Beleidsvisie Zonnevelden gemeente De Bilt

Gemeente De Bilt is een groene gemeente met kleine en middelgrote woonkernen gelegen in een diversiteit aan landschappen: de open agrarische en natuurgebieden in het westen overgaand in de landgoederenzones en bosgebieden in het oosten, met het waterlinielandschap en diverse ecologische verbindingen in het zuiden. Van belang is een prettige leefomgeving voor de inwoners en bedrijven in de diverse kernen en het buitengebied.

De vraag naar energie is hier onlosmakelijk mee verbonden. Gemeente De Bilt wil haar bijdrage leveren aan de transitie naar duurzame energie en het tegengaan van klimaatverandering. Hoofdstuk 2 beschrijft de energievraag en de mogelijkheden om deze duurzaam op te wekken. De energietransitie is de reden voor de gemeente om ruimte te bieden aan zonnevelden.

Zonnevelden hebben onmiskenbaar een impact op het landschap en de leefomgeving van mens en dier. Met de aanpak in deze beleidsvisie kan de gemeente beter sturen op de initiatieven voor zonnevelden. Hoofdstuk 3 gaat over de waarden in het buitengebied die het beschermen waard zijn. De gebieden worden benoemd waar zonnevelden niet zijn toegestaan en ook waar de gemeente zich terughoudend opstelt vanwege die aanwezige waarden.

Waarvoor wordt deze beleidsvisie Zonnevelden gebruikt?

De gemeente wil een goede afweging maken tussen de klimaatdoelen én de andere doelen in het mooie buitengebied van De Bilt. De gemeente staat in passende mate en onder strenge voorwaarden zonnevelden toe om aan haar doelen voor duurzame elektriciteitsopwekking te voldoen.

De kansrijkheid van een zonneveld-aanvraag per gebied is op hoofdlijnen weergegeven in de Kansenkaart Zonnevelden in Hoofdstuk 4. De daadwerkelijke mogelijkheden verschillen per beoogde locatie. Niet alle kavels zijn onderzocht, de kleur geeft een algemene indruk voor het gehele gebied.

Hoofdstuk 5 gaat over hoeveel zonnevelden de gemeente de komende jaren toestaat in ‘netto hectares’. Er zullen in bepaalde gebieden meer aanvragen komen voor zonnevelden, daarbij speelt ook de beperkte capaciteit van het elektriciteitsnet tot 2030 een rol. Dit hoofdstuk beschrijft dat de gemeente toewerkt naar een maatschappelijke ‘tender’ om aanvragen met elkaar te kunnen vergelijken. Na een marktconsultatie kan de gemeente ook besluiten tot een gebiedsproces met alle betrokken partijen in plaats van een tender.

Hoofdstuk 6 beschrijft dat aanvragen worden getoetst op een goede inpassing in de fysieke leefomgeving én op de mate van participatie. De voorwaarden worden in detail vastgelegd in de ‘ Beleidsregels Zonnevelden in De Bilt’.

De bijlagen bieden nadere info per omgevingswaarde, een gebiedsoverzicht en visie van de provincie.

Opvolger voor Bilts zonneveldenbeleid uit 2017

In 2017 heeft de gemeente een eerste beleidsplan voor zonnevelden vastgesteld. Hierin waren de mogelijkheden voor zonnevelden in relatie tot ruimtelijke ordening en landschappen goed uitgewerkt. Toch kiest de gemeente voor een vernieuwde Beleidsvisie. Er is in de tussenliggende jaren veel veranderd:

• •

  De vele gesprekken gevoerd in 2020 en 2021 met maatschappelijke (belangen)partijen en inwoners leverden waardevolle inzichten. Ook leert de gemeente van zonnevelden elders.

• •

  De regio U16 sprak af hoeveel groene stroom grootschalig op te wekken uit wind en zon uiterlijk in 2030. De gemeenteraad legde haar Biltse RES-aandeel vast in de zomer van 2021. In het coalitieakkoord voor 2022-2026 bevat een verdubbeling van deze doelstelling.

• •

  De provincie Utrecht heeft haar standpunt verduidelijkt in de Provinciale Omgevingsvisie.

• •

  Door netcongestie kunnen zonnevelden op dit moment niet vanzelfsprekend aangesloten worden.

De Bilt wordt een energieneutrale gemeente. Dit betekent dat er fors minder energie gebruikt moet gaan worden. Voor 2050 streven we naar 50% minder energieverbruik dan in 2020. Ook stoppen we met het gebruik van aardgas. De energie die we in 2050 nog nodig hebben, moet volledig duurzaam opgewekt worden. Dat is internationaal, in Europa en ook in Nederland afgesproken.

In het landelijke Klimaatakkoord is vastgelegd dat de gemeenten zich in regio’s organiseren en met elkaar een aandeel leveren aan de duurzame energie die op land opgewekt moet worden. Windmolens op zee zullen vooral voor de grootschalige landelijke industrie groene stroom opwekken.

