Participatie in de Gemeente Steenbergen

Definitie

Participatie is een breed begrip waar veel verschillende beelden bij zijn. Een duidelijke definitie en begripsafbakening is daarom belangrijk. Deze definitie is ook nodig om de kaders en het bereik van het beleid te kunnen bepalen. In de verkenning (binnen de gemeentelijke organisatie en extern) is gezocht naar de definitie van participatie voor de gemeente Steenbergen. Participatie wordt omschreven als meedoen, meepraten, meedenken. Het roept woorden op als betrokkenheid, inclusief en verbinding.

Op basis van bureauonderzoek en de gevoerde gesprekken is gekozen voor de volgende definitie:

Met participatie wordt bedoeld: Een proces waarbij inwoners, organisaties en bedrijven invloed uitoefenen op collectieve vraagstukken, beslissingen en ontwikkelingen die hen aangaan.

Uitleg van de definitie:

Met collectieve vraagstukken worden zowel verkenningen en visies bedoeld als de vertaling ervan naar plannen en de werkelijke uitvoering. Door uitvoering toe te voegen aan de definitie, krijgt ook coproductie en burgerinitiatief een plaats.

Collectief betekent dat de opgave een min of meer gemeenschappelijk belang heeft, er worden meerdere belangen geraakt dan een enkel individueel belang.

Er is gekozen voor ‘invloed uitoefenen’ om duidelijk te maken dat bij participatie het doel is de kennis, ervaringen, wensen en zorgen te gebruiken voor het versterken van de visie, het verbeteren van de besluitvorming, het kunnen maken van de juiste afweging et cetera. Enkel informeren is daarom geen participatie. Informeren kan wel een stap zijn in het participatieproces.

Met ‘die hen aangaan’ wordt geborgd dat deelnemers aan het participatieproces een belang hebben bij de opgave of het vraagstuk dat voorligt.

Anders gezegd, participatie toepassen gaat over:

• –

  Je uiterste best doen om mensen in staat te stellen te reageren, mee te denken, mee te doen.

• –

  Je best doen om je belang, je kennis en ervaringen te delen, om mee te doen. Dus ook als deelnemer wordt er wat van je verwacht.

Zodat dit kan bijdragen aan het belang van de ander, het completeren van een vraagstuk, een betere besluitvorming en aan een breed gedragen resultaat.

Het is niet nodig om onderscheid te maken in bijvoorbeeld burgerparticipatie, overheidsparticipatie en jongerenparticipatie. Ook het woord interne of externe participatie gebruiken we niet. Het gaat om de belangen van inwoners, organisaties (ook de gemeentelijke organisatie) en bedrijven die bij een initiatief betrokken moeten worden, onafhankelijk van wie de initiatiefnemer is.

NB: de Participatieladder (zie pagina 22) is een bekend instrument. De ladder wordt gebruikt om de verschillende opties (van informeren tot zelfbestuur) in beeld te brengen en het kan helpen bij het maken van een keuze voor de participatievorm en intensiteit. In de visie van de gemeente Steenbergen zijn alle opties uit de participatieladder belangrijk en gelijkwaardig. Afhankelijk van de situatie wordt een keuze gemaakt. Dat is de reden dat de participatieladder als beeld niet prominent terugkomt in het participatiebeleid: de ladder impliceert een hiërarchie: er is wat te beklimmen. Informeren lijkt daardoor ondergeschikt te zijn en zelfbestuur het hoogst haalbare. Dit is niet het beeld dat we in de gemeente Steenbergen willen neerzetten.

Ervaring: Woningbouw Kruisland

In Kruisland heeft de gemeente gronden in eigendom om een nieuwe woningbouwontwikkeling te realiseren. De voorbereiding ervan is samen met de inwoners opgepakt. De aanpak zag er als volgt uit:

• –

  1e informatieavond: de inwoners zijn geïnformeerd over het proces en de manier waarop zij inspraak kunnen geven op de invulling van de woonwijk. Zaal Koch was met 150 inwoners vol en de sfeer was prettig en constructief.

• –

  Klankbordgroep: het doel van het instellen van een klankbordgroep was dat iedere doelgroep een gelijkwaardig podium zou krijgen. De klankbordgroep bestond uit 2 jongeren, 2 ouderen, 2 mensen uit de directe omgeving, en 2 afgevaardigden van de dorpsraad. De Klankbordgroep is meerdere keren bij elkaar gekomen.

• –

  Verkeersontsluiting: Met de tennisvereniging, voetbalvereniging, hondenvereniging, kinderdagopvang en een directe omwonende zijn daarnaast ook drie gesprekken gevoerd. Naast aspecten als verkeersveiligheid en parkeervoorzieningen is ook het verzoek geuit om eventuele uitbreiding en/of toekomstige clustering niet onmogelijk te maken.

