Cultuurnota 2018-2022

Leeswijzer

De uitkomsten van het overleg met de culturele organisaties en de exploitatie analyse van de gesubsidieerde instellingen hebben een plaats gekregen in de voorliggende cultuurnota. Deze nota is uitgebouwd uit een aantal delen:

• -

  In deel 1 staan we stil bij de waarde van cultuur en blikken we terug op de ontwikkelingen in de culturele sector van Gouda.

• -

  Deel 2 beschrijft de voorgestelde speerpunten van het cultuurbeleid voor 2018-2022 inclusief een vertaling naar activiteiten door de culturele basisinfrastructuur.

• -

  In deel 3 besteden we aandacht aan de rol en verantwoordelijkheden van de culturele basisinfrastructuur en van de gemeente, de governance, wet- en regelgeving, de subsidiesystematiek, en specifieke aandachtspunten in relatie tot de subsidie.

• -

  Deel 4 geeft ten slotte de financiële consequenties weer.

1. De waarde van cultuur

Samen met alle partners in de stad spant de gemeente zich in voor een leefbaar, aantrekkelijk en sterk Gouda. Cultuur is een belangrijke en zichtbare knop waar een gemeente aan kan draaien om de aantrekkelijkheid van een stad te vergroten. Cultuur zorgt voor dynamiek in de stad. De aanwezigheid van culturele voorzieningen is voor steeds meer mensen een belangrijke reden om in een stad te willen wonen en te verblijven1. En ook bij de verkiezing van Gouda als beste binnenstad werd de aanwezigheid­ van culturele voorzieningen positief beoordeeld. Mensen hebben graag een gevarieerd voorzieningenaanbod in de buurt, liefst op loop- of fietsafstand, om hier gebruik van te maken of om in ieder geval de mogelijkheid daartoe te hebben. Cultuur biedt bovendien werkgelegenheid en genereert extra omzet voor de omgeving.

Cultuur draagt dus bij aan een sterke lokale economie, maar heeft uiteraard ook nog steeds een grote intrinsieke en sociale waarde voor het individu en de samenleving. Cultuur inspireert, daagt uit tot nadenken, verbindt en zorgt voor persoonlijke ontwikkeling; actief door zelf kunst te beoefenen, reflectief door te kijken of te luisteren naar cultuur. In de uitgangspuntennotitie hebben wij onze visie op het belang van cultuur als volgt verwoord:

Reikwijdte cultuur

Cultuur is een breed begrip. Het raakt aan vrijwel alle aspecten van ons leven. Cultuur gaat over hoe wij met elkaar­ omgaan, over onze tradities, hoe we ons uitdrukken, onze omgeving. Cultuur vormt onze identiteit; en kunst is een representant van die cultuur. Erfgoed of evenementen zijn dat ook, en zijn daarom ook belangrijk voor het cultuurbeleid.

Het beleid bijvoorbeeld voor monumentenzorg of evenementen en stadsmarketing wordt vastgesteld in afzonderlijke nota’s. In deze cultuurnota staan we stil bij wederzijdse aanknopingspunten en hoe cultuur en de culturele organisaties bijdragen aan de doelen van andere beleidsvelden en activiteiten waarin de gemeente actief is. De voorgestelde speerpunten ‘cultuur en economie’ en ‘cultuur en het sociaal domein’ geven hier blijk van.

Subsidies en voorzieningen

Cultuurbeleid wordt in belangrijke mate gerealiseerd door middel van subsidies. Met subsidies wil de gemeente de gewenste maatschappelijke effecten van cultuur, voor de samenleving en voor het individu, laten realiseren. Door culturele organisaties te subsidiëren voor het bieden van een podium voor toneel en muziek, het presenteren en beheren van de stadscollectie, het stimuleren van cultuureducatie of het bevorderen van lezen, versterken wij vanuit deze gedachte de positie van onze stad.

In de grote steden en bij door het rijk gefinancierde cultuurfondsen geldt vaak dat er meerdere organisaties zijn die soortgelijke activiteiten uitvoeren en aanmerking kunnen komen voor subsidie. Om de zoveel jaar moet meestal met behulp van een adviesorgaan besloten worden welke organisaties al dan niet gesubsidieerd worden.

De subsidiering van cultuur en de hoeveelheid culturele voorzieningen in Gouda is overzichtelijker. In Gouda zijn ook geen organisaties die rechtstreeks gefinancierd worden door het rijk of voor hun instandhouding afhankelijk zijn van landelijke fondsen. De provincie speelt nog maar een beperkte rol in de subsidiering van cultuur. Alleen het Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland heeft nog een subsidie­ relatie met de provincie; het Verzetsmuseum Zuid-Holland ontvangt geen provinciale subsidie meer (waarover later meer).

Daarenboven is na eerdere bezuinigingen ook het aantal subsidierelaties van de gemeente al teruggebracht. De totale culturele infrastructuur van Gouda bestaat uit gesubsidieerde en niet-gesubsidieerde organisaties; de gesubsidieerde voorzieningen tezamen noemen wij de culturele basisinfrastructuur van Gouda. Het beschikbare gemeentelijke cultuurbudget wordt nu vooral besteed aan de subsidiering van schouwburg, museum, bibliotheek en cultuurhuis. De gemeente hecht aan de functie die deze voorzieningen hebben voor de stad. Na steevast te hebben geïnvesteerd in hun waardevolle activiteiten, evenals in het gemeentelijk vastgoed waarin de betrokken organisaties gehuisvest zijn, is het uitgangspunt ook voor deze nieuwe cultuurnota het behoud van de culturele basisinfrastructuur. Het geactualiseerde cultuurbeleid van Gouda brengt daarom geen grootschalige herschikking van subsidierelaties met zich mee, maar is gericht op maximaal rendement van de subsidiering van de huidige culturele voorzieningen. Dit betekent dat deze nieuwe cultuurnota vooral gaat over wat de gemeente verwacht van de gesubsidieerde organisaties (output) en over de toereikendheid van budgetten. Daarbij wordt scherp gekeken naar de benodigde hoogte van de subsidie én de verdienmogelijkheden en kostenbesparingen van de organisaties zelf. Maar voordat we daar naar kijken, blikken we eerst terug op de belangrijkste ontwikkelingen op het terrein van cultuur in Gouda, binnen en buiten de genoemde basisinfrastructuur.

2.1 Chocoladefabriek

Gouda heeft er met de Chocoladefabriek een ‘hotspot’ bij gekregen. De plek is laagdrempelig, geliefd en goed­ bezocht; gemiddeld komen er per maand 39.000 bezoekers, op een bevolking van ongeveer 71.000 inwoners. De samenwerking tussen bibliotheek, streekarchief, de drukkerswerkplaats en de horeca van Kruim is uniek. De succesvolle voorziening - geopend door prinses Laurentien in februari 2014 - heeft zelfs een landelijke voorbeeldfunctie; de Chocoladefabriek werd verkozen tot beste bibliotheek van Nederland 2015/2016.

De bibliotheek heeft de bezuinigingen aangegrepen om ingrijpend te innoveren. Na de verhuizing uit het voormalige Weeshuis, en de sluiting van de wijkfilialen in Bloemendaal en Goverwelle, is de Chocoladefabriek nu het bruisende middelpunt van het nieuwe bibliotheeknetwerk in de stad. Dit netwerk bestaat verder uit vier kinder­ bibliotheken, twee onbemande uitleenpunten en de digitale bibliotheek. Met dit netwerk werkt de bibliotheek aan het verwezenlijken van zijn missie: mensen uit te dagen het beste uit zichzelf te halen door te lezen en te blijven leren, gedurende het hele leven. Samen met vele partners stimuleert de bibliotheek leren lezen en schrijven, digitale vaardigheden, zelfredzaamheid en mediawijsheid - 21ste eeuwse vaardigheden die vereist zijn voor een actieve deelname aan de samenleving.

Onder de noemer ‘Kom kennis maken’ kent het werk van de bibliotheek een aantal pijlers:

• -

  Samen met lokale en regionale partners en gemeenten heeft de bibliotheek een programma opgetuigd om laaggeletterdheid te voorkomen en bestrijden (Taalhuis). In samenwerking met Stichting Lezen&Schrijven, buurtservicecentra en sociale teams.

• -

  In gezamenlijkheid organiseren de partners in de Chocoladefabriek een paar keer per jaar een integraal programma rondom een thema. Een van de aansprekende voorbeelden van een dergelijke programmering vond plaats rondom de 100ste verjaardag van Leo Vroman, met de Nacht van Vroman en een prachtige sculptuur gemaakt door Jeroen Henneman.

• -

  Zoveel mogelijk kinderen in de kinderbibliotheken ‘op locatie’ bereiken en tevens actief te betrekken bij de Jeugdwerkplaats en Mediawerkplaats in de Chocoladefabriek. In samenwerking met de Brede School. De kinderbibliotheken worden mede gerund met vrijwilligers en kinderen die zelf een rol hebben in het bibliotheekproces.

