KRW-beslisnota 2022-2027

Het doel van de Kaderrichtlijn Water (KRW) is een goede ecologische en chemische toestand in alle grond- en oppervlaktewateren in de EU, uiterlijk in 2027. Dit betekent ecologisch gezonde oppervlaktewateren met een evenwichtige en gevarieerde plantengroei, visstand en bijbehorende kleine waterdieren. En dat de concentraties verontreinigende stoffen laag genoeg zijn, voor een gezond ecosysteem. Met schoon, gezond en voldoende water draagt de KRW bij aan behoud en herstel van de biodiversiteit.

De doelen en maatregelen voor de grotere wateren, de waterlichamen, moeten worden opgenomen in KRW-factsheets die de basis vormen voor de Stroomgebiedbeheerplannen. Deze factsheets en plannen worden eens per zes jaar herzien. Voor de periode 2022-2027 zijn de factsheets en de plannen die in 2015 zijn opgesteld geactualiseerd. De plannen uit 2015 waren actualisaties van de eerste plannen uit 2009.

Voor de planherziening voor de periode 2022-2027 zijn twee documenten opgesteld:

• 1. KRW-factsheets

• De KRW-factsheets zijn opgesteld in een format (tabellen) dat landelijk wordt gebruikt. Ze bevatten alle informatie per waterlichaam (o.a. begrenzing, ecologische en chemische doelen en toestand, maatregelen en onderbouwing). De factsheets vormen de landelijke digitale rapportage aan Den Haag en zijn de onderleggers van het Stroomgebiedbeheerplan Rijn 2022-2027, dat door het Rijk wordt opgesteld. De factsheets zijn niet geschikt voor het opnemen van integrale analyses of een totaaloverzicht van maatregelen en kosten.

• 2. KRW-beslisnota (deze notitie)

• De beslisnota is een samenvattend overzicht bij de KRW-factsheets en een weergave van overwegingen en keuzes. De notitie bevat de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de periode 2015-2021 met betrekking tot de begrenzing van de waterlichamen, de KRW-doelen, de huidige toestand en de KRW-maatregelen. Het gaat in deze notitie vooral om de herziening van het maatregelpakket en de financiering voor de periode 2022-2027. De waterschappen en provincies in het stroomgebied Rijn Noord en Nedereems hebben hun beslisnota’s samengevoegd tot één KRW-afstemmingsnota voor Rijn-Noord en Nedereems.

De informatie in de KRW-factsheets is aangepast aan de huidige situatie en waar nodig zijn de teksten aangepast. De belangrijkste aanpassingen ten opzichte van 2015 hebben betrekking op de doelen voor ecologie, de actuele chemische en ecologische toestand en de maatregelpakketten. Daarnaast zijn er wijzigingen in de begrenzing en typering van enkele waterlichamen. In de KRW-beslisnota (deze notitie) zijn alle aanpassingen onderbouwd.

De KRW-factsheets per waterlichaam, met daarin doelen, toestand en maatregelen moeten worden vastgesteld door het waterschap en de provincie. Het waterschap moet het deel van het maatregelpakket vaststellen waar het waterschap verantwoordelijk voor is, de provincie de ecologische doelen en begrenzingen van waterlichamen en de maatregelen waar de provincie trekker van is (zowel voor grond- als oppervlaktewater). Het waterschap stelt ook de KRW-beslisnota vast.

De ontwerp KRW-factsheets en ontwerp KRW-beslisnota zijn in 2020 vastgesteld en begin 2021 ter inzage gelegd. Op basis van de inspraakreacties zijn aanpassingen in de factsheets en beslisnota gedaan. Ook zijn er door voortschrijdend inzicht aanpassingen gedaan. Een overzicht van belangrijke wijzigingen staat in de bijlage bij het bestuursbesluit.

2.2 Werkwijze doelafleiding en selectie van maatregelen

Er zijn voor alle waterlichamen uitgebreide analyses uitgevoerd. De huidige toestand, is beoordeeld met de nieuwe KRW-maatlatten. Vervolgens is gebruik gemaakt van de door STOWA ontwikkelde systematiek met zogenaamde Ecologische Sleutelfactoren (ESF's ) om te achterhalen welke factoren nu nog verantwoordelijk zijn voor het niet halen van de doelen. Met de opgedane kennis en inzichten zijn de KRW-doelen voor de periode 2016-2021 beoordeeld op haalbaarheid en de mogelijke maatregelen op effectiviteit.

Dit heeft geleid tot aanpassing van de ecologische doelen, in KRW-terminologie het ‘Goed Ecologisch Potentieel’ (GEP). Het gaat om een technische doelaanpassing en nadrukkelijk niet om verlaging van ambitie of (gevraagde) inzet voor verbetering van de waterkwaliteit op de lange termijn. Deze technische doelaanpassing valt binnen de regels van de KRW.

Voor een goede onderbouwing van de aanpassingen, is de volgende werkwijze gehanteerd:

• • Er zijn watersysteemanalyses opgesteld, gebruikmakend van de ESF’s van STOWA. In ieder waterlichaam is een watersysteemanalyse opgesteld voor een kerngebied. De analyse hebben we als representatief beschouwd voor het afleiden van doelen en maatregelen;

• • Er is een lijst van maatregelen opgesteld, die de knelpunten kunnen wegnemen of verminderen;

• • Maatregelen die significante schade opleveren aan de gebruiksfuncties of het milieu zijn afgevallen;

• • Met experts is ingeschat in welke mate een knelpunt met de maatregelen weggenomen wordt;

• • Op basis hiervan is een nieuw KRW-doel (GEP) berekend per kwaliteitselement (zoals bijvoorbeeld voor waterplanten en vissen). De opgestelde maatregelpakketten zijn conform de Handreiking Doelen ook doorgerekend met het modelinstrumentarium ‘KRW-verkenner’;

• • We gaan voor haalbare doelen met een ambitie gericht op een robuust en goed functionerend watersysteem;

• • We passen nieuwe kennis en inzichten toe en we bepalen de toestand en de doelen op basis van werkelijke metingen in de waterlichamen.

• • We ronden de doelen naar beneden af met een nauwkeurigheid van 0,05. Doelen met een nauwkeurigheid van 0,01 suggereren een nauwkeurigheid die niet realistisch is. Voorbeeld: een berekend GEP van 0,48 is afgerond naar 0,45.

• • Bij het opstellen van benodigde verbetermaatregelen is geredeneerd vanuit waterkwaliteit en geen rekening gehouden met andere opgaven. Bij de uiteindelijke planning en uitvoering van maatregelen wordt uitdrukkelijk de koppeling met andere opgaven als klimaat, veenweide, biodiversiteit, landbouwtransitie, droogte gemaakt.

• • Maatregelen worden genomen om knelpunten op te lossen (DPSIR, uitleg in bijlage 6). Daarnaast kunnen maatregelen nodig zijn om een systeem in de huidige toestand te houden. Dat betekent dat er, ondanks dat er nu al sprake is van doelbereik, er toch maatregelen voorzien zijn.

