Duurzaam afvalstoffenbeleid 2024-2028

De Rijksoverheid heeft in 2019 het doel gesteld voor een klimaatneutraal, circulair Nederland in 2050. Op meerdere beleidsvelden en schaalniveaus wordt al jarenlang hard gewerkt aan het verwezenlijken van dit doel. Ook voor de afvalinzameling en -verwerking geldt de noodzaak tot verandering.

Om de duurzaamheidsaspecten voor het huishoudelijke- en gemeentelijke afval te waarborgen, worden de inzameling en verwerking van grondstoffen onderzocht en waar nodig aangepast. Enkele voorwaarden voor de overstap naar een circulaire economie binnen de grondstoffenwereld zijn bijvoorbeeld; een betere afvalscheiding, kwalitatief zuivere afvalstromen en minder kilo's restafval per inwoner per jaar.

In onze ‘Duurzaamheidsvisie’ (2019) worden de materialentransitie en duurzame energie als belangrijke pijlers genoemd om de internationale, landelijke en gemeentelijke klimaatdoelen te halen. Ook gaat er aandacht uit naar de wereldwijde grondstoffen schaarste. Als onderdeel van het deelprogramma “een schone leefomgeving en een verantwoorde organisatie” wordt ingezet op een circulaire maatschappij met een afvalvrije samenleving.

In de gemeentelijke ‘Toekomstvisie 2040’ wordt het doel van klimaatneutraal in 2050 ook aangehaald. Er wordt ingezet op kwaliteit van wonen en leven in Valkenswaard, en op een circulaire economie met meer herbruikbare materialen. Het reduceren van de hoeveelheid niet-herbruikbaar restafval en het stimuleren van hergebruik van grondstoffen sluit hierop aan.

In het ‘Raadsprogramma 2022-2026' wil Valkenswaard, ingegeven door de afspraken uit het nationale ‘Klimaatakkoord’ (2019), krachtig inzetten op duurzaamheid. De verantwoorde omgang met afvalstoffen vormt daarvan een belangrijk onderdeel.

Ook het College van Burgemeester en Wethouders onderschrijft het belang van een duurzame samenleving in het ‘Collegeprogramma 2022-2026'. Het college zet in op het tegengaan van klimaatverandering. Hierbij staan het reduceren en het beter scheiden van het huishoudelijk restafval en het gemeentelijk afval centraal. Een goede dienstverlening bij de afvalinzameling staat voorop.

In onderstaande beleid worden de mogelijkheden voor een nieuwe inzamelstructuur in Valkenswaard voorgelegd. Afsluitend volgt een ambtelijk advies aan de gemeenteraad om tot een nieuwe, duurzame afvalinzameling en –verwerking te komen. Samen met onze gemeenschappelijke regeling Cure Afvalbeheer en onze inwoners wordt toegewerkt naar bovenstaande doelstellingen om ook in de toekomst een schoon Valkenswaard te behouden.

In dit hoofdstuk staat beschreven wat een afvalstoffenbeleid inhoudt, waarom en hoe gemeenten dit opstellen.

2.1 Wat is een afvalstoffenbeleid?

Elke gemeente in Nederland stelt een afvalstoffenbeleid op. Dit beleid, dat onder verschillende namen kan voorkomen zoals een afvalbeleid(-splan) of grondstoffenbeleid, geeft de ambities weer op het gebied van huishoudelijk afval en het eigen gemeentelijke afval. Ook staat er in het afvalstoffenbeleid op welke manier de gemeente haar doelen wil bereiken.

Een afvalstoffenbeleid wordt vaak opgesteld voor een beperkt termijn. De voornaamste reden hiervoor is dat de afvalwereld altijd in beweging blijft, en ook gemeentelijke ambities over tijd kunnen veranderen. Verschillende factoren die meespelen bij de vernieuwing van een afvalbeleid zijn bijvoorbeeld; de wisselende marktprijzen, prijsindexeringen, logistieke kostenstijgingen, verbeterde scheidingstechnieken, negatieve effecten van klimaatverandering en veranderende wet- en regelgeving. Het voorgaande afvalstoffenbeleid had een doorlooptijd van 8 jaar. Met inachtneming van bovenstaande factoren wordt een periode van 4 jaar reëler geacht.

2.2 Waarom een afvalstoffenbeleid?

In het afvalstoffenbeleid schetst de gemeente de kaders voor de gemeentelijke- en huishoudelijke afvalinzameling. Het beleid bevat een plan waarin staat uitgelegd hoe de gemeente de komende jaren de inzameling van het afval gaat regelen. In het plan wordt gekeken naar welke veranderingen doorgevoerd moeten worden om de ambities te behalen. En ook rekent de gemeente uit wat de verwachte kosten voor de nieuwe afvalinzameling zijn. Daarnaast doet de gemeente een voorstel voor handhavings- en communicatiemiddelen in het afvalstoffenbeleid. Zo kan er bijvoorbeeld strenger ingezet worden op het achteraf handhaven van verkeerd aangeboden afval, of kan juist aan de voorkant extra aandacht worden besteed aan de preventie van afval en/of informatie over het effectief scheiden van afval.

Het afvalstoffenbeleid bevat dus het plan voor de afvalinzameling voor de komende jaren. Aan de hand van dit beleid kan de gemeente concrete stappen zetten met betrekking tot de invoering en uitvoering van het beleid.

