurhistorisch waardevolle bebouwing, of beeldbepalende gebieden.

• •

  Het slopen van ontsierende bebouwing en het verwijderen van verharding.

• •

  Het verkleinen of opheffen van een niet-agrarisch bestemmingsvlak en/of een (agrarisch) bouwvlak c.q. aanduiding binnen een agrarisch bestemmingsvlak. Een voorbeeld hiervan is het verwijderen van de aanduiding intensieve veehouderij.

• •

  Het aanleggen van extra waterberging ten behoeve van verbetering van de waterhuishouding (o.a. de aanleg van een poel).

De voorgenoemde lijst van maatregelen is niet uitputtend. Kwaliteitsverbetering blijft maatwerk. De gemeente hanteert als uitgangspunt dat ten minste 10% van de oppervlakte van het zonnepark wordt aangewend voor landschappelijke kwaliteitsverbetering (randbeplanting valt niet onder deze 10%, deze is sowieso vereist). Daarnaast kan de gemeente vragen dat de biodiversiteitsontwikkeling gemonitord dient te worden.

Zonne-akkers

1. Inleiding

Steeds vaker gaan inwoners aan de slag om te kunnen voorzien in de eigen energiebehoefte. Zonne-energie kan hier een belangrijke bijdrage in leveren. Dit hoofdstuk gaat in op de kaders voor particuliere zonneakkers. Een particuliere zonneakker is een afgebakend (agrarisch) perceel waarop in maximaal één laag zonnepanelen op een zo compact mogelijke wijze worden geplaatst. Het gaat hierbij om zonnepanelen in veldopstellingen die om bepaalde redenen niet of gedeeltelijk op gebouwen of binnen een woonbestemming gerealiseerd kunnen worden.

Dit beleidsonderdeel gaat niet over:

• •

  Gronden met de bestemming ‘agrarische glastuinbouw’. Het gemeentelijk beleid is erop gericht om op deze gronden geen ontwikkelingen die de glastuinbouw belemmeren toe te staan. Uitzondering hierop zijn de extensiveringsgebieden.

• •

  De uiterwaarden. In de uiterwaarden zijn onder andere vanwege landschappelijke waarden zonneakkers niet wenselijk.

• •

  Bedrijven (ook agrarisch) in het buitengebied. Bedrijven hebben relatief meer bebouwing en daardoor een groter dakoppervlak. Zonnepanelen op daken zijn hier meer voor de hand liggend.

1.1 Uitgangspunten vanuit het landschapsbeleid

Het landschapsbeleid van de gemeente is omschreven in het Landschapsontwikkelingsplan (LOP). In het LOP is ruimtelijk een indeling gemaakt in uiterwaarden, dijkzone, oeverwallen en komgronden. Het landschapsbeleid streeft naar het behouden van de landschappelijke waarden binnen deze kenmerkende gebieden van een rivierenlandschap. Zowel de uiterwaarden als de dijkzone behoren tot het Nationaal Landschap Gelderse Poort. De uitwaarden zijn bij hoog water belangrijk voor de doorstroming. Kleine zonnevelden (zonneakkers) zijn daardoor op veel plekken niet mogelijk. Daarnaast vinden we zonneakkers in de uiterwaarden landschappelijk niet wenselijk.

Omdat de dijkzone tevens binnen het Nationaal Landschap Gelderse Poort valt zullen bij de toepassing van zonneakkers in dit gebied de kernkwaliteiten van het Nationale Landschap behouden moeten blijven.

Openheid, kleinschaligheid en zichtlijnen vanaf de dijk op (en het behoud van) cultuurhistorische elementen zijn voorbeelden hiervan.

1.2 Randvoorwaarden

De volgende randvoorwaarden zijn het uitgangspunt voor de regels:

• •

  De mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen binnen de woonbestemming worden eerst benut. Mocht dit niet mogelijk zijn (bijv. door teveel schaduw door bomen) dan kan binnen de agrarische bestemming gezocht worden naar de mogelijkheden. 1. Plaatsing op dak; bij onvoldoende mogelijkheden/geen rendabele opstelling: 2. Plaatsing binnen woonbestemming. Bij onvoldoende mogelijkheden/geen rendabele opstelling: 3. Plaatsing zo veel mogelijk aangrenzend aan woonbestemming.

