Beleidsplan Openbare Verlichting 2024-2028 van de gemeente Maasgouw

3.1.1 Sociale veiligheid

Het gevoel van sociale veiligheid ontstaat vooral als de openbare ruimte als overzichtelijk wordt ervaren. Dit houdt onder meer in dat men anderen op voldoende afstand kan herkennen en men hun intenties kan inschatten. Deze overzichtelijkheid ontbreekt als het zicht niet vrij is. Denk aan pilaren in een tunnel of donkere struiken. Er moet afstemming zijn tussen de openbare ruimte en de verlichting.

Naast de verlichtingssterkte speelt gelijkmatigheid van het licht een belangrijke rol. Als er veel donkere plekken in een verder verlicht oppervlak zijn, kan dit als onveilig worden ervaren. Factoren waarvan gelijkmatigheid afhankelijk zijn onder andere positionering van masten en armaturen, kleurtemperatuur, kleurweergave en lichtverstrooiing. Een goed lichtontwerp staat daardoor inherent aan het bevorderen van de sociale veiligheid.

3.1.2 Verkeersveiligheid

Goede openbare verlichting stelt weggebruikers in staat zich veilig te verplaatsen, waarbij het verloop van de weg, obstakels en oneffenheden van het wegdek goed kunnen worden waargenomen. Ook hier is gelijkmatigheid van de verlichting van belang. Als deze sterk varieert heeft dit een negatieve invloed op het waarnemingsvermogen van de weggebruiker.

Naast gelijkmatigheid is het verlichtingsniveau een belangrijke variabele van de openbare verlichting. Het verlichtingsniveau wordt aangepast aan de wegcategorie en de verkeerssituatie. Drukke doorgaande wegen verlangen een hoger verlichtingsniveau dan wegen die minder vaak gebruikt worden. Daarnaast wordt het verlichtingsniveau verhoogd bij conflictgebieden, denk aan kruispunten of voetgangersoversteekplaatsen. Goede openbare verlichting kan een onoverzichtelijke situatie een stuk veiliger maken.

3.1.3 Leefbaarheid

Leefbaarheid heeft betrekking op herkenbaarheid, sfeer en/of het benadrukken van het bijzondere karakter van de openbare ruimte: de beleving van de openbare ruimte. Dit wordt bevorderd als gebruikers van de ruimte zich prettig voelen en de behoefte ervaren om in de ruimte te zijn. Het bijzondere karakter van de openbare ruimte kan zowel in donkere als in lichte momenten met behulp van de verlichtingsmaterialen tot uitdrukking worden gebracht. Denk aan het plaatsen van nostalgische masten in een historische omgeving of het plaatsen van modern vormgegeven verlichting op een recent ontwikkeld plein.

Functionele verlichting beïnvloedt de leefbaarheid. Dit kan op een negatieve manier wanneer de installatie niet functioneert (niet brandend, scheef en/of beschadigd, beklad of bevuild) en positief als het onderhoud netjes wordt bijgehouden. Openbare verlichting kan sfeerverhogend werken door middel van een weloverwogen lichtkleur. Het aanlichten van gebouwen en het gebruik van bijzondere verlichting kan de kwaliteit en de leefbaarheid van de openbare ruimte verbeteren.

4.2.1 Areaal openbare verlichting

Het OVL-areaal binnen de gemeente Maasgouw is als volgt samengesteld (peildatum maart 2023):

• •

  6.911 masten

• •

  7.097 armaturen

• •

  7.226 lichtbronnen

De genoemde aantallen betreffen een momentopname van de verlichtingsobjecten in het beheer van de gemeente en bevat ook de NBd-aanwijsborden, tunnelverlichting, en aanstraalverlichting op bijzondere objecten. Sportveldverlichting is geen onderdeel van dit beleidsplan.

Leeftijdsopbouw masten en armaturen

Vanuit het areaalbestand is een selectie gemaakt met de leeftijdsopbouw van masten en armaturen. In onderstaande grafieken is de leeftijdsopbouw van masten en armaturen weergegeven.

Van de 6.911 masten zijn 6.442 stuks standaard masten met een technische levensduur van 50 jaar, 469 stuks zijn (nostalgische) gietijzeren masten welke over het algemeen niet worden vervangen maar gerenoveerd. Het areaal bestaat voornamelijk uit masten van staal, met een gemiddelde leeftijd van 24 jaar. Er zijn 72 stalen of aluminium standaard masten waarvan de technische levensduur van 50 jaar is verstreken.

Van de 7.097 armaturen zijn 6.628 stuks standaard armaturen met een technische levensduur van 25 jaar, 469 stuks zijn nostalgische armaturen welke over het algemeen niet worden vervangen maar gerenoveerd. De gemiddelde leeftijd van armaturen is 12 jaar. Van 230 standaard armaturen is de technische levensduur van 25 jaar verstreken en er zijn 271 nostalgische armaturen ouder dan 25 jaar.

In bovenstaande grafiek is te zien dat 60 LED-armaturen ouder zijn dan 21 jaar, dit geeft een vertekend beeld. Dit betreft namelijk nostalgische en standaard armaturen welke omgebouwd zijn en voorzien van een LED lichtbron. Er zijn ten tijde van deze inventarisatie 97 nostalgische armaturen omgebouwd naar LED.

Lichtbronnen en energieverbruik

De gemeente heeft 53,7% van haar areaal uitgevoerd in energiezuinige LED-verlichting. De ledverlichting verbruikt 37,2% van het totale energieverbruik voor de openbare verlichting.

De verouderde armaturen met conventionele SOX, SON, HPL, CDO en CPO gasontladingslampen (o.b.v. natrium, kwik of metaalhalogeen), met over het algemeen hogere vermogens, betreft 13,8% van het areaal. Deze lichtbronnen zijn goed voor 29,8% van het energieverbruik van de openbare verlichting. Dat komt omdat deze lichtbronnen niet zuinig zijn en veelal niet gedimd worden.