2.3 De totstandkoming van het afvalstoffenbeleid

Voordat het afvalstoffenbeleid door de gemeenteraad wordt vastgesteld, is er een uitgebreide procedure aan vooraf gegaan. Allereerst is gekeken naar de noodzaak tot verandering. Hoeveel kan en moet volgens de gemeente worden veranderd aan het huidige beleid? Daarna is, in samenwerking met de afvalinzamelaar (Cure Afvalbeheer), gekeken naar de verschillende mogelijkheden die er zijn om de benodigde veranderingen te realiseren. De kosten worden uitgerekend, er wordt gekeken naar het effect op de totale hoeveelheid restafval per inwoner per jaar en het serviceniveau naar de inwoners wordt in kaart gebracht. Dit wordt vervolgens met verschillende afdelingen afgestemd, zoals bijvoorbeeld de afdeling 'belastingen’ waar de uiteindelijke afvalstoffenheffing terecht komt. Zodra alles berekend en onderzocht is, stellen de beleidsmedewerkers een ambtelijk advies op. Dit is een voorstel voor de afvalinzameling waarvan zij denken dat die het beste overeenkomt met de verschillende ambities en doelstellingen én met de wensen van de inwoners van Valkenswaard. Samen met de andere verschillende mogelijkheden wordt dit gepresenteerd zoals in het onderstaande beleid. Het beleid wordt ter inzage gelegd, waarna het door de raad wordt vastgesteld.

In dit hoofdstuk is ingegaan op de verschillende beleidsniveaus die van invloed zijn op het gemeentelijke afvalstoffenbeleid. In de inleiding zijn onder andere de ‘Toekomstvisie’, ‘Duurzaamheidsvisie’ en het ‘Raads-’ en ‘Collegeprogramma’ al aangehaald. Ook op internationaal en nationaal niveau zijn er wet- en regelgeving waar rekening mee gehouden moet worden.

3.1 Europees beleid

Het beheer van huishoudelijk afval valt onder diverse Europese wet- en regelgeving, zoals de ‘Kaderrichtlijn Afvalstoffen’ (KRA) (2008/98/EG) en de ‘Richtlijn Storten afvalstoffen’ (1999/31/EG). De KRA legt de basisprincipes vast voor afvalbeheer in de Europese Unie en benadrukt het belang van afvalpreventie, hergebruik en recycling.

3.2 Landelijk afvalbeleid

Om gemeenten te helpen bij de overstap naar een circulaire economie is onder andere vanuit het Rijk het programma ‘Van Afval Naar Grondstoffen’ (VANG) voor huishoudelijke afvalstoffen (HHA) opgesteld. Het VANG programma 2015-2025 stelt onder andere als doel om in 2020 maximaal 100 kilogram restafval per inwoner per jaar te hebben. Om dit te bereiken is een scheidingspercentage van ongeveer 75% van het huishoudelijk afval noodzakelijk. Voor 2025 geldt de doelstelling van maximaal 30 kilogram restafval per inwoner per jaar. Als stip op de horizon staat een volledig circulair Nederland in 2050.

Aanvullend op het VANG programma stelt het Rijk een ‘Landelijk Afvalbeheer Plan’ (LAP) op. De huidige doelstellingen uit het LAP-3 zijn ondergebracht in verschillende programma’s.

Het LAP programma “Circulaire Economie” richt zich op de ontwikkeling naar een vóór 2050 te realiseren circulaire economie. De ambitie van het kabinet is om samen met maatschappelijke partners in 2030 een (tussen)doelstelling te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen). Concreet betekent dit dat grondstoffen in 2050 efficiënt worden ingezet en hergebruikt, zonder schadelijke emissies voor het milieu.

De transitie naar een circulaire economie (zie figuur 1) biedt economische kansen voor Nederland, maakt Nederland minder afhankelijk van de import van schaarse grondstoffen, en draagt bij aan een schoner milieu.

Het LAP programma “Afvalscheiding” geeft het belang weer van het rekening houden met de recyclings- en hergebruikmogelijkheden bij het ontstaan en verder beheer van afvalstoffen. Dit betekent dat het wenselijk en/of noodzakelijk is om bepaalde afvalstoffen na het ontstaan en tijdens de gehele afvalbeheerketen gescheiden te houden (bronscheiding), of achteraf te scheiden (nascheiding).

Overige landelijke ontwikkelingen zijn bijvoorbeeld de invoering van de Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid (UPV) voor textiel in juli 2023. Dit houdt in dat textielproducenten verplicht zijn een bepaald percentage afgedankte producten weer in de keten terug te brengen als grondstof. In 2025 geldt een verplicht percentage van 50%. Voor wit- en bruingoed en PBD bestaat al een UPV.

3.3 Gemeentelijk afvalbeleid

Het huidige afvalbeleidsplan van Valkenswaard (“Nota inzameling huishoudelijke afvalstoffen Valkenswaard, van afval naar grondstoffen”) dateert uit 2012. In dit beleidsplan is de doelstelling uit het ‘Landelijk Afvalbeheer Plan’ (LAP-2) van 60% gescheiden ingezameld huishoudelijk restafval in 2025 en 100% gescheiden huishoudelijk afval in 2040 benoemd. Overige doelen zijn het stimuleren van de gescheiden inzameling van kunststof, kostenbesparing (ook voor de huishoudens) en het handhaven van een goed serviceniveau naar de inwoners. In onderhavig plan werken we stapsgewijs toe naar daling van de hoeveelheid restafval en een significante stijging van het scheidingspercentage.

Sinds 2014 wordt het huishoudelijk afval in Valkenswaard ingezameld door, en verwerkt via, de Gemeenschappelijke Regeling (GR) Cure Afvalbeheer, hierna genoemd Cure. Valkenswaard is deze GR samen met de gemeenten Eindhoven en Geldrop-Mierlo aangegaan. Cure is verantwoordelijk voor de uitvoering van het huishoudelijke gedeelte van het afvalstoffenbeleid, en levert ook de vakspecifieke kennis, adviezen en berekeningen die nodig zijn voor bijvoorbeeld het opstellen van dit beleid.

4.1 De huidige inzamelstructuur

De inzamelstructuur in Valkenswaard beslaat een drietal verschillende schaalniveaus.

Tabel 1. Schaalniveaus afvalinzameling Valkenswaard.

4.2 De huidige afvalverwerking

De aanbestedingen en het contractmanagement met afvalverwerkingspartijen worden geregeld door Cure.