Samen met de 15 andere gemeenten in de regio U10/U16 is de Regionale Energie Strategie 1.0 (RES) opgesteld. Daarin is afgesproken de 16 gemeenten gezamenlijk 1,8 TWh per jaar aan groene stroom grootschalig duurzaam opwekken in 2030. Kleine zonnedaken zoals op huishoudens tellen daar niet in mee. Vanwege de korte termijn, is dat alleen haalbaar met zonne-energie en windmolens.

Daarnaast werkt de gemeente vanzelfsprekend verder aan energiebesparing, zonne-energie ook op kleinere daken, duurzaam verwarmen zonder aardgas, onderzoek naar kansen voor aardwarmte (diep en ondiep). De gemeente volgt de landelijke ontwikkelingen voor waterstof als energiedrager op de voet.

Hoe wekken we voldoende stroom op mét behoud van de bijzondere waarden in onze gemeente en diverse andere ruimtelijke vraagstukken zoals woningbouw en infrastructuur?

Een bewezen duurzame techniek is energie uit zonnevelden. Omdat dit veel ruimte kost, combineren initiatiefnemers zoveel mogelijk functies zoals ruimte voor natuur, versterking van het oorspronkelijke landschap en soms ook kleinschalige landbouw. Gemeente De Bilt geeft voorkeur aan dergelijke combinaties van functie die de omgevingswaarden versterken.

De Bilt onderschrijft de voorkeursvolgorde van de landelijke Zonneladder uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI, 2020). Deze staan in de afbeelding hieronder. De voorkeuren houden geen volgtijdelijkheid in. De NOVI beschrijft dat overheden de voorkeuren in hun afweging moeten meenemen maar gelijktijdig kunnen beginnen aan de verschillende opties voor zonne-energie om de opwekdoelen te halen.

In theorie is er veel ruimte op daken en op laagwaardige gronden (treden 1, 2 en 3). Maar de gemeente heeft slechts beperkte invloed (de eigenaar beslist) en ook zijn er technische en financiële beperkingen. Enkele voorbeelden zijn de draagkracht en leeftijd van grote (bedrijfs)daken, de beperking om stroom terug te leveren aan het elektriciteitsnet en hoge kosten om een parkeerplaats te overkappen.

Hoofdstuk 5 beschrijft hoeveel ruimte de gemeente wil geven voor zonnevelden de komende jaren.

Het buitengebied van De Bilt is om diverse redenen bijzonder. Het karakter van het buitengebied kan worden uitgedrukt in ‘waarden’ die bescherming verdienen. De gemeente beoordeelt de verwachte impact van een zonneveld op de volgende ‘fysieke’ waarden: landschap, natuur, cultuurhistorie, recreatie, archeologie, landgebruik (landbouw, bodem, water). De fysieke waarden worden toegelicht in bijlage A. De belangen en beleving van omwonenden en gebiedsgebruikers benoemen we als zevende waarde.

Zonnevelden zijn theoretisch overal mogelijk in gebieden (zonder schaduw). Het zijn de waarden in de omgeving die de wenselijkheid van een zonneveld kunnen beperken. Deze beleidsvisie vertaalt deze waarden naar voorkeurslocaties en voorwaarden. Voor zonnevelden gelden minder wettelijke eisen dan voor grote windmolens. Het benoemen van kansrijke gebieden en beoordeling van een aanvraag voor een zonneveld is daarom subjectiever dan bij wind.

Een zonneveld heeft onmiskenbaar invloed op haar omgeving. Doel is om met een goede inpassing en inrichting negatieve invloed op de waarden te voorkomen. Daarnaast beoordeelt de gemeente een aanvraag ook op de maatregelen met een positieve invloed (een ‘plus’ bieden voor de omgeving) en de mate waarin multifunctioneel grondgebruik plaatsvindt.

Gebieden waarin zonnevelden niet zijn toegestaan

• •

  De provincie staat geen zonnevelden toe in Natura2000 en in Ganzenrustgebieden.

Gebieden waar vrijwel geen mogelijkheden zijn voor zonnevelden

• •

  Bosgebied (schaduwwerking en natuurwaarden), deels valt dit onder Natuur Netwerk Nederland.

Gebieden met extra voorwaarden

In de volgende gebieden gelden extra gebiedsspecifieke voorwaarden zoals benoemd in de provinciale Omgevingsvisie en Omgevingsverordening. Het is niet zo dat een zonneveld wordt uitgesloten maar de initiatiefnemer moet hier rekening houden met bijzondere omgevingswaarden. Dit geldt voor:

• •

  NatuurNetwerk Nederland (NNN)

• •

  Groene Contouren (inrichting van zonneveld is gericht op natuurbestemming na 25 jaar)

• •

  Militair oefenterrein met bijzondere natuurwaarden

• •

  Gebieden van belang voor weide- en akkervogels (evt mitigerende/compenserende maatregelen)

• •

  Hollandse Waterlinie (provincie is extra terughoudend in Unesco-gebied/ NHW1)

Daarnaast vraagt de gemeente extra aandacht voor de waarden in of nabij:

• •

  Ecologische verbindingszones (eventueel zonneveld moet een plus bieden voor de natuur)

• •

  Historische landgoederen, buitenplaatsen, beschermde dorpsgezichten (inclusief zichtlijnen)

• •

  Aardkundige monumenten en overige provinciale gebieden met aardkundige waarde, grafheuvels

• •

  Kernrandzônes (afstand tot bebouwde kom en besluitvorming woningbouwlocaties)

In bovengenoemde gebieden kunnen kavels zijn die geschikt zijn voor een goed ingepast zonneveld. Een aanvraag in één van deze gebieden zal een extra goede onderbouwing en set aan maatregelen moeten hebben. Er moet ook een goede reden zijn waarom het zonneveld specifiek daar geplaatst moet worden, hoe de aanwezige waarden niet significant worden aangetast, en hoe de kwaliteit van het gebied wordt verhoogd tijdens of na de exploitatiefase.

