Uitvoeringsnotitie mensenhandel 2022 Gemeente Cranendonck

Mensenhandel houdt in dat mensen worden uitgebuit of onder mensonterende omstandigheden te werk worden gesteld. Mensenhandel komt voor in de vorm van seksuele uitbuiting, arbeidsuitbuiting, criminele uitbuiting en gedwongen orgaandonatie. Om de gemeente weerbaarder te maken tegen dit thema en om invulling te geven aan landelijke en lokale afspraken is deze uitvoeringsnotitie opgesteld. Er wordt binnen de notitie ingegaan op welke afspraken er landelijk, regionaal en lokaal zijn gemaakt, wat de rol en verantwoordelijkheid van de gemeente hierin is, welke domeinen betrokken zijn en wat onze lokale visie is.

1.1 Aanleiding

Mensenhandel valt onder ondermijning en speelt zich af op het snijvlak van zorg en veiligheid. Hiermee valt het direct onder de geprioriteerde pijlers van de Kadernota Integrale Veiligheid 2019-2022 van de gemeente Cranendonck. Hier wordt in paragraaf 2.2 verder op ingegaan.

Het Interbestuurlijk Programma (IBP) van februari 2018 schrijft voor dat elke gemeente in 2022 een duidelijk beleid moet hebben om mensenhandel tegen te gaan en dat gemeenten ‘werken aan passende regionale opvang, ondersteuning en nazorg en een landelijk dekkend netwerk van zorgcoördinatie’.

Naast het feit dat er met het implementeren van dit beleid wordt voldaan aan de gestelde verplichting, is het van groot belang om dit thema goed geborgd te hebben binnen de gemeente. Mensenhandel – in al zijn verschijningsvormen – is een ernstige schending van de mensenrechten. Het maakt een enorme inbreuk op de individuele vrijheid van mensen en is daarmee een van de ernstigste en meest complexe vormen van ondermijnende criminaliteit. Elke dag worden mannen en vrouwen, jongens en meisjes slachtoffer van seksuele uitbuiting, arbeidsuitbuiting en criminele uitbuiting. Mensenhandel is een vorm van criminaliteit die op allerlei verschillende plekken plaats kan vinden. Denk bijvoorbeeld aan woonhuizen, hotels en parken, en op bedrijventerreinen, restaurants, nagelsalons, stations, boerenerven en schepen. Om deze reden en omdat de maatschappelijke impact van deze vorm van criminaliteit zo groot is, is het van belang dat gemeenten op dit thema hun zorgplicht nakomen.

1.2 Maatschappelijk belang

Slachtoffer worden van mensenhandel is een zeer ingrijpende ervaring met vaak traumatische gevolgen. Er wordt misbruik gemaakt van de kwetsbaarheid van slachtoffers, of geweld of dreiging gebruikt. Dit kan leiden tot grote psychologische, sociale en fysieke problemen. Bovendien lopen slachtoffers risico op herhaald slachtofferschap.

Lang niet alle gevallen van mensenhandel worden herkend of opgespoord en slachtoffers doen niet altijd aangifte. Mensenhandel is daardoor grotendeels een verborgen misdaad, een verborgen realiteit zonder harde cijfers. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen schat, op basis van internationaal en nationaal onderzoek, dat het gaat om 5.000 tot 7.500 slachtoffers per jaar in Nederland. Dit terwijl in 2020 het aantal geregistreerde slachtoffers slechts 984 was. Dit was ook nog eens een afname ten opzichte van 2019, in dat jaar ging het namelijk om 1334 slachtoffers. Ondanks de groeiende aandacht voor mensenhandel nam het aantal geregistreerde slachtoffers de afgelopen jaren dus af. De nieuwe privacywetgeving, de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) die sinds 25 mei 2018 van kracht is, speelde hierbij een rol. Hierdoor deelden hulpinstellingen zonder expliciete toestemming van slachtoffers gegevens niet meer met CoMensha.

De gemelde slachtoffers in 2015-2019 bij het Landelijk Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel (CoMensha) hebben meer dan 115 verschillende nationaliteiten. De top 5 landen zijn: Nederland, Nigeria, Polen, Roemenië en Oeganda. Gemiddeld is 32% van de gemelde slachtoffers man, het valt op dat er in verhouding steeds vaker mannelijke slachtoffers in beeld komen. Slachtoffers van mensenhandel zijn veelal jong. Gemiddeld is 40% van de gemelde slachtoffers jonger dan 23 jaar. Een kwart is tussen de 23 en 29 jaar oud, en een kwart 30 jaar of ouder1.

