Beleidsregel van de gemeenteraad van de gemeente Vijfheerenlanden houdende regels omtrent riolering

Voor u ligt het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) van de gemeente Vijfheerenlanden voor de periode 2021-2025. Het GRP is opgesteld in samenwerking met het waterschap Rivierenland.

Riolering wordt door de meeste mensen als vanzelfsprekend ervaren. Toch is de aanleg van riolering in de 20e eeuw een van de belangrijkste ontwikkelingen geweest bij de verbetering van de volksgezondheid. Het aantal sterftes door ziektes als cholera en tyfus is door de aanleg van riolering drastisch verminderd. Het is daarom dat de riolering een aparte positie inneemt binnen het gemeentelijk takenveld en de gemeente een aparte heffing voor de riolering kan innen.

EVALUATIE

Het GRP start met een evaluatie van de activiteiten in de afgelopen planperiode. De afgelopen periode is op een aantal locaties riolering vervangen, maar is met name veel nieuwe riolering aangelegd bij nieuwbouw. De voormalige gemeenten Leerdam en Vianen hebben een actueel rioolmodel, en dit model ook gebruikt voor stresstesten ten aanzien van wateroverlast. Door het uitvoeren van een klimaatstresstest en het voeren van risicodialogen heeft de gemeente de eerste stappen gezet om te komen tot een klimaatrobuuste buitenruimte.

BELEID

Belangrijkste aandachtspunt voor de komende periode wordt klimaatverandering. Gevolg van de klimaatveranderingen is dat piekbuien vaker voorkomen. In de bestaande situatie mag bij hevige regen water op straat staan. Zo lang het water op straat tussen de trottoirbanden blijft is dit acceptabel, mits de straten begaanbaar blijven voor hulpdiensten. Wanneer water in woningen of winkels stroomt is sprake van overlast. Bij overlast volgt altijd nader onderzoek van de gemeente. Hierbij wordt niet alleen gezocht naar maatregelen in de riolering, maar ook in de bovengrondse openbare ruimte. Bij ontwerp van een nieuw stelsel wordt getoetst met een bui van 30 mm in een uur (herhalingstijd 5 jaar). De gemeente anticipeert hiermee op een toename van extreme buien in de toekomst. Bij ontwerp van een nieuw stelsel moet daarnaast een ruime berging aanwezig zijn in de openbare ruimte, zodat overlast in woningen en winkels wordt voorkomen.

HUIDIGE SITUATIE

De gemeente beheert 340 kilometer vrijverval riolering. De kwaliteit van het riool is redelijk tot goed, 91% van de strengen krijgt deze beoordeling. Vanaf een leeftijd van 60 jaar gaat de kwaliteit van het riool duidelijk achteruit. Er is ruim 200 kilometer mechanische riolering aanwezig. Het merendeel van deze mechanische riolering is aangelegd in de jaren 80 van de vorige eeuw. De gemeente beheert daarnaast nog 97 gemalen, 1.074 drukgemalen en 2 vacuüm-gemalen. Op 88 locaties wordt het grondwater gemeten.

STRATEGIE

De komende jaren ligt de focus op het vervangen van bestaande riolering. Jaarlijks moet ruim 4 kilometer riolering vervangen worden. Bij reconstructies wordt zo mogelijk afgekoppeld (hemelwater niet langer naar de gemengde riolering) en waar nodig drainage aangelegd. Hierdoor wordt de komende jaren al een grote inspanning geleverd om de gemeente klimaat robuuster te maken.

Ook de vervanging van oude drukgemalen vraagt de komende jaren veel aandacht. Tot slot wordt het rioolsysteem op een aantal kwetsbare locaties voor wateroverlast verbeterd.

Ten behoeve van klimaatadaptatie wordt In 2020 en 2021 de Regionale Adaptatiestrategie (RAS) opgesteld in samenwerking met de regio A5H. Vervolgens wordt in 2021 een uitvoeringsagenda opgesteld.

RIOOLHEFFING

Het beleid in dit GRP leidt slechts tot beperkte wijzigingen in de exploitatiebegroting. Wel stijgen de vervangingsinvesteringen. Omdat afgeschreven wordt op deze investeringen zijn de consequenties hiervan pas over een aantal jaren merkbaar. Door een lage rente op de kapitaallasten en lagere salariskosten zijn op dit moment de inkomsten hoger dan de uitgaven.

De rioolheffing kan in 2021 dalen tot € 216 per huishouden. De inkomsten en uitgaven zijn daardoor in 2021 in evenwicht. Door toenemende kapitaallasten moet de heffing vanaf 2026 weer stijgen. Jaarlijks wordt bepaald of de werkelijke uitgaven en inkomsten de verwachte uitgaven en inkomsten volgen.

Een adequate inzameling van afvalwater is van het grootste belang voor de volksgezondheid. Riolering neemt daarom een aparte positie in binnen het gemeentelijk takenveld. Gemeenten kunnen rioolheffing innen, hier staat tegenover dat ze een wettelijke plicht hebben om een Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) op te stellen.

HISTORISCHE CONTEXT, WETTELIJK KADER EN TOTSTANDKOMING

Dit hoofdstuk gaat in op de ontstaansgeschiedenis van de riolering, de verwachte toekomstige ontwikkelingen, de wettelijke achtergrond van het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) en de wijze waarop dit GRP tot stand is gekomen.

AANLEIDING

De gemeente Vijfheerenlanden is 1 januari 2019 ontstaan na de samenvoeging van de voormalige gemeenten Leerdam, Vianen en Zederik. Gemeenten hebben een wettelijke plicht om over een geldig GRP te beschikken. Dit GRP is de opvolger van de drie GRP’s van de voormalige gemeenten. Voorliggend GRP is vanaf 1 januari 2021 van kracht en geldt tot en met 2025.

HISTORIE RIOLERING

Riolering wordt door de meeste mensen als vanzelfsprekend ervaren. Toch is het rioolstelsel in de westerse wereld een relatief jonge uitvinding. De Romeinen kenden weliswaar riolering, maar daarna is het rioolstelsel tot eind 19e eeuw volledig uit beeld geweest. Afvalwater werd tot eind 19e eeuw geloosd waar dat uitkwam, in de sloot, op een mesthoop of gewoon op straat. In de 19e eeuw was er in de gehele westerse wereld sprake van een enorme bevolkingsgroei. Het lozen van afvalwater in sloten werd vanaf dat moment een serieus probleem. Niet alleen was de stank uit de sloten ondraaglijk, veel mensen overleden aan cholera of tyfus door besmetting van het drinkwater.

Ondanks het hoge sterftecijfer was het eind 19e eeuw nog zeker niet vanzelfsprekend dat de overheid een functie had bij de afvoer van het afvalwater. Veel mensen betwijfelden of de overheid zich mocht bemoeien met de gezondheid van burgers. Afvalwater had daarnaast een economische waarde. Het menselijk afval werd nog vaak verkocht als mest of ingezet in de industrie. Afstand doen van je afval was dan ook zeker niet vanzelfsprekend.

Pas begin 20ste eeuw werd een omslag in denken zichtbaar. Gemeenten begonnen rond deze tijd met het inzamelen en afvoeren van het afvalwater. In sommige gemeenten werd het afvalwater opgehaald in tonnen, in andere gemeenten werden rioolstelsels aangelegd die het afvalwater buiten de gemeentegrenzen bracht. De aanleg van rioolstelsels was echter tot ver in de 20e eeuw geen gemeengoed. In 1978 verdwenen bijvoorbeeld pas de laatste tonnen uit Goes.

Met de komst van het rioolstelsel was het afvalwater vaak wel uit de stad, maar buiten de stad veroorzaakte het afvalwater nog wel grote milieuproblemen. Het werd geloosd op vloeivelden of grotere wateren, waarvan de capaciteit vaak onvoldoende bleek. Met de komst van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren in 1970 moest voor de lozing op een oppervlaktewater vergunning worden aangevraagd. Afvalwater wordt sinds die tijd ingezameld en getransporteerd naar een rioolwaterzuivering om gezuiverd te worden, waarna het weer terugkomt in het oppervlaktewater.

Prinsengracht Ameide, met uitkomende afvoerpijpen duidelijk zichtbaar

HISTORIE RIOLERING VIJFHEERENLANDEN

In Ameide werd het rioolwater aan het begin van de vorige eeuw geloosd op de Prinsengracht, met ongetwijfeld de nodige stank als gevolg. In de jaren ’30 van de vorige eeuw werd besloten de gracht te dempen, zodat een andere oplossing gevonden moest worden voor de afvoer van het rioolwater. Besloten werd een bezinktank in het dorp te bouwen en het bezonken rioolwater af te voeren naar de polder door een in de te dempen gracht aan te leggen riool. Om de bezinktank zo onopvallend mogelijk in het dorp te plaatsen, werd deze onder de muziektent geplaatst.

Muziektent Ameide

Prinsengracht Ameide, met uitkomende afvoerpijpen duidelijk zichtbaar

De oudste riolering in Leerdam wordt geschat op een eerste aanleg rond het jaar 1900. Deze riolering werd aangelegd in het centrum van Leerdam en werd “schavet” genoemd. Voor de aanleg van riolering werd het afvalwater van Leerdam geloosd in de in het centrum gelegen grachten en watergangen. (o.a. Vlietskant). Met de aanleg van nieuwe riolering “Achter de Kerk” in 1992 kwam een gedeelte van dit schavet tevoorschijn. (zie foto) Het bestond uit een gemetseld riool in de vorm van een toogconstructie, met afmetingen van 600 bij 600 mm tot 1000 bij 1000 mm. Het schavet liep van de Fonteinstraat richting het Oranjeplein vervolgens naar De Looierij (nu Singel) met een uitlaat in de maalvliet.

“Met ingang van 1 oktober 1914 werd J.R. Mees op 31-jarige leeftijd tot burgemeester van Leerdam benoemd. Hij trof een gemeente aan die door conservatief beleid, een achterstand had ten opzichte van andere gemeenten. Onder leiding van burgemeester Mees, maakte Leerdam een sprong vooruit, er kwam nieuwe riolering, er werd een school gebouwd, bestrating en trottoirs werden vernieuwd of aangebracht en er kwam aansluiting op het elektrisch licht. (Uit ‘Extra Nieuws Leerdam’, 31 mei 2000, Leerdam volgens Harm Walt)”. Tussen de eerste en de tweede wereldoorlog is het centrum van Leerdam en een gedeelte van Leerdam west voorzien van riolering.

De oudste informatie over riolering in Vianen dateert uit 1916. Het betreft de aanleg van riolering in de oude binnenstad: Stadhuisstraat, Valkenstraat, Vuile Steeg, Koestraat, Varkensmarkt, Weesdijk, Schoolstraat, Verlengde Schoolstraat en Walsland. Via een officiële bekendmaking werden particulieren erop geattendeerd dat ‘zij die hunne percelen moeten aansluiten aan het nieuw te maken gemeenteriool zich kunnen aanmelden bij den gemeente architect’. In 1938 was de aanbesteding van de eerste rioolwaterzuivering in Vianen. Het betreft een zuiveringsinstallatie voor 6000 inwoners zodat groei van de bevolking mogelijk was. Mede door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog startte de uitvoering van het werk pas in 1957.