Het gebruik van de grond als zonneveld is tijdelijk. De oorspronkelijke bestemming blijft in de meeste gevallen gehandhaafd. Ook moet de bodemkwaliteit op peil blijven of zelfs verbeteren. Kavels die nu een agrarische bestemming hebben zullen dus na einde exploitatie (maximaal 30 jaar) opnieuw ingezet kunnen worden voor agrarisch gebruik.

In 2020 en 2021 hebben gesprekken plaatsgevonden met inwoners, maatschappelijke organisaties en diverse deskundigen binnen de gemeentelijke organisatie. Deze gingen over de waarden en andere specifieke gebiedskenmerken van het buitengebied in gemeente De Bilt. Deze inbreng is benut in hoofdstuk 3 maar ook bij het opstellen van een Kansenkaart Zonnevelden. Omdat niet ieder afzonderlijk kavel in het buitengebied beoordeeld kan worden, onderscheidt de gemeente drie categorieën gebieden. De kansrijkheid van de zonneveld-aanvraag verschilt per gebied en is weergegeven op de kansenkaart.

Betekenis van de kleuren op de kansenkaart

De kansenkaart geeft in grote lijnen de kansrijkheid voor een zonneveld aan met drie kleuren:

• •

  groen = kansrijk gebied voor zorgvuldige inpassing van (mogelijk ook enkele grotere) zonnevelden

• •

  oranje = beperkt kansrijk gebied waar extra provinciale voorwaarden gelden of waar de gemeente extra inpassing vraagt vanwege de aanwezige waarden en/of omdat er andere besluitvormingsprocessen spelen zoals woningbouw (NNN in open gebieden, Unesco, kernrandzones)

• •

  lichtrood = niet-kansrijk gebied oftewel ‘nee, tenzij’ (veelal: bosrijk of NNN tussen bosgebieden)

• •

  donkerrood = gebied waarin zonnevelden niet zijn toegestaan (N2000 en ganzenrustgebied)

Online kansenkaart (https://tinyurl.com/zonnevelden2021-debilt) 

Op de online kansenkaart kunt u via de knoppen rechtsboven andere kaartlagen tonen. De gebiedseigenschappen bepalen tezamen de kansrijkheid van een initiatief voor een zonneveld.

Wat betekenen de kleuren op de kaart en welke soorten gebieden vallen eronder:

1. Kansrijk gebied

In een ‘groen’ kansrijk gebied zijn met zorgvuldige inpassing zonnevelden mogelijk.

• •

  Vaak zijn dit agrarische kavels, waarvoor extra voorwaarden gelden om de bodemkwaliteit geschikt te houden voor toekomstig agrarisch gebruik en in te zetten op kavelruil om tot een zonneveld te komen op een voor de landbouw zo laagwaardig mogelijk gebied. Ook mogen andere (agrarische) ondernemers niet in hun bedrijfsvoering worden verstoord.

• •

  Als meest geschikt gaven stakeholders en inwoners de gebieden aan nabij grootschalige infrastructuur. Er zijn ook ongeschikte kavels in ‘groen’ gebied, ze zijn niet individueel beoordeeld. Groen op de kansenkaart geeft geen ‘recht’ op een zonneveld.

2. Beperkt kansrijk gebied = ‘extra voorwaarden, alleen mogelijk met zorgvuldige inpassing’

Er liggen hier belangrijke beperkingen vanwege de waarden in het gebied. De provincie stelt extra regels en ook de gemeente vraagt om extra zorgvuldige inpassing. Redenen voor een oranje kleur zijn:

• •

  Natuurwaarde, ecologische verbindingen, kleinschalige landschappen en aardkundige waarden

• •

  Hoge cultuurhistorische waarden (zoals Werelderfgoedgebied Nieuwe Hollandse Waterlinie)

• •

  Nabijheid van de bebouwde kom (kernrandzone) al dan niet met een woningbouwopgave

Wat kan er wel in oranje gebied?

• •

  In oranje gebied is een initiatief op veel kavels lastig in te passen. Er kunnen voor zonnevelden geschikte kavels zijn waar minder sprake is van verstoring van waarden dan in de rest van het oranje gebied. Gedacht kan worden aan kleinschalige zonnevelden, al dan niet gecombineerd met landbouw of natuurfuncties. Maar ook grotere zonnevelden zijn mogelijk op voor zonnevelden gunstige kavels met extra zorgvuldige inpassing.