• •

  Bij het gebruik van grond met een agrarische bestemming dient de zonneakker aan te sluiten op de gronden die een woonbestemming hebben.

• •

  De zonneakker wordt gebruikt om uitsluitend te voorzien in eigen energieverbruik.

• •

  In de uiterwaarden en de glastuinbouwgebieden (met uitzondering van extensiveringsgebieden) zijn zonneakkers op agrarische gronden niet toegestaan.

• •

  De zonneakker heeft geen onomkeerbare gevolgen voor het landschap of biodiversiteit.

• •

  De zonneakker heeft geen gevolgen voor de openheid van het gebied.

• •

  De zonneakker tast de kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap Gelderse Poort niet aan.

• •

  De zonneakker tast de in de provinciale streekgids Overbetuwe genoemde kernkwaliteiten niet aan.

• •

  Er is sprake van een zorgvuldige landschappelijke inpassing, met oog voor de biodiversiteit van het gebied. Dit wordt onderbouwd en gevisualiseerd in een terrein-/beplantingsplan.

• •

  De landschappelijke inpassing gebeurt aan de hand van het gebruik van inheemse beplanting.

2. Toelichting regels

Binnen de 2e herziening van het bestemmingsplan buitengebied Lingewaard is de term ‘zonneakker’ opgenomen in de bestemming: Agrarisch met waarden - Komgronden; Agrarisch met waarden – Dijkzone;

Agrarisch met waarden – Oeverwallen en de bestemming Wonen. Een zonneakker is hierin omschreven als: “Een afgebakend (agrarische) perceel waarop in maximaal één laag zonnepanelen op een zo compact mogelijke wijze worden geplaatst. De plaatsing leidt niet tot een aantasting van de biodiversiteit van het gebied.”

De zonneakker wordt zo compact mogelijk gerealiseerd. Met compact wordt bedoeld dat de zonnepanelen zo opgesteld staan dat de tussenruimte tussen de panelen beperkt is. De zonnepanelen worden in één laag opgesteld. Hierdoor wordt het kleinschalige karakter van de zonneakker in het landschap behouden. Daarnaast dient de plaatsing van de zonneakker niet te leiden tot de aantasting van de biodiversiteit.

De regels die in het bestemmingsplan opgenomen zijn onder de benoemde bestemmingen ‘Agrarisch met waarden - Komgronden’, ‘Agrarisch met waarden – Dijkzone’, ‘Agrarisch met waarden – Oeverwallen’ en ‘Wonen’ worden hieronder toegelicht. Daarna worden de regels voor de bestemming ‘Wonen’ toegelicht.

2.1 Bestemmingen ‘Agrarisch’

Regels die voorkomen binnen de bestemmingen ‘Agrarisch met waarden – Komgronden’ ‘Agrarisch met waarden – Dijkzone’ en ‘Agrarisch met waarden – Oeverwallen’:

De zonneakker grenst aan een bestemmingsvlak ‘Wonen’, tenzij het landschappelijk aanvaardbaar is hiervan af te wijken. Particuliere bebouwing in het buitengebied is geclusterd binnen het bestemmingsvlak ‘Wonen’. Door de zonneakker direct aansluitend op het bestemmingsvlak ‘Wonen’ te plaatsen wordt de bebouwing ruimtelijk geclusterd. Er zijn situaties denkbaar waarbij het landschappelijk aanvaardbaar is om hiervan af te wijken. Bijvoorbeeld een ecologische verbindingszone die direct achter het woonperceel langs loopt.

Aangetoond is dat het ondoelmatig is om de zonnepanelen binnen het aanwezige bestemmingsvlak ‘Wonen’ te realiseren (hetzij op het dakvlak, hetzij via een grondopstelling). De mogelijkheden binnen de woonbestemming worden eerst benut. Mocht dit niet mogelijk of onwenselijk zijn (bijv. door teveel schaduw door bomen) dan kan binnen de agrarische bestemming gezocht worden naar de mogelijkheden. Het is aan de initiatiefnemer om dit te onderbouwen. Binnen de woonbestemming is plaatsing op het dak het uitgangspunt. Wanneer dit niet mogelijk is wordt plaatsing binnen woonbestemming onderzocht. Bij onvoldoende mogelijkheden binnen woonbestemming, plaatsing zoveel mogelijk grenzend aan woonbestemming.

