Bodemkwaliteitskaart landbodem gemeente Barendrecht Actualisatie 2023

1.1 Aanleiding en doel

Voor u ligt de in 2023 geactualiseerde bodemkwaliteitskaart van de landbodem van de gemeente Barendrecht. De bodemkwaliteitskaart dient om grondverzet binnen de gemeente te vergemakkelijken.

De bodemkwaliteitskaart is geactualiseerd omdat deze volgens de Regeling bodemkwaliteit in 2024 zijn geldigheid zou verliezen. Daarnaast is de bodemkwaliteitskaart geactualiseerd met het oog op de invoering van de Omgevingswet.

In een bodemkwaliteitskaart wordt een bodembeheergebied ingedeeld in één of meer zones met een vergelijkbare milieuhygiënische bodemkwaliteit. Het gaat hierbij om de ‘gemiddelde’ kwaliteit van deze gebieden, afgezien van lokale verontreinigingen veroorzaakt door puntbronnen.

Met een bodemkwaliteitskaart is bij grondverzet minder onderzoek nodig en hoeft men minder vaak partijen grond te keuren. In plaats daarvan kan de bodemkwaliteitskaart worden gebruikt als bewijsmiddel (milieu-hygiënische verklaring) voor de kwaliteit van de grond.

Tezamen met de bodemfunctiekaart bepaalt de bodemkwaliteitskaart welke normen volgens algemene, landelijke regels gelden voor het toepassen van grond en baggerspecie op de landbodem. Verder volgt daaruit binnen en tussen welke zones – onder voorwaarden – vrij grondverzet mogelijk is.

Voor een aantal situaties is in de regionale nota bodembeheer (lit. 1) gebiedsspecifiek beleid vastgesteld voor het toepassen van grond en baggerspecie.

In voorliggend rapport is tevens de bodemkwaliteitskaart voor PFAS geïntegreerd. Voor de stofgroep PFAS was in 2020 een afzonderlijke bodemkwaliteitskaart gemaakt (lit. 2) waarin tevens is vastgelegd welke toepassingsnormen in verschillende situaties gelden, omdat dit voor PFAS nog niet in landelijke regelgeving is vastgelegd. Daarbij is de gemeente Barendrecht destijds gelijk opgetrokken met de gemeenten Albrandswaard en Ridderkerk.

1.2 Wettelijk kader

Besluit bodemkwaliteit en Regeling bodemkwaliteit

Het Besluit bodemkwaliteit (lit. 3) en de bijbehorende Regeling bodemkwaliteit (lit. 4) zijn in 2008 in werking getreden. Deze vormen (tot het in werking treden van de Omgevingswet) het wettelijke kader voor hergebruik van bouwstoffen, grond en baggerspecie.

In het Besluit bodemkwaliteit zijn generieke regels opgenomen, waarbij de normen voor het toepassen van grond en bagger afhankelijk zijn van zowel de kwaliteit als de functie van de ontvangende bodem. De normering en klasse-indeling volgens het Besluit bodemkwaliteit worden toegelicht in hoofdstuk 2.

Het Besluit bodemkwaliteit bevat de mogelijkheid om op grond van de lokale situatie gebiedsspecifiek beleid vast te stellen. Ook dit wordt verder toegelicht in hoofdstuk 2.

Voorliggende bodemkwaliteitskaart is opgesteld en vastgesteld onder het recht van het Besluit bodemkwaliteit en de Regeling bodemkwaliteit uit 2008 (net als de voorgaande bodemkwaliteitskaarten uit 2014 en 2019). Op grond van overgangsrecht blijft de bodemkwaliteitskaart geldig bij het in werking treden van de Omgevingswet.

Richtlijn bodemkwaliteitskaarten

Bodemkwaliteitskaarten dienen te worden opgesteld conform de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten (lit. 5) en bijlage M van de Regeling bodemkwaliteit uit 2008.

Bijlage M van de Regeling bodemkwaliteit vormt vooral een samenvatting van hetgeen uitgebreider is beschreven in de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten. Bijlage M bevat voor het opstellen van de kaart geen aanvullende voorschriften die niet zijn opgenomen in de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten.

De Richtlijn bodemkwaliteitskaarten beschrijft het opstellen van een bodemkwaliteitskaart aan de hand van acht procesmatige stappen:

• 1.

  definitiefase, programma van eisen

• 2.

  identificatie van onderscheidende kenmerken

• 3.

  voorbewerken beschikbare informatie

• 4.

  indelen beheergebied in deelgebieden

• 5.

  evaluatie gebiedsindeling op basis van beschikbare informatie

• 6.

  verzamelen van aanvullende informatie

• 7.

  karakteriseren van de bodemkwaliteit per bodemkwaliteitszone

• 8.

  resultaten weergeven in (water)bodemkwaliteitskaart

Over de status van deze acht stappen schrijft de Richtlijn, dat het in de praktijk niet noodzakelijk is om het stappenplan één op één te volgen maar dat het wel noodzakelijk is dat de elementen hiervan terugkomen in de eigen werkwijze.

In de Regeling bodemkwaliteit uit 2008 is vastgelegd, dat in een bodemkwaliteitskaart tenminste de stoffen worden opgenomen uit het standaardpakket uit de NEN5740 (lit. 6).

De algemene werkwijze bij het opstellen van een bodemkwaliteitskaart komt op het volgende neer:

In een bodemkwaliteitskaart wordt een gebied ingedeeld in één of meer zones met een milieu-hygiënisch vergelijkbare algemene bodemkwaliteit. Gebieden met eenzelfde historie hebben in het algemeen een vergelijkbare diffuse bodemkwaliteit. Dit betekent dat de indeling in zones gebeurt op basis van algemene historische gegevens (onderscheidende kenmerken) zoals bodemopbouw, (voormalig) landgebruik en ouderdom van woonwijken en bedrijfsterreinen.

Allereerst worden de belangrijkste historische gegevens zoals ouderdom van woonwijken en de eventuele aanwezigheid van ophooglagen in kaart gebracht.

Vervolgens worden de analyseresultaten van binnen de zones uitgevoerde bodemonderzoeken geanalyseerd. Per zone worden verschillende statistische kengetallen berekend voor verschillende stoffen. Op basis van deze berekeningen en het ruimtelijke patroon van de waarnemingen wordt de zone-indeling getoetst en zo nodig bijgesteld. Er wordt gekeken welke analyseresultaten niet representatief zijn voor de algemene zonekwaliteit, zodat deze gegevens als uitbijters buiten de dataset van de zoneringsberekeningen worden gelaten. De uiteindelijke indeling in zones is dus een combinatie van historische informatie en statistische bewerkingen.

Volgens de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten worden de zones geclassificeerd op basis van het rekenkundig gemiddelde.

1.3 Relatie met Omgevingswet

Het omgevingsrecht in Nederland wordt ingrijpend herzien. Diverse sectorale wet- en regelgeving over de leefomgeving wordt samengebracht in de Omgevingswet met vier bijbehorende AmvB’s en één Ministeriële regeling. De huidige Wet bodembescherming verdwijnt en wordt in beknoptere vorm opgenomen in de Omgevingswet.

Onder de Omgevingswet wordt alle gemeentelijke regelgeving voor de fysieke leefomgeving samengevoegd in één omgevingsplan. Er bestaan op termijn – na een overgangsperiode – dus geen afzonderlijke bestemmingsplannen, nota’s bodembeheer e.d. meer.

Het in werking treden van de Omgevingswet is enkele malen uitgesteld. Na instemming van de Eerste en Tweede Kamer is maart 2023 het Koninkljik Besluit (KB) ondertekend dat de Omgevingswet op 1 januari 2024 in werking treedt.

Aanvullingsspoor bodem

De onderwerpen bodem, natuur, geluid en grondeigendom waren nog niet meegenomen in het oorspronkelijke wetsvoorstel van de Omgevingswet dat door het parlement is aangenomen op 1 juli 2015 (Tweede Kamer) respectievelijk 22 maart 2016 (Eerste Kamer). Deze vier onderwerpen zijn opgenomen in vier Aanvullingswetten die vervolgens ook zijn aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer. Onder deze Aanvullingswetten hangen Aanvullingsbesluiten en Aanvullingsregelingen, waaronder het Aanvullingsbesluit bodem en de Aanvullingsregeling bodem.

Het Aanvullingsbesluit bodem is op 25 februari 2021 bekendgemaakt in het Staatsblad (lit. 7).

Onder de Omgevingswet wordt de Regeling bodemkwaliteit vervangen door de nieuwe Regeling bodemkwaliteit 2022 (Rbk 2022) die op 19 januari 2023 bekendgemaakt is in de Staatscourant (lit. 8).

Tenzij anders vermeld wordt in dit rapport met ‘Regeling bodemkwaliteit’ steeds gedoeld op de Regeling bodemkwaliteit die in 2007 bekendgemaakt is en in 2008 in werking getreden is.

Vrijwel alles wat nu volgens het Besluit bodemkwaliteit als gebiedsspecifiek beleid kan worden vastgesteld, is straks onder de Omgevingswet ook mogelijk in de vorm van maatwerkregels in het omgevingsplan.

In de Regeling bodemkwaliteit 2022 zijn geen vereisten meer opgenomen over hoe een bodem-kwaliteitskaart wordt opgesteld en wordt dus niet meer verwezen naar de Richtlijn bodemkwaliteits-kaarten. Dit vanuit de filosofie van de Omgevingswet dat decentrale overheden goed in staat zijn om aan hun verantwoordelijk-heden de juiste vorm en inhoud te geven. Gedetailleerde instructies hoe andere overheden taken of bevoegdheden moeten uitoefenen zijn daarom in de nieuwe Regeling bodem-kwaliteit geschrapt.

Actualisatie: onder het ‘oude’ recht (en valt daarna onder overgangsrecht)

Voorliggende actualisatie van de bodemkwaliteitskaart vindt nog plaats onder het ‘oude’ recht van het Besluit bodemkwaliteit.

Bij het in werking treden van de Omgevingswet vallen de bodemfunctiekaart, de verschillende bodemkwaliteitskaarten en het gebiedsspecifieke beleid uit de nota bodembeheer onder het overgangsrecht. De bodemfunctiekaart en het gebiedsspecifiek beleid worden daarmee automatisch onderdeel van het tijdelijk deel van het omgevingsplan. Gemeenten hebben tot 1 januari 2032 de tijd om alles uit het tijdelijk deel van het omgevingsplan over te zetten naar het nieuwe deel van het omgevingsplan.

In dit rapport is aangesloten op de toekomstige terminologie onder de Omgevingswet:

• -

  bodemkwaliteitsklasse Landbouw/natuur (in plaats van Achtergrondwaarde)

• -

  bodemfunctieklasse Landbouw/natuur (het huidige Besluit bodemkwaliteit benoemt strikt genomen alleen de bodemfunctieklassen Wonen en Industrie)

1.4 Bestuurlijke vaststelling en geldigheid

Het vaststellen van een bodemkwaliteitskaart met regels voor grondverzet volgens het generieke beleid is een bevoegdheid van het College van Burgemeester en Wethouders.

Het vaststellen van gebiedsspecifiek beleid is een bevoegdheid van de gemeenteraad, waarvoor een openbare voorbereidingsprocedure conform afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht wordt gevolgd. Hetzelfde geldt onder de Omgevingswet voor het vastleggen van maatwerkregels in het omgevingsplan.

Zoals hiervoor al vermeld vallen bij het in werking treden van de Omgevingswet de verschillende bodemkwaliteitskaarten, de bodemfunctiekaart en het gebiedsspecifiek beleid uit de nota bodembeheer onder het overgangsrecht.

Per 1 januari 2016 is de Regeling bodemkwaliteit gewijzigd. Bij deze wijziging is expliciet in de Regeling bodemkwaliteit opgenomen, dat een bodemkwaliteitskaart een geldigheidsduur heeft van maximaal 5 jaar. De geldigheidsduur kan worden verlengd.

Onder de Omgevingswet is in de Regeling bodemkwaliteit 2022 geen geldigheidstermijn voor bodem-kwaliteitskaarten meer opgenomen.

Begrenzing bodembeheergebied

Deze bodemkwaliteitskaart heeft alleen betrekking op de landbodem waarvoor de gemeente Barendrecht het bevoegd gezag is in het kader van het Besluit bodemkwaliteit.