4.3 De huidige inzamelcijfers

Zoals eerder benoemd zijn er landelijke en gemeentelijke ambities gesteld en afspraken gemaakt om de hoeveelheid restafval per inwoner per jaar terug te dringen. En om het percentage gescheiden aangeboden afvalstromen te verhogen. De landelijke doelstelling (VANG) voor restafval (zowel fijn- als grof restafval) bedroeg 100 kilogram per inwoner per jaar in 2020 en een totaal scheidingspercentage van ongeveer 75%.

In dit hoofdstuk is ingegaan op de drie pijlers die ten grondslag liggen aan het nieuwe afvalstoffenbeleid. Vervolgens is per afvalstroom de huidige situatie vergeleken met andere inzamelingsmethoden. Voor bepaalde afvalstromen zijn ook de resultaten van de inwonersenquête toegevoegd, die in hoofdstuk 5.1 verder is toegelicht. In bijlage 1 is een uitgebreide analyse per afvalstroom toegevoegd.

5.1 Inwonersenquête

Om inwoners actief te betrekken bij het opstellen van het Afvalstoffenbeleid is een inwonersenquête uitgezet. Deze enquête is opgesteld door de beleidsmedewerkers op het gebied van afval, in samenwerking met Pro Public. De enquête is van 19 oktober 2023 t/m 02 november 2023 verspreid via de gemeentelijke kanalen en heeft een deelname respons van rond de 2000. In de enquête is naar de mening van de inwoners gevraagd met betrekking tot de inzameling van restafval, tuinafval, etensresten (GFE), PBD en OPK. In de enquête is onderscheid gemaakt tussen bewoners van de hoogbouw (figuur 3) en laagbouw (figuur 4) omdat de inzamelstructuur voor deze type woningen verschilt. De deelnemers zijn gevraagd om een mening te geven op een vijf-puntschaal. In deze schaal is ook een neutrale/geen mening optie gegeven.

Figuur 3. Resultaten inwonersenquête voor deelnemers in de hoogbouw.

Figuur 4. Resultaten inwonersenquête voor deelnemers in de laagbouw.

5.2 De drie pijlers

Er liggen drie pijlers ten grondslag aan het schrijven van een afvalstoffenbeleid. Deze pijlers, ook wel bekend als het instrument ‘de Afvaldriehoek’ (zie figuur 5), staan centraal bij het maken van keuzes voor de huishoudelijke afvalinzameling. De Afvaldriehoek bestaat uit drie elementen:

• •

  De inhoudelijke milieudoelen van het afvalbeleid (Ambitie afval)

• •

  Dienstverlening

• •

  Kosten

De drie elementen geven de knoppen weer waaraan gedraaid kan worden. Zo kan er meer worden ingezet op milieudoelstellingen, op het behouden van lage kosten of op een verandering in de dienstverlening naar inwoners toe.

Figuur 5. De Afvaldriehoek.

Het instrument illustreert de wisselwerking die de verschillende pijlers op elkaar hebben. De elementen zijn communicerende vaten; een verschuiving in wensen en ambities op één of twee van de zijde(n) heeft vaak gevolgen voor de positie op één of beide andere zijde(n) van de driehoek. Echter, deze wisselwerking hoeft niet altijd een direct negatief verband te zijn. Zo kan een nieuw inzamelsysteem bijvoorbeeld duurzamer én gebruiksvriendelijker zijn, of kan een betere dienstverlening naar de inwoners toe het scheidingsrendement verhogen én op de lange termijn ook lager in kosten uitvallen. De Afvaldriehoek wordt zodoende ingezet om de nieuwe inzamelstructuur af te stemmen met de gemeentelijke ambities en wensen van de inwoners.

5.3 Huishoudelijk restafval

In hoofdstuk 4 is ingegaan op de huidige inzameling van het restafval. Dit gebeurt door tweewekelijkse inzameling van een 140 liter dan wel 240 liter minicontainer aan huis voor de laagbouw, of een (ondergrondse) verzamelcontainer voor de hoogbouw.

5.4 Groente-, fruit- en tuinafval (GFT) en etensresten (GFE)

De huidige inzameling van GFT gebeurt door tweewekelijkse inzameling van een 140 liter dan wel 240 liter minicontainer voor de laagbouw. In de hoogbouw wordt over het algemeen nog geen GFT of GFE gescheiden ingezameld. Om aan de wetgeving voor gescheiden inzameling van bioafval te voldoen, zoals benoemd in hoofdstuk 3.1.2, is een pilot gestart voor de gescheiden inzameling van GFE.

5.5 Plastic verpakkingen, blik en drankkartons (PBD)

De huidige inzameling van PBD gebeurt via een brengvoorziening. Tot eind 2022 kon enkel plasticafval worden aangeboden in de containers. Sindsdien worden ook blik en drankkartons via deze fractie gescheiden ingezameld.

5.6 Oud papier en karton (OPK)

Via de huidige inzamelstructuur kunnen inwoners hun OPK in een doos of opgebonden aan straat aanbieden en wordt het opgehaald door Cure in samenwerking met een aantal verenigingen. De laatste jaren is gebleken dat het voor verenigingen steeds moeilijker is om (voldoende) vrijwilligers bereid te vinden voor deze inzameling. Ook voor Cure wordt het steeds lastiger om personeel te vinden dat bereid is om op vrijdagavonden en zaterdag te werken. Om verdere problemen met de OPK-inzameling door bovenstaande redenen te voorkomen, zal Cure per 1 januari 2024 de inzameling volledig zelf uitvoeren.