• -

  Nieuwe pijler wordt ook ‘de talen van de toekomst’: programmeren en robotica. Zowel in de collectie als in de programmering zullen die een grotere rol gaan spelen, zoals met workshops ‘Lego programmeren vanaf 4 jaar’ en een Robotlab.

• -

  Uiteraard stelt de bibliotheek als vanouds zijn collectie beschikbaar voor een breed publiek, evenals de collectie van de landelijke digitale bibliotheek. De bibliotheek gaat daarbij steeds meer toe naar ‘datadriven programmering en collectie’, waarbij de voorkeuren van de verschillende groepen leners worden doorvertaald in collectieaanbod en programmering.

• -

  De bibliotheek onderzoekt actief mogelijke nieuwe allianties en nieuwe vormen van aanvullende financiering, zoals een donateursprogramma.

Het succes van de Chocoladefabriek wordt bepaald door de samenwerking van alle partners en de medewerkers in de Chocoladefabriek. Kruim is een dragende kracht achter de gastvrijheid en het ondernemerschap in de Chocoladefabriek. De vrijwilligers van de Drukkerswerkplaats zetten de Goudse traditie van ambachtelijk geproduceerd grafisch drukwerk voort. Het Streekarchief Midden-Holland (SAMH) heeft zijn publieksvoorzieningen in de Chocoladefabriek. Hier kan men de archiefstukken raadplegen die door het SAMH worden beheerd. Met zijn rijke historische collectie, waaronder de oude stadslibrije, is het streekarchief een belangrijke kennispartner binnen de Chocoladefabriek en voor het historische netwerk in Gouda en omgeving.

Een organisatie die geroemd wordt om zijn samenwerkend en innovatief vermogen blijft niet stilzitten. Het bibliotheekwerk blijft zich vernieuwen. Ook onderzoeken de partijen in de Chocoladefabriek, hierbij ondersteund door het college van BenW, hoe het concept versterkt en verbreed kan worden, samen met mogelijke nieuwe partners als het Verzetsmuseum Zuid-Holland en Filmhuis Gouda.

2.5 Poppodia: StudioGonz en SoWhat!

Ook StudioGonz is gehuisvest in de Garenspinnerij. De Gonz is een opstappodium voor beginnende bands, wordt niet gesubsidieerd en draait geheel op betrokken vrijwilligers. Met hun activiteiten dragen ook zij er aan bij dat de Garenspinnerij voor jongeren een levendige ontmoetingsplaats is.

Aan de overkant van de Turfsingel is So What! te vinden. De bekende jongerensociëteit is drie avonden per week geopend. Op de vrijdag is het een poppodium met een ­diverse programmering, op zaterdag zijn er club avonden en op zondag is er een eetcafé. Net als in veel andere middelgrote steden zijn in Gouda geen gesubsidieerde podia voor popmuziek te vinden; organisaties als So What! zijn daarom geheel afhankelijk van de grote inzet van hun vrijwilligers en leden om te kunnen blijven bestaan. Hun activiteiten vormen een gewaardeerde aanvulling op het culturele aanbod in Gouda specifiek voor jongeren.

2.6 Verzetsmuseum Zuid-Holland

Het Verzetsmuseum Zuid-Holland maakt mensen bewust over het verzet en over de schendingen van mensenrechten in de Tweede Wereldoorlog en vandaag de dag. De instelling is een bewaarplaats voor een historische collectie uit WOII, maar het verzetsmuseum beperkt zich niet tot een museale functie. De organisatie heeft zich steeds meer ontwikkeld tot een educatief centrum voor mens en recht, vrijheid en burgerschap. Die educatieve functie wordt door de gemeente Gouda ondersteund met een jaarlijkse subsidie van € 22.000 (vanuit jeugdbeleid) voor activiteiten in het lokale primair en voortgezet onderwijs.

Het Verzetsmuseum had een provinciale functie. De provincie Zuid-Holland heeft enige jaren geleden echter besloten om de subsidie van € 150.000 terug te brengen naar € 0. Het voortbestaan van de instelling kwam daarmee op het spel te staan. Onderzocht wordt of de functie van het Verzetsmuseum ondergebracht kan worden in een verbreed concept voor de Chocoladefabriek. Ook het Filmhuis wil zich als nieuwe partner aansluiten. Samen met de huidige bewoners van de Chocoladefabriek geloven de zes partijen dat een uitbreiding van het concept en een verdere invulling van het gebouw kan leiden tot een nog mooiere invulling van de Chocoladefabriek voor het bestaande en een nieuw publiek. Alle mogelijke vormen van samenwerking worden onderzocht; dit onderzoek wordt ondersteund door de gemeente.

2.7 Filmhuis Gouda

Filmhuis Gouda heeft zich ontwikkeld tot een professioneel en bloeiend filmtheater met twee vaste krachten en ruim zeventig vrijwilligers. Steeds meer filmliefhebbers, maar ook scholen en maatschappelijke instellingen uit Gouda en de regio weten de weg te vinden naar het Filmhuis. Het Filmhuis heeft 30.000 bezoekers per jaar, en 2.400 donateurs. Het Filmhuis profileert zich niet alleen door vertoning van kwaliteitsfilms; er worden ook regelmatig filmcursussen en inleidingen over films gegeven.

Ook is er elk jaar in de herfstvakantie het (landelijke) ­Cinekid jeugdfilmfestival en hebben Filmhuis Gouda en het gouds regionaal Architectuur platform (grAp) al zes keer het Architectuurfilmfestival georganiseerd. Het Filmhuis wordt niet gesubsidieerd.

2.8 Cultureel erfgoed en tradities

Stadsorganist en Gouda 750 jaar

Gouda is een historische Hollandse stad met een rijke geschiedenis. Daar getuigen de monumenten in de prachtige binnenstad van. En Museum Gouda is de plek waar het verhaal van Gouda beleefd kan worden. Maar op het gebied van de cultuurhistorie van Gouda zijn nog veel meer organisaties actief, verenigd in het Historisch Platform Gouda.

Binnenhavenmuseum Gouda, met zijn authentieke en museale vaartuigen, wordt gesubsidieerd vanuit toeristisch beleid. Het Kaas- en ambachtenmuseum in de Waag wordt geëxploiteerd door Uniekaas. Hier leert de bezoeker alles over de historie van de Goudse Kaas en hoe deze gemaakt wordt, en kan de bezoeker ook regelmatig zien hoe de Goudse pijpen gemaakt werden. In de Waag is sinds enige jaren ook de VVV gehuisvest. Kaas staat hoe dan ook steeds meer centraal in het evenementen- en stadsmarketingbeleid van Gouda. Met steun van gemeente en provincie wordt de haalbaarheid van een Cheese Experience in de voormalige Arcadebioscoop onderzocht. Op de Markt vinden tegenwoordig al vanaf april tot en met augustus de bekende kaasmarkten plaats.

Immaterieel Erfgoed is een nieuwe tak van erfgoed sinds Nederland in mei 2012 het UNESCO-verdrag over immaterieel erfgoed ondertekende, met daarbij de verplichting een Nationale Inventaris op te stellen. Het gaat om cultuur die van generatie op generatie wordt doorgegeven en zich uit in tradities, rituelen en gewoonten. De coördinatie van de nationale lijst ligt in handen van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed.

Dankzij de grote inzet van particulieren zijn in 2014 twee Goudse tradities op de lijst geplaatst. Het ambacht ‘Plateelschilderen in Gouda’ wordt vertegenwoordigd door Trudy Otterspeer; Patrick Vermeulen brengt het aloude vakmanschap van Goudse pijpen maken opnieuw onder de aandacht.

Sinds 2003 kent Gouda een stadsdichter. De eerste drie stadsdichters werden aangewezen, sinds 2007 wordt de dichter benoemd voor in principe twee jaar op basis van een verkiezing. Elke maand publiceert de dichter een gedicht dat gaat over Gouda. In samenwerking met de gemeente en met behulp van het netwerk amateurkunst worden de gedichten verspreid door de stad en zo vaak als mogelijk afgedrukt in de Goudse Post. De verkiezingen worden mogelijk gemaakt dankzij GoudApot; een bundel met de verzamelde gedichten wordt gefinancierd door de gemeente.

Stadsorganist

De afgelopen jaren hebben verschillende steden de functie van stadsorganist opnieuw in het leven geroepen. Ook Gouda krijgt weer een stadsorganist, waarmee het college het belang van de Nederlandse en Goudse orgelcultuur onderstreept.

Iemand is stadsorganist zolang hij of zij in dienst is als (beroeps)organist van de Sint Jan, zoals ook in verleden het geval was. De huidige organist van de Sint Jan krijgt van het college van BenW alsnog de titel van stadsorganist toegekend; wanneer de Sint Jan zijn opvolger aanstelt, vervult hij of zij automatisch ook de functie van stadsorganist. De stadsorganist verzorgt orgelbespelingen bij officiële gelegenheden.

