Besluit van de gemeenteraad van de gemeente Vijfheerenlanden houdende regels omtrent afval- en grondstoffen

De raad van gemeente Vijfheerenlanden,

gezien het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van 30 maart 2021;

Besluit:

• 1.

  De Strategienota 2021-2025 ‘Samen voor een afvrije en schone gemeente’ vast te stellen

• 2.

  Akkoord te gaan met de implementatie van het stappenplan.

• 3.

  Afzonderlijk te besluiten om – indien gewenst – stap 3 (invoering van een variabel tarief) vooraf te laten gaan door een tussentijdse evaluatie en een extra beslismoment.

• 4.

  Akkoord te gaan met de investering van €6.493.600,- door Waardlanden, voor de benodigde aanpassingen aan het inzamelsysteem.

• 5.

  Akkoord te gaan met de eenmalige afkoopsom van €82.500,- voor de aanpassingen van het inzamelsysteem van de voormalige gemeente Vianen.

• 6.

  Akkoord te gaan met de eenmalige implementatiekosten van €1.986.500,-, te verdelen over de jaren 2021 t/m 2023, zijnde de naar rato het aantal huisaansluitingen toegerekende implementatiekosten aan gemeente Vijfheerenlanden.

• 7.

  Akkoord te gaan met de structurele meerlasten te verdelen over de jaren 2021 t/m 2023, zijnde de naar rato het aantal huisaansluitingen toegerekende implementatiekosten aan gemeente Vijfheerenlanden.

In deze strategienota 2021 – 2025 leggen we de ambities en kaders voor van het nieuwe afval- en grondstoffenbeleid voor de gemeenten Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Molenlanden en Vijfheerenlanden. Landelijk streeft de overheid naar een 100% circulaire economie in 2050. Dat betekent dat er in 2050 geen (rest)afval meer mag worden verbrand en dat al het afval dat desondanks toch ontstaat, als grondstof wordt teruggewonnen ten behoeve van hergebruik en recycling. Als eerste tussendoel streeft het Rijk naar maximaal 100 kilogram verbrandbaar restafval in het jaar 2020. De laatste keer dat de Waardlanden-gemeenten hun afvalbeleid hebben geactualiseerd was in het kader van het VANG-project in 2014. Met de invoering van ‘omgekeerd inzamelen’ is de hoeveelheid restafval weliswaar gedaald tot gemiddeld 232 kg (2018), de landelijke doelstelling van maximaal 100 kg bleef echter ver uit zicht. Nieuw beleid is dus noodzakelijk, met een duidelijke focus op het stimuleren van preventie en hoogwaardig hergebruik.

Duurzaam en betaalbaar afvalbeheer

Op basis van de inbreng van bewoners en raadsleden (die bij de totstandkoming van dit plan meerdere keren zijn geraadpleegd) zetten we de komende beleidsperiode sterk in op duurzaamheid (stimuleren van de circulaire economie) en het beheersbaar maken van de kosten. Duurzaam afvalbeheer en kostenbeheersing gaan overigens goed hand in hand. Met de invoering van de verbrandingsbelasting van het Rijk wordt het verbranden van restafval alsmaar duurder. Investeren in meer grondstoffen en minder restafval betekent dus ook besparen op de verbrandingskosten.

Trendbreuk is noodzakelijk

In dit plan is voor de vier Waardlanden-gemeenten een eerste doelstelling neergelegd van maximaal 100 kilogram restafval in 2025. Ervaringen bij andere vergelijkbare gemeenten die hun afval- en grondstoffenbeleid hebben aangepast leert dat de 100 kg doelstelling haalbaar is. Wel zal een trendbreuk gerealiseerd moeten worden, die alleen met vergaande maatregelen (waaronder de invoering van een variabel tarief) kan worden bereikt. Uit de sorteeranalyses die door Waardlanden zijn uitgevoerd blijkt dat 70% van het fijn restafval uit grondstoffen bestaat, waaronder gft (met name groente- en fruitafval), papier, pmd, glas, textiel. Door de faciliteiten voor deze grondstoffen verder te verbeteren en het gebruik ervan (financieel) te stimuleren, kan de hoeveelheid te verbranden restafval sterk worden verminderd. Maar ook het tegengaan van het (rest)afvalaanbod van buurgemeenten en bedrijven zal moeten bijdragen aan het realiseren van de 100 kg doelstelling. Doordat de ondergrondse containers van Waardlanden open zijn, kunnen niet alleen inwoners van de 4 Waardlanden-gemeenten hierin afval aanbieden, maar ook bedrijven en inwoners uit buurgemeenten. Een pasjessysteem biedt daarvoor de oplossing.

Bronscheiding blijft (voorlopig) de norm

Voorlopig blijft het scheiden aan de bron (door inwoners zelf aan huis scheiden) de norm. Het achteraf mechanisch scheiden van grondstoffen uit het restafval is vooralsnog alleen technisch mogelijk voor plastic verpakkingen, metalen verpakkingen en drankpakken (pmd). En zelfs dat werkt nog niet perfect. Omdat de kwaliteit van het nagescheiden pmd lager is dan de kwaliteit van door inwoners gescheiden pmd, blijven we voorlopig vasthouden aan bronscheiding. Bronscheiding is bovendien goedkoper dan nascheiding. De techniek staat echter niet stil. Indien daartoe in de nabije toekomst aanleiding voor is, wordt dit standpunt heroverwogen.

Kwaliteit grondstoffen

Ofschoon bronscheiding dus betere kwaliteit grondstoffen oplevert (en daardoor dus hoogwaardiger kan worden gerecycled) dan nascheiding, zal er ook aan de kwaliteit van het door inwoners gescheiden grondstoffen nog het nodige moeten verbeteren. Vooral voor de juiste scheiding van pmd zal meer en betere voorlichting nodig zijn om inwoners te helpen het juiste materiaal in de juiste container te ontdoen. Ook de uitvoering van periodieke kwaliteitscontroles en (indien nodig) de inzet van handhaving maken onderdeel uit van dit plan.