• –

  2e informatieavond: In de klankbordgroep is in een aantal sessies gesproken over de invulling van de nieuwe wijk. Dat had als resultaat een unaniem gedragen plan. Dit plan is in de tweede informatieavond gepresenteerd aan de inwoners en zij konden hun reactie geven.

Daarmee was het informele (bovenwettelijke) participatietraject afgerond. Eind 2023 komt het ontwerp-bestemmingsplan ter inzage. Inwoners kunnen dan hun zienswijzen indienen.

Reikwijdte

De gemeente kan zelf een initiatief nemen en heeft dan zelf het participatieproces in de hand. Bij initiatieven van anderen ligt de verantwoordelijkheid voor het betrekken van de omgeving (en de gemeente) in de basis bij de initiatiefnemer. De gemeente heeft echter ook bij initiatieven van derden vanuit haar rol invloed op dat participatieproces. Die rol zal dan meer toetsend, sturend en soms faciliterend of adviserend zijn. Die rolduiding is in hoofdstuk 4 verder uitgewerkt.

In sommige gevallen verplicht de wet om participatie toe te passen. Volgens de Gemeentewet is de gemeente verplicht een participatieverordening vast te stellen waarin uitgewerkt is hoe participatie toegepast wordt bij het voorbereiden van beleid. De Verordening participatie gemeente Steenbergen geeft de kaders aan waarbinnen participatie bij het voorbereiden van beleid plaats moet vinden. De Verordening participatie gemeente Steenbergen is hier te vinden:

Verordening participatie Gemeente Steenbergen

Verder verplicht de Omgevingswet voor sommige situaties participatie. De gemeenteraad heeft zogenaamde buitenplanse omgevingsplanactiviteiten aangewezen waarvoor participatie verplicht is. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om woningbouwprojecten of het realiseren van een zonnepark. De wettelijke kaders komen terug in hoofdstuk 4 en zijn uitgewerkt in bijlage 1.

Daarnaast is in veel situaties participatie niet wettelijk verplicht maar wel wenselijk. Dit participatiebeleid gaat over de wettelijk verplichte en de wenselijke participatie.

Om duidelijk te maken wanneer participatie aan de orde is, wanneer niet en wat de verschillende situaties kunnen zijn, is onderscheid gemaakt in een viertal groepen van activiteiten. Die vier categorieën zijn in onderstaand schema weergegeven. Deze verschillende situaties vragen ieder om een eigen aanpak. In hoofdstuk 4 zijn de tabel en de aanpak verder uitgewerkt. De tabel is bedoeld om te ondersteunen bij de afweging of participatie bij het voorliggende vraagstuk moet of past. Het onderscheid in 4 categorieën helpt bij de positiebepaling: wat is het onderwerp, wie is verantwoordelijk en moeten we afwegen of en hoe participatie vorm krijgt? De tabel is niet bedoeld om alle opties in beeld te brengen of categorieën strak te scheiden, die afweging vraagt om maatwerk.

Participatie en inspraak

Participatie en inspraak hebben een verschil in volgorde en in wettelijke borging: bij participatie praten belanghebbenden vanaf een vroeg stadium mee over plannen. De methode en momenten zijn vrij te bepalen en dus naar goed inzicht in te vullen. Als het plan gereed is, volgt inspraak, dan begint de democratische procedure voor besluitvorming. Tijdens deze procedure kunnen meningen worden gegeven door middel van wettelijke inspraakmogelijkheden (zoals zienswijze, bezwaar en beroep bij planologische besluitvorming).

Participatie en democratie

Soms wordt de vraag gesteld: maar we hebben toch een gekozen volksvertegenwoordiging, wat is dan nog de toegevoegde waarde van participatie?

Voor gemeentelijk beleid en opgaven waarvoor de gemeente aan de lat staat neemt ook bij een participatieve aanpak nog steeds de gemeente en de gemeenteraad besluiten. Zij laat zich ten behoeve van haar besluit wel extra informeren en voeden door inwoners, organisaties en bedrijven. De algemene besluitvorming en belangenafweging kan beter plaatsvinden door bewust deze belangen op te zoeken en in beeld te brengen. Participatie voegt dus kwaliteit en draagvlak toe aan het politieke besluitvormingsproces en kan vertraging door bezwaren achteraf voorkomen. 

Ervaring: Woon-zorgvisie

De gemeente werkt aan een nieuwe woonzorgvisie. Vanaf eind 2022 zijn er gesprekken gevoerd met inwoners en deskundigen over de toekomst van wonen en zorg.

