Lichtbeleid 2020-2024

De gemeenteraad van gemeente Heerenveen heeft kaders gesteld op gebied van duurzaamheid, o.a. met de vaststelling van het Duurzaamheidsprogramma in 2019. In het voorliggende lichtbeleidsplan met de titel ‘de nachten worden nog mooier’ wordt binnen de kaders van het Duurzaamheidsprogramma 2019 verder gebouwd aan het verduurzamen van onze gemeente. Niet alleen op gebied van openbare verlichting maar binnen het hele spectrum van kunstlicht en donkerte. Met de vaststelling van het vorige lichtbeleidsplan 2014-2020 hebben we als gemeente mooie stappen kunnen zetten. De komende vier jaar gaan we dit voortzetten en uitbouwen.

Door het toenemende gebruik van kunstlicht worden onze nachten er alleen maar lichter op en wordt de ‘donkere nacht’ steeds schaarser in een dichtbevolkt land als Nederland. Daardoor raken vogels van de leg, slapen mensen te weinig en zien we nauwelijks nog sterren. Als er niets gebeurt, is het over 25 jaar nergens in Europa nog mogelijk de Melkweg te zien. Als gemeente nemen we onze verantwoordelijkheid voor onze 200 km² aardoppervlak. Hoe we dat doen staat beschreven in dit nieuwe lichtbeleidsplan 2020- 2024, waarbij de volgende visie onze ambitie verwoordt:

Visie

‘Binnen de gemeente Heerenveen bestaat een gezonde balans tussen kunstlicht en donkerte. Deze balans houdt rekening met sociale- en verkeersveiligheid, met sfeer en beleving van de ruimtelijke kwaliteit, maar ook met het verstorende effect dat kunstlicht in de nacht heeft op mens en dier. Ook bedrijven, particulieren en verenigingen zijn zich bewust van de lichthinder van de eigen bedrijfs-, tuin- of woningverlichting en hebben deze waar mogelijk aangepast of uitgeschakeld. Het hele areaal openbare verlichting is voorzien van energiezuinige verlichting. Kunstlicht schijnt zo min mogelijk direct of indirect naar de hemel.’

Doelen 2020-2024

Deze visie hebben we vertaald naar de volgende doelstellingen voor de beleidsperiode 2020-2024:

• a)

  Inwoners zijn op de hoogte van nut en noodzaak van donkerte;

• b)

  Inwoners beleven de verlichting in de openbare ruimte als plezierig;

• c)

  In 2024 is de uitstoot van kunstlicht met 20% teruggebracht ten opzichte van 2020;

• d)

  We passen innovaties toe om lichthinder terug te dringen;

• e)

  Tot 2024 bedraagt de energiebesparing op openbare verlichting jaarlijks minimaal 46.000 kWh.

Uitvoering 2020-2024

Dit gaan we in de komende vier jaar doen op gebied van gemeentelijke verlichting:

Om doel a) te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We creëren bewustwording bij inwoners, o.a. door zoveel mogelijk onze activiteiten via de gebruikelijke gemeentelijke kanalen zichtbaar te maken. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een (digitale) publieksfolder.

• •

  We nemen raadsleden, wijk- en dorpsbelangen en andere belangstellenden mee op een fietstocht langs gerealiseerde goede voorbeelden in de gemeente. Dit als vervolg op de inspiratiesessie van Nynke Rixt Jukema van 14 mei 2020;

• •

  We geven op verzoek een toelichting op het lichtbeleid op jaarvergaderingen van wijk- en dorpsbelangen;

• •

  We sluiten aan bij landelijke lichtevents (o.a. Nacht van de Nacht en Earth Hour).

Om doel b) te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  Om te onderzoeken of we op de goede weg zijn gaan we onderzoek doen naar subjectieve en objectieve lichtbeleving, waardoor we ook zicht krijgen op plekken die als onveilig beleefd worden. Dit zou bijvoorbeeld een afstudeeropdracht kunnen zijn voor studenten van NHL/Stenden.

