Beleids- en beheerplan Bijzondere objecten in de openbare ruimte 2021-2024

1 Beleidskaders

We hebben verschillende beleidskaders die invloed hebben op de bijzondere objecten in de openbare ruimte. Deze zijn hieronder weergegeven.

Structuurvisie Loon op Zand 2030

In de Structuurvisie Loon op Zand 2030 worden de verschillende belangen vanuit landschap, de kernen, recreatie en toerisme en de gemeenschap samengesmolten tot een integrale ontwikkelingsrichting voor de periode tot 2030. We zetten in op het benoemen van de eigen identiteit en het behouden en verbeteren van deze identiteit aan de hand van toekomstige ontwikkelingen: behoud door ontwikkeling.

Bijzondere objecten in de openbare ruimte dragen bij aan de realisatie van de visie. Zij zorgen voor herkenbaarheid van locaties, vertellen iets over de geschiedenis, markeren bijzondere punten of bieden letterlijk een punt van rust.

Economische en toeristische visie

In 2021 is een economische en toeristisch-recreatieve visie opgesteld. De visie heeft als centrale doel dat Loon op Zand in 2030 bekend staat als een groene, recreatieve en ondernemende gemeente, waar ondernemers de kansen benutten om zo optimaal mogelijk te ondernemen met respect voor de omgeving, bewust van de cultuurhistorie en met oog voor de lokale gemeenschap.

Bij de doelstelling ‘prettig om te wonen én te recreëren’ staat dat we terug grijpen naar de basis door te koesteren wat we hebben op het gebied van recreatie, natuur en cultuurhistorie.

En van de actiepunten om dit te bereiken is het zichtbaar en beleefbaar maken van onze rijke cultuurhistorie voor inwoners en bezoekers. Een beleid schrijven die zich richt op kunst en cultuur past daar ook bij.

IBOR nota

In het Integraal Beleidsplan Openbare Ruimte 2014-2023 “Samen Buiten-Gewoon Tevreden” zijn de onderhoudskwaliteiten voor de openbare ruimte benoemd. Gemeente Loon op Zand hanteert voor haar openbare ruimte drie verschillende ambitieniveaus. Deze ambitieniveaus zijn gekoppeld aan de onderstaande gebiedsindeling en functies:

De uitvoering van ons planmatig onderhoud is uitbesteed. Voor servicetaken en calamiteiten zetten we de buitendienst met serviceteams in. De vastgestelde onderhouds-niveaus vormen de basis voor ons onderhoud om kapitaalvernietiging te voorkomen.

Eigendom en auteursrecht

De gemeente is opdrachtgever en na oplevering eigenaar van het object. De kunstenaar blijft eigenaar van de ontwerptekeningen en maquettes. Voor zowel het ontwerpmateriaal als het gerealiseerde object geldt het auteursrecht. De maker van een object kan hieraan een aantal belangrijke rechten ontlenen. Ondanks het feit dat een object in eigendom kan worden overgedragen, zal de maker het “geestelijk eigendom” altijd blijven behouden. Het auteursrecht beschermt het object voor willekeurig en onzorgvuldig beheer van de eigenaar. Het auteursrecht berust op de maker (“de geestelijk schepper”) van het object en is geldig tot 70 jaar na zijn of haar dood. Wanneer het object door meerdere kunstenaars is ontworpen zonder dat ieders aandeel duidelijk te onderscheiden is, is er sprake van een gemeenschappelijk auteursrecht. Iedere maker moet dan afzonderlijk toestemming verlenen aan bijvoorbeeld verveelvoudiging van het object. In verband met het eigendom van het object en het auteursrecht dat erop van toepassing is, is het van belang dat afspraken contractueel worden vastgelegd. In het contract met de kunstenaar moeten afspraken worden vastgelegd over o.a.: gehele of gedeeltelijke overdracht of licenties, verveelvoudiging van het object, het openbaar maken van het object, omstandigheden

waaronder het object mag worden verwijderd of verplaatst en het onderhoud. Voor zover bekend zijn er geen contracten aanwezig met betrekking tot de objecten in de openbare ruimte in de gemeente Loon op Zand.

2 Visie bijzondere objecten

In de gemeente Loon op Zand zijn verschillende typen bijzondere objecten aanwezig:

• •

  Beeldende kunst: dit zijn objecten die vaak in opdracht worden uitgevoerd door kunstenaars of door een uitgeschreven wedstrijd. De objecten worden vaak in relatie tot hun omgeving ontworpen.

• •

  Gedenkmonumenten: hieronder vallen de monumenten voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en strijders in Nederlands Indië maar ook gedenktegels welke zijn geplaatst om te verwijzen naar historische locaties in onze gemeente

• •

  Straatmeubilair: objecten die niet alleen sierend zijn maar ook een gebruiksvoorwerp in de openbare ruimte zoals een zitelement, paal of waterpomp.

