Beleidsnota ecologie & vis Wetterskip Fryslân

Een van de hoofdtaken van Wetterskip Fryslân is het beschermen en verbeteren van de ecologische waterkwaliteit, inclusief de visstand in alle wateren in het beheergebied.

Het waterschap en alle andere overheden (Rijk, provincies en gemeenten) hebben daarnaast de plicht om maatregelen te nemen om de ecologische doelen te bereiken die per KRW-waterlichaam zijn vastgelegd (zie bijlage 1 voor meer uitleg over de Kaderrichtlijn Water).

1.1 Goede ecologische waterkwaliteit

Een goede ecologische kwaliteit betekent dat planten- en diersoorten die “van nature” in bepaalde wateren voorkomen daar ook daadwerkelijk in (kunnen) leven en zich voortplanten. Dit geldt voor zowel wateren die als KRW-waterlichaam zijn aangewezen, als voor alle andere wateren in het beheergebied.

Voor de KRW-waterlichamen zijn ecologische waterkwaliteitsdoelen in het Waterhuishoudingsplan van de provincie opgenomen. Voor de andere wateren zijn in deze beleidsnota per watertype voorlopige doelen in de vorm van richtwaarden voor concentraties van stoffen en het voorkomen van plant- en diersoorten vastgelegd. De provincies Fryslân en Groningen hebben de intentie om doelen c.q. richtwaarden per watertype te zijner tijd verder uit te (laten) werken en provinciaal vast te stellen.

Randvoorwaarden voor een goede ecologische kwaliteit zijn:

• •

  de juiste hydromorfologische omstandigheden, zoals de vorm en het profiel van het water en de oevers, de samenstelling en structuur van de waterbodem, de waterdiepte, etc.;

• •

  de juiste fysisch-chemische factoren, zoals doorzicht, temperatuur, zuurgraad, zuurstofconcentratie, stroming, etc.;

• •

  niet teveel en niet te weinig voedings- en andere stoffen die planten en dieren nodig hebben, waaronder fosfaat(P)- en stikstof(N)houdende stoffen;

• •

  zo laag mogelijke concentraties giftige stoffen.

Maatregelen die zijn of worden genomen om de ecologische waterkwaliteit van watersystemen te verbeteren grijpen hierop in.

1.2 Ecologische en chemische waterkwaliteit

In de jaren zestig en zeventig werd vooral aandacht besteed aan de concentraties van chemische stoffen, aan het lozen daarvan, en aan de aanpak van diffuse vervuilingsbronnen. Dat was terecht want in die tijd was het water vaak ernstig vervuild en had de aanpak van vervuilingsbronnen de prioriteit. Ook nu is de aanpak van vele diffuse bronnen van verontreiniging van water, waaronder die van fosfaat en stikstof en van microverontreinigingen zoals bestrijdingsmiddelen, nog steeds noodzakelijk.

De focus van Europa, het Rijk, de provincies en de waterbeheerders ligt nu meer op het bereiken van een goede ecologische waterkwaliteit. Ecologisch gezond water waarin de planten en dieren die in de verschillende watertypen thuis horen kunnen leven. Dit betekent ook meer aandacht voor de wijze van inrichting en onderhoud van wateren.

Het water moet daarnaast zoveel mogelijk geschikt zijn voor het gewenste gebruik door mens en dier. Dat kan zijn voor de bereiding van drinkwater, als drinkwater voor vee en andere dieren, als zwem- of recreatiewater, als water voor de landbouw, en in zowel landelijk als stedelijk gebied, als water om van te genieten (beleving).

2.1 Algemeen

Met de invoering van de KRW en de Waterwet hebben de waterbeheerders publiekrechtelijk een scherper omschreven wettelijke bevoegdheid gekregen ten aanzien van het visstandbeheer. De uitleg over wat visstandbeheer inhoudt en het verschil met visserijbeheer is te vinden in bijlage 2.

• •

  Het waterschap wil het onttrekken en uitzetten van vis op voorhand kunnen toetsen aan ecologische doelen inclusief die voor de visstand, middels een Visplan of schriftelijke afspraken en indien nodig middels de Keur.

• •

  Wetterskip Fryslân zal de Visstandbeheercommissie (VBC) voor de Friese Boezem daartoe ambtelijk ondersteunen en is adviserend lid van de VBC.

• •

  Wetterskip Fryslân houdt rekening met beschermde vissoorten door:

  • •

    werkzaamheden uit te voeren volgens de gedragscode in het kader van de Wet Natuurbescherming;

  • •

    actief bij te dragen aan het inventariseren en in kaart brengen van beschermde vissoorten;

  • •

    een actueel bestand bij te houden van waar beschermde vissoorten zijn aangetroffen;

  • •

    bij te dragen aan vismaatregelen conform afspraken in Natura 2000-beheerplannen.

• •

  Verbetering van de visstand wordt onder meer gerealiseerd door het uitvoeren van de KRW-maatregelen die zijn vastgelegd in het Waterbeheerplan en de daaraan gekoppelde factsheets met KRW-doelen en maatregelen per KRW-waterlichaam.

• •

  In Natura 2000 gebieden zijn instandhoudingsdoelen voor vis- en andere dier- en plantensoorten, indien deze zijn vastgelegd, aanvullend op en leidend boven de KRW-doelen als ze daarmee in tegenspraak zijn.

2.2 Monitoring visstand

• •

  Visstandopnames op formele monitoringpunten in waterlichamen worden uitgevoerd conform KRW-monitoringsrichtlijnen door beroepsvissers, adviesbureaus en medewerkers van de muskusrattenbestrijding.

• •

  In overige wateren en de rest van de waterlichamen wordt een methodiek toegepast die het meest kosteneffectief is. Voor een indicatie van de visstand in deze wateren zal (ook) gebruik worden gemaakt van visgegevens uit landelijke databases, van vrijwilligers, vissers, hengelsportverenigingen, (natuur)terreinbeheerders en andere organisaties en overheden.

• •

  Door het waterschap verzamelde data worden na een interne controletoets opgeslagen in een landelijke database en beschikbaar gesteld voor algemeen gebruik.

2.3 Vismigratie

• •

  Het waterschap streeft naar vrije migratie van vissen van de Waddenzee en het IJsselmeer naar het beheergebied en weer terug. Het beheergebied moet toegankelijk zijn voor vissen die tussen zee en de zoete wateren trekken (o.a. aal, spiering, driedoornige stekelbaars).

• •

  Het waterschap komt de internationale afspraken uit de Benelux beschikking vismigratie (1996) en de Europese Aalverordening (2007) na, onder meer door het uitvoeren van het KRW-maatregelenprogramma, en volgt het beleid van het nationale Aalbeheerplan.

• •

  De belangrijkste knelpunten in vismigratieroutes worden aangepakt binnen het raamwerk van het KRW-maatregelenprogramma. In 2021 wordt aan de EU, het Rijk en de Provincies gemeld welke knelpunten in de volgende periode van 6 jaar aangepakt zullen worden. Voor de periode tot 2021 zijn, met een doorkijk naar 2027, de aan te pakken knelpunten wat KRW-waterlichamen betreft vastgelegd in een knelpuntentabel.

• •

  Het waterschap geeft prioriteit aan migratiebarrières van “groot naar klein” (watersystemen en gebieden) en van ecologisch waardevol naar minder waardevol:

• 1.

  tussen het beheergebied en Waddenzee en IJsselmeergebied;

• 2.

  tussen natuurgebieden en de meren via door het Dagelijks Bestuur van het waterschap aangewezen “ ecologisch belangrijke wateren”;

• 3.

  binnen en tussen KRW Waterlichamen;

• 4.

  tussen boezemwateren en (overige) plassen en natuurgebieden, met uitzondering van gebieden naar welke geen migratie van (ongewenste) vis gewenst is, met speciale aandacht voor Natura2000-doelsoorten;

• 5.

  van en naar gebieden met veel open water, veel oeverlengte en een goede waterkwaliteit.

• 6.

  waar veel schieraalbeschadiging of -sterfte wordt waargenomen.

