Nota Bodembeheer Midden-Holland en Zoetermeer 2016-2021

1.1. Waarom deze nota?

Gemeenten zijn het bevoegd gezag voor het toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen op of in de landbodem. Dit is sinds 1 juli 2008 geregeld in het Besluit bodemkwaliteit en de Regeling Bodemkwaliteit (hierna: Bbk, [1 en 2] ). Op grond van het Bbk moeten de gemeenten tenminste een bodemfunctiekaart opstellen. Willen gemeenten het hergebruik van grond en bagger doelmatig en weloverwogen regelen, dan zijn daarnaast een bodemkwaliteitskaart (BKK) en Nota Bodembeheer onmisbaar.

Zonder BKK en Nota zijn gemeenten namelijk gehouden aan een strikt generiek toetsingskader en hebben dan geen beleidsvrijheid. Ook zou dan elke partij grond of bagger moeten worden gekeurd en dient ook de ontvangende locatie te worden onderzocht. Dit belemmert het hergebruik van grond en bagger. Daarom heeft de regio Midden-Holland al sinds 2002 een gebiedsgericht beleid voor hergebruik van grond en bagger. Dit is vanaf 2002 vastgelegd in gemeentelijk bodembeheerplannen en later samengevoegd tot één gezamenlijke Nota Bodembeheer [3]. De laatste Nota Bodembeheer is vastgesteld in 2011. De bijbehorende bodemkwaliteitskaart is geldig tot najaar 2016. Het is wenselijk om ook vanaf 2016 gebruik te kunnen maken van gebiedsspecifiek beleid in plaats van generieke normen. Deze Nota Bodembeheer vervangt het eerder opgestelde Nota Bodembeheer.

In deze Nota Bodembeheer worden de randvoorwaarden voor grond- en baggerverzet beschreven. Doelstelling van de nota is het mogelijk maken van zoveel mogelijk hergebruik van grond en bagger, zonder dat dit onacceptabele risico’s oplevert voor de volksgezondheid en ecologie.

Naast deze nota is een nieuwe bodemkwaliteitskaart en een bodemfunctieklassenkaart opgesteld. De bodemkwaliteitskaart bestaat uit meerdere kaarten:

• -

  Ontgravingskaart voor de bovengrond (0 tot 0,5 meter) en ondergrond (0,5 tot 2 meter beneden maaiveld). Deze kaart geeft de chemische bodemkwaliteit weer.

• -

  Generieke toepassingskaart voor de bovengrond (0 tot 0,5 meter) en ondergrond (0,5 tot 2 meter beneden maaiveld). Op deze kaart worden de toepassingseisen afgebeeld.

1.2. Beheergebied

De regio Midden-Holland bestaat uit de gemeenten Gouda, Zuidplas, Waddinxveen, Krimpenerwaard, Alphen aan den Rijn en Bodegraven-Reeuwijk. Door samen een bodemkwaliteitskaart en beleid op te stellen kan al sinds 2002 elkaars grond worden hergebruikt. Dit levert veel voordeel op, want vrijkomende grond uit de ene gemeente, kan dikwijls zonder keuring worden hergebruikt in een andere gemeente. Hoe meer gemeenten zich aansluiten bij het beheergebied, hoe groter de mogelijkheden voor hergebruik zijn. De gemeente Zoetermeer sluit daarom voor het hergebruik van grond en bagger sinds 2011 aan bij de regio Midden-Holland. In deze nota wordt het grondgebied van de regio Midden-Holland en de gemeente Zoetermeer “de regio” genoemd.

Om de mogelijkheden voor grondverzet nog verder te vergroten hebben de gemeenten ervoor gekozen de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht aan te wijzen als mogelijke locaties van herkomst. In het Bbk wordt dit het “bodembeheergebied” genoemd. Paragraaf 5.1 gaat hier dieper op in. De bestuursorganen van gemeenten in het bodembeheergebied zijn hier in 2011 over geïnformeerd.

1.3. Reikwijdte

In deze Nota Bodembeheer zijn het beleid en de regels voor het nuttig toepassen van milieuhygiënisch geschikte grond en baggerspecie op de landbodem binnen de regio Midden-Holland en Zoetermeer beschreven. Voor toepassingen in oppervlaktewater zijn de waterschappen het bevoegd gezag.

Wat wordt verstaan onder ‘milieuhygiënisch geschikt’ wordt in deze Nota uitgebreid beschreven. Sterk verontreinigde grond en bagger (gehalten die de Interventiewaarden overschrijden) vallen hier in ieder geval niet onder. Ook het saneren van grond en grondwater valt buiten de reikwijdte van deze Nota.

Hoewel er raakvlak bestaat met civiel technische kwaliteiten van ophoogmaterialen, valt dit buiten de reikwijdte van deze nota.

In het Bbk worden veel onderwerpen geregeld die landelijk gelden en waar gemeenten geen vrijheid hebben voor het stellen van nadere regels. Het betreft:

• -

  Kwaliteitscriteria voor bodemwerkzaamheden

• -

  Toepassen van bouwstoffen

• -

  Toepassen van grond en baggerspecie in grootschalige bodemtoepassingen

• -

  Verspreiden van baggerspecie op aangrenzende percelen

• -

  In welke gevallen een toepassing als nuttig kan worden beschouwd

• -

  Tijdelijk opslaan van grond en baggerspecie

• -

  Het melden van toepassingen

Omdat de wetgeving voor deze onderwerpen landelijk uniform zijn, wordt hiervoor in deze Nota waar nodig verwezen naar het Bbk en de Handreiking Besluit bodemkwaliteit [4]. De nota is dus nadrukkelijk geen samenvatting van het Bbk.

1.4. Betrokken organisaties

Gedurende de totstandkoming van de bodemkwaliteitskaart en de Nota Bodembeheer in 2011 zijn veel actoren betrokken. Omdat het beleid op hoofdlijnen niet wijzigt, is er dit maal voor gekozen om met een kleinere groep van actoren de Nota uit 2011 te evalueren. Het betrof het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, Hoogheemraadschap van Rijnland, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard, provincie Zuid-Holland en de betrokken gemeenten.