Slachtoffers zijn (afhankelijk van uitbuitingsvorm en situatie) vaak geneigd om de schuld bij zichzelf te zoeken en zichzelf de schuld te geven voor de situatie waarin ze zijn beland. Ook zien lang niet alle slachtoffers zichzelf als slachtoffer. Dit geldt met name voor slachtoffers van arbeidsuitbuiting. Ook is het gevaar dat slachtoffers niet herkend worden als slachtoffer en daarom berecht worden als dader. Dit wordt bijvoorbeeld gezien bij vormen van criminele uitbuiting. De werkelijke daders blijven zo buiten beeld en kunnen hun criminele praktijken voortzetten en nog meer slachtoffers maken.

De bestrijding van mensenhandel vergt de inzet van een groot aantal actoren uit verschillende domeinen. Gemeenten zijn belangrijke spelers in de lokale en regionale aanpak van mensenhandel. Hoe de gemeente deze rol vervult en wat wordt georganiseerd komt in de navolgende paragrafen aan bod.

2.1 Gevolgen voor gemeente

Naast het grote menselijke leed dat zich afspeelt bij mensenhandel heeft deze vorm van criminaliteit ook gevolgen voor de gemeente. Op de eerste plaats kan mensenhandel economisch gevolgen hebben. Geschat wordt namelijk dat de overheid enkele honderden miljoenen schade oploopt door gemiste (belasting)inkomsten en de uitgave van onterechte subsidies en uitkeringen. Hierbij kan in het kader van arbeidsuitbuiting worden gedacht aan de verstoring van de arbeidsmarkt en oneerlijke concurrentie door de inzet en uitbuiting van goedkope arbeidskrachten. Ook leidt arbeidsuitbuiting tot verdringing op de arbeidsmarkt, waardoor meer mensen een bijstandsuitkering moeten aanvragen.

Daarnaast kan mensenhandel ook gevolgen hebben voor leefomgeving en milieu. Een hennepkwekerij of drugslaboratorium, waar uitbuiting plaats kan vinden, zorgt mogelijk voor gevaarlijke situaties voor de wijk. Seksuele uitbuiting in privéhuizen kan eveneens tot overlast in de buurt leiden2. Slachtoffers van criminele uitbuiting verblijven soms met veel personen in een huis. Bij arbeidsuitbuiting kunnen groepen mensen ook in een te kleine onhygiënische ruimte gehuisvest worden, wat tot overlast en (brand)gevaarlijke situaties voor de directe omgeving kan leiden . Slachtoffers worden soms gehuisvest in slooppanden, op campings of recreatieparken. Het is daarom belangrijk dat burgers weten waar ze onveilige of ‘niet-pluis’ situaties kunnen melden. Ook toezichthouders van de gemeente moeten signalen van de verschillende vormen van mensenhandel kennen.

Tevens is mensenhandel een vorm van ondermijnende criminaliteit waardoor de rechtsstaat ontwricht. Ondermijning staat volgens de politie voor: ‘de vermenging van onderwereld en bovenwereld, de sluipende bedreiging van de integriteit van het openbaar bestuur, overheidsambtenaren en bedrijfsleven, bedreigde bestuurders en ambtenaren, afpersingspraktijken, de innesteling van criminelen in buurten en woonwijken of het ontstaan van ‘vrijplaatsen’’. Indien deze praktijken binnen de gemeente afspelen, vermindert dit het vertrouwen in de overheid.

2.2 Landelijke, regionale en lokale afspraken

Landelijk zijn er afspraken gemaakt die lokaal geïmplementeerd worden.

In het basisteamplan Dommelstroom 2019-2022 en het Programma Ondermijning Dommelstroom 2021-2022, is mensenhandel als thema binnen de aanpak ondermijning geprioriteerd.

Ook is in de kadernota Integrale Veiligheid 2019-2022 als pijler de aanpak tegen ondermijning opgenomen, waar mensenhandel onder valt. Hieronder wordt verder ingegaan op de gemaakte afspraken, essentiële functies binnen het thema en beleidsdomeinen die raakvlakken hebben met mensenhandel.

In 2022 dienen gemeenten te voldoen aan de afspraken van het Interbestuurlijk Programma3. Dit betekent dat elke gemeente beleid moet hebben op Mensenhandel.

Het doel hiervan is drieledig: het voorkomen van slachtofferschap, het beter in beeld krijgen van slachtoffers en hen de ondersteuning bieden die zij nodig hebben en daarnaast het aanpakken en frustreren van daders.

Dit document geeft invulling aan de aanpak van mensenhandel in de gemeente Cranendonck. Daarnaast heeft Oost-Brabant de ambitie in 2022 eveneens te voldoen aan het Basisniveau Bestuurlijke Aanpak Mensenhandel. Dit sluit aan bij de landelijke ambitie “Samen tegen Mensenhandel”.

Dit betekent dat iedere gemeente moet voldoen aan:

• het werken aan een actieve signalering van mensenhandel,

• het hebben van een aandachtsfunctionaris mensenhandel en

• (het hebben van beleid ten aanzien van de aanpak van mensenhandel). Verder moet er een landelijk dekkende zorgcoördinatie zijn voor zorg en opvang van slachtoffers.