• •

  Migratiebarrières in gebieden met intensieve landbouw, glastuinbouw en bedrijventerreinen hebben een lagere prioriteit.

• •

  Het waterschap maakt bij nieuwbouw of renovatie van gemalen, sluizen of stuwen een nut en noodzaakafweging voor één of tweezijdige vispasseerbaarheid.

• •

  Als richtlijn geldt dat alleen bij gemalen een passage “de polder in” wordt aangelegd wanneer de achterliggende polder groter is dan 1000 ha en er slechts een beperkt aantal andere migratieknelpunten binnen de polder aanwezig is.

• •

  Het waterschap past de best beschikbare technieken toe om beschadiging en het doden van vissen in gemalen te voorkomen binnen redelijke financiële, energetische en technische randvoorwaarden.

• •

  Als uitgangspunt geldt dat de kosten niet hoger mogen zijn dan €50.000 per pomp. Wanneer de kosten hoger zijn wordt naast het gemaal een tweezijdige vispassage aangebracht mits de kosten daarvan niet meer dan € 150.000 bedragen. Daarnaast worden maatregelen genomen om de visinstroom van het gemaal te beperken.

• •

  Na aanleg van vispassages wordt gedurende een nader te bepalen periode monitoring uitgevoerd om na te gaan of de passage naar wens functioneert.

2.4 Het wegvangen van brasem

Het waterschap sluit het éénmalig of in een aantal stappen wegvangen van brasem niet uit als dit nodig is om de KRW-doelen te kunnen bereiken.

Daarbij wordt de prioriteitsvolgorde gehanteerd zoals opgenomen in de Decembernota 2006 van de Staatssecretaris van V&W (overgenomen in de antwoordbrief van Minister Eurlings van 25-8-2010 als reactie op de motie Jacobi/ Koppejan).

• •

  De criteria om te bepalen of het wegvangen van brasem een kansrijke maatregel is zijn vastgelegd in een notitie die het waterschap samen met Sportvisserij Fryslân en Sportvisserij Nederland heeft opgesteld.

• •

  Het waterschap beschouwt het verwijderen van brasem als éénmalige maatregel die in maximaal 5 stappen (jaren) wordt uitgevoerd en niet als permanente beheermaatregel.

• •

  Uitgangspunt is dat de weggevangen brasem voor consumptie door mens of dier of voor nuttig gebruik wordt afgezet.

• •

  Het waterschap wil, conform eerder met de VBC gemaakte afspraken, zoals vastgelegd in het Waterbeheerplan 2010-2015, in de periode 2016 tot 2021, een pilot in een Fries boezemmeer uitvoeren. Daarbij wordt nagegaan wat de effecten zijn van het wegvangen van brasem op de visstand en op andere ecologische doelparameters.

2.5 Huurovereenkomsten

• •

  Het waterschap verhuurt het visrecht voor de wateren die het in eigendom heeft in principe middels huurovereenkomsten met een looptijd van zes jaar.

• •

  Het waterschap neemt in de huurovereenkomsten voorwaarden op voor:

  • •

    het uitzetten van vaste vistuigen;

  • •

    het (behoud van het) visrecht voor het waterschap:

    • •

      voor onderzoeksdoeleinden, en:

    • •

      voor maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit.

  • •

    een verbod op het uitzetten van vis zonder schriftelijke toestemming van het waterschap.

• •

  Het waterschap zet zich ervoor in dat andere visrechthebbenden de hiervoor vermelde voorwaarden, inclusief visrecht voor het waterschap: voor onderzoek en maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit, eveneens in hun huurovereenkomsten opnemen.

• •

  Het waterschap zet zich in voor het afsluiten van één overeenkomst voor het verhuren van het visrecht aan Sportvisserij Friesland; en één overeenkomst voor het verhuren van het visrecht aan de Friese Bond van Binnenvissers.

2.6 Overleg en communicatie

• •

  De VBC is hét overlegorgaan waarin belanghebbenden het water-, natuur-, visstand- en visserijbeheer voor de Friese boezem met elkaar afstemmen.

• •

  De VBC is de belangrijkste spreekbuis om gezamenlijke visies en standpunten ten aanzien van visstand- en visserijbeheer naar buiten uit te dragen.

• •

  De communicatie door Wetterskip Fryslân over vis gerelateerde onderwerpen naar externen vindt zoveel mogelijk plaats na afstemming met de VBC.

3.1 Keurverbod en algemene regels

Het waterschap heeft in de Keur en in de Algemene Regels bij de Keur het navolgende verbod en Algemene Regels met betrekking tot het uitzetten en onttrekken van vis opgenomen:

Keur - Wetterskip Fryslân 2013: § 5. Ecologische kwaliteit van oppervlaktewaterlichamen

Artikel 3.11 Visverbod Het is zonder watervergunning van het bestuur verboden:

• a.

  in oppervlaktewaterlichamen vis uit te zetten;

• b.

  vaste vistuigen te plaatsen.

Algemene regels bij de keur - Wetterskip Fryslân 2015:

Artikel 2.13 Algemene regel voor het uitzetten van vis en het plaatsen van vistuig

Artikel 2.13.1 Vrijstelling van de vergunningplicht

Vrijstelling wordt verleend van het verbod, bedoeld in artikel 3.11 van de keur, voor het zonder watervergunning in oppervlaktewateren uitzetten van vis en/of het plaatsen van vaste vistuigen:

• 1.

  voor het uitzetten van glas- en pootaal , of;

• 2.

  indien er schriftelijke afspraken zijn gemaakt met het waterschap over de randvoorwaarden voor visuitzettingen en/of het plaatsen van vaste vistuigen of;

• 3.

  indien er een door het waterschap goedgekeurd visplan is waarin de betreffende randvoorwaarden zijn vastgelegd.

Artikel 2.13.2 Melding

Degene die zonder watervergunning in oppervlaktewatersystemen vis uitzet of vaste vistuigen plaatst, waarvoor ingevolge artikel 2.13.1 geen vergunning is vereist, is vrijgesteld van de meldingsplicht als bedoeld in artikel 1.3.

Toelichting bij de Algemene Regels

Het uitzetten van vis en het onttrekken van vis met vaste vistuigen, worden door het waterschap getoetst op hun mogelijke ecologische effecten, inclusief effecten op de visstand. Deze toetsing vindt bij voorkeur plaats middels toetsing van een visplan, of door het maken van schriftelijke afspraken met de visrechthebbende(n), als er (nog) geen visplan is. Als er geen visplan is of geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt, is een watervergunning vereist voor het uitzetten van vis of voor het onttrekken van vis.

De beleidsregels die worden gehanteerd als (vergunning)voorwaarden voor uitzettingen en onttrekkingen zijn direct gerelateerd aan die voor de toetsing van de ecologische effecten van overige ingrepen in het watersysteem van hoofdstuk 4.

3.2 Beleidsregels ecologische doelen in relatie tot visstandbeheer

• •

  De ecologische KRW-doelen, inclusief die voor vis, zoals vastgelegd in factsheets voor de KRW-waterlichamen van 2015, zijn leidend voor het visstandbeheer in de betreffende waterlichamen.

• •

  De ecologische KRW-doelen voor waterlichamen worden gebruikt als richtwaarden* voor andere wateren van dezelfde en vergelijkbare watertypen.

• •

  Voor watertypen waarvoor geen KRW-doelen zijn afgeleid hanteert het waterschap de richtwaarden voor ecologische doelen uit de STOWA rapporten 2012-31 (in 2016 herziene versie), 2012-34 (sloten en kanalen) en 2013-14 (overige wateren).

• •

  Voor watertypen die in de KRW-methodiek ontbreken, hanteert het waterschap de ecologische doelen van overige STOWA-beoordelingsmethodieken als richtwaarden, met aanvullend voor de visstand de richtwaarde van het meest gelijkende KRW-waterlichaam.

