Besluit van de gemeenteraad van de gemeente Medemblik houdende regels omtrent het sociaal domein (Beleidsplan Sociaal Domein 2019-2022)

Om vooruit te kunnen kijken, door te ontwikkelen en goede kwaliteit te leveren, is het belangrijk te weten hoe we er nu voor staan. Weten waar we staan is breed kijken, dus niet alleen naar het sociaal domein, maar ook naar wat er om ons heen gebeurt.

1.1 Trends en ontwikkelingen1

De samenstelling van de bevolking verandert. Het aantal jongeren neemt af en het aantal senioren neemt toe. Er komen nieuwe inwoners uit diverse landen bij, waardoor het inwonertal van onze gemeente de komende jaren licht stijgt. We zien daarnaast meer alleenstaanden. Deze ontwikkelingen vragen om nieuwe woonvormen. De zorgvraag verandert en neemt ook toe door vergrijzing. Ook verandert de wijze waarop we op de zorgvraag inspelen. In Westfries verband zetten we in op meerjarige partnerschappen met zorgaanbieders, op basis van resultaatgestuurde afspraken. We zien een blijvende druk op de Wet maatschappelijke ondersteuning en Wet langdurige zorg. Ouderen willen bijvoorbeeld langer thuis en zelfstandig blijven wonen. Technologische ontwikkelingen (domotica) kunnen hieraan bijdragen.

Figuur 1: Verwachte ontwikkelingen gemeente Medemblik

De relatie tussen overheid en inwoners verandert. Gemeenten ondersteunen en scheppen kaders in plaats van over te nemen (‘zorgen dat’ in plaats van ‘zorgen voor’). Een ruime meerderheid van de inwoners ervaart de contacten in hun wijk als prettig. Ook vindt een ruime meerderheid voldoende steun in hun wijk als dat nodig is2. Dit is van groot belang voor de zelf- en samenredzaamheid van inwoners, leefbaarheid en sociale cohesie. Zeker met een verwachte toename van inwoners met dementie, een toenemende kloof tussen rijk en arm, gezond en ongezond en wel of geen toegang tot ICT. Meer inwoners doen een beroep op hun omgeving - om zo lang mogelijk zelfstandig thuis te blijven wonen - waardoor het extra belangrijk is om er voor elkaar te zijn.

Figuur 2: Ontwikkelingen en aandachtspunten voor de gemeente Medemblik

1.2 Huidige situatie

We nemen u mee in waar onze gemeente staat vanuit een breed scala aan invalshoeken3:

Actieve en betrokken inwoners

Veel inwoners in onze gemeente zijn actief betrokken bij hun buurt, kern en/of verenigingsleven, of willen actief worden. Inwoners staan in contact met elkaar, willen weten waar de ander mee bezig is en gaan het gesprek aan over waar krachten gebundeld kunnen worden. Een voorbeeld vanuit de innovatieagenda is ‘koffie met een rietje’, waarbij jonge moeders samenkomen en in gesprekken elkaar opvoedkundig versterken. Verbinden is het sleutelwoord: sport, kunst en cultuur hebben een positief effect op gezondheidszorg, kan eenzaamheid verminderen en kwetsbare groepen versterken. We zetten zo in op preventie en verbeteren tegelijk kwaliteit van leven. Dit gebeurt op de plaatsen waar inwoners samenkomen en gemeenschappelijke interesses delen. Samen met kernraden werken we aan vitale kernen. Dit werken de kernraden uit in hun kernvisies.

Inwoners weten ons goed te vinden

Communicatie over en weer tussen inwoners en gemeente is belangrijk, zeker bij hulp- en ondersteuningsvragen. Inwoners weten ons goed te vinden, voelen zich serieus genomen tijdens de gesprekken en ervaren dat we samen op zoek gaan naar een oplossing. Het resultaat is effectieve hulp zodat inwoners zich beter redden en een grotere kwaliteit van leven ervaren.

Plannen en projecten zijn op stoom

Veel projecten en plannen, zoals omschreven in het Beleidsplan Sociaal Domein: Samen Doen 2017-2018 - zijn gerealiseerd of lopen nog. De professionals van de wijkteams werken bijvoorbeeld vaker vanuit verschillende locaties in de kernen. De toegang tot het sociaal domein is zo ingericht, dat inwoners direct een professional aan de telefoon krijgen. Zo handelen we een deel van de vragen die binnenkomen direct af.