Cultuur- en erfgoedfonds: Gouda 750 jaar

In 2022 heeft Gouda 750 jaar stadsrechten. Dat gaat natuurlijk groots gevierd worden. Met ingang van het cultuurseizoen 2017-2018 gaan we op weg naar 750 jaar Gouda. Met een jaarlijks thema willen we zorgen voor verbinding van bestaande activiteiten van Goudse organisaties en ondernemers en zo de gezamenlijke aandacht richten op wat deze stad bijzonder maakt. Geïnspireerd door de historische traditie van kaas en stroopwafels, en de keuken van Gouda, is het thema voor het seizoen 2017-2018: Gouda smaakt naar meer!

Op initiatief van de gemeente Gouda wordt een cultuur- en erfgoedfonds opgericht dat gaat helpen om activiteiten mogelijk te maken. GoudaOnderneemt!, Historisch Platform Gouda en Groene Hart Ziekenhuis hebben zich als ambassadeur verbonden aan het initiatief. De gemeente heeft voor de start van het fonds budget gereserveerd, en ook organisaties als het Jac Bezemerfonds, Sociëteit Bouwen&Wonen en het Oude Mannen Huis hebben reeds financiële steun toegezegd.

Het fonds zal per themajaar middelen beschikbaar stellen voor nieuwe publieksprojecten en voor gezamenlijke promotie. Een kwartiermaker gaat dit fonds de komende tijd verder optuigen. Uiteraard zal met het fonds ook gespaard worden voor de festiviteiten in 2022.

Het doel van het op te richten fonds is de band verstevigen die bewoners en organisaties met de stad hebben. Trots, saamhorigheid en historisch besef vergroten. En innovatie en samenwerking in Gouda stimuleren. Want we willen niet alleen terugkijken, maar ook vooruit. Wat kenmerkt Gouda? Wat heeft de stad gevormd en waar willen wij naar toe? Wat betekent het om Gouwenaar te zijn? Om hier te wonen, te werken, naar school te gaan? Het fonds verbindt het verleden met het heden en de toekomst van onze stad, en brengt bewoners, ondernemers, culturele sector, toeristische veld, scholen en vele anderen bij elkaar.

2.9 Vrijwilligers, burgerinitiatieven en evenementen

In de gesubsidieerde voorzieningen werken veel vrijwilligers. In bijvoorbeeld Museum Gouda gaat het om tachtig mensen. Maar vrijwilligers houden ook buiten deze infrastructuur de cultuur in Gouda in stand, in al haar uitingen. Zij dragen de muziekverenigingen, de koren, amateurtoneel en zoals hiervoor al aangegeven het immaterieel erfgoed van de gemeente.

De gemeente is trots op de vrijwilligers in de culturele sector. En op de kracht en de initiatiefrijkheid van de Goudse samenleving. Daarom is GoudApot in het leven geroepen, ter ondersteuning van initiatieven van Goudse inwoners en organisaties. Er zijn reeds veel culturele activiteiten ondersteund. De nieuwe manier van subsidieverstrekking - voor de stad, door de stad - zal worden geëvalueerd, waarbij nadrukkelijk gekeken zal worden naar hoe culturele initiatieven nog beter mogelijk gemaakt kunnen worden.

Een burgerinitiatief dat aparte vermelding verdient, is GOUDasfalt. GOUDasfalt wil op het voormalige terrein van Koudasfalt een combinatie van werken en wonen gaan bieden, met recreatie, culturele activiteiten en andere evenementen. Op het gebied van (culturele) evenementen gebeurt hoe dan ook al veel in de stad. Zonder uitputtend te zijn, wijzen wij op vaste waarden als de Keramiekdagen, de Atelierroute of de Houtmansplantsoen concerten, maar ook op de eerste Goudse editie van Popronde (mede georganiseerd door So What!), Art Gouda (in het Weeshuis) en eenmalige evenementen als the Passion, Goudsch Getij, en de landelijke Sinterklaasintocht.

2.10 Creatieve ondernemers

Naast de culturele ondernemers in de gesubsidieerde infrastructuur, kent Gouda ook veel enthousiaste zelfstandige ondernemers in de creatieve sector. Lokale kunstenaars en galeriehouders verrijken het culturele klimaat. De ateliers in de stad, plekken als Arti Legi of de Ruimte van Rolf, en exposities in het oude stadhuis bevorderen het culturele profiel van Gouda. Bijzondere vermelding verdient ook de Kunstuitleen Gouda, die een breed publiek in contact brengt met hedendaagse beeldende kunst.

Cultureel Gouda heeft bovendien een aantal bekende ­ambassadeurs. De band Handsome Poets, operazangeres Tania Kross, singer-songwriter Maaike Ouboter, zangeres Hind en actrice Esmee van Kampen zijn verbonden aan Gouda. Voor enkelen geldt zelfs dat zij hun eerste stappen op het podium hebben gezet in de Garenspinnerij.

2.11 Media

Sinds 1986 is Stichting Regionale Omroep Gouwestad, kortweg RTV Gouwestad, de lokale omroep van Gouda. RTV Gouwestad verzorgt omroepprogramma’s op radio en tv, die in hoge mate gericht zijn op de inwoners van Gouda en omgeving. De lokale omroep is de publieke leverancier van onafhankelijke lokale informatie op een breed scala van maatschappelijke terreinen zoals politiek, cultuur, en educatie.

De basis voor de rol en het functioneren van lokale omroepen ligt in de Mediawet. De wet verbiedt invloed van overheden op (lokale) omroepen. De programmering van RTV Gouwestad wordt gecontroleerd door een programmabeleidbepalend orgaan. In de Mediawet is bepaald hoe een dergelijk orgaan moet worden samengesteld en moet functioneren, en is ook vastgelegd op welke wijze de lokale omroep verantwoording aflegt, zowel op inhoud als financiën. Het Commissariaat van de Media houdt hier toezicht op.

Eén keer in de vijf jaar moet de zendmachtiging verlengd worden. De gemeenteraad brengt daarvoor advies uit aan het Commissariaat van de Media. In 2017 is dit opnieuw aan de orde. Naast RTV Gouwestad heeft ook GoudaFM een aanvraag ingediend voor de licentie. Besluitvorming hierover volgt in een separaat traject.

5.1 Groot bereik en brede participatie cultuur en cultuureducatie

Wij gaan voor culturele instellingen die een kwalitatief goed, divers, laagdrempelig en samenhangend aanbod voor alle Gouwenaars en bezoekers verzorgen. Waar zoveel mogelijk gebruik van wordt gemaakt. Samen met de culturele organisaties is bezien welke mogelijkheden er zijn om met bestaande middelen het publieksbereik verder te doen toenemen. Dit is maatwerk. De organisaties hebben immers elk een eigen profiel, een uniek programma en diverse doelgroepen. Specifiek aandachtspunt voor het doelgroepenbeleid van de verschillende culturele organisaties is de wervingskracht in de regio. In het volgende hoofdstuk – de speerpuntenmatrix – zijn per organisatie de ambities voor de komende jaren opgenomen.

Cultuureducatie

Binnen het streven naar een optimaal cultuurbereik krijgt cultuureducatie extra aandacht. Cultuureducatie stimuleert de ontplooiing van talenten en vaardigheden en is daarmee cruciaal voor de persoonlijke ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het geeft zelfvertrouwen en handvatten om een plek te vinden in een snel veranderende samenleving. Cultuureducatie draagt bij aan historisch besef en ontwikkelt de kennis en vaardigheden waarmee burgers zich bewust kunnen bewegen in een gemedialiseerde samenleving. Door leren open te staan voor nieuwe ervaringen en de ander kan bovendien een ruimdenkende houding ontstaan.

Cultuureducatie is het verzamelbegrip voor kunsteducatie, erfgoededucatie, en media- en literatuureducatie. We maken onderscheid in drie leervormen: actief (zelf doen), receptief (kijken naar een voorstelling of tentoonstelling) en reflectief (leerlingen denken, lezen en praten erover met elkaar). De combinatie van actieve, receptieve en reflectieve elementen levert de effectiefste vorm op van cultuureducatie.

Wij willen dat alle kinderen en jongeren toegang hebben tot kwalitatief goed cultuuronderwijs op school en na school. Cultuureducatie moet daarom een vaste plaats krijgen in het curriculum van alle scholen en er moet een goede verbinding zijn met het buitenschoolse aanbod. In het kader van de rijksregeling Cultuureducatie met Kwaliteit is een begin gemaakt met een stelselwijziging op het vlak van cultuuronderwijs, die gericht is op meer vraagsturing vanuit de scholen, een betere verankering van het cultuuronderwijs in het beleid en de curricula van de scholen en meer samenwerking tussen culturele instellingen als het gaat om een samenhangend en op maat van de scholen gesneden aanbod. Einddoelen en doorlopende leerlijnen worden gekoppeld aan bestaande en nog te ontwikkelen culturele activiteiten. Cultuureducatie­ heeft meer dan vroeger een vaste plek gekregen in het curriculum van scholen.