1.5. Geldigheidsduur en Omgevingswet

De Nota Bodembeheer wordt vastgesteld voor een periode van maximaal 10 jaar. De bodemkwaliteitskaart en functiekaart, waar de Nota op is gebaseerd, dienen daarentegen elke 5 jaar beleidsmatig te worden vastgesteld. Hierbij moet worden beoordeeld of nieuwe gegevens leiden tot een noodzaak tot herziening van de kaarten en de Nota Bodembeheer. Ook in het geval er geen wijzigingen in de BKK optreden moet de BKK iedere 5 jaar worden vastgesteld [6]. In het 5e jaar na inwerkintreding van de Nota (2021) zal dus worden onderzocht of de BKK moet worden aangepast. Dit is tevens een geschikt moment om de Nota te evalueren.

De regels over hergebruik van grond en bagger uit het Besluit bodemkwaliteit zullen naar verwachting in 2018 overgaan naar het stelsel van de Omgevingswet. Middels overgangsrecht zal daarin worden geregeld dat bestaande bodemkwaliteitskaarten en Nota Bodembeheer een bepaalde geldigheid behouden. In 2021 kan voor de regio Midden-Holland vervolgens een nieuwe bodemkwaliteitskaart worden opgesteld onder het stelsel van de Omgevingswet. Daarbij zal het gebiedsspecifieke beleid voor hergebruik van grond en bagger waarschijnlijk in het omgevingsplan en/of omgevingsvisie van de gemeenten moeten worden opgenomen.

1.6. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

1.7. Leeswijzer

De uitgangspunten voor het nieuwe beleid zijn uitgewerkt in hoofdstuk 2. Het Besluit bodemkwaliteit kent twee belangrijke instrumenten: de bodemfunctieklassenkaart en de bodemkwaliteitskaart. Deze worden in hoofdstuk 3 toegelicht. Aan de hand van deze kaarten wordt de lezer in hoofdstuk 4 meegenomen naar de beslissing om gebiedsspecifiek beleid uit te werken. Vervolgens leidt dit tot Lokaal Maximale Waarden voor grond (hoofdstuk 5) en bagger (hoofdstuk 6).

In de nota wordt herhaaldelijk verwezen naar “het bevoegd gezag Bbk”. Hiermee wordt voor de gemeenten Gouda, Waddinxveen, Zuidplas, Krimpenerwaard, Alphen aan den Rijn en Bodegraven-Reeuwijk de Omgevingsdienst Midden-Holland (ODMH) bedoeld. De ODMH is voor deze gemeenten gemandateerd voor het uitvoeren van de taken van het Besluit bodemkwaliteit. Voor de gemeente Zoetermeer geldt dat zij zelf opereert als bevoegd gezag Bbk.

Waar het in deze Nota gaat over risico’s, wordt bedoeld: risico’s voor de gezondheid van mensen en/of ecologie.

Het is onvermijdelijk dat de nota veel vakjargon en afkortingen bevat. De belangrijkste afkortingen worden hieronder genoemd:

• •

  BFK = Bodemfunctieklassenkaart. Kaart met daarop een indeling van de gemeente of beheergebied in de volgende bodemfuncties: Landbouw/natuur, Wonen en Industrie

• •

  BKK = Bodemkwaliteitskaart. Dit is niet één kaart, maar een verzameling van kaarten, waaronder de kaart met een karakteristiek van de gebiedseigen bodemkwaliteit (op basis van het gemiddelde) de belangrijkste is.

• •

  LMW = Lokaal Maximale Waarden. Lokaal vastgestelde waarden voor de bodemkwaliteit waaraan de toe te passen grond en baggerspecie moet voldoen.

• •

  RTB = Risicotoolbox. Een website van het RIVM waarop van concentraties van stoffen in bodem kan worden getoetst in een rekenmodel of deze bij bepaalde typen bodemgebruik risico’s met zich meebrengen.

In bijlage 1 is een uitgebreide lijst met verklaringen van begrippen opgenomen.

2.1. Karakterisering gebied

De regio bestaat voor een groot deel uit slappe grond. Veendiktes van 8 meter zijn geen uitzondering in grote delen van de Krimpenerwaard en het gebied rond Gouda en Reeuwijk. Vanaf de eerste bewoning van het gebied hebben de bewoners het gebied moeten ophogen en nog steeds daalt de bodem. De bodemdaling in de Krimpenerwaard bedraagt circa 1 cm per jaar [5]. In de westelijke droogmakerijen, waar het veen voor het grootste deel is afgegraven, is de bodemdaling een minder groot probleem. Deze polders liggen echter zeer laag (het laagste punt van Nederland ligt in Nieuwerkerk aan den IJssel) en om dit gebied “klimaatbestendig” te maken wordt wel eens geopperd het gebied grootschalig op te hogen. Het moge duidelijk zijn dat vanwege de bijzondere bodemgesteldheid veel ophooggrond nodig is, terwijl er juist relatief weinig geschikte grond vrijkomt. Het nieuwe beleidskader moet er in voorzien dat veel grond kan worden toegepast in de regio.

Samenhangend met de bijzondere bodemgesteldheid is de aanwezigheid van veel afwateringssloten.

Om een veengebied goed te kunnen ontwateren is een dicht slotenpatroon noodzakelijk. Ook in de lage droogmakerijen zorgen watergangen voor de afvoer van overtollig water. Al deze watergangen moeten op diepte worden gehouden door ze regelmatig te baggeren. Er komt in de regio veel bagger vrij, waarvan het wenselijk is deze in de directe omgeving van de watergang nuttig her te gebruiken. Deze nota moet hierin voorzien.

2.2. Gebiedsopgave

Het Besluit bodemkwaliteit geeft gemeenten meer ruimte om rekening te houden met de “gebiedsopgave”. Met gebiedsopgave wordt bedoeld: ‘voor welke opgave staat het gebied met betrekking tot grond- en baggerverzet?’. Bij het opstellen van de eerdere Nota Bodembeheer is een gebiedsopgave opgesteld. Met de gebiedsopgave is een overzicht gegenereerd van projecten waar veel grond- en baggerverzet zal plaatsvinden. Deze projecten zijn inmiddels afgerond, maar zijn wel representatief voor projecten voor de komende vijf jaar. Herhaaldelijk zullen wijken, wegen en plantsoenen moeten worden opgehoogd en zal er gebaggerd moeten worden. Het Bbk biedt ruimte om hier rekening mee te houden.