In december 2022 is gestart met inhoudelijke gesprekken met deskundigen van organisaties (ook vrijwilligersorganisaties) uit het werkveld wonen en zorg. Doel was te horen van deze organisaties wat hen bezighoudt en wat hun toekomstbeelden zijn. In 2 georganiseerde deskundigen bijeenkomsten zijn steeds een aantal vaste stellingen voorgelegd. Daarna volgde een informatieve bijeenkomst voor de Raad en vervolgens zijn er 6 bijeenkomsten (in iedere kern één) voor inwoners georganiseerd. Belangstellende konden zich hiervoor aanmelden. In de bijeenkomsten werd steeds eerst kort en visueel uitgelegd wat het onderwerp van gesprek is. Er waren vooraf een aantal stellingen bedacht, deze zijn steeds losjes behandeld. De resultaten van de verkenning zijn in een terug de terugkoppelingsbijeenkomst in juni bekend gemaakt. Hiervoor zijn alle mensen die aanwezig waren bij een eerdere bijeenkomst uitgenodigd en daarnaast is er een open uitnodiging verstuurd. Dit traject heeft veel nuttige informatie opgeleverd voor de woonzorgvisie. Eind 2023 wordt de Woonzorgvisie bekend gemaakt. Geconcludeerd is dat het een arbeidsintensief maar vooral ook erg waardevol traject is geweest. Een leerpunt is dat lange presentaties niet werken. Een korte, visuele uitleg is voldoende om een goed gesprek te kunnen starten.

De gemeente Steenbergen wil een gemeente zijn waar mensen prettig samenleven – wonen, werken en recreëren - in een fijne leefomgeving, vandaag en in de toekomst. Werken aan die ambitie heeft vele kanten. Een stevige verbinding en goed samenwerken met inwoners, organisaties en bedrijven zijn twee onderdelen ervan. Hierover is in het Coalitieakkoord opgeschreven:

• 1.

  We willen een goed werkende democratie waarvoor een stevige verbinding tussen gemeente en inwoners nodig is.

• 2.

  We willen inwoners eerder en anders betrekken bij gemeentelijk beleid en uitvoering. En daarbij hebben we nadrukkelijk aandacht voor het betrekken van jeugd.

• 3.

  Informeren is vaak niet genoeg, het streven is om vanaf het begin ruimte te geven om opvattingen te delen.

Steenbergen denkt, praat en doet graag mee

Inwoners van de gemeente Steenbergen willen graag meepraten over ontwikkelingen in hun eigen leefomgeving. Dit blijkt uit de enquête over participatiebeleid die de gemeente Steenbergen via de website ikpraatmee.nl hield. In totaal namen 353 inwoners deel, wat voor online enquêtes een mooi aantal is.

Er werd onder meer gevraagd op welke manier mensen betrokken willen worden. Bijna 60% van degenen die deze vraag beantwoordden gaven aan mee te willen denken. Ruim 30% vindt het voldoende om alleen informatie te ontvangen. Daar staat tegenover dat 10% bereid is om echt mee te werken aan de uitvoering van beleid.

Ongeveer 60% van de deelnemers is geïnteresseerd in onderwerpen die de eigen kern aangaan. Voor de helft van de bevraagden gaat de betrokkenheid verder dan de eigen dorps- of stadsgrens. Zij praten graag mee over onderwerpen die in de hele gemeente spelen.

Liefde voor de leefomgeving

In een open vraag konden de deelnemers aangeven over welke onderwerpen zij graag mee zouden denken. Het verbeteren van de leefbaarheid wordt hierbij het meest genoemd. Ook thema’s als groen, verkeer en veiligheid komen veelvuldig naar voren, net als milieu en duurzaamheid. De kennis van de eigen leefomgeving onder inwoners en de liefde die zij daarvoor hebben, zou volgens de deelnemers de voornaamste reden voor de gemeente moeten zijn om hen vaker te betrekken bij het beleid.

Motieven

In de bijeenkomsten met medewerkers, bestuur en gemeenteraad en in de gesprekken met de externe organisaties is gesproken over de motieven voor participatie. Dit zijn voor de Gemeente Steenbergen, inwoners en organisaties de belangrijkste motieven voor participatie:

• 1.

  We willen de kennis, behoefte, belangen, beleving en ervaring van inwoners, organisaties en bedrijven benutten om plannen en besluitvorming te verrijken en te verbeteren. Het versterkt de legitimiteit van besluiten: de waarden, normen, behoeftes van de gemeenschap komen in beeld en kunnen daardoor vertaald worden in de besluitvorming.

• 2.

  Andersom willen we dat inwoners, organisaties en bedrijven ons makkelijk kunnen bereiken.

• 3.

  Participatie draagt bij aan het nemen van besluiten met draagvlak. Dit draagt bij aan een efficiënt proces. Belangen, zorgen en wensen willen we vroegtijdig in beeld hebben, in plaats van er aan het eind van het traject last van te hebben.