WETTELIJK KADER

Riolering neemt een aparte positie in binnen het gemeentelijk takenveld. Gemeenten innen een aparte heffing voor riolering. De inkomsten van deze heffing mogen alleen ingezet worden voor de rioleringszorg. Hier staat tegenover dat gemeenten sinds 1994 wettelijk (Wet milieubeheer) verplicht zijn een Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) op te stellen. In dit plan wordt de huidige toestand van het riool beschreven, aangegeven hoe het systeem wordt beheerd, een overzicht gegeven van geplande (verbeter)maatregelen en financiële consequenties in beeld gebracht. Sinds 2008 dient hierbij expliciet ingegaan te worden op 3 zorgplichten:

Afvalwater. Artikel 10.33 van de Wet milieubeheer beschrijft de afvalwater-zorgplicht. De gemeente draagt zorg voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater dat vrijkomt bij de binnen het grondgebied van de gemeente gelegen percelen, door middel van een openbaar vuilwaterriool naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie. De gemeente mag er ook voor kiezen om een andere voorziening te gebruiken die het afvalwater inzamelt en zuivert. Onder ‘stedelijk afvalwater’ wordt verstaan het huishoudelijk afvalwater en al het andere water dat daar eventueel mee gemengd wordt.

Hemelwater. Artikel 3.5 van de Waterwet regelt de hemelwater-zorgplicht. De gemeente draagt zorg voor een doelmatige inzameling van het afvloeiend hemelwater, voor zover van degene die zich daarvan ontdoet redelijkerwijs niet kan worden gevergd het afvloeiend hemelwater op of in de bodem of in het oppervlaktewater te brengen.

Grondwater. Artikel 3.6 van de Waterwet beschrijft de grondwater-zorgplicht. De gemeente draagt zorg voor het in het openbaar gemeentelijke gebied treffen van maatregelen om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand zo veel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en niet tot de zorg van het waterschap of de provincie behoort. De zorgplicht heeft het karakter van een inspanningsverplichting, de gemeente is niet verantwoordelijk voor handhaving van het grondwaterpeil. Het grondwaterpeil houdt direct verband met het niveau van het oppervlaktewater. Het niveau van het oppervlaktewater is vastgelegd in het peilbesluit van het waterschap.

OMGEVINGSWET

De Omgevingswet integreert 26 wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving (bijlage 1). Onderdeel van de Omgevingswet is het verdwijnen van de verplichting tot het opstellen van een Gemeentelijk Rioleringsplan vanaf 2022. De drie zorgplichten blijven wel ongewijzigd gehandhaafd. In de omgevingsvisie neemt de gemeente op hoe zij invulling geeft aan deze zorgplichten. In het Gemeentelijk Rioleringsprogramma kan dit vervolgens nader uitgewerkt worden. Het Gemeentelijk Rioleringsprogramma heeft veel overeen-komsten met het huidige Gemeentelijk Rioleringsplan. Het huidige hoofdstuk 3, beleid, met daarin de gewenste situatie en de doelen, wordt onderdeel van de omgevingsvisie. Ook wordt met het invoeren van de Omgevingswet de besluitvormingsprocedure anders (figuur 1).

Figuur 1: Besluitvorming Omgevingswet

BESTUURSAKKOORD WATER

In het door vertegenwoordigers van het Rijk, drinkwaterbedrijven, provincies, gemeenten en waterschappen ondertekende Bestuursakkoord Water (2011) zijn afspraken gemaakt om de doelmatigheid in de waterketen te verhogen. De doelen van het akkoord zijn beperking van kostenstijging, vermindering van de kwetsbaarheid en vergroting van de kwaliteit.

DELTABESLISSING RUIMTELIJKE ADAPTATIE

Belangrijkste aandachtspunt voor de komende periode is klimaatverandering en de wijze waarop beleid en uitvoering hierop worden aangepast. Extreme buien komen steeds vaker voor en kunnen zorgen voor grote economische schade, een gevoel van onveiligheid bij bewoners en imagoschade voor de verantwoordelijke partijen. Langdurige droogte zorgt voor het uitzakken van de grondwaterstand, dit kan bodemdaling en paalrot als gevolg hebben. Woningen gefundeerd op houten palen of niet gefundeerd, kunnen hierdoor verzakken. De gemeente gaat de komende jaren invulling geven aan de Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie. Deze is erop gericht om de ruimtelijke inrichting van de bebouwde omgeving aan te passen aan de gevolgen van het veranderende klimaat. In 2019 heeft de gemeente met een stresstest de kwetsbaarheden in beeld gebracht voor weersextremen. In 2021 is klimaatbestendig inrichten onderdeel van het beleid en handelen, in 2050 is de leefomgeving ook bij extremen

waterveilig en droogtebestendig. Met dit GRP wordt klimaatadaptatie in het beleid definitief opgenomen.

PROCEDURE

Conform artikel 4.23 van de wet Milieubeheer wordt het Gemeentelijk Rioleringsplan voorbereid door burgemeester en wethouders en vastgesteld door de gemeenteraad. Bij de voorbereiding van het plan moeten in elk geval het waterschap, de provincie en Rijkswaterstaat (indien sprake is van een lozing op rijkswater) betrokken worden. Om aan deze voorwaarden te voldoen wordt de volgende procedure gehanteerd:

• o

  Het concept ontwerp GRP is besproken met het waterschap Rivierenland.

• o

  Het ontwerp GRP is ter beoordeling aangeboden aan het college.

• o

  Het ontwerp GRP is ter toetsing aangeboden aan het waterschap Rivierenland, Provincie Utrecht en Rijkswaterstaat.

• o

  Het concept GRP wordt ter goedkeuring voorgelegd aan het college.

• o

  Het concept GRP, waarin de opmerkingen van het waterschap en Rijkswaterstaat zijn meegenomen, wordt ter vaststelling aan de gemeenteraad aangeboden.

• o

  Na vaststelling van het GRP door de gemeenteraad wordt het toegezonden aan het waterschap, Provincie Utrecht, Rijkswaterstaat en provincie.

• o

  De vaststelling van het GRP wordt bekendgemaakt op de website van de gemeente en de plaatselijke krant.

LEESWIJZER

In hoofdstuk 2 is de afgelopen periode geëvalueerd. Aansluitend zijn in hoofdstuk 3 de doelen en het beleid voor de komende 5 jaar vastgesteld. De huidige situatie is in hoofdstuk 4 geïnventariseerd. In hoofdstuk 5 is de strategie uiteengezet waarmee de gestelde doelen bereikt kunnen worden. De personele en financiële gevolgen van deze strategie en de kostendekking zijn in hoofdstuk 6 uitgewerkt.

Indien nodig is in het rapport aangegeven welke zorgplicht het betreft met de volgende symbolen:

Zorgplicht stedelijk afvalwater

Zorgplicht hemelwater

Zorgplicht grondwater

De afgelopen periode is op een aantal locaties riolering vervangen, maar is met name veel nieuwe riolering aangelegd bij nieuwbouw. De voormalige gemeenten Leerdam en Vianen hebben een actueel rioolmodel, en dit model ook gebruikt voor stresstesten ten aanzien van wateroverlast. Door het uitvoeren van een klimaatstresstest en het voeren van risicodialogen heeft de gemeente de eerste stappen gezet om te komen tot een klimaatrobuuste buitenruimte.

TERUGBLIK OP DE DOELEN EN OPGAVE UIT DE VORIGE GRP’S

Dit hoofdstuk beschrijft de doelen uit de vorige GRP’s en onderzoekt in hoeverre deze doelen gehaald zijn. Getoetst wordt of de voorgenomen maatregelen zijn gerealiseerd.

DOELEN

In alle vorige GRP’s waren de volgende doelen opgenomen:

Zorgen voor inzameling en transport van stedelijk afvalwater.

Zorgen voor inzameling en verwerking van hemelwater.

Zorgen dat (voor zover mogelijk) het grondwater de bestemming van een gebied niet structureel belemmert.

Om de doelen (met bijbehorende functionele eisen) te bewerkstelligen is in de vorige GRP’s een strategie opgesteld. In de onderstaande paragrafen worden de maatregelen uit de strategie geëvalueerd.

PROJECTEN

VERVANGING EN RELINING VAN RIOLERING

De afgelopen jaren is op een aantal locaties de riolering vervangen. In veel gevallen is hierbij drainage aangelegd en verhard oppervlak afgekoppeld van de riolering. Dit houdt in dat regenwater niet langer ingezameld wordt in de gemengde riolering, maar met een aparte leiding afgevoerd wordt naar het oppervlaktewater. Naast vervanging is het riool op een aantal locaties gerelined. Dit houdt in dat in het riool een kunststof kous is geplaatst. De rioolbuis wordt door het aanbrengen van de kunststof kous volledig vernieuwd. De kous verstevigt de wand van de rioolbuis en maakt deze weer waterdicht.

In de drie voorgaande GRP’s is verschillend omgegaan met de vervangingsinvesteringen. Bij Zederik en Vianen waren de projecten voor de komende jaren benoemd, bij Leerdam was alleen een budget opgenomen. Voor alle drie de voormalige gemeenten geldt dat niet alle verwachte investeringen zijn uitgevoerd.

Sinds 2016 zijn de volgende projecten uitgevoerd:

AMEIDE

• o

  J.W. van Puttenstraat e.o.: relining van de gemengde riolering (2020)

HAGESTEIN

• o

  Nijenstijnseweg: relining van de gemengde riolering (2020)

LEERDAM

• o

  Dr. C. Voogdplein: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2016)

• o

  Laeken van Burenstraat: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2016)

• o

  Tiendweg: aanleg hemelwaterriool (2017)

• o

  Voorwaartsveld: vervanging gemengd riool (2017)

• o

  Stationsweg: kleine vervanging hemelwaterriool (2017)

• o

  Patrimoniumstraat, Kastanjestraat, Broekgraaf: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2018)

• o

  Johan van Oldebarneveltstraat: vervangen gemengd riool en afkoppelen (2019)

• o

  Relining riolering in Leerdam Noord, 372 m (2016-2018)

LEXMOND

• o

  Bastiaan Bosstraat: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2020)

TIENHOVEN

• o

  Kweldam: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2018)

MEERKERK

• o

  Bakkershof: vervanging gemengd riool en afkoppelen (2018)

VIANEN

• o

  Vijfheerenlanden: vervanging gescheiden riool (2016)

• o

  Stuartweg, vergroten hemelwater riool en aanleggen nieuwe uitlaten (2019)

• o

  Stammershoefstraat, vervangen gemengd riool en aanleg hemelwater riool (2019)

• o

  Voorstraat: aanleg van een hemelwaterriool (2019)

• o

  Relining van de Dorpsweg in Zijderveld (2020)

De nieuw aangelegde riolering is weergegeven op pagina 17. Op de kaart is tevens de nieuw aangelegde riolering ten behoeve van nieuwbouw weergegeven. In totaal is sinds 2016 21 kilometer riool aangelegd of gerelined.

NIEUWBOUWPROJECTEN

De afgelopen periode heeft veel nieuwbouw plaats gevonden in diverse kernen. Het betreft onder andere:

• o

  Leerdam Staatsliedenbuurt

• o

  Leerdam Broekgraaf

• o

  Leerdam Buitens van Iperen

• o

  Leerdam IJsvogellaan

• o

  Leerdam Achter de Pijp (deels nieuwbouw)

• o

  Lexmond Laakse Weide

• o

  Schoonrewoerd HOVO terrein

• o

  Schoonrewoerd Amaliastraat

• o

  Vianen De Zijp

• o

  Hoef en Haag

• o

  Ameide Akkerwinde

Bij de nieuwbouwlocaties is een gescheiden stelsel aangelegd.