Aangetoond is dat de zonnepanelen zijn bestemd om te voorzien in de energiebehoefte van het eigen perceel. De initiatiefnemer moet bij de aanvraag aannemelijk maken dat de grootte van de zonneakker past bij het energieverbruik van de woonbestemming. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van een energierekening.

Er is sprake van een zorgvuldige landschappelijke inpassing, waarbij rekening wordt gehouden met de biodiversiteit van het gebied. Dit wordt onderbouwd en gevisualiseerd in een terrein-/beplantingsplan. Met een zorgvuldige landschappelijke inpassing wordt bedoeld dat de zonneakker opgenomen wordt in het landschap. Hierdoor vindt zo min mogelijk aantasting van gebiedswaarden en de biodiversiteit plaats. Door bijvoorbeeld het gebruik van heggen of struweel kan een zonneakker in veel gevallen op een waardevolle landschappelijke manier in het landschap worden geplaatst. Deze landschappelijke inpassing gebeurt aan de hand van het gebruik van inheemse beplanting. Voor zonneakkers binnen een agrarische bestemming is het aanleveren van een inrichtingsplan waaruit de landschappelijk inpassing blijkt, verplicht. Voor zonneakkers binnen de woonbestemming wordt landschappelijke inpassing als wenselijk gezien, maar is het aanleveren van een inrichtingsplan niet verplicht.

Ook de kleurstelling van de zonneakker is van belang. Te felle kleuren van panelen of installatie passen niet in het landschap. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor een hekwerk rondom een zonneakker. In de basis is het plaatsen van een hekwerk geen probleem, mits het hekwerk een natuurlijke en landschappelijk uitstraling heeft. Dit hekwerk moet een open karakter hebben, zodat kleine dieren zich kunnen verplaatsen. Bijvoorbeeld een hekwerk van houten palen in combinatie met schapengaas of een schapenhek.

Voor de Dijkzone geldt tevens dat bij de zorgvuldige landschappelijke inpassing de waarden van het Nationaal Landschap Gelderse Poort behouden moeten blijven.

De zonneakker heeft een maximale oppervlakte van maximaal 250 m2. We gaan er vanuit dat met deze maximale oppervlakte de meeste particuliere initiatieven, mits voldaan aan de voorwaarden, kunnen worden gerealiseerd. Mede door de koppeling aan het eigen energieverbruik is de verwachting dat nagenoeg alle huishoudens minder oppervlakte aan zonnepanelen nodig hebben dan het maximum van 250m².

De zonnepanelen hebben een maximale hoogte van 210 cm. De hoogte van de zonneakker, inclusief constructie, is maximaal 2,1 meter.

In de komgronden en in de dijkzone wordt specifieker (dan in de meer besloten oeverwallen) getoetst op het behoud van openheid en zichtlijnen. De maximale hoogte van de zonneakker (2,1 meter) is hier ook van toepassing. Mocht blijken dat de landschappelijke waarden openheid en zichtlijnen aangetast worden, dan dient een lagere passende hoogte aangehouden te worden om verstoring van deze waarden te voorkomen.

Zonnepanelen worden op een constructie geplaatst, die eenvoudig verwijderd kan worden. Een voorbeeld van een constructie welke eenvoudig verwijderd kan worden, is een constructie opgebouwd uit schroefpalen welke in de grond worden gedraaid.

De toename van verhard oppervlak door constructies is gering. Toename van verhard oppervlak door constructies is landschappelijk gezien niet wenselijk. Wel zijn er halverharde wegen nodig en toegestaan.

De afstand van de zonneakker tot het aangrenzende perceel (perceelgrens) bedraagt minimaal 2 meter, tenzij het landschappelijk aanvaardbaar is hiervan af te wijken. Uitzondering hierop is het aangrenzende perceel met een woonbestemming waartoe de zonneakker behoort. Hier dient de zonneakker direct tegen of over de perceelgrens te worden geplaatst. Landschappelijk kan er een reden zijn om af te wijken van deze regel.

Er vindt geen aantasting plaats van in de omgeving aanwezige functies en waarden. Dit kan bijvoorbeeld gaan over functies van omringende percelen, maar ook over landschap en biodiversiteit. Voor biodiversiteit houdt dit in dat deze minimaal behouden moet blijven. Ook waarden van de bodem, het Nationaal Landschap Gelderse Poort en de provinciale streekgids Overbetuwe mogen niet aangetast worden.