• 4.

  We willen onze plannen, visies en beleid toetsen aan de ervaringen en behoeftes in de praktijk, we willen ons niet opstellen als alwetende overheid.

• 5.

  We willen werken aan goed samenleven in een fijne leefomgeving: we willen weten wat inwoners willen, we willen werken aan een goede relatie en een gevoel van ontevredenheid zo goed als mogelijk voorkomen.

• 6.

  De samenleving verandert. De traditionele verhouding overheid – burger bestaat vrijwel niet meer. Inwoners, organisaties en bedrijven verwachten inspraak te kunnen geven of starten vanuit een eigen visie of belang zelf een participatieproces waarbij deelname van de gemeente verwacht wordt. Dit soort eigen initiatieven kunnen en willen faciliteren, volgen en waar nodig begeleiden, biedt veel kansen.

• 7.

  De veranderingen in onze samenleving gaan snel, er zijn vele transities gaande. Deze grote opgaven hebben vaak een onzeker of onbekend verloop maar hebben zeker ook impact op het leven van inwoners en op bedrijven en organisaties. Deze grote vraagstukken vragen om samen optrekken. Ook geldt: als je niet beweegt, dan wordt je wel bewogen. Ofwel, als je niet van je laat horen dan wordt er over je besloten, de veranderingen gaan toch wel door.

Wat vinden jongeren?

Zoals beschreven heeft het betrekken van jongeren in de verkenning voor het participatiebeleid bijzondere aandacht gekregen. Dit vanuit de behoefte van de gemeente om te weten wat jongeren bezighoudt. Gemeente Steenbergen vindt het belangrijk dat jongeren de kans krijgen mee te praten bij alle grote en kleine opgaven die gaan komen.

Voor het participatiebeleid is gesproken met een twintigtal jongeren. In het algemeen zijn jongeren bereid om mee te denken over veel verschillende onderwerpen. En zeker niet alleen over onderwerpen die de jongeren direct, persoonlijk aangaan. Anderen helpen, meewerken voor het algemeen belang vinden ze best normaal. De één is enthousiaster dan de ander en de beschikbare tijd verschilt ook per jongere. En daarbij vraagt werk maken van jongerenparticipatie serieus aandacht: je krijgt maar één kans, je doet het goed of niet, en bij geen succes haken jongeren ook snel af. De volgende tips en tricks geven de jongeren alvast mee:

• –

  Het moet heel duidelijk zijn dat de input van de jongeren ook echt wordt gebruikt. En de jongeren willen ook weten wat er met hun inbreng wordt gedaan. De bereidheid om te luisteren moet oprecht zijn.

• –

  Het proces moet niet te lang duren, de gemeente moet steeds snel weer van zich laten horen.

• –

  Een uitnodiging per mail of brief lijkt het meest effectief. De jongeren volgen de social media van de gemeente niet (‘want er worden geen leuke dingen gepost, vooral praktische zaken’)

• –

  Er moeten meerdere jongeren meedoen/aanwezig zijn. En los daarvan doen ze graag mee in groepen van gemengde samenstelling (leeftijd, achtergrond)

• –

  De bijeenkomst moet leuk en gezellig zijn. Bij voorkeur is er wat te eten (participizza-avond) of een combinatie met muziek of zoiets.

• –

  Samenwerken in buurten en wijken is een kans. De jongeren komen graag in contact met buurtbewoners en de verwachting is dat ook buiten de jongeren veel mensen open staan voor of behoefte hebben aan contact.

• –

  De jongeren voelen een afstand tot de gemeente. Ze kijken er een beetje tegenop en echt toegankelijk vinden ze de organisatie niet.

De koers

Sommige gemeenten kiezen ervoor een bepaald onderdeel van participatie te versterken of kiezen een heel specifieke koers. Sommige gemeenten hechten bijvoorbeeld veel waarde aan burgerinitiatieven en zetten sterk in op zelfsturende gemeenschappen waarbij de gemeente kaders kan stellen en een ondersteunende rol heeft. Andere gemeenten leggen de nadruk vooral op het betrekken van inwoners bij gemeentelijke beleids- en besluitvormingstrajecten. Weer anderen experimenteren met vormen van directe democratie zoals het Burgerberaad of het referendum.

De gemeente Steenbergen gaat uit van een brede benadering en kiest nu niet voor een bepaalde richting. Wel ligt de prioriteit bij het verbeteren van participatie bij grote gemeentelijke opgaven (dus bij gemeentelijke initiatieven) en bij het verduidelijken van de rolverdeling bij participatie bij initiatieven van derden. Zoals beschreven, is de gemeente op de goede weg: er worden al flinke stappen gezet (in capaciteit, vaardigheid en kwaliteit). De gekozen richting is vasthouden en uitbreiden wat goed gaat en daar stap voor stap verbeterpunten aan toevoegen.