Om doel c) te bereiken en te toetsen gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We hanteren het volgende toetsingskader voor alle verlichting:

  • o

    De verlichting is écht nodig;

  • o

    De verlichting heeft de juiste kleur (≤3000K);

  • o

    De verlichting schijnt gericht en zo min mogelijk direct of indirect naar de hemel;

  • o

    De verlichting wordt uitgeschakeld op momenten dat het kan;

  • o

    De verlichting is energiezuinig.

• •

  Bij vervanging heroverwegen we de noodzakelijkheid per mast;

• •

  Bij areaaluitbreiding maken we keuzes op basis van bewust verlichten;

• •

  We toetsen en heroverwegen de wijze van aanlichten van (openbare) gebouwen (o.a. op lichtsterkte, -kleur, -hoek, frequentie, etc.);

• •

  We toetsen en heroverwegen de gemeentelijke seizoen verlichting (o.a. op aantal, lichtsterkte, -kleur, frequentie);

• •

  We voeren een nulmeting en eindmeting van de lichtemissie en de hemelhelderheid uit.

Om doel d) te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We gaan lokale experimenten uitvoeren die zijn gericht op:

  • –

    Meer onderzoek naar donkerte

  • –

    Minder energieverbruik

  • –

    Kennis over sociale veiligheid in onze gemeente

  • –

    Bevorderen van alternatieven (reflectie, luminescentie, eigen zaklamp, etc.)

  • –

    Verlichten met energie vanuit de natuur en door middel van de natuur

• •

  Het areaal openbare verlichting voorbereiden op de toekomst en hierin samenwerken met de Stichting OVLNL;

• •

  Meer toepassing van circulaire grondstoffen binnen openbare verlichting.

Om doel e) te bereiken en te toetsen gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We voorzien het hele areaal openbare verlichting versneld van energiezuinige verlichting (≤3000K).

• •

  Dit monitoren we door jaarlijks het energieverbruik te meten.

Dit gaan we doen in de komende vier jaar op gebied van niet-gemeentelijke verlichting:

Om doel c) te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We gaan in gesprek met Rijkswaterstaat, Provincie, buurgemeenten en ProRail in verband met potentiële vermindering van lichtemissie van hun verlichtingsareaal.

• •

  We gaan in gesprek met lichthinder veroorzakende inwoners en bedrijven met als doel particuliere verlichting/aanlichten op basis van vrijwilligheid te beperken door anders, minder of niet te verlichten.

• •

  We onderzoeken de mogelijkheid voor lichthinder-beperkende maatregelen in gemeentelijke verordeningen.

Kunstlicht en sociale veiligheid

Er bestaat een spanningsveld tussen een grotere behoefte aan donkerte enerzijds en het gevoel van veiligheid anderzijds. Sociale veiligheid, het veilig voelen, is belangrijk en tegelijk moeilijk meetbaar te maken. Alhoewel er geen klachtenregistratie is, is ons gebleken dat mensen tijd nodig hebben om te wennen aan een ‘donkerder’ situatie. In de praktijk blijkt dat goede en gefundeerde communicatie, met duidelijke uitleg over het ‘waarom’ en de mogelijkheid van input van gebruikers, na verloop van tijd gewenning aan donkerte optreedt en tot waardering voor de wijze van verlichting leidt. Sociale veiligheid krijgt onze bijzondere aandacht in deze beleidsperiode.

Financiën

Alle acties worden binnen het bestaande budget voor Openbare Verlichting uitgevoerd, met uitzondering van de actie om het areaal openbare verlichting versneld te voorzien van energiezuinige verlichting. Hiervoor is aanvullend budget opgenomen in de investeringsagenda.