De eigenaren en gebruikers van omliggende gronden ondervinden geen hinder van de zonneakker. Het is van belang om bij de realisatie na te denken over de consequentie van de zonneakker voor de omgeving. Het is namelijk niet toegestaan om de belangen van eigenaren en gebruikers van omliggende gronden onevenredig aan te tasten. Voor de plaatsing moet er een gesprek hebben plaatsgevonden met de eigenaren van de omliggende gronden.

2.2 Bestemmingen ‘Wonen’

Regels die voorkomen binnen de bestemmingen ‘Wonen’

De zonnepanelen hebben een maximale hoogte van 210 cm. De hoogte van de zonneakkers, inclusief constructie, is maximaal 2,1 meter.

De zonneakker heeft een totale oppervlakte van maximaal 250 m2. Deze oppervlakte van 250 m2 moet voldoende zijn om binnen de bestemming ‘Wonen’ een zonneakker te plaatsen welke uitsluitend voorziet in de eigen energiebehoefte van het perceel.

3. Uitvoering

De aanvrager van een zonneakker zal de volgende stappen moeten nemen.

Voorbeeld:

• •

  Stap 1: Idee verkennen

  Aanvrager wil graag zonnepanelen door middel van veldopstellingen plaatsen. De mogelijkheden kunnen bekeken worden in het beslisschema.   

• •

  Stap 2: Opstellen plan met energieadvies

  Aan de hand van de voorwaarden bereidt de initiatiefnemer de aanvraag voor. Wij adviseren om voorafgaand eerst advies over het eigen energieverbruik bij een onafhankelijke energieadviseur in te winnen. Energieloket Lingewaard kan vrijblijvend meer informatie geven over energiebesparende maatregelen. Het plan moet voldoen aan een landschappelijke inpassing, waarbij rekening wordt gehouden met de biodiversiteit van het gebied en dat (wanneer verplicht) wordt onderbouwd en gevisualiseerd in een uitvoeringsgericht terrein-/ beplantingsplan. Mochten er vooraf vragen zijn over de landschappelijke inpassing dan kan de gemeente hierin adviseren.  

• •

  Stap 3: Aanvraag Omgevingsdienst Regio Arnhem (ODRA).  

  De aanvrager dient het plan in bij de ODRA. De ODRA toetst aan de voorwaarden. De gemeente Lingewaard zal de landschappelijke inpassing (wanneer verplicht) beoordelen.

Kleine windturbines

1. Inleiding

Vaak wordt er bij windenergie gedacht aan grote windturbines, maar er zijn ook mini- en kleine windturbines beschikbaar2. Dit beleidskader is van toepassing op zowel kleine als mini windturbines. Om verwarring te voorkomen praten we vanaf nu over kleine windturbines, maar bedoelen we beiden.

Kleine windturbines kunnen door de relatief geringe afmetingen op veel plekken geplaatst worden. Ze leveren een elektriciteitsproductie die aansluit bij de vraag van kleine tot middelgrote energiegebruikers. De meeste type kleine windturbines kunnen worden aangesloten op bestaande elektrische aansluitingen. Kleine windturbines leveren significant minder energie op dan grote windturbines. Grofweg bestaan er twee type kleine windturbines: met een verticale as en met een horizontale as. Beide types kunnen op grond, daken en op masten worden geplaatst.

We stellen duidelijke kaders waar we kleine windturbines toestaan, welke afmetingen we hanteren en op welke manier kleine windturbines landschappelijk worden ingepast. De kosten voor de plaatsing van kleine windturbines zullen worden gedragen door de initiatiefnemer.

2. Bestaande kaders

Voorliggend beleidskader is niet bedoeld als een allesomvattende beschrijving van alle bestaande wet- en regelgeving en andere (financiële) randvoorwaarden. Het is de volledige verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer om te zorgen voor een haalbaar en uitvoerbaar plan. Sommige kaders willen we echter wel benoemen, omdat deze impact hebben op de omgeving en inwoners van Lingewaard.