Leidendeprincipes 

De veranderingen in onze wereld zijn groot en gaan snel. De dynamiek is kortgezegd enorm: het speelveld van nu kan er over een aantal jaren weer anders uitzien. Daardoor is het nu moeilijk om ver vooruit te kijken. Starre structuren gaan daarom niet helpen. Beter passend is het om in het proces ruimte te houden voor flexibiliteit. Om in deze turbulente tijden toch doelgericht aan een toekomstbestendige organisatie en aanpak te bouwen is het aan te bevelen om het eens te zijn over leidende principes. Leidende principes zijn de uitgangspunten waar keuzes en oplossingen aan getoetst worden. De leidende principes helpen om op een gestructureerde wijze én met draagvlak aan de slag te gaan. Voor participatie in de Gemeente Steenbergen zijn de volgende leidende principes bepaald:

• 1.

  Onze aanpak en de keuzes die we maken ondersteunen ‘prettig samenleven in een fijne leefomgeving’ (dit sluit aan bij de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet, zie ook: art. 1.3 Omgevingswet)

• 2.

  Participatie is belangrijk en complex. We helpen elkaar en we geven elkaar de kans en ruimte om te leren.

• 3.

  We werken aan vertrouwen en openheid, zowel binnen de gemeentelijke organisatie alsook met inwoners, organisaties en bedrijven. Dit heeft tijd nodig. Ook hiervoor is het uitspreken van duidelijke verwachtingen, afspraken nakomen en heldere communicatie noodzakelijk.

• 4.

  We verlagen drempels: we voelen geen schroom om inwoners, bedrijven en organisaties te benaderen en andersom zijn we benaderbaar en bereikbaar voor inwoners, bedrijven en organisaties.

• 5.

  Participatie vraagt om flexibiliteit binnen de bij het vertrekpunt bepaalde kaders. Het proces kan anders lopen dan vooraf verwacht. Er is ruimte om melding te maken van afwijkingen en daarover het gesprek te voeren.

• 6.

  Als gekozen wordt voor participatie dan worden belanghebbenden vroegtijdig betrokken, op het moment dat men nog invloed kan uitoefenen.

• 7.

  In deze dynamische tijd is het bieden van continuïteit zeer belangrijk. We leggen gesprekken, afspraken en momenten voor opvolging of terugkoppeling goed vast zodat collega’s indien nodig deze afspraken makkelijk kunnen oppakken.

• 8.

  Iedereen die wil, heeft de mogelijkheid om mee te kúnnen doen: participatie organiseren we op een inclusieve, laagdrempelige en toegankelijke manier.

• 9.

  V erwachtingsmanagement is een sleutelwoord:

  • a.

    We zorgen dat de kaders helder zijn (zoals de speelruimte, budgetten, wetten en regels, planning en besluitvorming).

  • b.

    We zorgen dat er duidelijkheid is over ieders rol en verantwoordelijkheid. We zijn vanaf het begin helder over hoe het participatieproces is georganiseerd, hoeveel invloed deelnemers hebben en wat er met de inbreng wordt gedaan.

• 10.

  We communiceren gedurende het gehele traject, ook over processtappen, en koppelen aan deelnemers terug wat het resultaat is en wat er met de inbreng is gedaan. Ieder antwoord is, mits goed onderbouwd, legitiem (wees niet bang om ‘nee’ te verkopen).

• 11.

  We leggen verantwoordelijkheden daar waar ze horen, en communiceren daar helder over.

Participatie is hard werken. Voor degene die het proces organiseert (de initiatiefnemer) en voor degene die een belang heeft en meedoet (de deelnemer).

Wat de stappen zijn (doen we de goede dingen?) die doorlopen moeten worden, is belangrijk. Maar er dient daarbij ook veel aandacht te zijn voor de zachte randvoorwaarden (doen we de dingen goed?): is er voldoende vertrouwen, begrijpen we elkaar, zijn we duidelijk, steunen we elkaar, kúnnen we afspraken nakomen? Een participatieproces vormgeven en uitvoeren is dus echt een teamprestatie en vraagt om uitstekende communicatievaardigheden.