Elk bijzonder object dat buiten in de openbare ruimte staat, draagt bij aan het leefklimaat van inwoners. De auteurswet verplicht de eigenaar (lees de gemeente) van een object het goed te beheren en te onderhouden. Onderhoud en eventueel herstelwerkzaamheden dienen te worden uitgevoerd zolang de kosten ervan in verhouding staan tot de waarde van het (herstelde) object. Onzorgvuldig beheer kan leiden tot hoog oplopende herstelkosten, ongevallen waardoor de eigenaar aansprakelijk is, of een door de kunstenaar juridisch afgedwongen verplichting tot herstelwerkzaamheden. De kosten van onderhoud en beheer dienen dan ook bij elke opdracht of aankoop in beeld te worden gebracht en worden meegenomen in de begroting.

Bij aankoop van bijzonder object in de buitenruimte is het verstandig rekening te houden met de duurzaamheid, vandaalbestendigheid, het materiaal en de onderhoudskosten van het bijzonder object. Als in een vroeg stadium van het ontwerpproces contact wordt opgenomen met beheer en onderhoud, kunnen in overleg met de kunstenaar in het ontwerp onderhoudsvriendelijke maatregelen (bijvoorbeeld een anti-graffiti coating) worden geïntegreerd. In de overeenkomst voor opdrachtverlening zal de voorwaarde worden opgenomen dat de kunstenaar bij de oplevering een onderhoudsplan inlevert.

Schade, verwijdering of verplaatsing

Bij vernielde of in zeer slechte staat verkerende objecten, of bij objecten die om artistieke of stedenbouwkundige redenen niet meer voldoen, kan verwijdering of verplaatsing wenselijk zijn. Het auteursrecht maakt verwijdering of verplaatsing echter moeilijk. Alleen wanneer er sprake is van een object dat “total loss” is verklaard omdat het onderhoud of reparatie meer kost dan de waarde van het object, of wanneer het onlosmakelijk verbonden is met de omgeving die ophoudt te bestaan, kan het zonder juridische gevolgen worden verwijderd. Veel problemen kunnen worden voorkomen door vooraf met de kunstenaar te overleggen en afspraken te maken die worden vastgelegd bij de opdrachtverlening. De gemeente kan dan in overleg met de kunstenaar beslissen of het werk naar een andere locatie wordt verplaatst, een andere (niet-publieke) bestemming kan krijgen, aan de kunstenaar wordt teruggegeven of wordt vernietigd.

Indien sprake is van diefstal of vandalisme dan wordt een inventarisatie gemaakt van de schade en beoordeeld wat de kosten hiervan zijn. Indien de kosten de waarde overstijgen zal de adviseur contact opnemen met (familie van) de kunstenaar om te overleggen. Indien deze niet traceerbaar is wordt overlegd hoe te handelen. Voor het herstel van kunstwerken door diefstal of vandalisme worden geen middelen gereserveerd. Indien hier sprake van is dan wordt er een apart krediet aangevraagd zodat in overleg met de gemeenteraad wordt besloten over herstel. Voor de gedenktegels hebben wij in het budget van recreatie & toerisme een structurele reservering opgenomen van €1.000 per jaar voor eventuele reparaties. Door de budgethouder van dit budget wordt besloten of de beschadigde tegel wordt vervangen.

Verzekeringen

Op dit moment zijn twee bijzondere objecten verzekerd, te weten Eendracht van Ton Verstraten welke teruggeplaatst zal worden bij sporthal De Werft en “Open Luchtschilderij” (eigen bedachte titel) op de hoek Ecliptica – Orion. De huidige verzekeringskosten bedragen ca. € 20,00 per jaar.

Andere objecten in de openbare ruimte zijn nooit verzekerd. Het is wel eens ter sprake gekomen om deze objecten alsnog te verzekeren, maar tot op heden is daarvoor nog nooit een goede en volledige inventarisatie gedaan en aangeleverd ter verzekering van die objecten. In het verleden is regelmatig sprake geweest van diefstal van objecten. Schade door bijvoorbeeld vandalisme is tot op heden gelukkig beperkt gebleven. Aan een gespecialiseerd bedrijf zal opdracht worden gegeven voor inspectie van het areaal waarbij ook een waardeschatting wordt gedaan van de verschillende objecten en een advies wordt gegeven op het gebied van verzekering. Er wordt enkel tot verzekering van objecten overgegaan indien het risico op diefstal of vandalisme hoog is en de waarde van een object dusdanig hoog is dat dit in verhouding staat tot de verzekeringspremie die betaald moet worden.