Variabel tarief

Het scenario-onderzoek dat ten behoeve van dit plan is uitgevoerd, maar ook ervaringen elders in het land, laten zien dat zonder een financiële prikkel op restafval (variabel tarief) geen trendbreuk wordt gerealiseerd en de 100 kg restafval doelstelling onbereikbaar is. Door de afvalstoffenheffing voor een deel variabel te maken en te relateren aan de hoeveelheid restafval die een huishouden daadwerkelijk aanbiedt, wordt er een financiële prikkel gegeven aan duurzaam afvalbeheer. Hoe beter je als inwoner je afval scheidt, hoe minder restafval je overhoudt en hoe minder afvalstoffenheffing je betaalt. Omdat circulair afvalbeheer het uiteindelijke doel is, en dit niet zonder een financiële prikkel kan worden bereikt 1 , maakt het variabel tarief onlosmakelijk deel uit van dit plan.

Stappenplan

In een stappenplan is aangegeven in welke stappen en maatregelen de 100 kg doelstelling kan worden gerealiseerd. Deze stappen en maatregelen zijn:

Na iedere stap wordt gemonitord in welke mate de doelen en kaders van dit plan zijn gerealiseerd.

Circulair Netwerk

In het streven om uiteindelijk 100% circulair te worden is het van belang om ook naar de grof huishoudelijk afvalstroom te kijken. De huidige afvalbrengstations hebben op dit moment vooral een brengdepotfunctie en zijn sterk gericht op recycling. Dat het beter en anders kan, bewijzen talloze initiatieven in het land op het gebied van circulaire ambachtscentra. Deze initiatieven combineren de brengfunctie met kringloop, reparatie, duurzaam ondernemen, participatie en/of educatie, zodat hoogwaardig product- en materiaalhergebruik plaatsvindt. Gestreefd wordt om de afvalbrengstations in het Waardlanden-gebied te transformeren tot een Circulair Netwerk, gebruikmakend van voorzieningen/ bedrijven die al actief zijn op het gebied van kringloop, afvalbeheer, educatie en werkgelegenheid. De visie omtrent de transformatie van de afvalbrengstations naar een Circulair Netwerk is neergelegd in het visie-document ‘Een andere kijk op afvalbrengstations’. De komende beleidsperiode willen we vooral tot uitgewerkte planvorming komen (uitwerking businesscases). Dit is al gedaan voor een nieuwe locatie Nieuw-Lekkerland. Door

in deze regio een nieuw afvalbrengstation ‘nieuw stijl’ te realiseren, worden drie doelen tegelijk gerealiseerd: meer (product)hergebruik, ook voor inwoners Nieuw-Lekkerland een afvalbrengstation in de buurt, en extra werkgelegenheid.

Overige maatregelen

Naast de voorgestelde aanpassingen aan het inzamelsysteem wordt er in deze nota ook een aantal voorstellen gedaan aan de preventieve kant. Bijvoorbeeld om (met andere gemeenten en inzamelbedrijven) meer invloed uit te oefenen op het nationale afval- en grondstoffenbeleid (beïnvloeden verpakkende industrie). Ook wordt voorgesteld de milieueducatie op de basis- en middelbare scholen nieuw leven in te blazen, verpakkingsvrij winkelen te stimuleren, en de ja-ja sticker voor ongeadresseerd drukwerk in te voeren.

Financiën

De volledige uitvoering van dit plan vergt een investering van € 6.493.600,-. De kapitaallasten (jaarlijkse rente en afschrijving) daarvan zijn meegenomen in de structurele meerkosten: de extra jaarlijkse kosten die het gevolg zijn van de maatregelen in dit plan. Inclusief stap 3 – invoering van het variabele tarief – kan het plan kostenneutraal worden uitgevoerd. Indien alleen de stappen 1 + 2 worden ingevoerd, bedragen de netto structurele meerkosten € 19,8 per huishouden.

In deze strategienota leggen we de ambities en kaders voor van het nieuwe afval- en grondstoffenbeleid voor de gemeenten Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Molenlanden en Vijfheerenlanden. Landelijk streeft de overheid naar een 100% circulaire economie in 2050. Dit is vastgelegd in het programma ‘Nederland Circulair 2050’. Concreet betekent dit dat er in 2050 geen (rest)afval meer mag worden verbrand en dat al het afval dat desondanks toch ontstaat, als grondstof wordt teruggewonnen ten behoeve van hergebruik en recycling. Door dit hoogwaardig te doen wordt het verbruik van schaarse primaire grondstoffen voorkomen. Een circulaire economie vergt niet alleen een andere wijze van afval inzamelen; ook de levenswijze van inwoners, het produceren en consumeren van producten zal moeten veranderen.

Stappenplan

In deze nota beschrijven we niet alleen de ambities en kaders voor het toekomstige afval- en grondstoffenbeleid; we hebben daar ook een stappenplan aan toegevoegd. Deze geeft op hoofdlijnen aan met welke maatregelen de ambities en kaders kunnen worden waargemaakt.

Project VANG

De laatste keer dat de Waardlanden-gemeenten hun afvalbeleid hebben geactualiseerd was in het kader van het VANG-project in 2014. Met de invoering van ‘omgekeerd inzamelen’ is weliswaar een toename van de hoeveelheid grondstoffen en een afname van de hoeveelheid restafval gerealiseerd, maar met gemiddeld 232 kilogram restafval per inwoner per jaar bleef de landelijke doelstelling van maximaal 100 kg in 2020 ver uit zicht. Nieuw beleid is dus noodzaak, met een duidelijke focus op het stimuleren van preventie en hoogwaardig hergebruik.

Totstandkomingsproces

In de aanloop naar deze strategienota is een analyserapport opgesteld waarin het huidige afval- en grondstoffenbeheer van de vier gemeenten is geanalyseerd en ook de landelijke ontwikkelingen en trends in beeld zijn gebracht.

Dit heeft een tiental aandachtspunten opgeleverd, die door de vier gemeenteraden zijn besproken.

Over het algemeen was er breed draagvlak voor de aandachtspunten. Het belang van de circulaire economie en duurzaam afvalbeheer werd door de raden onderschreven. Daarnaast werd er een scala aan maatregelen benoemd die oplossing kunnen bieden voor de 10 aandachtspunten. Veel van de genoemde maatregelen zijn terug te vinden in de onderliggende nota en bijlagen.