3. Niet-kansrijk gebied = ‘Nee, tenzij’

• •

  Voor de lichtrode gebieden op de kaart geldt dat een zonneveld niet kansrijk en vaak niet wenselijk is vanwege het bos (schaduw, natuur) en daarbinnen diverse gebieden met Natuurnetwerk Nederland en cultuurhistorische en aardkundige waarden.

Wat kan er wel in lichtrood gebied?

• •

  In grotere open gebieden in het bos of aan de randen van natuurgebieden kunnen locaties zijn waar deze bezwaren niet spelen. Er kan ruimte zijn voor een goed ingepast zonneveld.

• •

  De gemeente let sterk op de foerageerfunctie van open plekken in of naast bosrijk gebied.

4.Niet-toegestaan gebied = zonnevelden niet toegestaan

• •

  Een zonneveld is niet toegestaan in het donkerrode gebied aan de westzijde van de gemeente vanwege Natura2000 en ganzenrustgebied. De provinciale Omgevingsvisie staat dit niet toe.

Disclaimer - de kaart geeft geen rechten

De gekozen kleur geldt als een gemiddelde voor het gehele gebied. Ieder initiatief voor een zonneveld wordt individueel beoordeeld op basis van de exacte locatie en de directe omgeving. Daarvoor is een lokale uitwerking, ruimtelijke inpassing en vaak ook aanvullend onderzoek nodig. De initiatiefnemer is hier verantwoordelijk voor. De gemeente heeft altijd het recht een verzoek af te wijzen wanneer deze niet past in het geldende bestemmingsplan. Groen op de kansenkaart betekent daarom niet dat in dat gebied op iedere locatie een (grootschalig) zonneveld wordt toegestaan, er komen ook minder geschikte kavels voor waar de waarden hoger zijn. Ook als er een plafond wordt vastgesteld en deze nog niet is bereikt, mag de gemeente beargumenteerd een aanvraag afwijzen, ook in ‘groen’ kansrijk gebied.

Dit hoofdstuk beschrijft hoeveel zonnevelden de gemeente wil toestaan in twee tranches en de wijze waarop aanvragen in behandeling worden genomen. Uitgangspunt is dat de gemeenteraad zo goed mogelijk rekening houdt met de diverse belangen én unieke waarden in het buitengebied maar ook de opwekdoelen wil halen zoals die zijn vastgesteld in de regio én door de gemeenteraad.

Het plafond wordt in netto hectares zonneveld vastgesteld omdat de ruimtelijke inpassing leidend is. Een grenswaarde stellen qua opgewekte hoeveelheid zonne-energie is niet mogelijk omdat dit niet exact te voorspellen is, per jaar verschilt qua zonaanbod en zonnepanelen steeds efficiënter worden.

Eerste tranche

• •

  Plafond: 27 hectare netto aan zonnevelden. Hier telt landschappelijke inpassing niet in mee, zie definitie van ‘netto oppervlak zonneveld’ onderaan dit hoofdstuk. Met de eerste succesvolle aanvraag die de doelstelling van 27 hectare passeert, wordt deze tranche afgesloten.

• •

  Aanvragen worden in behandeling genomen volgens ‘wie het eerst komt, die het eerst maalt’

• •

  Gebieden: aanvragen worden vooral in ‘groene’ gebieden op de kansenkaart 2021 verwacht, vanwege de huidige beperkingen en de kosten om de zonnestroom aan het net terug te leveren2. Ook omdat zonnevelden in oranje en (licht)rode gebieden nu nog een grotere mate van onzekerheid met zich meebrengen voor de aanvrager (UNESCO werelderfgoed Hollandse Waterlinie, NNN).

• •

  Onderbouwing van dit plafond: de gemeenteraad legde haar Biltse RES bod voor 2030 vast op 27 mei 2021 te streven naar minimaal 4,6 GWh zonnestroom opwek per jaar op grote daken én naar 25,6 GWh zonnestroom opwek per jaar op de grond door binnen treden 2, 3 en 4 (Nationale Zonneladder) 27,6 hectare (netto) ruimte voor zonnevelden te bieden. Het raadsvoorstel gaf een overzicht van beschikbare oppervlakten binnen de treden van de Zonneladder én de beperkingen.

Tweede tranche

• •

  Plafond: ongeveer 33 hectare netto aan zonnevelden vermeerderd met eventuele resterende hectares uit de eerste tranche of verminderd met een eventuele overschrijding. Het streven is om in totaal op ongeveer 60 hectare zonneveld uit te komen in 2030 om de gewenste hoeveelheid groene stroom op te wekken.

• •

  Aanvragen worden níet in behandeling genomen volgens ‘wie het eerst komt, die het eerst maalt’

• •

  De gemeente neemt een afzonderlijk raadsbesluit over de uitvoering via een ‘maatschappelijke tender’, of een ‘gebiedsproces’ waarin belanghebbenden samen initiatieven ontwikkelen, of een combinatie van beide. Ter voorbereiding op bovengenoemd raadsbesluit start de gemeente met een consultatie onder belanghebbenden, zie beschrijving in latere paragraaf. Het is van belang deze keuze open te houden zodat de mening van belanghebbenden goed meeweegt in het besluit van de raad.