Tot slot is te zien dat een derde van het areaal is uitgevoerd met relatief energiezuinige PL en TL-verlichting. Deze 33,4% van het areaal verbruikt ongeveer een derde (33,1%) van het totale energieverbruik van de openbare verlichting.

Op dit moment (maart 2023) heeft de gemeente Maasgouw 2.846 reguliere conventionele armaturen in haar areaal. Ook heeft de gemeente Maasgouw nog 372 nostalgische armaturen met conventionele verlichting. Wanneer deze armaturen in 2024 worden vervangen voor dimbare LED-varianten met dimprofiel Z06 neemt het totale energieverbruik af van 807MWh naar ongeveer 530MWh. Dit is een reductie van 34% ten opzichte van het huidige energieverbruik.

4.2.2 Eigen OVL netwerken

Netbeheerder Enexis is de eigenaar van de (ondergrondse) kabels, de aansluitingen en de systemen om verlichting in- en uit te schakelen. Uitzonderingen hierop zijn de eigen OVL netwerken van de gemeente. De verschillende locaties in de gemeente zijn:

• •

  Maasbracht:

  • -

    Havenstraat, t.b.v. grondspots standbeeld Pierre Cnoops

• •

  Linne:

  • -

    Stationsstraat, t.b.v. tunnelverlichting onder A73

  • -

    Stuw Linne, t.b.v. verlichting fietsbrug

• •

  Stevensweert:

  • -

    Jan van Steffeswertplein, t.b.v. laadmasten en aanstraalverlichting

  • -

    Maaspoort, t.b.v. spots kunstwerk entree oude kern

  • -

    Nieuwendijk, t.b.v. spots kunstwerk entree oude kern

• •

  Thorn:

  • -

    Kerkberg, t.b.v. aanstraalverlichting kerk

  • -

    Kloosterberg, t.b.v. grondspots Buitenpodium Thorn

  • -

    Wijngaard, t.b.v. parkeerplaats

• •

  Wessem:

  • -

    A2 Parallelweg, t.b.v. fietspadverlichting Wessem-Maasbracht

5.2.1 Aansprakelijkheid

De gemeente is als eigenaar verantwoordelijk voor de verlichting van de openbare ruimte die in eigendom of in het beheer is van de gemeente. De gemeente kan in het kader van het Burgerlijk Wetboek aansprakelijk gesteld worden voor het niet naar behoren functioneren van de openbare verlichting. Hoewel het wettelijk niet is vastgelegd dat een weg of openbare ruimte verlicht moet worden, kan het ontbreken van verlichting of onjuiste verlichting wel worden aangemerkt als het plegen van een onrechtmatige daad, waaruit een schadeplichtigheid kan ontstaan.

Binnen het areaal van de gemeente Maasgouw zijn masten gespreid in leeftijd en armaturen relatief jong. Het areaal is goed onderhouden waardoor risico’s beperkt zijn. Het risico zal toenemen als materialen verder verouderen en niet tijdig worden vervangen.

De gemeente heeft dit risico, en daarmee haar aansprakelijkheid, op verschillende wijzen beperkt:

• •

  Het periodiek en systematisch uitvoeren van inspecties en onderhoud: Het onderhoud van de openbare verlichting wordt verzorgd door de onderhoudsaannemer. De gemeente of haar beheerpartner controleert de werkzaamheden en voert periodiek inspecties uit;

• •

  Een systeem van planmatig beheer: De gemeente gaat in 2024 grootschalig vervangen en vervangt alle resterende armaturen met conventionele lampen voor LED-armaturen. Masten worden systematisch op stabiliteit getoetst en worden na een levensduur van 50 jaar vervangen. Hierdoor worden risico’s beperkt en het areaal verantwoord in stand gehouden;

• •

  Een goed werkend klachtensysteem: Meldingen van burgers worden geregistreerd in het beheersysteem waarna de onderhoudsaannemer de storing verder afhandelt;

• •

  Snel handelen bij het verhelpen van schades en storingen: In het onderhoudsbestek zijn termijnen opgenomen waarbinnen storingen door de aannemer moeten worden verholpen. De beheerder stuurt actief op oplostermijnen, bij overschrijding kunnen kortingen opgelegd worden.

In bijlage A wordt de verdere wet- en regelgeving toegelicht waaraan de openbare verlichting moet voldoen.

5.2.2 Installatieverantwoordelijkheid

De gemeente is verantwoordelijk voor de veiligheid van haar burgers en ambtenaren. Het is belangrijk om een zogenaamde installatieverantwoordelijke aan te wijzen. Hiermee wordt de verantwoording voor een veilige elektronische bedrijfsvoering bij een (rechts)persoon neergelegd. De aanwijzing dient ook te worden geaccepteerd door de installatieverantwoordelijke. De installatieverantwoordelijke kan een persoon zijn uit eigen organisatie of worden ingeleend. Ook een rechtspersoon kan worden aangewezen als installatieverantwoordelijke.

Als er binnen de gemeente geen installatieverantwoordelijke expliciet is aangewezen en vastgesteld, dan valt deze taak automatisch toe aan de hoogte functionaris. Voor gemeenten is dat de gemeentesecretaris.

De gemeente dient installatieverantwoordelijkheid op de juiste wijze te organiseren. Dit kan zij doen door:

• •

  Een inventarisatie uit te voeren;

• •

  Procedurehandboek en veiligheidsmaatregelen vast te leggen;

• •

  Instructies te verzorgen en te controleren op naleving;

• •

  Controlemaatregelen voor de elektrotechnische bedrijfsvoering (RI&E) uit te voeren;

• •

  Periodieke inspecties uit te voeren en rapportages te verzorgen.

5.2.3 Aanstraling en lichtarchitectuur

Een gebouw, kunstwerk of andere kenmerkende objecten in de openbare ruimte kunnen bij donkerte worden aangelicht. Het doel hiervan is om de openbare ruimte aantrekkelijker te maken voor de gebruiker. Aanstraling van gebouwen valt onder het beheer van openbare verlichting wanneer deze gebouwen worden aangelicht vanaf de openbare ruimte. Indien er wordt verlicht vanaf het gebouw valt het beheer onder gebouwenbeheer. Er zijn verschillende installaties waarvan moet worden geïnventariseerd of deze in eigendom zijn van de gemeente of andere partijen. Deze beleidsperiode wordt gebruikt om hier helderheid over te verschaffen en uniformiteit te creëren. Lichtarchitectuur wordt – op locaties die zich hiervoor lenen – in de planvorming overwogen. De gemeente maakt vervolgens een keuze op basis van kosten en wenselijkheid.