2.1 Bestaande wet- en regelgeving

2.1.1 Veiligheid en technische eisen

Kleine windturbines moeten voldoen aan een aantal internationale en nationale normen en richtlijnen. Deze worden regelmatig vernieuwd. Op dit moment worden de volgende normen gehanteerd:

• •

  Het ontwerp van kleine windturbines moet voldoen aan de NEN-EN- IEC norm 61400-Deel 2, Ontwerp eisen van kleine windturbines;

• •

  De draagconstructie wordt ontworpen volgens de NEN-normen en Eurocode, aan de hand van de door de leverancier aantoonbaar opgegeven rotorbelasting. De geldende normen zijn: NEN-EN 1991-1-4+A1+C2:2011 nl en Eurocode 1: Belastingen op constructies - Deel 1-4: Algemene belastingen – Windbelasting;

• •

  Een fundering voldoet aan het bouwbesluit en wordt verder ontworpen om aantoonbaar voldoende sterkte te geven aan de draagconstructie;

• •

  Kleine windturbines dienen een minimale afstand tot bovengrondse hoogspanningsverbindingen aan te houden. Deze minimale afstand bedraagt de werpafstand bij 2x het nominale toerental van de kleine windturbines.

2.1.2 Slagschaduw en geluid

De sterkte van het brongeluid van de windturbines moet zijn vastgesteld volgens de methode zoals opgenomen in de richtlijn voor Generatorsystemen voor windturbines - Deel 11: Meettechnieken voor akoestisch geluid (IEC 61400-11). De normen voor geluid en slagschaduw zijn identiek voor alle soorten windturbines en staan benoemd in het Activiteitenbesluit (paragraaf 3.2.3). Kleine windturbines met een dichte rotor veroorzaken geen slagschaduw.

2.2 Bestaand beleid

2.2.1 Provinciaal beleid

In gebieden waar geen grote windturbines gerealiseerd kunnen worden vanwege wettelijke beperkingen of provinciaal beleid (laagvliegroutes, luchthavens en antenneparken) kunnen ook geen kleine windturbines gerealiseerd worden.

In het provinciaal ruimtelijk beleid onderscheiden we het Nationaal landschap, Gelders Natuurnetwerk (GNN), Groene Ontwikkelingszone (GO) en Natura 2000. Van deze gebieden zijn wezenlijke kenmerken of waarden vastgesteld.

Nationaal landschap de Gelderse Poort

De omgevingsvisie geeft aan dat de provincie bij het omgaan met kernkwaliteiten de ontwerpende benadering wil bevorderen. Daarom vraagt de provincie aan gemeenten om bij voorgenomen activiteiten in de Nationale Landschappen deze benadering te (laten toepassen), om te kunnen komen tot een goed oordeel over de wenselijkheid van deze activiteiten. Hiervoor is een stappenschema ontwikkelt voor de planvorming of beoordeling van een ruimtelijke activiteit op een bepaalde plek in een Nationaal Landschap of een waardevol open gebied. De hoofdafwegingsformule is hier: ‘ja, mits de kernkwaliteiten worden behouden of versterkt’.

Gelders Natuur Netwerk (GNN)

Voor het GNN geldt de 'nee tenzij-benadering’. Dit betekent dat er geen nieuwe functies mogelijk zijn, tenzij er geen reële alternatieven zijn en er een groot openbaar belang is (de zogenaamde ADC-toets). In dat geval zijn maatregelen nodig die ervoor zorgen dat:

• •

  negatieve effecten zo veel mogelijk worden voorkomen (mitigatie);

• •

  als er toch natuur verloren gaat, dit gecompenseerd wordt door het aanleggen van nieuwe natuur.

Voor enkele delen van GNN geldt dat windturbines onder voorwaarden toegestaan zijn.

Groene Ontwikkelingszone (GO)

Kleinschalige nieuwe ontwikkelingen in de GO zijn alleen mogelijk als ze de kernkwaliteiten van het gebied substantieel versterken. Voor nieuwe grootschalige ontwikkelingen gelden dezelfde eisen als in het GNN. Van een grootschalige ontwikkeling is sprake, als de nieuwe ontwikkeling van een zodanig aard en schaal is danwel qua effecten zodanig is, dat het karakter van het betreffende gebied verandert.