Op basis van ervaringen en evaluatie van de eerdere Nota wordt het bestaande beleid voortgezet: ruimte bieden om licht verontreinigde grond en bagger her te gebruiken in nuttige toepassingen zonder dat daarbij risico’s optreden.

2.3. Duurzaamheid

Gemeenten hebben duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Met duurzaam bodembeheer wordt bedoeld de bodem zodanig benutten, gebruiken en beschermen dat deze ook voor toekomstige generaties beschikbaar is. Maar een duurzaam bodembeheer kan ook faciliteren in de verduurzaming van een ander thema of onderwerp.

Omdat duurzaamheid ook betekent dat de bodem geschikt moet blijven voor toekomstige generaties, is het uitgangspunt van het nieuwe beleid dat er door grondverzet geen nieuwe risico’s mogen ontstaan bij toekomstig gebruik.

2.4. Andere uitgangspunten

Andere uitgangspunten voor het nieuwe beleid zijn:

• •

  Eén beleid voor de gehele regio, dus geen versnippering per woonwijk, bedrijfsterrein of gemeente.

• •

  Het Besluit bodemkwaliteit geeft de mogelijkheid om het stand-still principe op te schalen naar een groter gebied (het “bodembeheergebied”, zie paragraaf 5.2), en de bodemkwaliteit af te stemmen op de functie.

• •

  Geen onderscheid maken voor grond van binnen de regio en grond van buiten de regio. Milieuhygiënisch maakt dit namelijk geen verschil. Bovendien zal grond van buiten veelal voorzien zijn van een keuring en dus een nauwkeuriger inzicht geven in de kwaliteit van de partij. Er is juist een netto grondbehoefte in de regio en er is dus veel grond van buiten het gebied nodig.

De bodemfunctieklassenkaart en de bodemkwaliteitskaart zijn noodzakelijke hulpmiddelen bij de afweging om te komen tot een toepassingskaart voor hergebruik van grond. Op basis van beide kaarten kunnen consequenties van de beleidsdoelstellingen worden afgeleid.

3.1. Bodemfunctieklassenkaart

Op de bodemfunctieklassenkaart (BFK) worden de functies van gebieden aangegeven. Het gaat daarbij niet om de functie op perceelsniveau (zoals op bestemmingsplannen), maar om de overheersende functie in een gebied of zone. Er zijn zeven bodemfuncties die op de kaart worden ingedeeld in drie bodemfunctieklassen: Landbouw/Natuur, Wonen en Industrie.

Tabel 3.1: Vertaling van bodemfunctie naar bodemfunctieklasse [17].

Meer informatie over de verschillende bodemfuncties en de uitgangspunten hierbij zijn te vinden in het NOBO-rapport [17].

De BFK is opgesteld volgens de richtlijn in Bijlage M van de Regeling Bodemkwaliteit [2]. De kaart is opgenomen als Kaartbijlage 1. Ter verduidelijking is in figuur 3.1 een uitsnede van de kaart opgenomen.

Figuur 3.1: Uitsnede van de Bodemfunctieklassenkaart (Stolwijk). De bebouwde kom bestaat hoofdzakelijk uit Wonen. Ook de lintbebouwing is ingedeeld in Wonen. Er bevinden zich twee bedrijfsterreinen in het dorp, welke zijn ingedeeld in de klasse Industrie. Het landelijk gebied heeft de functie Landbouw/Natuur. Zie voor de volledige kaart Kaartbijlage 1.

Op de BFK wordt niet alleen de huidige functie afgebeeld, maar het kan ook een blik werpen op de toekomst: welke ambitie ten aanzien van de bodemkwaliteit heb ik met een gebied? Daarom wordt één enkel bedrijfsperceel in een woonwijk niet apart ingedeeld als functie Industrie.

De BFK is met grootst mogelijke zorg opgesteld. Toch kan het voorkomen dat de kaart afwijkt van de situatie ter plaatse. Dit zal het geval kunnen zijn bij grenzen tussen gebieden, maar ook omdat het onmogelijk was ieder perceel in te tekenen. In dergelijke gevallen is altijd de werkelijke situatie ter plaatse leidend. Zie ook paragraaf 5.3.4.

3.2. Bodemkwaliteitskaart

Op de bodemkwaliteitskaart zijn zones met een bepaalde gemiddelde bodemkwaliteit aangegeven. Binnen een zone is de kwaliteit min of meer gelijk, terwijl de zones onderling juist van kwaliteit verschillen. In 2015 is op basis van gegevens uit het Bodem Informatie Systeem en nieuw verzamelde data een nieuwe bodemkwaliteitskaart (BKK) opgesteld conform de Richtlijn Bodemkwaliteitskaarten [6]. Er zijn 24 bodemkwaliteitszones. Iedere zone heeft een bepaalde kwaliteit, die consequenties heeft voor het toegestane grondverzet en hergebruik van grond en bagger. De bodemkwaliteitskaart is in wezen een verzameling kaarten, waarvan de ontgravingskaart een uitspraak doet over de kwaliteit van vrijkomende grond. De ontgravingskaart voor de bovengrond (0 – 0,5 meter beneden maaiveld) is toegevoegd als kaartbijlage 2A en een uitsnede is afgebeeld in onderstaande figuur. Er is ook een ontgravingskaart voor de ondergrond (0,5 tot 2 meter beneden maaiveld), kaartbijlage 2B. Van de totstandkoming van de bodemkwaliteitskaart is een rapportage opgesteld [8].

Figuur 3.2: Uitsnede van de ontgravingskaart (Stolwijk). De oude kern en het oude bedrijfsterrein heeft de kwaliteit “Industrie”. De jongere woonwijken zijn van kwaliteit Wonen of beter (Landbouw/Natuur). Het landelijk gebied en de lintbebouwing moeten worden ingedeeld in de klasse Wonen.