*) Richtwaarden zijn géén doelen. Een richtwaarde voor een stof of ecologische parameter is wat je als beheerder tracht te bereiken door kosteneffectieve maatregelen en het voorkómen van ingrepen of lozingen die het bereiken ervan in gevaar kunnen brengen. Huidig gebruik of functies van wateren of belastingen met stoffen die niet (genoeg) verminderd kunnen worden kan het bereiken van de richtwaarden onmogelijk maken. Pas wanneer de haalbaarheid is nagegaan is sprake van realistische doelen voor de betreffende stoffen en parameters. Er zijn geen specifieke doelen voor andere wateren dan waterlichamen uitgewerkt.

3.3 Beleidsregels toetsing visplannen

Een visplan en de visserij dienen te voldoen aan de volgende voorwaarden, conform de voorwaarden die het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan een visplan stelt:

• •

  Het visplan moet zijn goedgekeurd door het waterschap.

• •

  Het visplan en de visserij dienen aan te sluiten op de ecologische doelstellingen of richtwaarden voor de betreffende wateren, inclusief de vis gerelateerde doelen en op de eventuele Natura-2000-doelen die voor het betreffende gebied van toepassing zijn.

• •

  De visserij door individuele vissers in het betreffende VBC-gebied dient plaats te vinden conform wat hierover is vastgelegd in het visplan.

• •

  In het visplan leggen partijen ook randvoorwaarden vast voor zaken die mogelijk reeds in huurovereenkomsten zijn vastgelegd, zoals het plaatsen van vistuigen en visuitzettingen, conform de beleidsregels in deze beleidsnota.

• •

  Randvoorwaarden voor het plaatsen van vaste vistuigen en visuitzettingen in het visplan, verboden in en Algemene Regels bij de Keur, en beleidsregels in deze beleidsnota, gaan boven afspraken in huurovereenkomsten

• •

  De VBC-partijen dienen zelf zorg te dragen voor handhaving en sanctionering van de in het Visplan vastgelegde randvoorwaarden voor het uitzetten en onttrekken van vis. Zij dienen dit ook in het Visplan vast te leggen.

• •

  Uitgifte van schriftelijke toestemmingen of machtigingen door de huurder van het visrecht, waarbij visserij op (delen van) dit visrecht aan derden wordt toegestaan dient plaats te vinden conform de in het visplan gemaakte afspraken en opgenomen randvoorwaarden.

• •

  In door de huurder uitgegeven schriftelijke toestemmingen dienen zodanige voorwaarden te worden opgenomen, dat de visserij op basis van deze schriftelijke toestemmingen moet plaats vinden conform de randvoorwaarden uit het visplan.

3.4 Beleidsregels voor onttrekkingen met vaste vistuigen

• •

  Het plaatsen van vaste vistuigen binnen een afstand van 100 meter van visvriendelijke gemalen, en van sluizen en stuwen is niet toegestaan.

• •

  Alle visveilige kunstwerken worden door het waterschap op kaart aangegeven. Deze kaart wordt jaarlijks vóór 1 januari herzien.

• •

  Het plaatsen van vaste vistuigen binnen een afstand van 100 meter van niet-visvriendelijke gemalen is in de periode van 1 augustus tot 1 december niet toegestaan.

• •

  Een uitzondering wordt gemaakt voor door het waterschap goedgekeurd onderzoek, en voor het overzetten van schieraal bij nog niet visvriendelijk gemaakte gemalen.

• •

  Het plaatsen van vaste vistuigen binnen een afstand van 100 meter van niet-visvriendelijke gemalen in de periode van 1 december tot 1 augustus is alleen toegestaan, onder de volgende voorwaarden:

  • •

    Vistuigen mogen alleen worden aangebracht op een plaats en wijze waar de betreffende rayonbeheerder van te voren mee akkoord is gegaan. Waar het gaat om vaarwegen, kan ook toestemming van de nautisch beheerder nodig zijn. Dit is de provincie of Rijkswaterstaat.

  • •

    Eenmaal geplaatste vistuigen dienen op eerste aanzegging van de rayonbeheerder onmiddellijk te worden verwijderd ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden of wanneer blijkt dat er waterhuishoudkundige problemen ontstaan;

  • •

    Registratie van aal- en bijvangsten en rapportage hierover aan het eind van het jaar aan Wetterskip Fryslân is verplicht. Ook de conditie van bijvangsten moet worden geregistreerd.

• •

  Binnen leefgebieden van de otter is het gebruik van otterwerende voorzieningen in alle fuiken verplicht. Deze voorzieningen moeten worden uitgevoerd als plastic of metalen inzetframe (stopgrid), met een maaswijdte van maximaal 85 mm, geplaatst in de opening van een fuik, of:

• •

  Bij grote fuiken met een maasopzet van 100 mazen of meer kan het stopgrid om praktische redenen vervangen worden door een keerwant. Dit is een nylon net, met een maximale maaswijdte van 75 mm en niet verschuifbare mazen, geplaatst in de opening van een fuik.

  

• •

  Buiten de Rottige Meenthe en de Lindevallei, zijn de volgende voorzieningen ook toegestaan:

  • •

    een rond inzetframe met een doorsnede van 23 cm en een ruitbreedte van 10 cm (zie figuur), of:

  • •

    bij grotere fuiken een inzetframe met ruitvormige openingen van maximaal 22 cm lang en 10 cm breed (zie figuur).

• •

  Het waterschap geeft jaarlijks vóór 1 januari op kaart aan binnen welke (leef)gebieden het gebruik van ottergrids in fuiken verplicht is. Dit gebeurt op basis van de jaarlijks door de provincie Fryslân vastgestelde kaart van leefgebieden van de otter. Deze kaart is een nadere uitwerking van de landelijke kaart van leefgebieden van de otter (Wageningen Environmental Research: vroeger Alterra).

• •

  Het gebruik van andere typen otterwerende voorzieningen, of het niet gebruiken van voorzieningen in bepaalde typen fuiken, kan worden toegestaan wanneer een door Wetterskip Fryslân erkende wetenschappelijk onderzoeker schriftelijk verklaart dat het risico van verdrinking van otters met gebruik van die voorzieningen of in dat type fuiken vrijwel nihil is.

• •

  De betreffende typen voorzieningen en fuiken dienen vervolgens in het visplan of in een schriftelijke afspraak met de Bond voor Friese Binnenvissers of de VBC te worden benoemd en vastgelegd.

3.5 Aalreservaten Dongeradeel & Het Bildt

In het licht van de bedreigde situatie van de aal werkt het waterschap mee aan de realisatie van een aalreservaat in Dongeradeel, een initiatief van de beroepsvissers.

Het waterschap verhuurt het aalvisrecht in wateren in Het Bildt waarvan het eigenaar is niet meer aan een beroepsvisser.

Hiermee is in feite nog een aalreservaat gecreëerd waarbij de vrije intrek van glasaal en uitrek van volwassen aal via gemaal Roptazijl mogelijk is.

3.6 Beleidsregels voor uitzetten van vis

De randvoorwaarden voor het uitzetten van vis, in visplannen en schriftelijke afspraken, worden door het waterschap getoetst aan de navolgende voorwaarden.

Het uitzetten van vis (met uitzondering van glas- en pootaal) dient met grote terughoudendheid te geschieden. Uitgangspunt is het streven naar een visstand die zichzelf duurzaam in stand houdt zonder dat het nodig is populaties (van bepaalde soorten) aan te vullen.

Als dit niet het geval is dient via onderzoek aangetoond te worden wat de oorzaak is. Het volledig instorten van de visstand treedt soms op als gevolg van een calamiteit (bijvoorbeeld vissterfte Swettepoel 2017). In dat geval kan het wenselijk zijn bepaalde vissoorten uit te zetten.

Belangrijk is dat de noodzaak voor uitzettingen gebaseerd is op een deskundig visserijonderzoek dat in eerste instantie ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de VBC en uiteindelijk voor definitieve goedkeuring aan het waterschap.

Voorgenomen uitzettingen door visrechthebbenden om een bepaalde vorm van visserij in stand te houden, bijvoorbeeld karpervisserij, dienen in een door het waterschap goedgekeurd visplan te zijn beschreven of in schriftelijke afspraken met het waterschap te zijn vastgelegd.