Natura 2000 (de uiterwaarden)

De Wet natuurbescherming beschermt Natura 2000-gebieden tegen ontwikkelingen die de instand– houdingsdoelstellingen kunnen aantasten. Om te beoordelen of windturbines toegestaan zijn, moeten de effecten op de aangewezen habitattypen, soorten en natuurlijke kenmerken in beeld worden gebracht. Wanneer significant negatieve effecten op Natura 2000-gebieden niet kunnen worden uitgesloten, is een passende beoordeling verplicht.

3. Lingewaardse kaders kleine windturbines

Veel voorwaarden liggen verankerd in landelijke wet- en regelgeving. Er dient sprake te zijn van een haalbaar en uitvoerbaar plan, dat getuigt van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. In dit hoofdstuk zetten we uiteen welke kaders Lingewaard in aanvulling op de landelijke en provinciale wet- en regelgeving stelt.

Onderstaande kaders zullen te zijner tijd worden opgenomen in het Omgevingsplan. Zodra de kleine windturbines zijn opgenomen in het Omgevingsplan kunnen initiatiefnemers eenvoudiger een vergunning aanvragen voor het plaatsen van een kleine windturbine. De beslisregels hiervoor zijn opgenomen in hoofdstuk 4 en 5 van dit beleidskader.

3.1 Facilitair

Kleine windturbines zijn een facilitaire voorziening. Dit betekent dat de kleine windturbines ten dienste moeten zijn van één of meerdere (geschakelde) bedrijven en/of andere “elektriciteitsvragers”. De jaarlijks opgewekte elektriciteit mag het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van de initiatiefnemer(s) met maximaal 25% overstijgen.

3.2 Afmetingen

De afmetingen van de kleine windturbines moeten passen in het huidige landschappelijke beeld. Er moet sprake zijn van een goede ruimtelijke ordening. Daarom stellen we maximale afmetingen aan de kleine windturbines. Voor een dakopstelling is de maximale totale hoogte 3m en voor grondopstelling is de maximale totale ashoogte 25m. De totale hoogte wordt gemeten vanaf het montagepunt (maaiveld bij grondopstelling en dakoppervlak bij dakopstelling) tot aan de bovenkant van de as.

3.3 Locaties

Kleine windturbines kunnen vanuit een technisch perspectief bijna overal in Lingewaard worden toegepast. Vanuit landschappelijk en ruimtelijke oogpunt vinden we kleine turbines niet overal wenselijk. Onderstaande kaart geeft grafisch weer waar kleine windturbines mogelijk zijn. Onder de kaart wordt toegelicht onder welke voorwaarden kleine windturbines mogelijk zijn in welke gebieden.

3.3.1 Bebouwde kom

Kleine windturbines binnen het stedelijk gebied leiden tot verrommeling. Door de dichtheid van de bebouwing zullen kleine windturbines een knellend effect geven, wat leidt tot een negatief effect op de leefbaarheid van de openbare ruimte en in de kernen. Kleine windturbines kunnen ook overlast veroorzaken door geluidshinder en slagschaduw. We sluiten daarom kleine windturbines binnen de bebouwde kom uit.

3.3.2 Buitengebied

In het buitengebied zijn kleine windturbines mogelijk, gekoppeld aan bebouwing van (agrarische) bedrijven en glastuinbouwbedrijven. De windturbines dienen geplaatst te worden op het erf, de bedrijfslocatie of het gebouw zelf. Kleine windturbines bij woonbestemmingen in het buitengebied sluiten we uit.

3.3.3 Bedrijventerreinen

Bedrijventerreinen kennen vaak een zeer gevarieerd uiterlijk door o.a. de diversiteit van de gebouwen. Toch proberen de meeste bedrijventerreinen een vorm van uniformiteit en samenhang te bewerkstelligen. Verrommeling van het straatbeeld is ook onwenselijk, zodat de beleving van gebruikers en passanten van de bedrijventerreinen op ooghoogte een rustig beeld geeft. De daken van bedrijfsgebouwen zijn onttrokken van het straatbeeld en worden vaak al gebruikt voor technische faciliteiten als luchtbehandelingskasten, liftsystemen etc. Op bedrijventerreinen staan we daarom alleen kleine windturbines toe op de daken van gebouwen of bouwwerken. We sluiten grondopstellingen op bedrijventerreinen uit.