Op grond van artikel 3 van het (oude) Besluit bodemkwaliteit is voor toepassingen van grond en bagger in oppervlaktewaterlichamen de beheerder het bevoegd gezag. De Waterregeling (lit. 9) bevat kaarten met de begrenzing van de gebieden waar Rijkswaterstaat vergunningverlener is in het kader van de Waterwet en in het verlengde daarvan het bevoegd gezag is voor het Besluit bodemkwaliteit. Onder de Omgevingswet is deze begrenzing opgenomen in de Omgevingsregeling.

Bijlage 1 bevat de begrenzing van het bodembeheergebied waarvoor de gemeente Barendrecht het bevoegd gezag is in het kader van het Besluit bodemkwaliteit, gebaseerd op de kaartbijlagen van de Waterregeling.

Concreet betekent dit dat buitendijkse gebieden langs de Oude Maas volgens de Waterregeling niet onder het bevoegd gezag van de gemeente vallen. De opgehoogde gebieden langs de Oude Maas vallen gedeeltelijk wel onder het bevoegd gezag van de gemeente.

Voor de waterbodems op IJsselmonde heeft Waterschap Hollandse Delta een waterbodemkwaliteitskaart op laten stellen (lit. 10).

2.1 Introductie

Het Besluit bodemkwaliteit kent afzonderlijke normen voor toepassingen van grond en bagger op de landbodem en toepassingen in oppervlaktewater. De verschillende normen per stof zijn opgenomen in Bijlage B van de Regeling bodemkwaliteit. Voor deze bodemkwaliteitskaart zijn alleen de normen voor het toepassen van grond op de landbodem van belang. Deze worden toegelicht in paragraaf 2.2.

Het Besluit bodemkwaliteit maakt voor het hergebruiksbeleid onderscheid tussen:

• -

  Generiek beleid;

• -

  Gebiedsspecifiek beleid

Dit onderscheid wordt toegelicht in paragraaf 2.3.

2.2 Normen voor het toepassen van grond op de landbodem

In de Regeling bodemkwaliteit zijn de landelijke Achtergrondwaarden vastgelegd. Deze gelden als toetsingskader om te bepalen of grond “schoon” is. Wettelijk gezien mogen geen strengere normen worden gesteld dan de Achtergrondwaarden.

Het Besluit bodemkwaliteit relateert het beleid voor het toepassen van grond en bagger aan zowel de functie als de kwaliteit van de ontvangende bodem. Daartoe zijn de bodemfunctieklassen ‘Wonen’ en ‘Industrie’ geïntroduceerd. Daarnaast zijn er bodemkwaliteitsklassen ‘Wonen’ en ‘Industrie’ met bijbehorende maximale waarden.

In de terminologie van de Omgevingswet worden grond en bagger die aan de Achtergrondwaarden voldoen ingedeeld in de bodemkwaliteitsklasse Landbouw/natuur. Vooruitlopend hierop wordt in dit rapport ook de term bodemkwaliteitsklasse Landbouw/natuur gehanteerd.

Indeling in bodemkwaliteitsklassen

Voor toepassingen op de landbodem gelden derhalve de volgende normen:

• -

  Achtergrondwaarde (AW)

• -

  Maximale waarden voor wonen (MaxWONEN)

• -

  Maximale waarden voor industrie (MaxINDUSTRIE)

Deze normen zijn voor de verschillende stoffen vastgelegd in Bijlage B van de Regeling bodemkwaliteit.

Onder de Omgevingswet worden deze normen in de Regeling bodemkwaliteit 2022 (Rbk 2022) als volgt aangeduid:

• -

  kwaliteitseis voor kwaliteitsklasse ‘landbouw/natuur’

• -

  kwaliteitseis voor kwaliteitsklasse ‘wonen’

• -

  kwaliteitseis voor kwaliteitsklasse ‘industrie’

Getalsmatig bevat bijlage B van de Rbk 2022 geen wijzigingen die relevant zijn voor de bodemkwaliteits-kaart van de landbodem.

Voor de meeste stoffen is MaxINDUSTRIE gelijk aan de interventiewaarde. Met name voor veel organische verbindingen waaronder minerale olie, PCB’s en diverse bestrijdingsmiddelen is MaxINDUSTRIE lager dan de interventiewaarde.

Conform de Regeling bodemkwaliteit zijn de rekenkundig gemiddeldes van de verschillende zones in deze bodemkwaliteitskaart getoetst aan de Achtergrondwaarde, MaxWONEN en MaxINDUSTRIE. Op basis van deze toetsing zijn de zones ingedeeld in de kwaliteitsklasse ‘landbouw/natuur’, ‘wonen’ of ‘industrie’. Voor het samenvoegen van verschillende deelgebieden tot dezelfde zone is deze klasse-indeling ook bepalend.

Toetsingsregels

In de Regeling bodemkwaliteit zijn voor de Achtergrondwaarden en de ‘Maximale waarden voor wonen’ (MaxWONEN) toetsingsregels opgenomen, waarbij een beperkt aantal stoffen in geringe mate de norm mag overschrijden. Deze toetsingsregels zijn afhankelijk gesteld van het aantal geanalyseerde stoffen. Voor de ‘Maximale waarde voor industrie’ (MaxINDUSTRIE) geldt geen toetsingsregel.

De toetsingsregel voor de Achtergrondwaarde geldt zowel voor de ontvangende bodem als voor de toe te passen grond.

Toetsingsregel voor de Achtergrondwaarde (bij 7 t/m 15 parameters)1:

Maximaal 2 parameters mogen hoger zijn dan de Achtergrondwaarde, mits niet hoger dan 2 x Achtergrondwaarde en niet hoger dan MaxWONEN

Grond voldoet aan de Achtergrondwaarde wanneer de grond voldoet aan voornoemde toetsingsregel.

De toetsingsregel voor MaxWONEN geldt alleen voor de beoordeling van de ontvangende bodem en mag niet worden toegepast om de kwaliteit van een partij hergebruiksgrond te bepalen.

Toetsingsregel voor MaxWONEN (bij 7 t/m 15 parameters):

Maximaal 2 parameters mogen hoger zijn dan MaxWONEN, mits niet hoger dan MaxWONEN + Achtergrondwaarde en niet hoger dan MaxINDUSTRIE

De toetsingsregels gelden ook bij de classificatie van zones in een bodemkwaliteitskaart.

2.3 Generiek en gebiedsspecifiek beleid uit Besluit bodemkwaliteit

Het Besluit bodemkwaliteit maakt voor het hergebruiksbeleid onderscheid tussen:

• -

  Generiek beleid

• -

  Gebiedsspecifiek beleid

Generiek beleid

In het Besluit bodemkwaliteit is het beleid voor het toepassen van grond en bagger afhankelijk gesteld van zowel de bodemkwaliteitsklasse als de bodemfunctieklasse van de ontvangende bodem. De strengste is daarbij (in het generieke beleid) maatgevend:

* Het Besluit bodemkwaliteit kent strikt genomen alleen de bodemfunctieklassen Wonen en Industrie. De terminologie onder de Omgevingswet bevat tevens de bodemfunctieklasse Landbouw/natuur.

Voorbeeld 1:

Wanneer de bodemkwaliteit van een industrieterrein voldoet aan kwaliteitsklasse Landbouw/natuur, dan geldt als toepassingseis dat de toe te passen grond aan de Achtergrondwaarde dient te voldoen.

Voorbeeld 2:

Wanneer de bodemkwaliteit van een oud stadscentrum niet voldoet aan MaxWONEN, (maar bijv. wel aan MaxINDUSTRIE), dan geldt als toepassingseis MaxWONEN.

Bodemfunctiekaart en generieke toepassingskaart

De bodemfunctieklassen zijn vastgelegd in de bodemfunctiekaart2. Deze is opgenomen in bijlage 14 van voorliggend rapport en vervangt de bodemfunctieklassenkaart zoals die was opgenomen in bijlage 5 van de bodemkwaliteitskaart uit 2019 (lit. 11).

Ten opzichte van de kaart uit 2019 zijn de volgende aanpassingen doorgevoerd:

• -

  ontwikkelingslocatie Stationstuinen: industrie → wonen

• -

  gedeelte Ziedewijdsedijk bij de Zuidpolder: wonen → landbouw/natuur (parallel aan aanpassing deelgebied BWL06)

• -

  ontwikkelingslocatie Parq Waal aan de Noldijk: landbouw/natuur → wonen (valt samen met aanpassing deelgebied BWL04)

• -

  kleine aanpassing bij Noldijk 134: landbouw/natuur → wonen (parallel aan aanpassing deelgebied BWL04)

De toepassingskaart volgens generiek beleid, gebaseerd op de combinatie van de bodemkwaliteitskaart en de bodemfunctiekaart, is opgenomen in bijlage 15A (bovengrond, 0-0,5 m-mv) en 15B (ondergrond, 0,5-2,0 m-mv).

Gebiedsspecifiek beleid

Binnen bepaalde grenzen en randvoorwaarden mogen gemeenten besluiten om af te wijken van het ‘generieke beleid’ en voor een deel van hun grondgebied een strenger of juist minder streng beleid voeren. De gemeenteraad stelt dan ‘Lokale Maximale Waarden’ (LMW) vast. In dat geval spreekt het Besluit bodemkwaliteit van ‘gebiedsspecifiek beleid’.

Onder de Omgevingswet wordt de terminologie als volgt:

Lokale maximale waarden → Lokale waarden

Gebiedsspecifiek beleid → Maatwerkregels

2.4 Handelingskader voor PFAS

Op 8 juli 2019 heeft de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat een Kamerbrief verstuurd met het ‘Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie’, gevolgd door geactualiseerde versies d.d. 29 november 2019 en 2 juli 2020.

Op 13 december 2021 heeft de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat een nieuwe versie van het Handelingskader PFAS3 aan de Tweede Kamer toegezonden (lit. 12).

Volgens het tijdelijk handelingskader moeten initiatiefnemers, tot duidelijk is of er onbelaste gebieden in Nederland zijn, in het kader van de zorgplicht het gehalte aan PFAS meten in te verzetten grond en baggerspecie, die uit land- en waterbodem wordt ontgraven.

Eind juni 2020 heeft het RIVM het onderzoek naar de landelijke achtergrondwaarden van PFAS in de Nederlandse bodem afgerond (lit. 13). Deze zijn als definitieve achtergrondwaarden opgenomen in een nieuwe versie van het tijdelijk handelingskader PFAS (lit. 14), dat op 3 juli 2020 door de Staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat is toegezonden aan de Tweede Kamer.

Deze definitieve landelijke achtergrondwaarden zijn als volgt:

• -

  PFOA (som lineair + vertakt): 1,9 μg/kgds

• -

  PFOS (som lineair + vertakt): 1,4 μg/kgds

De overige PFAS zijn in het onderzoek van het RIVM zelden boven de detectiegrens aangetoond. In het tijdelijk handelingskader is opgenomen dat voornoemde achtergrondwaarde van PFOS (1,4 μg/kgds) ook als toepassingswaarde kan gelden voor de overige PFAS.

Voor de bodemkwaliteits- en bodemfunctieklassen wonen en industrie vermeldt het tijdelijk handelingskader de volgende toepassingswaarden (ook wel aangeduid als de 3/7/3/3 waarden):

• -

  voor alle individuele PFAS: 3 μg/kgds. met uitzondering van PFOA

• -

  voor PFOA: 7 μg/kgds

Verder bevat het tijdelijk handelingskader voorlopige toepassingswaarden voor een aantal andere situaties.

Aanvankelijk was in het tijdelijk handelingskader4 opgenomen, dat deze 3/7/3/3 waarden gelden voor toepassingen op de landbodem boven grondwaterniveau (tot ten hoogste 1 meter onder het maaiveld bij gebieden met een hoge grondwaterstand).

In versie december 2021 van het handelingskader is het onderscheid boven en onder grondwaterniveau niet meer opgenomen. Voor het overige bevat het handelingskader van december 2021 – ten opzichte van de voorgaande versie d.d. 2 juli 2020 - geen inhoudelijke wijzigingen die relevant zijn voor toepassingen op de landbodem.

Het handelingskader voor PFAS en de hierin opgenomen toepassingswaarden waaronder de achtergrondwaarden hebben echter nog niet de formele status van regelgeving. Dit is pas het geval na opname van deze achtergrondwaarden en overige toetsingswaarden in bijlage B van de Regeling bodemkwaliteit en bekendmaking hiervan in de Staatscourant.