Beleidsregels uitzetten vis

• •

  Het uitzetten van graskarpers is alleen toegestaan wanneer voldaan is aan alle voorwaarden uit artikel 62 van de Uitvoeringsregeling Visserijwet**.

• •

  Het uitzetten van overige karpersoorten is alleen toegestaan als voldaan wordt aan de voorwaarden die zijn vastgelegd in met Sportvisserij Fryslân in 2012 gemaakte schriftelijke afspraken:

  • •

    Voor de boezemwateren is gekozen voor een maximale karperstand van circa 5 kg/ha op de lange termijn.

  • •

    Voor afgesloten wateren is de bovengrens voor de lange termijn:

  • •

    tot 5 ha : 50 kg/ha;

  • •

    van 5 tot 10 ha: 25 kg/ha;

  • •

    van 10 tot 50 ha: 15 kg/ha;

  • •

    groter dan 50 ha: 5 kg/ha.

• •

  De uitzettingen dienen minimaal één week van te voren bij het waterschap te worden gemeld via een daartoe bestemd formulier.

• •

  Indien de uitzetting niet in een door het waterschap goedgekeurd visplan is beschreven dienen hierover en over de voorwaarden waaronder deze uitzetting plaats mag vinden, bij voorkeur in het jaar vóór de geplande uitzetting, schriftelijke afspraken te zijn gemaakt met het waterschap.

• •

  Indien er geen goedgekeurd visplan is en geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt dient een watervergunning te worden aangevraagd. In/bij de aanvraag dient te worden aangetoond:

  • •

    dat de ecologische kwaliteit van de betreffende en omliggende wateren niet achteruitgaat;

  • •

    dat de uitzetting het behalen van de KRW-doelen (ekr-scores) en de Natura 2000-doelen niet in de weg staat;

  • •

    wat het effect is op de huidige populatie van dezelfde en andere vissoorten (huidige omvang en verwachte toename).

Het uitzetten van karpers, met uitzondering van graskarpers, is daarnaast toegestaan wanneer aannemelijk kan worden gemaakt dat een karperpopulatie in een geïsoleerde waterpartij, zoals een of meer stadsvijvers van waaruit geen vismigratie naar andere wateren mogelijk is, door strenge vorst vrijwel geheel is gestorven. De vissterfte en de soorten en aantallen gestorven vis moeten daartoe wel direct na de sterfte zijn aangemeld bij het waterschap.

**) Artikel 28: Het uitzetten van graskarpers is verboden in: a. beken en rivieren; b. wateren die geheel dan wel ten dele zijn gelegen in gebieden als bedoeld in artikel 10, 10a en 12 van de Natuurbeschermingswet 1998;

c. wateren die geheel dan wel ten dele zijn gelegen op percelen die als natuurgebied zijn aangewezen in een bestemmingsplan als bedoeld in artikel 3.1 van de Wet ruimtelijke ordening, en; d. overige wateren.

Artikel 62: 1. In afwijking van het verbod van artikel 28, onderdeel d, is het uitzetten van graskarpers toegestaan indien: a. de eigenaar van het water waarin de graskarper wordt uitgezet hiermee instemt, en; b. het uitzetten van de graskarper plaatsvindt in een water dat: 1°. niet in enige open verbinding staat met andere wateren dan wel;

2°. van andere wateren is gescheiden door een hekwerk, bestaande uit een spijlenhek met een onderlinge afstand tussen de spijlen van ten hoogste 3 cm of een gaashek, gegalvaniseerd en gelast met vierkante mazen van ten hoogste 2,5 cm.

2. Het hekwerk, bedoeld in het eerste lid, moet: a) in bodem en talud zijn ingegraven; b) voorzien zijn van een springflap van circa 50 cm schuin omhoog geplaatst onder een hoek van circa 45 graden in de richting van het water waarin de graskarper wordt uitgezet; c) met inbegrip van de in onderdeel b, bedoelde springflap bij de hoogste waterstand ten minste 50 cm boven water uitsteken, en; d) aanwezig blijven en in deugdelijke staat te worden gehouden zolang de graskarper in het water dat met het hekwerk wordt afgesloten, aanwezig is.

3.7 Beleidsregels herintroductie van vissoorten

Herintroductie van uitgestorven soorten of soorten die in zeer geringe dichtheden voorkomen kan wenselijk zijn. Dit is alleen toegestaan als aan de volgende criteria wordt voldaan:

• •

  het is bekend of zeer aannemelijk dat de soort er oorspronkelijk voorkwam;

• •

  de soort kan het gebied niet zelf, zeer moeilijk, of pas na lange tijd bereiken;

• •

  de oorzaak van uitsterven of sterke achteruitgang is zeer waarschijnlijk opgeheven;

• •

  de waterkwaliteit en habitateisen voldoen;

• •

  de uit te zetten vissen zijn op een verantwoorde wijze verkregen en vrij van ziekte, parasieten of anderszins ongewenste infectie- of besmettingsgevaren.

Voor de waterlichamen in Fryslân die in het kader van de KRW zijn aangewezen gelden ecologische waterkwaliteitsdoelen die in KRW-factsheets per waterlichaam zijn vastgesteld.

Voor deze waterlichamen gelden wettelijk gezien daarnaast de normen voor prioritaire en specifieke verontreinigende stoffen die in bijlage I van de BKMW en de onderliggende ministeriële regeling zijn opgenomen als richtwaarden*.

Voor andere wateren dan KRW-waterlichamen en voor een reeks andere verontreinigende stoffen zijn nog geen richtwaarden in regelgeving of beleid vastgelegd. Ook zijn voor andere wateren dan waterlichamen nog geen doelen of richtwaarden voor ecologische parameters vastgesteld.

De provincies zullen uiteindelijk ook ecologische doelen of richtwaarden voor deze andere wateren vaststellen. De huidige lacune in beleid en regelgeving wordt vooralsnog opgevuld met de navolgende beleidsregels.

Beleidsregels ecologisch en chemisch toetsingskader voor ingrepen en lozingen

Voor de toetsing van grote ingrepen en lozingen op overige wateren hanteert het waterschap de normen voor chemische stoffen die in de BKMW zijn vastgelegd als richtwaarden * ** .

Voor verontreinigende stoffen die niet in de BKMW zijn opgenomen hanteert het waterschap de ‘oude’ MTR-waarden uit de 4de Nota Waterhuishouding als richtwaarden* voor zowel waterlichamen als andere wateren.

Voor een toetsing van de effecten van grote ingrepen en lozingen op ecologische parameters (inclusief fysisch-chemische) hanteert het waterschap, de richtwaarden  die in de STOWA rapporten 2012-31 (in 2016 herziene versie), 2012-34 (sloten en kanalen) en 2013-14 (overige wateren) per watertype zijn vastgelegd.

Voor watertypen die ook voorkomen als Friese waterlichamen hanteert het waterschap de doelen van het betreffende waterlichaam als richtwaarden.

Voor overige watertypen worden de richtwaarden uit voornoemde STOWA-rapporten gehanteerd.

Voor kleine ingrepen en lozingen is toetsing op richtwaarden niet zinvol. Kleine ingrepen en lozingen hebben nauwelijks effect op de concentraties van stoffen en de ecologische parameters van het betreffende water als geheel. Deze effecten zijn doorgaans niet meetbaar. Er worden wel eisen aan dergelijke lozingen gesteld: Voor lozingen is het uitgangspunt gebruik van de best bestaande technieken plus kwantitatieve eisen aan de lozing zelf, net als vóór de inwerkingtreding van de BKMW.

Door toepassing van deze beleidsregels wordt de toestand van vóór de inwerkingtreding van de Waterwet en de BKMW “hersteld”. Ook toen golden MTR-normen voor alle wateren als richtwaarden en werden STOWA-methodieken gebruikt om de ecologische kwaliteit te beoordelen.

De wijze van toetsing en de daarvoor beschikbare handleidingen zijn beschreven in bijlage 3.

***) Richtwaarden zijn géén doelen. Een richtwaarde is wat de beheerder tracht te bereiken met kosteneffectieve maatregelen, en door ingrepen en lozingen te voorkomen die het bereiken ervan in gevaar kunnen brengen. In de praktijk kan blijken dat het onmogelijk is om bepaalde richtwaarden te realiseren vanwege huidig gebruik of functies van wateren of belastingen met stoffen die niet (genoeg) verminderd kunnen worden.