We hebben het predikaat mantelzorg- en dementievriendelijke gemeente en we zijn een ‘jongeren op gezond gewicht’ (JOGG) gemeente. Ook hebben we belangrijke stappen gezet met onze aanpak rondom armoedebestrijding: de voorbereiding van het structureel inzetten van vroegsignalering bij schulden is in volle gang. Vanaf 2019 werken we met de verscherpte meldcode waardoor we signalen van geweld (zoals ouderenmishandeling) goed kunnen aanpakken.

Samen maken we het verschil. Daarom zetten we blijvend actief in op samenwerking met scholen,opvang, (huis)artsen, zorgorganisaties en de zorgverzekeraar.

Regio speelt belangrijke rol

Juist in het sociaal domein is regionale samenwerking van belang. Op veel terreinen kunnen we onze krachten bundelen en kennis delen. We kunnen gezamenlijk efficiënter werken en complexere zorg beter inregelen. Denk aan het ondersteunen en vergroten van het aantal pleeggezinnen, het opzetten van een integrale bovenregionale crisisdienst, bovenregionale specialistische jeugdhulp, regionale integrale behandelvoorziening (RIB), passende opvang voor verwarde personen, participatie door inwoners met een grote afstand tot de arbeidsmarkt (zorgcliënten van WerkSaam) en de sluitende aanpak rondom Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen. In de afgelopen periode is er een intensief regionaal traject gestart: de voorbereiding en implementatie van een regionale inkoopstrategie. Vanaf 2020 gaan we resultaatgestuurd werken met een trajectfinanciering op basis van vaste prijzen. De inwoner komt meer centraal te staan door het opstellen van een integraal perspectiefplan. De professional kan straks zelf meer bepalen welke zorg wordt ingezet. Een goede stimulans voor maatwerk en innovatieve oplossingen.

Er zijn ook uitdagingen

Voor de komende jaren zijn er de volgende uitdagingen:

• 1.

  Maatschappelijke partners vinden elkaar niet altijd. Met een goede onderlinge samenwerking hebben sport, kunst en cultuur maar ook maatschappelijke organisaties, zorginstellingen en onderwijs invloed op bijvoorbeeld het verminderen van gezondheidsproblemen en eenzaamheid.

• 2.

  Preventie op het gebied van roken, overmatig alcoholgebruik, (ernstig) overgewicht, depressie en diabetes vragen blijvend aandacht. Ook het inzetten op een gezonde levensstijl past hieronder (het Nationaal Preventieakkoord).

• 3.

  Blijvende aandacht is nodig voor de herkenbaarheid van en bekendheid met (professionals) van het wijkteam. Inwoners kunnen de wijkteams beter vinden.

• 4.

  De mogelijkheid om een onafhankelijk cliëntondersteuner in te zetten is niet bij iedereen bekend.

• 5.

  De preventieve inzet door opbouwwerkers en jongerenwerkers (onze wijkconsulenten preventie) vraagt om versteviging. De slag naar preventief werken is nog niet voldoende gemaakt.

1.3 Doorontwikkeling

Landelijke4, regionale en lokale overheden5 hebben hard gewerkt aan het formuleren van doelen en opgaven voor de komende jaren. Sommige opgaven beperken zich niet tot de grenzen van een gemeente of regio. Het Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen hebben daarom een akkoord gesloten om samen een aantal grote maatschappelijke opgaven aan te pakken: het Interbestuurlijk Programma (IBP)6. Verder vormen de doelstellingen van het bestuur zoals benoemd in het “coalitieakkoord 2018-2012” en “het collegeprogramma 2018-2022” ten aanzien van het sociaal domein de basis voor dit beleidsplan. Samengevat staat de volgende ambitie7 van het bestuur centraal:

• “Onder dat motto bouwen wij de komende vier jaar verder aan een aantrekkelijke, bereikbare, veilige en gastvrije gemeente. Een gemeente waar je goed en gezond kunt wonen, werken en recreëren. Waarin bedrijven innoveren en verenigingen bloeien. Waar niemand aan de zijlijn hoeft te staan. Een gemeente waar groei in zit. Die gemeente maken we samen. Inwoners, ondernemers, verenigingen en organisaties. Wij gaan door op wat is bereikt en pakken nieuwe kansen. Wij zijn een gemeente die uitgaat van de mogelijkheden en initiatieven van inwoners zelf. Een ondernemende gemeente die (regionaal) samenwerkt en stimuleert. Die inwoners verbindt en verder brengt. Zo krijgt iedereen ruimte om mee te doen, te wonen en te werken. Wij slaan de handen ineen om de gemeente Medemblik te versterken, verder te brengen, kansen te pakken en samen te werken aan zaken die beter kunnen. Wij nodigen iedereen van harte uit om samen met ons aan de slag te gaan”.

Vanaf de start van het sociaal domein (2015) hebben we de verschillende taken (Wmo, Jeugdhulp, Participatie etc.) integraal benaderd. We hebben de verbinding gezocht en over de verschillende domeinen heen gekeken. Dit is in lijn met landelijke beleid zoals het IBP maar ook het Preventieakkoord. Ook intern is er integraal gekeken naar de uitdagingen (bestaande en nieuwe) voor de komende periode. Dit vormt het volgende model voor doorontwikkeling.

Figuur 3: Model voor doorontwikkeling

In dit model nemen we de inwoner als startpunt. Hoe dragen wij in ons beleid eraan bij dat het beter gaat met een inwoner en dat, hij/zij (zoveel mogelijk) op eigen kracht verder kan? Naast de inzet op drie pijlers - preventie, integraliteit en innovatie – zijn er vier bouwstenen die dat mogelijk maken. In het volgende hoofdstuk gaan we verder in op de inzet per bouwsteen op basis van deze drie pijlers.

2.1 Sociaal domein blijvend in verandering

De samenleving verandert voortdurend. Onze rol als gemeente verandert mee. En daarmee ook de manier waarop we het sociaal domein in Medemblik vorm en inhoud geven. Dit vraagt een inzet op drie pijlers:

Een brede, integrale benadering van het sociaal domein

Het sociaal domein is meer dan zorg en welzijn alleen. Sport kan ervoor zorgen dat inwoners zich gezonder voelen en kan bijdragen aan sociale cohesie. Vrijwilligerswerk kan helpen om eenzaamheid te verminderen. Het vroegtijdig signaleren van schulden voorkomt dat inwoners verder in armoede terecht komen. Culturele activiteiten dragen bij aan ontmoeting in een kern of wijk.

We kijken nadrukkelijk naar de brede context van de inwoner/ de verschillende leefgebieden. We verbinden beleid van Wmo, Participatie- en Jeugdwet met gezondheids-, vrijwilligers-, onderwijs- en armoedebeleid. We kijken breder naar bijvoorbeeld de openbare ruimte en gebouwen. Door integraal denken en doen delen we kennis met elkaar en kunnen we meer bereiken.

Inzet op innovatie en vernieuwing

De samenleving ontwikkelt zich en er ontstaan nieuwe inzichten en verhoudingen. Dit betekent een omslag in denken en doen. Inwoners slaan hun handen ineen in kleine lokale initiatieven. Wij faciliteren en ondersteunen inwoners hierin actief. Door blijvend in te zetten op innovatie stimuleren we enerzijds de initiatieven van onze inwoners en anderzijds ontstaat ruimte om te leren en door te ontwikkelen. Innovatie kan betrekking hebben op zorginhoud, vormen van samenwerking en/of manieren van werken. Dit ondersteunen we actief en we communiceren hierover zodat we van elkaar kunnen leren. Goede voorbeelden doen goed volgen! Ook organisaties zoeken naar andere en meer innovatieve manieren om inwoners te ondersteunen. Als gemeente zelf zoeken we naar vormen van participatie van inwoners en innovatie in zorgaanbod. De inhoudelijke kaders van dit beleidsplan zijn ook de inhoudelijke kaders voor innovatie samen met onze inwoners, (zorg) partners en andere overheden.