De bodemkwaliteitskaart doet een uitspraak over de diffuse bodemkwaliteit: deze is voornamelijk bepaald door het gebruik van de bodem, ophogingen in het verleden en atmosferische depositie. De kaart geeft dus een verwachting van de gemiddelde kwaliteit van een zone; op een willekeurige andere locatie in de zone kan de kwaliteit beter of juist minder goed zijn. De kaart doet geen uitspraak over de kwaliteit van locaties met puntbronnen zoals tanks of bedrijven.

De bodemkwaliteitszones zijn vastgesteld op basis van het meest voorkomende bodemgebruik, bebouwingsgeschiedenis en bodemtype binnen een bepaalde zone. De grenzen tussen zones sluiten hier zo goed mogelijk bij aan, maar in enkele gevallen zijn de grenzen meer arbitrair gekozen. In die gevallen dat er twijfel bestaat over de grens of de toekenning van een perceel tot een zone, is niet de kaart, maar de situatie ter plaatse leidend.

Alle historische kernen en binnensteden (bebouwd voor 1900) worden gekenmerkt door relatief hoge gehalten aan zware metalen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en moeten op basis van de gemiddelde gehalten worden ingedeeld in de Klasse Industrie. Hetzelfde geldt voor het merendeel van de lint- en dijkbebouwingen. In alle woonwijken die gebouwd zijn tussen 1900 en 1970 voldoet de bovengrond aan Klasse Wonen. De uitbreidingen van na 1970 voldoen aan de achtergrondwaarden en worden ingedeeld in Klasse Landbouw/Natuur. Eenzelfde tendens is van toepassing op bedrijfsterreinen: hoe ouder des te meer diffuse verontreinigingen aanwezig zijn.

Tabel 3.2: De bodemkwaliteitszones met de functie en kwaliteit. In de laatste 2 kolommen is de zogenaamde “ontgravingskwaliteit” afgebeeld. Deze klasse is relatief streng maar geeft de beste indicatie van de kwaliteit van vrijkomende grond. Zie kaartbijlage 2a en 2b voor een geografisch overzicht.

1 betreft gemeente Zuidplas (dus de vier kernen Moordrecht, Nieuwerkerk ad IJssel, Moerkapelle en Zevenhuizen).

3.3. Afleiding achtergrondgehalten

De bodemkwaliteitskaart geeft een goed inzicht in het achtergrondgehalte van een zone. Achtergrondgehalten (niet te verwarren met de landelijke term “achtergrondwaarden”) zijn gehalten van een stof in de bodem die ´normaal´ worden geacht voor de algemene bodemkwaliteit in een bepaald gebied. Een gehalte is alleen ´normaal´ of ´representatief´ voor een bepaald gebied indien het gehalte is gemeten op een voor bodemverontreiniging onverdachte locatie.

Het achtergrondgehalte is in wezen niet één gehalte, maar de verzameling van alle gehalten die voorkomen in dat bepaalde gebied. Dit maakt het lastig om het achtergrondgehalte te kwantificeren, terwijl men wel graag één getal wil gebruiken als ‘het achtergrondgehalte’.

Van een verzameling gehalten (“dataset”) kunnen verschillende statistische parameters worden berekend. De bekendste statistische parameter is het gemiddelde. Het gemiddelde wordt berekend door alle waarnemingen op te tellen en te delen door het aantal waarnemingen. Deze simpele berekening en de bekendheid van deze parameter maakt het gemiddelde bij uitstek geschikt als kwantificering van het achtergrondgehalte. Het gemiddelde wordt echter sterk beïnvloed door lage en hoge waarden in de dataset. Bij verzamelingen van gehalten met uitschieters is het daarom beter om percentielwaarden te berekenen. Percentielwaarden geven een beter beeld van de verzameling van gehalten in een gebied. Bij bodemonderzoeken worden juist vaak uitschieters gemeten, zodat het nodig is percentielwaarden te berekenen.

Een percentielwaarde is de waarde waaronder een bepaald percentage gehalten zijn gelegen. Zo is de 50-percentielwaarde die waarde waar 50% van de gehalten onder ligt. De overige 50% van de gehalten ligt boven de 50-percentielwaarde. De 50-percentielwaarde wordt berekend door alle gehalten te sorteren van laag naar hoog en vervolgende het middelste gehalte te nemen (of: 0,5 x aantal waarnemingen). De 50-percentielwaarde of mediaan is een goede verwachtingswaarde maar doet niet voldoende recht aan alle hoge gehalten die eveneens in een zone zijn gemeten. Om ook inzicht te hebben in de hogere gehalten dient men een hogere percentielwaarde te gebruiken. Het nadeel van een hogere percentielwaarde is de mindere betrouwbaarheid. Juist omdat de hoge gehalten vaak ver uit elkaar liggen, is een hoge percentielwaarde hier erg gevoelig voor. Vooral bij weinig waarnemingen is een hoge percentielwaarde eerder een toevalstreffer dan een solide waarde. De bodemkwaliteitskaart van de regio Midden-Holland en Zoetermeer bestaat uit zeer veel waarnemingen en daarom is het statistisch gezien geoorloofd een hoge percentielwaarde te gebruiken als het achtergrondgehalte.

In de regio Midden-Holland wordt daarom de 95-percentielwaarde gebruikt om het achtergrondgehalte te definiëren. Deze waarde wordt gebruikt om bijvoorbeeld te toetsen of een bij een bodemonderzoek aangetroffen gehalte onderdeel uitmaakt van het achtergrondgehalte of mogelijk toch afkomstig is van een puntbron. De 95-percentielwaarden zijn opgenomen in de rapportage van BKK [8].

4.1. Keuze voor gebiedsspecifiek kader

Het Besluit bodemkwaliteit biedt gemeenten de mogelijkheid te kiezen voor een generiek beleid of een gebiedsspecifiek beleid. Als gekozen wordt voor een gebiedsspecifiek beleid kunnen gemeenten eigen lokale normen stellen voor het hergebruik van grond.