5.1 Inleiding

Met het KRW-maatregelenpakket is ingezet op het vergroten van het potentiële leefgebied voor planten en dieren in wateren. Vooral door het inrichten van riet- en natuurvriendelijke oevers.

In het beheergebied van Wetterskip Fryslân worden natuurvriendelijke oevers sinds 2010 aangelegd in de vorm van luwe ondiepwaterzones met geringe golfslag en vertroebeling en een waterdiepte tot 0,7 meter (zie ook bijlagen 4 en 5).

Daarmee wordt het zogenaamde “begroeibaar areaal” voor riet en waterplanten groter. In deze zones kunnen veel kleine waterdieren en vissen leven, schuilen en paaien. De zones zijn ook van belang als voedselzoekgebied voor watervogels, als leefgebied voor kleine zoogdieren als de woelmuis, voor insecten en voor riet- en moerasvogels.

Alle ruimtelijke ingrepen in wateren waarbij bestaande ondiepwaterzones worden aangetast door demping of door verdieping of door meer golfslag en vertroebeling door meer scheepvaart, doen de genomen KRW-maatregelen weer teniet. Het is dan ook zaak om ondiepe waterdelen die groei-, leef-, paai- en broedmogelijkheden bieden aan waterplanten en daartussen levende dieren te beschermen tegen demping, verdieping en verlanding.

5.2 Beleidsregels compensatie verdiepen ondiepwaterzones

In boezem- en hoofdwateren is dieper uitgraven dan het aanleg- of onderhoudsprofiel niet toegestaan zonder vergunning.

Bij verdiepingen tot onder het aanleg- of onderhoudsprofiel toetst het waterschap op mogelijke waterstaat- en waterhuishoudkundige effecten zoals de stabiliteit van naastgelegen kades en oevers. Daarnaast wordt nagegaan of er door de verdieping potentieel met riet- en waterplanten begroeibaar areaal, ofwel ondiepwaterzones met een waterdiepte tot 0,7 meter, verloren gaat. In dat geval is compensatie vereist door:

• •

  Het uitgraven van nieuw water langs bestaande oevers (verbreden of vergroten van wateren) tot op een waterdiepte van 0,7 m (ondiepwaterzones). Deze oeverzones moeten waar nodig worden afgeschermd tegen wind- en golfwerking.

• •

  verondiepen van dieper water elders langs een oever, met voor de groei van waterplanten geschikt materiaal, en deze zone waar nodig afschermen tegen wind- en golfwerking, en/of:

• •

  Afschermen c.q. wind- en golfluw maken van bestaande onbegroeide ondiepwaterzones.

• •

  Beide bij voorkeur met doorlopende palenrijen of een grondlichaam (dijkje) en niet met stortsteen.

Uitgangspunt is aanleg, verondieping, of luw maken, van minimaal evenveel vierkante meters als die delen van wateren met een waterdiepte van minder dan 0,7 m, die worden uitgediept.

5.3 Beleidsregels ecologische compensatie voor demping van boezem- en hoofdwateren

Bij (gedeeltelijke) demping van boezem- en hoofdwateren kan niet alleen compensatie in de vorm van nieuw water aan de orde zijn, maar ook compensatie in de vorm van voldoende geschikt groei- en leefgebied voor riet- en waterplanten.

Dat betekent:

• 1.

  Nagaan hoeveel vierkante meter water ondieper dan 0,7 m in totaal verloren gaan.

• 2.

  Compensatie met minimaal hetzelfde aantal vierkante meters luwe ondiepwaterzones (waterdiepte tot 0,7 meter).

• 3.

  Bij demping van delen van KRW-waterlichamen moet de compensatie plaats vinden in andere delen van hetzelfde kanaal, vaart of meer.

6.1 Inleiding

Het beter bevaarbaar maken van wateren door een bestaand vaarwegprofiel te verruimen, heeft grote en ook meetbare effecten op de ecologische kwaliteit, zoals in het vorige hoofdstuk en in het navolgende is uitgelegd.

Het instellen of verruimen van een vaarwegprofiel heeft meerdere effecten. De belangrijkste zijn:

• •

  Het met riet- en waterplanten begroeide of begroeibare areaal en leef- en paaigebied voor veel kleine waterdieren en vissen vermindert;

• •

  meer of grotere schepen leiden tot meer golfslag en vertroebeling door opwerveling van slib;

• •

  directe lozingen vanaf schepen en door diffuse bronnen zoals aangroeiwerende verf;

• •

  een toename van te hard varen en in rietoevers en dergelijke afmeren of deze invaren.

In deze wateren vindt toetsing plaats op basis van het oppervlak ondiepwaterareaal (minder dan 0,7 m waterdiepte) dat verloren gaat.

6.2 Beleidsregels mitigatie/compensatie verruimen profielen vaarwegen

Bij verdieping , door het verdiepen of verbreden van een vaargeul, buiten het bestaande (vastgestelde) onderhoudsprofiel, gelden de compensatieregels voor verdiepingen van hoofdstuk 5. Verder geldt hiervoor het volgende:

• •

  Zoveel mogelijk verbreden van bestaande vaarten en kanalen zodat er extra ruimte beschikbaar komt voor natuurvriendelijke inrichting (begroeibaar areaal) in combinatie met een toename van de waterberging (win-win).

• •

  Beschermen van grotere met waterplanten en riet begroeide zones of inhammen tegen invaren met drijvende boomstammen of boven het water uitstekende palen e.d.

• •

  Afgeschermde ondiepwaterzones toegankelijk maken voor vis en andere waterdieren door voldoende openingen te maken (openingen minimaal om de 200 meter: 0,7 meter breed, 0,5 meter diep, eventueel combineren met wilduittredeplaatsen).

• •

  Als afscherming van bestaande ondiepwaterzones niet mogelijk is dit compenseren door aanleg of afscherming van evenveel ondiepwaterzones elders in dezelfde vaart, plas of meer of binnen een afstand van 1 km in direct met de vaart, het kanaal of het meer, verbonden wateren.

• •

  Minimaal 10% extra compensatie van het oppervlak vanwege de toename van de effecten van te hard varen, diffuse lozingen en afmeren of invaren van rietzones.

Voor overige vaarwegen die niet in lijst A, B of C van de Provinciale Vaarwegenverordening Fryslân (2014) zijn opgenomen gelden aanvullend de volgende beleidsregels voor het bepalen van het huidige toegestane onderhoudsprofiel:

6.3 Beleidsregels bepalen toegestaan profiel overige vaarwegen

• •

  Het leggerprofiel voor de wateraan- en afvoer is leidend, als dat bestaat;

• •

  Het huidige of het oorspronkelijke aanlegprofiel is leidend wanneer dat ruimer is.

Indien er al langer dan 20 jaar niet is gebaggerd, en er geen gegevens zijn over het oorspronkelijke aanlegprofiel, geldt de huidige maximale diepte als “ingreepdiepte”.

Het uitgangspunt is in dat geval een maximale onderhoudsdiepte overeenkomend met de gemiddeld laagste diepte van het huidige profiel plus 30 cm (inschatting van de opgebouwde baggerlaag).

7.1 Inleiding

Bij renovatie of vervanging van sluizen en stuwen toetst het waterschap niet alleen de effecten op wateraan- en afvoer en veiligheid maar ook op de mogelijkheden voor migratie van vis en andere dieren. Het waterschap toetst daartoe bij sluizen of ze voldoende passeerbaar zijn voor vis, en bij stuwen of het gewenst is om ze vispasseerbaar te maken.

7.2 Nieuwe kunstwerken

Nieuwe kunstwerken in hoofdwatergangen moeten voldoende vispasseerbaar zijn en mogen geen nieuwe hindernis vormen voor migratie van vis.

7.3 Bestaande sluizen

• •

  Bij renovatie of vervanging van een sluis of onderdelen daarvan (bijvoorbeeld sluisdeuren), moeten maatregelen genomen worden om deze, voor zover het waterschap dat gewenst acht, in twee richtingen voldoende passeerbaar te maken voor vis.