• •

  Gebieden: aanvragen zijn bij voorkeur in de tweede tranche beter verspreid over het buitengebied. Ook oranje/lichtrode gebieden bieden mogelijkheden voor goed ingepaste zonneveld indien de provincie Utrecht heldere voorwaarden geeft voor UNESCO en NNN-gebied. Ook de uitbreiding van huidige en bouw van nieuwe spanningsstations is hierbij van belang.

• •

  Onderbouwing van dit plafond: coalitieakkoord uit 2022 en programmabegroting voor 2023. Het Biltse coalitieakkoord voor 2022-2026 beschrijft de noodzaak van een verhoogde ambitie. In de programma-begroting 2023 is de ambitie voor 2030 vastgesteld op 82,5 GWh per jaar opwek verdeeld in 20 GWh uit windenergie en 62,5 GWh uit zonne-energie.

De keuze tussen een maatschappelijke tender en/of een gebiedsproces in de tweede tranche

Een aanvraag binnen 1ste tranche (tot plafond 27 ha) wordt op volgorde in behandeling genomen.

Bij keuze voor een maatschappelijke tender in de tweede tranche, worden alle aanvragen tegelijk behandeld. Als er meer inschrijvingen zijn dan het vastgestelde plafond, geeft de gemeente voorrang aan initiatieven die het best passen bij het gemeentelijk beleid. Het grote voordeel is dat participatie van de omgeving, lokaal eigendom en zeggenschap zwaarder kunnen meewegen. Want bij individueel behandelen op volgorde van binnenkomst, mag alleen worden getoetst op ruimtelijke impact en op de inspanning die de initiatiefnemer pleegt voor participatie.

Ook als de gemeente kiest voor een gebiedsproces in een bepaald gebied, neemt de gemeente geen afzonderlijke aanvragen in behandeling. In een gebiedsproces zoek je samen naar de ideale oplossing. In plaats van concurrentie tussen vergelijkbare inschrijvers die in hetzelfde gebied liggen, zoek je in een gebiedsproces samen met omwonenden naar de ideale oplossing. Wellicht willen bewoners van een kern een eigen zonneveld en is het ideale kavel nog niet bekend. Ook is het mogelijk dat een significant deel van de agrariërs wil stoppen in een bepaald deelgebied. Door integraal naar de wensen in een gebied te kijken, kun je een grotere oppervlakte aan zonnevelden optimaal landschappelijk inpassen. Financieel is er dan de ruimte om de waarden in het gebied te beschermen. Sterker nog, de kwaliteiten kunnen sterk toenemen door een nieuwe inrichting. De verwachting is dat het draagvlak onder omwonenden toeneemt. Een groot goed ingepast zonneveld kan positiever blijken dan meerdere kleine velden zonder samenhang.

De gemeente kan kiezen voor een gebiedsproces als bijvoorbeeld uit de stakeholder consultatie blijkt dat:

• –

  meerdere aanvragen relatief dicht bij elkaar liggen zonder samenhang, en de inschatting is dat samenwerking tot een betere inpassing leidt. Competitie tussen buren wordt dan voorkomen;

• –

  een gebiedsproces meer ruimte biedt voor lokale initiatieven van onderop uit het gebied zelf, de rol van partijen buiten de gemeente kleiner wordt en er meer functies aan het zonneveld worden toegevoegd zoals kleinschalige landbouw, recreatie of natuurontwikkeling;

• –

  een andere reden die pas boven tafel komt in de consultatieronde.

De gemeente start na vaststelling van deze Beleidsvisie met een stakeholder consultatie. Dit betekent dat gesprekken worden gehouden met grondeigenaren die een zonneveld overwegen en hun direct omwonenden, projectontwikkelaars met grondposities of kennis van het gebied, lokale coöperaties en andere relevante maatschappelijke organisaties die lokale belangen behartigen. De netbeheerder speelt hierbij een rol in verband met uitbreiding netcapaciteit. Op basis van deze consultatie besluit de gemeenteraad over de uitvoeringsroute van de tweede tranche.

Maximale omvang per zonneveld & definitie van de ‘netto’ oppervlakte

De maximale omvang van zonnevelden is bedoeld exclusief landschappelijke inpassing. Een toelichting:

• •

  onder de netto oppervlakte van het zonneveld valt in ieder geval: grond onder de zonnepanelen, de tussenliggende stroken, onderhoudspaden en de technische installaties (o.a. transformatorhuisjes)

• •

  onder de landschappelijke inpassing kunnen vallen: landschapselementen/ ruimte voor natuur rond/binnen zonneveld zoals bomen, struiken/ruigtes voor agrarisch gebruik of bloemrijk landschap.

Twee zonnevelden worden vanuit landschappelijk oogpunt niet direct naast elkaar geplaatst. In het geval van een gebiedsproces zoals beschreven hierboven, is het mogelijk dat 2 of meer initiatieven voor een zonneveld samen tot een integraal ontwerp komen.