Van baliemedewerker tot burgemeester (vrijwel alle afdelingen kunnen met de materie in aanraking komen). Mensenhandel is geen grootstedelijk probleem, maar komt overal in Nederland voor. Ook in Cranendonck.

2.3 Lokale Visie

Hieronder zal beschreven worden wat er lokaal wordt georganiseerd en waar we nog inzet op willen plegen in de toekomst ten aanzien van het thema.

Zoals eerder benoemd heeft de gemeente verschillende taken in de aanpak mensenhandel, volgens het Kompas van de VNG. Hieronder wordt er per taak dieper ingegaan op hoe er invulling wordt gegeven op de verschillende verantwoordelijkheden:

• 1.

  De gemeente als signaleerder:

  Signaleren begint met kennis over mensenhandel. Meer kennis zorgt voor een hogere meldingsbereidheid en voor meer aangiftes. Voor een betere signalering worden er lokaal al verschillende initiatieven opgepakt, zie hieronder.

  • a.

    Het is van belang actief voorlichtingen te geven omtrent mensenhandel. Toezichthouders, baliemedewerkers, boa’s en klantmanagers hebben het klantcontact en om deze reden is het extra belangrijk dat zij getraind worden op het herkennen van signalen. Dit geldt ook voor ketenpartners van de gemeente, zoals zorgpartners, vluchtelingenwerk en partners die aansluiten bij het lokale Vangnetoverleg. De aandachtsfunctionaris mensenhandel moet inzetbaar zijn om deze trainingen zelf te geven óf moet weten wat het actuele trainingsaanbod is en deze weten uit te zetten naar de juiste personen. Tevens kan aan toezichthouders en baliemedewerkers van de gemeente een e-learning worden aangeboden. Deze e-learning zorgt ervoor dat zij beter instaat zijn de signalen van mensenhandel in een vroeg stadium te herkennen. Daarnaast worden aan deze groepen medewerkers een stappenplan en handleiding ter beschikking gesteld. Hierdoor kunnen zij nog beter om gaan met mogelijke slachtoffers van mensenhandel.

    Daarnaast is het van belang dat het voor professionals, maar ook voor burgers, duidelijk is waar zij met hun signalen heen kunnen. Via Teams/Knooppunt kan er voor interne partners een pagina worden gemaakt m.b.t. het thema, waarin het meldpunt wordt toegelicht.

  • b.

    Regionaal loopt er een pilot omtrent aard en omvang slachtoffers arbeidsuitbuiting. Op het moment dat dit instrument wordt uitgerold, zal ook gemeente Cranendonck een beter beeld kunnen vormen over deze problematiek.

  • c.

    Op het moment dat controles worden uitgevoerd op vakantieparken of campings, waar mogelijk arbeidsmigranten verblijven, wordt de samenwerking actief gezocht met relevante partners, daar waar arbeidsmigranten een risicogroep vormen m.b.t. uitbuiting.

  • d.

    Sinds 2021 is er een regionale werkgroep geformeerd, waar binnen Brabant-Zuidoost afspraken zijn vastgelegd m.b.t. het inregelen van de prostitutiecontroles. Binnen Dommelstroom verband zullen ook toezichthouders aansluiten die mee gaan op controle in samenwerking met AVIM.

• 2.

  De gemeente als beleidsmaker en regelgever:

  De gemeente moet volgens het Interbestuurlijk Programma in 2022 beschikken over een beleid mensenhandel. Middels deze uitvoeringsnotitie wordt er voldaan aan de gemaakte afspraak. De aandachtsfunctionaris mensenhandel zorgt ervoor dat het beleid nageleefd wordt en geactualiseerd wordt wanneer nodig en betrekt hierbij de juiste partners. In het kader van de regelgeving, is het van belang om erop te wijzen dat de gemeente barrières kan opwerpen, die de gemeente minder aantrekkelijk maken voor ondermijnende criminaliteit. Een volwaardige aanpak van mensenhandel vraagt om beleid met voldoende aandacht voor alle bestuurlijke instrumenten en barrières om mensenhandel tegen te gaan. Als gemeente beschikken wij o.a. over de volgende instrumenten:

  • •

    Algemene Plaatselijke Verordering (APV)

  • •

    Bestemmingsplannen

  • •

    Wet Bibob

  • •

    Inzet op het Bouwbesluit 2012: artikel 7.18, eerste lid (overbewoning)

  • •

    Via het geldende bestemmingsplan van de gemeente kan de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) uitkomst bieden. Er kan dan actie ondernomen worden op basis van artikel 2.1, eerste lid, aanhef en onder c (verbod met bestemmingsplan strijdig gebruik) van de Wabo.