5.2.4 Lichtmastreclame en “vreemde gebruikers”

Gemeente Maasgouw heeft op dit moment geen lichtmastreclame aan lichtmasten. Wel zijn er een aantal locaties aangewezen waar lichtmastreclame mogelijk is (bepaald in de Welstandsnota 2017), deze locaties zijn opgenomen in bijlage G. De gemeente is terughoudend met het voeren van reclames, zo ook met het aanbrengen van reclame aan lichtmasten.

Een aantal lichtmasten zijn voorzien van banieren, bloembakken of (aansluitingen voor) feestverlichting.

Voor het aanbrengen van “vreemde gebruikers” aan lichtmasten dient een aanvraag ter goedkeuring te worden voorgelegd bij de beheerder OVL. Deze aanvragen worden beoordeeld waarna de aanvrager een akkoord of afwijzing ontvangt. Een uitzondering wordt gemaakt voor de objecten waar in het verleden specifieke afspraken voor zijn gemaakt met derden en ondernemingsverenigingen.

Bij een aanvraag wordt door de beheerder OVL ook beoordeeld op constructie en geschiktheid van de lichtmast. De installatieverantwoordelijke van de gemeente stelt kaders aan de mechanische belasting voor de mast, de elektrische eigenschappen van de aansluiting en het aan te sluiten object.

Bij het plaatsen van (licht)objecten aan de lichtmast moet voldaan worden aan onderstaande technische randvoorwaarden:

• •

  De objecten moeten apart worden gezekerd boven het aansluitblok van de openbare verlichting;

• •

  De objecten mogen uitsluitend geplaatst worden op daarvoor constructie technisch berekende masten;

• •

  De verlichte objecten dienen van LED-verlichting te zijn voorzien;

• •

  Toepassen beschermrubbers onder de bevestigingsklemmen om beschadiging van de mast te voorkomen.

De installatieverantwoordelijke is te allen tijde bevoegd de randvoorwaarden aan te passen op basis van nieuw/gewijzigde inzichten of regelgeving.

Kroonringen

Als gevolg van een nieuwe afvalsystematiek wordt PMD-afval aan huis opgehaald. Hiervoor kunnen bewoners gebruik maken van PMD afvalzakken. Dit heeft in sommige gevallen geresulteerd in het gebruiken van kroonringen welke aan lichtmasten worden bevestigd om de afvalzakken aan te bieden. Het gebruik van deze kroonringen of soortgelijke constructies aan lichtmasten is in de gemeente Maasgouw niet toegestaan.

5.2.5 Sportveldverlichting

Het beheer van sportveldverlichting, inclusief de accommodatie is in het beheer van sportvelden opgenomen. De verlichting op openbare parkeerplaatsen valt wel onder het beheer van de openbare verlichting en wordt conform de uitgangspunten van dit beleids- en beheerplan ontworpen en onderhouden.

5.2.6 Abri’s en informatieborden

Binnen de gemeente Maasgouw staan 28 verlichte abri’s en 5 informatieborden welke in eigendom zijn van reclame exploitant RBL. Per ingang van 1 januari 2023 zijn nieuwe afspraken gemaakt over deze objecten. Deze objecten zijn in 2023 door RBL voorzien van LED verlichting en de gemeente bekostigt de stroom- en netwerkkosten vanuit het energiebudget van openbare verlichting. RBL blijft verantwoordelijk voor het beheer, onderhoud en schadeherstel van deze objecten.

Eventuele uitbreiding van het areaal abri’s wordt bekostigd door de gemeente en is daarmee ook eigendom van de gemeente. Deze abri’s worden niet voorzien van verlichting en/of reclamepaneel.

5.2.7 Lichthinder

Lichthinder is de overlast die mensen en dieren van licht ondervinden. De richtlijn NPR 13201 en de Richtlijn Lichthinder van de NSVV geven een gemeente houvast om naar een standaard te werken. Lichthinder kan vaak worden voorkomen door in het ontwerp deze zaken goed te betrekken.

De gemeente wil lichthinder voorkomen bij het ontwerp. Hierbij wordt instralen in woningen en verblinding van weggebruikers zo veel mogelijk te voorkomen. De gemeente weegt de richtlijnen mee in het ontwerp.

Lichtvervuiling wordt tegengegaan door materialen te gebruiken die straling van licht naar boven voorkomen. Ook wordt lichtvervuiling tegengegaan door, waar mogelijk in het buitengebied verlichting niet toe te passen. Over verlichting in het buitengebied wordt in het volgende paragraaf meer uitleg gegeven.

5.2.8 Buitengebied

Per 1 januari 2017 heeft de Wet natuurbescherming de Flora- en Faunawet, de Boswet en de Natuurbeschermingswet 1998 vervangen. De uitvoering van deze nieuwe wet komt grotendeels in handen van provincies. Deze wet beschermt de leefgebieden van diverse dier- en plantsoorten. Als de verlichting de natuur verstoort kan er besloten worden verlichting aan te passen of te verwijderen. Wanneer het plaatsen van OVL mogelijk strijdig is met de wet natuurbescherming kan er gekeken worden naar alternatieven voor de OVL. Dergelijke situaties doen zich voornamelijk voor in gebieden waar flora en fauna hinder van het licht ondervinden. Bij nieuw aan te leggen openbare verlichting houdt de gemeente Maasgouw rekening met de Wet natuurbescherming, de richtlijn NPR 13201 en Richtlijn Lichthinder in haar afweging of, en hoe, te verlichten. Ook wordt er rekening gehouden met deze richtlijnen bij het vervangen van bestaande openbare verlichting. De gemeente Maasgouw heeft geen openbare verlichting in haar natuurgebieden.