Het economisch en sociaal verkeer vindt niet alleen plaats bij daglicht maar ook in de avonduren en nacht. Als de zon onder gaat is er behoefte aan kunstlicht. Dit betreft zowel gemeentelijke verlichting (bijvoorbeeld woonwijken, rijbanen, parkeerplaatsen) als niet-gemeentelijke verlichting (zoals bedrijfsterreinen, winkels, horeca, sportterreinen, woning- en tuinverlichting). De variëteit aan vormen, kleuren en toepassingen van kunstlicht neemt drastisch toe. In de afgelopen decennia is de totale uitstoot van kunstlicht in Nederland steeds verder toegenomen. Al dat kunstlicht kost veel energie en is niet altijd en overal gewenst. Zo heeft kunstlicht in de nacht een verstorende werking op mensen, dieren en planten. Alle reden om een balans te vinden tussen het beschermen van donkerte en de behoefte aan kunstlicht.

2.1 Kunstlicht heeft positieve en negatieve effecten

Lichtbronnen in de buitenruimte stellen de mens in staat om in de avond en nacht diverse activiteiten uit te voeren. Daarnaast draagt de openbare verlichting bij aan de sociale- en verkeersveiligheid maar ook aan een positieve sfeer en beleving van de openbare ruimte.

Steeds vaker vinden mensen echter een overdaad aan kunstlicht storend in hun directe omgeving of in het landschap. Redenen die hiervoor worden genoemd worden:

• –

  het kost energie;

• –

  het vermindert het aantal zichtbare sterren;

• –

  kunstlicht kan flora, fauna en de nachtrust van mensen verstoren;

• –

  soms overstralen andere lichtbronnen de openbare verlichting en zijn ze storend;

• –

  verlichting kan verblinding veroorzaken.

Op het gebied van sociale veiligheid en de verantwoordelijkheid van de gemeente daarin is er de afgelopen jaren veel veranderd. Was 10 jaar geleden de gemeente nog de zorgvader voor alles buiten de voordeur, nu hebben inwoners zelf een actievere rol.

Verkeersveiligheid is een taak waar de overheid onveranderd verantwoordelijk voor is.

Naast licht hebben mensen, evenals de meeste planten en dieren, donkerte nodig. Zonlicht, kunstmatige verlichting en het licht van beeldschermen bevatten een deel blauw licht. Dit blauwe licht remt de productie van het hormoon melatonine. Wanneer wij mensen actief zijn hebben wij een laag melatonineniveau nodig. Voor rust hebben wij echter een hoog melatonineniveau nodig.

Donkerte is dus essentieel voor onze rustfase.

Figuur 1: hardloper met eigen verlichting

Veel fysiologische processen worden aangestuurd door licht. Vooral de intensiteit, de kwaliteit van het licht en de tijdsduur van de blootstelling is hierbij van belang. Licht tijdens een donkere periode kan het gedrag en de fysiologie van plant- en diersoorten verstoren, waardoor ook de interactie in een voedselweb verstoord kan raken. Veel insecten bijvoorbeeld, worden aangetrokken door licht. Hierdoor wordt hun oriëntatie verstoord en neemt de kans op uitputting en sterfte toe. Andere dieren, zoals de watervleermuis, worden juist afgestoten door licht. Hierdoor kunnen zij gebieden rond lichtbronnen niet meer als leefgebied gebruiken. Ook vertonen sommige planten groeiafwijkingen bij nachtelijke verlichting.

2.2 Kunstlicht en verkeersveiligheid

Openbare verlichting kan een aanvulling zijn op de verkeersveiligheid, het vergroten van de zichtbaarheid op verkeersintensieve locaties en van objecten en andere weggebruikers. Naast verlichting zijn het voeren van eigen verlichting, rijgedrag en andere verkeersmaatregelen van grote invloed op de feitelijke verkeersveiligheid.