Volgens de begeleidende Kamerbrief wordt op basis van de versie uit december 2021 van het Handelingkader voor PFAS het traject van deze wettelijk verankering gestart.

3.1 Voorgaande bodemkwaliteitskaarten als basis

De bodemkwaliteitskaart is opgesteld conform de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten (lit. 5).

In enkele situaties wordt niet voldaan aan het minimum van 20 waarnemingen per zone. Bij de toelichting op de zonering in paragraaf 6.2 wordt dit nader gemotiveerd.

In een bodemkwaliteitskaart wordt een gebied ingedeeld in één of meer zones met een milieu-hygiënisch vergelijkbare algemene bodemkwaliteit. Gebieden met eenzelfde historie hebben in het algemeen een vergelijkbare diffuse bodemkwaliteit. De indeling in zones is dus gebaseerd op de interpretatie van meetgegevens (analyseresultaten uit bodemonderzoeken) in combinatie met algemene historische gegevens (onderscheidende kenmerken) van het gebied. De zones zijn geclassificeerd door per stof een aantal statistische kengetallen te berekenen.

Sinds de jaren 90 zijn verschillende bodemkwaliteitskaarten van de gemeente Barendrecht gemaakt, voortbouwend op de zone-indeling uit voorgaande versies. Daarbij is niet altijd het achterliggende verhaal over deze indeling o.b.v. onderscheidende kenmerken volledig overgenomen.

Ook voorliggende actualisatie in 2023 bouwt voort op de voorgaande bodemkwaliteitskaarten.

Verder is de afzonderlijke bodemkwaliteitskaart voor PFAS uit 2020 (lit. 2) geïntegreerd in voorliggend rapport.

Voorgaande bodemkwaliteitskaarten

In 1997 is op basis van toenmalig provinciaal beleid een bodemkwaliteitskaart gemaakt voor de VINEX-locatie Carnisselande (lit. 15). Dat rapport bevat historische informatie waarvan een deel is overgenomen in hoofdstuk 4. In 1997 is de begrenzing van de lintbebouwing langs de Voordijk westelijk van de A29 voor het eerst ingetekend. Vervolgens is die begrenzing tussen de Carnisseweg en Smitshoek vrijwel ongewijzigd overgenomen in de volgende bodemkwaliteitskaarten t/m 2019.

In 2002 is een bodemkwaliteitskaart voor het hele bebouwde gebied van de gemeente gemaakt (lit. 16). De rapportage daarvan is niet meer teruggevonden. Voor het buitengebied van IJsselmonde was destijds een bodemkwaliteitskaart gemaakt in opdracht van de Dienst Landelijk Gebied (DLG) (lit. 17), die bestuurlijk werd vastgesteld door de provincie Zuid-Holland. Voornoemde bodemkwaliteitskaart van het buitengebied bevat geen aanvullende informatie die nog relevant is voor de huidige bodemkwaliteits-kaart.

In 2006 is een nieuwe bodemkwaliteitskaart van de hele gemeente gemaakt (lit. 18), waarbij een aantal vergelijkbare zones uit de voorgaande bodemkwaliteitskaart is samengevoegd. Daarbij zijn aparte zones gemaakt met woonwijken, bedrijfsterreinen en buitengebied. Voor de beschrijving van de historie werd verwezen naar de rapportages van voorgaande bodemkwaliteitskaarten.

In 2014 is een regionale bodemkwaliteitskaart gemaakt samen met de gemeente Ridderkerk (lit. 19). In die bodemkwaliteitskaart zijn beide gemeenten ingedeeld in een aantal deelgebieden op basis van enerzijds de ouderdom van de bebouwing en anderzijds het onderscheid in bodemfuncties.

In Barendrecht zijn dit deelgebieden beginnend met:

• -

  BA (bodemfunctieklasse landbouw/natuur)

• -

  BI (bodemfunctieklasse industrie)

• -

  BW (bodemfunctieklasse wonen)

• -

  BWL (lintbebouwingen)

Ridderkerk heeft vergelijkbare deelgebieden beginnend met RA, RI, RW en RWL.

De deelgebieden uit de beide gemeenten zijn in 2014 samengevoegd tot 8 zones. Verder is in de nota bodembeheer (lit. 1, lit. 20) een deel van Nieuw Reijerwaard aangemerkt als zone 9. In de zones 1 t/m 6 zijn deelgebieden samengevoegd uit zowel de gemeente Barendrecht als de gemeente Ridderkerk. De zones 7, 8 en 9 zijn alleen van toepassing in de gemeente Ridderkerk. In de bodemkwaliteitskaart uit 2014 zijn alleen analysegegevens meegerekend uit rapporten die zijn gerapporteerd vanaf 1 januari 1993.

In 2019 is de bodemkwaliteitskaart geëvalueerd in afzonderlijke rapporten voor de gemeente Barendrecht (lit. 11) en Ridderkerk (lit. 21). Dit betrof vooral een tussentijdse controle van de dataset: welke gegevens zijn er nieuw bijgekomen sinds het opstellen van de bodemkwaliteitskaart uit 2014 en in hoeverre bevestigen deze de classificatie van de zones.

Door een hernummering van de bodemrapporten in het bodeminformatiesysteem kon niet volledig worden herleid welke onderzoeken al beschikbaar waren bij het opstellen van de bodemkwaliteitskaart uit 2014. Wel was duidelijk dat voor Barendrecht geen gegevens waren gebruikt uit bodemonderzoeken die na 1 januari 2011 gerapporteerd waren (afgezien van het aanvullend bodemonderzoek dat in 2011 specifiek ten behoeve van de bodemkwaliteitskaart was uitgevoerd). Voor de evaluatie is daarom een selectie gemaakt van alleen de grondanalyses uit bodemonderzoeken die na 1 januari 2011 gerapporteerd zijn.

Bij de evaluatie in 2019 zijn de begrenzingen in de bodemkwaliteitskaart voor Barendrecht op enkele plaatsen aangepast (bij de Singel / Oude Haven en langs de 3e Barendrechtseweg ten zuiden van de Middeldijk). Verder is destijds de classificatie van de ondergrond van zone 4 gewijzigd van Achtergrond-waarde (klasse landbouw/natuur) naar klasse Wonen.

De spoorwegen en de rijkswegen A15 en A29 zijn door de jaren heen niet gezoneerd gelaten.

In de voorgaande bodemkwaliteitskaarten was het hele gebied langs de Oude Maas ten zuiden van de Achterzeedijk niet gezoneerd gelaten (ophooglagen met baggerspecie, buitendijks gebied).

Actualisatie voortbouwend op de voorgaande bodemkwaliteitskaarten

In voorliggende actualisatie is een volledig hoofdstuk over de (mogelijk) onderscheidende kenmerken opgenomen inclusief bijbehorende kaartbijlagen (hoofdstuk 4). Daarvoor is gekeken welke relevante informatie overgenomen kan worden uit voorgaande bodemkwaliteitskaarten. Alleen de bodemkwaliteitskaart van Carnisselande uit 1997 bevat bruikbare historische informatie, doordat de rapportage van de bodemkwaliteitskaart uit 2002 niet meer teruggevonden is.

Voor de zone-indeling zijn de deelgebieden en zones uit 2019 (en 2014) als startpunt genomen. De grenzen van de deelgebieden en zones zijn nagelopen, met name de deelgebieden met lintbebouwing, en op een aantal plaatsen aangescherpt op basis van:

• -

  oude kaarten;

• -

  digitale bestanden van de BAG, perceelgrenzen en watergangen;

• -

  onderzoeksresultaten uit bodemonderzoeken uit het bodeminformatiesysteem.

In de voorgaande bodemkwaliteitskaarten was het hele gebied langs de Oude Maas ten zuiden van de Achterzeedijk niet gezoneerd gelaten. Afhankelijk van de digitale beschikbaarheid van onderzoeks-gegevens is een deel van de ophooglagen met baggerspecie langs de Oude Maas in voorliggende actualisatie wel gezoneerd.

De gegevens zijn eerst per deelgebied afzonderlijk bekeken en vervolgens zijn de deelgebieden op basis van de bodemkwaliteitsklasse samengevoegd in een beperkter aantal zones. Voor enkele deelgebieden wijzigt de zone-indeling.

De naamgeving van de deelgebieden en zones is hetzelfde gelaten als in 2014 en 2019. Daarbij is het oude deelgebied BWL08 is opgesplitst in BWL08a t/m BWL08d. Verder is het oude deelgebied BW02 opgesplitst in BW02a en BW02b. De deelgebieden ten zuiden van de Achterzeedijk hadden nog geen codering in de voorgaande bodemkwaliteitskaarten en zijn verder genummerd als BA08 t/m BA12 en BI07.

De verantwoording van de dataset (herkomst van de gegevens en selectie van representatieve gegevens) is opgenomen in hoofdstuk 5. De bodemkwaliteitskaart is gebaseerd op de gegevens uit het bodem-informatiesysteem van de gemeente Barendrecht (ondergebracht bij de DCMR). Daarvoor heeft de gemeente eerst een inhaalslag uitgevoerd om de gegevens in het bodeminformatiesysteem te actualiseren. Aanvullend zijn de gegevens meegenomen uit het bodemonderzoek dat in 2011 specifiek ten behoeve van de bodemkwaliteitskaart is uitgevoerd.

De zone-indeling in de bodemkwaliteitskaart is toegelicht in hoofdstuk 6. Bepalend voor de zone-indeling zijn de bebouwingsgeschiedenis en de langs de Oude Maas aanwezige ophooglagen.

Lokale verontreinigingen

De Richtlijn bodemkwaliteitskaarten stelt expliciet, dat in de bodemkwaliteitskaart een kaartlaag moet worden opgenomen van bekende en verwachte lokale verontreinigingen. Hiervoor mag worden volstaan met een lijst gebaseerd op het landsdekkend beeld bodemkwaliteit (LDB).

De informatie over verdachte en verontreinigde locaties wordt bijgehouden in het bodem-informatiesysteem van de gemeente, ondergebracht bij de DCMR. Om deze reden is geen aparte lijst of kaart met deze locaties opgenomen in de rapportage van de bodemkwaliteitskaart. In plaats daarvan wordt verwezen naar het gemeentelijk bodeminformatiesysteem voor de meest actuele gegevens. De bodeminformatie is via internet raadpleegbaar op de website van de DCMR: http://dcmr.gisinternet.nl.

3.2 Stoffenpakket

In de Regeling bodemkwaliteit is vastgelegd, dat in een bodemkwaliteitskaart tenminste de stoffen worden opgenomen uit het standaardpakket uit de NEN5740 (lit. 6). Het huidige stoffenpakket bestaat uit: barium, cadmium, kobalt, koper, kwik, lood, molybdeen, nikkel, zink, som-PAK, minerale olie, som-PCB’s, lutum en organische stof. Onder de Omgevingswet is dit stoffenpakket opgenomen in bijlage J van de Regeling bodemkwaliteit 2022 als ‘standaardonderzoekspakket, variant A’.

De stoffen arseen en chroom zijn sinds 1 juli 2008 niet meer opgenomen in het standaard stoffenpakket voor verkennend bodemonderzoek. Formeel hoeven deze stoffen niet meer te worden opgenomen in de bodemkwaliteitskaart. Voor deze stoffen zijn wel veel gegevens beschikbaar. Volledigheidshalve zijn ook arseen en chroom opgenomen in de bodemkwaliteitskaart.

Voor PFAS is in 2020 een afzonderlijke bodemkwaliteitskaart van de gemeente Barendrecht opgesteld (lit. 2). Er zijn sindsdien weinig nieuwe gegevens voor PFAS bij gekomen. De bodemkwaliteitskaart PFAS is geïntegreerd in voorliggend rapport (zie paragraaf 6.3) met toevoeging van de nieuwe gegevens.

3.3 Berekening van statistische kengetallen

Op basis van de beschikbare analyseresultaten is voor elke zone een aantal statistische kengetallen berekend (diverse percentielwaarden, gemiddelde, lognormaal gemiddelde). Deze statistische kengetallen zijn opgenomen in bijlage 8 (NEN5740-parameters) en 10 (PFAS).

Een percentielwaarde is een statistische maat hoeveel procent van de waarnemingen onder een bepaalde waarde liggen. Zo is de 50-percentielwaarde oftewel de mediaan het getal waarbij de helft van de waarnemingen lager is en de helft van de waarnemingen hoger.