In het gebiedsspecifieke kader wordt op basis van ruimtelijke ontwikkelingen, kwaliteitsambities en het te verwachten grond- en baggerverzet een afweging gemaakt. Er moet een goede balans worden gevonden tussen bodembescherming enerzijds en de afzet van grond en bagger anderzijds. Hulpmiddelen hierbij zijn de Risicotoolbox (RTB), de bodemfunctieklassenkaart (BFK) en de BKK. Hierbij worden de uitgangspunten uit hoofdstuk 2 meegenomen in de afweging.

De generieke toepassingseis is de strengste van de functie en de bodemkwaliteitsklasse. Dit betekent dat voor de zones in tabel 4.1 de generieke toepassingseis voor de bovengrond strenger is dan voor de functie noodzakelijk is.

Tabel 4.1: Zones waarvoor de generieke toepassingseis voor de bovengrond strenger is dan de functie.

Het hanteren van de generieke toepassingseis heeft consequenties voor grondverzet: in bovenstaande zones zou dit onnodig tot strenge eisen leiden, terwijl er als gevolg van bodemdaling juist veel grond nodig is om mee op te hogen. Bijvoorbeeld: zone 7 (recente uitbreidingen in de hele regio) heeft een kwaliteit die voldoet aan de achtergrondwaarden (schoon), maar de functie is wonen. In het generieke kader kan dan alleen maar schone grond worden toegepast, terwijl de functie Klasse Wonen zou kunnen toestaan.

Daarom wordt voor deze zones gebiedsspecifiek beleid opgesteld in deze Nota Bodembeheer.

Bovenstaande opsomming van drie zones lijkt weinig, maar wat betreft oppervlakte is het in de regio een aanzienlijk gebied.

Een andere reden om te kiezen voor gebiedsspecifiek beleid is de grote baggeropgave (zie hoofdstuk 2). Zonder gebiedsspecifiek beleid is het hergebruik van bagger beperkt mogelijk. Het hergebruik van bagger blijkt in de praktijk alleen mogelijk met gebiedsspecifiek beleid.

Er zijn ook zones die juist een minder goede kwaliteit hebben dan de functie. In tabel 4.2 zijn deze zones afgebeeld. In de laatste kolom staat de generieke toepassingseis.

Tabel 4.2: Zones waarvoor bodemkwaliteit minder is dan de functie

Het hanteren van de generieke toepassingseis heeft consequenties voor grondverzet: in bovenstaande zones zou dit voor hergebruik van “zone-eigen grond” (grond afkomstig uit dezelfde zone) tot relatief strenge eisen leiden. Met name in grote delen van het landelijk gebied zal dit leiden tot knelpunten. Deze zones zijn door de eeuwen heen diffuus verontreinigd geraakt en juist in het landelijk gebied staan veel (natuur-)ontwikkelingen met grondverzet gepland. Het is wenselijk om binnen een zone grond te kunnen hergebruiken: grondverzet binnen een zone moet mogelijk zijn, mits er geen sprake is van risico’s. Daarom is besloten ook voor bovenstaande zones gebiedsspecifiek beleid op te stellen in deze Nota Bodembeheer.

4.2. Gebiedsspecifieke toepassingseis

In de vorige paragraaf is duidelijk geworden dat er gebiedsspecifieke toepassingseisen moeten worden opgesteld. Belangrijk uitgangspunt hierbij dat de toepassingseisen niet mogen leiden tot risico’s. Daarom is als gebiedsspecifieke toepassingseis in principe de bodemfunctieklasse gekozen: de functie van de zone is leidend voor de grond die er mag worden toegepast. Hiermee wordt geborgd dat grond altijd voldoet aan de functie en er dus geen risico’s zullen zijn. Door te kiezen voor functiegerichte waarden is er een goed uitlegbaar en eenvoudig toetsingskader: in woonwijken mag/moet “woongrond” worden toegepast, op bedrijfsterreinen mag/moet “industriegrond” en in het landelijk gebied mag alleen grond worden toegepast die voldoet aan de Klasse Landbouw/Natuur. De functiekaart is dus de toepassingskaart.

Er zijn enkele uitzonderingen op deze regel:

• •

  De zone Boomkwekerijen (Boskoop en deel van Waddinxveen en Hazerswoude-Dorp). Vanwege het agrarische karakter heeft deze zone de functie “landbouw/natuur”, maar de bodemkwaliteitsklasse is Industrie. Omdat voor het boomkwekerijgebied geen natuurdoelen worden nagestreefd en geen landbouw wordt bedreven voor menselijke consumptie, mag grond met kwaliteit Wonen worden toegepast. Dit is besproken met de sector en deze kan met deze toepassingseis goed uit de voeten (veelal gebruikt men schone grond, voldoend aan het keurmerk “RAG1”).

• •

  Grondverzet binnen de zone. Voor de zones in tabel 4.2 mag grond uit de eigen zone worden hergebruikt binnen de zone ook al voldoet de kwaliteit niet altijd.

• •

  Bagger. Dit wordt uitgewerkt in hoofdstuk 6.

• •

  Glastuinbouwgebieden en -percelen. Kantoren, recente bedrijfsterreinen en glastuinbouwgebieden zijn ingedeeld in dezelfde bodemkwaliteitszone (zone 15). In glastuinbouwgebieden wordt het niet duurzaam geacht Industriegrond aan te brengen. Hier is de toepassingseis Klasse Wonen, ook als een tuinder kweekt op substraat of het geen voedingsgewas betreft. Het is namelijk moeilijk te controleren of glastuinbouwbedrijven tussentijds omschakelen naar andere teelt of substraat.

• •

  Grondwaterbeschermingsgebieden. Uit voorzorg worden ten behoeve van de bescherming van drinkwatervoorraden restricties gesteld aan het toepassen van grond. Zie verder bij paragraaf 5.3.6.

• •

  Bedrijfsterreinen waarbij de gemeente de ambitie heeft om dit op langere termijn te transformeren naar woningbouw. Bijvoorbeeld: bedrijfsterrein Noordkade te Waddinxveen. Op de functiekaart is dit gebied ingedeeld als Industrie, maar op de toepassingskaart/LMW als Wonen.

Omdat er voor de ondergrond (bodemlaag 0,5 tot 2 m-mv) geen contactrisico’s bestaan, kunnen er andere (lees: ruimere) toepassingseisen worden gesteld dan voor de bovengrond. Het wordt niet duurzaam en doelmatig geacht om schone grond te verwerken in de ondergrond van een relatief verontreinigde zone. Daarom wordt gekozen voor de ruimste van de bodemfunctieklasse en de bodemkwaliteitsklasse.