2.3 Kunstlicht en sociale veiligheid

Veiligheid in de openbare ruimte omvat meer dan het veilig deelnemen aan het verkeer. Het gaat ook om het persoonlijke veiligheidsgevoel in relatie tot de omgeving en het gedrag van anderen. Sociale veiligheid wordt door vele factoren beïnvloed, waaronder de mate van sociale controle, maar ook de wijze waarop de openbare ruimte verder is ingericht, o.a. de keuze van beplantingssoorten en –dichtheid heeft invloed op de sociale veiligheid. Uiteraard draagt ook handhaving en toezicht bij aan de sociale veiligheid op straat. Sociale veiligheid, het veilig voelen, is belangrijk en tegelijk moeilijk meetbaar te maken. Alhoewel er geen klachtenregistratie is, is ons gebleken dat mensen tijd nodig hebben om te wennen aan een ‘donkerder’ situatie. In de praktijk blijkt dat goede en gefundeerde communicatie, met duidelijke uitleg over het ‘waarom’ en de mogelijkheid van input van gebruikers, na verloop van tijd gewenning aan donkerte optreedt en tot waardering voor de wijze van verlichting leidt.

2.4 Kunstlicht en beleving

Openbare verlichting kan bijdragen aan een positieve stimulans aan de ruimtelijke kwaliteit (waaronder cultuurhistorische kwaliteiten). Via specifieke verlichting van de openbare ruimte kan de sfeer van de openbare gebied tijdens de donkere uren positief worden beïnvloed. De verlichting in het kader van verkeers- en sociale veiligheid heeft traditioneel de vorm van lichtmasten of overspanningsarmaturen. Voor een meer esthetische beleving van de schoonheid wordt traditioneel gebruik gemaakt van grond- en gevelspots (illuminatie) om gebouwen aan te lichten met aandacht voor lichthinder. Daarnaast dragen lichtkunst en decoratieve verlichting bij aan een positieve sfeer.

2.5 Bewust verlichten

Het is van belang om bovengenoemde functies in hun onderlinge samenhang te zien. De strikte ‘functieverdeling’ op basis van de doelstellingen van verkeers-, sociale veiligheid en beleving is geen vanzelfsprekendheid meer. Kunstlicht in de openbare ruimte vraagt om een integrale, maatgerichte aanpak waarbij optimaal gebruik gemaakt wordt van de verschillende beschikbare verlichtingsinstrumenten. De eisen vanuit het oogpunt van duurzaamheid zijn hierbij leidend. Nieuwe innovaties bieden mogelijkheden om dit te realiseren.

De belangrijkste opgaven uit het beleidsplan 2014-2020 hadden betrekking op energiebesparing, vervanging van de openbare verlichting door energiezuinige verlichting en het uitschakelen van overbodige openbare verlichting.

De doelstelling van 20% energiebesparing ten opzichte van 2013 is in 2018 behaald. Onderstaand wordt het verloop van het energieverbruik over de afgelopen jaren weergegeven. Tevens is in onderstaande tabel de voortgang van de vervangingsopgave van traditionele verlichting naar zuinige/slimme verlichting en LED-verlichting zichtbaar gemaakt.

*Bron: Rijkswaterstaat (RWS); omdat er in 2017 geen RWS-monitor heeft plaatsgevonden zijn de uniforme RWS-cijfers over dat jaar niet bekend. De RWS-monitor over 2019 is nog niet beschikbaar.

Eind 2019 lag het energieverbruik van de openbare verlichting op ca. 1.600.000 kWh per jaar. Dit staat gelijk aan het energieverbruik van ca. 4.285 huishoudens en een CO2- uitstoot van ca. 25.000.000 kg/CO2 per jaar. Ter illustratie: om de CO2-uitstoot van de openbare verlichting in de gemeente Heerenveen te kunnen compenseren is een bos benodigd van ca. 1.040 ha.

Dat we op de goede weg zijn bewijst de verkiezing tot donkerste woonplaats in Nederland: Heerenveen is in 2018 verkozen tot één van de donkerste plaatsen van Nederland (bron: Eindrapport Milieufederaties grote steden 26-okt-2018).

Visie 2020-2024

De visie beschrijft onze stip op de horizon waar we deze beleidsperiode naar toe willen werken:

‘Binnen de gemeente Heerenveen bestaat een gezonde balans tussen kunstlicht en donkerte. Deze balans houdt rekening met sociale- en verkeersveiligheid, met sfeer en beleving van de ruimtelijke kwaliteit, maar ook met het verstorende effect dat kunstlicht in de nacht heeft op mens en dier. Ook bedrijven, particulieren en verenigingen zijn zich bewust van de lichthinder van de eigen bedrijfs-, tuin- of woningverlichting en hebben deze waar mogelijk aangepast of uitgeschakeld. Het hele areaal openbare verlichting is voorzien van energiezuinige verlichting. Kunstlicht schijnt zo min mogelijk direct of indirect naar de hemel.’