Cultuurhuis Garenspinnerij en de Brede School hebben een voortrekkersrol in de verdere ontwikkeling en verankering van Cultuureducatie met Kwaliteit. De Goudse Schouwburg, Museum Gouda, Bibliotheek Gouda, Streekarchief Midden-Holland, Filmhuis Gouda, Kunst­ uitleen, Jeugdtheaterhuis en Verzetsmuseum Zuid-Holland zijn nauw bij de uitvoering van plannen betrokken. De pabo Driestar Educatief heeft een theoretisch kader ontwikkeld.

De voor Nederland behoorlijk unieke netwerkfunctie van de Brede School is mede verantwoordelijk voor het grote bereik van Cultuureducatie met Kwaliteit; 31 scholen in Gouda doen mee. De komende periode ligt het accent dan ook niet meer op verbreding, maar op verdieping van cultuureducatie in Gouda en omstreken. Midden-Holland werkt daarbij nauw samen met Alphen aan den Rijn (Parkvilla) en Nieuwkoop. Voor de nieuwe subsidieperiode 2017-2020 worden de bestaande gemeentelijke educatie­ subsidies voor Cultuurhuis Garenspinnerij en de Brede School opnieuw gematcht met rijksgeld.

Ook de combinatiefunctionarissen cultuur en onderwijs, eveneens gezamenlijk gefinancierd door rijk en gemeente, vormen een onmisbare schakel in het cultuuronderwijs. Combinatiefunctionarissen geven les, coördineren activiteiten, en geven ondersteuning aan docenten. Cultuurhuis Garenspinnerij en Jeugdtheaterhuis hebben elk een cultuurcoach, en de bibliotheek een mediacoach. ­Museum Gouda en de Goudse Schouwburg ontwikkelen in samenwerking met de Brede School plannen om ook hun cultuureducatief bereik te vergroten.

Cultuureducatie is, ten slotte, ook van groot belang voor de toekomst van de culturele sector zelf. Onderzoek heeft uitgewezen dat als mensen niet tijdens hun jonge jaren in aanraking komen met kunst en cultuur, de kans kleiner is dat zij later wel musea of theaters bezoeken. Als er niet al in de jeugd een basis is gelegd, vindt het toekomstige publiek zijn weg niet naar culturele instellingen.

5.2 Toekomstbestendige infrastructuur

Gouda mag zich rijk rekenen met succesvolle professionele culturele instellingen. Wij willen de gesubsidieerde organisaties verder helpen versterken door hen te blijven aanspreken op hun ondernemerschap en dienstverlening naar de stad.

Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat Nederlanders gemiddeld over 45 uur vrije tijd per week beschikken. Mediagebruik (lezen, tv, audio, computer) is het meest gekozen tijdverdrijf. Met bezoek aan cultuur is gemiddeld een half uur per week gemoeid, Culturele organisaties moeten dus strijden om aandacht en de besteding van schaarse tijd. Cultureel aanbod dat de aansluiting met de tijdgeest mist, raakt uit de belangstelling. De culturele organisaties in Gouda hebben zich met succes vernieuwd de afgelopen jaren, maar het is zaak blijvend te innoveren, te werken aan zichtbaarheid, en scherp te blijven op de betekenis voor publiek en maatschappij. In het verlengde daarvan zal een culturele organisatie zich er ook rekenschap van moeten geven dat de financiering van kunst en cultuur niet door iedereen als vanzelfsprekend wordt ervaren. Een culturele organisatie zal zijn maatschappelijke waarde voortdurend moeten willen aantonen en werkt weloverwogen aan versterking van zijn draagvlak.

Cultureel ondernemerschap

Bij (cultureel) ondernemerschap gaat het vaak om het vergroten van inkomsten. En dat is belangrijk. Maar cultureel ondernemerschap behelst meer en gaat ook over het realiseren van de artistieke of culturele doelen van de organisatie, over innovatie, over duidelijke positionering en profilering, of het aangaan van nieuwe partnerschappen. In de uitgangspuntennotitie voor deze cultuurnota hebben wij cultureel ondernemerschap omschreven aan de hand van vier kernwaarden die gedeeld worden door gemeente en culturele organisaties:

• -

  Daadkracht

  Wij staan voor cultuur. Cultuur is belangrijk voor de stad. Dus de gemeente heeft bezuinigd, maar óók geïnvesteerd. De instellingen hebben loyaal meegewerkt aan de bezuinigingen én zichzelf tegelijkertijd vernieuwd. In moeilijke tijden jezelf positioneren als beste bibliotheek van het land, een nieuwe bioscoop bouwen, of een herwaardering van het stadsmuseum te bewerkstelligen – dat getuigt van ondernemerschap, lef en daadkracht.

• -

  Toekomstgericht

  We kijken continu of het eigen functioneren en de bijdrage aan de samenleving beter kan. En zijn daar open en transparant over. Dat geldt evenzeer voor de gemeentelijke organisatie als voor culturele instellingen. We kijken waar behoefte aan is, en durven werk en aanbod daar op af te stemmen. Tegelijkertijd wordt zo geïnvesteerd in draagvlak. Met solide bedrijfsplannen investeren de culturele organisaties in de toekomst van de eigen organisatie en van de stad.

• -

  Inventief

  Cultuur in Gouda heeft zich de afgelopen jaren vernieuwd en blijft innoveren. De organisaties blijven nadenken over nieuwe concepten, verdienmodellen en marketingactiviteiten. De gemeente wil ruimte bieden voor die innovatie.

• -

  Samen slim

  Gouda is sterk in met weinig middelen veel mogelijk maken. Gemeente en culturele organisaties willen maximaal gebruik maken van de kracht van de stad. We staan open voor elkaars ideeën en wensen, en werken samen met oog voor de collectieve belangen.

In de afgelopen jaren zijn grote successen behaald. Een toekomstbestendige culturele infrastructuur rust echter niet op zijn lauweren en blijft werken aan zijn ondernemerschap. De organisaties moeten financieel succesvol zijn en blijven, een strategie ontwikkelen voor het genereren van inkomsten, en investeren in een gezonde bedrijfsvoering. De Chocoladefabriek en Museum Gouda hebben hiertoe eerder al beleids- en bedrijfsplannen opgesteld, die ten grondslag lagen aan de herontwikkeling en nieuwe positionering van deze organisaties. De nieuwe directeuren, recent aangetreden, zullen daar waar nodig in de komende jaren de bedrijfsplannen blijven actualiseren.

Voor de schouwburg en cultuurhuis is geïnvesteerd in het opstellen van nieuwe bedrijfsplannen. Een analyse van de bedrijfsvoering en (financiële) ontwikkelmogelijkheden van de C4, is te lezen in hoofdstuk 11 exploitatie gesubsi­dieerde instellingen.

Werken aan een toekomstbestendige bedrijfsvoering en het versterken van ondernemerschap kan niet zonder zicht op continuïteit. Een meerjarig perspectief biedt ruimte voor meerjarige plannen. Met de nieuwe cultuurnota wil de gemeente tot en met 2022 duidelijkheid bieden over meerjarige subsidiering van de culturele basisinfrastructuur van de stad, gelijk aan de looptijd van dit meerjarige beleidskader. Zie hoofdstuk 10 voor een toelichting op de subsidiesystematiek.

Duurzaamheid

Een toekomstbestendige culturele infrastructuur denkt na over zijn eigen toekomst, en die van zijn omgeving. De culturele voorzieningen worden gestimuleerd een duurzaam evenwicht te bereiken tussen een solide eigen bedrijfsvoering, een sterke lokale economie, en een goed leefmilieu en klimaat. Wij spreken de gesubsidieerde organisaties aan op hun verantwoordelijkheid om bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen te nemen, afval gescheiden in te zamelen, en duurzaam aan te besteden en in te kopen.

De gemeente zelf investeert bovendien in de duurzaamheid van het culturele vastgoed. Op de Garenspinnerij zijn inmiddels zonnepanelen geplaatst.

Samenwerking

Gouda is sterk in samenwerken. Bij de verkiezing tot beste binnenstad werd de dynamiek, wilskracht en vooral samenwerking in de stad geprezen. Ook de culturele partijen werken samen met vele partijen, binnen en buiten de culturele sector. De zogeheten C9 is een overlegorgaan van 9 Goudse culturele organisaties. De vier grootste culturele partijen - Museum Gouda, bibliotheek, schouwburg en Cultuurhuis Garenspinnerij - trekken samen op als de C4.

Samenwerking ligt ten grondslag aan het succes van de Chocoladefabriek. Het Cultuurhuis zet eveneens in op een uitbreiding van de samenwerking, binnen en buiten de muren van de Garenspinnerij. De Brede School is voor alle culturele organisaties een belangrijke samenwerkingspartner. Museum Gouda en Sint Jan hebben ook een steeds hechtere relatie. De grote culturele organisaties voelen bovendien een verantwoordelijkheid om ook kleinere, veelal niet gesubsidieerde partijen, te laten profiteren van de verdere ontwikkeling van de Goudse culturele sector.