Maatregel-catalogus en scenario-onderzoek

Om een weloverwogen besluit te kunnen nemen zijn enkele bijlagen opgesteld. In de Maatregel-catalogus zijn veel van de door bewoners en raadsleden genoemde maatregelen geanalyseerd op hun mogelijke bijdrage in het circulair maken van het afvalbeheer en het ‘oplossen’ van de aandachtspunten. In het scenario-onderzoek is een aantal maatregelpakketten doorgerekend op milieu-, kosten- en service-consequenties. De resultaten daarvan zijn verwerkt in het stappenplan.

Andere kijk op de afvalbrengstations

Bij een circulaire economie is er geen afval meer, en dus zijn er ook geen afvalbrengstations. Er is behoefte aan voorzieningen, die gericht zijn op kringloop, reparatie en upcycling en minder op laagwaardige recycling. In het visiedocument ‘Een andere kijk op de afvalbrengstations’ laten we zien dat we samen met de partners, die hier al actief op zijn in de regio, veel toegevoegde waarde kunnen creëren. Niet alleen op milieuvlak, maar ook op sociaal vlak, communicatie en educatie. Door de circulaire economie zichtbaar te maken aan onze inwoners wordt ander koop- en consumptiegedrag gestimuleerd. Nader onderzoek zal nodig zijn om over de realisatie van deze nieuwe circulaire (afval)brengstations te besluiten. Met deze nota stelt u alleen de visie vast.

Reikwijdte van deze nota

Deze strategienota heeft alleen betrekking op de inzameling en verwerking van huishoudelijk afval. Voor bedrijfsafval hebben de gemeenten geen wettelijke zorgplicht. Voor zover het bedrijfsafval qua aard en samenstelling vergelijkbaar is met huishoudelijk afval, wordt het in onderliggende nota betrokken. Zwerfafval en straatreiniging vallen buiten de scope van deze nota.

Opbouw

De strategienota bestaat uit 5 hoofdstukken. In hoofdstuk 1 worden de ambities en kaders voor 2021 – 2025 beschreven. Hoofdstuk 2 bevat een stappenplan waarmee deze ambities en kaders kunnen worden gerealiseerd. In hoofdstuk 3 wordt de visie beschreven op de toekomstige afvalbrengstations. Hoofdstuk 4 gaat in op het stimuleren van milieueducatie. Hoofdstuk 5 is de communicatieparagraaf. In de bijlage is het uitvoeringsplan opgenomen.

In dit hoofdstuk worden de ambities en kaders voor het afval- en grondstoffenbeleid beschreven aan de hand van de ‘circulaire driehoek’. Deze driehoek geeft aan op welke aspecten het afval- en grondstoffenbeleid kan worden beïnvloed door gemeenten: duurzaamheid (circulariteit), dienstverlening en kosten. De ambities en kaders beslaan een beleidsperiode van 5 jaar: 2021 – 2025.

Algemene visie Waardlanden-gemeenten

Op basis van de inbreng van bewoners (bewonersonderzoeken) en raadsleden (tijdens de discussiebijeenkomsten in oktober) zetten we de komende beleidsperiode sterk in op duurzaamheid (stimuleren van de circulaire economie) en beheersbare kosten. De rijksoverheid heeft een verbrandingsbelasting ingevoerd voor het verbranden van restafval. Deze belasting wordt waarschijnlijk de komende jaren verder verhoogd. Zo hoopt het Rijk een extra stimulans aan de circulaire economie te geven. Het circulair maken van afvalbeheer en het betaalbaar houden van de afvalinzameling gaan hierdoor goed samen. Door afval goed te scheiden blijft er minder restafval over en houden we de (verbrandings)kosten in de hand.

Duurzaamheid

Samen voor Circulair!

Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Molenlanden en Vijfheerenlanden ambiëren een samenleving waarin verspilling van grondstoffen wordt voorkomen. Dat begint met het stimuleren van afvalpreventie: het voorkomen dat afval ontstaat. De restproducten die vrijkomen worden zoveel mogelijk apart ingezameld voor hergebruik en recycling zodat er bijna geen restafval meer hoeft te worden verbrand. Dit betekent niet alleen een omslag bij de afvalinzameling voor Waardlanden, ook de leefwijze van inwoners en de manier van produceren en consumeren moet veranderen. Dat krijgen we als gemeenten niet alleen voor elkaar. Daarvoor zoeken we nadrukkelijk de samenwerking met inwoners (onze grondstoffenleveranciers), ketenpartners (waaronder HVC) en intermediairs (waaronder winkels, supermarkten en educatieve organisaties). Zo dragen we samen bij aan een circulaire economie, die zichtbaar en voelbaar is in de regio, en in overeenstemming is met het Rijksbeleid.

Doelstelling: 100% circulair in 2050, maximaal 100 kg restafval in 2025

Een goede indicator voor de mate van circulariteit is de hoeveelheid restafval die uiteindelijk wordt afgevoerd naar de verbrandingsoven, uitgedrukt in kilogrammen per inwoner per jaar. Hoe lager deze hoeveelheid, hoe meer grondstoffen uit het restafval zijn gehouden ten behoeve van een hergebruik en recycling. Landelijk is een aantal kwantitatieve doelen vastgesteld: maximaal 100 kg restafval per inwoner per jaar in 2020; maximaal 30 kg in 2025 en volledig (rest)afvalvrij in 2050. De Waardlanden-gemeenten zitten nu op gemiddeld 230 kg per inwoner per jaar (peiljaar 2018). Gezien de weg die nog te gaan is, stellen we voor de Waardlanden-gemeenten voor om het eerste realistische (tussen)doel vast te stellen op maximaal 100 kg restafval in het jaar 2025.

Trendbreuk is noodzakelijk

Ervaringen bij andere vergelijkbare gemeenten die hun afval- en grondstoffenbeleid hebben aangepast leert dat de 100 kg doelstelling haalbaar is. Wel zal een trendbreuk gerealiseerd moeten worden, die alleen met vergaande maatregelen (waaronder de invoering van een variabel tarief) kan worden bereikt. Uit de sorteeranalyses die onlangs door Waardlanden zijn uitgevoerd blijkt dat 70% van het fijn restafval uit grondstoffen bestaat, waaronder gft (met name groente- en fruitafval), papier, pmd, glas, textiel. Door de focus te leggen op deze grondstoffen, kan de hoeveelheid te

verbranden restafval aanmerkelijk worden verminderd. In het stappenplan (hoofdstuk 3) laten we zien hoe dit gefaseerd kan worden bereikt. De invoering van een variabel tarief (diftar) maakt onderdeel uit van dit stappenplan. Het scenario-onderzoek en ervaringen elders in het land laten zien dat zonder variabel tarief geen trendbreuk wordt gerealiseerd.