De 95-percentielwaarde voor een stof in een bepaalde zone is het getal waarbij in 95% van de representatieve monsters een lagere concentratie van die stof is gemeten. 5% van de representatieve monsters heeft in die zone een hogere concentratie dan de 95-percentielwaarde.

Voor het berekenen van percentielwaarden bestaan in de literatuur verschillende formules. In de Regeling bodemkwaliteit uit 2008 is voor de 95-percentielwaarde voorgeschreven op welke wijze deze dient te worden berekend. Deze berekeningswijze is gehanteerd voor alle percentielwaarden.

De kengetallen zijn apart berekend voor de bovengrond (0-0,5 m-mv) en voor de ondergrond (0,5-2,0 m-mv). Voor het berekenen van het gemiddelde en het lognormaal gemiddelde zijn meetwaarden lager dan de detectiegrens vervangen door 0,7 x detectiegrens.

Voor het onderscheid tussen boven- en ondergrond is uitgegaan van het volgende:

• -

  bovengrond = dieptetraject 0,0-0,5 m-mv; D1+D2 > 0 en D1+D2 <=1,0

• -

  ondergrond = dieptetraject 0,5-2,0 m-mv; D1+D2 >1,0 en D1+D2 <=4,0

D1 = bovenkant monster

D2 = onderkant monster

Deze dieptetrajecten sluiten aan bij de dieptetrajecten die meestal worden gehanteerd in verkennend bodemonderzoek. De ondergrondmonsters in de dataset bestaan voor de NEN5740-parameters voor een deel uit mengmonsters van het dieptetraject van circa 0,5 – 2,0 m-mv. Overigens zijn de diepte-trajecten 0,5 - 1,0 m-mv en 1,0 - 2,0 m-mv ook afzonderlijk doorgerekend. In het algemeen hebben voornoemde dieptetrajecten dezelfde classificatie als het dieptetraject 0,5 – 2,0 m-mv, met uitzondering van zone 7 (zie verder paragraaf 6.2.7).

De Achtergrondwaarden en de maximale waarden voor wonen en industrie zijn voor veel stoffen afhankelijk van het bodemtype (percentages lutum en organische stof). Om de getallen gemakkelijk met elkaar te kunnen vergelijken, zijn alle statistische kengetallen in bijlage 8 omgerekend naar standaardbodem (lutum=25%, humus=10%). Vermenigvuldiging van het kengetal met de waarde uit de kolom bodemtypecorrectie geeft het oorspronkelijke kengetal.

Minimum aantal waarnemingen per deelgebied / zone

Verschillende deelgebieden met dezelfde kwaliteitsklasse zijn samengevoegd tot een beperkter aantal zones.

De Richtlijn bodemkwaliteitskaarten schrijft voor, dat minimaal 3 waarnemingen beschikbaar dienen te zijn per niet-aaneengesloten deelgebied. In alle gezoneerde deelgebieden wordt hieraan voldaan.

Deelgebied BWL05 wordt bij Smitshoek doorsneden door de A15. In het gedeelte ten noorden van de A15 zijn alleen voor koper, lood en zink in zowel de boven- als ondergrond 3 waarnemingen beschikbaar. Deze gegevens bevestigen de zone-classificatie.

Verder schrijft de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten een minimum van 20 waarnemingen per zone voor.

Voor de stoffen barium, kobalt, molybdeen en PCB’s geldt een afwijkende regeling. Tot 1 juli 2008 werd bij bodemonderzoek niet standaard op deze stoffen geanalyseerd.

Bij minder dan 20 waarnemingen kobalt, molybdeen of PCB5 in een zone mag men zich volgens de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten baseren op de totale dataset van het bodembeheergebied, mits voor het totale bodembeheergebied minimaal 30 waarnemingen beschikbaar zijn.

Voor de vijf zones met de grootste oppervlakte zijn ook voor de ‘nieuwe’ stoffen minimaal 20 waarnemingen beschikbaar bij zowel de boven- als ondergrond. Deze vijf zones beslaan samen 94% van het gezoneerde gebied. In de kleinere overige zones is dit niet het geval. Voor deze zones is in paragraaf 6.4 gemotiveerd, dat de ‘nieuwe’ stoffen niet klassebepalend zijn en extra waarnemingen niet tot een wijziging van de zoneclassificatie leiden.

Zone 10 betreft de geluidswal A15 aan de noordkant van Carnisselande. Deze zone is gebaseerd op algemene informatie over de aanleg van deze geluidswal.

4.1 Mogelijk relevante onderscheidende kenmerken

Voor de indeling in zones zijn verschillende historische thema’s (mogelijk) van belang. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de volgende thema’s:

• -

  natuurlijke bodemopbouw (paragraaf 4.2)

• -

  bebouwingsgeschiedenis: ouderdom van woonwijken en bedrijfsterreinen (paragraaf 4.3)

• -

  ophooglagen (paragraaf 4.4)

• -

  de voormalige trambaan (paragraaf 4.5)

Kassen en boomgaarden hebben in Barendrecht een plaatselijk karakter en worden als uitzonderings-locatie beschouwd. In 1975 was 149 hectare van de oppervlakte van de gemeente in gebruik voor glastuinbouw (lit. 22). In bestemmingsplannen in de jaren 70 is grootschalige glastuinbouw uit landschappelijke overwegingen tegengegaan door vast te leggen dat per gebiedsdeel maximaal 5% van het oppervlak in gebruik mocht zijn door kassen.

Met name ter plaatse van kassen en boomgaarden uit de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw kunnen verhoogde gehalten in de bodem voorkomen. In boomgaarden uit die periode worden in het algemeen verhoogde gehalten DDT gemeten. Bij oude kassen gaat het bijvoorbeeld om kwik, zink of drins.

4.2 Geologie en bodemopbouw

Als achtergrondinformatie wordt in deze paragraaf de geologische ontwikkeling van West Nederland tijdens het Holoceen samengevat. Voor de specifieke situatie in Barendrecht is het GeoTop-model van TNO geraadpleegd. Verder is informatie overgenomen uit de bodemkwaliteitskaart die in 1997 voor Carnisselande is opgesteld (lit. 15).

Het GeoTOP-model is een 3-dimensionaal model waarin op termijn de ondergrond van heel Nederland wordt opgenomen tot een diepte van 30 à 50 meter (lit. 23 en 24). In het GeoTOP-model wordt de ondergrond gemodelleerd in blokken (‘voxels’) van 100 meter x 100 meter x 50 cm. Het model kan worden geraadpleegd via het DINO-loket (www.dinoloket.nl) in de vorm van kaarten en doorsneden.

Geologische ontwikkeling van West Nederland in het Holoceen

Aan het eind van de laatste IJstijd (ca. 10.000 jaar geleden) begon het jongste geologische tijdperk, het Holoceen. De kustlijn lag toen westelijker dan tegenwoordig en West Nederland was een koude toendra. Gedurende het Holoceen steeg de temperatuur op aarde en steeg de zeespiegel als gevolg van het afsmelten van de ijskappen. In het begin van het Holoceen ontstond langs de toenmalige kust een kwelzone, waar zich veen ging vormen.

Deze veenlaag, het Basisveen, werd door het verder stijgende zeespiegelniveau overstroomd. Vervolgens werden in West Nederland zand en klei afgezet. In het verleden werden de afzettingen die in die periode door de zee werden afgezet aangeduid als de Afzettingen van Calais (een nog oudere term is ‘oude zeeklei’). Tegenwoordig vallen deze onder het Laagpakket van Wormer (lit. 25). In Barendrecht werd in deze periode eerst een laag rivierafzettingen gevormd die tegenwoordig wordt aangeduid als de Formatie van Echteld (oudere termen zijn Betuweformatie en ‘oude rivierklei’). Vervolgens werden door verdere zeespiegelstijging in Barendtecht mariene afzettingen neergelegd uit het Laagpakket van Wormer.

Vanaf circa 5000 jaar geleden ontstonden langs de Nederlandse kust strandwallen, die tegenwoordig tot het Laagpakket van Schoorl worden gerekend. Achter de strandwallen ontstond een slecht ontwaterd, moerassig gebied. In dit moerassige gebied werd een veenlaag gevormd, het zogenaamde Hollandveen. Deze veenlaag is in de gemeente Barendrecht één tot enkele meters onder het maaiveld terug te vinden.

Langs de kust raakte het veengebied achter de strandwallen weer overstroomd door de zee. De bovengrond bestaat vrijwel overal in de gemeente uit afzettingen die in de afgelopen 2000 jaar door de zee zijn afgezet (Laagpakket van Walcheren; oudere benamingen zijn Afzettingen van Duinkerke of nog ouder ‘jonge zeeklei’). In het oosten van de gemeente is de overgang naar het gebied met alleen rivierafzettingen onder en boven het Hollandveen.

Plaatselijk bevinden zich rivierduinen in de ondergrond die gevormd zijn aan het eind van de laatste IJstijd.

Bodemopbouw in de gemeente Barendrecht

Bijlage 2 bevat de gegeneraliseerde bodemopbouw van de bovenste 120 cm in de gemeente Barendrecht op basis van de Stiboka-bodemkaart (lit. 26). De vlakken in de kaart zijn overgenomen uit de basisregistratie ondergrond (BRO). De bovengrond in de gemeente bestaat in het algemeen uit zavel of klei.

In de dertiende eeuw bevond zich een nederzetting Barendrecht binnen de bedijking van de Riederwaard. Het gebied raakte echter overstroomd in 1373. In de erop volgende eeuwen is het grondgebied van de gemente Barendrecht vervolgens polder voor polder ingepolderd: de polder Binnenland in 1483, de polder Buitenland in 1555 en de Zuidpolder in 1650. Bij de overstroming van 1373 ontstond de getijdekreek Koedoot. In 1580 is deze afgedamd en bleef een kreekrug in het landschap achter.

De bedijkingsgeschiedenis komt goed tot uiting in de bodemkaart. Bij een nieuwe bedijking was in het gebied het dichtst bij de oude dijk zwaardere klei afgezet terwijl de bovengrond het verst van de oude dijk af uit lichtere zavel bestond.

Archeologische waarden

De gemeente Barendrecht beschikt over beleid voor archeologie (lit. 27) en een archeologische waardenkaart. De acheologische waardenkaart is ter informatie opgenomen in bijlage 3 (ongewijzigd overgenomen uit de bodemkwaliteitskaart uit 2014).

4.3 Ouderdom van de bebouwing

Een belangrijk onderscheidend kenmerk voor de zone-indeling vormt de ouderdom van woonwijken en bedrijfsterreinen. Naarmate wijken ouder zijn, is er een grotere kans op diffuse verontreiniging als gevolg van menselijk handelen. Oude dorpskernen en stadscentra zijn in het algemeen diffuus verontreinigd met koper, lood, zink en PAK. Bij sloop en nieuwbouw in het kader van stadsontwikkeling is de eerste (oudste) bebouwing maatgevend. Zo loopt de begrenzing van het oude dorp over de Schaatsbaan heen, omdat hier voor de aanleg van de Schaatsbaan in 1970 oude bebouwing gesloopt is.

In bijlage 4 is de bebouwingsgeschiedenis ingedeeld in de volgende periodes:

• -

  < 1945

• -

  1945 – 1970

• -

  1970 – 1990

• -

  1990 – heden

Daarbij is onderscheid gemaakt tussen woonwijken en bedrijfsterreinen. Bij de bedrijfsterreinen is rekening gehouden met de begrenzingen uit de bodemfunctiekaart.

Voor deze kaart is gebruik gemaakt van oude topografische kaarten (raadpleegbaar op www.topotijdreis.nl) en de BAG. In de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) is per bouwwerk een bouwjaar opgenomen. De BAG is als GIS-bestand openbaar beschikbaar via internet.

Specifiek zijn de begrenzingen van de deelgebieden met lintbebouwing (de BWL-deelgebieden) uit de voorgaande bodemkwaliteitskaart nagelopen. Daarbij is met name de begrenzing aangescherpt voor de volgende deelgebieden:

• -

  BWL05 (Voordijk westelijk van A29, inclusief Smitshoek. Daarbij is ook het gesloopte deel van Smitshoek noordelijk van de A15 opgenomen in het deelgebied);

• -

  BWL06 (Ziedewijdsedijk: gedeelte bij de Zuidpolder dat altijd onbebouwd was uit de lintbebouwing gehaald);

• -

  BWL07 (Middeldijk);

• -

  BWL08a (Voordijk oostelijk van A29).