Dit kan betekenen aanpassing van het sluisregime en het gebruik van rinketten of het aanbrengen van andere voorzieningen om de passage van vis te faciliteren. Het Waterschap zal de initiatiefnemer adviseren welke maatregelen gewenst dan wel noodzakelijk zijn. Het waterschap draagt eenmalig bij in de kosten van het vispasseerbaar maken van bestaande gemeentelijke sluizen tot maximaal 50% van de kosten. Als het bestaande provinciale sluizen betreft wordt er vanuit de gezamenlijke KRW-doelstellingen per object gezocht naar een redelijke verdeling van de aanvullende kosten voor tweezijdig vispasseerbaar maken, naar rato van het doel van de ingreep.

7.4 Bestaande stuwen

• •

  Bij renovatie en vervanging van stuwen in KRW-waterlichamen is het wenselijk om deze vispasseerbaar te maken.

• •

  Bij renovatie en vervanging in (overige) hoofdwatergangen wordt nagegaan of het gewenst is om de betreffende stuw vispasseerbaar te maken en zo ja welke maatregelen daartoe noodzakelijk zijn en wat de kosten daarvan zijn. Daartoe overlegt hij/zij ook indien nodig met de lokale visvereniging.

7.5 Onderhoud vismigratievoorzieningen

• •

  De verplichtingen ten aanzien van onderhoud zijn opgenomen in de Legger en bijbehorende Beleidsregels van Wetterskip Fryslân. Hierbij gelden de volgende uitgangspunten:

  • •

    Het waterschap verzorgt het onderhoud van alle vismigratievoorzieningen in wateren waar het onderhoudsplichtig is. Ook de naastgelegen voorzieningen die dienen om stuwen en gemalen in hoofdwatergangen vispasseerbaar te maken, worden door het waterschap onderhouden.

  • •

    Het waterschap verzorgt ook het onderhoud van voorzieningen bedoeld voor migratie van vis voor zover deze benoemd zijn/waren als KRW-knelpunt, of op initiatief van het waterschap zijn aangelegd. Tenzij de eigenaar van de grond, het water of het kunstwerk waarop of waarin de voorziening zich bevindt het onderhoud zelf voor zijn rekening neemt.

  • •

    In alle andere situaties is de eigenaar van het water, de gronden of het kunstwerk, zelf verantwoordelijk voor onderhoud van de vismigratievoorziening.

Uit: Ecologische richtlijnen inrichting water- en (spoor)weginfrastructuur: vastgesteld door DB in 2011

Duikers kunnen een barrière vormen voor de trek van vis en andere waterdieren van het ene naar het andere water. Als ze een te kleine doorsnede of te grote lengte hebben, of geen of te weinig lucht en/of licht toelaten, kunnen ze een onoverkomelijke barrière zijn. Daarom gelden de volgende uitgangspunten (de minimale uitgangspunten zijn tevens opgenomen in de Beleidsregels Legger):

Uitgangspunten voor aanleg en vervanging van duikers

• 1.

  Permanente duikers in niet-droogvallende hoofdwatergangen om onderhouds- en ecologische redenen niet langer maken dan 30 meter tenzij ze breder zijn dan 3 meter en er meer dan 1,5 meter ruimte vrij blijft boven het hoogste streefpeil.

• 2.

  Ronde duikers in hoofdwatergangen in bemalen gebieden dienen een natte doorsnede/diameter van minimaal 50 cm te hebben, maar liever 60 cm of meer (zie hierna). Duikers met een doorsnede van méér dan 1 meter doorsnee rechthoekig uitvoeren met een laagje grond op de bodem van de duiker.

• 3.

  In ronde duikerbuizen moet de minimale ruimte voor lucht in ieder geval 25% van de doorsnede zijn. Hiermee komt er meer licht in de duiker en vormt de duiker een minder grote barrière voor vissen en andere waterdieren.

• 4.

  De onderkant van de duiker zo mogelijk tot de waterbodem laten reiken of als het echt niet anders kan een flauw onderwatertalud naar de duiker aanleggen (zie figuur).

Bij wateren met een waterdiepte van 50 cm of meer betekent dit een gewenste duikerdoorsnede van 60 cm of meer zodat de onderkant van de duiker niet te ver van de waterbodem komt te liggen en de duiker, vooral na onderhoud en baggeren, bereikbaar blijft voor kruipende waterdieren.

Toelichting minimale doorsnee: Duikers van 50 of 60 cm doorsnee geven hydraulisch een veel betere doorstroming dan die van 30 cm en er is veel minder kans op verstopping bij grote hoeveelheden neerslag. Het watersysteem wordt veel minder kwetsbaar. Het water is sneller weg en er is minder opstuwing, waardoor de kans op overlast ook kleiner is.

Dit betekent ook dat na een bui medewerkers niet zo snel op pad hoeven om vuil voor duikers weg te halen. De keus voor een minimale doorsnede van 50 cm is daarmee gemaakt op zowel hydraulische en beheer en onderhouds- als op ecologische gronden.

Er zijn gevallen waarin het niet mogelijk is om de gewenste KRW inrichting te realiseren in de KRW waterlichamen. Voor zowel de boezem als voor deelsysteem geldt dat de inrichting op het niveau van het watersysteem wordt beoordeeld. Uitgangspunt blijft de voor de KRW vastgelegde oppervlaktewaterlichamen (OWL). Als daar geen mogelijkheid is voor inrichting (of onhandig vanwege b.v. beschoeiing), dan mag de inrichting in de eerste orde zijkanalen plaatsvinden, mits dit hoofdwatergangen zijn en deze in open verbinding staat met het OWL. Er mag dus geen stuw, gemaal of andere barrière zijn tussen het OWL en het zijkanaal. Hiermee garanderen we dat de inrichtingsopgave op systeemniveau gehaald kan worden. Bij het beoordelen of inrichting in zijkanalen bijdraagt aan de KRW-doelen wordt de richtlijn in bijlage 9 gevolgd.

Voor de KRW boezemkanalen heeft het Dagelijks Bestuur in 2013 gekozen om in te zetten op natuurvriendelijke inrichting van minimaal 10% van de (tweezijdige) oeverlengte van KRWboezemkanalen. Daarnaast was het streven in regionale (KRW) boezemkanalen zonder scheepvaart en ecologisch belangrijke (boezem)kanalen naar hogere inrichtingspercentages (respectievelijk 30 en 50%). In de praktijk blijkt de haalbare natuurvriendelijke inrichting echter vooral bepaald te worden door of er rietoevers en boezemlanden aanwezig zijn die gedeeltelijk uitgegraven kunnen worden. Dat is kosteneffectiever en leidt minder snel of niet tot weerstand van oevereigenaren. Het resulteert zelfs deels in inrichtingspercentages hoger dan 10%, maar in een aantal kanalen ook minder dan 10%. In dit laatste geval kunnen desgewenst ook potentiële trajecten in zijkanalen tot maximaal circa 500 meter vanuit het KRW-boezemkanaal natuurvriendelijk worden ingericht.

Niet-KRW-boezemkanalen worden niet natuurvriendelijk ingericht, tenzij ze ecologisch belangrijk zijn.

Op bepaalde trajecten en in bepaalde boezemkanalen zijn al voldoende potentiële groeimogelijkheden voor drijvende en onderwaterplanten. Met name in boezemkanalen zonder of met weinig scheepvaart en in een aantal ecologisch belangrijke (boezem)kanalen. Aanleg van natuurvriendelijke oevers heeft dan geen meerwaarde.

(Potentiële) Inrichtingstrajecten

Vooralsnog is op basis van luchtfoto’s en leggergegevens in kaart gebracht waar voldoende ruimte buiten de regionale keringen is (boezemland: meer dan 5 meter gras- of rietland of ruigte) om de aanleg van natuurvriendelijke oevers mogelijk te maken. Vervolgens is en wordt middels veldbezoek nagegaan of aanleg ook daadwerkelijk mogelijk is. Deels gaat het daarbij om riet- en natuurvriendelijke oevers, van voldoende breedte, die vóór 2016 zijn aangelegd.