Omslag naar preventie in het sociaal domein

We zetten langdurig in op preventie en vroegsignalering. Het doel van preventie is dat mensen in een (dreigende) kwetsbare positie weer perspectief krijgen, kunnen meedoen en tot hun recht komen. In de praktijk lopen preventie, begeleiding en behandeling vaak in elkaar over. Inzet op preventie is inzetten op het versterken van beschermende factoren en het terugdringen van risicofactoren.

Inzet op preventie betaalt zich uit:

• ■

  Gezonde, participerende inwoners dragen bij aan de samenleving.

• ■

  Investeren in preventie leidt tot een toename van het aantal gezonde en gelukkig ervaren levensjaren.

• ■

  Een goede gezondheid draagt bij aan persoonlijk welzijn8.

We willen dus steeds meer gaan inzetten op een passend, integraal (innovatief) aanbod van preventieve middelen en maatregelen. Deze maatregelen kunnen individueel zijn, bijvoorbeeld vroeg in gesprek gaan bij dreiging van schulden, maar ook collectief, zoals het aanbieden van goede sportvoorzieningen. Net als in de zorg gaan we eerder signaleren en acteren.

2.2 Visie sociaal domein

We stimuleren/ondersteunen elke inwoner - zo vroeg mogelijk en binnen een veilige omgeving - om zijn/haar leven zo zelfstandig mogelijk te leven. We doen dit niet door te zorgen voor, maar te zorgen dat.

Onze uitgangspunten:

• ■

  We hebben de basis op orde. We hebben solide wijkteams, bestaande uit professionals die gefaciliteerd worden om hun werk goed en zorgvuldig te doen. We gaan uit van duidelijk, actueel en helder beleid. We zorgen voor een solide financiële basis.

• ■

  Onze inwoners ontvangen de zorg die ze nodig hebben. Hierin leveren we maatwerk en durven we te differentiëren.

• ■

  We nemen niet over, maar ondersteunen inwoners en hun netwerk om zo zelfstandig mogelijk te leven.

• ■

  We zetten in op het vroegtijdig signaleren van de ondersteuningsvraag van onze inwoners in de verwachting dat dit op de langere termijn deels complexere zorg kan terugdringen (van curatief naar preventief).

• ■

  We kiezen voor het inzetten op collectieve voorzieningen daar waar mogelijk, bijvoorbeeld door het inzetten van innovatiesubsidies.

• ■

  We hebben continu inzicht door het gebruik van data. We investeren in het verzamelen en ontsluiten van managementinformatie, zodat we eerder en beter kunnen bijsturen. Inzicht geeft ook de mogelijkheid voor het ontwikkelen van een passende interventie of voorziening die aansluit bij de behoefte van onze inwoners.

• ■

  We ondersteunen vanuit de eigen vraag van onze inwoners. We laten inwoners in hun waarde, waarbij de eigen definitie van kwaliteit van leven van de inwoner zoveel mogelijk leidend is.

Onze werkwijze:

• ■

  We werken, waar nodig en wenselijk, integraal. Zowel intern als ook met (zorg- , maatschappelijk en vrijwillige-)partners en inwoners.

• ■

  We leveren maatwerk. Onze professionals hebben regelruimte om dat te kunnen doen.

• ■

  We werken dicht bij onze inwoners en zijn bereikbaar en vindbaar.

• ■

  We bouwen voort op en stimuleren wat goed gaat.

• ■

  We experimenteren om zo de inzichten en expertise van de professional te benutten.

• ■

  We experimenteren om tot innovatie te komen.

• ■

  We blijven leren.

2.3 Preventie: een nadere toelichting

Preventief gaat om het doelgericht signaleren, analyseren, organiseren en handelen, gericht op:

• ■

  Het voorkomen van problemen.

• ■

  Het bieden van ondersteuning bij het vinden van oplossing.

• ■

  Het tegengaan van terugval of een stapeling van problemen.

Preventie in het sociaal domein richt zich op het versterken van beschermende factoren en terugdringen van risicofactoren, het verbeteren van de toegang tot hulp en het bieden van positieve impulsen aan de kwaliteit van (samen)leven9.