Pilots verwijderen verlichting

In maart 2023 heeft de gemeente Maasgouw een analyse van het buitengebied laten uitvoeren. Een van de conclusies uit deze analyse is dat in het buitengebied 143 lichtmasten in aanmerking komen om verwijderd te worden. Met het verwijderen van deze lichtmasten wordt de lichthinder ervaren door flora en fauna verminderd, wat aansluit bij Global Goal 15: ‘Leven op het land’. Ook kan het verwijderen van deze lichtmasten de gemeente een jaarlijkse energiebesparing opleveren van 25.800 kWh. Dit is een besparing van 3% op het totale energieverbruik. Dit sluit aan bij Global Goal 7: ‘Betaalbare en duurzame energie’ en Global Goal 13: ‘Klimaatactie’.

Locaties die in aanmerking komen zijn:

• •

  Daalzicht, Heel (10 masten)

• •

  Heerstraat Zuid, Beegden (7 masten)

• •

  Oude Maasweg, Maasbracht (33 masten)

• •

  Polderweg, Wessem (8 masten)

• •

  Rijksweg, Linne (23 masten)

• •

  Schutteheide, Heel (9 masten)

• •

  Sint Annadijk, Stevensweert (15 masten)

• •

  Verlengde Oude Maasweg, Maasbracht (38 masten)

In deze beleidsperiode worden pilots uitgevoerd welke de wenselijkheid van openbare verlichting op aan de aangegeven locaties peilen. Hierbij wordt geëxperimenteerd met verschillende dimregimes en het volledig uitzetten van de openbare verlichting. Op basis van de resultaten wordt per locatie besloten welke maatregelen worden getroffen. Zie ook bijlage D en E.

Slimme verlichting in het buitengebied

Door het toepassen van nieuwe LED-verlichting in de gemeente ontstaat de mogelijkheid om openbare verlichting om te vormen naar slimme openbare verlichting. In deze beleidsperiode wil de gemeente Maasgouw de LED-verlichting in het buitengebied slim maken door deze te voorzien van connectiviteit/ telemetrie. De redenen voor deze keuze zijn:

• •

  Energiebesparing door dynamisch dimmen;

• •

  Inzicht in energieverbruik;

• •

  Maatwerk mogelijk op specifieke locaties;

• •

  Storingen, defecten en schades worden automatisch gesignaleerd;

• •

  Het op afstand beheren en inregelen van verlichting.

Om hier uitvoering aan te kunnen geven is een krediet van € 270.000 opgenomen voor het jaar 2025 in hoofdstuk 7 ‘Planning en financiën’.

Vleermuisvriendelijke verlichting in het buitengebied

In het buitengebied wordt vanaf deze beleidsperiode standaard vleermuisvriendelijke verlichting toegepast. Dit type verlichting is amberkleuring in tegenstelling tot de standaard witte verlichting.

De voornaamste reden voor het toepassen is dat deze verlichting minder verstoring vormt voor de aanwezige fauna zoals vleermuizen, insecten, kleine zoogdieren en nacht-actieve vogels. Dit bevordert de biodiversiteit in het buitengebied en het ecosysteem als geheel. Amberkleurige verlichting heeft geen nadelige effecten op mensen en er is minder sprake van lichtvervuiling. Door deze verlichting toe te passen leveren wordt er een bijdrage geleverd aan Global Goal 15: ‘Leven op het land’ (zie ook 3.2).

5.2.9 Klimaatakkoord

In 2019 is het Klimaatakkoord tot stand gekomen, welke een vervolg geeft aan het Energieakkoord uit 2013. De landelijke ambitie is om in 2030 minimaal 50% energiebesparing te hebben bereikt ten opzichte van 2013.

Het verbruik van OVL in de gemeente Maasgouw in 2013 bedroeg 1.025.000 kWh. Dit verbruik is gerapporteerd door Rijkswaterstaat. Het verbruik van het huidige areaal (in 2023) is berekend op 807.000 kWh. Dit betekent dat er in 2023 een reductie van 21% is gerealiseerd ten opzichte van 2013.

Wanneer de gemeente in 2024 het volledige areaal heeft voorzien van statisch dimbare LED-verlichting met dimregime Z06 wordt het verbruik van de gemeente Maasgouw berekend op ongeveer 530.000 kWh. Hiermee wordt een besparing gerealiseerd van 48% ten opzichte van 2013. Dit betekent dat de besparingsdoelen net niet worden behaald na complete verledding. De reden hiervan is tweeledig:

• •

  De gemeente Maasgouw is vroeg begonnen met het plaatsen van energiezuinige LED en daarvoor relatief energiezuinige PL verlichting. Hierdoor was in 2013 het areaal reeds uitgevoerd met meer energiezuinige alternatieven dan in andere gemeenten werden toegepast in dat jaar.

• •

  Verschillende areaaluitbreidingen. Door alle areaaluitbreidingen vanaf 2013 is er meer openbare verlichting bij gekomen waardoor het lastiger wordt het doel uit het Klimaatakkoord te behalen.

Om het doel te halen zijn aanvullende maatregelen nodig. Zo kan er extra energie bespaard worden door de toepassing van slimme verlichting en door te kijken waar eventueel verlichting (in het buitengebied) verwijderd kan worden. Indien we deze maatregelen toepassen, kunnen we vanaf 2025 al voldoen aan de doelstelling uit het Klimaatakkoord.

5.2.10 Slimme verlichting en Smart-City

De mogelijkheden, voordelen en nadelen van slimme verlichting en Smart-City oplossingen worden omschreven in bijlage C. De gemeente houdt ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend in de gaten. Wanneer de voordelen van toepassing van slimme verlichting of Smart-City oplossingen op bepaalde locaties wordt ingezien kan dit worden toegepast. De gemeente zal mede vanuit andere beleidsterreinen bepalen welke verdere stappen zij op dit gebied wil gaan zetten.