5.7 Kleding, overig textiel en schoeisel (Textiel)

De huidige inzameling van textiel gebeurt via een brengvoorziening. Mogelijkheden om het aandeel gescheiden ingezameld textiel te verhogen en de inzameling efficiënter te laten verlopen, zijn:

• •

  Het verhogen van de service. Bijvoorbeeld door:

  • o

    Op meer locaties textielcontainers te plaatsen (supermarkten, hot spots en in de wijken);

  • o

    De locaties en containers schoon en veilig te maken/houden, goed bereikbaar en voorzien van duidelijke communicatie;

  • o

    De invoering van een haalsysteem (hoogfrequent of inzameling op afroep);

  • o

    Deelname aan textiel-inzamelingsacties in samenwerking met scholen (zoals bijvoorbeeld de Textielrace met Eindhoven en Geldrop-Mierlo);

• •

  Meer handhaving inzetten op illegaal geplaatste textielcontainers en geen huis-aan-huis-inzamelingsacties door derden meer te vergunnen.

Om de verenigingen die tot voor kort het OPK inzamelden tegemoet te komen, is het alternatief aangeboden om tegen een vergoeding de textielinzameling in Valkenswaard te ondersteunen. Verenigingen kunnen het textiel in een verzamelcontainer op eigen terrein inzamelen.

5.8 Verpakkingsglas (Glas)

De huidige inzameling van glas loopt via een brengvoorziening. Voor deze afvalfractie kan er vooral gelet worden op de service naar inwoners toe om het aandeel gescheiden ingezameld glas te verhogen. Dit kan door:

• •

  Op meer locaties glasbakken te plaatsen (supermarkten, hot spots, langs routes en in de wijken);

• •

  De locaties en glasbakken schoon, heel en veilig te maken/houden, goed bereikbaar en voorzien van duidelijke communicatie.

5.9 Elektrische apparaten

Uit de sorteeranalyse van januari 2023 (zie hoofdstuk 4.3.4) blijkt dat er nog voor circa 4 kg per inwoner per jaar (0,7%) aan elektrische apparaten in het restafval verdwijnt. Enkele gevonden elektrische apparaten zijn bijvoorbeeld een koffiezetapparaat of een voetenverwarmer. Deze afvalstroom bevat veel herbruikbare componenten waaronder kostbare metalen. Sinds enkele jaren organiseert de gemeente, in samenwerking met Stichting Race Against Waste en basisscholen, een huis-aan-huis inzamelingsactie (E-waste Race) in combinatie met gastlessen voor de deelnemende basisscholen. De komende jaren zullen wij dit continueren en waar mogelijk uitbreiden met communicatieve acties die breder reiken dan de basisscholen.

5.10 Ondergrondse containers

In het belang van een schone leefomgeving worden op steeds meer locaties voor de hoogbouw de bovengrondse restafval-containers vervangen door ondergrondse. Deze zijn gemakkelijker (automatisch) te legen en geven een signaal af als ze vol zitten. Dit leidt tot minder bijzet en daarmee draagt het bij aan een schone leefomgeving. Daarnaast zijn veel bovengrondse containers in Valkenswaard aan het einde van de levensduur. In samenspraak met buurtbewoners, verkeer, beheerders van de openbare ruimte en Cure worden geschikte locaties gezocht. In Valkenswaard staan nog ongeveer 40 bovengrondse restafval containers op de nominatie om in 2024-2025 vervangen te worden voor ondergrondse containers. Ook de bovengrondse verzamelcontainers zoals glascontainers staan op de planning om naar ondergronds te gaan.

In de eerste paragrafen van dit hoofdstuk behandelen we de verwachte kosten per afvalstroom en de mogelijke inzamelingmethoden. Er zijn drie scenario's gecreëerd die per afvalstroom de inzamelmethoden en kosten weergeven. De scenario's zijn: Nascheiding (PBD), Bronscheiding en Bronscheiding light. Om een goede vergelijking te maken tussen de kosten, het milieurendement en de geboden service van verschillende inzamelsystemen, zijn de ervaringen en data van Cure (gemeenten Geldrop/Mierlo en Eindhoven) en de A2-samenwerking (gemeenten Heeze-Leende en Cranendonck) gebruikt.

Figuur 6. Inzamelmethoden voor restafval per scenario.

De drie scenario's zijn gebaseerd op de inzameling van het restafval. Nascheiding houdt in dat verschillende afvalstromen in de container voor huishoudelijk restafval worden verzameld om vervolgens door een speciale scheidingsinstallatie mechanisch en handmatig te worden gescheiden. Sommige afvalstromen, zoals; OPK, textiel, GFT, en glas zijn ongeschikt of lastig om zo te scheiden. Voor PBD, GFE en luiers geldt dat nascheiding een hoog scheidingsrendement behaalt.

Bij bronscheiding worden inwoners aangemoedigd om hun afval ‘aan de bron’ te scheiden in verschillende fracties. Dit houdt in dat mensen thuis verantwoordelijk zijn voor het scheiden van hun eigen afval, wat het milieubewustzijn onder inwoners bevordert. Bij zowel bronscheiding als bronscheiding-light worden de kosten in rekening gebracht via een Diftar-systeem.

Bij het nascheiding-scenario wordt het PBD via het restafval ingezameld. De kosten voor het inzamelen van PBD zijn opgenomen in de kosten voor het inzamelen van restafval.

Bij de bronscheiding-scenario's zijn de inzamelkosten lager. Dit komt door de lagere inzamelfrequentie van restafval (1 keer per vier weken) ten opzichte van het nascheiding-scenario (1 keer per twee weken). De kosten van verwerking wordt lager wanneer er minder ingezameld worden. Bij bronscheiding wordt het minste ingezameld. Dit is het beste voor de prijs, maar ook voor het milieurendement.

Tabel 5. Inzamelkosten voor het restafval per scenario. Hierin zitten ook de kosten voor inzameling van PBD.

6.2 Plastic, blik en drankkartons (PBD)

Figuur 7. Inzamelmethoden voor PBD per scenario.

Voor het inzamelen van PBD zijn drie verschillende varianten uitgewerkt. Namelijk:

• •

  Het inzamelen via het restafval;

• •

  De inzameling via PBD-zakken, en;

• •

  Inzameling via aparte minicontainers.