Zonnevelden tussen de 2 en 15 hectare zijn ook mogelijk. Kleine verspreide velden verdelen de ‘last’ voor de omgeving meer gelijkmatig. Maar, omdat de financiële marge per zonneveld dan kleiner is, kan dit ten koste gaan van participatie en de bescherming van omgevingswaarden. Kleinere velden concentreren zich mogelijk rondom het spanningsstation om stroom terug te leveren aan het elektriciteitsnet

Zonnevelden tot 2 hectare zijn mogelijk, maar bij concurrentie op het net (de middenspanningsring) krijgen zonnedaken voorrang op deze kleine zonnevelden.

Gemeente De Bilt stelt voorwaarden aan iedere aanvraag voor een zonneveld. Deze zijn bedoeld om de belangen van fysieke leefomgeving, omwonenden en andere gebiedsgebruikers te beschermen. Deze voorwaarden gelden bij individuele behandeling op volgende van binnenkomst van de aanvraag, maar ook bij een eventuele maatschappelijke tender of een gebiedsproces.

Voorwaarden en aanvraagprocedure staan uitgewerkt in de Beleidsregel Zonnevelden De Bilt.

Uitgangspunt: vroegtijdige inbreng van gemeente en omwonenden is verplicht

Bij een concreet initiatief voor een zonneveld, moet de initiatiefnemer in samenspraak met omwonenden tot een voorstel komen. De aanvraagprocedure start met (naar keuze) een voorgesprek en (verplicht) een verzoek om een principe-uitspraak van de gemeente. De gemeente denkt op deze wijze vroegtijdig mee en kan, bovenop de beleidsregels Zonnevelden, nog extra voorwaarden meegeven die specifiek voor dat initiatief van toepassing zijn.

Initiatiefnemer moet voldoen aan harde beleidsvoorwaarden én zachte indieningsvereisten

De beleidsregel bevat harde beleidsvoorwaarden waar het initiatief aan moet voldoen. Ook bevat het zachtere indieningsvereisten die met name beschrijvend zijn. Op basis van deze informatie beoordeelt de gemeente de geschiktheid van de locatie en de zorgvuldigheid waarmee een zonneveld wordt ingepast en georganiseerd samen met de omgeving.

Voorwaarden voor fysieke leefomgeving én participatie

Iedere aanvraag wordt getoetst op twee soorten omgevingsbelangen.

• 1.

  Fysieke leefomgeving

  De aanvrager beschrijft de huidige situatie en de aanwezige waarden op en om het beoogde perceel. Deels wordt dit met onderzoeken onderbouwd. Ook beschrijft de aanvrager de verwachte impact voor die omgevingswaarden, de maatregelen waarmee de aanvrager een negatieve impact op de waarden voorkomt én de maatregelen waarmee de aanvrager positieve waarde toevoegt aan het gebied. Het perceel wordt zo goed als mogelijk multifunctioneel gebruikt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan (kleinschalige) landbouw, natuur, landschap en recreatie.

• 2.

  Participatie (procesparticipatie, lokaal financieel eigendom en lokale zeggenschap)

  Projecten vanuit de eigen samenleving hebben de voorkeur. In ieder geval is er sprake van samenspraak en samenwerking met inwoners en lokale partijen. Dit komt tot uiting in de procesparticipatie, het financieel eigenaarschap en de zeggenschap. Initiatiefnemers zijn gehouden om voor minstens 50% lokale eigendom en zeggenschap tot stand te brengen.

  Als dit niet lukt dan eist de gemeente De Bilt een andere vorm waarin lokaal wordt geprofiteerd van de revenuen en lokaal zeggenschap (voor nabije inwoners en bedrijven) geregeld is vergelijkbaar met 50% lokaal eigendom. Mocht het lokaal eigendom om financiële redenen niet rondkomen dan kan de gemeente besluiten zelf te investeren. Hierover wordt de gemeenteraad separaat geïnformeerd.

  Om deze lokale betrokkenheid te kunnen beoordelen dient de initiatiefnemer diverse documenten in zoals beschreven in de Beleidsregels Zonnevelden De Bilt 2023.

Meer over participatie

De gemeente streeft ernaar dat inwoners en lokale bedrijven zo veel mogelijk participeren in de ontwikkeling van zonnevelden. Een zonneveld verandert immers de leefomgeving en aan inwoners en bedrijven wordt gevraagd om die verandering te accepteren. Hierbij gaat het in eerste instantie om de belangen van omwonenden en bedrijven nabij een beoogd zonneveld. Ook de belangen van overige gebiedsgebruikers, en inwoners en bedrijven in nabije kernen dienen meegenomen te worden.

Specifiek aandacht voor positie van de landbouw

Het komt regelmatig voor dat een zonneveld wordt aangevraagd op kavels van agrariërs die willen stoppen met hun bedrijf. Het is een harde eis van de gemeente dat het na afloop van het zonneveld mogelijk is om het gebied weer agrarisch in gebruik te nemen. De oorspronkelijke agrarische bestemming blijft dan ook behouden en de kwaliteit van de bodem mag niet verslechteren. Ook de belangen van omliggende agrarische bedrijven moeten worden beschermd. Hiertoe bevat de ‘beleidsregels Zonnevelden’ extra voorwaarden. Bijvoorbeeld de verplichting om mogelijkheden van kavelruil te onderzoeken (voor een zonneveld op kavels met een lagere waarde voor agrarische productie) en om doorsnijding van landbouwgronden te voorkomen.