We hebben preventie vanuit verschillende theoretische concepten10 (zie uitwerking bijlage 2) bekeken. Het Nationaal Preventieakkoord11 onderstreept het belang van deze pijler in dit beleidsplan. We volgen de ontwikkelingen op de voet en zorgen voor een samenhang in onze aanpak.

We richten ons op drie niveaus (figuur 4):

• 1.

  Het voorkomen van ziekte en problemen bij inwoners (primaire preventie).

• 2.

  Het vroegtijdig opsporen van ziekten en problemen om tijdig te kunnen (be)handelen (secundaire preventie)

• 3.

  Voorkomen dat ziekten en problemen zich verergeren (tertiaire preventie).

Figuur 4: De preventiepiramide

Vroegsignalering

Preventie en vroegsignalering kunnen in de praktijk niet los van elkaar gezien kunnen worden. Om preventief te werken, is het nodig om signalen in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen. Zo helpen we onze inwoner zo snel mogelijk of stellen hem/haar in de gelegenheid zelf hulp te zoeken. Dit vraagt om een zo’n breed mogelijk netwerk van waaruit wordt gesignaleerd.

Voor het beleid in de komende jaren hanteren we vier bouwstenen: Geluk, Meedoen, Samenwerking en Zorg dicht bij de mensen thuis. Dit model (figuur 3) hebben we in het eerste hoofdstuk toegelicht. We beschrijven per bouwsteen wat we de komende vier jaar willen bereiken en wat onze speerpunten zijn. Dit beleidsplan vormt het raamwerk voor het jaarlijkse uitvoeringsplan Sociaal Domein.

3.1 Geluk

Als gemeente bepalen we niet wat geluk is. Wel ondersteunen we bij het verkrijgen ervan. Gelukkige inwoners zijn over het algemeen meer tevreden, productiever op het werk en hebben meer betekenisvolle relaties12. Geluk heeft een belangrijke preventieve werking, daarom hanteren we het als één van onze bouwstenen.

Naar de positieve werking van geluk is veel onderzoek gedaan13. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)14 hangt geluksgevoel sterk samen met de persoonlijke levenssfeer. Betekenisvolle relaties, met een partner, familie en vrienden, zijn van belang. Maar ook zingeving in de vorm van een baan, vrijetijdsbesteding of opleiding is belangrijk. Voorzieningen, waar je elkaar kan ontmoeten, zoals sportaccommodaties en dorpshuizen, dragen bij aan geluk. De gemeente kan hier aan bijdragen. Ook gezondheid en verbondenheid beïnvloeden het geluksgevoel van inwoners. Beperkte mogelijkheden om volwaardig deel te nemen aan de maatschappij en beperkte zelfredzaamheid zorgen voor minder gelukkige inwoners.

3.2 Meedoen

Iedereen kan naar vermogen deelnemen aan de samenleving. Meedoen is de tweede bouwsteen voor ons beleidskader. Meedoen kan op verschillende niveaus worden beschreven:

• ■

  Wonen in de wijk (fysieke integratie).

• ■

  Gebruikmaken van voorzieningen in de buurt of kern (functionele integratie).

• ■

  Deelnemen aan de samenleving (sociale integratie).15

Meedoen kan bijvoorbeeld via werk, opleiding, vrijwilligerswerk, activiteiten in de buurt of bij verenigingen. Er zijn ook groepen die een extra steuntje in de rug nodig hebben om mee te kunnen doen, zoals inwoners in de bijstand, nieuwkomers of inwoners met een beperking. Voor hen zijn meer hulpbronnen nodig om mee te kunnen doen in de samenleving16, zoals iemand die begeleidt bij activiteiten.

Niet iedereen participeert of doet dat op dezelfde manier en dat geeft niet. De mogelijkheden om mee te kunnen doen moeten echter aanwezig zijn. Het gaat erom dat de vrijheid en mogelijkheden er zijn om de keuzes te maken die voor een persoon belangrijk zijn.

De gemeente kan invloed uitoefenen met betrekking tot het wegnemen van sociale en fysieke drempels, denk aan wonen, werken, ondersteuning, mobiliteit, de gemeentelijke infrastructuur en het onderwijs. We willen ons daarbij voornamelijk op de leefwereld van inwoners richten en in mindere mate op het systeem of de procedures.