De inzamelkosten van PBD bij het nascheiding-scenario zijn ondergebracht bij de kosten van restafval. Voor de verwerkingskosten van PBD geldt een positief saldo (zie tabel 6). Dit komt door de vergoeding die wordt ontvangen voor de PBD-fractie. Zoals in tabel 2 in hoofdstuk 4.2.3 is weergegeven, ontvangt de gemeente een aanzienlijk hogere vergoeding voor de inzameling van PBD via bronscheiding.

Voor PBD geldt dat bij het bronscheiding-scenario de meeste kosten worden gemaakt en het minste PBD wordt ingezameld. Dit komt omdat bij het inzamelen via PBD-zakken meer personeel nodig is, wat hogere kosten met zich meebrengt. De Arbo-regels leggen restricties op voor de inzameling via deze methode. De inzameling met zakken zorgt daarnaast voor een lager milieurendement.

Bij het scenario van bronscheiding-light wordt dezelfde hoeveelheid ingezameld PBD verwacht als bij het nascheiding-scenario. De inzamelkosten vallen wel veel hoger uit vergeleken met het nascheiding-scenario. Dit komt omdat Cure een speciale PBD-inzameling moet organiseren bij inzameling via aparte PBD-minicontainers.

Tabel 6. Inzamelkosten voor PBD per scenario. De inzamelkosten zijn kosten die door Cure worden gemaakt voor het ophalen van het PBD-afval. De verwerkingskosten zijn de opbrengsten die binnenkomen via de PBD-vergoedingen.

* De inzamelkosten voor nascheiding zijn bij het restafval meegenomen.

6.3 Groente, fruit, tuinafval en etensresten (GFT/E)

Figuur 8. Inzamelmethoden voor GFT/E per scenario.

Momenteel wordt het GFT/E afval bij laagbouw huishoudens via een minicontainer ingezameld. Zoals in hoofdstuk 5.4 aangegeven, hebben de mogelijkheden om de inzameling van GFT/E efficiënter te maken ook betrekking op de minicontainer. Wanneer de service wordt verhoogd (ophaalfrequentie naar 1 keer per week), wordt er meer GFT/E aanbiedvolume verwacht. Ervaringen uit andere gemeenten tonen aan dat, een hogere frequentie voor GFT/E in combinatie met een lagere inzamelfrequentie voor restafval (1 keer per 4 weken), voor een nog groter scheidingsrendement van GFT/E zorgt. Dit is de verwachting bij het bronscheiding-scenario. De eerdergenoemde GFE-pilot laat het verwachte positieve effect zien van het scheiden van etensresten in het nascheiding-scenario.

Tabel 7. Inzamelkosten voor GFT/E per scenario.

6.4 Oud papier en karton (OPK)

Figuur 9. Inzamelmethoden voor OPK per scenario.

Voor het inzamelen van oud papier zijn twee verschillende varianten uitgewerkt. De twee varianten zijn:

• •

  Het los ophalen in dozen of gebundeld (bestaande situatie);

• •

  Het ophalen met containers.

Voor de inzameling van OPK geldt dat er, net zoals bij de losse PBD-zakken, Arbo-technische regels zijn opgelegd voor het inzamelen zonder container. Zodoende is meer personeel nodig voor de inzameling vergeleken met het scenario met de container als inzamelmiddel. De inzamelkosten vallen hierdoor hoger uit bij het bronscheiding-scenario. Uit ervaringen van anderen gemeenten blijkt dat het scheidingsrendement voor OPK bij gebruik van minicontainers hoger ligt. Daarnaast heeft het gebruik van een OPK-minicontainer een positief effect op het zwerfafval, mede doordat er geen OPK meer buiten op straat aangeboden hoeft te worden.

Tabel 8. Inzamelkosten voor OPK per scenario.

6.5 Overige afvalfracties

Voor het inzamelen van glas en textiel zijn er diverse ondergrondse- en bovengrondse containerverzamelplaatsen verspreid over Valkenswaard. Omdat er geen wenselijke verschillen in inzamelmethoden tussen de scenario's voor de overige afvalfracties zijn, is in deze paragraaf een algemene kostenanalyse gegeven.

Om bijzet en zwerfafval te beperken worden de bovengrondse glascontainers de komende jaren ondergronds geplaatst. Een andere mogelijkheid om een hoger scheidingsrendement te behalen is bijvoorbeeld door in te zetten op preventie en handhaving. De overige afvalstoffen kunnen bij de milieustraat worden aangeboden.

Tabel 9. Inzamelkosten voor overige fractie per scenario.

6.6 Totale kosten

In figuur 10 zijn de verschillende scenario's per afvalstroom verder uitgewerkt. Per afvalstroom en scenario is de inzamelfrequentie vermeld. Verder is per scenario aangeven hoe de gemeentelijke afvalstoffenheffing berekend wordt.

Figuur 10. Uitwerking van de varianten per afvalstroom en frequentie inzameling.

In tabel 10 op de volgende pagina is voor elk scenario de uitwerking van de kosten per afvalfractie weergegeven. Onderaan in tabel 10 staan de totaalkosten per scenario vermeld. De variabele “Overige Cure” staat voor de kosten die Cure maakt buiten de kosten voor de inzameling om. Dit zijn onder meer kosten voor; de inzameling van bijzet op (container)verzamelplekken, containerbeheer, de milieustraat en de klantenservice. De kostenpost “Overige Gemeente Valkenswaard” omvat onder andere kosten voor; het opruimen van zwerfafval, de reiniging van de openbare ruimte, kosten met betrekking tot afvalpreventie, de milieustraat, inzet van handhaving op het gebied van afval en personele ondersteuning op het taakveld afval.

Tabel 10. Uitwerking kosten per scenario.