De gemeente Maasgouw heeft in de vorige beleidsperiode verschillende proeflocaties met slimme verlichting opgesteld in Maasbracht:

• -

  Europlein

• -

  Verbindingsweg

• -

  Amalialaan/Pietjeshof

• -

  Bunkerhaven

• -

  Verlengde Oude Maasweg

Naar aanleiding van deze proefopstellingen wordt in deze beleidsperiode het gehele buitengebied voorzien van een slim systeem (connectiviteit/ telemetrie) door de toepassing van zogenaamde Outdoor Lighting Controls (OLC’s). Zie hiervoor ook paragraaf 5.2.8.

5.2.11 Circulariteit

De ambitie van de Rijksoverheid is dat Nederland in 2050 100% circulair is. De circulaire economie is een economie waarin geen afval meer is, in tegenstelling tot een lineaire economie. Alles wordt in een circulaire economie opnieuw gebruik als grondstof. Door schaarste wordt de noodzaak om grondstoffen in de keten te houden steeds groter.

Circulariteit kijkt verder de toekomst in dan recycling. Het kijk naar een mogelijkheid om producten aan het einde van de levensduur opnieuw in de keten op te laten nemen. Er zijn meerdere rollen/taken die de gemeenten op zich kan nemen om de circulaire economie te stimuleren. Bijvoorbeeld bij het inkopen van producten en diensten.

OVLNL heeft op basis van de R-ladder van het Planbureau voor de Leefomgeving een handvat voor gemeenten ontwikkeld om aan de hand van tien strategieën tot meer circulariteit te komen. In de tabel hier onder (R-tabel) is met behulp van dit handvat de visie van de gemeente Maasgouw beschreven:

6.1.1 Algemeen

• •

  De openbare verlichting wordt in overeenstemming met de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR 13201:2017) geplaatst;

• •

  Bij het aanbrengen van openbare verlichting wordt rekening gehouden met de richtlijn Lichthinder van de NSVV, om overlast voor de omgeving te beperken;

• •

  Nieuw te plaatsen openbare verlichting wordt in overeenstemming met de Wet natuurbescherming geplaatst en bestaande verlichting wordt aan deze wet getoetst en waar nodig aangepast;

• •

  De gemeente hanteert voor openbare verlichting niet het PolitieKeurmerk Veilig Wonen (PKVW). Door het hanteren van de NPR wordt aan de vereisten voor het keurmerk voldaan, met uitzondering van de achterpaden die niet in eigendom van de gemeente zijn. Deze worden niet verlicht;

• •

  In het buitengebied wordt terughoudend met openbare verlichting omgegaan. Hier geldt het principe “Niet verlichten, tenzij…”. Wanneer vanuit verkeers- en/of sociale veiligheid toch openbare verlichting noodzakelijk is wordt gebruik gemaakt van de NPR;

• •

  De gemeente volgt de richtlijnen NEN1010 en NEN3140 voor de elektrische veiligheid bij aanleg en instandhouding van haar areaal, voor het deel van de installatie waarvoor zij verantwoordelijk is;

• •

  De gemeente verlicht geen particulier terrein;

• •

  In strijdige situaties prevaleert de veiligheid en het algemeen belang.

6.1.2 Ontwerp en aanleg

• •

  Het Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan (GVVP) en de functie van de weg (verkeer of verblijf) is leidend voor het soort openbare verlichting;

• •

  Voor de afweging om te verlichten en met welk lichtniveau, en als vanwege de verkeers- en/of sociale veiligheid toch openbare verlichting noodzakelijk is, worden de determineertabellen uit de richtlijn NPR-13201 gehanteerd;

• •

  Bij de vervanging van de bestaande masten streeft de gemeente er zo veel mogelijk naar dat de bestaande locatie wordt hergebruikt, om hogere kosten te voorkomen. Als de openbare ruimte integraal wordt aangepast, kan herverdeling van masten wel plaatsvinden;

• •

  Lichtmasten worden zoveel als mogelijk geplaatst waar geen belemmering van de lichtbundel op kan treden (niet te dicht bij een kunstwerk of boom);

• •

  Lichtmasten worden zoveel als mogelijk geplaatst waar bewoners geen lichthinder ondervinden;

• •

  Indien sprake is van lichthinder in woningen, worden passende maatregelen getroffen. De gemeente Maasgouw maakt gebruik van armaturen waarbij er een mogelijkheid is na plaatsing van het armatuur een extra afscherming te kunnen plaatsen;

• •

  De onderlinge lichtmastafstand dient zoveel als mogelijk constant te zijn. Indien het niet mogelijk is de onderlinge lichtmastafstand constant te houden (vanwege b.v. in- en uitritten) dient er een geleidelijke overgang in onderlinge lichtmastafstand te zijn;

• •

  Bij het ontwerp en het plaatsen van lichtmasten wordt rekening gehouden met perceelgrenzen en gevels;

• •

  Bij het ontwerp en het plaatsen van lichtmasten wordt rekening gehouden met vrije doorgang voor gebruikers van de openbare ruimte die extra ruimte nodig hebben. Bijvoorbeeld gebruikers die gebruik maken van een rolstoel, scootmobiel of kinderwagen.

• •

  Bij nieuwe aanleg of vervanging van verlichtingsobjecten wordt rekening gehouden met de bereikbaarheid van het object;

• •

  De overige geldende ontwerpeisen en uitvoeringseisen zijn opgenomen in het vigerende Handboek Inrichting Maasgouw (HIM) onder hoofdstuk ‘Openbare Verlichting’.