Doelen 2020-2024

Deze visie hebben we vertaald naar de volgende doelstellingen voor de beleidsperiode 2020-2024:

• a)

  Inwoners zijn op de hoogte van nut en noodzaak van donkerte;

• b)

  Inwoners beleven de verlichting in de openbare ruimte als plezierig;

• c)

  In 2024 is de uitstoot van kunstlicht met 20% teruggebracht ten opzichte van 2020;

• d)

  We passen innovaties toe om lichthinder terug te dringen;

• e)

  Tot 2024 bedraagt de energiebesparing op openbare verlichting jaarlijks minimaal 46.000 kWh.

Deze doelen vertalen zich naar concrete acties. Deze acties zijn beschreven in hoofdstuk 8.

Er gelden geen wettelijke verplichtingen met betrekking tot het verlichtingsniveau van de openbare ruimte (zie ook bijlage 1). We zijn niet verplicht te verlichten in Nederland, wel hebben we een zorgplicht (artikel 6 BW). Dat wil zeggen dat als er een lichtmast staat, we die goed moeten onderhouden. Doen we dat niet dan kunnen we daarop aangesproken worden.

Vanuit het SER Energieakkoord (dat is opgegaan in het Klimaatakkoord) bestaat een verplichting ten aanzien van energiebesparing. Deze verplichting is opgenomen als doel e). Tot 2024 bedraagt de energiebesparing op openbare verlichting jaarlijks minimaal 46.000 kWh.

De NSVV (Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde) stelt richtlijnen op voor de openbare verlichting (bijlage 1). Uit onze praktijkervaringen met lichtproeven en uit de Light Challenge-trajecten is gebleken dat beleving rond licht heel anders kan zijn dan de huidige richtlijnen voorschrijven. Ook weten we dat sinds de vorige beleidsperiode de maatschappelijke tendens verschuift naar meer donkerte, mede vanuit milieubewustzijn. We wijken daarom op sommige punten af van de richtlijnen van de NSVV.

Internationaal gezien zijn er ontwikkelingen ten aanzien van wettelijke verplichtingen op gebied van lichthinder. Zo besloot de Franse regering al in 2013 dat verlichting in kantoren en winkelpanden 's avonds verplicht uit moet (figuur 2).

Figuur 2: krantenartikel TROUW

Om de uitstoot van kunstlicht terug te dringen (doel c, hoofdstuk 4) moeten we verder kijken dan het beleidsveld ‘openbare verlichting’ en ook verder dan alleen de gemeentelijke verlichting. We hebben o.a. ook andere (weg)beheerders, particulieren, ondernemers en winkeliers nodig om dit doel te realiseren.

6.1 Relatie tot klimaatopgaven

Openbare verlichting heeft raakvlakken met verschillende (klimaat)opgaven op gemeentelijk, regionaal, landelijk en nationaal niveau. Hieronder een korte opsomming van de opgaven waar dit beleid aan gekoppeld is:

• –

  Mondiale duurzaamheidsdoelen, Global Goals

• –

  Het Klimaatakkoord van Parijs

• –

  SER energieakkoord

• –

  Nederland circulair in 2050

• –

  Duurzaamheidsprogramma gemeente Heerenveen

  • o

    Uitvoeringsplan klimaatadaptatie, biodiversiteit, natuurnetwerk

• –

  Blue Zones

6.2 Reikwijdte m.b.t. gemeentelijke verlichting

Ten aanzien van de gemeentelijke verlichting beperken we ons niet tot het areaal bestaande en nieuwe openbare verlichting, maar gaan we o.a. ook de volgende typen gemeentelijke verlichting beoordelen op mogelijkheden om lichthinder terug te dringen:

• –

  Aanlichting van openbare gebouwen

• –

  Seizoensverlichting (kerst etc.)