In totaal blijkt het om circa 200 km (potentiële) inrichtingstrajecten te gaan, die al zijn ingericht, nog ingericht kunnen worden of die door groot onderhoud weer op het gewenste profiel kunnen worden gebracht. Eind 2027 zal deze opgave zijn gerealiseerd. Het groot onderhoud ervan wordt dan een cyclisch proces dat na 2027 gemiddeld om de 12 jaar moet worden herhaald (iedere 6 jaar 100 km).

Door monitoring wordt nagegaan of de natuurvriendelijke oevers ook het gewenste resultaat opleveren. Waar dat niet lukt kan gekozen worden om ze dicht te laten groeien en als rietoever te onderhouden.

In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste uitgangspunten beschreven voor het verbreden of nieuw aanleggen van hoofdwatergangen. In bijlage 5 zijn deze in meer detail uitgewerkt.

10.1 Ambitieniveau verbreden te smalle niet-KRW-hoofdwatergangen

Er is circa 2000 km hoofdwatergang waarvan het profiel te klein is om extensiever onderhoud mogelijk te maken. Het verbreden van al deze hoofdwatergangen is kostbaar. Er is veelal weinig draagvlak voor bij grondeigenaren die hun gronden agrarisch gebruiken.

Daarom is nagegaan in welke gebieden en welk type hoofdwatergang verbreding, gekoppeld aan extensiever onderhoud, het meeste resultaat oplevert voor verbetering van de ecologische waterkwaliteit.

Ecologische ambitie: alleen verbreden van hoofdwatergangen met een te krap profiel:

• •

  in veen en zandgebieden;

• •

  met een leggerbodembreedte van meer dan 1 meter (leggerdiepte 0,5 meter of meer): ofwel breder dan 2,5 tot 3 meter op de waterlijn;

Aanvullende ambitie ter voorkoming van wateroverlast:

• •

  Verbreden van overige hoofdwatergangen, ook in kleigebieden, waarvan het profiel te klein is om, zelfs bij intensief onderhoud, voldoende waterafvoer te kunnen garanderen.

Hiermee is de totaalopgave van ecologisch gewenste verbreding teruggebracht tot circa 500 km. Bij realisatie van gemiddeld 20 km per jaar, de huidige KRW-opgave voor KRW- en niet-KRW-hoofdwatergangen, is realisatie van de totale ecologische opgave binnen 25 jaar mogelijk.

Artikel 10.2 Nieuw in te richten en te verbreden of te verdiepen hoofdwatergangen

• •

  In bestaande wateren: checken leggerprofiel met daadwerkelijk profiel en wensen ten aanzien van beheer (oordeel rayonbeheerder). Bij dieper of groter (m2) leggerprofiel dan het daadwerkelijk profiel waar toch basis-onderhoud mogelijk is: leggerprofiel aanpassen aan huidige situatie.

• •

  Bij verbreding: wanneer de bovenwatertaluds hetzelfde blijven en alleen op de waterlijn wordt verbreed: verbreding minimaal 2 meter, met uitzondering van wateren smaller dan 5 meter: dan verbreding minimaal 1 meter.

• •

  Bij verbreding door (voldoende) verflauwing van het boven- en onderwatertalud en/of het uitgraven van een oeverstrook tot op de waterlijn, dit combineren met een minimale verbreding onder de waterlijn van 1 meter.

• •

  Bij verdieping kan ook verbreding noodzakelijk zijn om zorg te dragen voor een voldoende flauw onderwatertalud.

• •

  Onderwatertalud niet steiler dan 1 : 1 ½, maar liever 1 : 2. In wateren direct grenzend aan waterkeringen en in wateren breder dan 10 meter 1 : 3.

• •

  Nieuw in te richten en te verbreden hoofdwatergangen dimensioneren op minimaal 1,5 maal de doorsnede benodigd voor wateraan- en afvoer, zodat altijd een strook watervegetatie bij het hekkelen ongemoeid kan worden gelaten:

  • •

    minimaal 1 meter bij wateren tot 5 meter breed;

  • •

    minimaal 2 meter bij wateren tot 10 meter breed;

  • •

    twee meter aan beide zijden bij wateren breder dan 10 meter.

• •

  Bij droogvallende sloten (voornamelijk in het zuidoostelijke deel van het beheergebied) kan volstaan worden met het profiel benodigd voor aan- en afvoer.

• •

  Waterdiepte in het middendeel minimaal 0,5 meter (ingreepdiepte).

• •

  In wateren breder dan 6 meter waar dat kan (stabiliteit waterbodem, geen ongewenste toename kwel) en het ook vanwege de benodigde waterafvoer of het gebruik als vaarweg gewenst is: een waterdiepte van 1 meter (middendeel).

• •

  In iedere polder op termijn in delen van wateren een waterdiepte realiseren van meer dan 1,5 meter, of als dat niet kan meer dan 1 meter, als overwinteringsplaats voor vis en amfibieën.

Voor de realisatie van verbreding en natuurvriendelijke oevers langs KRW-boezemkanalen en voor het verbreden van te smalle hoofdwatergangen in polders en vrij afstromende gebieden wordt de benodigde grond door het waterschap aangekocht of gebruiksovereenkomsten gesloten. Hiervoor geldt de notitie Eigendomsbeheer als uitgangspunt.

Binnen ieder aan te pakken projectgebied dient de totale opgave in KRW-waterlichamen te worden uitgevoerd. Anders zou de resterende opgave namelijk in de volgende planperiode van 2022 tot 2027 moeten worden uitgevoerd. Het is niet wenselijk en kosteneffectief om binnen 10 jaar nogmaals binnen hetzelfde gebied aan de slag te gaan. Er wordt dus getracht deze grondopgaaf te verwerven. Er wordt eerst getracht minnelijk tot overeenstemming te komen, in meer dan 95% van de gevallen lukt dit.

Mocht blijken dat de opgaaf niet volledig via deze minnelijke verwerving gerealiseerd kan worden, dan kan de gedoogplicht worden ingezet. De gedoogplicht is echter een ultimum remedium. Er wordt dan uiteraard voldaan aan de wettelijke vereisten, namelijk dat er eerst in minnelijk overleg getracht is tot een oplossing te komen, dat het maar gaat om een klein percentage land van het totale eigendom van de belanghebbende en dat de overgebleven grond nog gewoon bruikbaar is nadat de werkzaamheden zijn uitgevoerd.

In 2008 heeft Wetterskip Fryslân de beleidsnotitie “Onder schouwstelling” vastgesteld. Daarin is een begin gemaakt met verruiming van de eisen om ecologisch vriendelijker onderhoud van schouwsloten mogelijk te maken. Deze beleidsnotitie is bij de vaststelling van de Beleidsregels Legger ingetrokken. In de notitie beperkte de verruiming zich tot het vrijstellen van onderhoud van de droge taluds in sloten met een wateroppervlak breder dan 2,5 meter.

Voortbordurend op deze eis is beleid geformuleerd om in sloten breder dan 2,5 meter ook een deel van het natte profiel vrij te stellen van onderhoudseisen. Dit betekent dat een deel van de begroeiing mag blijven staan. De werkwijze is als volgt, als ingelanden gebruik willen maken van deze verruiming kunnen ze zich wenden tot het waterschap. De rayonbeheerder beoordeelt, in samenwerking met een ecoloog, of de betreffende schouwsloot voor deze verruiming in aanmerking komt. Hierbij worden onderstaande richtlijnen in aanmerking genomen.

• •

  Voor schouwsloten smaller dan 2,5 meter, gemeten op de waterlijn (winterpeil), geldt dat deze vrij moeten zijn van water- en oeverplanten zodat het water ongehinderd kan stromen.

• •

  Voor schouwsloten breder dan 2,5 meter, gemeten op de waterlijn (winterpeil), gelden onderstaande voorwaarden:

  - minimaal 2,5 meter vanuit de kant moet vrij van water- en oeverplanten zijn zodat het water ongehinderd kan stromen.