3 Realisatie bijzondere objecten in de openbare ruimte

Er zijn verschillende mogelijkheden voor het realiseren van bijzondere objecten in de openbare ruimte, deze worden hieronder kort besproken.

Nieuwe bijzondere objecten in realisatie projecten

In nieuwbouwprojecten kan sprake zijn van de realisatie van een sierend element. Er moet een goede afweging worden gemaakt wat de meerwaarde van een object is op een locatie. Bij nieuwbouw – en renovatieprojecten moet een afweging worden gemaakt in hoeverre bijzondere objecten een bijdrage kan leveren

aan de verfraaiing van de omgeving.

De keuze voor de aankoop van een bijzonder object of een opdracht aan een kunstenaar kan per project worden beoordeeld. Het geven van een opdracht is vaak duurder dan een losse aankoop. Daarentegen is het bij het geven van een doordachte professionele opdracht eenvoudiger subsidie via de provincie en fondsen aan te vragen. Bij het vragen van subsidie bij fondsen stellen deze vaak voorwaarden aan advisering en artistieke kwaliteit van een kunstenaar. Ook het uitschrijven van een wedstrijd behoort tot de mogelijkheden. Dit is bijvoorbeeld gedaan bij de realisatie van het sierend element Transformator in de Peperstraat.

Participatie speelt een belangrijke rol bij de aanschaf van bijzondere objecten. Om zoveel mogelijk mensen te betrekken bij de aanschaf van bijzondere objecten moeten de inwoners ook een stem krijgen. De opdracht voor bijzondere objecten kan vanuit de gemeente zelf komen maar kan ook geïnitieerd worden vanuit inwoners.

Bij nieuwe bijzondere objecten in realisatie projecten is de projectleider RO de procestrekker van het initiatief.

Nieuwe bijzondere objecten in bestaande openbare ruimte

Als gemeente staan we open voor initiatieven van inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties voor het realiseren van nieuwe bijzondere objecten in de bestaande openbare ruimte. Hierbij is het van belang dat er in de omgeving waar het object wordt geplaatst voldoende draagvlak is van verschillende aanwezige partijen. Verder dient er goed gekeken te worden naar de mogelijkheden en onmogelijkheden in het bestemmingsplan en dient er een duidelijke rol te zijn voor de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Verder is er een aantal spelregels te noemen, deze zijn opgenomen in bijlage 3.

Bij nieuwe bijzondere objecten in bestaande openbare ruimte is de medewerker kunst van M&O de procestrekker van het initiatief.

Herplaatsing objecten in opslag

Bij herinrichtingen zijn soms kunstobjecten aanwezig waarvoor geen ruimte meer is in de nieuwe situatie. Deze objecten worden vaak in opslag geplaatst op de gemeentewerf. Op dit moment staan 10 objecten in opslag. Voor de objecten die nu in opslag staan zal in overleg met de afdeling RO, M&O en de CRK moeten worden bekeken of tot herplaatsing wordt overgegaan. Hier zal waar mogelijk contact worden gelegd met (familie van) de kunstenaar.

Bij nieuwe objecten die in opslag worden gezet is de medewerker die verantwoordelijk is voor plaatsing in opslag tevens verantwoordelijk voor herplaatsing. Voor de afronding van het project welke de reden vormt voor plaatsing in opslag is bekend waar het object wordt herplaatst.

In bijlage 1 zijn spelregels opgenomen voor plaatsing van nieuwe objecten in de openbare ruimte.

1 Beheer

Voor het onderhoud en beheer van bijzondere objecten in gemeentelijke eigendom volgen we twee sporen. Ten eerste het onderhoud voor bestaande bijzondere objecten en ten tweede het onderhoud voor toekomstige bijzondere objecten. Het is van belang om de objecten te registreren in het areaalsysteem en dat de inspecties worden bijgehouden. De objecten worden opgenomen in het areaalsysteem dat binnen de gemeente in gebruik is.

Onderhoud en beheer bestaande bijzondere objecten

Het onderhoud van de objecten is op dit moment reactief: op het moment dat zich serieuze vernieling dan wel beschadiging van objecten voordoet, wordt er schoongemaakt of gerepareerd. Het algemeen onderhoud aan de objecten is minimaal en bestaat uitsluitend uit het jaarlijks reinigen van de objecten met inachtneming van gevoeligheden van het gebruikte materiaal. Eén keer per 2 jaar vindt een inspectie plaats van alle objecten waarbij wordt gekeken naar stabiliteit, beschadigingen, voegwerk en viezigheid. Afhankelijk van de resultaten van de inspectie wordt het onderhoud ingepland.

Onderhoud en beheer nieuwe bijzondere objecten

Voor nieuwe bijzondere objecten worden met de kunstenaars afspraken vastgelegd over het onderhoud dat nodig is voor instandhouding van het object. De nieuwe objecten worden ook opgenomen in het areaalsysteem. Bij de kadernota worden de nieuwe objecten toegevoegd als areaaluitbreiding.