3.3.4 Natuur en landschappelijk waardevolle gebieden (Nationaal landschap, Natura2000, GNN en GO)

Volgens beleid zijn er nauwelijks mogelijkheden tot het plaatsen van kleine windturbines in natuurgebieden. Op basis van de omgevingsverordening van de provincie mag je in dergelijke gebieden niet de kernkwaliteiten van het gebied aantasten. Kleinschalige windmolens zouden deze kernkwaliteiten te veel aantasten. Ook moeten hiervoor procedures voor worden doorlopen, inclusief uitgebreide (ecologische) onderzoeken. We verwachten dat de kosten van dergelijk onderzoek niet opwegen tegen de baten van een kleine windturbine. We zien daarom geen kans voor een haalbaar en uitvoerbaar initiatief voor kleine windturbines in natuurgebied. We sluiten daarom initiatieven voor kleine windturbines in natuur en landschappelijk waardevol gebied uit.

3.4 Afstand tot andere bebouwing

Indien er woningen van derden in de directe omgeving van een initiatief zijn, dient er een minimale afstand tussen de kleine windturbine en de gevel van deze woning(en) aangehouden te worden. Deze minimale afstand bedraagt 80 meter. Dit geldt ook voor andere geluidsgevoelige objecten zoals bedrijfswoningen. Deze afstand geldt zowel voor grond- als dakgebonden kleine windturbines.

3.5 Inpassing

De kleine windturbines moeten ingepast worden in de bestaande omgeving. Er dient een ruimtelijke koppeling te zijn met de bestaande bebouwing, zodat een ruimtelijke inpassing plaatsvind. Hierbij moet rekening gehouden worden met de kleurstelling en het formaat van de windturbine in relatie tot de bestaande bebouwing en/of begroeiing. De voet van een grondgebonden windturbine kan eventueel ingepast worden met struweel. Om reflectie van zonlicht te voorkomen zijn reflecterende materialen niet toegestaan. Er dient daarnaast rekening gehouden te worden met zichtlijnen in het landschap vanaf huizen, wegen, paden en monumentale gebouwen. De grondgebonden kleine windturbines moeten gekoppeld zijn aan het erf, passend bij de landschappelijke structuur.

3.6 Communicatie

Kleine windturbines hebben impact op de directe omgeving. Het is daarom van belang om de omgeving in te lichten en te betrekken bij een initiatief en reacties uit de omgeving ter harte te nemen in de vergunningsaanvraag. We adviseren dat grond- en huiseigenaren binnen 250 meter (gebaseerd op 10x de totale hoogte van de kleine windturbine) en binnen het slagschaduwgebied worden geïnformeerd (per brief, maar bij voorkeur persoonlijk) over het initiatief uiterlijk 1 maand voor het indienen van de vergunningsaanvraag.

4. Beslisregels grondgebonden kleine windturbines

Voor het toetsen van initiatieven voor grondgebonden kleine windturbines gelden de onderstaande beslisregels.

• 1)

  Kleine grondgebonden windturbines kunnen worden toegestaan in de gebieden die daarvoor op de kaart in hoofdstuk 3 zijn aangegeven.

• 2)

  Een kleine windturbine is een facilitaire voorziening. Onder een facilitaire voorziening verstaan wij een voorziening die ten dienste is van één of meerdere (geschakelde) bedrijven en/of andere “elektriciteitsvragers”.

• 3)

  De jaarlijks opgewekte elektriciteit mag het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van de initiatiefnemer(s) met maximaal 25% overstijgen.

• 4)

  De kleine windturbine is maximaal 25 meter hoog (vanaf de grond gemeten). Dit betreft alle types en in alle gevallen de afmeting gemeten vanaf de montagebasis (maaiveld) tot de bovenkant van de as..

• 5)

  Er geen woning van derden of andere geluidsgevoelige objecten binnen een straal van 80 meter bestemd is;.

• 6)

  De kleine windturbine niet gekoppeld is aan een woonbestemming.

• 7)

  Aangetoond is dat de externe effecten binnen de gestelde normen van het Activiteitenbesluit of de nieuwe Rijksnormen blijven.

• 8)

  Aangetoond is dat de omgeving op de hoogte is gesteld van het initiatief.

• 9)

  De kleine windturbine op een erf of bedrijfslocatie wordt geplaatst.

• 10)

  Er geen sprake is van een grondopstelling op bedrijventerreinen.