2.5 Begrenzing en typering waterlichamen

Voor de derde planperiode zijn er wijzigingen in de begrenzing en typering van de waterlichamen. Het betreft de volgende wijzigingen:

• • Van 14 van de 24 waterlichamen is de begrenzing aangepast. Dit betreft over het algemeen het verwijderen van waterdelen waarvan het niet logisch is dat deze onder het KRW-waterlichaam vallen, of het toevoegen van delen waarvan dat wel logisch is. Enkele voorbeelden:

  • •

    Voor de Kleine Wielen zijn de wateren die op de golfbaan en op het terrein van de Aquazoo liggen, geschrapt;

  • •

    In de Âlde Feanen is de nieuwe indeling beter gebaseerd op de peilgebiedenkaart en de begrenzing van het N2000-gebied de Âlde Feanen. Wateren die niet bij het N2000-gebied horen zijn ingedeeld bij het waterlichaam Laagveenplassen;

  • •

    De Wijde Ee is toegevoegd aan de Friese boezem overige meren in plaats van het waterlichaam Âlde Feanen, omdat het geen onderdeel van N2000-gebied Âlde Feanen is en het ook niet passend is bij het waterlichaam Laagveenplassen.

• • Het Polderhoofdkanaal is sinds 2015 in de zomermaanden opengesteld voor recreatievaart. Het kanaal is daarom ingedeeld bij waterlichaam Zuidoost Friesland, vaarten met recreatievaart, in plaats van het waterlichaam Midden Friesland - Polderveenvaarten;

• • Een aantal zeer kleine boezemmeren is ingedeeld bij de boezemkanalen. Het karakter van deze meren komt het meest overeen met dat van het kanaal waar ze onderdeel van uitmaken;

• • Korte trajecten van boezemkanalen tussen boezemmeren zijn ondergebracht bij de boezemmeren, zodat gebieden meer integraal beoordeeld kunnen worden;

• • Het voormalige riviertje de Lauwers (KRW-waterlichaam vanaf het Prinses-Margrietkanaal naar het noorden) is omgezet van een type van stromend water (R) naar een type van stilstaand water (M). Dit is gedaan omdat de Lauwers in een vrijwel volledig vlak landschap ligt, losgekoppeld is van het oorspronkelijke brongebied en onderdeel uitmaakt van de boezem. De zijtak van deze waterloop, die door Pieterzijl loopt, is tevens opgenomen in het waterlichaam;

• • De poldersloten op de eilanden zijn omgezet van zwak brakke sloten van M1b (brakke sloten) naar M1a (zoete sloten). Uit beschikbare data sinds 2000 blijken deze sloten niet te voldoen aan de eisen voor brak water. Gezien de agrarische functie van de gebieden, wordt er ook geen brakwaternatuur nagestreefd.

De wijzigingen zijn weergegeven op de kaart in bijlage 1. De kaart in bijlage 2 geeft de herziene begrenzing van de KRW waterlichamen weer.

3.3 Ontwikkeling ecologische toestand

Uit onze monitoring van de waterkwaliteit blijkt dat de waterkwaliteit in de afgelopen jaren verbeterd is. Dit is beschreven in de vorige paragraaf. Voor de evaluatie van de ecologische toestand zijn de monitoringsgegevens van 2009 t/m 2020 daarnaast geanalyseerd op de formele KRW-toetsresultaten. Figuren 3.1 en 3.2 tonen de resultaten van deze toetsing.

In de figuren zijn scores in 2009, 2015 en 2021 van het aantal waterlichamen per kwaliteitsklasse in het beheergebied van Wetterskip Fryslân naast elkaar gezet. Voor de meeste biologische kwaliteitselementen is een vooruitgang te zien (figuur 3.1). Dit komt echter deels door de wijze van rapporteren die voor de KRW gevraagd wordt. Er zijn de volgende kanttekeningen bij te maken:

• • De beoordeling in 2009 is grotendeels gebaseerd op expertkennis, omdat destijds nog onvoldoende monitoringsgegevens beschikbaar waren.

• • Verder zijn in 2012 en 2018 de maatlatten aangepast. Dit houdt in dat eenzelfde ecologische situatie door toetsing aan een nieuwe maatlat, een andere uitkomst geeft.

• • De toestand in 2020 is getoetst aan de doelen voor de derde planperiode. Omdat deze veelal naar beneden zijn aangepast, scoort de huidige toestand beter dan daarvoor.

Door deze kanttekeningen zijn er op basis van de resultaten in Figuur 1 geen harde conclusies te trekken over de ontwikkeling van de ecologie.

Figuur 1: Aantal waterlichamen per kwaliteitsklasse en biologisch kwaliteitselement in 2009, 2015 en 2021 voor het beheergebied van Wetterskip Fryslân.

Voor de ecologie-ondersteunende parameters zijn de doelen en toetsingsmethodieken grotendeels onveranderd gebleven. Hierdoor zijn er op basis van Figuur 2 wel conclusies te trekken over de ontwikkeling. In de figuur is te zien dat het doorzicht in het beheergebied van Wetterskip Fryslân is verbeterd in 2021 ten opzichte van 2015. Voor stikstof is dit beeld ook positief, maar voor fosfor blijft het beeld min of meer stabiel. De opvallende sprongen in de beoordeling van zuurgraad is een gevolg van veranderende toetsingsmethodieken. In werkelijkheid is er geen sprake van een sterke verandering van de toestand.

Figuur 2: Aantal waterlichamen per kwaliteitsklasse voor ecologie ondersteunende parameters in 2009, 2015 en 2021 voor het beheergebied van Wetterskip Fryslân.

In Tabel 4 en 5 zijn de huidige toestand voor de vier biologische componenten en de huidige toestand en ontwikkeling de ecologie-ondersteunende parameters samengevat.

Tabel 4: Huidige toestand (2020) per biologisch kwaliteitselement.

Tabel 5: Huidige toestand en ontwikkeling sinds 2009 per ecologie-ondersteunende parameter.

3.4 Consequenties voor het maatregelpakket

De huidige toestand (2021), de ontwikkeling sinds het begin van de planperiode (2009) en de doelen zijn uitgangspunten voor de maatregelen die nog resteren. De werkwijze is beschreven in paragraaf 2.2.

De ontwikkeling van de waterkwaliteit en de uitkomsten van de watersysteemanalyses laten zien dat in de eerste twee KRW-planperiodes goede keuzes gemaakt zijn qua aard en omvang van het maatregelpakket. Inzicht in haalbaarheid en praktische omstandigheden hebben wel geleid tot prioriteringen in het maatregelpakket.

Het maatregelpakket voor de komende periode is vooral gericht op:

• • het afronden van natuurlijkere inrichting (inclusief vismigratie) van waterlichamen;

• • het terugdringen van de nutriëntenbelasting;

• • meer inzet op natuurvriendelijk onderhoud.

In hoofdstuk 7 is het maatregelpakket verder uitgewerkt.