Participatie bestaat uit twee onderdelen, die deels overlappen:

• –

  procesparticipatie: welke inspraak heeft de directe omgeving op de inrichting en welke voordelen ontvangt de omgeving van de ontwikkeling van het zonneveld

• –

  financiële participatie, lokaal eigendom en zeggenschap.

De initiatiefnemer kan gebruik maken van de ‘handreiking participatie in duurzame energie projecten’ en de ‘participatiewaaier’. Deze zijn te vinden op klimaatakkoord.nl en beschreven in de Q&A over Participatie in Zonnevelden geschreven Holland Solar, 30 april 2020.

Hoe beoordeelt de gemeente of de participatie voldoende is?

Indien met een initiatief niet minstens 50% lokale eigendom en zeggenschap tot stand komt, kan de aanvraag hierop worden afgewezen. Indien de aanvrager aantoont dat op oneigenlijke gronden participatie niet op die basis te realiseren viel, kan de gemeenteraad de aanvraag echter alsnog toewijzen.

Om te kunnen beoordelen of de inspanning voldoende is, beschrijft de aanvrager wie er betrokken worden, hoe het minimale participatieniveau ‘meedenken’ vorm krijgt, en welke mogelijkheden er zijn voor ‘meebeslissen’ en ‘meedoen’ in welke fase van het initiatief. In een vroeg stadium stelt de aanvrager een participatieplan op.

Bij de behandeling van de vergunningaanvraag dient de aanvrager diverse documenten in zoals participatieverslagen en (concept)overeenkomsten met diverse partijen zoals naburige agrarische percelen over beheer. De gemeente stelt zo nodig zelf ook overeenkomsten op met de initiatiefnemer op het gebied van planschade, participatie, eigendom in de toekomst en de wijze waarop de initiatiefnemer het gebied beschermt tijdens exploitatie en daarna het perceel goed achterlaat.

Procesparticipatie

De gemeente stelt als voorwaarde dat omwonenden, nabije (agrarische) bedrijven en maatschappelijke organisaties met een belang in of kennis over het gebied, vroegtijdig betrokken worden minimaal op het participatieniveau ‘meedenken’. De initiatiefnemer beschrijft al in een vroeg stadium in welke mate deze partijen kunnen ‘meebeslissen’ en ‘meedoen’. Denk hierbij aan de keuzes en uitvoering van inpassing, inrichting, aanleg, exploitatie en verwijdering van het zonneveld.

Doel van procesparticipatie is de verlagen van de lasten en het verdelen van de lusten van het zonneveld. De lasten voor de omgeving worden geminimaliseerd door goede inrichting en afspraken. Ideeën en wensen van betrokkenen kunnen het gebied een positieve impuls geven. Voorbeelden zijn: herstel van landschapselementen, ruimte voor natuur en lokale recreatiemogelijkheden. De initiatiefnemer hoort, spreekt en maakt afspraken met de directe omgeving (en de gemeente). Er kan ‘compensatie’ worden afgesproken voor het feit dat het landschap of het uitzicht verandert voor omwonenden en bedrijven. De initiatiefnemer verdeelt de lusten door een gebiedsfonds en/of andere voordelen te bieden voor de omgeving van het zonneveld. Meer hierover volgt bij ‘financiële participatie’.

De Beleidsregels Zonnevelden De Bilt beschrijven in meer detail regels die te maken hebben met procesparticipatie. De afspraken worden vastgelegd in het participatieplan (dat na verlening onderdeel wordt van de vergunning) aangevuld met afspraken in diverse overeenkomsten. Denk bijvoorbeeld aan bovengenoemde overeenkomsten tussen de gemeente en de initiatiefnemer. Maar ook kunnen er overeenkomsten zijn met eigenaren van naburige (bedrijfs)percelen (bijvoorbeeld over beheer en onderhoud) en met bewoners(coöperaties).

Financiële participatie en zeggenschap

Zoals gezegd, ontstaat een initiatief voor een zonneveld bij voorkeur geheel vanuit en in handen van lokale partijen. Dit is niet altijd mogelijk: landelijke of regionale partijen kunnen een rol hebben. Ook kan hun deskundigheid of financiële positie kan noodzakelijk zijn voor de realisatie.

Zoals landelijk is vastgelegd in het Klimaatakkoord (2019) moet er sprake zijn van een ‘gelijkwaardig samenwerken in de ontwikkeling, bouw en exploitatie van een project. Dit vertaalt zich in evenwichtige eigendomsverdeling in een gebied waarbij gestreefd wordt naar 50% eigendom van de productie van de lokale omgeving (burgers en bedrijven). Investeren in een zon –en/of windproject is ondernemerschap. Dat vergt ook mee-investeren en risicolopen. Het streven voor de eigendomsverhouding is een algemeen streven voor 2030. Er is lokaal ruimte om hier vanwege lokale project-gerelateerde redenen van af te wijken.’