AANSLUITING ONGERIOLEERDE PANDEN

De afgelopen periode zijn de panden Lange Dreef 17a (manege) in Hagestein en Noodweg 2 in Everdingen aangesloten op de riolering.

VERVANGING (DRUK)GEMALEN

Jaarlijks wordt op basis van leeftijd en inspecties bepaald welke (druk)gemalen worden gerenoveerd. Over het algemeen worden de gemalen mechachisch / elektrisch (pompen en besturing) gerenoveerd, bouwkundige vervanging is over het algemeen nog niet nodig. In bijlage 2 is een overzicht opgenomen van de gemalen en de aanlegjaren. In de periode 2016-2019 zijn 101 drukgemalen vervangen. Daarnaast zijn 8 hoofdgemalen mechanisch / elektrisch vervangen.

OVERDRAGEN GEMAAL DE LIMIET

De afgelopen periode is het eindgemaal de Limiet overgedragen aan het waterschap. De bijbehorende persleiding wordt de komende periode nog overgedragen.

WATERPLANNEN ZEDERIK, LEERDAM EN VIANEN

Ten behoeve van het waterplan Zederik is 1,5 hectare open water gegraven in Lexmond. In Ameide moet nog waterberging gegraven worden, grond hiervoor moet nog worden aangekocht. Na uitvoering van deze maatregel zijn alle maatregelen uit de waterplannen van Zederik, Leerdam en Vianen uitgevoerd.

OMBOUW VERBETERD GESCHEIDEN STELSELS NAAR GESCHEIDEN STELSELS

Bij verbeterd gescheiden rioolstelsels wordt nog een deel van het regenwater verpompt naar de zuivering. Ombouw naar gescheiden stelsels betekent dat minder water verpompt en gezuiverd hoeft te worden. Doordat al sprake was van gemalen met gescheiden kelders was het ombouwen van de verbeterd gescheiden stelsels Monnikenhof en Blankenborch in Vianen en Graafschap Baronie in Leerdam een beperkte ingreep. Het verbeterd gescheiden stelsel van Zijderveld is in 2020 volledig gescheiden gemaakt. Het waterschap heeft gevraagd om een onderzoek naar het effect van de ombouw op het oppervlaktewater. Dit onderzoek is uitgevoerd en afgestemd met het waterschap.

ONDERHOUD EN INSPECTIE

In het voorgaande GRP waren de volgende inspecties en onderhoudswerkzaamheden opgenomen:

REINIGING EN INSPECTIE RIOLERING

De voormalige gemeenten hanteerden een vergelijkbare strategie ten aanzien van reiniging en inspectie, waarbij een cyclus van 10 jaar is gehanteerd. Bij Zederik wisselt echter de lengte te reinigen en inspecteren riool per jaar, omdat ieder jaar bepaalde kernen worden geinspecteerd. Leerdam en Vianen hebben in het GRP opgenomen jaarlijks 10% van het riool te reinigen en inspecteren.

Met de gehanteerde strategieën diende er de afgelopen jaren circa 30 km riool per jaar gereinigd en geïnspecteerd te worden. Niet alle jaren is dit gehaald. Oorzaak hiervan was het fusietraject en de samenvoeging van de drie beheerpakketten.

Figuur 2: Gereinigde en geïnspecteerde riolering

Op de volgende pagina is de geïnspecteerde riolering weergegeven. Circa 80% van de vrijvervalriolering is geïnspecteerd. Voor een deel betreft dit echter relatief oude inspecties (10 jaar of ouder). Met name in Ameide, Leerbroek en delen van Leerdam is het aandeel recente inspecties lager dan in de rest van de kernen.

REINIGING PERSLEIDINGEN

De afgelopen periode is de persleiding aan de Achterkade in Vianen gereinigd en de persleidingen in Leerdam Schoonrewoerd en de Diefdijk, Kerkweg. Om het mogelijk te maken dat in de toekomst meer structureel gereinigd wordt, zijn ‘pig-installaties’ geplaatst. Bij het reinigen wordt vanuit deze installatie een flexibele ‘pig’ van een stevig, maar goed vervormbaar polyurethaan door de leiding geduwd.

REINIGING DRAINAGE

In Leerdam Noord is de drainage in 2019 gereinigd.

ONDERHOUD (DRUK)GEMALEN

De onderhoudsstrategie van de gemalen verschilde per gemeente. In de nieuwe gemeente worden alle rioolgemalen minimaal 1x per jaar gereinigd en geinspecteerd conform de BRL K14020. Een aantal vuilwatergemalen wordt vaker gereinigd. De drukgemalen worden eens in de twee jaar gereinigd en geinspecteerd. Met behulp van de inspectieresultaten wordt jaarlijks het reparatie- en vervangingsprogramma bepaald. In Leerdam is een inventarisatie gemaakt van de nooduitlaten bij drukgemalen. Circa 100 nooduitlaten zijn dichtgezet. Omdat de drukgemalen aangesloten zijn op het telemetriesysteem, en storingen binnenkomen bij de storingsdienst, is het risico op overlast bij bewoners minimaal.

KLEIN ONDERHOUD RIOLERING EN GEMALEN

Dagelijks worden reparaties uitgevoerd aan kapotte huis-aansluitingen, kolkaansluitingen, verstopte en vervuilde leidingen en verzakkingen in de weg door lekke riolering. Het budget voor dit klein onderhoud is de afgelopen jaren voldoende gebleken.

REINIGING KOLKEN

De voormalige gemeenten gingen verschillend om met het reinigen van kolken. In Vianen werden alle kolken 1x per jaar gereinigd. Zederik reinigde alle kolken 2x per jaar. Leerdam reinigde de kolken in het centrum 2x per jaar en de overige kolken 1x per jaar. Vanaf 2020 wordt op een uniforme wijze gereinigd. Kolken worden in principe 1x per jaar gereinigd, in aandachtsgebieden wordt 2x per jaar gereinigd.

INDIRECTE LOZINGEN

Met het van kracht worden van de Waterwet per 22 december 2009, is het waterschap geen bevoegd gezag meer voor indirecte lozingen. Een indirecte lozing is een lozing die niet direct op het oppervlaktewater uitkomt, maar wordt geloosd via een bedrijfsriolering of ander tussenliggend (zuiverings)werk van een derde. Lozingen op rioolstelsels, zowel vuilwaterriolen als hemelwaterstelsels, vallen uitsluitend onder de Wet milieubeheer met bijbehorend bevoegd gezag, de gemeente. De Omgevingsdienst regio Utrecht (ODRU) voert deze taak uit voor de gemeente bij de bedrijven in Vijfheerenlanden. De afgelopen jaren heeft met name de voormalige gemeente Vianen veel aandacht besteed aan de controle op indirecte lozingen.

PLANVORMING

De afgelopen periode zijn de volgende onderzoeken uitgevoerd.

KLIMAATADAPTATIE, STRESSTEST

Het klimaat verandert en dat merken we langzaam maar zeker. Door het veranderende klimaat vergroot de kans op wateroverlast, hittestress, droogte en overstromingen. In 2019 is voor de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden de stresstest uitgevoerd, waarbij de kwetsbaarheden in beeld zijn gebracht. Met behulp van deze stresstest zijn in 2020 ook risicodialogen gevoerd. Deze risicodialogen hebbengeleid tot een eerste bewustwording bij alle betrokken stake-holders. In 2020 en 2021 wordt de Regionale Adaptatiestrategie (RAS) opgesteld in samenwerking met de regio A5H. Vervolgens wordt in 2021 een uitvoeringsagenda opgesteld. Voor Leerdam is het aspect wateroverlast nader in beeld gebracht in de vorm van een Masterplan. In Vianen is specifiek voor de binnenstad en de Stuartweg een stresstest uitgevoerd. Hiervoor zijn maatregelen uitgewerkt.

MASTERPLAN RIOLERING LEERDAM / STRESSTEST

In Leerdam heeft extreme neerslag in 2011 tweemaal tot grootschalige wateroverlast geleid. Hierbij viel respectievelijk 50 mm en 70 mm neerslag in een periode van 1,5 uur. Door klimaatverandering neemt de kans op dergelijke extreme buien toe. In 2016 is onderzoek gedaan naar de wateroverlast in kwetsbare gebieden en zijn verbeteringsmaatregelen nader uitgewerkt. Hiervoor is een actueel rioleringsmodel opgesteld.

De conclusie van het onderzoek is dat de riolering van Leerdam over het algemeen goed functioneert. De vuilemissie naar het oppervlaktewater is sinds het vorig basisrioleringsplan met circa 67% afgenomen, voornamelijk door afkoppelen. Er zijn geen emissie-knelpunten. Bij normale hevige neerslag, buien die ‘regelmatig’ voorkomen met een herhalingstijd van 1 maal per 2 of 5 jaar en intensiteit van 20 tot 30 mm per uur, is er in Leerdam weinig water-op-straat.

Het functioneren van de riolering bij zeer extreme neerslag is in beeld gebracht met een gecombineerd riolerings- en maaiveldmodel, een zogenaamde 2D-simulatie. Hiervoor is gebruikt gemaakt van een bui van 50 mm in 45 minuten. Dit betreft een bui met een herhalingstijd tussen de eens per 60 en 150 jaar. Als maatstaf is gehanteerd dat hemelwater op straat niet tegen panden mag komen te staan. Op 16 locaties wordt bij een dergelijke extreme neerslag hemelwater-overlast berekend.

De Generaal Pironstraat is een bekende overlastlocatie die ook uit de berekeningen naar voren kwam. In deze straat is intussen een gemaal geplaatst om de situatie te verbeteren.

Berekend water-op-straat Generaal Pironstraat (masterplan riolering, Arcadis)

Wateroverlast Generaal Pironstraat juni 2011

In Leerdam West en Industrie II is de afvoercapaciteit van de riolering bij extreme neerslag in een groter gebied te klein. Hier zijn in het verleden overstorten gesloten in het kader van de basisinspanning, met als gevolg een afname van de afvoercapaciteit van het rioleringsstelsel. Bij normale buien geeft dit geen probleem, maar bij extreme buien leidt dit tot een overmatige hoeveelheid water op straat.

Overlast bij extreme neerslag kan beter worden voorkomen door een aantal overstorten opnieuw aan te leggen. Dit blijkt mogelijk te zijn met een beperkte toename van de vuilemissie.

Bij extreme neerslag voeren hemelwater-systemen en overstorten van gemengde stelsels in korte tijd veel water af naar het oppervlaktewater. Bij de riolerings-berekeningen is ervan uitgegaan dat het watersysteem voldoende capaciteit heeft om dit water uit het stedelijk gebied af te voeren en er geen belemmeringen ontstaan voor peilstijging van het oppervlakte water. Onvoldoende bekend is echter of dit in de praktijk wel voorkomt. Aanbevolen wordt om te meten in alle watergangen die gevoelig zijn voor snelle peilstijging bij extreme neerslag. Daarnaast wordt aanbevolen om door middel van een berekening te toetsen of er locaties in het watersysteem zijn die mogelijk gevoelig zijn voor peilstijgingen.

Om beter inzicht te krijgen in het functioneren van het riool en het oppervlaktewater wordt in het masterplan voorgesteld op 21 locaties aanvullende meetapparatuur te plaatsen. Het betreft niveaumeters bij 2 overstorten, 2 in de riolering, 13 bij gemalen en 4 in het oppervlaktewater.