  - water- en oeverplanten mogen langs één kant, jaarlijks wisselend, blijven staan. Hierbij mag geen sprake mag zijn van invasieve plantensoorten (exoten). Dit zijn onder andere de grote waternavel, de waterteunisbloem, de watercrassula en de waterpest.

  - in de schouwsloot mag geen verlanding ontstaan.

  - de schouwsloot moet functioneel geschikt zijn voor deze verruiming. Dit is o.a. niet het geval als er sprake is van een hoogwatercircuit, boomsingels of als deze een belangrijke functie heeft in de bestrijding van verzilting.

  

Het waterschap streeft er naar om buiten de regionale waterkeringen gelegen boezemlanden, zomerpolders en andere gronden, zoveel mogelijk bij te laten dragen aan een betere ecologische kwaliteit van de boezemwateren. Door Wetterskip Fryslân, Provincie Fryslân, It Fryske Gea en Staatsbosbeheer is gezamenlijk in 2016 een Ecologische visie voor de randzone van de Friese boezemmeren opgesteld. In de visie worden vooral kansen gezien voor herstel van water- en moeraswaarden.

Uitgangspunten voor de inrichting van boezemlanden en zomerpolders, ten behoeve van duurzaam en kosteneffectief waterbeheer, zijn:

• •

  Bij inrichting van nieuwe zomerpolders géén waterafvoer naar achterliggende polders middels leidingen door een regionale kering.

• •

  In bestaande zomerpolders leidingen door regionale keringen zoveel mogelijk verwijderen en overgaan op meer natuurlijk uitzakken van het peil door verdamping en wegzijging.

• •

  Indien ten behoeve van weidevogels al vroeg in het voorjaar een laag peil gewenst is: dit lagere peil instellen door met windmolens of pompjes het overtollige water naar de boezem te pompen. In principe door de natuurbeheerder zelf.

• •

  De gewenste wijze van peilbeheer vastleggen in een wijziging of afwijking van het peilbesluit (vergunning).

In overleg met de provincie, natuurbeheerders en andere landeigenaren nagaan:

• 1.

  Welke delen van (zomer)polders door herinrichting (verplaatsen zomerkades) ook in de zomerperiode in open verbinding met de boezem kunnen blijven staan, met bij voorkeur circa 50 cm of minder water.

• 2.

  Welke delen van riet- en boezemlanden kunnen worden afgegraven zodat ze ook in de zomer onder circa 50 cm water staan.

• 3.

  Waar in en langs (zomer)polders en boezemlanden stroken water met een waterdiepte van 50 tot 70 cm en een breedte van 5 tot 20 meter kunnen worden uitgegraven die jaarrond in verbinding met de boezem staan.

• 4.

  Waar moeraszones met een flauw aflopend talud kunnen worden aangelegd voor de groei van riet en andere boven het wateruitstekende planten.

• 5.

  Welke (delen van) zomerpolders tot minimaal 1 april of langer, in open verbinding kunnen blijven staan met de boezem zodat ze geschikt zijn als paaigrond voor vis die in de boezem leeft (10 tot 30 cm water).

Beleidsregels overstroombaar boezemland

Uit beleidsnotitie Ecologische richtlijnen inrichting water- en (spoor)weginfrastructuur.

Het ophogen van boezemland of het onttrekken van boezemland aan het watersysteem vermindert de bergingsmogelijkheden van de boezem na langdurige of kortstondige en heftige regenval, of andere situaties waarbij het boezemwater niet snel genoeg afgevoerd kan worden.

Nieuw aan te leggen of af te graven bestaand boezemland moet overstroombaar zijn wil het een bijdrage leveren aan de waterbergingscapaciteit van de boezem. Overstroombaarheid is daarnaast ecologisch gezien van belang doordat als het water zich terug trekt slib neerslaat met daarin opgeloste stoffen waardoor de ecologische kwaliteit van het boezemwater verbetert. Overstroombaar boezemland is in het (vroege) voorjaar ook belangrijk als paaigebied voor vis.

Alleen wanneer nieuw aan te leggen of af te graven boezemland overstroombaar is kan het meegeteld worden als compensatie voor verlies van boezemland of verlies aan ecologische waarden elders.

In het verleden was de variatie in het boezempeil groot. Tegenwoordig wordt het boezempeil vrij strak op – 0,52 m NAP gehouden. Opwaaiing is nu de meest voorkomende reden voor een tijdelijk hoger boezempeil in bepaalde delen van Friesland.

Dit betekent dat het bergend vermogen van boezemland beperkt is wanneer het boezemland veel hoger ligt dan – 0,52 m NAP. Bij een peil van – 0,32 m NAP is al sprake van een urgente afvoersituatie. Om nog enigszins bij te kunnen dragen aan berging bij hogere waterstanden is daarom een maaiveldhoogte van maximaal – 0,45 m NAP vereist.

Beleidsregels boezemland

Boezemland en andere buitendijks gebied dat gelegen is op een hoogte van -0,32 m NAP of lager mag zonder compensatie niet worden opgehoogd.

Het Waterschap stelt bij compensatie in de vorm van nieuw of af te graven boezemland de eis van een maximale maaiveldhoogte van – 0,45 m NAP en minimaal dezelfde hoeveelheid m3 bergingscapaciteit als de bergingscapaciteit die verloren gaat.

Soms is er sprake van ‘illegale’ zomerpolders. Dit zijn gebieden waar voorzieningen zijn getroffen waarmee het peil in deze gebieden wordt verlaagd, maar die volgens het peilbesluit op boezempeil horen te staan. In dat geval zal het waterschap tot actieve handhaving van het boezempeil gedurende het gehele jaar overgaan

• 1.

  Apeldoorn, R. van & J. Kalkhoven, 1991. De relatie tussen zoogdieren en infrastructuur; de effecten van habitatfragmentatie en verstoring. RIN, Leersum.

• 2.

  BRTN: Stichting Recreatietoervaart Nederland. Beleidsvisie Recreatietoervaart Nederland. Den Haag.

• 3.

  CUR (Civieltechnisch centrum Uitvoering Research en Regelgeving) & Rijkswaterstaat Dienst Weg en Waterbouwkunde (DWW), 1999. Natuurvriendelijke oevers. Aanpak en toepassingen. Plus een serie aanvullende handboeken over onder meer flora en fauna van natuurvriendelijke oevers.

• 4.

  Das & Boom, 1992. Dassen veilig op weg, verkeersvoorzieningen voor Dassen. vereniging Das & Boom, Beek-Ubbergen.

• 5.

  NS Railinfrabeheer, 1995. Naslagwerk fauna- en floravoorzieningen. Hoofdstuk 1: Faunapassages.

• 6.

  Projectbureau HSL-Zuid Infra, 1996. Inpassingsvisie. Deel I: Visie; Deel II: Werkbladen.

• 7.

  RWS-DWW, 1996. Worden looprichels en aangepaste oeverstroken gebruikt? In: Versnippering ... ontsnippering. Nieuwsbrief 7: 2-3.

• 8.

  RWS-DWW, 1995. Handreiking maatregelen voor de fauna langs weg en water.

• 9.

  RWS-DWW, 2000. Bermsloten …… Natuurlijk. Een handreiking voor ontwerpers en groenmedewerkers van Rijkswaterstaat.

• 10.

  Stortenbeker & Berendse, 1985. in: Bakker et.al. Inleiding tot de ecologie.

• 11.

  Vos & Chardon, 1994. Referentie in handboek RWS-DWW p.82.

• 12.

  Wetterskip Fryslân, 2010. Fryslân aan de slag met vismigratie – Actieprogramma voor een gestructureerde aanpak vismigratie bij Wetterskip Fryslân.

• 13.

  Wetterskip Fryslân, 2010. Beleidsuitgangspunten Visstandbeheer – Achtergrondnota.

• STOWA rapporten 32 en 32b van 2007

• 14.

  Provincie Fryslân, Wetterksip Fryslân, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, 2016. Ecologische visie voor de randzone van de Friese boezemmeren: Nieuwe kansen voor de natuur in het Friese Merengebied, opgesteld door Altenburg en Wymenga.