Tegengaan van afvaltoerisme

Ook het tegengaan van het (rest)afvalaanbod van buurgemeenten en bedrijven zal moeten bijdragen aan het realiseren van de 100kg doelstelling. Uit de analyse komt naar voren dat veel van de omliggende gemeenten een vorm van tariefdifferentiatie (diftar) hebben ingevoerd waardoor het financieel aantrekkelijk is om afval in het Waardlanden-gebied aan te bieden waar de afvalvoorzieningen open toegankelijk zijn. Dit geldt in zekere zin ook voor bedrijven, die hun afval eigenlijk via een private afvalinzamelaar moeten afvoeren, maar dit vaak niet doen. Het afsluiten van de voorzieningen (pasjessysteem) draagt bij aan 10 tot 20% restafvalreductie. Bedrijven die daarvoor betalen kunnen dan alsnog (geregistreerd) toegang krijgen tot de voorzieningen (te regelen via Waardlanden BV).

Kwaliteit grondstoffen

Het reduceren van de hoeveelheid verbrandbaar restafval mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van de ingezamelde grondstoffen. Deze staat nu ook al onder druk, met name voor pmd. Alleen als de gescheiden inzameling zuivere grondstofstromen oplevert, kunnen deze weer hoogwaardig worden ingezet bij de productie van nieuwe goederen. Om vervuiling van de grondstoffen tegen te gaan en de kwaliteit te waarborgen zal flankerend beleid moeten worden ingezet. Dat betekent dat er duidelijk wordt gecommuniceerd wat er wel en niet in de grondstoffenbak thuishoort en dat er intensieve kwaliteitscontroles worden uitgevoerd door afvalcoaches en handhavers in wijken waar dat nodig is. Gestreefd wordt naar een vervuilingspercentage van minder dan 15%. Dit is gelijk aan de norm die door het Afvalfonds wordt gesteld aan het ingezamelde pmd.

Meer aandacht voor preventie en hergebruik

Voor het duurzaam en circulair maken van het afvalbeheer is bevorderen van afvalscheiding een belangrijk wapen, echter nog beter is het om het ontstaan van afvalstoffen te voorkomen.

Voorgesteld wordt om in de komende jaren flink in te zetten op afvalpreventie. Bijvoorbeeld door huishoudens bewuster te maken van het verpakkingsafval dat zij produceren en tips te geven hoe ze dat kunnen verminderen. Maar ook bijvoorbeeld door voedselverspilling aan de orde te stellen en producthergebruik van afgedankt huisraad te stimuleren.

Innovatie

Het bereiken van een volledige circulaire economie is met de huidige stand van de technologie nog niet mogelijk. Producenten en verwerkers besteden veel aandacht aan het ontwikkelen van nieuwe methoden om meer circulair te kunnen produceren en te verwerken. Hierbij sluiten wij aan, zodra dit past bij onze ambities. Eén van de stromen waarnaar veel onderzoek wordt gedaan is luiers. In de gemeenteraden is hiervoor aandacht gevraagd. Zodra wij mogelijkheden zien om nieuwe technologie toe te passen, zullen wij hiermee aan de slag gaan.

Circulair Netwerk

In het streven om uiteindelijk 100% circulair te worden is het van belang om ook naar de grof huishoudelijk afvalstroom te kijken. De afvalbrengstations vervullen hierin een belangrijke rol. De huidige afvalbrengstations hebben op dit moment vooral een brengdepotfunctie en zijn sterk gericht op recycling. Dat het beter en anders kan, bewijzen talloze initiatieven in het land op het gebied van circulaire ambachtscentra. Deze initiatieven combineren de brengfunctie met kringloop, reparatie, duurzaam ondernemen, participatie en/of educatie, zodat hoogwaardig product- en materiaalhergebruik plaatsvindt. Gestreefd wordt om de afvalbrengstations in het Waardlanden- gebied te transformeren tot een Circulair Netwerk. Daarbij is het niet noodzakelijk om alle functies van een circulair ambachtscentrum op één locatie in te vullen. Voordeliger en efficiënter is het om de functies te spreiden, gebruikmakend van voorzieningen/ bedrijven die al actief zijn op het gebied van kringloop, afvalbeheer, educatie en werkgelegenheid. De visie omtrent de transformatie van de afvalbrengstations naar een Circulair Netwerk is neergelegd in het visie-document ‘Een andere kijk op afvalbrengstations’. Onderdeel van deze visie is de realisatie van een kringloop/brengcentrum in Nieuw-Lekkerland, waarvoor een businesscase wordt opgesteld.

Dienstverlening

Hoge service voor inzameling grondstoffen, lage service voor inzameling restafval

Vanaf 2014 is in het Waardlanden-gebied ‘omgekeerd inzamelen’ ingevoerd. Volgens deze inzamelwijze is de dienstverlening verlegd Van Afval Naar Grondstof (VANG): meer service voor de inzameling van grondstoffen en minder service voor de inzameling van restafval, om het scheiden van grondstoffen te stimuleren. Ofschoon deze benadering minder heeft opgeleverd dan vooraf werd aangenomen (-14% restafval), blijven we deze inzamelwijze ook de komende jaren uitvoeren. Dat wil zeggen dat de grondstoffen bij voorkeur hoogfrequent aan-huis worden ingezameld, en dat restafval bij voorkeur laagfrequent wordt ingezameld aan huis (buitengebied) of moet worden gebracht naar een ondergrondse container in de straat (woonkernen). Het inzamelsysteem van de voormalige gemeente Vianen – waar nog geen omgekeerd inzamelen is ingevoerd – zal daartoe worden aangepast.