De voorgestelde maatregelen uit het masterplan zijn opgenomen in bijlage 3 en opgenomen in het hoofdstuk strategie.

STRESSTEST BINNENSTAD VIANEN

De oude binnenstad van Vianen is stedelijk gebied dat gekenmerkt wordt door veel verharding en weinig groen. Door de hoogteligging van het gebied en de aanwezige stadsmuur bestaat er bij water op straat ook een risico op water in de woningen of bedrijven.

In 2015 is een stresstest uitgevoerd voor de binnenstad. De resultaten komen overeen met de verwachtingen. De grootste inundaties komen voor op het laagste punt aan de zuidzijde voor de stadsmuur. Hierbij hebben onder andere de drempels op de kruising van de Molenstraat met de Achterstraat en de Brederodestraat een opstuwende werking.

Om de situatie te verbeteren is een afvoergoot aangelegd in de Molenstraat. Deze loopt licht af richting de poort in de stadsmuur naar het uitstroompunt bij de gracht. Daarnaast worden de verkeersdrempels afgevlakt tot wegdekniveau bij de kruising van de Molenstraat met de Brederodestraat en bij de kruising met de Achterstraat.

Voor de binnenstad is een afkoppelplan gemaakt om het verhard oppervlak af te koppelen van het gemengd stelsel.

Wateroverlast Kerkstraat, hoek Korte Kerkstraat 5 juli 2007

RISICOBEOORDELING RIOLERING

In Vianen en Leerdam hebben alle rioolstrengen een risicobeoordeling gekregen. Belangrijke transportriolen, of riolen onder winkelstraten of asfaltwegen hebben hierbij een hogere risicobeoordeling gekregen. Voor Zederik is deze risicobeoordeling niet uitgevoerd. Met behulp van de risicobeoordeling kan meer risicogestuurd onderhoud gepleegd worden of kan de vervangingsstrategie aangepast worden.

ONDERZOEK WATERKWALITEIT EN OVERSTORTEN IN ZEDERIK

Uit de waterkwaliteitstoetsing uit 2012 volgden 17 overstorten die een aandachtspunt of knelpunt zijn voor de waterkwaliteit. Bij 3 van deze overstorten is in 2015 een overstortmeter geplaatst. De metingen zijn nog niet nader geanalyseerd. Onderstaand is het aantal overstortingen in de periode 1 november 2018 tot 1 november 2019 weergegeven. Opvallend is het grote aantal overstortingen bij de Dr. A. Booijstraat in Leerbroek. Naast het aantal overstortingen valt hierbij de duur van de overstortingen op (tot 12 uur). De sensoren worden de komende periode gecontroleerd en gekalibreerd om deze eerste resultaten te verifieren.

Tabel 1: aantal overstortingen 1 november 2018 tot 1 november 2019

AFVALWATERAKKOORD

In een afvalwaterakkoord worden afspraken gemaakt met het waterschap over onder andere de lozing op de zuivering. Het afvalwaterakkoord vervangt daarmee onder andere de lozingsvergunning. Het afvalwaterakkoord is de afgelopen planperiode niet opgesteld. Voor het bepalen van de lozing op de zuivering is een actueel Basisrioleringsplan nodig. Deze moet voor het gebied van de voormalige gemeente Zederik nog worden opgesteld.

WATEROVERLAST STUARTWEG

Voor de Stuartweg in Vianen is een plan opgesteld om de kwetsbaarheid bij hevige neerslag te verminderen. De kwetsbaarheid wordt met name verminderd door de aanleg van 2 nieuwe hemelwateroverstorten. De hemelwater-overstorten zijn in 2019 aangelegd en het hemelwater riool is vergroot.

METEN EN MONITORING

MONITORING OVERSTORTEN EN GEMALEN

Bij de bergbezinkvoorzieningen, een groot aantal overstorten en op diverse andere locaties in het riool wordt gemonitord. Dit houdt in dat de waterstand in het riool gemeten wordt en bepaald wordt wanneer er sprake is van een overstorting of hoge waterstanden. Ook wordt het niveau bij alle gemalen gemonitord en opgeslagen in het telemetriesysteem. Nadere analyse van de meetgegevens in de vorm van maand-rapportages of gerichte onderzoeken is nog niet uitgevoerd.

MONITORING GRONDWATER

In de voormalige gemeenten Vianen en Leerdam is een grondwatermeetnet aanwezig, in de voormalige gemeente Zederik wordt het grondwatermeetnet de komende planperiode aangelegd. Er zijn nog geen nadere analyses uitgevoerd op de meetdata.

FACILITAIR

GEGEVENSBEHEER

De gegevens van de riolering worden opgeslagen in het rioolbeheerpakket. Door de overstap naar één gezamenlijk beheerpakket is een achterstand ontstaan in het verwerken van revisies en inspecties. Alle gemalen zijn aangesloten op de hoofdpost.

PERSONEEL EN FINANCIËN

PERSONEEL

De personele bezetting is de afgelopen jaren afgenomen. Door een uitbreiding van de werkzaamheden (klimaatadaptatie, grondwater) is de werkdruk hoog. Met de beperkte formatie worden de meest noodzakelijke werkzaamheden uitgevoerd.

FINANCIËN

De rioolheffing en heffingssystematiek was in de 3 voormalige gemeenten verschillend. Voor 2020 is dit gelijk getrokken naar € 270,- per perceel bij een waterverbruik minder dan 300 m3. Deze heffing komt redelijk goed overeen met de verwachte heffing voor 2020 voor de voormalige gemeenten Leerdam en Vianen. In Zederik bestond de heffing uit een eigenarendeel (€ 40) en een gebruikersdeel (€ 1,66 per m3 waterverbruik). Percelen met een laag waterverbuik zijn daarom in de nieuwe situatie meer gaan betalen. Percelen met een hoog waterverbruik minder.

Riolering heeft tot doel het beschermen van: de volksgezondheid, de kwaliteit van de leefomgeving, de bodem, het grond- en oppervlaktewater. De gemeente is verantwoordelijk voor de inzameling van het stedelijk afvalwater en hemelwater. Daarnaast probeert zij eventuele nadelige gevolgen van de grondwaterstand te beperken. Belangrijk aandachtspunt voor de komende periode is de aanpassing van het beleid om Vijfheerenlanden klimaatbestendig te maken.

BELEID VOOR DE PERIODE 2020-2024

De gewenste situatie wordt vastgelegd met doelen en beleid voor de komende periode. Belangrijkste aandachtspunt voor de komende periode wordt klimaatverandering.

Het beleid ten aanzien van dit aspect is nieuw ten opzichte van het vorige GRP en wordt daarom onderstaand nader uitgelicht.

KLIMAATADAPTATIE. De komende jaren moeten overheden zich, conform het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie, voorbereiden op klimaatverandering. Daar is een goede reden voor. Naast de zeespiegelstijging krijgen we te maken met hogere temperaturen, nattere winters, hevigere regenbuien en drogere zomers. Het is van belang om nu te bepalen hoe we omgaan met de gevolgen hiervan, zoals regenwateroverlast, droogte, hittestress, bodemdaling en problemen met de zoetwatervoorziening (figuur 3).

Uiterlijk 2019 brengt de gemeente met een stresstest de kwetsbaarheden in beeld voor weersextremen. In 2021 is klimaatbestendig inrichten onderdeel van het beleid en handelen.

In de bestaande situatie mag bij hevige regen water op straat staan. Zo lang het ‘water op straat’ tussen de trottoirbanden blijft is dit acceptabel, mits de straten begaanbaar blijven voor hulpdiensten. Wanneer water in woningen of winkels stroomt is sprake van overlast. Bij overlast volgt altijd nader onderzoek van de gemeente. Hierbij wordt niet alleen gezocht naar maatregelen in de riolering, maar ook in de bovengrondse openbare ruimte.

Naast hevige neerslag is verdroging, en daarmee zetting, van de ondergrond een probleem. Bij rioolvervanging en nieuwbouw wordt daarom drainage aangelegd. In natte periodes zorgt deze drainage voor afvoer van overtollig grondwater, in droge periodes houdt deze drainage de bodem nat door toevoer vanuit het oppervlaktewater.

Figuur 3: Gevolgen klimaatverandering

Naast klimaatadaptatie krijgen de volgende onderwerpen nadrukkelijk aandacht de komende periode:

• o

  Effectgericht beheer. Assetmanagement, meer effectgericht omgaan met beheer van het areaal, wordt steeds belangrijker. Door kosten, risico’s en prestaties tegen elkaar af te wegen zal het meeste rendement voor de gemeente steeds voorop staan. Bij het onderhoud van de riolering zal de afweging tussen risico’s en kosten meer expliciet gemaakt worden.

• o

  Samenwerking. In 2011 is het Bestuursakkoord Water ondertekend. Het bestuursakkoord benadrukt het belang van samenwerking in de afvalwaterketen. Deze samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven leiden tot een kostenbesparing, verhoging van de kwaliteit en een vermindering van de kwetsbaarheid. De doelstellingen uit het Bestuursakkoord water moeten in 2020 gerealiseerd zijn. Net als in het vorige GRP is er daarom expliciet aandacht voor deze samenwerking. Overleggen tussen gemeente en waterschap worden regelmatig (1x per maand) gevoerd. Ook met het drinkwaterbedrijf is regelmatig contact.

• o

  Participatie. Mede vanwege klimaatadaptatie worden reconstructies integraal aangepakt. Niet langer wordt alleen naar het riool gekeken om wateroverlast in de toekomst te voorkomen, de volledige buitenruimte is hier onderdeel van. De inrichting van de buitenruimte is tevens van groot belang bij voorkomen van hittestress. Bewoners kunnen hun inbreng geven over de gewenst inrichting of de mogelijke vormen van waterberging. Daarnaast hebben bewoners ook duidelijk zelf een rol om wateroverlast te voorkomen. Door tuinen niet volledig te verharden of regenwater tijdelijk vast te houden kan de druk op het gemeentelijk stelsel worden beperkt. Daarnaast draagt het vergroenen van de omgeving (tuinen en openbare ruimte) bij om hittestress tegen te gaan en biodiversiteit te vergroten.

• o

  Duurzaamheid. Tot slot krijgt ook duurzaamheid binnen de riolering een steeds prominentere rol. Terugwinning van energie, warmte of grondstoffen wordt in de riolering steeds vaker toegepast. Betrokken bewoners kunnen verder gestimuleerd worden tot duurzame maatregelen bij hun woning. Rioolvervangingen vinden zo mogelijk plaats in combinatie met werkzaamheden van de woningbouwvereniging en de aanleg van het warmtenet.

In dit hoofdstuk is het gemeentelijk beleid opgenomen. Relevant beleid van andere overheden en relevante wetgeving is opgenomen in bijlage 1.

DOELEN

Net als in de vorige GRP’s zijn doelen opgenomen gebaseerd op de drie zorgplichten. Aan deze doelen is een doel toegevoegd om focus te leggen op de gewenste aanpassingen ten behoeve van klimaatveranderingen. Omdat het klimaatdoel een overlap kent met de doelen voortkomend uit de zorgplichten, is met een symbool aangegeven wanneer het beleid zich richt op een klimaateffect:

Zorg voor inzameling en transport van stedelijk afvalwater

Zorg voor inzameling en verwerking van hemelwater (dat een particulier niet redelijkerwijs zelf kan verwerken)

Zorg voor het in het openbaar gebied treffen van maatregelen om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. Dit voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en niet tot de zorg van het waterschap of de provincie behoort.