6.1.3 Materialen

De gemeente maakt overwegend gebruik van stalen masten die financieel in 40 jaar worden afgeschreven en hanteert een technische levensduur van 50 jaar. Als masten 40 jaar staan, dan wordt de stabiliteit van de mast gemeten. Als de mast voldoende stabiel is, wordt deze niet vervangen. Bij 45 jaar wordt de stabiliteit van de mast opnieuw beproefd. Masten van 50 jaar of ouder worden vervangen. Op basis van deze stabiliteitsbeproeving wordt het vervangingsmoment van lichtmasten verantwoord bepaald en wordt duurzaamheid bevorderd;

• •

  Nostalgische masten van gietijzer worden na 40 jaar iedere vijf jaar op stabiliteit beproefd;

• •

  De financiële afschrijvingstermijn van armaturen is 20 jaar en de technische levensduur 25 jaar;

• •

  Bij vervanging naar led armaturen past de gemeente statisch dimmen met dimregime Z06 toe om het energieverbruik verder terug te dringen. De verlichting wordt om 23:00u gedimd naar 50% licht, en om 6:30u terug naar 100% licht;

  

• •

  Nieuw te plaatsen armaturen worden standaard voorzien van een Zhaga-connector;

• •

  Nieuw toe te passen producten (lichtmasten en armaturen) voldoen aan het landelijk criterium voor duurzaam inkopen en zijn voorzien van een CE-keurmerk;

• •

  De gemeente hanteert ledverlichting in neutraal wit (4000K). In centrumgebieden, historische dorpskernen en gebieden met een toeristisch karakter kan warmer wit licht (≤ 3.000K) toegepast worden, afgestemd op de omgeving. Bij nieuw te plaatsen openbare verlichting in het buitengebied wordt amberkleurige verlichting (vleermuisvriendelijk) toegepast;

• •

  De gemeente hanteert, op basis van het Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan (GVVP), standaarden voor masten en armaturen:

* Masthoogte wordt per locatie bepaald door gemeente.

** LED verlichting geplaatst vóór 2024 wijken af. Deze worden na afschrijvingstermijn vervangen door een armatuur met amberkleurige lichtkleur (vleermuisvriendelijk).

6.1.4 Onderhoud

• •

  Correctief onderhoud wordt middels een aanbesteding in de markt gezet;

• •

  In het onderhoudscontract zijn verplichtingen opgenomen ten aanzien van prioriteiten en hersteltijden;

• •

  De gemeente hanteert CROW beeldkwaliteitsniveau B (zie bijlage F);

• •

  Bij het onderhouden van een installatie wordt rekening gehouden met de duurzaamheidscriteria ten aanzien van energieverbruik en belasting van het milieu;

• •

  De installatiekwaliteit wordt gecontroleerd tijdens incidentele storingen en bij specifieke meldingen;

• •

  Het schadeverhaal is extern belegd. Aanrijdschades worden - zoveel mogelijk - verhaald op de veroorzaker of, indien onbekend, bij het Waarborgfonds Motorverkeer;

• •

  Vanwege de bewaking van de kwaliteit van de OVL is het wenselijk om stalen lichtmasten te schilderen. Het schilderen van lichtmasten vindt planmatig plaats, waarbij een schildertermijn van 10 jaar wordt gehanteerd;

6.2.1 Beheer

De gemeente voert regie, bijgestaan door marktpartijen. Het operationeel beheer is bij een externe partij belegd. Er vindt controle op kosten van de aannemer plaats en er wordt steekproefsgewijs controle gedaan op de uitvoering. De basis van de ondersteuningen richt zich voornamelijk op de intake en afhandeling van meldingen en het voorbereiden en aansturen van onderhoudswerkzaamheden. Voor het beheer wordt gebruik gemaakt van een (extern) beheersysteem.

6.2.2 Preventief onderhoud

De werkzaamheden die voor preventief onderhoud worden uitgevoerd zijn:

• •

  Schilderen

• •

  Reinigen

• •

  Stabiliteitsmetingen

Schilderen

De nieuw te plaatsen stalen lichtmasten worden voorzien van een DCC coating. DCC coating is een harde beschermingslaag waardoor schilderen niet meer nodig is. Het schilderen van stalen masten vindt uitsluitend plaats bij lichtmasten die al geschilderd zijn. De masten worden eens per 10 jaar opnieuw geschilderd. Vanuit bestandbeheer wordt een lijst gegenereerd van de te schilderen masten. Er wordt nagegaan of er projectmatige werkzaamheden plaatsvinden waar de schilderwerkzaamheden plaats dienen te vinden. Als dit het geval is dan worden de werkzaamheden uitgesteld tot na de uitvoering van het project. Dit om te voorkomen dat masten die worden geschilderd alsnog vervangen worden

Reinigen

Het reinigen van armaturen is, buiten het esthetische, om verschillende redenen belangrijk. Allereerst wordt met het reinigen van armaturen de lichtkwaliteit behouden. Na verloop van tijd kan het armatuur bedekt raken met vuil, stof, insecten en andere verontreinigingen. Hierdoor kan de lichtopbrengst verminderen. Een andere belangrijke reden om armaturen te reinigen is het behoud van energie-efficiëntie. Vuil en stof kunnen het licht blokkeren en de verspreiding ervan belemmeren, waardoor meer energie nodig is om de gewenste helderheid te bereiken. De laatste reden om (met name LED-) armaturen te reinigen is het feit dat vuil en andere verontreinigingen de warmteafvoer van armaturen kunnen belemmeren. Hierdoor kunnen interne componenten oververhit raken en dit kan leiden tot een kortere levensduur van het armatuur. Het reinigen van armaturen houdt de levensduur van LED-armaturen in stand en vermindert de frequenties van reparaties en vervangingen, hetgeen kostenbesparend is.

Stabiliteitsmetingen

De gemeente Maasgouw voert structureel stabiliteitsmetingen uit. Wanneer lichtmasten een leeftijd van 40 jaar hebben bereikt is het eerste meetmoment. Het tweede meetmoment is wanneer de lichtmast een leeftijd van 45 jaar heeft bereikt. Door de afgegeven garantie van het externe meetbedrijf wordt de technische levensduur van 50 jaar op een veilige en verantwoorde manier in stand gehouden. Door het structureel uitvoeren van stabiliteitsmetingen worden potentiële risico’s en structurele gebreken tijdig geïdentificeerd en verholpen, waardoor schades en ongevallen worden voorkomen.

6.2.3 Correctief onderhoud

Correctief onderhoud omvat het oplossen van storingen, schades en incidentele gebreken. Dit wordt periodiek middels een openbare aanbesteding bij een gespecialiseerde onderhoudsaannemer belegd.