Nascheiding: het ultieme gemak voor inwoners

‘Waarom inwoners opzadelen met het vooraf scheiden van grondstoffen (bronscheiding) terwijl het evengoed achteraf door een scheidingsinstallatie kan worden nagescheiden ’ is een vaak gehoorde opmerking. Het is echter een misvatting dat er al een scheidingsinstallatie zou bestaan die alle soorten grondstoffen uit het restafval kan halen. Technisch is dat nog niet mogelijk. Daarmee biedt nascheiding ook niet de allesomvattende oplossing voor het 100% circulair maken van de economie. De enige grondstofstroom die wel voor nascheiding in aanmerking komt is pmd. Ofschoon het nascheiden van pmd steeds betere kwaliteit grondstoffen oplevert, benadert het nog niet de kwaliteit van het brongescheiden pmd. Uit het uitgevoerde scenario-onderzoek blijkt bovendien dat nascheiding van pmd tot hogere kosten leidt dan bronscheiding, zelfs als daar de kosten van flankerend beleid (extra voorlichting en kwaliteitscontroles bij bronscheiding) in worden meegenomen. Om bovengenoemde redenen blijven we het pmd zoveel mogelijk brongescheiden inzamelen, geflankeerd door intensieve communicatie en controles. Alleen in de wijken waar de kwaliteit (na flankerend beleid) niet kan worden gewaarborgd (vooral bij hoogbouw) wordt nascheiding toegepast.

De techniek rondom het nascheiden van pmd is nog volop in ontwikkeling. Dat betekent dat onze afweging en voorkeur voor bronscheiding niet onherroepelijk is. Indien de ontwikkelingen daar aanleiding toe geven (bijvoorbeeld doordat de kwaliteit van de brongescheiden pmd toch achterblijft, of de kosten van nascheiding omlaag gaan), zal een heroverweging plaatsvinden.

Terugdringen aantal bijplaatsingen

Het aanbieden en inzamelen van afval en grondstoffen mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van de openbare ruimte. Dat doet het nu wel, met name bij de ondergrondse containers waar in toenemende mate door inwoners huisraad wordt bijgeplaatst. Tot grote ergernis van de buurtgenoten, zo blijkt uit het recent gehouden bewonersonderzoek. Veel inwoners verwachten een adequate aanpak van gemeenten en Waardlanden in het nieuwe afval- en grondstoffenplan. De Waardlanden-gemeenten staan niet alleen in de problematiek rond bijplaatsingen. Vooral stedelijke gemeenten met veel gestapelde bouw hebben er last van. Een standaardoplossing is er niet voor. In 2017 is door adviesbureau NoviMores in opdracht van Rijkswaterstaat een handreiking voor het voorkomen van bijplaatsingen opgesteld. Hierin wordt gesteld dat het bijplaatsen voornamelijk een gedragsprobleem is dat met gedragsinterventies moet worden opgelost. Dit plan voorziet in maatwerk met meer handhavingscapaciteit en meer communicatie(budget en capaciteit) om dit probleem te verminderen.

Eenvoudig en verantwoord van je grof huisraad af

Het grofvuilbeleid zal dusdanig laagdrempelig moeten zijn dat van iedereen redelijkerwijs mag worden verwacht dat het zijn grof huisraad volgens de regels afdankt en het niet naast een verzamelcontainer plaatst. Dat is nu voor sommige bewonersgroepen niet het geval. Denk bijvoorbeeld aan een flatbewoner zonder auto, die een nieuw bankstel heeft gekocht en voor zijn oude bank twee maanden moet wachten voordat die door Waardlanden wordt opgehaald. Sneller ophalen na telefonische melding lijkt hier de voordehand liggende oplossing. Om de kosten van deze (relatief dure) maatregel te dekken wordt een ophaaltarief ingevoerd. Daarmee wordt ook voorkomen dat de inwoners die nu met hun huisraad naar het afvalbrengstation gaan (de voorkeursroute: hier vindt maximale afvalscheiding plaats tegen lage innamekosten) in het vervolg hun spullen laten ophalen. Inwoners van Nieuw-Lekkerland moeten nu het verst reizen voor een afvalbrengstation. Daarom maken we daar een brengvoorziening voor grof huisraad.

Tegengaan van misbruik door bedrijven

Het huidige beleid is er op gericht dat bedrijven geen gebruik mogen maken van de huishoudelijke afvalvoorzieningen van Waardlanden. Maar soms zijn inwoners tevens bedrijven en is het bedrijfsafval dat zij produceren bijna niet van huishoudelijk afval te onderscheiden. Dit maakt het erg lastig om bedrijfsafval te weren, zonder daar ook soms huishoudens mee te benadelen. Op dit moment worden bedrijven op de afvalbrengstations uitgesloten op basis van gebruik van een bedrijfsauto waarmee de spullen worden aangeleverd. Dit is nadelig voor inwoners die een bedrijfsbusje gebruiken om huishoudelijk afval naar het afvalbrengstation te brengen. Zij ondervinden nu onbedoeld hinder van de maatregel. Een alternatief voor deze acceptatieregel is de invoering van kostendekkende aanbiedtarieven voor 4 specifieke afvalstromen die vaak bij bedrijven vrijkomen, te weten verbouwingsafval (puin), sloophout, dakbedekking, en grof tuinafval (hoveniers). Wanneer bedrijven dan toch oneigenlijk gebruik maken van de afvalbrengstations, worden de kosten in ieder geval niet afgewenteld op de inwoners. Deze tarieven gelden dan ook voor huishoudens.

Voor de overige grof afvalstromen zoals huisraad, matrassen, tapijt, etc. worden geen tarieven ingevoerd.

Tevredenheid inwoners

Uiteindelijk gaat het er om dat de inwoners van Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Molenlanden en Vijfheerenlanden tevreden zijn over de wijze waarop afval- en grondstoffen worden ingezameld en verwerkt. Veranderingen aan het inzamelsysteem leiden bijna altijd tot weerstand bij delen van de bevolking, zeker als het om wezenlijke veranderingen gaat zoals het afsluiten van voorzieningen en het invoeren van een variabele tarieven. De ervaring leert dat de tevredenheid na een zekere gewenningsperiode weer toeneemt, zeker als er goed flankerend beleid op wordt gevoerd.

Kosten

Ongewijzigd beleid leidt tot kostenverhoging

De afvalbeheerkosten zijn de afgelopen jaren – met name als gevolg van de stijgende verwerkingstarieven - fors toegenomen. De belangrijkste oorzaak is de door het Rijk ingevoerde verbrandingsbelasting op restafval. Het is niet uit te sluiten deze verbrandingsbelasting verder zal stijgen. Ook het Rijksbeleid is er op gericht om preventie en hergebruik financieel te stimuleren, door het verbranden van restafval duurder te maken. Ongewijzigd beleid zal er dan ook toe leiden dat de afvalbeheerkosten van de Waardlanden-gemeenten sterker dan in de omliggende gemeenten zullen stijgen, immers de hoeveelheid te verbranden restafval is hier hoog.