3.5 Verwachting doelbereik ecologie 2027

Inleiding

De verwachting is dat het geplande maatregelpakket leidt tot een verdere verbetering van de ecologische toestand en het bereiken van de doelen in meerdere waterlichamen. De inrichtingsmaatregelen zijn vooral gericht op een toename van de bedekking met water- en oeverplanten en een grotere diversiteit aan diersoorten. Het verder implementeren van natuurvriendelijk onderhoud in watergangen en op de oever zal er voor zorgen dat flora en fauna blijvend een plek zal vinden in de waterlichamen. Maatregelen gericht op het terugdringen van de belasting met nutriënten zullen breed ingezet worden (DAW, rwzi’s) om de randvoorwaarden van de ecologie verder te verbeteren.

Verwachting doelbereik 2027

De KRW schrijft voor dat alle doelen uiterlijk in 2027 worden gehaald. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in de Nationale Analyse Waterkwaliteit (2020) gerapporteerd, dat de waterkwaliteit door de maatregelen in de nieuwe KRW-plannen zal verbeteren. Maar niet alle waterlichamen zullen in 2027 voldoen aan een goede chemische en ecologische toestand. Ook in het beheergebied van Wetterskip Fryslân zal een deel van de ecologische doelen pas na 2027 bereikt worden. Hiervoor zijn drie belangrijke redenen te noemen:

• • Het is financieel en organisatorisch onhaalbaar om alle maatregelen uiterlijk in 2027 uit te kunnen voeren;

• • De belasting met fosfaat blijft de komende jaren en waarschijnlijk de komende decennia in een aantal systemen boven de zogenaamde ‘kritische grens’. Hierdoor is het nemen van sommige andere maatregelen in deze systemen nog niet effectief;

• • Ecologisch herstel vraagt tijd. Ecologische effecten kunnen na het op orde brengen van de voorwaarden, lang op zich wachten, doordat soorten zich moeten vestigen en relaties met elkaar moeten aangaan.

Het Rijk heeft de waterbeheerders verzocht een verwachting doelbereik voor 2027 op te stellen (Tabel 6 en bijlage 3). In het beheergebied van Wetterskip Fryslân zijn 24 KRW-waterlichamen. In 2027 wordt een doelbereik tot ongeveer 70% (op het niveau van kwaliteitselementen) verwacht, door uitvoering van het prioritaire maatregelpakket.

Tabel 6: Percentage waterlichamen dat voldoet aan de doelen in 2009, 2015 en 2021 per biologisch kwaliteitselement en een verwachting van het doelbereik in 2027. In totaal zijn er 24 waterlichamen. 2021 is getoetst aan de nieuwe doelen. NB: de forse sprong in doelbereik tussen 2015 en 2021 is mede het gevolg van aanpassing van de maatlatten en het bijstellen van de doelen.

4.2 Prioritaire stoffen

Bij de beoordeling van de chemische toestand wordt gekeken naar de concentraties en overschrijdingen van de zogenaamde prioritaire stoffen. De beoordeling van de huidige toestand is gebaseerd op de meetreeks uit de jaren 2018-2020.

De toestand van prioritaire stoffen (en ook specifiek verontreinigende stoffen) is gebaseerd op vier Toestand en Trend (TT) meetpunten. De waterkwaliteit op een bepaald punt wordt representatief geacht voor andere waterlichamen. Deze werkwijze heet ‘projectie’. Projectie wordt gebruikt om de monitoringinspanning te beperken. Eens per zes jaar worden alle waterlichamen gescreend op lokale verontreinigingen. Indien nodig wordt hier het KRW-meetprogramma of de projectie op aangepast. De genoemde stoffen worden nu alleen gemeten op de volgende locaties:

• • Prinses Margrietkanaal (NL02L9b)

• • Sneekermeer (NL02V9)

• • Tjonger middenloop (Nlo2L3)

• • De Deelen (Nlo2V4)

Het oordeel van de overige twintig waterlichamen wordt op deze vier waterlichamen gebaseerd. Het is dus niet zeker of in de overige twintig waterlichamen daadwerkelijk sprake is van een overschrijding, indien deze vermeld wordt.

In 2020 is landelijk onderzoek uitgevoerd, waarbij milieuvreemde stoffen in levende organismen (zoals vissen en mosselen) zijn geanalyseerd (biotamonitoring). Het gaat hier om nieuwe prioritaire stoffen maar ook andere prioritaire stoffen en enkele specifiek verontreinigende stoffen.

De resultaten zijn per waterlichaam samengevat in tabel 7. De kolom prioritaire stoffen scoort rood. Dit wordt veroorzaakt door overschrijdingen van som PBDE’s, cypermethrin, som heptachloor en cis-heptachloorepoxide (som HpCL) en som PFOS. De drie som-parameters zijn in 2020 voor het eerst op een verantwoorde wijze gemeten (biotamonitoring). In vergelijking met de chemische toestand bij de aanvang van de eerste planperiode (2009) worden de normen voor cadmium, DDT-achtige stoffen en DEHP (een weekmaker) nu niet meer overschreden.

Overschrijding PAK’s

De afgelopen jaren zijn er overschrijdingen geconstateerd van enkele PAK’s, middels metingen in het oppervlaktewater. Het gaat met name om Benzo(a)pyreen (prioritaire stof) en Benzo(a)antraceen (specifiek verontreinigende stof). Het afgelopen jaar zijn de PAK’s ook meegenomen in het biotameetnet, omdat er aanwijzingen zijn dat de toestandbeoordeling in oppervlaktewater in sommige gevallen een te negatief beeld schetst. Dit heeft ondermeer te maken met het verschil tussen de totaalconcentratie (waar oppervlaktewater mee wordt getoetst) en de biologisch beschikbare concentratie (relevant voor de accumulatie in biota; Ecofide, 2021).

In de meetcampage biota is geconstateerd dat er in Fryslân geen overschrijdingen zijn van de biotanorm. Landelijk is het volgende afgesproken: als van een stof geen enkele normoverschrijding is waargenomen, mag het oordeel ‘voldoet’ gebruikt worden voor alle waterlichamen. Dit oordeel op basis van biotametingen overrulet dan het oordeel op basis metingen in oppervlaktewater (Ecofide, 2021).

In het geval van de specifiek verontreinigende stof Benzo(a)anthraceen, voldoet deze voor de Friese locatie in het biotameetnet. Landelijk zijn er wel overschrijdingen aangetoond. In dit geval kan het oordeel ‘voldoet’ wel gebruikt worden voor alle boezemwaterlichamen, het laag belaste waterlichaam ‘Eilanden - poldersloten’ en de poldermeren Nannewijd en Kleine Wielen. Voor de tien resterende waterlichamen blijft het oordeel ‘voldoet niet’ gelden op basis van metingen in oppervlaktewater.

Overschrijding som PBDE’s

In het landelijk project biotamonitoirng zijn op alle onderzochte waterlichamen overschrijdingen van de biotanorm voor PBDE vastgesteld. De laagst gemeten gehalten overschreden de norm minimaal 3 keer. Ook in rijkswateren worden de normen voor PBDE’s overschreden. Op basis hiervan is voorgesteld dat het oordeel “voldoet niet” naar alle regionale waterlichamen kan worden geprojecteerd. Hierop zijn geen uitzonderingen van toepassing.