4.3. Beoordeling risico’s

In deze paragraaf wordt getoetst of de gebiedsspecifieke toepassingseisen leiden tot mogelijke risico’s

.

In een groot aantal zones is de ontgravingskwaliteit niet in overeenstemming met de gebiedsspecifieke toepassingseis van die zones. Dit zijn de zones die in tabel 3.2 een slechtere kwaliteit hebben dan hun functie. Conform de richtlijn Bodemkwaliteitskaarten moet voor zones waarbij (tevens) de 95-percentielwaarde de interventiewaarde overschrijdt worden berekend naar welke bodemfunctie wel en geen grondverzet zonder aanvullende keuring kan plaatsvinden.

Om te bepalen of voor deze zones risico’s ontstaan wanneer grond binnen de zone wordt hergebruikt, is gebruik gemaakt van de RisicoToolBox (RTB). De RTB is een door het RIVM ontwikkeld model (www.risicotoolboxbodem.nl). De RTB hanteert beleidsmatige grenswaarden voor humane en ecologische risico’s. Wanneer uitkomst van de RTB leidt tot een risico-index kleiner dan 1, dan is de bodem duurzaam geschikt voor gebruik door de mens en voor de beoogde functie.

Een risico-index groter dan 1 kan acceptabel zijn, mits voldoende gemotiveerd op basis van kennis van lokale blootstellingsroutes. De RTB is een landelijk model met generieke normen; lokaal kan de situatie afwijken en aanleiding geven de resultaten anders te interpreteren.

Voor de zones 1A, 1B, 1C, 1D, 1E, 2, 3, 8A, 8B, 9, 11, 12, 17, 18 en 19 is met de RTB doorgerekend of grondverzet risico’s met zich meebrengt. De uitkomsten van de berekeningen zijn opgenomen in bijlage 2. Conclusie is dat bij grondverzet binnen zones 1A, 1B, 1C, 1D, 1E, 2, 3, 8A, 8B, 9, 12 en 17 humane risico’s niet zijn uit te sluiten indien deze gebiedseigen grond wordt toegepast in tuinen, moestuinen en (open) kinderspeelplaatsen2. Voor zones 11, 18 en 19 is dit alleen het geval indien gebiedseigen grond wordt hergebruikt ter plaatse van moestuinen.

Daarom wordt ervoor gekozen grondverzet naar percelen met deze gevoelige bodemfuncties niet zonder keuring toe te staan. Uit de keuring conform het Bbk3 moet blijken dat de gehalten dermate laag zijn, dat er geen risico’s zijn te verwachten. Binnen hetzelfde perceel mag wel grond worden verplaatst.

Uit de RTB blijkt ook dat ecologische risico’s niet zijn uit te sluiten bij hergebruik van grond binnen de zones 1A, 1B, 1C, 1D, 1E, 2, 3, 8A, 8B, 9, 11 en 122. Door grondverzet naar (moest-)tuinen niet toe te staan (zie hiervoor) worden ecologische risico’s al geminimaliseerd, omdat grondtoepassingen zullen worden beperkt tot openbaar groen, onder bebouwing, verhardingen en infrastructuur. Uit tabel 2 van bijlage 2 blijkt dat in dergelijke toepassingen gemiddeld gezien in deze zones geen ecologische risico’s aanwezig zijn. Door grondverzet naar openbaar groen wel toe te staan zijn ecologische risico’s in individuele gevallen niet uit te sluiten, maar dit wordt geaccepteerd omdat het gaat om bestaande historische verontreinigingen die nu ook al in de zone aanwezig zijn. Het huidige ecologisch beschermingsniveau in de woongebieden blijft hiermee gehandhaafd.

Voor de zone 17 (toemaakdek) is al veel onderzoek gedaan naar de risico’s van aanwezige verontreinigingen [12, 13, 14, 15]. Hieruit bleek keer op keer dat er geen risico’s zijn te verwachten. Ook in de Krimpenerwaard (maakt onderdeel uit van zone 19) is veel onderzoek gedaan naar ecologische risico’s in verband met de aanwezigheid van slootdempingen. Hieruit bleek dat de bodemkwaliteit van onverdachte percelen voldoende is voor de flora en fauna [16].

Deze onderzoeken worden als voldoende onderbouwing gezien om grondverzet binnen de zone toe te staan.

Voor zone 18 (boomkwekerijen) is het evident dat er bij de toepassingseis Wonen geen risico’s zullen ontstaan omdat het gebied geen natuurwaarden heeft en evenmin wordt gebruikt voor de landbouw.

4.4. Consequenties

De in dit hoofdstuk uitgewerkte richting heeft als groot voordeel de eenvoudigheid: in woonwijken moet toe te passen grond voldoen aan de Klasse Wonen, op bedrijfsterreinen aan Klasse Industrie en in het landelijk gebied mag alleen grond worden toegepast die voldoet aan de achtergrondwaarden (Landbouw/Natuur, schoon) .

Hiermee wordt dus alleen naar de functie van de bodem gekeken en niet naar de kwaliteit van de ontvangende bodem. Voor hergebruik van grond in nuttige toepassingen wordt het “stand-still principe” voor enkele zones dus niet gehanteerd. Het Besluit bodemkwaliteit zelf laat dit principe ook al los door niet op stofniveau te toetsen, maar te beoordelen op klasse.

In kaartbijlage 4 is geografisch afgebeeld welke consequenties het heeft door te sturen op de bodemfunctie. Afgebeeld is in welke zone een kwaliteitsverbetering wordt bewerkstelligd, in welke zones de bodemkwaliteit blijft gehandhaafd en in welke zones de kwaliteit wordt afgestemd op de functie. Te zien is dat in verreweg het grootste deel van de regio de kwaliteit gelijk blijft of zelfs zal verbeteren. De drie zones waar een mindere kwaliteit wordt geambieerd zijn relatief klein en betreffen woongebieden van na 1970 en bedrijfsterreinen van na 1960. Aanvullend wordt opgemerkt dat het moet gaan om nuttige toepassingen. In deze drie zones kan dus geen overtollige grond worden gestort en gedumpt zonder duidelijk doel.