Voorbereid op een veranderend klimaat.

Om de doelen te kunnen realiseren is beleid opgesteld. Hierbij is onderscheid gemaakt naar de vier geformuleerde doelen.

BELEID STEDELIJK AFVALWATER

Riolering is in de basis aangelegd om de volksgezondheid te beschermen. Om de volksgezondheid te beschermen moet het afvalwater probleemloos ingezameld en getransporteerd worden naar de afvalwaterzuivering, of lokaal dient het afvalwater gezuiverd te worden. Om dit te realiseren wordt het volgende beleid gehanteerd.

ALLE PERCELEN ZIJN AANGESLOTEN

Alle percelen waar afvalwater wordt geproduceerd zijn aangesloten op de riolering. Uitgezonderd bij specifieke situaties waar lokale behandeling doelmatiger en geoorloofd is. Percelen die niet zijn aangesloten op de riolering worden apart geregistreerd (bijlage 4).

GEEN ONGEWENSTE LOZINGEN

Om de inzameling goed te laten verlopen is het noodzakelijk dat geen ongewenste lozingen plaatsvinden. Dit kunnen lozingen betreffen van chemische stoffen, die het riool (en zuivering) aantasten, of lozingen met een te grote capaciteit. Controle op bedrijfsmatige lozingen (indirecte lozingen) vindt in opdracht van de gemeente plaats door de omgevingsdienst.

DE OBJECTEN ZIJN IN GOEDE STAAT

Het functioneren van het rioleringsstelsel, de gemalen en pompunits moet in voldoende mate gewaarborgd worden. Storingen aan gemalen en pompunits komen direct binnen op de centrale hoofdpost en deze storingen worden binnen 24 uur verholpen. Video-inspecties geven een indicatie van de stabiliteit, afstroming en waterdichtheid van het riool. Wanneer uit de inspecties volgt dat de kwaliteit van het riool niet meer als ‘goed’ wordt beoordeeld, wordt door de gemeente op basis van de videobeelden (en eventuele extra informatie, zoals bijvoorbeeld meldingen van bewoners, boorkernen, hydraulisch functioneren en toestand van het wegoppervlak) de afweging gemaakt of ingrijpen daadwerkelijk noodzakelijk is.

Om de afstroming in het rioleringsstelsel goed te houden, wordt jaarlijks 10% van het stelsel gereinigd.

VOLDOENDE (AFVOER)CAPACITEIT BIJ DROOG WEER

Stank en rotting worden voorkomen doordat gemalen het water voldoende snel naar de zuivering verpompen. Daarnaast wordt getracht door een goed stelselontwerp stilstaand afvalwater door verzakking te voorkomen. Op een aantal locaties, zoals lozingspunten van persleidingen, kan H2S gas (waterstofsulfide) ontstaan dat de buizen aantast. Wanneer sprake is van aantasting neemt de gemeente hiertegen adequate maatregelen.

DE VERVUILING VAN HET OPPERVLAKTEWATER IS BEPERKT

In een gemengd stelsel wordt afvalwater en hemelwater gemengd ingezameld. Bij hevige regen is de capaciteit van het rioleringsstelsel onvoldoende en komt een deel van het gemengde afvalwater tot overstort in oppervlaktewater. Wanneer deze zogenaamde overstortingen te vaak voorkomen en te veel afvalwater in het oppervlaktewater komt, heeft dit nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Om het aantal overstortingen te beperken moet het gemengde rioleringsstelsel voldoende water kunnen bergen en afvoeren. Wanneer het oppervlaktewater door de riolering toch te zwaar belast wordt, wordt in overleg met het waterschap gezocht naar doelmatige oplossingen.

ER DIENT INZICHT TE BESTAAN IN DE TOESTAND EN HET FUNCTIONEREN VAN DE RIOLERING

De rioleringsgegevens zijn toegankelijk via het rioolbeheersysteem van de gemeente. Hierin worden revisies van uitgevoerd werk binnen een maand verwerkt. Jaarlijks wordt circa 1/10e deel van het vrijverval riool met een videocamera geïnspecteerd. De resultaten van de inspecties worden beoordeeld en opgenomen in het beheersysteem. De inspecties zijn input voor de vervangingsplanning.

De bergbezinkbassins en een aantal overstorten zijn voorzien van sensoren zodat het waterniveau op diverse locaties inzichtelijk is. Tot slot wordt eens in de 10 jaar bepaald of een herberekening van het stelsel noodzakelijk is. Dit is alleen noodzakelijk als er significante wijzigingen in het stelsel of het aantal aansluitingen hebben plaatsgevonden.

HET AFVALWATERAANBOD EN DE CAPACITEIT VAN DE ZUIVERING ZIJN OP ELKAAR AFGESTEMD

Het door de gemeente ingezamelde afvalwater dient uiteindelijk door het waterschap bij de rioolwaterzuivering gezuiverd te worden. De capaciteit van de zuivering moet daarom overeenkomen met het actuele afvalwateraanbod vanuit de gemeente en eventuele toekomstige ontwikkelingen. De gemeente en het waterschap maken op basis van een basisrioleringsplan afspraken over de af te voeren hoeveelheid afvalwater en leggen dat vast in een afvalwaterakkoord. Op dit punt vervangt dit afvalwaterakkoord de aansluitvergunningen.

Bij wijzigingen van het aantal lozingseenheden (bedrijven of nieuwbouw) wordt dit tijdig gedeeld met het waterschap.

BELEID HEMELWATER

Het voorkomen van wateroverlast en het beperken van oppervlaktewater-vervuiling zijn prioriteiten op het gebied van hemelwaterafvoer. Het regenwater dient op het perceel zelf verwerkt te worden. Indien dit niet doelmatig mogelijk is, wordt het regenwater ingezameld en verwerkt door de gemeente. Verwerking kan inhouden infiltreren in de bodem, via het oppervlak afvoeren naar nabij gelegen oppervlaktewater, opvangen en hergebruiken of afvoeren via de riolering.

Door de klimaatontwikkelingen is het riool alleen niet voldoende om al het hemelwater zonder problemen te verwerken. Het oppervlaktewatersysteem en de openbare ruimte (wegen en groen) krijgen daarom een steeds grotere rol binnen de hemelwaterzorgplicht. Vanuit dit oogpunt zijn goed onderhouden beschoeiingen, duikers en watergangen onderdeel van de hemelwaterzorgplicht, omdat zij bijdragen aan een goede afvoer van het hemelwater.

De volgende eisen worden gesteld aan het rioolstelsel, de openbare ruimte en het watersysteem.

VOLDOENDE CAPACITEIT OM WATEROVERLAST ZOVEEL MOGELIJK TE VOORKOMEN EN ZORGEN VOOR EEN GOEDE BOVENGRONDSE OPPERVLAKKIGE AFVOER

Allereerst moet het stelsel, de bovenliggende buitenruimte en het watersysteem voldoende capaciteit hebben om wateroverlast zoveel mogelijk te voorkomen. Voordat ingegaan wordt op de capaciteit van het stelsel is het noodzakelijk om te definiëren wat onder wateroverlast wordt verstaan. Niet iedere situatie waarbij ‘water op straat’ optreedt, kan gezien worden als overlast. Conform het standpunt van de stichting Rioned maakt de gemeente bij 'water op straat' onderscheid tussen:

• o

  Hinder: kort durende beperkte hoeveelheden 'water op straat' (tussen de trottoirbanden), met een duur van 15 tot 30 minuten;

• o

  Ernstige hinder: forse hoeveelheden 'water op straat', ondergelopen tunnels, opdrijvende putdeksels, met een duur van 30 tot 120 minuten;

• o

  Overlast: langdurig en op grote schaal 'water op straat', water in panden met materiële schade en ernstige belemmering van het (economische) verkeer.

In de bestaande situatie mag bij hevige regen ‘water op straat’ staan (hinder / ernstige hinder). Zo lang het ‘water op straat’ tussen de trottoirbanden blijft is dit acceptabel. Wanneer water in woningen, winkels of bedrijven stroomt is sprake van overlast. Bij overlast dient de afweging gemaakt te worden of de kosten voor het verminderen van de kans op overlast opwegen tegen de kosten van incidentele materiele schade en de geleden imagoschade voor de gemeente. De emoties die waterschade bij particulieren teweeg kunnen brengen dienen ook in de afweging betrokken te worden. Bij overlast volgt altijd nader onderzoek van de gemeente.

Bij ontwerp van een nieuw stelsel wordt voor de bepaling van de capaciteit van het riool uitgegaan van een bui die statistisch gezien één keer in de vijf jaar voorkomt (bui 09, 30 mm in één uur). Bij deze bui mag geen ‘water op straat’ ontstaan. Tevens wordt de ‘water op straat’ situatie in beeld gebracht bij bui 10 (36 mm in 45 minuten). Bij ontwerp van een nieuw stelsel moet daarnaast een ruime berging aanwezig zijn in de openbare ruimte, zodat overlast in panden wordt voorkomen. Het oppervlaktewater-systeem moet daarnaast voldoende berging en afvoercapaciteit bezitten om het hemelwater te bergen en af te voeren.

REGENWATER SCHOON HOUDEN

Anders omgaan met het afvoeren van hemelwater binnen het stedelijk gebied is een van de pijlers. Hierbij gaan we uit van meer zichtbaarheid van het water in de omgeving, waardoor de inwoners weer gaan leven met water. Dus niet meer versneld afvoeren maar vast houden en bufferen om het in drogere tijden te kunnen benutten. Dit om te voorkomen dat de bodemdaling verder gaat.

Bij rioolvervanging wordt onderzocht of afkoppelen eenvoudig realiseerbaar is. Dit houdt in dat neerslag niet langer via de riolering naar de zuivering wordt afgevoerd, maar zo mogelijk geborgen of anders vertraagd afgevoerd kan worden naar oppervlaktewater. Bij reconstructies wordt particulier oppervlak niet afgekoppeld, om de kans op foutieve aansluitingen te beperken. Bij nieuwbouwprojecten wordt een gescheiden stelsel aangelegd, waarbij regenwater zoveel mogelijk in eigen gebied geborgen wordt en vertraagd wordt afgevoerd naar oppervlaktewater. Indien er aanleiding is om te veronderstellen dat er sprake is van foutieve aansluitingen (bijvoorbeeld vanwege een slechte oppervlaktewaterkwaliteit) dan volgt nader onderzoek.

VERSTERKEN GROENE EN BLAUWE VERBINDINGEN

Blauwe en groene verbindingen in de kernen zorgen voor een toename van de biodiversiteit. Daarnaast helpen ze om de leefomgeving meer klimaatbestendig te maken. Voldoende groen en bomen verlagen de temperatuur in dorpen en steden. De blauwe verbindingen kunnen extra water opvangen bij grote buien en vasthouden voor tijden van droogte.

De gemeente is gestart met een proef om parkeervakken te vergroenen. Minder regenwater komt daardoor tot afstroming richting het riool en het draagt bij aan het vergroenen van de omgeving.