Samenwerking is het meest succesvol als partijen dit op eigen initiatief en vanuit eigen kracht en enthousiasme invullen. De organisaties krijgen hier dan ook ruimte voor. Desalniettemin wil de gemeente nadrukkelijk aandacht blijven besteden aan de kansen voor verdere samenwerking in de culturele sector. De speerpunten van deze cultuurnota geven daar blijk van. Eventuele kansen bijvoorbeeld op het gebied van collectieve promotie of - op onderdelen - een gezamenlijke back-office of inkoop, willen wij niet onbenut laten. In overleg met de culturele organisaties zullen wij deze mogelijkheden verder verkennen en zo nodig concrete (prestatie)afspraken gaan maken.

5.3 Cultuur en economie

Cultuur zet Gouda goed op de kaart. Aansprekende voorzieningen en een levendige culturele agenda zorgen voor een aantrekkelijke stad. De Goudse binnenstad ontwikkelt zich steeds meer van kernwinkelgebied tot kernverblijfsgebied, waar beleving en sfeer een steeds belangrijker rol spelen. Kunst en cultuur zijn bij uitstek de smaakmakers van de stad. Hoe aantrekkelijker het aanbod van kunst en cultuur, hoe hoger de belevings- en verblijfswaarde van het gebied. Hoe groter de aantrekkingskracht op inwoners en bezoekers, hoe hoger de economische waarde van de stad kan stijgen. En die nieuwe economische waarde, waar (cultureel) ondernemers, winkeliers en horeca van profiteren, kan weer een financieringsbron worden voor een uitbreiding van het cultureel programma.

Wij willen de bijdrage van cultuur aan de lokale economie en binnenstad meer zichtbaar maken. Met het robotlab en lego-programmeringworkshops investeert de bibliotheek in de IT-studenten van de toekomst. Maar de bijdrage is ook heel concreet en direct. Zo krijgt de stationsgarage extra parkeerinkomsten door bezoekers van Cinema Gouda­. Met theatertafelen bieden de Goudse Schouwburg en achttien restaurants aan bezoekers een heerlijk avondje uit. Markant gemeentelijk vastgoed wordt beheerd door huurders die zich inzetten voor een aantrekkelijke stad. Extra bezoekers van buiten Gouda komen specifiek naar de Goudse Schouwburg of de tentoonstellingen in Museum Gouda.

Wij delen allemaal onze passie voor de stad. Er is geen budget voor nieuwe initiatieven, maar door te investeren in de ontwikkeling van (nieuwe) samenwerkingsverbanden of bijvoorbeeld gezamenlijke promotie kunnen we Gouda sterker maken. De culturele organisaties zijn inmiddels vertegenwoordigd in het overleg van de Werkgroep Binnenstad, en er wordt gesproken over een creatieve tak bij het ondernemersfonds.

De samenwerking tussen cultuur, ondernemers, inwoners,­ gemeente en vele andere betrokken partijen zal ook cruciaal zijn voor het welslagen van de viering van 750 jaar stadsrechten voor Gouda, in 2022. Het jaar 2022 is dan ook niet toevallig gekozen als laatste jaar van deze nieuwe cultuurnotaperiode. De inzet van alle culturele partijen is cruciaal om een prachtig feest te kunnen vieren. Maar ook in de aanloop naar 2022 vragen we de culturele voorzieningen een bijdrage te leveren aan het realiseren van de ambities die we hebben met het op te richten cultuur- en erfgoedfonds. Doel van dit fonds is het historisch besef te vergroten en de samenwerking en innovatie in de stad te stimuleren. Het fonds zal in opmaat naar 750 jaar Gouda met themajaren aandacht gaan besteden aan specifieke Goudse thema’s. Te beginnen in het seizoen 2017-2018 worden bestaande en nieuwe activiteiten rond het thema ‘Gouda smaakt naar meer’ gekoppeld, in samenwerking tussen de culturele sector, ondernemers, erfgoed, toerisme, onderwijs en vele andere partijen.

5.4 Cultuur en het sociale domein

De afgelopen jaren hebben gemeenten de regie gekregen over veel zorgtaken. Mede door de decentralisering op het gebied van jeugdzorg en welzijn zijn gemeenten meer dan vroeger in staat om verbindingen te leggen tussen cultuur en het sociale domein. Voor culturele instellingen ligt hier een kans om hun maatschappelijke relevantie te bewijzen en mogelijk nieuwe inkomstenbronnen aan te boren. Wij willen de betekenis van cultuur voor het sociale domein meer zichtbaar maken, en verbindingen leggen of versterken.

Actieve en passieve cultuurparticipatie kunnen mensen met elkaar in contact brengen. Dit geldt bij uitstek voor amateurkunst. Gouda kent een rijk verenigingsleven, met veel koren, fanfares, theatergenootschappen, etc. Het gezamenlijk beoefenen van amateurkunst heeft belangrijke sociale opbrengsten; het draagt bij aan een positief zelfbeeld en zorgt voor trots op wat gezamenlijk tot stand is gebracht. Amateurkunst bevordert de sociale cohesie en kan bijvoorbeeld ook een rol spelen in de bestrijding van eenzaamheid. Amateurkunstenaars zijn actief en betrokken - niet in de laatste plaats omdat er veel vrijwilligers nodig zijn. En die betrokkenheid is krachtig, omdat de activiteit aansluit op hun interesses. De maatschappelijke waarde van amateurkunst is groot. Wij gaan door met het subsidiëren van het steunpunt amateurkunst, als een integraal onderdeel en een van de belangrijkste pijlers van Cultuurhuis Garenspinnerij. De Garenspinnerij gaat ook de samenwerking met wijkorganisaties, jeugd- en zorginstellingen uitbreiden en programma’s ontwikkelen om bijvoorbeeld ouderen uit hun isolement te halen. Cultuurhuis Garenspinnerij is niet de enige organisatie die actief is op dit terrein. De bibliotheek gaat onderzoeken of bewoners van zorgcentra nog beter bediend kunnen worden. De schouwburg heeft een seniorenprogrammering in de Cinema.

Cultuur heeft van oudsher ook een rol op het terrein van integratie. Aansprekende voorbeelden waren de voorstelling Jihad in de Goudse Schouwburg en het project Lalla Golda in Museum Gouda. Met deze tentoonstelling werd stilgestaan bij het gegeven dat de eerste Marokkanen zich vijftig jaar geleden vestigden in Gouda. In het project werd gekozen voor een originele invalshoek: de vrouw als stille kracht achter de migratie.

De culturele voorzieningen zullen in hun programmering aandacht blijven houden voor alle inwoners en bevolkingsgroepen van Gouda. Zo is het Cultuurhuis bezig een multiculturele denktank op te zetten om met een diverser vraaggestuurd aanbod ook in te spelen op de behoeften van mensen met een migratie achtergrond.

Wij merken tevens op dat de faciliteiten van de culturele voorzieningen zelf ook van betekenis zijn voor het integratiebeleid; zo is de Chocoladefabriek, met de gezaghebbende en neutrale reputatie die bibliotheken hebben, een plek waar alle bevolkingsgroepen elkaar ontmoeten, moslimmeisjes alleen kunnen en mogen studeren, en iedereen ruimte krijgt voor persoonlijke ontwikkeling.

De bibliotheek heeft hoe dan ook een steeds belangrijker rol binnen het sociale domein. Wij blijven deze ontwikkeling van harte ondersteunen. Een goede beheersing van de Nederlandse taal is cruciaal voor succesvol sociaal beleid. De bibliotheek heeft een actieve en centrale rol in de bestrijding van laaggeletterdheid. Er wordt door een brede coalitie van partners in Gouda gewerkt aan een Gouds Taalakkoord. Dit convenant voorziet in de oprichting van een Taalnetwerk van betrokken partners die samenwerken in een Taalhuis met diverse taalinformatiepunten zoals in de gebiedsservicecentra, het ziekenhuis en het Huis van de Stad. Het centrale loket wordt gehuisvest in de bibliotheek, bij uitstek de omgeving voor taal, lezen en leren. Een integrale aanpak en samenwerking moet er voor zorgen dat de deelnemers aan de verschillende cursussen nog beter worden bediend, en moet leiden tot een betere signalering en doorverwijzing.

Ook met de activiteiten op het terrein van leesbevordering bij kinderen wordt geïnvesteerd in de kracht en ontwikkeling van onze inwoners. De kinderbibliotheken zijn dan ook tot voor kort gesubsidieerd door de inzet van middelen uit de begroting voor het sociale domein2.

Social return on investment

De gemeente vraagt de gesubsidieerde culturele infrastructuur om een bijdrage te leveren aan het gemeentelijk beleid ten aanzien van Social Return on Investment. Met activiteiten als de bestrijding van laaggeletterdheid bevorderen de organisaties de maatschappelijke participatie van kwetsbare burgers. Maar ook wordt werkgelegenheid geboden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Museum Gouda heeft afspraken met Promen en biedt werkervaringsplaatsen aan. Ook Cultuurhuis Garenspinnerij biedt werkervaringsplaatsen aan, in samenwerking met Promen, Gemiva, Kwintes en de GGZ. Bovendien worden stageplaatsen aangeboden en worden bijvoorbeeld jongeren in licht- en geluidtechniek getraind om ze zo extra kansen op de arbeidsmarkt te bieden.