Rol college en gemeenteraad

De rol van college en gemeenteraad voor en tijdens het participatieproces is op het eerste gezicht klein maar wel heel belangrijk: ervan weten (geïnformeerd zijn), motiveren, vertrouwen en steun geven, faciliteren en soms meedoen. En wanneer specifiek voor gemeentelijke initiatieven wordt overwogen om inwoners, organisaties en bedrijven te betrekken, dan moeten het college en/of de gemeenteraad daar in een vroeg stadium in worden meegenomen. De afweging hoe je een dwarsdoorsnede van stakeholders bereikt en hoeveel en welke invloed de betrokkenen werkelijk gaan hebben, zijn twee belangrijke onderwerpen waar de raad van moet weten en waar mogelijk kaders voor gesteld moeten worden. Ook met als doel om te voorkomen dat er bij de betrokkenen het gevoel ontstaat dat er niets met hun inbreng is gedaan (dat ze niet gehoord zijn). Dit schaadt het vertrouwen en dat is nu juist waar in de Gemeente Steenbergen hard aan gewerkt wordt. De rol van de gemeenteraad bij alle participatietrajecten (ook die van externe, private partijen), is kaderstellend en controlerend. Die rol ligt dus tussen betrokken en distantiërend in. Hoe die rol werkelijk vorm krijgt, kan variëren, mede afhankelijk van de aard en impact van de ontwikkeling en de raakvlakken met het algemene belang van een ontwikkeling.

Ook is de praktijk dat tijdens een proces belanghebbenden via bijvoorbeeld college of gemeenteraadsleden verhaal halen of steun zoeken voor hun standpunt. Dit is niet ongewoon, maar wanneer daar niet goed mee wordt omgegaan, kan dit het proces verstoren.

De uitkomsten van participatie moeten uiteraard meegenomen worden in het besluitvormingsproces.

4.1 Aandachtspunten per type initiatief

Zoals eerder beschreven, is er voor de beeldvorming bij het begrip participatie onderscheid gemaakt in een viertal activiteiten. Voor alle activiteiten geldt dat in ieder geval moet worden afgewogen of en hoe participatie een plaats krijgt in het proces. Dit schema is niet bedoeld om alle mogelijkheden en opties in beeld te brengen of categorieën strak te scheiden. Het maken van die afweging is maatwerk. Het onderscheid in 4 categorieën helpt om bij het bepalen van de participatie-aanpak keuzes te maken.

A Initiatieven van gemeente, geen bijdrage van gemeenschap

Hieronder vallen bijvoorbeeld wettelijke taken zoals het opstellen of aanpassen van de Algemene plaatselijke verordening, normale onderhoudswerkzaamheden, het handelen bij calamiteiten, toezicht en handhaving, de uitvoering van wettelijke taken op het gebied van Wmo, Jeugdwet, Participatiewet, schuldhulpverlening, verlenen van subsidies etc. De nadruk bij dit soort werkzaamheden ligt op informeren, controleren (toezicht en handhaving) en communicatie. Mogelijk volgt er een formele inspraakprocedure. De stappen die bij een inspraakprocedure worden doorlopen, horen niet bij een participatieve aanpak en deze zijn daarom in het Participatiebeleid niet verder uitgewerkt.

B Initiatieven van gemeente, gemeenschap levert bijdrage

Voor ieder kerninstrument van de Omgevingswet is een verplichte vorm van participatie voorgeschreven. Het gaat hierbij om de omgevingsvisie, omgevingsprogramma’s en het omgevingsplan. Het initiatief voor participatie ligt in deze gevallen bij het bestuursorgaan. Als het omgevingsplan wordt gewijzigd op verzoek van een derde kan de participatie in overleg worden uitgevoerd door de initiatiefnemer.

Artikel 150 Gemeentewet bepaalt dat de gemeenteraad een verordening vaststelt waarin regels worden gesteld met betrekking tot participatie bij de voorbereiding van gemeentelijk beleid. Dit is in Steenbergen uitgewerkt in de Verordening participatie gemeente Steenbergen.

Ook voor initiatieven of ontwikkelingen van de gemeente waarvoor participatie niet wettelijk verplicht is, kan het nog wel wenselijk zijn om participatie toe te passen. Die afweging wordt dan per situatie gemaakt en de gemeente maakt zelf de keuze of en hoe participatie wordt uitgevoerd.

Voorbeelden:

• –

  Eind 2022 is gestart met het opstellen van de nieuwe Woonzorgvisie, het uitvoeren van participatie is hiervoor niet wettelijk verplicht, de gemeente heeft ervoor gekozen wel een uitgebreid participatieproces te starten (zie ook pagina 7).

• –

  De planvorming voor het vernieuwen van het Stadspark is met inbreng van inwoners opgepakt (zie ook het tekstvak hieronder). Participatie is hiervoor niet wettelijk verplicht, de gemeente heeft afgewogen dat participatie wel gewenst is.

• –

  Een gemeentelijk initiatief waarvoor participatie verplicht is volgens de Omgevingswet, zoals het maken van een omgevingsvisie.