Groene parkeerplaatsen

AANSLUITINGEN HEMELWATER

Alle percelen binnen het gemeentelijke grondgebied waar hemelwater vrijkomt dat niet op eigen terrein of in de directe omgeving kan worden verwerkt, moeten zijn voorzien van een aansluiting op de riolering. Indien een nieuwe aansluiting wordt gemaakt op de riolering wordt getracht de waterstromen zoveel als mogelijk te scheiden. Schoon hemelwater wordt niet vermengd met vuil afvalwater.

OVERSTORTINGEN EN LOZINGEN VANUIT HET HEMELWATERSTELSEL MOGEN NIET LEIDEN TOT INUNDATIE

Afkoppelen van regenwater van het gemengde riool heeft veel voordelen. Belangrijk is echter wel dat het ontvangende oppervlaktewater voldoende capaciteit heeft om het regenwater te ontvangen. Bij afkoppelen en aanleg van gescheiden stelsels wordt daarom in overleg met het waterschap getoetst of het oppervlaktewater voldoende capaciteit heeft en kan aanvullende (oppervlaktewater) berging noodzakelijk zijn.

DE INSTROMING IN RIOLEN VIA DE KOLKEN DIENT ONGEHINDERD PLAATS TE VINDEN.

Door bladval en andere vervuiling kunnen kolken verstopt raken waardoor de kans op wateroverlast toeneemt. De gemeente reinigt daarom jaarlijks de kolken.

Om vervuiling van de kolken en het riool te voorkomen worden de straten en goten geveegd.

BELEID GRONDWATER

De gemeente heeft de inspanningsplicht om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. Om bovenstaande te kunnen realiseren worden de volgende eisen gesteld:

INZICHT IN HET GRONDWATERPEIL

Om vast te stellen of er in een gebied sprake is van structurele grondwateroverlast of grondwateronderlast (droogte) wordt het grondwaterniveau op verschillende locaties in de gemeente gemeten.

IN SAMENWERKING MET BEWONERS WORDT BIJ STRUCTURELE GRONDWATEROVERLAST GEZOCHT NAAR DOELMATIGE OPLOSSINGEN

Inwoners kunnen een melding doen van grondwateroverlast bij de gemeente. De gemeentelijke taak begint als er sprake is van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand. Structureel is hierbij gedefinieerd als een periode van vier opeenvolgende weken per jaar in tenminste drie opeenvolgende jaren. Bij tijdelijke en kortdurende problemen (zoals na extreme regenval) heeft de gemeente geen taak. De perceeleigenaar zal zelf maatregelen moeten nemen. Ook wanneer de overlast ontstaat door fouten in de constructie van de woning (lekke kelder, geen waterdichte vloer) is de bewoner zelf aan zet. Ook wanneer de gemeente maatregelen treft, is dit een inspanningsplicht. De grondwaterstand is niet volledig te sturen.

BIJ NIEUWBOUW WORDT HET OVERTOLLIG GRONDWATER ADEQUAAT AFGEVOERD

Bij nieuwbouw dient de grondwatersituatie beoordeeld te worden. De beheerders worden betrokken bij nieuwbouwplannen en kunnen hierdoor adviseren over de aanwezigheid van open water en zo nodig aanleg van drainage.

AANLEG DRAINAGE

Afhankelijk van de grondslag en grondwaterstand legt de gemeente bij rioolvervanging drainage aan. Door het aanleggen van een robuust drainage systeem of het aanleggen van DT-riolering (hemelwaterriool dat tevens dienst doet als drainage) wordt het grondwater in openbaar gebied gereguleerd tot het niveau van het oppervlaktewater. In natte perioden wordt overtollig grondwater afgevoerd naar het oppervlaktewater. In droge perioden wordt water via de drainage oppervlaktewater de bodem ingebracht. Op deze wijze kunnen zettingen beperkt worden.

Om grondwateroverlast in de kruipruimten tegen te gaan wordt de mogelijkheid geboden om deze aan te sluiten op het betreffende drainage systeem.

De gemeente beheert 340 kilometer vrijvervalriolering. De kwaliteit van het riool is redelijk tot goed, 91% van de strengen krijgt deze beoordeling. Vanaf een leeftijd van 60 jaar gaat de kwaliteit van het riool duidelijk achteruit. Er is ruim 200 kilometer mechanische riolering aanwezig. Het merendeel van deze mechanische riolering is aangelegd in de jaren 80 van de vorige eeuw. De gemeente beheert daarnaast nog 97 gemalen, 1.074 drukgemalen en 2 vacuüm-gemalen. Op 88 locaties wordt het grondwater gemeten.

OVERZICHT VAN DE AANWEZIGE GEMEENTELIJKE RIOOLVOORZIENINGEN

In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de aanwezige (riool)voorzieningen in de gemeente (peildatum juli 2019).

De gemeente Vijfheerenlanden bestaat uit 16 woonkernen. Binnen deze woonkernen is van oorsprong een gemengd (afvalwater en hemelwater gezamenlijk ingezameld en getransporteerd) rioolstelsel aanwezig. De afgelopen jaren is door nieuwbouwprojecten en afkoppelen bij rioolvervangingen steeds vaker een apart hemelwaterriool aangelegd. Naast het vrijvervalstelsel in de woonkernen is een groot netwerk van drukriolering aanwezig die het afvalwater in de buitengebieden inzamelt.

Het ingezamelde afvalwater wordt via verschillende gemalen en persleidingen getransporteerd naar de rioolwaterzuiveringen in Leerdam, Schelluinen, Groot Ammers en Vianen.

AANGESLOTEN PANDEN

Binnen het gemeentelijke gebied zijn 43 ongerioleerde panden aanwezig. Voor deze panden is ontheffing gekregen van de zorgplicht van de provincie. De panden lozen hun afvalwater via een IBA of septictank. Een overzicht van de ongerioleerde panden is weergegeven in bijlage 4.

VRIJVERVAL RIOLERING

In Vijfheerenlanden is in totaal 340 kilometer vrijverval riolering aanwezig (de vrijverval aansluitleidingen van de drukriolering zijn hierbij inbegrepen). Circa 129 kilometer riolering is gemengde riolering, 102 kilometer is hemelwater riool en 109 kilometer is vuilwater riool (figuur 4).

Figuur 4. Stelseltypen vrijverval riolering

Het rioolstelsel heeft een gespreide leeftijd-opbouw met een piek in de periode 1970 tot 1979 (figuur 5). Uit de figuur valt op te maken dat vanaf deze periode ook gestart is met gescheiden rioleren. In de periode 1980-1989 is relatief veel vuilwater riolering aangelegd. Dit betreft de aansluitleidingen van de drukriolering. Circa 37% (125 km) van het riool is 40 jaar of ouder, circa 13% (43 km) van het riool is 50 jaar of ouder, circa 2% (5 km) van het riool is 60 jaar of ouder.

Figuur 5. Jaar van aanleg vrijverval riolering

In het beheersysteem zijn de inspectiegegevens van de afgelopen jaren opgenomen. Met behulp van deze inspectiegegevens is een globale beoordeling gemaakt van de kwaliteit van het riool op het gebied van stabiliteit. Om de kwaliteit te bepalen is gebruik gemaakt van de volgende wegingscijfers:

Deformatie (BAA), klasse 5: weging = 2,0

Scheuren (BAB), klasse 4 weging = 0,3

Scheuren (BAB), klasse 5 weging = 0,5

Breuk/instorting (BAC), klasse 2 weging = 2,0

Breuk/instorting (BAC), klasse 3 weging = 3,0

Breuk/instorting (BAC), klasse 4 weging = 4,0

Aantasting (BAF), klasse 3 weging = 1,0

Aantasting (BAF), klasse 4 weging = 2,0

Oppervlakteschade (BAF), klasse 5 weging = 0,5

Defectieve lining (BAK), klasse 5 weging = 1,0

Grond zichtbaar (BAO), klasse 5 weging = 1,0

Alle geinspecteerde strengen hebben op deze wijze een score voor stabliteit gekregen. 91% van de strengen heeft hierbij een score tussen 0 tot 0,9 gekregen. Dit zijn strengen met een redelijke tot goede kwaliteit. In figuur 6 is per leeftijdsgroep weergegeven hoe vaak een bepaalde score voorkomt. Uit de grafiek volgt duidelijk dat de kwaliteit van het riool met de leeftijd achteruit gaat, maar dat tot een leeftijd van 60 jaar nog 84% van de strengen redelijk tot goed wordt beoordeeld. In de leeftijdscategortie vanaf 60 jaar is nog maar 52% redelijk tot goed, 48% is matig tot slecht.

Figuur 6: verdeling scores stabiliteit per leeftijdsgroep

GEMALEN EN PERSLEIDINGEN

In Vijfheerenlanden ligt een grote lengte (200 km) mechanische riolering in de vorm van persleidingen, drukriolering en vacuümriolering. Persleidingen transporteren afvalwater (al dan niet gemengd met regenwater) onder druk vanuit een gemaal. Op drukleidingen zijn huishoudens aangesloten met een mini-gemaaltje. Bij vacuümriolering wordt het afvalwater getransporteerd door middel van onderdruk.

In de gemeente ligt 192 km persleiding en drukriool. Door de samenvoeging van drie beheersystemen is het onderscheid tussen drukriool en persleiding niet eenduidig en zijn beide categorieën samengevoegd. Daarnaast is nog 8 km vacuümriolering aanwezig. De leeftijdsopbouw van de mechanische riolering is weergegeven in figuur 7. Veruit de meeste mechanische riolering is aangelegd in de periode 1980 tot 1989. Met een theoretische levensduur van 60 jaar is vervanging van de mechanische leidingen in de periode 2040-2049 te verwachten. 

Figuur 7. Aanlegperioden persleidingen

De oudste persleidingen zijn uit 1963 (Leerbroek, Dorpsweg) en 1965 (Leerdam vanuit gemaal De Meent). Beide persleidingen bereiken op korte termijn de theoretische levensduur van 60 jaar.

In het stelsel van Vijfheerenlanden zijn 97 gemalen, 1.074 drukgemalen en 1 vacuüm- gemaal aanwezig. Een overzicht van de gemalen is opgenomen in bijlage 2. De levensduur van de pompputten is over het algemeen net als voor de persleidingen 60 jaar. De mechanische en elektrische componenten van een pompunit hebben een gemiddelde levensduur van 15 jaar.

OVERSTORTEN EN BERGBEZINKBASSINS

In de gemeente Vijfheerenlanden zijn in totaal 69 gemengde overstorten aanwezig. 11 overstorten zijn voorzien van een bergbezinkbassin. De gemengde overstorten zijn opgenomen in bijlage 5. In deze bijlage zijn tevens de bergbezinkbassins, hemelwater overstorten en hemelwater uitlaten opgenomen.

DRAINAGE EN GRONDWATERMEETNET

De gemeente heeft bijna 4 kilometer drainage in beheer.

De gemeente beschikt over een grondwater-meetnet met 88 peilbuizen die het freatisch grondwater meten.

KOLKEN EN LIJNGOTEN

In de gemeente zijn 21.200 kolken aanwezig.

De komende jaren ligt de focus op het vervangen van bestaande riolering, systeemverbeteringen en voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen, zoals klimaatverandering. Bij reconstructies wordt zo mogelijk afgekoppeld (hemelwater niet langer naar de gemengde riolering) en waar nodig drainage aangelegd.