• –

  Centrumverlichting

6.3 Reikwijdte m.b.t. niet-gemeentelijke verlichting

Niet alle lichthinder wordt veroorzaakt door gemeentelijke verlichting. Ook onderstaande soorten verlichting zorgen voor lichthinder en vallen daarom onder het bereik van dit beleidsplan:

• –

  Verlichting van Provincie, Rijkswaterstaat, ProRail

• –

  Particuliere verlichting (huis, tuin, kerst, etc.)

• –

  Verlichting van bedrijven (terrein-, stal-, reclame-, horeca-, binnenverlichting, etc.)

• –

  Verlichting van festivals, kermissen, etc.

• –

  Aanlichting van bedrijfsgebouwen, woningen, bomen, etc.

In dit hoofdstuk worden de afwegingen omschreven die we binnen het beleid op openbare verlichting hanteren.

7.1 Afwegingen voor openbare verlichting

We kiezen niet per definitie voor het plaatsen van kunstlicht. Het integraal ontwerp van de openbare ruimte wordt eerst zorgvuldig getoetst. Hierbij wordt bekeken of er alternatieven zijn voor de juiste beleving van de straat, de weg of het gebied. Als we de weg of de verlichting gaan aanpassen, bekijken we de volgende alternatieven voor kunstlicht:

• 1.

  infrastructurele maatregelen zoals toepassing van een lichte/witte deklaag of slijtlaag;

• 2.

  passieve markering voor verbeterde reflectietechnieken (o.a. in bebording, belijning en bebakening, zoals een balise, figuur 3);

• 3.

  actieve markering voor innovatieve reflectietechnieken (met LED verlichting of kattenogen in wegdek, betonbanden of bakens).

Indien alternatieven geen optie zijn en kunstlicht moet worden toegepast, dan dient sprake te zijn van:

• 1.

  doelmatig verlichten;

• 2.

  duurzaam verlichten;

• 3.

  waar mogelijk innovatieve technieken toepassen, zoals telemanagement, slim schakelen en dimtechnieken.

Figuur 3 : balise

In dit hoofdstuk zijn de doelen uit hoofdstuk 4 vertaald naar concrete acties. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen acties met betrekking tot gemeentelijke en niet- gemeentelijke verlichting.

8.1 Op gebied van gemeentelijke verlichting

Dit gaan we doen in de komende vier jaar binnen het openbare verlichting areaal:

Doel a) Inwoners zijn op de hoogte van nut en noodzaak van donkerte

Om dit doel te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We creëren bewustwording bij inwoners, o.a. door zoveel mogelijk onze activiteiten via de gebruikelijke gemeentelijke kanalen zichtbaar te maken. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een (digitale) publieksfolder.

• •

  We nemen raadsleden, wijk- en dorpsbelangen en andere belangstellenden mee op een fietstocht langs gerealiseerde goede voorbeelden in de gemeente. Dit als vervolg op de inspiratiesessie van Nynke Rixt Jukema van 14 mei 2020;

• •

  We geven op verzoek een toelichting op het lichtbeleid op jaarvergaderingen van wijk- en dorpsbelangen;

• •

  We sluiten aan bij landelijke lichtevents (o.a. Nacht van de Nacht en Earth Hour).

Doel b) Inwoners beleven de verlichting in de openbare ruimte als plezierig

• •

  Om te onderzoeken of we op de goede weg zijn gaan we onderzoek doen naar subjectieve en objectieve lichtbeleving, waardoor we ook zicht krijgen op plekken die als onveilig beleefd worden. Dit zou bijvoorbeeld een afstudeeropdracht kunnen zijn voor studenten van NHL/Stenden.