4.4 Ophooglagen

Op een aantal plaatsen is de bodem in de vorige eeuw opgehoogd. Deze ophooglagen zijn weergegeven in bijlage 5 (inclusief 2 stortplaatsen). De ophooglagen betreffen met name ophogingen met bagger-specie langs de Oude Maas6.

Een belangrijke informatiebron over deze baggerspecieloswallen vormt het bijzonder inventariserend onderzoek (BIO) dat de DCMR in 1987 heeft uitgevoerd (lit. 28). Daarnaast zijn voor deze paragraaf oude topografische kaarten geraadpleegd.

Verder zijn in bijlage 5 enkele geluidswallen opgenomen:

• -

  de geluidswal tussen de A29 en de wijk Nieuweland;

• -

  de geluidswal A15 die vanaf het begin van de eeuw is aangelegd aan de noordkant van Carnisselande.

De nummers tussen vierkante haken verwijzen naar de nummers in de kaart in bijlage 5.

[1] Portlandse zeedijk (Carnisse Grienden)

Deze ophooglaag bevindt zich op de grens met de gemeente Albrandswaard. Volgens een oude topografische kaart was in het Barendrechtse deel een gedeelte voor de tweede wereldoorlog al opgehoogd. In het Rhoonse deel is op de topografische kaart uit 1963 voor het eerst een ophoging zichtbaar.

Het BIO uit 1987 vermeldt voor deze locatie ophoging door Rijkswaterstaat in de periode 1960-1970 met materiaal dat uit de rivier afkomstig is. Verder vermeldt het BIO:

Waarschijnlijk grotendeels weer ontgraven in zestiger jaren (…) Ter plaatse bevond zich een kleine loswal, die fungeerde als "overloop" (of bezinkbassin?) voor de Jan Gerritsepolder-west. Het westelijke deel zou nooit opgespoten zijn wel werd hier een jachthaventje aangelegd. In circa 1973 werd de loswal ontgraven en het haventje uitgebaggerd.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 17

[2] Jan Gerritsepolder West (met Gaatkensbult)

Het BIO uit 1987 vermeldt voor deze locatie ophoging door Rijkswaterstaat in de periode 1965-1985 met materiaal afkomstig uit de Nieuwe Maas, Hollandsche IJssel en Oude Maas. Op topografische kaarten is te zien dat in de jaren 60 begonnen is met het oostelijke deel. Hierin is vervolgens het bouwdok voor tunnelelementen gegraven.

Het BIO vermeldt verder:

Een strook van 50 meter aan de noordzijde van de loswal fungeert als hoogwaterkering. Tijdens de laatste dijkverzwaring werd hier zand opgereden en afgedekt met ca een meter klei (mogelijk baggerspecie). Grond uit bouwdok is elders langs snelwegen ln de regio gebruikt. De oostelijke helft van het depot was aanvankelijk in gebruik als gronddepot. In het midden van de locatie hebben stortingen plaatsgevonden (meldingsonderzoek DCMR gaande, projectnr 324126). Een deel van de locatie die tot 1987 nog in gebruik was, wordt conform de Hinderwetvergunning afgedekt met schone grond.

Bij de aanleg van de VINEX-wijk Carnisselande en Portland in de gemeente Albrandswaard begin deze eeuw is hier een heuvel aangelegd met grond die vrij kwam bij het graven van waterpartijen in het gebied, met name het graven van de Gaatkensplas. Deze heuvel heeft verschillende namen: Gaatkensbult, Oude Maasheuvel of Jan Gerritseheuvel.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 14

[3] Jan Gerritsepolder Oost

Het BIO uit 1987 vermeldt voor deze locatie als tijdvak 1966 – 1983 en als herkomst van het materiaal de Oude Maas en de Hollandse IJssel. De eerste laag is opgespoten door de gemeente Rotterdam, de latere lagen door Rijkswaterstaat. Verder vermeldt het BIO:

Deze loswal wordt als gronddepot gebruikt, dat wil zeggen opgespoten zandige specie wordt ontgraven ten behoeve van civiele werkzaamheden in de regio. Rijkswaterstaat heeft dit depot als buffervoorraad achter de hand.

Er zijn opnieuw spuitkades aangelegd ln 1986 ten einde zandige specie op te spuiten t.b.v. civielwerk (gronddepot).

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 15

[4] en [5] Vredepolder

Aan de zuidkant van de Vredepolder [4] is al een ophoging zichtbaar op een topografische kaart uit het eind van de jaren 30. Dit zuidelijke deel wordt niet beschreven in het BIO uit 1987.

Het recreatieterrein Vredepolder [5] is eind jaren 70 aangelegd en volgens oude topografische kaarten was de Vredepolder daarvoor nog niet opgehoogd. Bij die aanleg zijn ook vaten met afval waargenomen. Het BIO uit 1987 vermeldt stortingen van onder andere afval, puin, hout, groente- en fruitafval.

Het BIO uit 1987 vermeldt als herkomst van het materiaal stadhavens Rotterdam, waaronder Chemiehaven, St. Laurentshaven, 1e , 2e en 3e Petroleumhaven. Verder vermeldt het BIO:

Ter plaatse was buitendijks grasland aanwezig. Voor de opspuitingen begonnen werd ontkleid. Conform de opspuitvergunning bestaat de laatste laag uit relatief zondige specie. Direct ten westen van de loswal werd niet opgespoten vanwege de aanwezigheid van een pijpleidingenstraat. In de zuidelijke strook hebben stortingen plaatsgevonden, volgens meldingen aangevoerd met tankwagens.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 13

[6] en [7] Ophooglaag ten oosten van de voormalige Barendrechtse Brug

Deze ophooglaag wordt niet beschreven in het BIO uit 1987. Het grootste deel van de ophoging [6] is al zichtbaar op een topografische kaart uit het eind van de jaren 30. Op die vooroorlogse kaart is op deze locatie al een fabriek zichtbaar, de Velo wasmachinefabriek (volgens de website velobeheer.nl hier gevestigd vanaf 1926). De zuidwesthoek van het gebied [7] is volgens topografische kaarten in de jaren 70 opgehoogd.

[8] en [9] Spuiveld

Het grootste deel van dit gebied [8] is al opgehoogd voor de tweede wereldoorlog (en mogelijk later verder opgehoogd). Het resterende deel [9] is volgens topografische kaarten in de jaren 60 opgehoogd. Sinds het begin van de jaren 70 is het gebied in gebruik als recreatiegebied. Het BIO uit 1987 vermeldt ophoging door Rijkswaterstaat met als tijdvak 1930-1968 en als herkomst Stadshavens Rotterdam, Wilton Schiedam en nieuw werk vrijgekomen bij aanleg havens.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 12

[10] en [11] Het Kleine Veld

Onderstaande informatie is afkomstig uit een bodemonderzoek van de DCMR uit 1988 (lit. 29).

Tot begin jaren 60 was deze locatie een buitendijks gebied, dat toen gedeeltelijk ontgraven werd in verband met de verhoging en verzwaring van de Achterzeedijk. Tot 1963 heeft kleiwinning over een dikte van ongeveer 1 meter plaatsgevonden. Tussen 1965 en 1966 is het hele gebied opgespoten met havenslib uit o.a. de Wiltonhaven Schiedam, de Vulcaanhaven, de Eemhaven en de Prinses Beatrixhaven.

In het oostelijke deel is vervolgens bedrijfsafval van onbekende samenstelling en puin gestort. Vanaf de jaren 60 tot circa 1980 hebben stortingen plaatsgevonden.

In de periode 1971-1973 heeft een nieuwe opspuiting plaatsgevonden met slib uit het Zwijndrechts havengebied. In 1976 is het westelijke deel van Het Kleine Veld ingericht als caravanterrein en camping.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 11

[12] Noldijk

In het BIO uit 1987 wordt deze locatie aangeduid als Noldijk (BEMO-terrein). Volgens het BIO heeft aannemingsbedrijf Monshouwer hier in de periode 1965-1984 bagger uit het Waaltje opgebracht.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 16

[13] Boezemweg

Het vlak van deze ophoging is overgenomen uit het BIO uit 1987, maar het BIO bevat geen nadere gegevens. Ook in de Stiboka-bodemkaart (lit. 26) is hier een ophoging ingetekend. Vermoedelijk betreft het hier enkel het talud van het vroegere tramviaduct over de spoorlijn heen. De grond voor dat talud was ter plekke ontgraven uit de naastgelegen ‘Tramput’.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 16

[14] Wegberm A15

Het BIO uit 1987 vermeldt dat in de periode 1968-1972 door Rijkswaterstaat vrijgekomen specie uit het tunnelbouwdok in de Jan Gerritsepolder West werd toegepast in de wegbermen van de A15. Het BIO vermeldt hierover:

Na modellering van het wegtalud werd een teeltaardelaag aangebracht van circa 30 cm dikte; het betreft onderhoudsbaggerspecie die na rijping werd ontgraven in de Jan Gerritsepolder-west.

Nummering van deze ophooglaag in BIO 1987: 18

[15] Geluidswal A15 noordkant Carnisselande

Aan de noordkant van de wijk Carnisselande is vanaf het begin van de eeuw een geluidswal aangelegd. De kern van de geluidswal is aangelegd onder de toenmalige regelgeving van het Bouwstoffenbesluit. De afdeklaag boven het folie is aangebracht onder de regelgeving van het Besluit bodemkwaliteit, waarbij als toepassingsnorm klasse Wonen gold. De afdeklaag boven het folie heeft een dikte van 1 meter. Veel grond uit de afdeklaag is afkomstig uit Carnisselande, o.a. is grond die vrij kwam bij het graven van de Gaatkensplas tevens naar deze geluidswal gegaan.

[16] Geluidswal ten oosten van de A29

Tussen de wijk Nieuweland en de A29 ligt eveneens een geluidswal. Deze geluidswal is in 1993-1994 aangelegd en heeft een kern van verbrandingsslakken afkomstig van de NV Afvalverwerking Rijnmond (AVR). Deze kern is afgedekt met een 25 cm dikke laag bentoniet met daarboven eerst een grove zandlaag (0,25 meter) en vervolgens een afdeklaag van grond afkomstig uit de directe omgeving (0,75 meter).

[17] Stortplaats tussen Middeldijk en Kilweg

Onderstaande informatie is afkomstig uit een nader bodemonderzoek uit 1987 (lit. 30).

Ten behoeve van de aanleg van de trambaan tussen Rotterdam en Numansdorp is plaatselijk grond afgegraven tot een diepte van circa 3 m-mv. De op deze wijze ontstane zogenaamde “tramput” bestreek een oppervlakte van circa 10.000 m2 en bestond tot 1953 uit een open waterpartij. In de loop van dat jaar is de “tramput” in gebruik genomen als stortplaats. Tot 1975 is op deze stortplaats huisvuil gestort. Het stort werd tevens iedere zaterdag opengesteld voor particulieren.

Een gedeelte van de stortplaats werd in 1987 nog steeds gebruikt voor de afvoer van riool- en kolkenslib. Ook werd op deze plaats tot 1980 de inhoud van beerputten gestort.

4.5 Voormalige trambaan

Ter informatie is in bijlage 5 tevens de ligging van de voormalige trambanen weergegeven. Ter plaatse van deze vroegere trambanen worden soms verhoogde PAK-gehalten aangetroffen.

Onderstaande informatie is gebaseerd op de website educatief.historischbarendrecht.nl.

Vanaf 1898 liep een trambaan vanaf Rotterdam over de Barendrechtse brug naar de Hoeksche Waard. Via deze trambaan werden zowel personen als landbouwproducten vervoerd. Het personenvervoer werd beëindigd in 1956 en het goederenvervoer in 1957. Vervolgens is op het oude tramtracé het Provinciaal Rijwielpad aangelegd (tegenwoordig aangeduid als Provinciaal Fietspad).

In 1904 werd een zijlijn geopend die via Rijsoord naar Zwijndrecht liep. Deze zijlijn liep langs de zuidkant van de Middeldijk en ging vervolgens met een viaduct over de gewone spoorlijn heen, op de plek waar nu de Boezemweg onder het spoor door gaat. Tot 1941 werden via deze zijlijn personen en goederen vervoerd. In 1944 is de brug over de spoorlijn bij een bombardement vernietigd.