5.1. Eisen aan hergebruik

5.2. Grondstromenmatrix

Deze paragraaf gaat in op het grondverzet tussen zones in de regio Midden-Holland en Zoetermeer. Om te beoordelen of grondverzet mogelijk is, kan de grondstromenmatrix worden geraadpleegd. De grondstromenmatrix is een tabel waarin alle mogelijke grondstromen tussen zones zijn samengevat en is opgesteld conform de richtlijn [6]. De grondstromenmatrix is een combinatie van de ontgravingskwaliteit (tabel 3.2) en de LMW (tabel 5.1). Voor elke combinatie is bepaald of de bodemkwaliteit (“ontgravingskwaliteit”) van de leverende zone voldoet aan de LMW van de ontvangende zone. De grondstromenmatrix voor grondverzet van de bovengrond is hieronder afgebeeld. De volledige matrix is in bijlage 5 opgenomen.

De zone 17 (Buitengebied Toemaakdek) is in wezen groter en maakt deel uit van een groter toemaakdekgebied. Dit is aangegeven op kaart 1 van het Handelingskader Bodembeheer Toemaakdekgronden [7]. Alle grond uit toemaakdekgebieden in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht wordt op dezelfde wijze getoetst zoals zone 17 in bovenstaande matrix.

Registratie

Op basis van tabel 5.1 en de grondstromenmatrix kan grond worden hergebruikt waarbij de kwaliteit van de toe te passen grond minder is dan die van de ontvangende bodem. Het is belangrijk deze toepassingen goed te registreren omdat deze een afwijkende kwaliteit hebben dan de omliggende bodems. Voorkomen moet worden dat deze grond bij een volgend grondverzet wordt toegepast op locaties die hier niet voor in aanmerking komen. Bij toekomstig grondverzet dient dus ook altijd de kaart met grondtoepassingen te worden geraadpleegd (zie ook paragraaf 5.3.1 onder 6).

5.3. Aanvullende bepalingen

Alvorens grond kan worden verzet volgens de regels in paragraaf 5.1 en 5.2 moet nog wel worden gecontroleerd of de toepassing voldoet aan het Bbk en of de grond:

• •

  afkomstig is van een verdachte locatie;

• •

  niet te veel bijmengingen bevat;

• •

  wat betreft fysische samenstelling (grondsoort) voldoet;

• •

  geschikt is voor de toekomstige functie.

Deze aspecten worden in deze paragraaf hierna toegelicht.

5.4. Specifieke situaties

6.1. Generiek kader

In het generieke kader van het Besluit bodemkwaliteit mag bagger verspreid worden op aangrenzende percelen en in weilanddepots op het aan de watergang grenzende perceel. Voorwaarde hieraan is dat de kwaliteit van de bagger voldoet aan de norm (uitkomst van de msPAF-toets is “verspreidbaar”) of dat de bagger dermate onverdacht is dat een onderzoek niet noodzakelijk is11.

In de toelichting op het Bbk wordt het begrip “aangrenzende perceel” slechts summier toegelicht en er wordt geen maximale afstand genoemd. In lijn met de wens tot decentralisatie is het Bbk bewust minder sturend en kaderstellend. Nadere invulling ligt bij gemeenten en waterschappen, die kunnen vaststellen hoe de baggeractiviteiten het beste passen binnen het beheer van het gebied [19].

De gemeenten binnen de regio Midden-Holland en Zoetermeer vullen het begrip aangrenzend perceel als volgt in: alle percelen die zijn gelegen binnen de grenzen van de bodemkwaliteitszone van de betreffende watergang. De argumentatie voor deze invulling is:

• •

  binnen dezelfde bodemkwaliteitszone zal vermoedelijk sprake zijn van een vrij homogene waterbodemkwaliteit. Het betreft immers gebiedseigen bagger met een vergelijkbare kwaliteit;

• •

  binnen een zone hebben de watergangen een vergelijkbare dynamiek, veelal poldersloten ten behoeve van ontwatering met weinig vaarbewegingen;

• •

  binnen dezelfde bodemkwaliteitszone zal bij benadering sprake zijn van aangrenzende percelen gezien de grote hoeveelheid met elkaar verbonden watergangen;

• •

  omdat de werkwijze alleen geldt voor “verspreidbare bagger”, deze vrijkomt uit eenzelfde type watergang en er veelal sprake zal zijn van een gebied met dezelfde karakteristiek wat betreft bodem en water heeft alle bagger bij benadering dezelfde kwaliteit. Strikt onderscheid maken tussen wel en niet aangrenzende percelen is daarom milieuhygiënisch niet relevant;

• •

  het opbrengen van licht verontreinigde bagger op één perceel met als doel het perceel op te hogen wordt gezien als doelmatig (nuttige toepassing) vanwege de sterke bodemdaling in de regio en de zeespiegelstijging. Het is wenselijk zoveel mogelijk gebiedseigen bagger te bergen in het voor bodemdaling gevoelige gebied.

• •

  het verspreiden van bagger gebeurt al eeuwen en de bodemkwaliteit is dus ook al eeuwen beïnvloed door deze handelswijze.

• •

  de totale kwaliteit van het systeem “bodem en waterbodem” verslechtert niet, maar blijft gelijk (stand-still). Dit is dus een integrale benadering van de maatschappelijke baggeropgave.

Bovenstaande invulling geldt voor zowel het landelijk als het stedelijk gebied, zolang de verspreidbare bagger maar binnen de bodemkwaliteitszone blijft en de bagger ofwel afkomstig is uit onverdachte watergangen dan wel op basis van een milieuhygiënische verklaring conform het Besluit bodemkwaliteit als verspreidbaar (ms-PAF-toets) kan worden beschouwd. De invulling wordt geïllustreerd in figuur 6.1.

Het Bbk geeft geen maat voor de laagdikte of hoeveelheden te verspreiden baggerspecie. De gemeenten in de regio hanteren een maximale dikte van de baggerlaag na rijping van niet meer dan 30 cm. Dit in verband met de aerobe afbraak van organische verontreinigingen die bij dikke baggerlagen ernstig wordt bemoeilijkt.