Duurzaamheid en kostenbeheersing gaan hand in hand

Door te investeren in het reduceren van restafval worden de afvalbeheerkosten beheersbaar gehouden. De duurzaamheidsambitie kan dus hand in hand gaan met kostenbeheersing, mits de maatregelen die genomen worden ook daadwerkelijk leiden tot een substantiële transitie van restafval naar grondstoffen en minder misbruik van de voorzieningen door de inwoners van de buurgemeenten. Uit het scenario-onderzoek blijkt dat een variabel tarief het meest bijdraagt aan restafvalreductie en daarmee het beheersbaar houden van de kosten. Daarbij is rekening gehouden met de kosten van flankerend beleid (communicatie, handhaving, verwijderen van dumpafval).

Eerlijke kostentoerekening

We willen onze inwoners niet meer laten opdraaien voor de inzamel- en verwerkingskosten van afval afkomstig van inwoners van buurgemeenten en bedrijven. Immers ‘de vervuiler betaalt’. Een eerlijke kostentoerekening is alleen te waarborgen door de voorzieningen (verzamelcontainers voor restafval, afvalbrengstations) niet meer voor iedereen vrij toegankelijk te houden. Toegangscontrole met pasjessysteem blijkt een probaat middel. Maar ook hier lijkt een variabel tarief het meest effectief, immers pasjes kunnen worden uitgeleend.

Variabel tarief

Op Hardinxveld-Giessendam na, hebben de Waardlanden-gemeenten op dit moment hun afvalstoffenheffing gebaseerd op huishoudingsgrootte waarbij een eenpersoonshuishouden minder betaalt dan een meerpersoonshuishouden. Door het tarief variabel te maken en te relateren aan de hoeveelheid restafval die een huishouden daadwerkelijk aanbiedt, wordt er een financiële prikkel gegeven aan duurzaam afvalbeheer. Hoe beter je als inwoner je afval scheidt, hoe minder restafval je overhoudt en hoe minder afvalstoffenheffing je betaalt.

Evenals dat dit ook voor gas, water en elektriciteit gebeurt, wordt de heffing opgesplitst naar een vastrecht en een variabel tarief, waarbij de hoogte van het vastrecht ongeveer 85% van de totale heffing uitmaakt2 . Er zijn verschillende manieren waarop een variabel tarief kan worden doorgevoerd. De meeste gemeenten in Nederland die een variabel tarief hebben ingevoerd, hebben dat gedaan op basis van volume en frequentie3 . Per keer dat een restafvalzak in de ondergrondse restafvalcontainer wordt gegooid (woonkernen) of de restafvalbak voor lediging aan de straat wordt gezet (buitengebied), wordt het variabel tarief in rekening gebracht. De hoogte van het tarief is naar rato het volume wat in de voorziening kan worden aangeboden (zie rekenvoorbeeld in tekstkader).

We stellen voor om het variabel tarief pas in te voeren nadat de basis op orde is, en alle andere (afvalscheiding) maatregelen zijn ingevoerd.

Regie

Ketenregie

Een circulaire samenleving vergt niet alleen een omslag bij de afval- en grondstoffeninzameling. Ook in de rest van de keten (productie, consumptie, afvalverwerking) zal iets wezenlijks moeten veranderen om de verspilling van grondstoffen tegen te gaan. De gemeenten en Waardlanden hebben hierop maar beperkt invloed. Maar dit betekent niet dat deze invloed nihil is. Via bijvoorbeeld het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat kan input worden geleverd op de

visiedocumenten Landelijk Afvalbeheerplan 3 (LAP3) en de transitieagenda’s. Maar ook via de VNG en NVRD (Nederlandse Vereniging van Reinigingsdiensten) kan invloed worden uitgeoefend op bijvoorbeeld de verpakkende industrie om uitsluitend goed recyclebare verpakkingen op de markt te brengen. De gemeenten en Waardlanden zullen de komende beleidsperiode een pro-actieve rol vervullen in de ketenregie.

Lokale partners

Ook in de regio zitten voldoende partijen en organisaties met vergelijkbare circulaire ambities, waaronder kringloopbedrijven, circulaire ondernemers, repaircafé’s, etc. Met veel van deze partijen is in de afgelopen maanden al contact geweest in het kader van de visie-ontwikkeling van het Circulair Netwerk. Daarbij zijn ook maatschappelijke organisaties interessant, zoals Avres, Philadelphia en ASVZ. Zij zien kansen om met kringloop en repair-activiteiten zinvolle dagbesteding te kunnen bieden aan hun cliënten. Op deze wijze wordt niet alleen een milieudoel gediend, maar ook een sociaal doel.

Duurzame ondernemers

Duurzame ondernemers in onze regio kunnen zich aansluiten bij Blauwzaam. Ook Waardlanden is hierbij aangesloten. Als inzamelaar zoekt Waardlanden steeds naar mogelijkheden om inwoners te faciliteren in meer circulair leven. Daarnaast zijn nieuwe afzetmarkten en initiatieven voor hergebruik een mooie aanvulling op de verwerking van bijvoorbeeld HVC. We hopen de komende jaren steeds meer samenwerking tussen Waardlanden en lokale initiatieven/ondernemers te kunnen realiseren in het Circulaire Netwerk.

Supermarkten en detailhandel

Ruim 20% van al het huishoudelijk afval bestaat uit verpakkingen. Vanuit de preventie-ambitie willen we graag het verpakkingsvrij boodschappen doen een forse stimulans geven in de regio. Enerzijds door supermarkten en detailhandel te enthousiasmeren voor het verpakkingsvrij aanbieden van hun producten, anderzijds door de inwoners er op te attenderen waar ze verpakkingsvrij boodschappen kunnen doen.