3.3 Samenwerking

In het sociaal domein is samenwerken een voorwaarde om doelen te bereiken. We werken bij een ondersteuningsvraag samen met de inwoner, zijn/haar netwerk en maatschappelijke partners aan een oplossing. Dat geldt ook voor de samenwerking met en tussen gemeenten, met maatschappelijke organisaties, zorgaanbieders, onderwijs en andere overheden om onze doelstellingen in het sociaal domein te bereiken. Daarom is Samenwerking onze derde bouwsteen.

Goed samenwerken, vraagt om de volgende voorwaarden17:

• ■

  Vertrouwen hebben dat de ander het kan (ook los durven laten).

• ■

  Duidelijkheid over rollen en het voeren van regie.

• ■

  Onderhouden van relaties (netwerk).

• ■

  Een gezamenlijk voordeel/ belang hebben.

• ■

  Heldere afspraken over inzet (capaciteit) en financiering.

De doorontwikkeling van het Pact van West-Friesland is een voorbeeld van samenwerking. De zeven Westfriese gemeenten hebben de intentie uitgesproken om samen regionale opgaven in het sociaal domein aan te pakken.

3.4 Zorg dicht bij de mensen thuis

De gemeente Medemblik wil blijvend bijdragen aan een inclusieve samenleving, waarin een volwaardige plek is voor (kwetsbare) inwoners in hun eigen omgeving. We stimuleren dat inwoners zo lang mogelijk prettig thuis (blijven) wonen. Dit sluit aan op de ontwikkeling dat steeds minder inwoners in een instelling verblijven.

We zorgen voor de juiste woonvormen en passende ondersteuning, die we zoveel mogelijk in de nabijheid van onze inwoners organiseren. Dit is de vierde bouwsteen van ons beleidskader.

4.1 Jaarlijks uitvoeringsplan

Het beleidsplan omvat het beleidskader voor de komende vier jaar. Vier bouwstenen vormen de kern van dit kader: Sturen op geluk, focus op meedoen, in gezamenlijkheid werken en dicht bij de inwoners. Jaarlijks maken we een uitvoeringsplan. Het beschrijft de verdere invulling van de activiteiten gekoppeld aan de speerpunten. Voor het uitvoeringsplan hanteren we de volgende format:

We monitoren en evalueren periodiek de speerpunten en activiteiten. Als het nodig is stellen we bij of gaan we voor andere activiteiten.

4.2 Monitoring en blijvend leren

In het sociaal domein zijn veel gegevens en data beschikbaar. Denk aan gegevens over zorggebruik, demografische gegevens van inwoners en financiële informatie. Deze landelijke, regionale en lokale gegevens geven ons inzicht in ‘waar we staan’ en geven ons handvatten voor keuzes die we maken. Ook kunnen we hierbij onze activiteiten monitoren. We willen in de komende periode gericht inzetten op het verzamelen en interpreteren van deze gegevens. Naast data leren we van casuïstiek en ervaringen die we daarmee opdoen. Nieuwsgierigheid en pro-activiteit zijn daarbij belangrijk.

We gaan op basis van dit beleidsplan doelgericht data verzamelen om te controleren of we de goede dingen doen. Hiervoor formuleren we de boogde resultaten in dit beleidsplan om een antwoord kunnen geven op de vraag: “wat willen we bereiken”. In het uitvoeringsplan concretiseren we het beleid en stellen indicatoren vast. Vervolgens starten we, beginnend met een nulmeting, met het periodiek meten in hoeverre we de doelen daadwerkelijk realiseren. We monitoren en evalueren periodiek het hele plan en niet losse speerpunten. Door continu te meten zijn ook de (minimale) effecten op de speerpunten op de lange termijn te zien.

Als plan hanteren we het Kwaliteitskompas (zie figuur 5). De activiteiten worden getoetst aan hun bijdrage aan het gewenste maatschappelijk resultaat. De effecten staan daarbij centraal. Wij lichten periodiek in of de doelstellingen behaald zijn. Door het regelmatige monitoren ronden we activiteiten en interventies af of stellen deze bij. Op deze manier werken we continu aan het verbeteren van de kwaliteit.

Figuur 5: Het Kwaliteitskompas (bron: Nederlands Jeugdinstituut)