De gemeenteraad van De Bilt eist dat een zonneveld voor minstens 50% in lokaal eigendom is bijvoorbeeld via een lokale coöperatie.

Als dit niet mogelijk is dan dienen de financiële voordelen in vergelijkbare mate terug te vloeien bijvoorbeeld via aandelen en obligaties in handen van lokale inwoners en bedrijven. Gemeente de Bilt vindt daarnaast lokaal zeggenschap van groot belang tijdens aanleg, exploitatie en opruimfase. Als dit niet kan in de vorm van lokaal eigendom, dan moeten er andere afspraken worden gemaakt zodat de direct belanghebbenden zeggenschap hebben bij belangrijke besluiten.

De initiatiefnemer [verwijderd conform amendement A15-2023]: heeft hiertoe een inspanningsverplichting en toont aan met welke aanpak hij inzet op zoveel mogelijk lokaal eigendom en zeggenschap. Het liefst wordt in een zo vroeg mogelijke fase gewerkt met een coöperatie van lokale inwoners, bedrijven en andere partijen. Ook een andere organisatorische constructie is ook mogelijk, als het project maar openstaat voor een grotere groep inwoners en/of bedrijven van binnen gemeente De Bilt om financieel deel te nemen. Een project kan dus niet enkel door een handvol lokale bedrijven worden gedragen zonder andere inwoners en bedrijven de kans te geven financieel deel te nemen.

De afspraken tussen diverse partijen (waaronder de initiatiefnemer, gemeente, omwonenden en andere belanghebbenden) worden vastgelegd in de vergunning en/of in andere overeenkomsten.

De voorkeursvolgorde van financiële participatie is als volgt:

• 1.

  100% eigendom van lokale (energie)coöperatie of een andere organisatievorm waarin omwonenden, nabije bedrijven, overige Biltse inwoners en bedrijven deel kunnen nemen en medezeggenschap hebben

• 2.

  50% eigendom van lokale (energie)coöperatie of andere organisatievorm waarin dezelfde groepen deel kunnen nemen en medezeggenschap hebben

• 3.

  Een andere wijze waarop een vergelijkbaar deel van de revenuen terecht komt bij lokale inwoners of bedrijven, zoals via aandelen of obligaties. In dat geval moet medezeggenschap separaat geregeld worden voor nabije inwoners en bedrijven (zie Beleidsregels).

Daarnaast biedt de initiatiefnemer een aanbod voor:

Direct omwonenden, mensen met een laag inkomen in nabije kernen (die niet mee kunnen investeren bij punt 1 tot en met 3), lokale bedrijven en voor maatschappelijke projecten in het gebied. Denk hierbij aan (een combinatie van):

• 4.

  Schadevergoeding of andere voordelen voor direct omwonenden die voor hen van waarde zijn

• 5.

  Deelname tegen geen of verlaagde kosten voor huishoudens met een laag inkomen

• 6.

  Lokale stroom wordt met korting verkocht aan de bedoelde doelgroepen

• 7.

  Lokale bedrijven voeren zoveel mogelijk werk uit tijdens voorbereiding, aanleg, exploitatie en verwijderingsfase

• 8.

  Gebiedsfonds waaruit maatschappelijke projecten ten behoeve van de leefomgeving en/of duurzaamheid worden bekostigd in het omliggende gebied en/of woonkernen.

NB! Gemeente De Bilt stelt de belangen van direct omwonenden en nabije bedrijven bovenaan. Het is mogelijk dat betrokken partijen kiezen voor een uitgebreide vorm van procesparticipatie waardoor de kosten van extra landschappelijke inpassing, natuurwaarden, gebiedsfonds en andere lokale voordelen ten koste gaan van de winst die gehaald kan worden uit financiële participatie.

Meer over een gebiedsfonds

Een gebiedsfonds wordt doorgaans gevuld met een vast bedrag eenmalig, per jaar of met een percentage van de opbrengst aan zonnestroom. Ook de Gedragscode Zon op Land beschrijft de ‘gebiedsgebonden bijdrage’ in te zetten door lokale betrokkenen voor bijvoorbeeld extra natuurimpuls, monitoring van de ecologische effecten, duurzame energie voor de omgeving, een voorziening als een speeltuin, een financiële impuls voor een lokale sportvereniging.

Overeenkomsten

Afspraken worden vastgelegd in de vergunning of in afzonderlijke overeenkomsten. Zo kunnen tussen gemeente en initiatiefnemer de afspraken worden vastgelegd over:

• o

  procesparticipatie en financiële participatie

• o

  mogelijkheden voor deelname lokale bedrijven bij de aanleg, beheer en onderhoud

• o

  beheerafspraken (mede in belang omwonenden en nabije agrarische bedrijven)

• o

  afspraken over de maximale exploitatietermijn en wijze van oplevering van het zonneveld

Soortgelijke overeenkomsten zijn denkbaar tussen initiatiefnemer en omgeving, zoals met nabije (agrarische) bedrijven, omwonenden en/of een lokale energiecoöperatie.