De schouwburg heeft reeds een langdurige relatie met Promen en zal in zijn nieuwe bedrijfsvoering nadrukkelijker aandacht gaan besteden aan social return on investment. De Chocoladefabriek werkt ook met Promen, voor de schoonmaak. Via inhuur krijgen bovendien beginnende zzp’ers afkomstig uit een uitkering de kans een nieuwe carrière op te bouwen. Jonge Gouwenaars die al jaren niet op niveau aan het werk komen, krijgen de kans om zich bij de bibliotheek te bewijzen, via projectbaantjes en doorgroei vanuit de vrijwilligerspool. De bibliotheek wil tevens op structurele basis leerwerkplekken, werkervaringsplaatsen, of stageplekken voor jongeren zonder startkwalificatie gaan aanbieden.

Meedoen en toegankelijkheid

Wil cultuur van betekenis kunnen zijn voor het sociale domein, en kunnen bijdragen aan een inclusieve samenleving, is de beschikbaarheid en toegankelijkheid van cultuur een apart aandachtspunt. De culturele organisaties praten mee over de ontwikkeling van een stadspas, waarmee onder meer mensen met een laag inkomen korting kunnen krijgen. De bibliotheek heeft ook cadeaulidmaatschappen ontwikkeld, waarmee de bibliotheek via de Voedselbank en sociale wijkteams voor iedereen toegankelijk wordt gemaakt, en draagkrachtige Gouwenaren worden uitgedaagd om iets te betekenen voor minder bedeelden.

De ratificatie van het VN verdrag voor de rechten van mensen met een handicap, ten slotte, is ook een belangrijke ontwikkeling op weg naar een inclusieve samenleving.

Wij merken op dat alle gesubsidieerde culturele voorzieningen gehuisvest zijn in gemeentelijk vastgoed. De Goudse Adviesraad voor mensen met een Beperking (GAB) is betrokken geweest bij de (ver)bouwwerkzaamheden in afgelopen jaren. Daar waar mogelijk is al geïnvesteerd in het vergroten van de toegankelijkheid van de culturele gebouwen, en zijn maatregelen getroffen voor zover de veelal monumentale panden dit toelaten. In alle gevallen geldt dat de belangrijke openbare gebruiksruimtes in de gebouwen zelfstandig toegankelijk zijn voor mensen met een beperking.

De gemeente hecht ten slotte ook aan transparante communicatie over de (on)mogelijkheden met betrekking tot de toegankelijkheid. In overleg met de gesubsidieerde culturele voorzieningen zal bezien worden hoe deze informatie verbeterd kan worden.

7.1 Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen

Sinds 1 januari 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) van kracht. De wet bepaalt dat de lokale bibliotheken, de provinciale ondersteuningsinstellingen en de Koninklijke Bibliotheek (KB) één netwerk vormen van openbare bibliotheekvoorzieningen. De oude wetgeving dateerde uit een predigitale periode, toen de bibliotheek vooral fungeerde als een ‘uitleenfabriek’. Het oude wettelijke kader voor het openbare bibliotheekwerk definieerde ook niet de maatschappelijke functie van de bibliotheek.

Volgens artikel 5 van de Wsob moet de lokale openbare bibliotheek vijf functies vervullen, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek:

• 1.

  ter beschikking stellen van kennis en informatie;

• 2.

  bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie;

• 3.

  bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur;

• 4.

  organiseren van ontmoeting en debat;

• 5.

  laten kennis maken met kunst en cultuur.

De verplichting tot het vervullen van de vijf bibliotheekfuncties geldt op het niveau van de bibliotheekorganisatie;

niet elk onderdeel van het Goudse netwerk - denk aan de kinderbibliotheken of de onbemande uitleenpunten - hoeft dus elke functie aan te bieden. Bovendien zijn de functies gelijkwaardig, maar hoeven ze niet met dezelfde intensiteit ingevuld te worden. De wet biedt zo ruimte voor lokaal maatwerk. Met de verkiezing tot beste bibliotheek van Nederland mag het duidelijk zijn dat de Openbare Bibliotheek Gouda de functies op een voorbeeldstellende manier invult.

7.2 Erfgoedwet

Op 1 juli 2016 is de nieuwe Erfgoedwet in werking getreden. De Erfgoedwet bundelt bestaande wet- en regelgeving voor behoud en beheer van het cultureel erfgoed in Nederland; één integrale wet die betrekking heeft op monumenten, archeologie, (rijks)musea, en museale objecten.

In 2011 leidde de verkoop door Museum Gouda van een schilderij van Marlene Dumas tot veel ophef. Het werk paste niet meer in het collectieprofiel van het museum. De Nederlandse Museumvereniging vreesde echter voor precedentwerking en waarschuwde tegen de verkoop van kunstwerken om exploitatietekorten van noodlijdende musea af te dekken. De opbrengst van de veiling van ‘The Schoolboys’ kwam ten goede aan het museum, en werd gebruikt voor de bouw van het open depot, de restauratie van altaarstukken en de aanschaf van schilderijen die wel pasten in het nieuwe collectieprofiel van Museum Gouda.

De verkoop van ‘The Schoolboys’ was een belangrijke aanleiding voor het verduidelijken en aanscherpen van de regels rondom het afstoten van museale objecten. De Erfgoedwet schrijft voor dat bij voorgenomen afstoting het inwinnen van advies verplicht is. Het Rijk, provincie, gemeente, waterschappen, universiteiten en andere publiekrechtelijke rechtspersonen zijn verplicht een advies van een onafhankelijke commissie van deskundigen in te winnen als zij cultuurgoederen willen afstoten waarvan zij eigenaar zijn. Dit geldt voor cultuurgoederen waarvan er een vermoeden is dat het om een voor Nederland onmisbaar of onvervangbaar object gaat, vanwege de cultuurhistorische en/of wetenschappelijke betekenis of de uitzonderlijke schoonheid. Het advies is alleen verplicht bij een voorgenomen afstoting, zoals verkoop, aan een partij buiten de Nederlandse overheid. Dat kan zowel een binnen- als buitenlandse partij zijn.

Voor het Rijk, de provincies en de gemeenten geldt daarnaast ongeacht of zij advies vragen, dat zij het voornemen tot een afstoting publiek bekend maken op een centraal meldpunt. Een ieder heeft dan zes weken de gelegenheid om op dit voornemen te reageren. Daarna zou de overheid alsnog advies over de afstoting kunnen vragen.

Als er advies is ingewonnen, en de commissie concludeert dat het een object van landelijk belang is, dan wordt afstoten afgeraden. Zet de betreffende overheid het plan toch door, dan moet die dat melden bij de minister van OCW, die dertien weken de tijd heeft om daar tegenin te gaan. De minister kan het object tot beschermd erfgoed verheffen of het besluit van die overheid vernietigen.

De adviesplicht is ook bedoeld om huidige en potentiële schenkers extra zekerheid te geven dat overheden een zorgvuldige afweging maken bij een voorgenomen afstoting; schenkingen, erfenissen en legaten vormen immers een belangrijke bron voor de uitbreiding van collecties.

Met een beheerovereenkomst hebben gemeente en ­Museum Gouda afspraken gemaakt over het beheer van de stadscollectie. Ook is een beheerovereenkomst gesloten met de huurder van het oude stadhuis, met betrekking tot het historische ensemble daar. De gemeenteraad krijgt in de Erfgoedwet de bevoegdheid om een verordening te maken voor het beheer en behoud van erfgoed van lokaal belang. Het college houdt daarvan dan een register bij. In de nieuwe erfgoedverordening voor Gouda - welke naar verwachting in juni aan de raad wordt voorgelegd - wordt deze optie evenwel niet meegenomen; de bepalingen in de beheerovereenkomsten worden geacht afdoende te zijn voor het behoud van de stadscollectie.

7.3 Kunst in de openbare ruimte

De verantwoordelijkheid en zorg voor kunst in de openbare ruimte laat zich onderverdelen in drie aandachts gebieden:

• -

  Onderhoud van bestaande kunstwerken;

• -

  Initiatieven voor nieuwe kunstwerken;

• -

  Ontwikkelingen in de openbare ruimte die aanleiding geven tot het verplaatsen of verwijderen van een kunstwerk.

Onderhoud

Enige jaren geleden is geïnventariseerd hoeveel kunstwerken er staan in de openbare ruimte van Gouda: ongeveer­ 130. Het gaat om heel diverse kunstwerken, variërend van naoorlogse beeldhouwwerken of gedenktekens tot decoratieve elementen of monumentale objecten. Een eenduidige categorisering is niet makkelijk te maken.

Een deel van de kunstwerken (ongeveer 45 objecten) is in particulier bezit. Denk aan gevelreliëfs op woningen, kunstwerken op of naast scholen, of objecten op een bedrijventerrein. Het overige deel is gemeentelijk eigendom, door schenking of door natrekking. De gemeente is daarmee ook verantwoordelijk voor het onderhoud van deze werken.