De grond voor de taluds van de brug over de spoorlijn was afkomstig uit de ter plekke gegraven ‘Tramput’ die later dienst deed als zwembad.

5.1 Herkomst gegevens

5.2 Representatieve gegevens voor de bodemkwaliteitskaart

Controle op vreemde invoerwaarden

Op de dataset is een aantal controles uitgevoerd. Een aantal vreemde of ontbrekende invoerwaarden is gecontroleerd op basis van het desbetreffende bodemrapport. Op basis daarvan is een aantal gegevens in de dataset gecorrigeerd of aangevuld.

De recentere bodemonderzoeken zijn als pdf-bestand op te vragen op de website ‘Omgeving in kaart’ van de DCMR. Een aantal oudere bodemrapporten kon niet worden teruggevonden in het archief. Enkele monsters uit die oudere rapporten zijn niet meegerekend, omdat zeer waarschijnlijk sprake is van een invoerfout (bijvoorbeeld wanneer voor zink <0,1 mg/kds is ingevoerd).

Monsters die alleen zijn geanalyseerd op minerale olie

De dataset bevat een aantal monsters die alleen op minerale olie en niet op andere stoffen geanalyseerd zijn. Regelmatig betreft dit analyses van lokale olieverontreinigingen. In ieder geval betreft dit nagenoeg altijd analyses van monsters die zijn genomen op plaatsen die verdacht zijn voor verontreiniging met minerale olie. Om deze reden is er op voorhand voor gekozen om geen van deze monsters mee te nemen, ongeacht of het een mengmonster of separaat monster betreft en ongeacht de gemeten concentratie.

Onderzoekstype

Analyseresultaten uit onderzoekstypen die gerelateerd zijn aan saneringen zijn op voorhand uitgesloten van de bodemkwaliteitskaart (saneringsonderzoeken, saneringsplannen,, saneringsevaluaties, BUS-meldingen). Verder zijn gegevens van waterbodemonderzoeken uit de dataset gefilterd.

De analyseresultaten waarop de statistische kengetallen uit bijlage 8 zijn gebaseerd zijn voor het overgrote deel afkomstig uit verkennende bodemonderzoeken (ca. 80% van de data). Het resterende deel van de gegevens is vooral afkomstig uit partijkeuringen, indicatief onderzoek, oriënterend onderzoek en nul- of eindsituatieonderzoek.

Het bodeminformatiesysteem bevat verder analyseresultaten afkomstig uit nader onderzoeken. Nader onderzoeken zijn in sommige gevallen bruikbaar voor de bodemkwaliteitskaart, bijvoorbeeld als het onderzoek in feite de diffuse verontreiniging van een zone betreft (metalen in vooroorlogse bebouwing en lintbebouwing die niet aan een duidelijke historische bron zijn te relateren, nader onderzoeken in de ophooglagen langs de Oude Maas). In andere gevallen zijn nader onderzoeken niet bruikbaar, omdat het duidelijk om een lokale verontreiniging gaat, verklaard door een puntbron van historische activiteiten of de aanwezigheid van bodemvreemd materiaal.

In 2014 waren alle gegevens uit nader onderzoeken uitgesloten voor de regionale bodemkwaliteitskaart. In voorliggende bodemkwaliteitskaart zijn de nader onderzoeken niet op voorhand uitgesloten. Een aantal nader onderzoeken is na beoordeling als niet-representatief beschouwd en als zodanig vermeld in bijlage 7. Ook betreft een deel van de nader onderzoeken rapporten met alleen analyses op minerale olie.

In voorliggende bodemkwaliteitskaart zijn analyseresultaten uit circa 50 nader onderzoeken meegerekend (minder dan 5% van het totale databestand waarop de uiteindelijke bodemkwaliteitskaart gebaseerd is). Deze zijn vooral afkomstig uit zone 5 (lintbebouwingen) en zone 7 (oude dorp).

Het al of niet meerekenen van deze nader onderzoeken leidt niet tot een andere classificatie van de zones. Het niet meerekenen van de nader onderzoeken zou in zone 5 getalsmatig tot lagere statistische kengetallen voor de belangrijkste stoffen leiden. In zone 7 zou het gemiddelde voor lood juist hoger zijn als alle nader onderzoeken uitgesloten worden.

Voormalig adviesbureaus Bodemstaete en Elementair Putten

In 2009 kwam aan het licht dat het voormalige adviesbureau Bodemstaete uit Vught gedurende een aantal jaar bodemrapporten heeft vervalst. De dataset bevat enkele onderzoeken die zijn uitgevoerd door Bodemstaete. Deze zijn niet meegerekend in de bodemkwaliteitskaart.

Verder heeft de VROM-inspectie in 2009 op verdenking van fraude alle erkenningen ingetrokken van het adviesbureau Elementair Putten. De dataset bevat geen bodemonderzoeken die zijn uitgevoerd door Elementair Putten.

Onderscheid in boven- en ondergrond

De statistische berekeningen zijn uitgevoerd voor twee dieptetrajecten.

Voor het onderscheid tussen boven- en ondergrond is uitgegaan van het volgende:

• -

  bovengrond = dieptetraject 0,0-0,5 m-mv; D1+D2 > 0 en D1+D2 <=1,0

• -

  ondergrond = dieptetraject 0,5-2,0 m-mv; D1+D2 >1,0 en D1+D2 <=4,0

D1 = bovenkant monster

D2 = onderkant monster

Deze dieptetrajecten sluiten aan bij de dieptetrajecten die meestal worden gehanteerd in verkennend bodemonderzoek. De ondergrondmonsters in de dataset bestaan voor een deel uit mengmonsters van het dieptetraject van circa 0,5 – 2,0 m-mv.

Grondmonsters waarbij geen dieptes zijn ingevoerd zijn niet meegerekend in de bodemkwaliteitskaart.

Verder is de dataset specifiek nagelopen op monsters met monstername over een groot dieptetraject, waarbij de boven- en ondergrond zijn gemengd. In een aantal gevallen is ervoor gekozen om onderzoeken om deze reden niet mee te rekenen in de bodemkwaliteitskaart.

Ouderdom van de gegevens

Volgens de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten (lit. 5) moeten enerzijds alle beschikbare gegevens worden meegenomen. Anderzijds mogen alleen gegevens worden meegenomen voor zover deze voldoende recent zijn, waarbij gegevens die minder dan 5 jaar oud zijn in ieder geval als voldoende recent gelden.

Voor de bodemkwaliteitskaart zijn in het algemeen ook oudere onderzoeken bruikbaar aangezien de bodemkwaliteitskaart betrekking heeft op diffuse verontreinigingen die (met uitzondering van PFAS) al tientallen jaren eerder zijn ontstaan.

Een uitzondering hierop betreft de situatie van recent opgehoogde gebieden waar de kwaliteit van het vroegere maaiveld afwijkt van het ophoogmateriaal. In dat geval is het van belang of het onderzoek is uitgevoerd vóór of na ophoging. Dergelijke recent opgehoogde gebieden komen niet voor in de gemeente Barendrecht.

Vanaf 1994 hebben bodemonderzoeken in principe een bepaald kwaliteitsniveau door de invoering van de toenmalige NVN5740. Voor deze bodemkwaliteitskaart is ervoor gekozen om alleen gegevens mee te rekenen uit bodemonderzoeken die vanaf 1 januari 1993 zijn gerapporteerd, omdat bij de regionale bodemkwaliteitskaart uit 2014 ook als grens 1 januari 1993 is aangehouden. Er is één uitzondering gemaakt voor een onderzoek uit 1992 in deelgebied BA12 (ophooglaag Het Kleine Veld).

Geschatte waarden voor lutum en organische stof

Bij verschillende oudere onderzoeken komen bij meerdere monsters dezelfde waarden voor lutum en organische stof voor. Aangenomen is, dat in dat geval een deel van de waarden voor lutum en organische stof geschatte waarden betreft. Dit betekent, dat wanneer in één bodemonderzoek meerdere keren dezelfde waarden voor lutum en organische stof bij bovengrondmonsters zijn ingevoerd, deze waarden slechts 1 x zijn meegerekend. Hetzelfde geldt voor de ondergrond. Bij monsters waar voor lutum = 25% en organische stof = 10% is ingevoerd is altijd aangenomen dat dit geschatte waarden betreft die als zodanig niet zijn meegerekend in de bodemkwaliteitskaart.

Tegenwoordig speelt dit niet meer, omdat in het standaardpakket van NEN5740 ook altijd de percentages lutum en organische stof bepaald worden.

Overige niet representatieve gegevens vanwege lokaal afwijkende situaties

In beginsel zijn afwijkende, hogere concentraties alleen buiten de statistische berekeningen gelaten voor zover deze kunnen worden verklaard door een lokaal afwijkende situatie. Bij twijfel over de representativiteit moeten de gegevens volgens de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten (lit. 5) wél worden meegerekend. Zo mogen meetwaarden niet worden uitgesloten enkel op grond van een statistische uitbijtertoets.

Een verdachte locatie is overigens niet automatisch een verontreinigde locatie. In veel gevallen kunnen gegevens van verdachte locaties dus toch worden meegerekend in de bodemkwaliteitskaart.

Bijlage 7 bevat een overzicht van niet representatieve rapporten / analyses, die als zodanig niet zijn meegerekend in de bodemkwaliteitskaart.

Overig

In de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten is o.a. opgenomen, dat “duidelijk moet zijn of er sprake is van individueel geanalyseerde monsters of dat er sprake is van mengmonsters. In het laatste geval moet bekend zijn hoeveel grepen in dat mengmonster zijn samengevoegd en welk bodemvolume door het mengmonster wordt gerepresenteerd”.

Voor detailinformatie over de onderliggende onderzoeksgegevens, zoals samenstelling van mengmonsters en eventuele monstervoorbehandeling wordt verwezen naar de rapporten van de betreffende bodemonderzoeken (zoals aanwezig in het archief van de omgevingsdienst) en de in deze onderzoeken gehanteerde protocollen. Voor de statistische berekeningen is deze informatie verder niet relevant.

6.1 Zones in de bodemkwaliteitskaart

De bodemkwaliteitskaart van de gemeente Barendrecht bestaat uit twee zone-indelingen, afhankelijk van de stofgroep:

• -

  zone-indeling voor de NEN5740-parameters (inclusief arseen en chroom);

• -

  zone-indeling voor PFAS

De bodemkwaliteitskaart van de landbodem van de gemeente Barendrecht bestaat op basis van de NEN5740-parameters uit de volgende 10 zones:

Bovenstaande tabel vermeldt de kwaliteitsklasse bij het ontgraven van grond. De zones die zijn ingedeeld in klasse industrie vallen in het algemeen binnen de in paragraaf 2.2 vermelde toetsingsregel voor MaxWONEN waardoor de zone als ontvangende bodem in klasse Wonen valt, met uitzondering van de bovengrond van zone 7.

In paragraaf 6.2 worden bovenstaande zones verder toegelicht. In deze zones is een aantal vergelijkbare deelgebieden samengevoegd. Bijlage 6 bevat een kaart met deze deelgebieden.

De volgende gebieden zijn niet gezoneerd:

• -

  de gebieden langs de Oude Maas die op grond van de Waterregeling onder het bevoegd gezag van Rijkswaterstaat vallen;

• -

  de rijkswegen A15 en A29;

• -

  de spoorwegen;

• -

  de opgehoogde gebieden ten zuiden van de Achterzeedijk: westelijk van de A29 (Jan Gerritsepolder, deelgebied BA09) en bij de Vredepolder (deelgebied A10) (vrijwel geen gegevens beschikbaar).

Voor PFAS is de landbodem van de hele gemeente in één zone ingedeeld:

De zone PFAS Barendrecht wordt verder toegelicht in paragraaf 6.3.

De statistische kengetallen van de verschillende zones zijn opgenomen in bijlage 8-1 t/m 8-9 (NEN5740-parameters) respectievelijk in bijlage 10A en 10B (PFAS).