GEPLANDE MAATREGELEN EN ONDERZOEKEN 2021-2025

In dit hoofdstuk wordt de strategie voor de komende jaren bepaald. Deze strategie bestaat deels uit het in stand houden van het bestaande stelsel. Hiervoor worden onderhouds-maatregelen uitgevoerd zoals het reinigen, inspecteren en repareren van de riolering en de gemalen. Daarnaast worden plannen opgesteld om het stelsel te verbeteren en klaar te maken voor de toekomst. Belangrijkste speerpunten die voortkomen uit de voorgaande hoofdstukken zijn:

• o

  Vervanging van ruim 4 kilometer riolering per jaar. Afkoppelen en waar nodig aanleg van robuuste drainage bij uitvoering van deze vervanging.

• o

  Nader in beeld brengen gevolgen klimaatverandering en samen met belanghebbenden in de gemeente tot een gezamenlijk gedragen aanpak komen.

• o

  Uitvoeren van de maatregelen in Leerdam en binnenstad Vianen om het risico van wateroverlast te beperken.

• o

  Structureel reinigen van drainage en persleidingen.

De geplande onderzoeken, maatregelen en beheerwerkzaamheden voor de komende periode zijn in de onderstaande paragrafen uitgewerkt. In bijlage 6 is de volledige exploitatie opgenomen. De voorgestelde wijzigingen gelden vanaf 2021.

PROJECTEN

VERVANGING VAN VRIJVERVAL RIOLERING

De gemeente heeft 340 kilometer vrijverval riolering in beheer met een totale vervangingswaarde van 253 miljoen euro. Uit hoofdstuk 4 volgt dat er ruim 40 kilometer riolering aanwezig is met een aanlegjaar voor 1970. Met een theoretische levensduur van 60 jaar zal deze riolering de komende 10 jaar vervangen moeten worden Om dit te realiseren is een goede planning van de uitvoering, maar ook voor de voorbereiding van de werkzaamheden noodzakelijk. Het is van belang hiervoor voldoende personele capaciteit beschikbaar te maken (hoofdstuk 6).

De gemeente vervangt de riolering voornamelijk gebiedsgericht, waarbij combinaties gezocht worden met wegreconstructies. De kosten en overlast voor bewoners worden hierdoor beperkt. De rioolvervanging wordt klimaatbestendig uitgevoerd. Dit houdt in dat afhankelijk van de grondwaterstand en de bodemopbouw drainage wordt aangelegd om hoge grondwaterstanden en verdroging te voorkomen. Bij de reconstructie wordt de riolering voldoende ruim gedimensioneerd (geen ‘water op straat’ bij standaardbui 09, 30 mm/uur). Tevens wordt naar de buitenruimte gekeken voor voldoende berging en bovengrondse afvoer.

Om de hoeveelheid te vervangen riolering te bepalen wordt een levensduur gehanteerd van 60 jaar. Bij het bepalen van de vervangingskosten zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd:

• o

  In de eenheidsprijzen (bijlage 7) is rekening gehouden met het opbreken en aanbrengen van de wegverharding boven de sleuf. Kosten voor de totale wegreconstructie en eventuele ophoging zijn niet meegenomen en worden gefinancierd vanuit het budget ‘wegen’.

• o

  Bij vervanging van een gemengd riool wordt de openbare weg en de voorzijde van de woningen afgekoppeld. De meerkosten hiervoor bedragen € 160/m.

• o

  Bij vervanging van een gescheiden stelsel worden de eenheidsprijzen vermenigvuldigd met 0,7. In de eenheidsprijzen zijn namelijk kosten opgenomen voor graafwerkzaamheden en het herstellen van de wegverharding. Bij een gescheiden stelsel liggen het vuilwater- en het hemelwaterriool naast elkaar in de weg. Graven en herstellen van de wegverharding hoeft dus maar één keer uitgevoerd te worden.

• o

  In de eenheidsprijzen is geen rekening gehouden met structureel relinen (aanbrengen van een kunststof kous) van riolering.

• o

  De kosten voor aanleg van robuuste drainage bedragen circa (€ 60/m)

Met behulp van eenheidsprijzen zijn de vervangingskosten bepaald. De benodigde investering voor de komende jaren is € 3,9 miljoen euro per jaar. Met dit bedrag wordt jaarlijks 4,3 kilometer riolering vervangen. Over 60 jaar beschouwd bedragen de gemiddelde vervangingskosten € 4,2 miljoen per jaar.

Het vervangingsprogramma wordt jaarlijks in de operationele programma’s bepaald.

Figuur 8 . Jaarlijkse vervangingskosten vrijverval riolering

SYSTEEMVERBETERINGEN

In het vervangingsprogramma wordt zoveel als mogelijk de combinatie gemaakt met systeemverbeteringen. Er hoeven daarom voor een aantal projecten geen extra kosten gemaakt te worden. De benodigde systeemverbeteringen voor de komende periode betreffen:

• o

  Afkoppelen in de binnenstad van Vianen. De oude binnenstad van Vianen is sprake van veel verharding en weinig groen. Bij reconstructies in de binnenstad afgekoppeld (combinatie met rioolvervanging).

• o

  Maatregelen masterplan Leerdam. In het masterplan Leerdam zijn diverse maatregelen benoemd om de kwetsbaarheid voor wateroverlast te beperken (bijlage 3). Maatregelen met hoge prioriteit betreffen:

  • -

    Afkoppelen en verwijderen verkeers-drempel Van Hoevestraat

  • -

    Vergroten riolering en het aanleggen van een hemelwaterriool in de Fonteinstraat

  • -

    Verbetering instroming in de riolering nabij de Markthof door aanleg van drempels, lijngoten en extra kolken op cruciale locaties

  • -

    Verwijderen twee overstortdrempels van het hemelwaterstelsel aan de Plesmanstraat en Fokkerstraat. Getoetst wordt of dit geen bezwaar is voor het oppervlaktewatersysteem.

• Om de maatregelen uit te voeren wordt een combinatie gemaakt met geplande rioolvervanging.

• o

  In Ameide wordt in het kader van het waterplan 0,9 hectare waterberging gegraven. In het waterplan (2008) was hiervoor € 270.000 opgenomen. Geïndexeerd naar 2020 is dit € 320.000. De kosten worden gelijkmatig verdeeld over gemeente en waterschap. De kosten voor de gemeente bedragen daarmee € 160.000 in 2022.

• o

  Het verhard oppervlak van Hei en Boeicop loost op een onderbemaling met een beperkte afvoer. Onderzocht wordt of de afvoer verbeterd kan worden. De kosten van de maatregel worden gelijk verdeeld over gemeente en waterschap. Voor de maatregel is € 10.000 opgenomen in 2022.

OVERDRACHT PERSLEIDING DE LIMIET EN GEMALEN

De komende periode worden de persleiding vanuit gemaal de Limiet overgedragen aan het waterschap. Mogelijk worden ook gemalen overgedragen. De kosten hiervoor zijn nog onbekend en als PM opgenomen.

NIEUWBOUW

De komende periode zijn een aantal nieuwbouw ontwikkelingen gepland. De grotere projecten betreffen:

• o

  Hoef en Haag

• o

  plan Broekgraaf (Leerdam)

• o

  Weide II (Meerkerk)

• o

  Nieuw bedrijventerrein IVa (Meerkerk)

• o

  Sluiseiland (Vianen)

• o

  Hazelaarplein (Vianen)

Bij grootschalige woningbouwprojecten wordt een gescheiden stelsel aangelegd en. Bij kleinschalige projecten kan het noodzakelijk zijn om op het bestaande gemengde riool aan te sluiten. In deze gevallen wordt getracht verhard oppervlak af te koppelen op nabijgelegen open water. Huisaansluitingen worden bij nieuwouw altijd gescheiden aangebracht.

Bij nieuwe ruimtelijke plannen is het conform het Besluit ruimtelijke ordening verplicht om een watertoets uit te voeren. Uitvoering van de watertoets betekent in feite dat gemeente en waterschap samenwerken bij het uitwerken van ruimtelijke plannen, zodat problemen (bijvoorbeeld wateroverlast of verdroging) in het gebied en de omgeving worden voorkomen. Een klimaatbestendige inrichting zal hierbij extra aandacht krijgen.

VERVANGING GEMALEN

De kosten voor vervanging van gemalen mechanisch / elektrisch (pompen en besturing) zijn voor de komende jaren geraamd op

€ 235.000 per jaar. Voor de levensduur is uitgegaan van: mechanisch, elektrisch en telemetrie 15 jaar. Bouwkundige vervanging is niet aan de orde. Voor de lange termijn worden de kosten ingeschat op € 175.000 per jaar.

VERVANGING DRUKGEMALEN

De gemeente heeft 1074 drukgemalen in beheer. Het merendeel van deze drukgemalen is in de jaren ’80 van de vorige eeuw aangelegd. Met een bouwkundige levensduur van 60 jaar is vervanging te verwachten in de periode 2040-2049. De benodigde investering is opgenomen in de heffingsberekening.

De pompen en de besturing hebben een gemiddelde levensduur van 15 jaar. Dit betekent dat jaarlijks 72 drukgemalen gerenoveerd (vervanging mechanisch / elektrisch: pompen en besturing) moeten worden. Per onderhoudsronde wordt bepaald welke gemalen vervangen moeten worden. De kosten voor een renovatie bedragen circa € 6.000 per pompunit. De jaarlijkse kosten bedragen daarmee € 430.000,-. Omdat in Zederik een achterstand is ontstaan wordt voor 2021 en 2022 een budget gehanteerd van € 700.000.

VERVANGING MECHANISCHE RIOLERING

De oudste persleidingen zijn uit 1963 (Leerbroek, Dorpsweg, 13 m) en 1965 (Leerdam vanuit gemaal De Meent, 306 m). Met een theoretische levensduur van 60 jaar worden deze persleidingen in theorie de komende periode vervangen. De drukriolering en vacuumriolering is aangelegd na 1980. Bij een theoretische levensduur van 60 jaar zijn hier de komende 5 jaar geen vervangingen te verwachten. De vervangingskosten per jaar op de lange termijn zijn weergegeven in figuur 9.

Figuur 9. Jaarlijkse vervangingskosten mechanische riolering

VERVANGING BESCHOEIINGEN

Conform het ‘Beheer en onderhoudsplan beschoeiingen’ is de komende 10 jaar gemiddeld € 290.000 benodigd voor vervanging van de beschoeiingen. De kosten voor beschoeiingen worden doorbelast aan de rioolheffing omdat beschoeiingen essentieel zijn voor het profiel van de watergang en daarmee voor de afvoer van hemelwater.

BEHEER EN ONDERHOUD

REINIGING EN INSPECTIE RIOLERING

Jaarlijks wordt circa 1/10e deel van het riool gereinigd en met een videocamera geïnspecteerd. In totaal beheert de gemeente 340 kilometer vrijverval riool. Jaarlijks wordt daarmee circa 34 kilometer riolering gereinigd en geïnspecteerd. Met een eenheidsprijs van

€ 4/m bedragen de kosten hiervoor € 136.000 per jaar.

REINIGING KOLKEN

Vanaf 2020 wordt op een uniforme wijze gereinigd. Kolken worden in principe 1x per jaar gereinigd, in aandachtsgebieden wordt 2x per jaar gereinigd. De kosten voor het reinigen van een kolk bedragen circa € 3,-. Het benodigde jaarlijks budget bedraagt € 80.000,-.

KLEIN ONDERHOUD VRIJVERVAL RIOLERING

Jaarlijks worden kleine reparaties uitgevoerd aan het riool. Het betreft reparaties van kapotte kolk- of huisaansluitingen of het ophalen van verzakte putten. Het jaarlijks benodigde budget voor klein onderhoud bedraagt € 210.000,- (excl. BTW).