Producenten

Veel inwoners willen graag minder afval produceren, maar worden hierin gehinderd doordat veel producten alleen te verkrijgen zijn met veel verpakkingsmateriaal of alleen in niet-duurzaam geproduceerde verpakkingen. Onze gemeenten en Waardlanden hebben hier geen zeggenschap over. Alleen de Europese Unie en de rijksoverheid kunnen producten via regelgeving dwingen tot anders produceren. Maar wij kunnen wel lobbyen. En dat doen we ook. Zo zijn de gemeenten en Waardlanden aangesloten bij de statiegeldalliantie. Via het kenbaar maken van standpunten en zo de publieke opinie te beïnvloeden kunnen producten worden gestimuleerd tot duurzamer produceren en verpakken. Dit willen we vaker doen.

In dit hoofdstuk geven we aan in welke stappen we de in hoofdstuk 2 beschreven ambities en kaders denken te realiseren. Hieronder is dat gedaan op hoofdlijnen. In het uitvoeringsplan (bijlage 1) is het stappenplan verder uitgewerkt op maatregelniveau.

Stap 1: service vergroten grondstoffeninzameling/ basis op orde brengen (2021)

In stap 1 gaan we flink aan de gang met het stimuleren van afvalpreventie en afvalscheiding. We zorgen ervoor dat de voorzieningen voor grondstoffen verder worden verbeterd, zodat van iedereen kan worden verwacht dat ze hun afval op juiste wijze gaan scheiden. In het kader van het VANG- project (beleidswijziging 2014) is dit al voor een groot deel gebeurd voor de toenmalige Waardlanden-gemeenten Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam, Giessenlanden, Molenwaard, Zederik en Leerdam. Voor Vianen zal een inhaalslag gemaakt moeten worden. Naast de harmonisatie van het inzamelsysteem zal er in het gehele Waardlandengebied flink geïnvesteerd worden in het verder optimaliseren van de grondstoffenvoorzieningen, meer communicatie, en gerichte controle en handhaving. Dat laatste zal nodig zijn om weer grip te krijgen op de kwaliteit van de ingezamelde grondstoffen.

Stap 2: service reguleren restafvalinzameling (2021-2022)

Nadat de scheidingsvoorzieningen op orde zijn gebracht (stap 1) kunnen de restafvalvoorzieningen worden aangepakt. De service op restafval wordt verder gereguleerd, zodat deze alleen beschikbaar wordt voor de inwoners van de Waardlanden-gemeenten. Collectieve inzamelvoorzieningen (afvalbrengstations, ondergrondse restafvalcontainers) worden daartoe voorzien van elektronische toegangscontrole; individuele inzamelvoorzieningen (minicontainers voor restafval) worden voorzien van chips. De ingebouwde elektronica maakt het mogelijk om iedere containeraanbieding te relateren aan een huishouden (toegangsregistratie), zodat misbruik van de voorzieningen kan worden tegengegaan.

Stap 3: afval scheiden belonen (2023) )

In stap 3 wordt een variabel tarief ingevoerd. Deze zorgt er voor dat mensen die hun afval goed scheiden, minder restafval overhouden en daardoor minder afvalstoffenheffing betalen dan de mensen die afval slecht scheiden. Om ontwijkgedrag te voorkomen is het noodzakelijk dat de voorzieningen voor grondstoffen op orde zijn (stap 1) en de restafvalcontainers voorzien zijn van toegangsregistratie en -controle (stap 2). Daarnaast vereist een variabel tarief ook een aanpassing van het acceptatiebeleid voor grof afval, om te voorkomen dat het gewone huisvuil gratis als grof afval wordt aangeboden. Omdat voor de invoering van een variabel tarief de containerregistratie en - controle (stap 2) de meeste voorbereidingen vereist, kan deze laatste stap 3 vrij gemakkelijk worden gezet. Het is slechts het ‘aanzetten’ van de meter.

In de bijlage is het stappenplan op maatregelniveau uitgewerkt.

Parallel aan het stappenplan werken we aan de ontwikkeling van afvalbrengstations nieuwe stijl. De komende beleidsperiode gaan we onderzoeken of we de afvalbrengstations deel kunnen laten uitmaken van een Circulair Netwerk, waarbij de huidige brengfunctie van de afvalbrengstations wordt gekoppeld aan kringloop, reparatie, duurzaam ondernemen, participatie en educatie. De visie daarover is vastgelegd in het document ‘Een andere kijk op de afvalbrengstations’.

Niet zelf ontwikkelen maar samen met partners

Voorgesteld wordt om een regionaal Circulair Netwerk te realiseren door partijen samen te brengen die nu al actief zijn op de eerdergenoemde disciplines. De werktitel die we aan geven is: Circulair Netwerk Alblasserwaard en Vijfheerenlanden.

Planvorming en haalbaarheidsonderzoek

Hoewel er al vele verkennende gesprekken hebben plaats gevonden liggen er nog geen uitgewerkte plannen om delen van het netwerk te realiseren. Op basis van de 10 aandachtspunten verdienen drie Netwerk-locaties prioriteit in deze beleidsperiode:

• •

  Nieuw-Lekkerland: Er ontbreekt een brenglocatie in de noordwesthoek van het Waardlanden- gebied.

• •

  Vianen: Het afvalbrengstation is niet berekend op de groei van het aantal inwoners. Dit probleem verergert bovendien.

• •

  Leerdam: vanwege het ruimtegebrek en niet-optimale inrichting.

• •

  Gorinchem: vanwege de kansen die hier liggen met het aangrenzende kringloopbedrijf.

Voor de planvorming en het bepalen van de economische haalbaarheid wordt een onderzoeksbudget aangehouden van € 160.000,-. Ook de realisatie van het nieuwe brengstation Groot-Ammers zal in de plannen betrokken worden. Per locatie zal een consortium van partijen worden gevormd die inhoud kunnen geven aan de gewenste functies. Gemeenten en Waardlanden maken daar in ieder geval deel van uit.

Een circulaire economie vergt niet alleen een omslag bij de afvalinzameling, ook de leefwijze van inwoners en de manier van consumeren moet veranderen. Gedragsverandering is daarbij het sleutelwoord.