In tabel 11 zijn de verwachte inzamelhoeveelheden per afvalstroom en voor alle drie de scenario's weergegeven. Het scheidingsrendement geeft het percentage weer van de totale ingezamelde hoeveelheid afval gescheiden van het restafval. In de veronderstelling dat de totale hoeveelheid afval niet stijgt, gaat een hoger scheidingsrendement gepaard met een lagere hoeveelheid restafval. De verwachte hoeveelheden zijn gebaseerd op data van de Cure-gemeenten.

Tabel 11. Uitwerking hoeveelheden per scenario.

Op basis van tabel 10 en tabel 11 wordt geconcludeerd dat het bronscheiding-scenario, met inzamelmethoden zoals uitgewerkt in figuur 10, de hoogste totaalkosten kent maar ook het beste scheidingsrendement behaalt. Het nascheiding-scenario van PBD valt het laagste uit in totaalkosten maar resulteert in een gemiddeld scheidingsrendement. Het bronscheiding-light-scenario heeft een gemiddelde totaalkostenprijs, maar resulteert ook in het laagste scheidingsrendement.

De milieustraat aan De Vest 15 wordt beheerd door Cure. De grond en opstallen zijn eigendom van de gemeente Valkenswaard. Uit een analyse van de bedrijfsvoering en een risicoanalyse is gebleken dat de milieustraat aanvullend technisch en organisatorisch onderhoud behoeft. Voorbeelden hiervan zijn het vernieuwen van: het KCA-depot, de riolering, het schilderwerk en het splitsen van de kantineruimte en kantoor. Ook de indeling van de afvalstromen en de route die inwoners volgen is niet optimaal. Vanwege het gebrek aan ruimte voor uitbreidingsmogelijkheden op de huidige locatie, is een onderzoek gestart naar welke onderhoudsmaatregelen op De Vest 15 uitgevoerd kunnen worden en wat de eventuele mogelijkheden zijn voor een nieuwe, grotere locatie.

7.1 Communicatie en gedrag op de milieustraat

Het verbeteren van afval scheiden wordt niet langer alleen benaderd vanuit de overheid en partijen uit de afvalsector. Ook disciplines zoals de communicatie- en gedragswetenschappen worden steeds vaker betrokken om een integrale aanpak te waarborgen. Bij een stijgend aantal (landelijke) pilots, zoals de ‘Milieustraat van de Toekomst’ van Modulo Milieustraten, heeft die kennis uit de gedragspsychologie een prominente rol gekregen. Praktijkcasussen uit de pilot tonen aan dat met name weerstanden, motieven en omgevingsfactoren het gedrag van bezoekers van de milieustraat beïnvloeden. De kennis die is opgedaan uit dergelijke onderzoeken zal gebruikt worden om de uitstraling en indeling van de milieustraat te optimaliseren. Hiermee wordt een positief effect op het scheidingsgedrag van bezoekers van de milieustraat beoogd.

7.2 Circulair ambachtscentrum

In februari 2023 heeft het college besloten om, samen met Cranendonck en Heeze-Leende, de mogelijkheden voor een circulair ambachtscentrum (CAC) met Stichting Verderest te onderzoeken. Een CAC combineert de functies van een milieustraat, kringloopwinkel en/of een reparatiewerkplaats om zo het hergebruik van grondstoffen te stimuleren. Door de milieustraat te combineren aan een kringloopcentrum en reparatiewerkplaats krijgen spullen die normaliter weggegooid worden nu een grotere kans op een tweede leven.

Veel Nederlandse CACs ontwikkelen zich vanuit het herontwerpen van een verouderde milieustraat. Hierbij wordt op hetzelfde terrein ruimte gereserveerd voor de kringloopactiviteiten en werkplaats, om zo de verschillende activiteiten centraal onder te brengen voor inwoners. Echter, het is geen vereiste voor een CAC om alle activiteiten op eenzelfde locatie te organiseren. Gegeven bovengenoemde zoektocht naar een mogelijke alternatieve locatie voor de milieustraat in Valkenswaard, wordt de koppelkans met de kringloopwinkel Stichting Verderest ook onderzocht.

Naast het organiseren en faciliteren van de huishoudelijke afvalinzameling voor haar inwoners, is de gemeente ook verantwoordelijk voor het eigen bedrijfsafval. De afvalstoffen die bij de buitendienst vrijkomen zoals groenafval, puin, hout en dergelijke, worden gescheiden ingezameld en verwerkt. Daarnaast ontstaat er afval binnen de kantoorpanden van de gemeentelijke organisatie. Uit visuele inspecties is gebleken dat afvalstromen in de kantoorpanden van de gemeente niet goed worden gescheiden. De afvalbakken voor de verschillende afvalstromen: GFT, papier, PBD, restafval en kartonnen drankbekers, zijn niet duidelijk genoeg van elkaar te onderscheiden. Hierdoor eindigt het afval veelal door elkaar. Per 1 januari 2024 stapt de gemeente over van de kartonnen wegwerpdrankbekers naar een duurzaam alternatief. Omwille van de goede voorbeeldfunctie en het behalen van de eigen gemeentelijke doelstellingen, moet ook voor de overige afvalstromen het inzamelsysteem in de kantoren geoptimaliseerd worden.

Enkele mogelijkheden om het scheidingsrendement binnen de gemeentelijke organisatie te verhogen, zijn:

• •

  Het verhogen van de service door:

  • o

    Duidelijk onderscheid te maken tussen de afvalbakken per afvalstroom. Bijvoorbeeld aan de hand van kleurcoördinatie en/of duidelijke labels;

  • o

    Het plaatsen van afvalbakken op locaties waar de afvalfracties ontstaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een mogelijkheid om de papieren verpakkingen van theezakjes ook correct te kunnen scheiden bij koffiecorners.

• •

  Meer inzetten op communicatie en preventie:

  • o

    Om medewerkers bewuster om te laten gaan met afval, kan er meer interne communicatie gericht worden op het correct scheiden van afval en de noodzaak hiervoor.

  • o

    Ook kan er meer aandacht uitgaan naar de preventie van afval. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het onnodig printen van documenten.