De zones zijn in de volgende bijlagen in kaart weergegeven:

• -

  NEN5740-parameters:

• zone-indeling in bijlage 11 en ontgravingsklasse boven- en ondergrond in bijlage 12A en 12B

• -

  PFAS: bijlage 13

Wijzigingen ten opzichte van de bodemkwaliteitskaart uit 2019

Ten opzichte van de bodemkwaliteitskaart uit 2019 is het volgende gewijzigd:

• -

  de begrenzingen van de lintbebouwingen in zone 4 en zone 5 zijn nagelopen en op een aantal plaatsen aangescherpt, met name langs de Voordijk en de Middeldijk;

• -

  de samenstelling van de zones met lintbebouwingen is als volgt gewijzigd:

  • -

    deelgebied BI05 (1e Barendrechtseweg noordelijk van A15): van zone 3 naar zone 4

  • -

    deelgebied BW04d (Talmaweg): van zone 2 naar zone 4

  • -

    deelgebied BWL05 (Voordijk westelijk van A29): van zone 4 naar zone 5

  • -

    deelgebied BWL08d (Zeeheldenbuurt): van zone 5 naar zone 4

• -

  de classificatie van de ondergrond van zone 4 wordt weer klasse Landbouw/natuur (net als eerder het geval was in de regionale bodemkwaliteitskaart uit 2014) in plaats van klasse Wonen;

• -

  de grens van zone 6 (Oranjewijk) is aan de westkant aangepast door de grens op de Marijkesingel te leggen;

• -

  het oude dorp is opgenomen in een afzonderlijke zone vanwege de beduidend hogere loodgehalten die hier worden aangetroffen (zone 7);

• -

  een deel van het met baggerspecie opgehoogde gebied langs de Oude Maas is opgenomen ein de nieuwe zones 8 en 9. In de voorgaande bodemkwaliteitskaarten was het gebied langs de Oude Maas ten zuiden van de Achterzeedijk niet gezoneerd gelaten;

• -

  de geluidswal A15 aan de noordkant van Carnisselande is opgenomen in een aparte zone op basis van algemene informatie over de aanleg van deze geluidswal (zone 10).

Voor PFAS is de zone-indeling (één zone PFAS Barendrecht) hetzelfde als in het rapport uit 2020.

Toepassingskaarten

De toepassingsnorm volgens het generieke beleid is gebaseerd op een combinatie van de bodem-functieklasse en de bodemkwaliteitsklasse (zie paragraaf 2.3). De bodemfunctiekaart is opgenomen in bijlage 14.

De toepassingskaart volgens generiek beleid, gebaseerd op de combinatie van de bodemkwaliteitskaart en de bodemfunctiekaart, is opgenomen in bijlage 15A (bovengrond, 0-0,5 m-mv) en 15B (ondergrond, 0,5-2,0 m-mv).

De gemeente heeft in 2020 beleidsmatig de voor PFAS geldende toepassingsnormen vastgelegd (lit. 2). Ook de toepassingsnormen voor PFAS zijn gekoppeld aan de bodemfunctiekaart. Aangezien de bodemfunctiekaart op enkele plaatsen is aangepast wijzigt ook de toepassingskaart voor PFAS. De nieuwe toepassingskaart voor PFAS is opgenomen in bijlage 16.

Toetsing aan emissietoetswaarden

In een grootschalige bodemtoepassing (GBT) op de landbodem mag grond worden toegepast tot MaxINDUSTRIE ongeacht de kwaliteit en functie van de ontvangende bodem. Boven bepaalde concentraties metalen (emissietoetswaarden) gelden aanvullende eisen over de maximale uitloging. Onder deze concentraties wordt de uitloging verwaarloosbaar geacht. De emissietoetswaarden zijn hoger dan MaxWONEN en kleiner dan of gelijk aan MaxINDUSTRIE.

In de bovengrond van zone 7 is het rekenkundig gemiddelde van lood en zink hoger dan de emissietoetswaarde. In zone 8 voldoen zowel de boven- als ondergrond niet aan klasse industrie en wordt de emissietoetswaarde overschreden voor cadmium en zink en in deelgebied BA12 tevens voor koper (boven- en ondergrond) en chroom (bovengrond). Voor deze zones kan de bodemkwaliteitskaart niet worden gebruikt als bewijsmiddel voor toepassingen in een GBT.

Voor de overige 8 zones kan de bodemkwaliteitskaart wel als bewijsmiddel dienen voor toepassingen in een GBT op de landbodem. In de bovengrond van zone 5 en zone 6 zijn het rekenkundig gemiddelde en de 80-percentielwaarde voor zink lager dan de emissietoetswaarde. Zone 9 is voor zowel de boven- als ondergrond ingedeeld in klasse industrie vanwege zink, maar het gemiddelde en de 90-percentiel-waarde van zink zijn in zowel de boven- als ondergrond lager dan de emissietoetswaarde.

6.2 Toelichting per zone

6.3 Bodemkwaliteitskaart PFAS

Atmosferische depositie als belangrijkste bron van diffuse verontreiniging

In het algemeen wordt in een bodemkwaliteitskaart een indeling in zones gemaakt op basis van de historische ontwikkeling van een gebied, zoals de ouderdom van de bebouwing. Voor de NEN5740-parameters zijn de gehalten het hoogst in de vooroorlogse wijken en lintbebouwingen en in gebieden die zijn opgehoogd met baggerspecie. PFAS zijn niet-natuurlijke verbindingen die sinds de jaren 50 van de vorige eeuw door de mens worden geproduceerd, zodat er geen verschil tussen vooroorlogse en naoorlogse bebouwing wordt verwacht.

Rond 1970 namen de productie en het gebruik van PFAS wereldwijd sterk toe en daarmee ook de lozingen van PFAS in de grote rivieren. De fabriek van Dupont in Dordrecht gebruikte vanaf 1967 PFOA voor de productie van teflon. De PFAS-producent 3M in Zwijndrecht bij Antwerpen ging in 1971 van start. Beide fabrieken hebben sindsdien duizenden klio’s PFAS geloosd op de Merwede, respectievelijk de Schelde.

Voor PFAS vormt atmosferische depositie een belangrijke bron van diffuse verontreiniging in de bodem. De belangrijkste bron van diffuse verontreiniging met PFAS is in Nederland de fabriek van Chemours (voorheen Dupont) in Dordrecht. Met name in noordoostelijke richting vanaf Chemours zijn tot op tientallen kilometers afstand hogere gehalten PFOA in de bodem aangetoond.

Het grondgebied van de gemeente Barendrecht ligt op een afstand tussen 11,5 en 18 km ten westnoordwesten van Chemours.

Indeling in zones: één zone voor PFAS

De gehalten PFOA en PFOS in de bovengrond van de gemeente Barendrecht zijn weergegeven in bijlage 9A en 9B7.

In de gemeente Barendrecht is bij 1/3 van de bovengrondmonsters een gehalte PFOA boven de landelijke achtergrondwaarde gemeten. Alle meetgegevens voor PFOA zijn in Barendrecht lager dan 7 μg/kgds. Regionaal valt op dat vooral in het buitengebied van de gemeente Albrandswaard hogere PFOA-gehaltes gemeten zijn.

De diffuse verontreiniging met PFAS is niet gekoppeld aan begrenzingen van de historische ontwikkeling van landgebruik in de gemeente, doordat deze primair wordt veroorzaakt door atmosferische depositie.

Op onverharde plekken waar in de afgelopen decennia geen ontwikkelingen hebben plaatsgevonden (zoals het buitengebied van Albrandswaard, maar ook het meetpunt in openbaar groen bij de Korenbloem in Paddewei) worden in het algemeen hogere gehalten gemeten dan onder verhardingen. Gezien het regionale patroon van de PFOA-gehalten weegt dat zwaarder dan de afstand tot de bronlocatie van Chemours.

Binnen de gemeente valt voor PFAS geen onderverdeling te maken in meerdere zones. De hele gemeente is voor PFAS ingedeeld in één zone, de zone PFAS Barendrecht. De statistische kengetallen van deze zone zijn opgenomen in bijlage 10A (bovengrond) en 10B (ondergrond).

Volgens de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten (lit. 5) worden zones in een bodemkwaliteitskaart geclassificeerd op basis van het rekenkundig gemiddelde. Het gemiddelde voor PFOA (som) is in de bovengrond lager dan de landelijke achtergrondwaarde. Zoals eerder opgemerkt voldoet 1/3 van de meetwaarden van PFOA niet aan de achtergrondwaarde, zodat bij werkzaamheden vrijkomende grond vaak niet aan de achtergrondwaarde voldoet. Om deze reden is er voor gekozen dat deze bodem-kwaliteitskaart voor de bovengrond niet als bewijsmiddel kan dienen dat bij grondverzet vrijkomende grond voldoet aan de achtergrondwaarde, maar wel als bewijsmiddel kan dienen dat deze voldoet aan de toepassingswaarden voor wonen en industrie.

In de ondergrond zijn zelden gehalten PFOA boven de achtergrondwaarde aangetoond.

De gemeente is ook diffuus verontreinigd met PFOS, maar in het algemeen worden geen gehalten boven de landelijke achtergrondwaarde gemeten en de diffuse verontreiniging met PFOS komt overeen met de diffuse verontreiniging die landelijk wordt gemeten.

De overige individuele PFAS zijn zelden of nooit boven de detectiegrens van 0,1 μg/kgds aangetoond.

Het voorgaande komt overeen met de bodemkwaliteitskaarten van Albrandswaard en Ridderkerk.

6.4 Zones met minder dan 20 waarnemingen voor barium, kobalt, molybdeen en PCB

In de volgende zones zijn minder dan 20 waarnemingen beschikbaar voor barium, kobalt, molybdeen en PCB:

• -

  zone 6 (Oranjewijk)

• -

  zone 7 (Oude dorp)

• -

  zone 8 (ophooglagen oostelijk van voormalige Barendrechtse Brug en Het Kleine Veld)

• -

  zone 9 (ophooglaag langs Oude Maas)

In zone 8 voldoen zowel de boven- als ondergrond op basis van de overige stoffen niet aan klasse industrie. In deze zone zijn voor de ophooglaag oostelijk van de Barendrechtse Brug geen gegevens beschikbaar voor barium, kobalt en molybdeen en vrijwel geen gegevens voor PCB.

In de zone 6 (ondergrond) en zone 9 (boven- en ondergrond) zijn ook voor de overige stoffen minder dan 20 waarnemingen beschikbaar.

Barium

Voor barium zijn alle normen uit de Regeling bodemkwaliteit voor onbepaalde tijd ingetrokken. In de meeste zones is het rekenkundig gemiddelde voor barium lager dan de oorspronkelijke Achtergrond-waarde. Uitzondering hierop zijn de bovengrond van zone 5, de bovengrond van zone 7 en de boven- en ondergrond van de ophooglaag Het Kleine Veld in zone 8.

Molybdeen

Voor molybdeen is 90% van de meetgegevens in de gemeente Barendrecht beneden de detectiegrens. De overige meetwaarden zijn zelden hoger dan de Achtergrondwaarden. Dit laatste betreft 3% van de totale dataset, vooral in de bovengrond van zone 5 of te relateren aan veen. In veen komen van nature verhoogde molybdeengehalten voor.

Extra waarnemingen voor molybdeen leiden naar verwachting niet tot een andere zone-classificatie.

Kobalt

De toetsing van kobalt is sterk afhankelijk van de bodemtypecorrectie, waarbij alleen wordt gecorrigeerd op basis van het percentage lutum. Voor standaardbodem (25% lutum) bedraagt de Achtergrondwaarde van kobalt 15 mg/kgds. Bij een lutumgehalte van 2% bedraagt de Achtergrondwaarde voor kobalt 4,25 mg/kgds. Bij een eerdere analyse voor de gemeente Albrandswaard bleken overschrijdingen van de Achtergrondwaarde vaker voor te komen naar mate het lutumpecentage lager is (lit. 32). Verder gaan verhoogde gehalten kobalt in het algemeen gepaard met verhoogde gehalten van andere metalen. Ditzelfde beeld komt ook naar voren in de dataset van Barendrecht.

In de ophooglaag van Het Kleine Veld komen verhoogde gehalten kobalt voor en is het rekenkundig gemiddelde in de boven- en ondergrond op basis van een beperkt aantal waarnemingen hoger dan de Achtergrondwaarde. In de overige zones in Barendrecht zijn het rekenkundig gemiddelde en de 80-percentielwaarde voor kobalt altijd lager dan de Achtergrondwaarde. Buiten Het Kleine Veld is bij 90% van de afzonderlijk getoetste monsters geen gehalte kobalt boven de Achtergrondwaarde gemeten. Meetwaarden kobalt hoger dan 2x Achtergrondwaarde komen weinig voor (1,5% van het totale databestand). De dataset bevat geen meetwaarden voor kobalt die hoger zijn dan MaxINDUSTRIE.