Milieueducatie

Jong geleerd is oud gedaan. Daarom is het goed om vroeg te starten met milieueducatie. Sinds 2012 wordt afvaleducatie aan primair onderwijs in de regio aangeboden. Sinds 2015 is deze educatie verankerd in het programma ‘Afvalvrije scholen’, waar circa 80% van de regionale basisscholen in 2020 aan hebben deelgenomen. We willen dit graag een nieuwe impuls geven door de aanstelling van een vaste docent die de basis- en middelbare scholen bezoekt. Scholen geven het nu te weinig prioriteit, terwijl het een van de grotere vraagstukken van deze tijd is. Op school opgedane normen en waarden brengen kinderen mee naar huis, zodat ook ouders een graantje mee pikken. Jonge ouders zijn een belangrijke doelgroep voor onze educatieve activiteiten. Zij passen hun gedrag vaak aan op het wenselijke gedrag omdat zij hun kinderen het goede voorbeeld willen geven en ze zijn zich meer bewust van het belang van duurzaamheid vanwege hun nieuwe verantwoordelijkheid voor de toekomst van hun kinderen.

Educatie- /bezoekerscentrum

In het kader van de ontwikkeling van het Circulair Netwerk willen we graag de haalbaarheid van een educatie- bezoekerscentrum onderzoeken. Lesgeven over de circulaire economie is één, maar zien en ervaren is twee! Door een dergelijk centrum te vestigen bij één of meerdere locaties van het Circulair Netwerk kan aan kinderen (en ook aan bezoekers van de afvalbrengstations) zichtbaar worden gemaakt wat voor moois en goeds we met het afgedankte huisraad doen. Ook nu is er al redelijk veel vraag naar (school)excursies naar Waardlanden. Hiervoor zijn nu de faciliteiten niet beschikbaar.

Deze strategienota is in een open-planproces tot stand gekomen waarbij inwoners, ketenpartners en intermediairs intensief zo goed mogelijk zijn betrokken. Na consultatie van de verschillende doelgroepen hebben we de 10 aandachtspunten geformuleerd en hebben we een strategie en maatregelpakket opgesteld. De voorgenomen maatregelen zijn vervolgens weer op maatschappelijk draagvlak getoetst in een schriftelijk bewonersonderzoek.

Strategische boodschap

Minder afval, meer hergebruik, beheersbare kosten: dit zijn in het kort de redenen waarom we het beleid vernieuwen. De trendbreuk die nodig is om de beleidsdoelen te halen en de maatregelen die hiertoe worden genomen, vertalen we naar heldere communicatieboodschappen. We koppelen dit aan het perspectief en doel van een mooie, schone gemeente, waar het goed wonen, werken en recreëren is.

Uit de twee bewonersonderzoeken weten we dat inwoners het onder meer belangrijk vinden duidelijke instructies te krijgen voor het scheiden van afval. Goed scheiden is nog best lastig. Ook willen veel inwoners weten wat met de door hen gescheiden grondstoffen gebeurt, wat Waardlanden daarvoor doet en wat de resultaten zijn. Hierop gaan we meer inzetten, voortbouwend op de communicatiestructuur die in de afgelopen jaren verder is geprofessionaliseerd en ontwikkeld. Ook de redenen waarom voor bepaalde maatregelen is gekozen, moet worden uitgelegd. Er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden. Waarom is er voor die éne weg gekozen? We zullen deze ‘strategische boodschap’ gedurende het gehele implementatietraject consequent blijven uitleggen en herhalen, waarbij we zo interactief mogelijk met doelgroepen in gesprek blijven.

Maatschappelijke context en draagvlak

Het doorvoeren van een verandering – van het afvalinzamelsysteem – kan gepaard gaan met problemen die inwoners daarmee ervaren. Een dergelijke verandering heeft immers impact op de samenleving. Door duidelijke, transparante communicatie faciliteren we inwoners bij het kunnen

voldoen aan de maatregelen van het nieuwe beleid. We laten zien dat we oog hebben voor problemen die zij ervaren; we onderkennen en benoemen deze en lossen ze op.

Op basis van de consultaties die we hebben gehouden, constateren we dat er draagvlak is voor de strategie en maatregelen die we in dit plan voorstellen. Natuurlijk zijn er verschillen in het gevoel van urgentie voor duurzaamheidsmaatregelen en kostenreductie. Tegelijk zijn we ons ervan bewust dat we niet iedere inwoner en belanghebbende organisatie bereikt hebben. Ook zullen er doelgroepen zijn die (nog) niet goed meegaan in de verandering. Dit maakt dat we ook na besluitvorming van dit plan goed blijven uitleggen waarom we tot deze strategie en (hoofd)maatregelen gekomen zijn. De toon die we kiezen is positief. Een veranderproces succesvol doorvoeren heeft tijd nodig. We zetten actuele, hoogwaardige kennis en ervaring in die beschikbaar is rond communicatie van veranderprocessen.

Communicatieplan

De communicatiestrategie werken we uit in een communicatie plan van aanpak. Hierin werken we uit hoe we onze verschillende doelgroepen betrekken en benaderen, met welke communicatieboodschappen, via welke offline en online communicatiedistributiekanalen en - middelen. Het plan bevat ook een taak- en rolverdeling tussen gemeenten en Waardlanden, alsmede een tijdplanning en detailbegroting. In het plan volgen we de stappen van het voorgestelde proces van deze strategienota, we geven duidelijk aan wat we wanneer gaan doen.

We maken concreet en leggen uit wat we inwoners vragen waar het gaat om afval/grondstoffen te scheiden en aan te bieden, wat er verandert, hoe zij zo eenvoudig mogelijk afval kunnen scheiden,

e.d. Uitkomsten van de twee bewonersonderzoeken en opmerkingen van inwoners betrekken we hierbij, evenals contacten tussen inwoners en de afvalcoach van Waardlanden. Het communicatieplan wordt direct na besluitvorming van deze nota opgesteld.

Locatiekeuze (ondergrondse) containers

Daar waar maatregelen gevolgen hebben voor de bestemming en het gebruik van de openbare ruimte, worden direct omwonenden en andere belanghebbenden daarvan op de hoogte gesteld en krijgen ze de mogelijkheid daar hun zienswijze op te geven. Het gaat dan met name om de locatiekeuze voor (ondergrondse) containers (stap 1). Om willekeur te voorkomen worden containerlocaties op basis van vooraf vastgestelde locatiecriteria bepaald. Op de locatieaanwijzingen die daarop volgen (besluit B&W) kunnen eerst zienswijzen worden uitgebracht en indien nodig bezwaar worden aangetekend. Voor ondergrondse containers die in een bestaand containerparkje worden geplaatst, wordt geen nieuwe aanwijzingsprocedure doorlopen.