• 11)

  Er bij de kleine windturbine in kwestie geen gebruik wordt gemaakt van reflecterende materialen;

• 12)

  Er een ruimtelijke koppeling is tussen de kleine windturbine en de gebruiker van de geproduceerde elektriciteit.

• 13)

  De kleine windturbine zo goed mogelijk wordt ingepast.

• 14)

  De kleine windturbine gekoppeld is aan het erf, passend bij de landschappelijke structuur.

• 15)

  Het initiatief voldoet aan alle relevante wet- en regelgeving.

• 16)

  De exacte locatie van de kleine windturbine bevindt zich op minimaal de werpafstand bij 2x het nominale toerental van bovengrondse hoogspanningsverbindingen. Dit is de afstand waarbinnen losse onderdelen terecht kunnen komen bij een te hoog toerental.

5. Beslisregels dakgebonden kleine windturbines

Voor het toetsen van initiatieven voor grondgebonden kleine windturbines gelden de onderstaande beslisregels:

• 1)

  Kleine dakgebonden windturbines kunnen worden toegestaan in de gebieden die daarvoor op de kaart in hoofdstuk 3 zijn aangegeven;

• 2)

  De kleine windturbine is een facilitaire voorziening. Onder een facilitaire voorziening verstaan wij een voorziening die ten dienste is van één of meerdere (geschakelde) bedrijven en/of andere “elektriciteitsvragers”.

• 3)

  De jaarlijks opgewekte elektriciteit mag het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van de initiatiefnemer(s) met maximaal 25% overstijgen;

• 4)

  De kleine windturbine is maximaal 3 meter hoog (vanaf bovenkant bouwwerk gemeten). Dit betreft bij alle types en in alle gevallen de afmeting gemeten vanaf de montagebasis (dakoppervlak) tot de bovenkant van de rotor.;

• 5)

  Er geen woning van derden binnen een straal van 80 meter bestemd is;

• 6)

  De kleine windturbine niet staat op een woonbestemming;

• 7)

  Aangetoond is dat de externe effecten binnen de gestelde normen van het Activiteitenbesluit of de nieuwe Rijksnormen blijven;

• 8)

  Aangetoond is dat de omgeving op de hoogte is gesteld van het initiatief;

• 9)

  De kleine windturbine op een erf of bedrijfslocatie wordt geplaatst;

• 10)

  De exacte locatie van de kleine windturbine gelegen is binnen een bedrijventerrein, binnen de bestemming bedrijventerrein of gelegen in het buitengebied, binnen een agrarische bestemming of bedrijfsbestemming;

• 11)

  Bij plaatsing op een bedrijventerrein gebruik wordt gemaakt van een dakmontage;

• 12)

  Er bij de kleine windturbine in kwestie geen gebruik wordt gemaakt van reflecterende materialen;

• 13)

  Er een ruimtelijke koppeling is tussen de kleine windturbine en de gebruiker van de geproduceerde elektriciteit;

• 14)

  De kleine windturbine zo goed mogelijk wordt ingepast;

• 15)

  Het initiatief voldoet aan alle relevante wet- en regelgeving;

• 16)

  De exacte locatie van de kleine windturbine bevindt zich op minimaal de werpafstand van 2x het nominale toerental van bovengrondse hoogspanningsverbindingen. Dit is de afstand waarbinnen losse onderdelen terecht kunnen komen bij een te hoog toerental.

6. Op te stellen gebiedsprogramma en omgevingsprogramma

Vanuit de regionale verstedelijkingsstrategie gaat de gemeente aan de slag met de versterking van het groenblauwe raamwerk (zie kaart) in een gebiedsprogramma waar afspraken met andere overheden over worden gemaakt. Deze is te vinden op: https://verstedelijkingsstrategie.nl/. Op basis van deze kaart is te voorspellen waar we zware en minder zware eisen aan windmolens zullen gaan stellen. Vanuit de omgevingsvisie gaat de gemeente een omgevingsprogramma voor natuur, landschap en biodiversiteit opstellen.

Deze herijking houdt rekening met eventueel aanvullende of gewijzigde randvoorwaarden met betrekking tot de toelaatbaarheid en inpassing van voorzieningen voor wind- en zonne-energie vanuit het gebiedsprogramma en/of omgevingsprogramma.

De regels in dit beleid worden te zijner tijd zoveel als mogelijk opgenomen in het Omgevingsplan.