Doel c) In 2024 is de uitstoot van kunstlicht met 20% teruggebracht ten opzichte van 2020

Om dit doel te bereiken en te toetsen gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We hanteren het volgende toetsingskader voor alle verlichting:

  • o

    De verlichting is écht nodig;

  • o

    De verlichting heeft de juiste kleur (≤3000K);

  • o

    De verlichting schijnt gericht en zo min mogelijk direct of indirect naar de hemel;

  • o

    De verlichting wordt uitgeschakeld op momenten dat het kan;

  • o

    De verlichting is energiezuinig.

• •

  Bij vervanging heroverwegen we de noodzakelijkheid per mast;

• •

  Bij areaaluitbreiding maken we keuzes op basis van bewust verlichten (zie paragraaf 2.5)

• •

  We toetsen en heroverwegen de wijze van aanlichten van (openbare) gebouwen (o.a. op lichtsterkte, -kleur, -hoek, frequentie, etc.);

• •

  We toetsen en heroverwegen de gemeentelijke seizoen verlichting (o.a. op aantal, lichtsterkte, -kleur, frequentie);

• •

  We voeren een nulmeting en eindmeting van de lichtemissie en de hemelhelderheid uit.

Doel d) We passen innovaties toe om uitstoot van kunstlicht terug te dringen

Om dit doel te bereiken gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We gaan lokale experimenten uitvoeren die zijn gericht op:

  • –

    Meer onderzoek naar donkerte

  • –

    Minder energieverbruik

  • –

    Kennis over sociale veiligheid in onze gemeente

  • –

    Bevorderen van alternatieven (reflectie, luminescentie, eigen zaklamp, etc.)

  • –

    Verlichten met energie vanuit de natuur en door middel van de natuur

• •

  Het areaal openbare verlichting voorbereiden op de toekomst en hierin samenwerken met de stichting OVLNL;

• •

  Meer toepassing van circulaire grondstoffen binnen openbare verlichting.

Doel e) Tot 2024 bedraagt de energiebesparing op openbare verlichting jaarlijks minimaal 46.000 kWh

Om dit doel te bereiken en te toetsen gaan we o.a. de volgende acties uitvoeren:

• •

  We voorzien het hele areaal openbare verlichting versneld van energiezuinige verlichting (≤3000K).

• •

  Dit monitoren we door jaarlijks het energieverbruik te meten.

8.2 Op gebied van niet-gemeentelijke verlichting:

De gemeente heeft alleen zeggenschap over kunstlicht in de openbare ruimte van het gemeentelijk grondgebied, niet over particuliere verlichting en verlichting van andere (weg)beheerders. Om de totale lichtemissie in onze gemeente terug te dringen zullen we ook met particulieren, ondernemers, winkeliers en (weg)beheerders in gesprek gaan om bewustwording te bevorderen en uitstoot van kunstlicht te beperken. Dit betreft o.a. etalageverlichting, parkeerplaatsen bij gebouwen, paardrijdbakken, sportveldverlichting, in- en/of uitwendig verlichte gebouwen van woningen, bedrijfsgebouwen en veestallen, snelwegen, treinstations, etc.

Evenals openbare verlichting kan particulier kunstlicht lichthinder meebrengen en daarnaast verbruikt het energie. Afhankelijk van plaats, lichtkleur en -sterkte en stralingsrichting kan particuliere verlichting van invloed zijn op zowel de openbare ruimte als de niet-openbare ruimte en vanuit de openbare ruimte zichtbaar zijn.

Doel c) In 2024 is de uitstoot van kunstlicht met 20% teruggebracht ten opzichte van 2020

Dit gaan we doen in de komende vier jaar samen met andere partijen:

• •

  We gaan in gesprek met Rijkswaterstaat, Provincie, buurgemeenten en ProRail in verband met potentiële vermindering van lichtemissie van hun verlichtingsareaal.

• •

  We gaan in gesprek met lichthinder veroorzakende inwoners en bedrijven met als doel particuliere verlichting/aanlichten op basis van vrijwilligheid te beperken door anders, minder of niet te verlichten.

• •

  We onderzoeken de mogelijkheid voor lichthinder-beperkende maatregelen in gemeentelijke verordeningen.