Zie ook:

• –

  Bijlage 1 Uitwerking participatie in de Omgevingswet

• –

  Bijlage 2 Uitwerking stappenplan voor initiatieven van de gemeente

Ervaring: Stadspark Gemeente Steenbergen

De gemeente was van plan het stadspark te vernieuwen en besloot inwoners daarover mee te laten denken. Er is een reeks openbare bijeenkomsten georganiseerd waarbij inwoners ideeën konden delen en feedback konden geven op het parkontwerp, de faciliteiten en groenvoorziening. Dit proces is aanvankelijk niet zo goed verlopen. Het was in die zin een leerzaam proces. Een aantal leerpunten:

• –

  Heldere verwachtingen: er is veel gepraat over wensen en mogelijkheden voor de inrichting van het park. Maar achteraf bleek dat er (financieel) weinig ruimte was om het park echt anders in te richten. De verwachtingen die ontstaan waren, pasten dus niet bij de werkelijke mogelijkheden. Vooraf goede afstemming tussen politiek en organisatie is nodig om te kunnen starten met duidelijke kaders.

• –

  Het ontbrak nog aan een gemeentelijke visie en gemeentelijke kaders: door alles open te laten, ontstaat er een lang en onduidelijk traject.

• –

  Het proces duurde lang, mede ook omdat de kaders niet helder waren. Die vertraging leidde weer tot frustratie.

• –

  Politisering: Tijdens de bijeenkomsten maakten sommige deelnemers van de gelegenheid gebruik om persoonlijke of politieke agenda’s te promoten. Dit leidde tot spanningen, tegenstellingen en overschaduwden het oorspronkelijke doel.

Uiteindelijk is ervoor gekozen groot onderhoud uit te voeren in het park en op een deel is een natuurspeeltuin ingericht. Voor de natuurspeeltuin hebben inwoners meegedacht via een online enquête. Deze aanpak verliep goed: gestart werd met het presenteren van een eerste ontwerp en opties voor toestellen. Daarop zijn veel reacties ontvangen. De input van inwoners is verwerkt in het ontwerp en de keuze van speeltoestellen. Dit plan is weer gepresenteerd.

C Initiatieven van derden, participatie wettelijk verplicht

Door de gemeenteraad is een aantal categorieën aangewezen (bepaalde buitenplanse omgevingsplanactiviteiten) waarvoor participatie verplicht is. Dit is verplichte participatie op grond van artikel 16.55 lid 7 Omgevingswet. De initiatiefnemer is bij dit soort initiatieven verantwoordelijk voor het participatieproces.

Wanneer een Omgevingsplan op verzoek en op initiatief van een derde wordt gewijzigd, dan ligt de verplichting voor participatie in principe bij het bestuursorgaan. In die situaties zal in overleg met de initiatiefnemer de participatie wel uitgevoerd worden door de initiatiefnemer. De vorm van participatie wordt hierbij gelijk aan aan de participatie bij de bepaalde buitenplanse omgevingsplanactiviteiten.

De gemeente heeft bij dit soort initiatieven vooral een toetsende rol op het proces en op de uitkomsten van het participatieproces. De gemeente kijkt vooraf mee of voor participatie de juiste stappen in beeld zijn en achteraf of de stappen goed doorlopen zijn. In de afweging bij de besluitvorming neemt het bestuursorgaan mee of het participatieproces goed is verlopen en of de resultaten van de participatie voldoende zijn betrokken in de plannen.

Ten behoeve van het algemene belang en afhankelijk van de ervaring van de initiatiefnemer kan de gemeente ook adviseren over de participatieaanpak en eventueel het proces faciliteren. Deze afweging is maatwerk.

Zie ook:

• -

  Bijlage 1 Uitwerking participatie in de Omgevingswet

Als er door externe initiatiefnemers participatiebijeenkomsten worden georganiseerd, is het vaak verstandig om vanuit de gemeente bij deze bijeenkomsten aan te sluiten als toehoorder. Vooral om op de hoogte te zijn van de ontwikkelingen, van de onderwerpen die spelen en van de sfeer. Ook al is de gemeente geen initiatiefnemer, ze is voor deelnemers vaak wel een makkelijk en herkenbaar aanspreekpunt en vragen en klachten over ontwikkelingen komen vaak bij de gemeente terecht. Het is van belang om bij zo’n bijeenkomst heel duidelijk te zijn over je rol en positie op dat moment. Dat vraagt ook wat voorbereiding (met collega’s).

In alle situaties geldt dat de meerwaarde van participatie voor initiatiefnemer, gemeenschap en gemeente duidelijk moet zijn: het gaat om draagvlak en betere planvorming en daarmee prettig met elkaar samenleven. Een resultaat is dat het ontstaan van weerstand en klachten op een later moment, en dus vertraging, wordt voorkomen.