Nieuwe prioritaire stoffen

De lijst met prioritaire stoffen is door de Europese commissie in 2013 aangevuld met twaalf stoffen. Voorheen waren er 33 prioritaire stoffen. Drie nieuwe prioritaire stoffen worden normoverschrijdend aangetroffen: som PFOS, som HpCL en Cypermethrin. Cypermethrin is een insecticide, welke eenmaal in de Tjonger middenloop is aangetroffen. Het betreft hier een concentratie die de Maximale Aanvaarbare Concentratie(MAC) norm overschreed.

De somPFOS is meegenomen in de biotamonitoirng. Dit heeft grote verschillen binnen Nederland. Over het algemeen worden in regionale waterlichamen een factor 2 tot 3 minder normoverschrijdingen geconstateerd ten opzichte van rijkswateren. Bij het meetpunt in de Leijen is de somPFOS wel in normoverschrijdende gehalte aangetroffen. Op basis van deze resultaten is besloten de waterlichamen van de boezem het beheeroordeel ‘voldoet niet’ te geven en de waterlichamen in de polder ‘voldoet’.

Voor de somHpCl zijn in alle gemeten waterlichamen in de biotamonitoring overschrijdingen van de biotanorm vastgesteld. Op basis hiervan is voorgesteld het oordeel ‘voldoet niet’ naar alle waterlichamen te projecteren.

De drie nieuwe prioritaire stoffen die normoverschrijdend worden aangetroffen, komen niet terug op de KRW-factsheets. Deze stoffen hoeven namelijk pas in 2039 te voldoen aan de normen.

4.5 Consequenties voor het maatregelpakket

Op basis van bovengenoemde resultaten worden de volgende acties ondernomen:

• • De overschrijding van de norm voor zink in de Opsterlandse Compagnonsvaart wordt nader onderzocht;

• • Er wordt onderzoek gedaan in rwzi-effluenten voor opsporing van verontreinigingen en bronnen;

• • Landelijk loopt er een onderzoek om te meten in levende organismen voor stoffen waar geen goede analysetechniek in het water beschikbaar voor is. De resultaten van de eerste meetronde zijn verwerkt in deze nota en de factsheets. Het onderzoek loopt nog door.

• • In landelijk verband zijn stoffiches opgesteld voor stoffen die op grote schaal een probleem vormen. Als vervolg hierop wordt landelijk een maatregelenprogramma opgesteld. Het gaat in ons geval in ieder geval om de stoffen, ammonium, zilver, arseen, seleen en kobalt.

• • In de werkgroepen van het Landelijk Meetnet Gewasbeschermingsmiddelen wordt deze problematiek opgepakt in emissiereductieplannen. Daarnaast worden maatregelen voorgesteld in het kader van het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer (DAW), om bijvoorbeeld maatregelen te treffen om uit- en afspoeling te verminderen.

4.6 Verwachting doelbereik chemie 2027

Het Ministerie heeft de waterbeheerders gevraagd een verwachting op te stellen voor de chemische toestand in 2027. Dit is lastig, omdat het inzicht in de ernst en in de mogelijke maatregelen beperkt is. De verwachting is dat een deel van de doelen pas na 2027 bereikt zal worden (zie bijlage 3). Dit heeft ook te maken met dat een aantal stoffen maar heel langzaam afbreken in het milieu. Daardoor kan het jaren duren voordat maatregelen zichtbaar worden.

Toelichting:

• • PAK’s: van een groot deel van de PAK’s bestaat het vermoeden dat de huidige belasting niet veel zal verminderen. Op basis van biotamonitoring zijn PAK’s overigens geen probleem meer.

• • De prioritaire stoffen die in de biotamonitoring boven de norm zijn aangetroffen; de PBDE’s, sHpCl en PFOS zijn behoorlijk persistent. De verwachting is daarom dat deze stoffen de komende jaren een probleem zullen blijven in het oppervlaktewater.

• • Metalen: De zinkoverschrijding in de Opsterlandse Compagnonsvaart wordt nader onderzocht. We verwachten de bron te vinden en dat deze overschrijding in 2027 is opgeheven.

• • Ammonium/ammoniak: in landelijk verband wordt momenteel onderzocht of de normstelling aangepast kan worden, het gaat dan om achtergrondconcentraties die nu niet worden meegenomen. Indien de normstelling gelijk blijft zal ammonium ook in 2027 in bepaalde waterlichamen rood scoren. De verwachting is dat de belasting van het oppervlaktewater wel verder zal afnemen als ook een verdergaande vermindering van de belasting met stikstof en fosfaat wordt bereikt.

• • Zilver, kobalt, arseen en seleen: landelijke maatregelen worden afgewacht. Op dit moment is het lastig in te schatten of de doelen in 2027 bereikt worden.

• • Gewasbeschermingsmiddelen en biociden: de verwachting is dat we meer inzicht krijgen in bronnen en op die manier maatregelen kunnen treffen. Daarnaast is het gewasbeschermingsmiddelenbeleid vooruitstrevend; 90% normreductie in 2023, bovendien heeft de sector een visie dat er in 2030 geen normoverschrijdingen meer mogen voorkomen. Toch blijven persistente (oude) middelen soms nog lang in het milieu en is de verwachting dat er in 2027 nog enkele normoverschrijdingen kunnen voorkomen.

• • Daarnaast spelen klimatologische omstandigheden voor gewasbeschermingsmiddelen een rol, bij een zomer met veel regen is de kans op een overschrijding nog steeds aanwezig.

5.3 Uitgevoerde onderzoeken

Naast de reguliere monitoring (zie 5.1) wordt ook gemonitord om de effecten van uitgevoerde maatregelen ten bate van ecologisch herstel te volgen. Specifiek projectmatig onderzoek levert sneller en beter inzicht in de effectiviteit van maatregelen dan de reguliere KRW-monitoring. In de afgelopen planperiode zijn hierover diverse (interne) rapporten opgesteld (zie tabel 8).

Het gaat onder andere om:

• • natuurvriendelijke oevers;

• • optimalisatie beheer en onderhoud;

• • verhoogde inlaat IJsselmeerwater;

• • (vis-) passeerbaar maken van kunstwerken zoals gemalen, stuwen en sluizen;

• • DAW-maatregelen (randenbeheer, voorkomen erfafspoeling, etc.).

Tabel 8: (Interne) rapporten met resultaten van onderzoek naar effecten van maatregelen.

Ook zijn er onderzoeken uitgevoerd naar de toestand, trend en herkomst van nutriënten.