Binnen het kader van de bestrijding van zwerfafval lopen er vanuit de gemeente diverse initiatieven. De initiatieven hebben als doel om het bewustzijn van onze inwoners te verhogen en gedragsverandering te initiëren. De activiteiten op het gebied van zwerfafval bestaan uit verschillende onderdelen. Er wordt ingezet op een goede voorlichting, motivatie en ondersteuning. Enkele voorbeelden van al lopende projecten zijn:

• •

  Verschillende educatieprojecten met scholen;

• •

  Het faciliteren van inwoners met schoonmaakhulpmiddelen;

• •

  Het verrichten van aanvullende metingen;

• •

  Het verrichten van extra schoonmaak;

• •

  Het betrekken en stimuleren van inwoners om mee op te ruimen;

• •

  Het voeren en organiseren van campagnes en activiteiten om het afval bij buitenevenementen te reduceren.

De gemeente acht het van belang om bovenstaande trajecten te blijven continueren om het bewustzijn van inwoners te behouden en het zwerfafval te beperken. Voor dit traject hebben producenten en importeurs van verpakte producten samen met de rijksoverheid een subsidie beschikbaar gesteld. De volledige kosten van het traject zijn t/m 2022 bekostigd vanuit deze subsidie. De subsidie is beëindigd in 2022. Het is nog onduidelijk in welke vorm de subsidie in en na 2023 wordt verlengd.

10.1 Educatie

Om op jonge leeftijd besef te creëren voor het zuinig omgaan met grondstoffen, verminderen van afval en stimuleren van hergebruik is het van groot belang scholen actief te betrekken bij het thema afval. Jaarlijks wordt er in samenwerking met Stichting Race Against Waste het educatieproject “E-waste race” uitgevoerd op de basisscholen in de regio. Hierbij worden gastlessen gegeven over het belang van gescheiden inzameling van afgedankte elektrische apparaten gevolgd door een inzamelingsactie. Verder worden jaarlijks zwerfvuilacties georganiseerd. Voor textiel wordt een soortgelijk educatieproject en inzamelingsactie georganiseerd met de stichting.

10.2 Communicatie

Om gedragsverbetering of verandering bij inwoners en binnen de eigen organisatie te realiseren is (tijdige) communicatie van groot belang. Ook het actief betrekken van inwoners bij ontwikkelingen op het thema afval is belangrijk. Elk initiatief om gedragsverandering te realiseren vergt maatwerk bij de verschillende doelgroepen. Daarnaast verschilt de benodigde communicatie voor elk scenario. Het doorvoeren van een Diftar-systeem, zoals bij het bronscheiding- en bronscheiding-light-scenario, houdt bijvoorbeeld een grote verandering in inzamelstructuur voor de inwoners in. Zodoende wordt voor die scenario's een intensievere communicatiecampagne verwacht dan bij nascheiding van PBD. Ook het apart inzamelen van GFE of het huis-aan-huis inzamelen van PBD vergt een duidelijke communicatiecampagne. Het opstellen van een communicatieplan op basis van de gekozen inzamelstructuur is daarvoor belangrijk. Bewoners maar ook leden van de raadswerkgroep zullen in een vroegtijdig stadium betrokken worden bij acties en initiatieven op het gebied van afvalinzameling en -verwerking.

10.3 Handhaving

In de komende jaren gaat de gemeente in samenwerking met Cure meer inzetten op handhaving op het gebied van afval. Door actiever op te treden wordt er gehandeld naar het principe van “de vervuiler betaalt”. In overleg met Cure en onze eigen handhaving zal een uitvoeringsplan volgen. Ook voor handhaving geldt dat de gekozen inzamelstructuur leidend is voor de mate waarop gehandhaafd moet worden. Data uit andere gemeenten toont bijvoorbeeld aan dat bij een Diftar-systeem, zoals in het bronscheiding- en bronscheiding-light-scenario, over het algemeen meer gehandhaafd moet worden op illegale dumpingen en bijzet dan bij een restafvalinzameling zoals bij het nascheiding-scenario.

11.1 Advies

Om tot een ambtelijk advies te komen voor de nieuwe huishoudelijke afvalinzameling en –verwerking zijn de eerdergenoemde gemeentelijke ambities en doelstellingen, de scenario analyses en berekeningen uit voorgaande hoofdstukken, en de resultaten van de inwonersenquête naast elkaar gelegd. De Afvaldriehoek is gebruikt om de resultaten met elkaar te vergelijken.

In de gemeentelijke ambities en doelstellingen komt duidelijk naar voren dat de gemeente streeft naar een klimaat neutrale gemeente in 2050, met het stimuleren van maximaal hergebruik van grondstoffen en een significante reductie in de hoeveelheid restafval per inwoner per jaar. In het ‘Collegeprogramma 2022-2026' wordt een goede dienstverlening naar inwoners toe ook als één van de speerpunten benoemd. De gemeente geeft aan hierdoor hoog in te zetten op de zijden “ambitie afval” en “dienstverlening".

Uit de analyse van de scenario's kan het volgende worden geconcludeerd:

• •

  Het nascheiding-scenario valt laag uit in kosten, en behaalt een gemiddeld scheidingsrendement. De dienstverlening naar inwoners toe is hoog door de hoge inzamelfrequenties, het faciliteren van de OPK-container en het nascheiden van het PBD.

• •

  Het bronscheiding-scenario valt hoog uit in kosten, maar behaalt een uitstekende verwachte score voor het scheidingsrendement. Hierdoor scoort dit scenario lager op de “kosten” zijde, maar hoog bij “ambitie afval”. De dienstverlening naar inwoners toe is gemiddeld. Waar de restafval inzamelfrequente een stuk lager uitvalt, wordt de GFT-fractie vaker ingezameld. Wel vraagt dit scenario om een actieve bronscheiding van inwoners.