KLEIN ONDERHOUD GEMALEN EN DRUKGEMALEN

Jaarlijks worden kleine reparaties uitgevoerd aan de gemalen en drukgemalen. De gemalen worden daarnaast gereinigd en geïnspecteerd.

Het budget voor klein onderhoud aan de gemalen en drukgemalen bedraagt € 222.000. In Zederik zijn nog veel drukgemalen voorzien van een nooduitlaat. Bij drukgemalen die voorzien zijn van telemetrie is een nooduitlaat niet meer noodzakelijk. Deze nooduitlaten zullen de komende periode vanuit dit budget gesloten worden.

Naast kosten voor onderhoud worden bij de gemalen en drukgemalen jaarlijks kosten gemaakt voor energie en telecommunicatie. Op basis van rekeningcijfers van de afgelopen jaren is het budget voor telecommunicatie verhoogd naar € 30.0000.

REINIGING DRAINAGE EN ONDERHOUD GRONDWATERMEETNET

Het reinigen van de drainage wordt de komende periode meer structureel opgepakt. Aandachtspunt hierbij is dat de drainage soms moeilijk bereikbaar is, door het beperkte aantal inspectieputten. De kosten voor reiniging van drainage bedragen circa € 15.000 per jaar.

Jaarlijks worden de peilbuizen van het grondwatermeetnet gecontroleerd en onderhouden. Daarnaast zijn de gegevens van de peilbuizen online raadpleegbaar. De jaarlijkse onderhoudskosten voor het grondwater-meetnet bedragen € 15.000.

Om de metingen van het grondwater de komende periode door te zetten, moet de meetapparatuur in de 88 peilbuizen vanaf 2021 worden vervangen. In de voormalige gemeente Zederik worden nog nieuwe peilbuizen geplaatst. De komende jaren is jaarlijks € 37.000 beschikbaar voor vervanging en nieuwe aanleg van peilbuizen.

REINIGING PERSLEIDINGEN

Jaarlijks wordt een deel van de persleidingen gereinigd. Voor deze reiniging is een jaarlijks budget beschikbaar van € 25.000,-. Ten behoeve van de reiniging is het nodig pig-installaties te plaatsen. Voor het plaatsen van de pig-installaties is in 2021, 2022 en 2023 € 20.000 benodigd.

DEELREPARATIES HOOFDRIOOL

Bij de jaarlijkse inspecties komen verschillende schades aan het licht, zoals scheuren, breuken, aantasting of obstakels in het riool. Vaak zijn deze schades met eenvoudige reparaties op te lossen, en is het niet noodzakelijk de gehele buis te vervangen. Voor reparaties aan het hoofdriool is een budget benodigd van € 50.000.

wortels in het riool

STRAATVEGEN, BAGGEREN, BESCHOEIINGEN

Straatvegen wordt voor een bedrag van

€ 190.916 (30% van de totale kosten) doorbelast aan de rioolheffing. Deze keuze is te rechtvaardigen omdat vervuilde straten en kolken niet alleen leiden tot een ongewenst straatbeeld, maar ook leiden tot een vervuild riool. Ook neemt de kans op verstopping van de kolkaansluitingen af door de straat regelmatig te reinigen.

Het volledige bedrag (€ 619.299) voor baggeren en onderhoud beschoeiingen wordt doorbelast aan de rioolheffing. Baggeren is essentieel voor een goede afvoer van het overtollig hemelwater. Beschoeiingen maken het mogelijk in de krappe openbare ruimte toch via oppervlaktewater het hemelwater af te voeren.

ONDERZOEK EN PLANVORMING

Vanuit het budget ‘Advies en onderhoudskosten’ worden aanvullende onderzoeken gefinancierd. Voor de controle van indirecte lozingen door de milieudienst is jaarlijks € 15.000 beschikbaar, voor de overige onderzoeken is jaarlijks € 70.000 beschikbaar. Voor de komende planperiode worden de volgende onderzoeken voorzien:

• o

  Vervangingsplan riolering. De gemeente staat voor een vervangingsopgave van ruim 4 kilometer per jaar. In het vervangingsplan worden de projecten voor de periode 2021-2025 bepaald en uitgewerkt, zodat de voorbereiding en uitvoering tijdig kunnen starten.

• o

  Klimaatadaptatie. De stresstest is op hoofdlijnen uitgevoerd voor de regio Alblasserwaard Vijfheerenlanden en voor de kernen Leerdam en Vianen meer in detail. In 2020 en 2021 wordt de Regionale Adaptatiestrategie (RAS) opgesteld in samenwerking met de regio A5H. Vervolgens wordt in 2021 een uitvoeringsagenda opgesteld.

• o

  Basisrioleringsplan kernen voormalig Zederik. De voormalige gemeenten Leerdam en Vianen beschikten over een actueel Basisrioleringsplan waarin het hydraulisch functioneren van de riolering is getoetst. Voor de kernen van de voormalige gemeente Zederik wordt het Basisrioleringsplan de komende periode opgesteld.

• o

  Gegevensbeheer riolering. De revisie- en inspectiegegevens worden periodiek in het beheersysteem ingevoerd.

• o

  Heffingssystematiek rioolheffing. De huidige heffing is gebaseerd op het drinkwaterverbruik (of evt. opgepompt grondwater). Een aanzienlijk deel van de kosten voor riolering zijn echter afhankelijk van de hoeveelheid regenwater die afgevoerd wordt naar de riolering. De komende periode wordt onderzocht in hoeverre dit aspect meegewogen kan worden in de rioolheffing.

• o

  Analyse metingen riolering. Bij de gemalen, bergbezinkvoorzieningen en een aantal overstorten wordt het waterniveau gemeten. Om meer inzicht te krijgen in het functioneren van het systeem worden de meetgegevens jaarlijks geanalyseerd. Hierbij wordt onder andere gekeken naar het functioneren van de bergbezink-voorzieningen en de overstorten in Zederik die in het verleden als knelpunt zijn gemarkeerd.

• o

  Grondwatermodel. Met het grondwatermodel is het mogelijk de grondwaterstand in de gehele gemeente te voorspellen. Als het grondwatermodel gereed is, zijn minder peilbuizen noodzakelijk om de grondwaterstanden te interpreteren.

• o

  Controle indirecte lozingen. Voor controle en handhaving op lozingen is jaarlijks een budget beschikbaar van € 15.000,-. Dit budget is specifiek beschikbaar voor controles ten aanzien van de riolering bij bedrijven. Aandachtspunt voor de komende periode is o.a. de lozingen bij de Techniekweg in Leerdam.

• o

  Hemwelwater op drukriool. Regenwater mag niet op drukriolering aangesloten worden omdat het functioneren van het hele systeem hierdoor verstoord wordt. Met behulp van telemetriegegevens en rookproeven worden foutaansluitingen opgespoord.

• o

  Afvalwaterakkoord. De komende periode wordt met het waterschap een afvalwaterakkoord opgesteld, waarin onder andere de lozing van rioolwater op de zuivering wordt geregeld.

OVERIGE KOSTEN

• o

  Doorbelasting salariskosten. De salariskosten zijn in 2020 opnieuw bepaald op € 400.869.

Het beleid in dit GRP leidt slechts tot beperkte wijzigingen in de exploitatiebegroting. Wel stijgen de vervangingsinvesteringen. Door een lage rente op de kapitaallasten en lagere salariskosten zijn op dit moment de inkomsten hoger dan de uitgaven. De heffing kan in 2021 daarom dalen naar € 216. Jaarlijks wordt bepaald of de werkelijke uitgaven en inkomsten de verwachte uitgaven en inkomsten volgen.

FINANCIËLE ONDERBOUWING VAN HET GEKOZEN BELEID

De strategie zoals weergegeven in hoofdstuk 5 is bepalend voor de benodigde personele capaciteit en financiële middelen. In dit hoofdstuk worden de consequenties van het beleid voor de personele capaciteit en de rioolheffing in beeld gebracht.

PERSONELE CAPACITEIT

De Leidraad Riolering (module D2000) geeft een handreiking voor de benodigde personele capaciteit riolering. Deze benadering is globaal, en onder andere afhankelijk van de mate van uitbesteding. De nieuwe taak ten aanzien van klimaatadaptatie is niet in de berekening van de Leidraad Riolering opgenomen. Voor deze taak is een gewenste capaciteit van 0,5 fte aangenomen. In tabel 2 is de gewenste capaciteit voor de riolering op basis van de Leidraad Riolering inzichtelijk gemaakt.

De totale gewenste capaciteit voor planvorming en onderhoud bedraagt 5,2 fte (tabel 2). Hierbij is uitgegaan van maximale uitbesteding. In de begroting is 3,6 fte opgenomen voor de binnendienst en 2,2 fte opgenomen voor de buitendienst. Deze capaciteit voor planvorming en onderhoud (5,8 fte) is daarmee voldoende, maar alleen voor regievoering bij maximale uitbesteding.

De komende periode zijn veel maatregelen (reconstructies) gepland. Hiervoor is capaciteit benodigd voor voorbereiding en toezicht. Ook hierbij is gekozen voor het maximaal percentage (60%) voor uitbesteden van werkzaamheden. Evengoed is nog ruim 4 fte benodigd voor projectleiding en regievoering. Deze personele kosten worden toegedeeld aan de projecten.

Tabel 2. Gewenste capaciteit conform Leidraad Riolering

UITGANGSPUNTEN RIOOLHEFFING

Voor de berekening van de rioolheffing zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd:

• o

  De vervangingsinvesteringen voor riolering en gemalen worden geactiveerd.

• o

  Het rentepercentage voor kapitaallasten bedraagt 0,55%.

• o

  Per 1 januari 2020 is de stand van de voorziening € 5.820.000. De verwachte stand van de voorziening eind 2020 bedraagt € 7.000.000.

• o

  Zowel bij de kosten als bij de baten wordt geen rekening gehouden met inflatie.

• o

  Er wordt geen rekening gehouden met groei of krimp van de bevolking.

• o

  De rioolheffing voor woningen (waterverbruik minder dan 300 m3) bedraagt in 2020 per perceel: € 270.

• o

  De inkomsten vanuit de rioolheffing bedragen in 2020 € 6.508.265 voor woningen en € 309.588 voor bedrijven.

• o

  In bijlage 6 is de volledige exploitatie opgenomen.

• o

  De toegerekende BTW bedraagt in 2021 € 640.784. Doordat ook over de afschrijvingslasten BTW wordt berekend neemt de toegerekende BTW jaarlijks toe.

• o

  In bijlage 8 zijn de verwachte investeringen opgenomen.

Met bovenstaande uitgangspunten is de rioolheffing doorgerekend. De resultaten van de heffingsberekening zijn opgenomen in de volgende paragraaf, de volledige berekening is opgenomen in bijlage 9.

Figuur 11. Rioolheffing en voorziening op lange termijn

RIOOLHEFFING

Door lagere salariskosten en lage rente op de kapitaallasten zijn de inkomsten hoger dan de lasten. Door de heffing in 2021 te laten dalen naar € 216 zijn de baten en kosten in 2021 in evenwicht. In de daarop volgende jaren wordt de voorziening afgebouwd. Door toenemende kapitaallasten moet de heffing in 2026 met 3,5% stijgen en de jaren daaropvolgend met 3,0% (exclusief inflatie).