  • •

    Daarnaast is de Huisvestingswet 2014 toe te passen conform artikel 8 van de Huisvestingswet 2014, gecombineerd met artikel 35 (bestuurlijke boete) van deze wet.

• Door beleidsontwikkeling zowel regionaal als lokaal te laten plaatsvinden worden lokale initiatieven versterkt en verplaatsingseffecten voorkomen.

• 3.

  De gemeente als regisseur van de integrale aanpak:

  De functie aandachtsfunctionaris mensenhandel is binnen de gemeente belegd binnen veiligheid. 2e contactfunctionaris is werkzaam in het Sociaal Domein. De aandachtsfunctionaris zorgt ervoor dat de regionale routes en partners bekend zijn. De gemeente Valkenswaard is lid geweest van de Regionale Tafel Mensenhandel en is tevens betrokken geweest bij de regionale werkgroep voor het formuleren van het beleid. Gemeente Cranendonck onderhoudt op dit vlak nauw contact met de medewerkers in Valkenswaard en maakt daar waar nodig gebruik van hun kennis en ervaring en heeft de notitie in Valkenswaard gebruikt als basis voor deze notitie . Op deze manier zorgt de lokale aandachtsfunctionaris voor het behouden van een informatiepositie.

  Voor de slachtoffers mensenhandel is sinds 2021 de Zorgtafel ingericht. Op 21 september 2021 heeft het College van de gemeente Cranendonck ingestemd met het zorgconvenant Slachtoffers Mensenhandel en het bijbehorende privacyprotocol. Dit zorgconvenant legt de juridische basis voor het delen van gegevens inzake de zorg en opvang voor slachtoffers mensenhandel, voor de zogenoemde ‘Zorgtafel’. De Zorgtafel is een samenwerkingsverband op het terrein van zorg voor slachtoffers mensenhandel waarin zorgpartners, de politie en de gemeente onder eenduidige regie, zorg bieden aan slachtoffers van mensenhandel. Het doel is het bieden van zorg ter voorkomen van (verder) slachtofferschap, het verwerken van slachtofferschap en het bieden van perspectief.

  Als het gaat om complexe casuïstiek op het snijvlak van zorg en veiligheid, kan het Zorg- en Veiligheidshuis ingeschakeld worden om een casus op te schalen. Dit middels de AVE-methode. Dit wordt per individuele casus bekeken.

  De opsporing van daders ligt bij de politie. Indien er sprake is of vermoedens zijn van ondermijnende criminaliteit, dan dient de casus in RIEC verband besproken te worden. De casus kan via de Basisteamprogrammaleider Ondermijning worden geagendeerd voor het Ambtelijk Voorbereidend Overleg Ondermijning. Indien de ketenpartners potentieel zien in een integrale aanpak, dan besluit de Lokale Stuurtafel Ondermijning om de casus te bestempelen als RIEC-casus, en wordt deze breed aangevlogen. Ook bij de daderaanpak is in sommige gevallen opschaling richting het Zorg- en Veiligheidshuis mogelijk/nodig. Soms wordt de aanpak slachtoffer en dader samen opgepakt.

• 4.

  De gemeente als verantwoordelijke voor de zorg en opvang van slachtoffers van mensenhandel:

  De gemeente heeft verantwoordelijkheid voor slachtoffers die ingeschreven staan in hun gebied. Met betrekking tot slachtoffers mensenhandel die niet ingeschreven staan, is er afgesproken dat zij zullen worden ingeschreven in de gemeente waarin ze zijn aangetroffen. Het is belangrijk dat er een landelijk dekkend netwerk is van zorgcoördinatoren mensenhandel. Voor Dommelstroom is dit Lumens. Lumens is het eerste aanspreekpunt voor slachtoffers en zorgt ervoor dat zij op de juiste plaats worden opgevangen. Zij kunnen doorverwijzen naar het zorgaanbod binnen de regio.

Periodiek zal er een evaluatie van zowel het beleid als de uitvoering worden uitgevoerd.

Daarbij wordt ook aanpak van de casuïstiek geëvalueerd. Bij de evaluatie wordt zowel het zorg- als veiligheidsdomein betrokken. In het evaluatieonderzoek staat de vraag centraal of het beleid doeltreffend is en/of het beleid doelmatig is uitgevoerd.

Op het niveau van de Regionale Eenheid Oost-Brabant monitort men daarnaast de voortgang en resultaten van de ketensamenwerking. Wanneer blijkt dat het proces stroef verloopt, is het belangrijk om de effectiviteit van de gehele ketenaanpak tegen het licht te houden. Binnen de gemeenten in Oost-Brabant gaat met de aandachtsfunctionarissen gewerkt worden aan gezamenlijke intervisie. Met deze intervisie wil men de deskundigheid van de medewerkers vergroten en de kwaliteit van het werk verbeteren.