• • In de periode 2016-2017 is door Wageningen Universiteit en Researchcenter (WUR) onderzoek gedaan naar de herkomst en stuurbaarheid van nutriënten in zes polders (onderverdeeld in twee zandpolders, twee kleipolders en twee veenpolders) in het beheergebied van Wetterskip Fryslân. Dit onderzoek is in twee delen uitgevoerd. In het eerste deel is een bronnenanalyse van de nutriënten, onderverdeeld naar de verschillende bronnen, systemen en routes van nutriënten, uitgevoerd. In het tweede deel is gekeken naar de stuurbaarheid van de nutriëntenbronnen en de effectiviteit van verschillende emissiereducerende maatregelen.

• • In 2017 is een (aanvullende) trendanalyse van nutriënten in het oppervlaktewater door Deltares uitgevoerd. Hierbij is de trend vanaf 2000 t/m 2016 geanalyseerd. Op dit moment wordt gewerkt aan een update van deze trendanalyse (2000- september 2020).

• • Ook is in 2017 een waterkwaliteitsmodel gebouwd. Hiermee is inzicht verkregen in bronnen van nutriënten voor de boezemwateren en zijn scenario’s bepaald voor verbetermaatregelen.

• • In 2018-2019 heeft het waterschap samen met het Mesdag-Zuivelfonds door het NMI een onderzoek laten uitvoeren naar de belangrijkste bronnen van fosfaat en stikstof. In dit onderzoek zijn alle beschikbare meetgegevens en gegevens van gebiedskenmerken met elkaar gecombineerd.

5.4 Lopende onderzoeken

Naast de reeds afgeronde projecten die genoemd zijn in paragraaf 5.3, lopen er momenteel nog diverse interne en externe trajecten die de komende jaren voor aanvullend inzicht zorgen over de effectiviteit van maatregelen:

• • Interreg Canape: project in de Leijen waarin de relatie visstand-waterplanten-fysisch-chemische parameters onderzocht wordt;

• • PCLake-Sobek-koppeling. Een koppeling tussen een ecologisch model en een hydrologisch model om ecologische effecten van maatregelen zoals de verhoogde inlaat van IJsselmeerwater met behulp van een model te duiden;

• • Landelijke en regionale projecten die onder de Kennisimpuls Waterkwaliteit (KIWK) vallen.

7.2 Gebiedsbrede maatregelen

In het nieuwe maatregelpakket wordt doorgewerkt aan het verbeteren van de inrichting van het watersysteem en de verbetering van de chemische en ecologische waterkwaliteit. Naast gebiedsgerichte maatregelen, richten we ons op maatregelen die in het hele beheergebied bijdragen aan het verbeteren van de waterkwaliteit, zogeheten gebiedsbrede maatregelen.

Gebiedsbrede onderzoeksmaatregelen

Er zal onderzoek plaatsvinden naar het effect van extra inlaat van IJsselmeerwater op meren en kanalen van de Friese boezem. De ervaring die daar afgelopen jaren mee opgedaan is, is hoopvol. Het water wordt helderder en de gehalten aan stikstof en fosfor nemen af bij extra inlaat van IJsselmeerwater. Verder doen we onderzoek naar de herkomst van toxische stoffen en, samen met de gemeenten, onderzoek naar het verminderen van effecten van overstorten uit het gemeentelijk rioolstelsel.

We gaan een onderzoek uitvoeren naar driehoeksmosselen in ons watersysteem. Deze mosselen kunnen een positieve bijdrage aan de helderheid van het water leveren, doordat ze deeltjes uit het water filteren. We weten dat er veel larven van de mossel Fryslân binnenkomen. We gaan na waar deze larven blijven en of we ze kunnen stimuleren door het aanbrengen van structuren waar ze zich aan kunnen hechten. Een andere mogelijke maatregel die direct op de biologie ingrijpt is het planten of enten van water- of oeverplanten. We gaan in de planperiode na of dit een zinvolle maatregel is.

Voor het verminderen van de nutriëntenbelasting op de boezem zijn er zeven maalkomzuiveringsmoerassen aangelegd in de 2e planperiode. Naar verwachting zal enkele jaren na inrichting de zuiverende werking optimaal zijn, afhankelijk van de vegetatieontwikkeling. Na onderzoek en evaluatie van de werking, wordt besloten over aanleg van meer van deze zuiveringsmoerassen buiten de boezem.

Natuurvriendelijk beheer en onderhoud

De aanwezigheid van voldoende planten in een oppervlaktewater is van groot belang voor de ecologie. Intensief onderhoud van watergangen en oevers, kan dus een grote invloed op de ecologische kwaliteit hebben. We gaan in de planperiode na of er op meer plekken minder intensief onderhoud kan plaatsvinden. De capaciteit voor aan- en afvoer van water is hierbij van belang. De manier van passend natuurvriendelijk onderhoud kan per gebied verschillen. De ecologie in een kanaal vraagt om ander beheer dan in een beek.

Naast het beheer en onderhoud van ‘reguliere’ watergangen, krijgt het beheer van onderhoud van eerder aangelegde natuurvriendelijke assets1 extra aandacht. Dit is belangrijk voor de instandhouding en effectiviteit ervan.

Soms leidt de aanleg of het onderhoud van natuurvriendelijke assets tot problemen met weidevogelbeheer in die omgeving. Brede (verruigde) rietzones bieden namelijk ook schuilgelegenheid voor predatoren en nestplaatsen voor kiekendieven. Waar er problemen onstaan tussen doelen voor de KRW en andere beleidsterreinen, zal de provincie als bevoegd gezag een keuze moeten maken. Dat de provincie deze afweging zal maken is opgenomen in het Regionaal WaterProgramma.

1) Natuurvriendelijke assets betreffen onder andere: natuurvriendelijke oevers, luwe ondiepe waterzone’s in bijvoorbeeld meren, natuurlijker aangelegde beken, en zuiverende maalkommen.

Vrije vismigratie

Vrije vismigratie is een belangrijke KRW-opgave. Watersystemen worden verbonden door het opheffen van barrières (vooral gemalen, sluizen en stuwen) voor vis. In het rapport “Fryslân aan de slag met vismigratie” (2011) zijn de belangrijkste vismigratieknelpunten in kaart gebracht. De oorspronkelijke opgave omvatte 137 knelpunten. Inmiddels zijn de knelpunten herzien wegens een aantal redenen: een visveilig gemaal kan samen met de naastliggende sluis als één knelpunt worden beschouwd; of omdat een locatie niet kosteneffectief ingericht kan worden; of omdat een locatie al visveilig was. Welk type vispassage wordt aangelegd is afhankelijk van de locatie en de mogelijkheden ter plaatse. Een aantal knelpunten kan alleen opgelost worden bij revisie van gemalen. Renovatie van gemalen vindt plaats op basis van een kosteneffectiviteitsafweging, hierdoor zullen een aantal visknelpunten na 2027 aangepakt gaan worden. Daar waar mogelijk worden gemalen al wel eerder voorzien van vispassages. Het passeerbaar maken van barrières is niet alleen gunstig voor vis, maar ook voor andere waterdieren en voor planten die zich door water verspreiden.