8.3 Evaluatiematrix

Om na afloop van deze beleidsperiode de resultaten van dit beleidsplan te kunnen evalueren, kan onderstaande evaluatiematrix worden gebruikt.

Om doel a) Inwoners zijn op de hoogte van nut en noodzaak van donkerte te realiseren gaan we bewustwording bij inwoners creëren, o.a. door niet alleen zoveel mogelijk onze activiteiten via de gebruikelijke gemeentelijke kanalen te laten zien maar ook uit te leggen waarom de activiteiten hebben plaatsgevonden. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een (digitale) publieksfolder. Naast deze gemeentebrede communicatie wordt communicatie-op-maat toegepast bij geplande wijzigingen aan de openbare verlichting op straat-, wijk- of dorpsniveau.

Het toepassen van verlichtingsarmaturen die niet verblinden heeft in het verleden soms tot weerstand geleid. Na uitleg over voordelen als o.a.: niet meer in de woning schijnen, niet meer verblindend, geen lichthinder, energiebesparing, etc. heeft in diverse situaties geleid tot meer begrip en acceptatie bij burgers. Ongeacht welke activiteiten of maatregelen we uitvoeren, in de praktijk is gebleken dat altijd communicatie met omwonenden/gebruikers nodig is. Voorafgaand aan wijzigingen aan openbare verlichting is een gedegen communicatie van essentieel belang om acceptatie te bewerkstelligen.

Daarom zal voor projecten communicatie-op-maat plaatsvinden.

Communicatie-op-maat bij projecten start tijdens het ontwerpproces met aanwonenden per straat, wijk of gebied. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het aanpassen van schakeltijden, het vervangen van lichtmasten of armaturen door andere/ minder lichtmasten, het verwijderen van verlichting en/of het vervangen van lampen door lampen met een lager vermogen. We volgen hierbij het volgende pad:

• •

  We maken een goede inventarisatie van het gebruik van openbare verlichting en communiceren helder over het ‘waarom’ van de geplande aanpassingen aan de verlichting. Indien mogelijk nemen we suggesties van belanghebbenden mee in de ontwerpfase.

• •

  We informeren via de gebruikelijke gemeentelijke kanalen de gebruikers van het gebied over de veranderingen die plaatsvinden in hun directe (woon)omgeving. Dit doen we door een vooraankondiging per brief voorzien van motivatie, internet en/of het organiseren van een informatiebijeenkomst.

Op dit moment is het areaal openbare verlichting in de gemeente Heerenveen voor 15% uitgerust met energiezuinige verlichting. De overige lichtmasten zijn nog voorzien van ‘ouderwetse’ armaturen en lichtbronnen. Volgens het Klimaatakkoord moet in 2030 ten minste 50% CO2 zijn bespaard. Ook vanuit het Duurzaamheidsprogramma bestaat de wens om de openbare verlichting versneld in 8 jaar te voorzien van energiezuinig verlichting.

De kosten voor de uitvoering van doel a) t/m d) worden gedekt uit het totale jaarlijkse budget van €460.000,- voor openbare verlichting. Met het bestaande vervangingsbudget zou pas over ruim 15 jaar het totale areaal voorzien zijn van energiezuinige verlichting. Om doel e), het areaal openbare verlichting versneld voorzien van energiezuinige verlichting, te realiseren is derhalve aanvullend budget benodigd. De totale investering bedraagt € 4.912.000,-. Door de werkzaamheden in 8 jaar in plaats van in 15 jaar uit te voeren wordt deze investering naar voren gehaald. Deze investering is opgenomen in de perspectiefnota.

In tabel 1 worden de jaarlijkse lasten weergegeven. Vanaf 2029, wanneer het totale areaal is voorzien van energiezuinige verlichting, zijn de jaarlijkse kosten voor vervanging gedaald tot € 75.000,-/jaar.

Na voltooiing zal een energiebesparing van 833.000 kWh worden gerealiseerd. Hiermee zal worden voldaan aan de wettelijke energiebesparing om tot 2024 jaarlijks 46.000 kWh te besparen.

Financiering in euro’s

Tabel 1