Figuur 6.1: Verspreidbare bagger ( msPAF -toets) mag uit de gehele zone in een weilanddepot worden geborgen (groen = zone 19, “Buitengebied overig”).

In de voorbije jaren is er veel stedelijk water gebaggerd waarbij de bagger werd ontwaterd in geotubes, met als doel om de gerijpte bagger direct toe te kunnen passen in plantsoenen en parken ten behoeve van noodzakelijke ophogingen. Het generieke kader voor weilanddepots is ook van toepassing op geotubes. Dit betekent dat verspreidbare bagger (msPAF-toets) na rijping in de geotube niet meer hoeft te worden gekeurd, maar in de zone van herkomst mag worden toegepast in plantsoenen en parken. Behalve de tussenkomst van de geotube is de toepassing identiek aan het een weilanddepot en kan het dus ook als zodanig worden beschouwd.

6.2. Gebiedsspecifiek beleid

Naar verwachting kan veel van het baggerwerk worden uitgevoerd volgens het in paragraaf 6.1 uitgewerkte generieke kader. Het kan echter voorkomen dat er op aangrenzende percelen in de zone geen ruimte is om de bagger te bergen. In deze paragraaf wordt daarom een gebiedsspecifiek beleid uitgewerkt.

6.3. RisicoToolBox

In bijlage 6 zijn gebiedsspecifieke normen (Lokaal Maximale Waarden) voor bagger afgeleid. Het Besluit bodemkwaliteit schrijft voor dat deze moeten worden getoetst in de RisicoToolBox. In bijlage 7 zijn de uitkomsten hiervan opgenomen.

Door voor woongebieden en industrieterreinen (zones 1 t/m 15) aan te sluiten bij de Maximale Waarde die hoort bij de functie zijn er geen risico’s. Voor de zones van het landelijk gebied zijn de uitkomsten van de RisicoToolBox onderbouwd in Bijlage 7 en rechtvaardigen de conclusie dat er geen risico’s optreden.

Figuur 6.4: beslisschema weilanddepots.

* Er mag een weg en/of een langs de weg gelegen watergang tussen het depot en de te baggeren watergang liggen. Ook mag het depot verderop langs de te baggeren watergang worden gesitueerd.

** Omdat tijdens het pompen en/of vervoer de bagger vermengd raakt, mogen de analyseresultaten uit het waterbodemonderzoek worden gemiddeld. Voorwaarde hiervoor is wel dat de baggerkwaliteit redelijk homogeen moet zijn. Uitschieters (hoge waarden) in de analyseresultaten mogen niet worden “weggemiddeld”. Dit is altijd ter beoordeling aan het bevoegd gezag Bbk.

• 1

  Besluit bodemkwaliteit. Staatsblad 469, 22 november 2007

• 2

  Regeling bodemkwaliteit. Staatscourant 247. 13 december 2007

• 3

  Nota Bodembeheer Midden-Holland en Zoetermeer, Milieudienst Midden-Holland, mei 2011.

• 4

  Handreiking Bodemkwaliteit, SenterNovem – Bodem+, Den Haag, december 2007.

• 5

  Regionale Bodematlas Midden-Holland, Milieudienst Midden-Holland, 2008.

• 6

  Richtlijn Bodemkwaliteitskaarten, NEN, 2007

• 7

  Handelingskader Bodembeheer Toemaakdekgronden, provincie Zuid-Holland, december 2010.

• 8

  Bodemkwaliteitskaart regio Midden-Holland, gemeente Alphen aan den Rijn en gemeente Zoetermeer, Lievense-CSO, 15M2020.RAP001, 14 december 2015.

• 9

  Grootschalig bodemonderzoek t.b.v. het opstellen van een bodemkwaliteitskaart Regio Midden-Holland en Zoetermeer, Oranjewoud, rapportnummer 197239, 10 november 2009.

• 10

  Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Dienst Verkeer en Scheepvaart (kenmerk RWS/DVS-2009/2932, 19 november 2009).

• 11

  Nota vergunningverlening, toezicht en handhaving voor gemeentelijke milieutaken 2015-2018. Omgevingsdienst Midden-Holland, 6 januari 2015.

• 12

  Ecologische risico’s van bodemverontreinigingen in toemaakdek in de gemeente De Ronde Venen. Alterra-rapport 151, 2000.

• 13

  Actief Bodembeheer Toemaakdekken – Risico’s van bodemverontreiniging voor de kwaliteit van veevoer en de gehalten aan lood en cadmium in orgaanvlees in het veenweidegebied. Alterra-rapport 1433, 2007

• 14

  De invloed van toemaak op de kwaliteit van veevoer en inname door grote grazers – Invloed van bodemverontreiniging op de kwaliteit van veevoer en de gehalten aan loodin faeces en orgaanvlees van koeien en schapen in het veenweidegebied. Alterra-rapport 1871, 2009.

• 15

  Population dynamics of Black-tailed Godwits in the light of heavy metal pollution, Maja Roodbergen, Alterra Scientific contributions 36, 2010, ISBN 978-90-327-0390-5.

• 16

  Monitoring van ecologische risico’s bij actief bodembeheer in de Krimpenerwaard, Alterra-rapport 1814, 2009

• 17

  NOBO: Normstelling en bodemkwaliteitsbeoordeling – Onderbouwing en beleidsmatige keuzes voor de bodemnormen in 2005, 2006 en 2007. VROM, december 2008.

• 18

  Ken uw bodemkwaliteit, Grontmij i.o.v. SenterNovem/Bodem+, 1 september 2007, 3BODM0704

• 19

  Handvat implementatie Besluit Bodemkwaliteit. Onderwerp: reikwijdte verspreiden van baggerspecie, SenterNovem/Bodem+, juni 2008

• 20

  Landfarming of polycyclis aromatic hydrocarbons and mineral oil contaminates sediments, J. Harmsen. Alterra Scientific contributions 14, 2004. ISBN 90-237-03-41-2.

• 21

  Nota Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving 2014-2017. Provincie Zuid-Holland, 17 december 2013.