Actief biologisch beheer

De Friese boezemmeren en diverse andere wateren buiten de boezem hebben een te hoge biomassa brasem. Een hoge brasemstand veroorzaakt troebel water waarin te weinig waterplanten kunnen groeien. Dit heeft weer andere negatieve effecten voor de ecologische kwaliteit.

De hoeveelheid brasem die voorkomt is mede afhankelijk van de hoeveelheid nutriënten in het oppervlaktewater. In voedselrijk oppervlaktewater neemt de troebelheid toe, verdwijnen de ondergedoken waterplanten en vissoorten die hiervan afhankelijk zijn zoals de snoek. Zonder deze natuurlijke vijand neemt brasem snel in aantal toe. Brasems woelen de waterbodem om, waardoor de troebelheid van het water nog verder toeneemt. Deze vicieuze cirkel wordt verbraseming genoemd.

Een mogelijke maatregel om helder en plantenrijk water te krijgen is het wegvangen van brasem, ook wel actief biologisch beheer genoemd. Met de partijen die deelnemen in de Visstandbeheercommissie (VBC) Fryslân en een aantal experts is in 2009 overeengekomen dat er in de periode 2010-2015 een pilot visstandbeheer in een geschikt meer zou worden uitgevoerd. In 2011 zijn samen met Sportvisserij Nederland en Sportvisserij Fryslân criteria en randvoorwaarden opgesteld voor het uitvoeren van een dergelijke pilot. Deze maatregel is echter alleen effectief als voldaan wordt aan de randvoorwaarde dat het nutriëntengehalte, en dan met name fosfaat, laag genoeg is. Wanneer dit niet het geval is, valt het systeem na verloop van tijd terug in een brasemrijke toestand. Veel wateren zijn momenteel nog te nutriëntenrijk, waardoor het wegvangen momenteel niet effectief is.

Voor het boezemsysteem zal daarom met name ingezet gaan worden op het reduceren van emissies van nutriënten naar het oppervlaktewater (zie ook paragrafen landbouwmaatregelen en rwzi’s). Hierdoor kan op termijn een nieuw ecologisch evenwicht ontstaan met een gezonde en evenwichtige visstand.

Voor afgesloten wateren waar voldaan is aan de randvoorwaarde van een laag gehalte aan nutriënten, kan het wegvangen van brasem een mogelijkheid zijn als laatste stap naar een gezond ecologisch systeem. In afgesloten plassen en petgaten van de Âlde Feanen (normaliter onderdeel uitmakend van de Friese boezem) zijn hier in 2017 - 2020 goede resultaten mee geboekt.

Een andere vorm van actief biologisch beheer is het aanplanten of enten van waterplanten of uitzetten van kleine waterdieren. Dit is zinvol als een gebied geschikt is voor de doelsoorten, maar deze niet meer aanwezig zijn in de omgeving en het gebied ook niet binnen afzienbare tijd uit zichzelf kunnen bereiken.

Wat ook gezien kan worden als actief biologisch beheer, is het onder controle houden van ongewenste soorten. Niet-inheemse planten- of diersoorten die problemen opleveren, worden ook wel invasieve exoten of plaagsoorten genoemd. Waar nodig zullen we deze, samen met gebiedspartners, bestrijden. Dit is overigens onderdeel van de algemene beheertaak van het waterschap en geen specifiek onderdeel van de KRW-maatregelen.

Beperken van emissies

Het uitvoeringsplan emissies van het waterschap eindigt eind 2021 en wordt niet apart voortgezet. Wel zal het handhavingsspoor uit het uitvoeringsplan met extra aandacht voor voorlichting, toezicht en handhaving op activiteiten die de KRW-doelen (negatief) beïnvloeden, worden voortgezet.

Landbouwmaatregelen

Een groot deel van de nutriëntenconcentraties in de waterlichamen voldoet niet aan de eisen, gesteld vanuit de KRW. Uit analyses is gebleken dat de stikstofconcentraties in de periode van 2000 tot 2006 nog een licht dalende trend vertoonden. Vanaf 2006 dalen de concentraties nauwelijks, maar rond 2012 beginnen de concentraties weer verder te dalen. De trend over de jaren 2000-2020 voor de fosfaatconcentraties schommelt van licht dalend tot licht stijgend naar stabiel, in de meest recente jaren is er weer een lichte daling. Een verdere afname van stikstof- en fosfaatconcentraties is, zonder dat aanvullende maatregelen worden genomen, niet te verwachten.

In akkerbouwgebieden vormen, naast nutriënten, ook gewasbeschermingsmiddelen een knelpunt. In kleinere wateren overschrijden gewasbeschermingsmiddelen regelmatig de normen.

Om emissies van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater te reduceren, is op initiatief van LTO Nederland, ondersteund door waterschappen en provinciën, vanaf 2015 gestart met de uitvoering van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Met het DAW wil de sector land- en tuinbouw een bijdrage leveren aan het oplossen van de wateropgaven in Nederland en zo haar sector verduurzamen en versterken. In het DAW is afgesproken dat resterende waterkwaliteitsproblemen in 2021 voor 80% en in 2027 voor 100% opgelost moeten zijn.

In de afgelopen periode is ter ondersteuning van DAW-maatregelen samen met de landbouwsector het Regionaal programma KRW-landbouw ingesteld. Via dit programma hebben provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân de voor waterdoelen beschikbare middelen in het plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2021 (POP3) verdubbeld, om hiermee DAW-projecten te ondersteunen. Via dit regionaal programma is 10,4 miljoen euro extra geïnvesteerd om de landbouwsector te helpen te verduurzamen. Daarnaast heeft Wetterskip Fryslân voor de jaren 2019 tot en met 2021 budget ter beschikking gesteld om als pilot blauwe diensten mogelijk te maken binnen het stelsel voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. Hiermee zijn door agrarische collectieven weide- en akkerranden gerealiseerd en zijn diensten als ecologisch slootschonen en verhogen waterpeil tot stand gekomen.

Via het ‘uitvoeringsplan emissies’ van het waterschap is eveneens sterker ingezet op:

• • monitoring in agrarisch gebied en informatieoverdracht over de resultaten ervan naar de agrarische sector,

• • voorlichting in plaats van direct handhavend op te treden,

• • acties ter vermindering van emissies vanuit de recreatievaart.

Samen met de provincie wil Wetterskip Fryslân de komende periode de ondersteuning van landbouwmaatregelen voortzetten. De focus daarbij zal verschuiven van pilots en kennisontwikkeling naar meer (brede) uitvoering van maatregelen, op zowel boerenerven als het boerenland. Maatregelen om erfafspoeling te voorkomen, zijn voor zowel de melkveehouderij als voor de akkerbouw, al grotendeels genomen.