Storingen

Storingen worden verholpen volgens het onderhoudscontract. Dit betreft het bovengrondse deel van de installatie wat in eigendom en beheer is van de gemeente. Jaarlijks heeft de gemeente ongeveer 260 storingen aan de openbare verlichting.

In het geval dat de veiligheid in het geding is of er een hinderlijke situatie is, wordt direct gereageerd op de melding. Responstijden en uitvoeringsvereisten zijn vastgesteld in een meerjarig onderhoudscontract, dat periodiek (eens per vier jaar) middels een openbare aanbesteding aan een deskundige onderhoudsaannemer wordt gegund. De contractvorm en omvang van het werk wordt bepaald op basis van actuele inzichten.

Het voedingsnet behoort grotendeels tot het eigendom en verantwoordelijkheid van het netwerkbedrijf Enexis. Storingen aan het ondergrondse kabelnet worden daarom aan dit bedrijf doorgegeven. Reparatie van deze storingen vallen binnen de verantwoordelijkheid van Enexis.

Reparatie van storingen aan het eigen ondergrondse kabelnet valt onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Storingen worden verholpen door de onderhoudsaannemer.

Schade en vernieling

Het herstel van schade (vandalisme, storm- en/of aanrijdschade) of vernieling aan openbare verlichting wordt middels een onderhoudscontract met een aannemer geregeld. In 2022 heeft de gemeente ongeveer 70 schadegevallen aan openbare verlichting gehad. Het schadeverhaal is extern belegd. Als de veroorzaker onbekend blijft worden schades, wanneer mogelijk, verhaald bij het Waarborgfonds Motorverkeer.

Incidentele gebreken

Incidentele gebreken aan verlichtingsobjecten zijn gebreken die niet als storing of schade worden gecategoriseerd. Hieronder vallen bijvoorbeeld onjuiste uitlijning, het veroorzaken van lichthinder of vervuiling, het verkleuren van verlichting door ouderdom of verkeerde inregeling van het dimregime.

7.1.1 Lichtmasten

Gemiddeld bereiken 124 lichtmasten per jaar de vervangingsleeftijd van 50 jaar in deze beleidsperiode. Van 72 lichtmasten is de afschrijvingstermijn van 50 jaar reeds verstreken. Deze masten worden meegenomen in de mastvervangingen.

De gemeente toetst lichtmasten structureel op stabiliteit. Dit doet de gemeente na 40 en 45 jaar. In deze beleidsperiode worden gemiddeld 298 lichtmasten per jaar getoetst op stabiliteit, met een verwacht uitvalspercentage van 10% na 40 jaar en 10% na 45 jaar. In het opgestelde scenario wordt rekening gehouden met het vervangen van lichtmasten op basis van leeftijd en uitval door stabiliteit.

De gemeente Maasgouw wil de totale investering gelijkmatig verdelen. Voor de beleidsperiode 2024-2028 betreft dit een gemiddelde van € 141.600 per jaar. Dit bedrag is opgenomen in het financieel overzicht.

7.1.2 Armaturen

In de Programmabegroting 2023 is een krediet van € 1.750.000 opgenomen voor het vervangen van de resterende conventionele verlichting door LED verlichting (amendement 32). In 2024 wordt deze grootschalige vervanging van armaturen uitgevoerd en worden ook de 372 nostalgische armaturen met conventionele verlichting omgebouwd naar LED. Dit betreft een separaat krediet en wordt derhalve niet opgenomen in dit beleidsplan. Wel wordt in dit plan rekening gehouden met de kostenbesparingen als gevolg van minder energieverbruik na verledding (vanaf 2025).

LED armaturen worden op basis van leeftijd vervangen. In de periode tot en met 2033 gaan, na de grootschalige vervanging, slechts 58 LED-armaturen de technische levensduur van 25 jaar overschrijden.

7.1.3 Vervangingswaarde areaal

Dit betreft de kosten indien het gehele areaal van openbare verlichting in een keer vervangen zou moeten worden. Op basis van de economische levensduur van materialen en een gemiddeld tarief per lichtobject (inclusief arbeid) kan de jaarlijkse noodzakelijke vervanging worden bepaald.

Er is met de volgende uitgangspunten rekening gehouden:

• •

  Op het moment dat een armatuur technisch is afgeschreven wordt deze vervangen voor een energiezuinig led-armatuur met statische dimfunctionaliteit;

• •

  De technische levensduur voor masten is gesteld op 50 jaar, voor armaturen is dit 25 jaar;

• •

  Afschrijving lichtmasten in 40 jaar, armaturen in 20 jaar;

• •

  In de kosten zijn leveringen en handelingen inbegrepen;

• •

  De netwerkkosten (Enexis) voor het losnemen en heraansluiten van een lichtmast zijn inbegrepen;

• •

  In de wervingskosten zijn 10% kosten voor voorbereiding, administratie en toezicht (V.A.T.) inbegrepen.

7.1.4 Nieuwe verlichting op stuw Linne

In dit beleidsplan is een krediet (2024) opgenomen van € 40.000 voor nieuwe openbare verlichting op de stuw in Linne. Momenteel is de openbare verlichting op de fietsbrug bij de stuw Linne aangesloten op het net van de naastgelegen waterkrachtcentrale (eigendom RWE). Dit geldt ook voor de werkverlichting van Rijkswaterstaat. RWE heeft aangegeven dat dit geen wenselijke situatie meer is waardoor de gemeente en Rijkswaterstaat een eigen net aan moeten leggen om hun objecten te kunnen verlichten. Daarnaast is de openbare verlichting van de fietsbrug aan vernieuwing toe. Om dit te realiseren liften we mee op de grootschalige onderhoudswerkzaamheden aan de stuw Linne door Rijkswaterstaat.

De voorbereidende werkzaamheden hebben plaatsgevonden in 2023. Dit betreft de aanleg van kabels en het plaatsen van kasten ten behoeve van onze openbare verlichting. De aanleg is gedaan in combinatie met Rijkswaterstaat.