Een deel van de kunstwerken wordt nu nog beheerd door Cyclus, een groter deel komt voor verantwoordelijkheid van de gemeente zelf. Het jaarlijkse onderhoudsbudget bedroeg € 5.000. Duidelijk mag zijn dat dit bedrag zeer beperkt is voor het onderhoud van de kunstwerken in Gouda. Door een verschuiving van budgetten binnen de directie Ruimtelijke Ordening is structureel € 20.000 beschikbaar gekomen voor het onderhoud van kunst in de openbare ruimte. De komende tijd zal een meerjarenonderhoudsplan worden opgesteld, waarbij wordt geïnventariseerd welke bedragen nodig zijn voor regulier en eventueel achterstallig onderhoud. Hierbij worden ook de objecten die nu nog in beheer zijn bij Cyclus meegenomen­. Voornemen is het beheer van alle kunstwerken in de openbare ruimte uit te besteden aan een daartoe gespecialiseerd bedrijf.

Nieuwe kunstwerken

Kunst in de openbare ruimte draagt bij aan een aantrekkelijke omgeving. En met kunst kunnen bijzondere plaatsen, personen of gebeurtenissen gemarkeerd worden. Er zijn dan ook geregeld personen of organisaties die het initiatief nemen voor een nieuw kunstwerk. De gemeente zelf heeft geen actieve rol meer in het laten vervaardigen en plaatsen van nieuw werk. Financiële bijdragen worden alleen nog in uitzonderlijke gevallen gegeven. Een goed voorbeeld hiervan is de eenmalige subsidie ten behoeve van het Vromanbeeld op de Chocoladefabriek.

Gelet op het beperkte budget voor kunst in de openbare ruimte, hanteert de gemeente als regel dat initiatiefnemers zelf de kosten dragen van het vervaardigen en plaatsen van een kunstwerk (inclusief vergunning en eventueel onderzoek). Ook worden zij geacht de financiering van het onderhoud te regelen. Afspraken hieromtrent, evenals over verplaatsing en auteursrecht, worden vastgelegd in een overeenkomst tussen de initiatiefnemers en de gemeente. Na tien jaar kunnen de afspraken herijkt worden, waarbij ook verwijdering van het kunstwerk tot de mogelijkheden behoort.

De uitgangspunten met betrekking tot nieuwe kunst in de openbare ruimte zijn vervat in een aantal beleidsregels (bijlage 2) welke door het college samen met deze cultuurnota vastgesteld worden.

Wijzigingen

Er kunnen redenen ontstaan voor het verplaatsen of verwijderen van een kunstwerk. Een beeld moet verwijderd worden wanneer het een gevaar gaat vormen voor de veiligheid. Veel vaker echter geeft herontwikkeling of herinrichting aanleiding tot het verplaatsen van een object. Binnen de gemeente geldt dan als afspraak dat de initiatiefnemer en opdrachtgever voor de werkzaamheden ook verantwoordelijk is voor een correcte omgang met het kunstwerk. Dit betekent dat de kunstenaar en/of de erven tijdig geïnformeerd worden over de nieuwe plannen en alternatieve locaties worden onderzocht. Bij voorkeur wordt binnen Gouda een nieuwe plek gevonden die recht doet aan de oorspronkelijke bedoeling en betekenis van het werk. Een goed voorbeeld hiervan is de verplaatsing van de twee schijven van de kunstenaar Marinus Boezem. Met zijn instemming zijn deze verhuisd van de Kleiweg naar een nieuwe plek voor het Huis van de Stad.

De eigenaar heeft een zorgplicht voor zijn kunstwerken, conform de Auteurswet. Dit geldt voor de gemeente, maar ook voor particuliere eigenaren van kunstwerken zichtbaar vanuit de openbare ruimte. Helaas is gebleken dat deze verantwoordelijkheid niet door iedereen gevoeld wordt. De verwijdering en vernietiging van het beeld de Zachtmoedige Weerbaarheid (de paradijsvogel) is hier een teleurstellend voorbeeld van. Voor zover de gemeente op de hoogte wordt gebracht van nieuwe plannen met consequenties voor kunstwerken – ook niet alles is vergunningplichtig – zullen wij eigenaren blijven aanspreken op hun zorgplicht. De gemeente kan uiteraard ook helpen bij het zoeken naar alternatieve locaties.

7.4 Subsidieregels en beleidsdoelstellingen

Het belangrijkste gemeentelijke instrument voor cultuurbeleid zijn subsidies. De gemeente verstrekt subsidie op grond van de Algemene subsidieverordening Gouda 2003. In het Uitvoeringsbesluit ASV worden de procedures voor subsidieverlening beschreven.

Er zijn twee soorten gemeentelijke subsidies: de boekjaarsubsidies en subsidieregelingen. De culturele basis­ infrastructuur ontvangt een subsidie die per boekjaar (kalenderjaar) aan de instelling wordt verstrekt. Indien de raad een meerjarig beleidskader heeft vastgesteld, en deze is verwerkt in de meerjarenbegroting, is het mogelijk om ook voor meerdere jaren subsidies toe te zeg-gen. Subsidies voor specifieke doeleinden worden via regelingen verstrekt, waarbij flexibiliteit beoogd wordt en expliciet beoordeeld wordt welke organisatie het meest bijdraagt aan de realisatie van de gemeentelijke doelstelling. Denk hierbij aan de subsidieregelingen Volksfeesten, Sterevenementen of volwasseneneducatie.

Aanvragen voor boekjaarsubsidies worden getoetst aan de financiële kaders in de programmabegroting en inhoudelijk aan de hand van de door het college vastgestelde beleidsdoelstellingen voor subsidieverstrekking. In deze doelstellingen staan de maatschappelijke effecten die bereikt moeten worden met de activiteit waarvoor subsidie wordt verstrekt. In de subsidiebeschikking worden prestatie afspraken vastgelegd. De voortgang is onderwerp van gesprek in tussentijds ambtelijk en bestuurlijk overleg. In het jaarverslag legt de gesubsidieerde organisatie verantwoording af over het al dan niet realiseren van de afspraken.

Nadat de cultuurnota door de raad is vastgesteld, zullen de beleidsdoelstellingen aan de hand van de nieuwe speerpunten herijkt worden.

12.1 Museum Gouda

Museum Gouda is financieel gezond en de vermogens­ positie is solide. De subsidie wordt vooral aangewend voor personeelskosten en huisvesting, waaronder voor het beheer van de stadscollectie. Tentoonstellingen, activiteiten en speciale projecten worden voor het grootste deel gefinancierd met publieksinkomsten, sponsoring en fondsenwerving.

Het plan waarmee Museum Gouda invulling gaf aan de eerdere bezuinigingsopdracht, bracht pijnlijke maatregelen met zich mee. Enkele medewerkers moesten worden ontslagen. Met de resterende 12 fte worden de museale functies ingevuld waarvoor betaalde krachten vereist zijn. Daarnaast werkt het museum met circa 80 vrijwilligers; meer dan in vergelijkbare stadsmusea.

De ingezette nieuwe koers van het museum heeft geleid tot een gezonde exploitatie en toenemende bezoekers en inkomsten. Uitschieters zijn te zien in de jaren dat Museum Gouda zijn ‘blockbuster’ tentoonstellingen organiseert (zie ook tabel pagina 14). De samenwerking met het bedrijfsleven is versterkt, onder meer met het zakelijk netwerk in het Catharina Gilde.

Gerard de Kleijn heeft een sterk museum achtergelaten en verdient grote waardering voor zijn inzet en prestaties; de gemeente gaat er van uit dat zijn opvolger Marc de Beyer de behaalde successen uitbouwt. De nieuwe directeur kan er op rekenen dat de huidige subsidie wordt voortgezet, als basis voor de reguliere exploitatie. Afhankelijk van de herbestemming van het Weeshuiscomplex zal op een later moment bezien worden of het museum ook in staat gesteld wordt om de culturele exploitatie van de Jeruzalemkapel op zich te nemen.

12.2 Bibliotheek

Aan de hand van het beleidsplan ‘Werk aan de winkel’ heeft de bibliotheek de transformatie naar beste bibliotheek van Nederland gerealiseerd en tevens de bezuinigingsopdracht ingevuld. De wijkfilialen zijn gesloten, en met de verhuizing naar de Chocoladefabriek is een nieuwe organisatiestructuur doorgevoerd die past bij een vernieuwende en ondernemende bibliotheek. Er is gereorganiseerd, waarbij afscheid genomen moest worden van enkele medewerkers.

De bibliotheek is continu bezig met de optimale inrichting van werkprocessen om maximale waarde te creëren voor de klanten tegen minder kosten. Met verhuur, workshops, cursussen en andere vormen van dienstverlening weet de organisatie de eigen inkomsten elk jaar verder te vergroten. Ook het succesvol werven van fondsen en doelsubsidies draagt hier aan bij.