Om emissies van het boerenland te verminderen zal ingezet worden op een aantal emissiereducerende sporen, namelijk:

• • Randenbeheer. Het verminderen van emissies van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen door het aanleggen van bufferstroken langs watergangen. Met bufferstroken in akkerbouwgebieden (akkerranden) om emissies van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen is al ervaring op gedaan. In het verleden met name vanwege het reduceren van drift, maar ook effectief voor het verminderen van emissies via oppervlakkige afspoeling. Bij de melkveehouderij richt het randenbeheer zich meer op voorkomen van emissies van nutriënten (met name P). Bij het toepassen van bufferstroken gaat het er vooral om de afspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Met een modelinstrumentarium, ontwikkeld in het kader van de Kennisimpuls Waterkwaliteit, thema Nutriënten, is inzichtelijk gemaakt waar de effectiviteit van de maatregel randenbeheer op het tegengaan van oppervlakkige afspoeling van nutriënten naar het oppervlaktewater het grootst is en wat de effectieve breedte van een perceelrand is. De effectiviteit van de maatregel randenbeheer is gecombineerd met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en het risico op afspoeling daarvan. Dit heeft geleid tot een gebiedsgedifferentieerde prioriteitenkaart voor het randenbeheer (kaart Prioritaire gebieden Zoekgebied Water). De effectiviteit van de breedte van randenbeheer is bepaald op 3 meter. De wijze waarop deze maatregel precies vorm kan krijgen is afhankelijk van de voorwaarden die de EU gaat stellen voor het ontvangen van inkomenssteun uit het nieuwe GLB en van de wijze van implementatie van het nieuwe GLB in Nederland. Uitwerking van deze maatregel zal onder leiding van de provincie en in samenwerking met de agrarische collectieven in Friesland plaatsvinden.

• • Duurzaam bodembeheer. Uit onderzoek van Wageningen Environmental Research en de STOWA blijkt dat de conditie van landbouwbodems in Nederland achteruit gaat (Schipper, et al., 2015. STOWA 2015-19). Een groot deel van de landbouwbodems kampt momenteel met verdichting door het gebruik van zware machines , intensieve bewerkingen en verdichting onder natuurlijke omstandigheden. Mede hierdoor laten de beworteling van gewassen en het bodemleven te wensen over. Daarnaast is het organische stofgehalte in de bodem niet overal in voldoende mate aanwezig (in Fryslân valt dit overigens mee). Hevige neerslag infiltreert daardoor niet snel genoeg in de bodem, waardoor plassen op het land ontstaan en regenwater versneld naar de sloot stroomt. Niet alleen gaat zo kostbaar zoet water verloren, maar op deze manier nemen de emissies van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater toe. Bij droogte houdt een schrale bodem niet genoeg water en opgeloste stoffen zoals nutriënten vast en door verdichting kunnen wortels niet genoeg grondwater opnemen. Een bodem met een hoger gehalte organische stof kan meer vocht opnemen. Daarnaast neemt de krimp- en zwelactiviteit ook toe, wat herstellend werkt met betrekking tot bodemverdichting.

• • Kringlooplandbouw. Kringlooplandbouw richt zich op het sluiten van de nutriëntenkringlopen op bedrijfsniveau en onderzoekt tevens de mogelijkheden voor het sluiten van kringlopen op gebiedsniveau (o.a. samenwerking melkveehouderij en akkerbouw).

• • Perceelsemissies. Dit richt zich op het verder reduceren van af- en uitspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Hierbij zal met name gekeken worden naar de rol van afspoeling en de maatregelen die hiertegen genomen kunnen worden.

• • Overige emissiereducerende maatregelen voor nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Dit betreft overige maatregelen die niet onder het spoor vallen van bovenstaande maatregelen. Deels betreft dit technische maatregelen als ijzer toevoegen om fosfaat te binden, of thema’s zoals natuurinclusieve landbouw of het tegengaan van nutriëntenuitspoeling door toevoeging van biostimulanten in de bodem.

Rioolwaterzuiveringsinstallaties en rioolwaterlozingen

Rioolwaterzuiveringsinstallaties

In de rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) wordt het stedelijk afvalwater, het afvalwater van huishoudens en bedrijven, gezuiverd. Hoewel er steeds meer wordt afgekoppeld, wordt nog steeds veel regenwater van verhardingen via het riool afgevoerd naar rwzi’s. Circa 70% van alle rioleringen in Nederland is nog van het type ‘gemengd stelsel’. In de zuiveringsinstallaties worden zuurstofbindende stoffen en nutriënten voor ongeveer 90% verwijderd. In het gezuiverde water zijn dus nog restverontreinigingen aanwezig. Afhankelijk van de grootte en de gebruikte zuiveringstechnieken, vormt het gezuiverde water van een rwzi in meer of mindere mate een bron van onder andere nutriënten voor het oppervlaktewater. Ook kunnen er andere stoffen dan nutriënten via het rioolstelsel en de rwzi in het water terechtkomen, zoals bestrijdingsmiddelen, microplastics, medicijnresten et cetera. De lozing van het gezuiverde rioolwater kan nog een significante bijdrage geven aan nutriëntenbelasting van de watersystemen. Met extra maatregelen op de rwzi’s kan deze belasting mogelijk verder worden verminderd.

Voor de komende jaren staan er al maatregelen gepland voor rwzi’s, vaak als onderdeel van grotere renovatie- of nieuwbouwprojecten. In de Beleid- en beheernota Zuiveren (2019) van Wetterskip Fryslân is opgenomen dat de komende jaren de huidige gemiddelde emissie van stikstof met 5% en de emissie van fosfaat met 15% wordt verminderd. Voor de komende jaren staan de volgende maatregelen gepland:

• • aanpassen rwzi Franeker: het huidige systeem (oxidatiebedden) vervangen door een systeem met een hoger zuiveringsrendement voor stikstof. De rwzi St. Annaparochie wordt mogelijk geamoveerd en verbonden met de rwzi Franeker, afhankelijk van de behaalde doelmatigheidswinst (kosten / milieu);

• • meer toepassing van geavanceerde meet- en stuurapparatuur, waarbij het extra doseren van ijzerzouten kan bijdragen aan een verbeterde fosfaatverwijdering;

• • renovatie van de rwzi’s Akkrum, Bolsward, Harlingen en Warns, waarbij tevens verbeterde processturing wordt aangebracht.

Voor de derde KRW-planperiode zijn extra maatregelen nodig om de emissies van nutriënten en andere stoffen uit rwzi’s te verminderen. Maatregelen op rwzi’s brengen vaak hoge kosten met zich mee. Ze zijn het meest efficiënt als ze gekoppeld kunnen worden aan projecten rondom optimalisaties, renovatie of nieuwbouw. We gaan in de planperiode na, hoe we het voor zuiveringen gereserveerde KRW-budget uit het prioritaire maatregelpakket het efficiëntst kunnen inzetten.

Rioolwaterlozingen

Rioleringssystemen waarin ook regenwater wordt verwerkt, hebben altijd voorzieningen om (verdund) afvalwater gecontroleerd te lozen op waterlichamen. Dit op het moment dat de druk in de rioolstelsel te hoog wordt en de ontwerpcapaciteit van systemen wordt overschreden. De voorzieningen staan bekend als riooloverstorten of nooduitlaten. Alle rioolstelsels in het beheergebied van het waterschap voldoen aan een minimale standaard (basisinspanning). Dit betekent dat het water wat tot overstorting komt, al sterk verdund is (door voorbezinking). In de gevallen waar dit toch leidt tot waterkwaliteitsknelpunten zijn in het verleden zogenaamde randvoorzieningen gebouwd. Dit zijn waterbergingsvoorzieningen (voor meer stelselberging) of natuurlijke zuiveringsystemen.