• •

  Het bronscheiding-light-scenario valt gemiddeld uit in kosten, maar scoort laag op het scheidingsrendement. De dienstverlening komt overeen met het bronscheiding-scenario.

Op basis van bovenstaande punten lijkt het nascheiding-scenario het beste overeen te komen met de doelstellingen van een goed scheidingsrendement gecombineerd met een goede dienstverlening. Het scheidingsrendement stijgt bijvoorbeeld aanzienlijk door het nascheiden van PBD. Het bronscheiding-scenario heeft weliswaar een hoger totaal scheidingsrendement, maar door de lagere dienstverlening komt dit minder goed overeen met de inzet van het Collegeprogramma op “een goede dienstverlening”. Bronscheiding-light scoort slechts gemiddeld op dienstverlening en laag op “ambitie afval”, waardoor deze inzamelmethode niet aan de gemeentelijke ambities voldoet.

Uit de inwonersenquête komt beduidend naar voren dat de deelnemers geen invoering van een Diftar-systeem willen. Meer dan 4 op de 5 deelnemers geeft daarnaast aan dat een inzamelfrequentie van 1 keer per 4 weken, overeenkomend met het Diftar-systeem, geen gewenste situatie is. De laagbouw ziet verder graag de GFT/E fractie vaker opgehaald worden om het scheidingsrendement te verhogen. De voorkeursoptie voor GFE scheiden in de hoogbouw betrof een uitbreiding van de huidige GFE-pilot.

Op het gebied van PBD laten deelnemers weten geen extra bedrag voor nascheiding te willen betalen. Veranderingen in de inzamelstructuur zouden kunnen bijdragen aan het verhogen van het scheidingsrendement voor PBD volgens de deelnemers. Bij OPK wordt hiervoor bijvoorbeeld de voorkeur gegeven aan een aparte OPK-minicontainer.

Op basis van de resultaten van de inwonerenquête, komt het nascheiding-scenario als voorkeursscenario naar voren. Allereerst betreft het scenario geen Diftar-systeem en bevat het de gewenste OPK-minicontainer en GFE-scheiding voor de hoogbouw. Nascheiding van PBD kan daarnaast de 42% tegemoetkomen die aangeeft moeite te hebben met het scheiden van de PBD-afvalfractie. Uit de kostenanalyse blijkt ook dat nascheiding goedkoper uit zal vallen dan de andere inzamelmethoden. Hierdoor gaat het scenario niet tegen de resultaten van de inwonersenquête in.

Toevoegend aan bovenstaande conclusies luidt ook het ambtelijke advies om voor het nascheiding-scenario te kiezen. Dit mede vanwege het hoge serviceniveau naar inwoners toe: de frequente restafval inzameling, het niet langer scheiden en wegbrengen van PBD en een minicontainer aan huis voor OPK. Daarnaast heeft het scenario een goed scheidingsrendement door de nascheiding van het PBD en het efficiënt scheiden van GFE voor de hoogbouw. Met bronscheiding van PBD, zoals in de huidige afvalinzameling in Valkenswaard gebeurt, is er momenteel een vervuilingsgraad van 25%. Deze vervuilingsgraad neemt ieder jaar toe. De maximaal geaccepteerde vervuiling door de verwerker van het PBD ligt op 15%. Op het moment dat een vracht PBD een te hoge vervuiling kent, wordt deze afgekeurd en met het restafval verbrand. Het behalen van een goed scheidingsrendement bij PBD is zodoende van groot belang om de milieudoelstellingen te behalen.

Het advies tegen het bronscheiding-(light-) scenario wordt met name onderbouwd door de hoge vervuilingsgraad van het PBD bij bronscheiding en bij doorvoering van een Diftar-systeem. Zo bevat het PBD in een buurtgemeente bijvoorbeeld voor 28% aan vervuiling en is de vervuiling de afgelopen jaren toegenomen. De buurtgemeente hanteert ook een Diftar-systeem voor het restafval. Daarnaast wordt er bij een Diftar-systeem meer bijzet en illegale dumpingen, mede in buurtgemeenten, verwacht. Dit staat haaks op de gemeentelijke ambities om de omgeving schoon te houden en de hoeveelheid restafval te reduceren. Door de verschillen tussen een Diftar-profiel en de demografische kenmerken van Valkenswaard kan een Diftar-systeem bovendien gecompliceerd worden om door te voeren. Enkele voorbeelden hiervan zijn de beperkte ruimte om goed afval te scheiden in de hoogbouwklasse en de hoeveelheid ouderen in de gemeente. Beide doelgroepen zijn groter in Valkenswaard dan bij het algemene Diftar-profiel. Door het hogere aandeel van bijvoorbeeld incontinentiemateriaal in het restafval dat bij ouderen en gezinnen met jonge kinderen wordt verwacht, wordt er meer restafval bij deze doelgroepen geproduceerd. Zij zouden zodoende ook meer moeten gaan betalen bij een Diftar-systeem dan doelgroepen zonder/met een lager aandeel van deze fractie.

Concluderend, en gelet op: de wensen van de inwoners, de gemeentelijke duurzaamheidsambities, de bestaande en aankomende wet- en regelgevingen (waaronder ARBO-regels), de totaal kosten en de score op dienstverlening omvat het nascheiding-scenario de voorkeurssituatie voor de toekomstige afvalinzameling en –verwerking voor de gemeente Valkenswaard.

11.2 Veranderingen Afvalbeleid

Op de volgende pagina staat Tabel 12, waarin we een vergelijking zien tussen hoe afvalinzameling nu is en hoe de afvalinzameling zullen veranderen als het advies opgevolgd wordt om het scenario Nascheiding PBD. In de tabel zien we de verschillende soorten afval en ook hoe communicatie, educatie, preventie en handhaving worden verbeterd. In bijlage 3 is een routekaart te zien wanneer welke acties zijn gepland bij de scenario Nascheiding PBD.

Tabel 12. Veranderingen naar aanleiding advies Afvalstoffenbeleid