Het aantal leden is stabiel gebleven, het aantal (gratis) jeugdleden stijgt. De bezoekersaantallen zijn spectaculair­ gestegen. Dit betekent echter niet dat de publieksinkomsten een gelijke stijging vertonen; het businessmodel van een bibliotheek, met zijn laagdrempelige en vrije toegankelijkheid, is immers anders dan dat van een culturele organisatie met betalende bezoekers. Wel zijn de tarieven voor volwassenen verhoogd. De bibliotheek onderzoekt ook andere manieren van klantenbinding, zoals met een donateursprogramma.

Het succes van de Chocoladefabriek, met boven verwachting veel bezoekers, brengt hogere kosten met zich mee, met name voor schoonmaak en toezicht.

De Chocoladefabriek is een voorziening die door de hele stad, inwoners, toeristen en vele partijen intensief gebruikt wordt. Met 20.000 euro extra subsidie wil de gemeente een bijdrage leveren in de hogere structurele lasten en zo het continue succes van de Chocoladefabriek ondersteunen.

12.3 Cultuurhuis Garenspinnerij

Veel cultuureducatieve organisaties in Nederland werden de afgelopen jaren geconfronteerd met teruglopende cursistenaantallen. Steeds minder mensen willen zich met een jaarcursus binden aan een instelling. Met een flexibeler en korter durend aanbod, door meer vraaggericht te werken, en door nieuwe activiteiten te ontplooien, pogen Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland en Kunstpuntgouda het bereik op peil te houden. Desondanks is de exploitatie onder druk komen te staan, ook met de eerdere bezuinigingen. Daarenboven heeft Kunstpuntgouda het beheer van Cultuurhuis Garenspinnerij op zich genomen. Met het oog op dit beheer en de verlieslatende ‘eigen’ exploitatie van Kunstpuntgouda, is in opdracht van gemeente en Kunstpuntgouda een nieuw én integraal bedrijfsplan opgesteld. Het bestuur van Kunstpuntgouda heeft daarbij reeds besloten dat de organisatie verder gaat onder de naam Cultuurhuis Garenspinnerij, en de naam Kunstpuntgouda gaat verdwijnen.

In het nieuwe bedrijfsplan - tot stand gekomen onder begeleiding van een extern bureau - worden scenario’s geschetst om te komen tot een gezonde en toekomst­ bestendige bedrijfsvoering. De organisatie wil efficiënter en flexibeler gaan werken, hiermee de kosten omlaag brengen, en meer eigen inkomsten gaan genereren. Daarvoor moeten wel grote personele wijzigingen worden doorgevoerd. In overleg met de OR wil Kunstpuntgouda de salariskosten terugbrengen met ca. 30 procent. Daarnaast wordt de directie teruggebracht tot één persoon. De deeltijdontslagen brengen eenmalige frictie- en transitiekosten met zich mee van in totaal € 280.000. Kunstpuntgouda verzoekt ook om een bijdrage ten behoeve van vermogensopbouw. Bovendien wordt voorgesteld om enkele aanpassingen en verbouwingen uit te voeren om zo de faciliteiten van het gebouw volledig in te kunnen zetten. De mogelijkheden hiertoe zullen verder worden verkend in samenwerking met Vastgoed.

Met een eenmalige gemeentelijke bijdrage om de transitie uit te kunnen voeren, is het mogelijk om vanaf september 2017 met het huidige subsidieniveau (wel te indexeren) de bedrijfsvoering weer op orde te hebben, met zoveel mogelijk behoud van werkgelegenheid. Even belangrijk is dat het nieuwe plan ook voorziet in een herijking van activiteiten. De nieuwe directeur van Cultuurhuis Garenspinnerij is reeds voortvarend aan de slag gegaan met een intensievere samenwerking met partners in het sociale domein, en met partijen in de binnenstad.

12.4 Schouwburg

De Goudse Schouwburg behoort al jaren tot de beste theaters van ons land. De waardering van bezoekers en bespelers is hoog. De gastvrijheid en diverse program-mering zorgen voor een hoge zaalbezetting. Gemiddeld ontvangt de schouwburg 125.000 bezoekers per jaar. Dat is 1,8 bezoek per inwoner (landelijk gemiddelde is 1). Ook in financieel opzicht presteert de schouwburg goed; de opbrengst uit kaartverkoop is bijzonder hoog. De directeur, tevens programmeur, weet gunstige voorwaarden af te spreken met producenten en gezelschappen omdat hun inkomsten min of meer gegarandeerd zijn door de hoge bezoekersaantallen in Gouda. Dit zorgt voor een hoge marge op de programmering voor de schouwburg. Ook heeft de schouwburg verdienkansen gepakt door Cinema Gouda te bouwen. Desalniettemin is de financiële positie onder enorme druk komen te staan. Dit is mede een gevolg van het feit dat Gouda als enige in de regio wordt aangesproken om subsidie te verstrekken terwijl het om een regionale voorziening gaat; circa 50% van de bezoekers komt van buiten Gouda.

Benchmarks laten zien de subsidie voor de schouwburg tot de laagste van het land behoort. Volgens de schouwburg was dit tot enige jaren geleden geen probleem; met eigen maatregelen en sterk ondernemerschap kon het Goudse theater veel van de activiteiten zelf bekostigen. Echter, de schouwburg wijst er op dat met de nullijn voor de gemeentelijke subsidie (sinds 2009) en stijgende vaste lasten, steeds meer ingeteerd moest worden op het eigen vermogen. Die dan ook steeds minder rentebaten ople-verde (voorheen ca € 75.000 per jaar).

Gemeente en schouwburg hebben opdracht gegeven voor een externe doorlichting van de bedrijfsvoering en organisatie. Op basis van deze organisatiediagnose is een nieuw bedrijfsplan opgesteld, waarbij gestreefd wordt naar een financieel gezond perspectief voor de schouwburg.

Het nieuwe bedrijfsplan van de schouwburg is opgesteld op basis van een herijkte missie. Daarbij is niet alleen de brede theaterprogrammering van onverminderde waarde voor de stad. De schouwburg wil ook zijn betekenis voor het sociaal-maatschappelijke domein versterken. Bovendien wil de schouwburg zijn educatieve functie uitbouwen en onder de noemer ‘Hét podium van de stad’ nog meer naar buiten gaan treden. De schouwburg zet daarbij in op een uitbreiding van het vrijwilligersnetwerk, om daarmee de extra ambities te realiseren. De schouwburg ziet bijvoorbeeld kansen om met deze vrijwilligers ouderen uit een maatschappelijk isolement te halen.

De schouwburg wil ook de commerciële dienstverlening versterken en de mogelijkheden op het terrein van fondsenwerving en sponsoring beter benutten. Door 15 voorstellingen minder in de Kleine Zaal te programmeren, worden de mogelijkheden voor commerciële verhuur vergroot. De schouwburg wil tevens een Culturele Business Club oprichten, waar het management van culturele instellingen, het bedrijfsleven en de gemeente elkaar ontmoeten.

De herijkte plannen van de schouwburg brengen ook organisatorische wijzigingen met zich mee. Belangrijk aandachtspunt daarbij is de continuïteit ten aanzien van directeur/programmeur. Ook na de pensionering van de huidige directeur moet de schouwburg een zo hoog mogelijke marge op de programmering kunnen blijven realiseren. Met het aanstellen van een specifieke programmeur wordt de professionaliteit en onderhandelingskracht van de programmering gehandhaafd. De nieuwe directeur zal meer aandacht gaan besteden aan beleid en bedrijfsvoering en relevante externe relaties. De huidige personeelskosten zijn ook kritisch beoordeeld. Op enkele posten is nu een reductie mogelijk, en zijn er betaalde krachten vervangen door vrijwilligers.

Ten aanzien van het onderhoud van de schouwburg merken wij op dat in 2018 de onderhoudsbehoefte van de hele gemeentelijke vastgoedportefeuille opnieuw wordt geïnventariseerd. Ook is de schouwburg aangewezen als pilotproject in het kader van verduurzaming vastgoed, en worden energiebesparende maatregelen onderzocht. Aan de hand van de uitkomsten van deze onderzoeken zal bezien worden of met een nieuwe demarcatie de schouwburg meer onderhoud kan gaan bekostigen.

In de exploitatie van de schouwburg speelt de Cinema ten slotte ook een belangrijke rol. De bijdrage vanuit de Cinema is nu nog niet groot genoeg om de exploitatie van de schouwburg op korte termijn voldoende te kunnen versterken. De verwachting is dat het resultaat van de bioscoop­ in 2018 conform het businessplan zal zijn dat ten grondslag lag aan eerdere besluitvorming. Cinema Gouda heeft tijd nodig; een extra gemeentelijke bijdrage voor de schouwburg is daarom voor de komende jaren nog nodig. Maar de bijdrage vanuit de Cinema zal gestaag groeien, en op termijn substantieel bijdragen aan de exploitatie van de schouwburg. Met het oog op deze groeiende inkomsten, en gelet op de verwachtingen ten aanzien van nog meer eigen maatregelen van de schouwburg zelf, zal de hoogte van de benodigde subsidie kritisch beschouwd blijven worden.