In waterlichamen waar rioolemissies een relevante bron vormen is sanering van de emissies uit gemengde rioolstelsels wenselijk. We gaan onderzoeken welke overstorten nog kunnen bijdragen aan een verbeterde waterkwaliteit en wat dan doelmatige maatregelen zijn. In samenwerking met betreffende gemeenten gaan we na hoe deze emissies beperkt kunnen worden.

In de jaren 2021/2022 kijkt het waterschap, binnen de technologische vereniging WON , naar de impact van riooloverstorten op de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit op basis van een geactualiseerde beslisboom.

Recreatie(vaart)

Recreatie kan soms voor problemen voor de waterkwaliteit zorgen. Met name recreatievaart kan forse invloed hebben op de ontwikkeling van water- en oeverplanten. Denk aan opwerveling van slib, waardoor het water troebel is en problemen voor het zich kunnen vestigen of handhaven van planten door golfslag. Daarnaast vindt er vuiluitworp plaats van vaartuigen waarop langer gerecreëerd wordt. De maatregelen om de vuiluitworp te verminderen wordt al aan gewerkt. Een effectieve maatregel om negatieve effecten van varen op waterplanten te voorkomen is zonderen. De provincie Fryslân heeft hier aandacht aan besteed in het Regionaal Waterprogramma (RWP).

7.5 Overige plassen

Laagveenplassen

In de laagveenplassen (o.a. De Deelen, Rottige Meente, Brandemeer) zijn verschillende maatregelen genomen, zoals:

• • baggeren van de voedselrijke sliblaag,

• • aanleggen van bufferzones om wegzijging van water tegen te gaan,

• • voorzuivering van inlaatwater via een helofytenfilter of een lange aanvoerroute,

• • natuurlijker peilbeheer,

• • beperkte peilfluctuaties,

• • tijdelijke droogval.

Het succes van de maatregelen is wisselend en hangt af van de lokale situatie. Ecologisch herstel treedt in een aantal gevallen wel op, maar gaat geleidelijk.

De Deelen, Alde Feanen en de Rottige Meente zijn Natura 2000-gebieden, waarin gelijk met de natuurmaatregelen ook maatregelen ter verbetering van de ecologische waterkwaliteit zijn en worden uitgevoerd. Met name de hydrologische maatregelen als peilbeheer en alternatieve waterinlaten zullen effect hebben op de ecologische waterkwaliteit.

Als nieuwe maatregelen zijn opgenomen:

• • afrastering van oevers ten bate van vegetatieontwikkeling,

• • flexibel peilbeheer,

• • en het beperken van bladinval.

In de derde planperiode worden nog twee knelpunten voor vispasseerbaar gemaakt.

Nannewiid

Dankzij de goede ecologische ontwikkelingen in het verleden, waren hier eerder geen inrichtingsmaatregelen gepland. In het nieuwe maatregelpakket zijn het afrasteren van oevers ten behoeve van vegetatieontwikkeling en kwaliteitsbaggeren voorzien. De baggerlaag is een belangrijk knelpunt. Planten kiemen hier slecht en het slib wervelt makkelijk op.

Kleine Wielen

In de Kleine Wielen is inmiddels vijf hectare ten gunste van waterriet en andere waterplanten ingericht. Verdere verbetering van de waterkwaliteit wordt verwacht door het aanpakken van de hoeveelheid bagger door de aanleg van een slibvang of uitvoeren van een slibbezinkingsmaatregel. Door uitvoeren van actief visstandbeheer kan het aandeel bodemwoelende vis verminderd worden en wordt een juiste balans van vissoorten nagestreefd. Het inlaten van boezemwater moet beperkt worden, omdat dit de grootste post van de nutriëntenbelasting is. Het verwijderen van een aantal bomen langs de waterkant zal voor minder bladinval zorgen. Voorlichting is nodig voor recreanten, ten aanzien van het niet voeren van de watervogels.

Tabel 12: Overzicht opgave KRW-maatregelen in overige plassen.

9.2 Verdeling kosten tussen provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân

Met de provincie Fryslân zijn afspraken gemaakt over de kostenverdeling voor het hele pakket aan KRW maatregelen 2022-2027.

De provincie Fryslân:

• • betaalt de maatregelen in waterlichamen in/langs N2000 natuur voor 100%;

• • betaalt maatregelen in waterlichamen in/langs NNN natuur voor 50% van de kosten;

• • zet eigen uren in voor maatregelen die te maken hebben met afstemming op veenweide, stikstof, zonering recreatievaart;

• • draagt zorg voor de financiering van het KRW-landbouwpakket (onder voorwaarde van beschikbaar komen van GLB-NSP budget voor Friesland);

• • draagt zorg voor uitvoeringskosten van GLB-NSP v.w.b. KRW maatregelen.

Wetterskip Fryslân:

• • draagt de overige kosten (zoals vermeld in tabel 15) en kan hiervoor gebruik maken van subsidies GLB-NSP (of uit transitiejaren POP3). WF zet besparingen door deze externe financiering in ter dekking van het benodigde budget voor de KRW maatregelen 2022-2027.

De KRW-maatregelen worden zoveel mogelijk integraal met andere doelen/maatregelen aangepakt en daarmee deels ook uit (integrale) budgetten van het waterschap voor: Verbeterwerken regionale waterkeringen, investeringsruimte n.a.v. Veiligheidsplan II, Kunstwerken actieve waterbeheersing, Inrichting watersystemen landelijk gebied. Het grootste deel komt echter ten laste van KRW inrichtingsmaatregelen.

Om alle investeringen te kunnen uitvoeren, is externe financiering nodig. Indien geen subsidie verkregen kan worden op de KRW maatregelen, gaat dit eerst ten koste van maatregelen in overige niet KRW hoofdwatergangen, daarna zal heroverweging op de andere investeringsmaatregelen plaats moeten vinden.

Er wordt rekening mee gehouden dat additionele investeringen op de rwzi’s gedaan moeten worden ter vermindering van emissies. Voor deze extra investeringen hebben we €1,3 miljoen gereserveerd.

De maatregelen in niet KRW hoofdwatergangen, d.w.z. het verbreden ervan om natuurvriendelijk onderhoud mogelijk te maken, worden alleen uitgevoerd indien er dekking beschikbaar is. Deze kan bestaan uit het uitvoeren van deze maatregelen daar waar er ook andere doelen mee gediend worden, zoals vergroten waterberging óf indien er externe financiering mogelijk is. De maatregelen in deze hoofdwatergangen vinden plaats in integrale gebiedsprojecten waarbij veelal ook sprake is van samenwerking met de landbouw of andere ingelanden.