De nieuwe openbare verlichting op de fietsbrug wordt gerealiseerd in combinatie met de grootschalige onderhoudswerkzaamheden van Rijkswaterstaat aan de stuw. Voor deze onderhoudswerkzaamheden dient de fietsbrug tijdelijk verwijderd te worden. Deze kans wordt benut door het fietspad dan te voorzien van nieuwe verlichting.

Voor het vernieuwen van de openbare verlichting zijn wij afhankelijk van de planning van Rijkswaterstaat. De planning is dat dit in 2024 wordt uitgevoerd.

7.1.5 Slimme verlichting in het buitengebied

In dit beleidsplan wordt een krediet (2025) van € 270.000 opgenomen om de openbare verlichting in het buitengebied om te vormen tot slimme verlichting door deze te voorzien van connectiviteit/ telemetrie.

Dit kan door het monteren van speciale modules (OLC’s) op de armaturen. De voornaamste voordelen hiervan zijn:

• •

  Energiebesparing door dynamisch dimmen in plaats van een statisch dimregime;

• •

  Inzicht in energieverbruik en verrekening van daadwerkelijke energiekosten;

• •

  Maatwerk qua verlichting op specifieke locaties wordt mogelijk;

• •

  Storingen, defecten en schades worden automatisch gesignaleerd;

• •

  Beheren en inregelen van verlichting kan op afstand.

Er is gekozen om dit alleen in het buitengebied toe te passen, omdat hier minder vaak meldingen worden gedaan door burgers en omdat in de buitengebieden makkelijker kan worden gedimd zonder dat hier last van wordt ondervonden. Ook kan de gemeente Maasgouw meedoen aan landelijke initiatieven zoals ‘Nacht van de Nacht’ welke aandacht vragen voor lichtvervuiling en energiebesparing op verlichting. In de toekomst kan slimme verlichting eventueel uitgebreid worden naar binnen de bebouwde kom.

Om de besparing in energiekosten van slimme verlichting terug te laten vloeien naar de gemeente is het nodig om de 160 kasten van Enexis (ontstekingspunten) voor openbare verlichting om te bouwen en te voorzien van een kWh-meter. Hierdoor worden onze energiekosten afgerekend op daadwerkelijk verbruik in plaats van theoretisch bepaald verbruik. De ombouwkosten bedragen € 203 per ontstekingspunt en zijn meegenomen in het krediet voor slimme verlichting. Hierna zijn de kosten structureel € 28 per ontstekingspunt welke worden meegenomen in de energie- en netwerkkosten.

7.2.1 Structurele kosten

In de onderstaande tabel zijn de structurele beheer- en onderhoudskosten vanaf 2024 inzichtelijk gemaakt. Deze kosten zijn gebaseerd op historische gemiddelden en huidige ramingen.

Bovenstaande kosten worden als volgt gemotiveerd:

• •

  Beheerkosten zijn gebaseerd op basis van facturen van 2022 van de externe beheerorganisatie en OVL-beheerprogramma;

• •

  Correctief onderhoud is gebaseerd op het onderhoudscontract met de onderhoudsaannemer;

• •

  Incidentele werkopdrachten en bewonersverzoeken wordt rekening gehouden met geraamde kosten van € 2.000 per maand;

• •

  Schilderwerk wordt rekening gehouden met 300 masten per jaar à € 75 per mast;

• •

  Reinigen vier keer in levensduur armatuur. Rekening gehouden met 1.400 armaturen per jaar à € 14;

• •

  Software kosten zijn de kosten voor koppelingen met kasten, FIXI en GBI;

• •

  Stabiliteitsmetingen wordt rekening gehouden met 200 masten per jaar à € 60 per mast.

7.2.2 Incidentele kosten

In het jaar 2024, 2026 en 2028 zijn er incidentele kosten opgenomen voor aanvullende werkzaamheden die nodig zijn voor het onderhouden van de openbare verlichting. In 2024 betreft dit een incidenteel bedrag van € 10.000 voor het opnieuw aanbesteden van ondersteunende werkzaamheden in het beheer. In 2026 betreft dit een bedrag van € 10.000 voor het opnieuw aanbesteden van een onderhoudscontract met een aannemer. In 2028 is een bedrag opgenomen van € 15.000 voor het opstellen van een nieuw beleidsplan.

7.4.1 Beleidsperiode en doorkijk

Op pagina 28 is het financiële overzicht voor deze beleidsperiode weergegeven. Ook geeft het overzicht alvast een financiële doorkijk naar 2033. Voor de kapitaallasten is gerekend met 0% rente, financiële afschrijving van lichtmasten in 40 jaar en van armaturen in 20 jaar.

7.4.2 Financieel voordeel

In het financieel overzicht zijn, naast de benodigde budgetten voor deze beleidsperiode, ook de beschikbare exploitatiebudgetten opgenomen. Door deze te vergelijken kan worden geconcludeerd dat de overgang naar een volledig areaal uitgevoerd in LED een structureel financieel voordeel oplevert, als gevolg van:

• •

  Minder energieverbruik;

• •

  Komende jaren geen vervangingen van armaturen;

• •

  Reductie in onderhoudskosten als gevolg van volledig LED.

Het financieel voordeel fluctueert per jaar door verschillen in energiekosten, incidentele kosten en kapitaallasten. In 2024 bedraagt het voordeel € 30.100, aangezien gedurende dit jaar het areaal nog moet worden vervangen door LED. Hier is nog met het hoge energieverbruik gerekend. Vanaf 2025 ligt het voordeel een stuk hoger en loopt op tot € 110.850, omdat vanaf dit moment het areaal volledig LED is en daardoor ook gerekend is met het gereduceerde energieverbruik.

Het financieel voordeel kan mogelijk nog groter uitpakken door dalende energietarieven vanaf 2024. Hier is in het overzicht geen rekening mee gehouden, de energie- en netwerkkosten zijn gebaseerd op prijspeil 2023. De meerjarige overschotten zijn reeds opgenomen in de begroting 2024 ten gunste van de post ‘Onvoorzien structureel’.