2 Organisatie

Plaatsing van nieuwe objecten

Bij de plaatsing van nieuwe objecten is het van belang dat een zorgvuldig proces wordt gevolgd. Een procesbeschrijving is opgenomen in bijlage 2. De verwachte ureninzet per initiatief per medewerker (exclusief bestemmingsplan en vergunningenprocedure):

• -

  Procestrekker 120 uur

• -

  Juridische ondersteuning 40 uur

• -

  toetsing en advisering door andere afdelingen: 24 uur per betrokken medewerker.

Uitvoering onderhoud

Voor de uitvoering van het onderhoud zijn soms zeer specialistische vaardigheden nodig. Op basis van de eerder genoemde inspectie maken we de keuze deze werkzaamheden zelf uit te voeren of de werkzaamheden uit te laten voeren door een extern gespecialiseerd bedrijf. Omdat er tot nu toe nauwelijks met contracten is gewerkt, is het niet duidelijk welke grens gesteld moet worden aan reparaties, zijn er geen duidelijke afspraken over de tijdelijkheid van een werk of afspraken over verplaatsing bij verandering van de omgeving. In nieuwe opdrachten worden de plichten en verantwoordelijkheden van eigenaar (gemeente) en kunstenaar zo duidelijk mogelijk vastgelegd. Bij bestaande werken, waarvoor geen contract meer afgesloten kan worden, kiezen we voor een maatwerkoplossing. Het college is, als beheerder van het onderhoudsbudget, gemandateerd hierover een beslissing te nemen. Daarnaast kunnen we advies inwinnen van externe deskundigen als de CRK, Heemkundekringen en kunst organisaties zoals Kunst Loon op Zand.

Voor de objecten die nu in opslag staan (zie hoofdstuk 3) zal in overleg met de afdeling RO, M&O en de CRK moeten worden bekeken of tot herplaatsing wordt overgegaan.

Op dit moment is er één object bekend met schade in opslag bij de gemeentewerf: Phoenix van kunstenaar Wim Suermondt. De herstelkosten van dit object zullen in beeld gebracht moeten worden tijdens de inspectie. Mogelijk dat uit de inspectie blijkt dat er meer objecten schade hebben, deze kosten worden dan eveneens in beeld gebracht.

De verantwoordelijkheid voor het herstel van objecten die beschadigd zijn ligt bij de afdeling Infra. De adviseur die straatmeubilair in zijn/haar portefeuille heeft pakt dit op.

3 Huidig areaal

In navolgende tabel worden de aanwezige objecten kort weergegeven. Voor uitgebreidere informatie wordt verwezen naar de objectkaarten in de bijlage, zie de vermelde bladzijdenummers.

In opslag

Bij de herplaatsing van de objecten die momenteel in opslag zijn wordt per object een procestrekker aangewezen, zie de tabel hieronder.

4 Kosten

Het onderhoud van de objecten is grotendeels reactief: op het moment dat zich serieuze vervuiling, vernieling dan wel beschadiging van objecten voordoet, wordt er schoongemaakt of gerepareerd. Het algemeen onderhoud aan de objecten is minimaal en bestaat uitsluitend uit het jaarlijks reinigen van de objecten met inachtneming van gevoeligheden van het gebruikte materiaal. Eén keer per 2 jaar vindt een inspectie plaats van alle objecten waarbij wordt gekeken naar stabiliteit, beschadigingen, voegwerk en viezigheid. Afhankelijk van de resultaten van de inspectie wordt het onderhoud ingepland. De Oorlogsmonumenten worden voor de herdenkingsmonumenten gecontroleerd en gereinigd.

Adoptie van objecten kan een mogelijkheid zijn om voor de bijzondere objecten meer betrokkenheid van inwoners en bedrijven te creëren. Indien partijen hiervoor belangstelling hebben dan dienen de afspraken over taken, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden duidelijk te worden vastgelegd.

Incidenteel herstel op basis van inspectie en kostenraming

Kosten incidenteel:

• -

  Uitvoeren taxatie, advies verzekering en onderhoudsplan: € 3.000

• -

  Herstel Phoenix: € 2.000 (inschatting)

• -

  Herplaatsing objecten: € 500 per object

Totale kosten incidenteel: € 10.000

Kosten structureel:

• -

  Reinigen objecten: door servicedienstmedewerkers

• -

  Ingeschat herstel naar aanleiding van uitgevoerde inspectie: € 5.000 (inschatting)

Herplaatsingsvoorstellen objecten in opslag:

Van de objecten waarvoor de locatie voor herplaatsing niet bekend is zal naar een oplossing worden gezocht.