Extra waarnemingen voor kobalt leiden naar verwachting niet tot een andere zone-classificatie.

PCB

In het niet opgehoogde deel van de gemeente (zone 1 t/m 7) worden meestal geen gehalten PCB boven de detectiegrens aangetoond. Daarbij wordt opgemerkt dat bij een aantal onderzoeken niet is aangegeven dat meetwaarden beneden de detectiegrens zijn. In de zones met minder dan 20 waarnemingen (zone 6 en 7) is een diffuse verontreiniging met PCB niet waarschijnlijk.

Ophooglagen met baggerspecie zijn vaak wel verontreinigd met PCB (naast diverse andere stoffen). In zone 8 is bij alle PCB-metingen een gehalte boven de detectiegrens aangetoond, meestal tussen MaxWONEN en MaxINDUSTRIE. In zone 9 is bij een deel van de PCB-metingen beneden de detectiegrens en alle meetwaarden boven de detectiegrens zijn in zone 9 lager dan MaxINDUSTRIE. De PCB-gehalten zijn in zone 9 lager dan in zone 8.

Zone 9 is op basis van zink al ingedeeld in klasse industrie (boven- en ondergrond) en het is niet waarschijnlijk dat extra waarnemingen voor PCB tot een slechtere classificatie zullen leiden.

6.5 Zones met 95-percentielwaarde hoger dan interventiewaarde

De indeling van de zones uit de bodemkwaliteitskaart in verschillende bodemkwaliteitsklasses is gebaseerd op het rekenkundig gemiddelde van de verschillende stoffen. De concentraties van de verschillende stoffen hebben een zekere spreiding en een deel van de waarnemingen in een zone voldoet niet aan de bodemkwaliteitsklasse waarin de zone is ingedeeld.

De meeste partijen grond die binnen een zone vrijkomen voldoen derhalve aan betreffende bodem-kwaliteitsklasse, maar af en toe kan het vrij grondverzet ertoe leiden dat een partij grond wordt toegepast die niet aan de toepassingseis van een zone voldoet.

Gemiddeld leidt dit niet tot een verslechtering van de bodemkwaliteit. Het grondverzet levert geen ‘nieuwe’ verontreiniging op, maar betreft een verplaatsing van al in het milieu aanwezige verontreiniging. Het grondverzet mag er echter niet toe leiden dat op de toepassingslocatie dusdanige milieuhygiënische risico’s ontstaan, dat volgens de Wet bodembescherming een spoedige sanering noodzakelijk zou zijn.

Om de kans op dit laatste te minimaliseren is in artikel 4.3.5, lid 3c van de Regeling bodemkwaliteit een toetsing opgenomen van de 95-percentielwaarde van de bodemkwaliteitszone van de plaats van herkomst van de grond. Op basis van de 95-percentielwaarde wordt getoetst of vrij grondverzet op de toepassingslocatie volgens de Wet bodembescherming kan leiden tot een noodzaak tot spoedige sanering.

Een locatie kan in principe alleen spoedeisend zijn wanneer de interventiewaarde wordt overschreden. Voor deze risicobeoordeling is een standaardbeoordeling uitgewerkt in het computerprogramma Sanscrit, waarbij de risico’s afhankelijk zijn van het terreingebruik.

In de volgende zones is de 95-percentielwaarde voor één of meer stoffen hoger dan de interventie-waarde:

• -

  zone 7: koper, lood en zink in de bovengrond en lood in de ondergrond;

• -

  zone 8: meerdere stoffen in zowel de boven- als ondergrond.

In zone 8 voldoen zowel de boven- als ondergrond niet aan klasse industrie, zodat voor zone 8 de bodemkwaliteitskaart niet kan dienen als bewijsmiddel voor de kwaliteit van vrijkomende grond.

Zone 7 heeft de bodemkwaliteitsklasse industrie. Binnen het generieke beleid kan de bodemkwaliteits-kaart voor deze zone alleen als bewijsmiddel worden gebruikt bij toepassingen op locaties met een relatief ongevoelig terreingebruik.

Voor een spoedeisende verontreiniging vanwege humane risico’s is bij het meest gevoelige terreingebruik (moestuinen/volkstuinen) volgens de standaardbeoordeling uit Sanscrit een minimale concentratie zink benodigd van 3705 mg/kgds.

De hoogste meetwaarde voor zink in zone 7 bedraagt 1550 mg/kgds. In zone 5 is de hoogste meetwaarde 2400 mg/kgds. Hogere gehalten voor zink komen in de totale dataset van de gemeente Barendrecht alleen voor op stortlocaties die uitgesloten zijn van de bodemkwaliteitskaart.

Voor koper geldt eenzelfde verhaal. Voor een spoedeisende verontreiniging vanwege humane risico’s is bij het meest gevoelige terreingebruik (moestuinen/volkstuinen) volgens de standaardbeoordeling uit Sanscrit een minimale concentratie koper benodigd van 1010 mg/kgds. In zone 7 is de hoogste meetwaarde voor koper 740 mg/kgds (en 830 mg/kgds in zone 5) . Op enkele plekken in de gemeente zijn hogere kopergehalten gemeten ter plaatse van lokale verontreinigingen die niet representatief zijn voor de bodemkwaliteits-kaart (met name een lokale koperverontreiniging aan de 1e Barendrechtseweg in deelgebied BI05).

Lood is een gevoeliger parameter. In de bovengrond van zone 7 (het oude dorp) komen loodgehalten voor tot maximaal 3100 mg/kgds. Voor een spoedeisende verontreiniging vanwege humane risico’s is bij één van de minst gevoelige terreingebruiken (ander groen, bebouwing, infrastructuur en industrie) volgens de standaard-beoordeling uit Sanscrit een minimale concentratie lood benodigd van 2825 mg/kgds.

6.6 Gezondheidskundige bodemkwaliteit voor lood

Een aantal zones is diffuus verontreinigd met lood. Blootstelling aan lood kan een negatief effect hebben op het IQ van kleine kinderen. De GGD heeft een landelijk advies opgesteld met gezondheidskundige risicowaarden voor lood bij de meest gevoelige bodemfuncties (lit. 33 en 34).

Voor de bodemfunctie ‘wonen met tuin’ heeft de GGD de volgende gezondheidskundige bodemlood-waarden afgeleid:

Dit betreft de gemeten waarden zonder bodemtypecorrectie, dus niet de waarden die zijn omgerekend naar standaardbodem.

In bijlage 17 is per zone de gezondheidskundige bodemkwaliteit voor lood in kaart weergegeven voor de bodemfunctie ‘wonen met tuin’. De kaart is gebaseerd op de 95-percentielwaarden van de bovengrond. Overigens zou classificatie op basis van het rekenkundig gemiddelde bij de meeste zones tot dezelfde classificatie leiden (met uitzondering van zone 4 en deelgebied BA12 in zone 8).

Binnen de zones valt in het algemeen geen nadere onderverdeling te maken, met uitzondering van zone 8. In deelgebied BA12 (ophooglaag Het Kleine Veld) komen hogere loodgehalten voor dan in de ophooglaag oostelijk van de voormalige Barendrechtse Brug (deelgebieden BA10 + BI07).

• 1.

  Regionale Nota Bodembeheer Gemeenten Barendrecht en Ridderkerk, vastgesteld in beide gemeenteraden juni 2021.

• 2.

  Bodemkwaliteitskaart PFAS gemeente Barendrecht; Marmos Bodemmanagement, 3 november 2020.

• 3.

  Besluit bodemkwaliteit; Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, jaargang 2007, nr. 469.

• 4.

  Regeling bodemkwaliteit; Staatscourant, 20 december 2007.

• 5.

  Richtlijn bodemkwaliteitskaarten; Ministerie van VROM en Ministerie van Verkeer en Waterstaat; gepubliceerd via website NEN, 7 september 2007.

• 6.

  NEN5740, Bodem – Landbodem - Strategie voor het uitvoeren van verkennend bodemonderzoek – Onderzoek naar de milieuhygiënische kwaliteit van bodem en grond; NEN, januari 2009.

• 7.

  Aanvullingsbesluit bodem Omgevingswet; Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, jaargang 2021, nr. 98, 25 februari 2021.

• 8.

  Regeling bodemkwaliteit 2022; Staatscourant, nr. 1338, 19 januari 2023.

• 9.

  Regeling houdend regels me betrekking tot het beheer en gebruik van watersystemen (Waterregeling); Staatscourant, 17 december 2009.

• 10.

  Waterbodemkwaliteitskaart IJsselmonde en Rozenburg – Actualisatie 2019 met aanvulling PFAS 2020; Marmos Bodemmanagement, 22 december 2020.

• 11.

  Evaluatie bodemkwaliteitskaart gemeente Barendrecht 2019; Marmos Bodemmanagement, 13 mei 2019.

• 12.

  Handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie (versie december 2021), bijlage bij Kamerbrief van 13 december 2021 (IENW/BSK-2021/335279)

• 13.

  Achtergrondwaarden perfluoralkylstoffen (PFAS) in de Nederlandse landbodem; A. Wintersen et al., RIVM-briefrapport 2020-0100, 2020.

• 14.

  Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie (geactualiseerde versie van 2 juli 2020), Kamerstukken II, 2019/20, 35334 nr. 116, bijlage bij Kamerbrief van 3 juli 2020.

• 15.

  Zoneringskaart VINEX-gebied Carnisselande; De Straat Milieu-adviseurs B.V., 3 december 1997.

• 16.

  Bodemkwaliteitskaart gemeente Barendrecht; De Straat Milieu-adviseurs BV, 1 februari 2002.

• 17.

  Bodemkwaliteitskaart herinrichtingsgebied IJsselmonde; De Straat Milieu-adviseurs B.V., oktober 2000.

• 18.

  Bodemkwaliteitskaart gemeente Barendrecht; CSO adviesbureau, 12 december 2006.

• 19.

  Regionale bodemkwaliteitskaart gemeenten Barendrecht en Ridderkerk; MWH B.V., 6 juni 2014.

• 20.

  Regionale Nota Bodembeheer Gemeenten Barendrecht en Ridderkerk, november 2014.

• 21.

  Evaluatie bodemkwaliteitskaart gemeente Ridderkerk 2019; Marmos Bodemmanagement, 13 mei 2019.

• 22.

  Inspraak, beleidskeuze en uitwerking ten behoeve van het struktuurplan; gemeente Barendrecht, 1978.

• 23.

  GeoTOP modellering; TNO, rapport 2012 R10991, 17 januari 2013.

• 24.

  Totstandkomingsrapport GeoTOP; TNO, rapport 2019 R11655, 3 december 2019.

• 25.

  Nooit meer: Afzettingen van Duinkerke en Calais; H. Weerts, P. Cleveringa, W. Westerhoff, W. en P. Vos, P, Archeobrief (Methoden en Technieken), 28-34. Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA), 2006.

• 26.

  Bodemkaart van Nederland, schaal 1: 50.000, blad 37 Oost; Stichting voor Bodemkartering (StiBoKa), 1972.

• 27.

  Beleidsnota archeologische monumentenzorg Barendrecht; gemeente Barendrecht, juli 2008.

• 28.

  Bijzonder inventariserend onderzoek baggerspecielocaties in het Rijnmondgebied; DCMR, 1987.

• 29.

  Nader bodemonderzoek op de voormalige vuilstort aan de Achterzeedijk te Barendrecht; DCMR, mei 1988.

• 30.

  Rapport betreffende nader milieu-technisch onderzoek van het vuilstort aan de Middeldijk te Barendrecht; Fugro, februari 1987.

• 31.

  Bodemonderzoek PFAS ten behoeve van update bodemkwaliteitskaarten Barendrecht, Ridderkerk en Albrandswaard; Arnicon B.V., rapport C19-559-O, 12 mei 2020.

• 32.

  Bodemkwaliteitskaart landbodem gemeente Albrandswaard; Marmos Bodemmanagement, 30 oktober 2018.

• 33.

  Lood in bodem en gezondheid. Aanvullend advies met informatie voor GGD-adviseurs gezondheid en milieu, definitieve versie; GGD GHOR Nederland / GGD-projectgroep bodem, 29 januari 2016.

• 34.

  Toelichting – Lood in bodem en gezondheid, actualisatie d.d. 2 november 2020; GGD GHOR Nederland / GGD-projectgroep bodem, 2 november 2020