D Initiatieven van derden, participatie niet wettelijk verplicht

Voor iedere omgevingsvergunning is in de Omgevingswet opgenomen dat de initiatiefnemer verplicht is om aan te geven of en hoe participatie is uitgevoerd en wat de uitkomsten ervan zijn. Dit is een aanvraagvereiste, maar houdt geen wettelijke verplichting tot participatie in. Dit zijn dus de omgevingsvergunningen die niet vallen onder categorie C. Dit kan zowel gaan om omgevingsvergunningen voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten als om binnenplanse omgevingsplanactiviteiten.

Daarnaast zijn er vele ontwikkelingen denkbaar die niet onder de Omgevingswet vallen maar die wel impact hebben op anderen of de omgeving. In die gevallen kan het wenselijk zijn om de impact op of de belangen van de stakeholders uit de omgeving in beeld te brengen en er goed over en mee te communiceren. Vanwege de impact kan participatie juist zinvol zijn, ook al is het niet verplicht. Deze aanpak vraagt meer van ‘goed samenleven’ en vraagt om sturing op houding en gedrag dan dat participatie verplichtend kan worden opgelegd. Wanneer een initiatiefnemer bij de gemeente aanklopt is er de mogelijkheid om hierover het gesprek te voeren.

Voorbeelden:

• -

  Inwonerinitiatieven;

• -

  Vergunningplichtige activiteiten waarvoor geen wettelijk verplichte participatie geldt;

• -

  Vergunningvrije activiteiten;

• -

  Evenementen of andere activiteiten in de openbare ruimte.

Inwonerinitiatieven kunnen in categorie C of D vallen. Bij grotere plannen (of er nu wel of niet een omgevingsvergunning voor nodig is) wordt er in overleg tussen initiatiefnemer en gemeente op aangestuurd dat de omgeving wordt geïnformeerd en waar mogelijk betrokken. Met name wanneer de gemeente direct betrokken is – er wordt een aanvraag gedaan voor het initiatievenfonds, of het plan wordt uitgevoerd op gemeentegrond bijvoorbeeld – dan heeft de gemeente redenen en mogelijkheden om meer te sturen op de manier waarop de omgeving wordt betrokken. Is die directe betrokkenheid er niet dan zal de gemeente uitleggen wat de Steenbergse manier van participeren is. En daarbij kunnen aan de initiatiefnemers tips en voorbeelden worden meegegeven.

4.2 Stappenplan voor participatie

Wanneer participatie bij een ontwikkeling aan de orde is dan wordt onderstaand stappenplan gevolgd. Dit stappenplan geldt voor iedere initiatiefnemer: voor gemeentelijke initiatieven en particuliere initiatieven, voor grote en kleine ontwikkelingen, bij wettelijk verplichte participatie en bij participatie zonder wettelijke plicht. Initiatiefnemers hebben, binnen deze kaders, vrijheid om zelf de participatie-aanpak vorm te geven. Voor participatie die door de gemeente wordt georganiseerd, dus bij initiatieven van de gemeente, is deze aanpak verder uitgewerkt met voorbeelden, specifieke vraagstellingen en aandachtspunten. Deze uitwerking is opgenomen in bijlage 2. De tips, vragen en uitwerkingen die hierin zijn verwoord kunnen ook voor externe initiatiefnemers waardevol zijn. Verder is het ook nuttig om de Motieven en Leidende principes uit hoofdstuk 3 erbij te pakken.

Voor alle gemeentelijke opgaven en initiatieven van enige omvang wordt vanaf 2024 gewerkt volgens de aanpak ‘Projectmatig creëren’. In die aanpak wordt al bij het begin van de opgave verwacht dat wordt afgewogen of participatie een plaats heeft. Die aanpak borgt dat al aan de voorkant wordt nagedacht over het belang van participatie.

Voorgesteld is een groepje van ongeveer 5 participatie-ambassadeurs te vormen. Deze ambassadeursrol wordt als taak toegevoegd aan bestaande functies van de medewerkers. Het vormen van zo’n groep heeft als meerwaarde dat het oppakken van participatie een gedeelde verantwoordelijkheid wordt. Het draagt bij aan de continuïteit en de groep kan kennis delen en samen optrekken. De participatie-ambassadeurs hebben als opgave collega’s te stimuleren, adviseren en inspireren over participatie.

Het jaar 2024 staat in het teken van leren en het uitvoeren van pilots. De participatie-ambassadeurs werken aan een kort uitvoeringsplan. Hoe dit leren vorm krijgt, hoe inspiratie wordt gedeeld en hoe zij hun rol gaan oppakken is onderdeel van dit plan.

Aan het eind van 2024 worden de ervaringen geëvalueerd.

Voorgesteld wordt om het Afdelingshoofd Sociaal domein ambtelijk opdrachtgever te laten zijn voor het onderwerp participatie.