Watertakenplan Heerenveen 2021-2024 Samenwerken aan de wateropgaven

1. Het nieuwe watertakenplan 2021-2024

1.1 Aanleiding

Goede riolering en robuuste wateren zijn nodig voor de bescherming van de volksgezondheid en het milieu, ook spelen ze een belangrijke rol in het tegengaan van wateroverlast. Als gemeente hebben we de taak om voor die riolering en wateren te zorgen: vanuit de Wet milieubeheer en de Waterwet hebben we zorgplichten voor stedelijk afvalwater, voor hemelwater en voor grondwater. In dit watertakenplan beschrijven we de invulling van de zorgplichten in de periode van 2021 tot en met 2024.

In 2008 is het vorige Watertakenplan 2009-2012 vastgesteld. Met dit plan keken we – zoals later gebruikelijk werd – al breed naar alle watertaken. Vele jaren konden we er goed mee werken, maar met de tijd werden er nieuwe onderwerpen belangrijk(er); klimaatadaptatie en duurzaamheid kwamen op, de omgevingswet komt eraan en het deltaprogramma ruimtelijke adaptatie werd vastgesteld. Ook is er in de afgelopen (ruim) 10 jaar veel veranderd aan het rioolstelsel en de watergangen. Enerzijds is door herindelingen het areaal fors toegenomen. Anderzijds is het areaal gegroeid doordat we nieuwe wijken en bedrijventerreinen aanlegden en doordat we op veel plekken verbeteringen aanbrachten in het aanwezige stelsel. Deze verandering in onderwerpen en in areaal is dan ook de aanleiding om het Watertakenplan te vernieuwen.

1.2 Het watertakenplan

De manier waarop we kijken naar de watertaken wordt voor een groot deel bepaald door wat we belangrijk vinden. Het geeft aan wat onze aandacht heeft en waar we onze tijd aan besteden. Goede riolering is nodig voor de bescherming van de volksgezondheid, het milieu en het tegengaan van wateroverlast. Als gemeente hebben we de taak om voor die riolering te zorgen: we hebben de zorgplicht voor stedelijk afvalwater, voor afvloeiend hemelwater en een inspanningsverplichting voor grondwatermaatregelen. Dit Gemeentelijk watertakenplan van 2021 tot en met 2024 geeft aan hoe wij met deze drie zorgplichten omgaan. Onder de nieuwe Omgevingswet is een watertakenplan of GRP (Gemeentelijk Rioleringslan) niet meer verplicht. Toch wordt in de memorie van toelichting aangegeven dat een, niet verplicht, Gemeentelijk Watertakenplan of GRP zeer belangrijk is voor het beleid rondom riolering en stedelijk water en voor de onderbouwing van de rioolheffing. De inwerkingtreding van de Omgevingswet is uitgesteld tot 1 januari 2022. Tot die tijd is een vigerend Watertakenplan of GRP nog steeds wettelijk verplicht op basis van de Wet milieubeheer (wm) 4.22.

Het maken van goede beleidsafwegingen op het terrein van beheer openbare ruimte, bescherming van bodem en waterkwaliteit en de zorg voor het totale watersysteem worden steeds belangrijker. Dit watertakenplan helpt daarbij en speelt in op ontwikkelingen zoals het veranderende klimaat en duurzaamheid. Ook het financiële beleid en de inzet van middelen zijn belangrijke aandachtspunten.

1.3 Opstellen van het watertakenplan

Dit watertakenplan is opgesteld in de periode juni 2020 tot en met oktober 2020. Bij het opstellen is een brede vertegenwoordiging vanuit de gemeente Heerenveen betrokken (riolering, RO, duurzaamheid, financiën). Ook Wetterskip Fryslân heeft in de samenwerking actief meegedacht en meegewerkt aan dit plan. In de vorm van een drietal thematische workshops is met deze partijen in wisselende en bij het thema passende samenstelling stilgestaan bij de onderwerpen: riolering, duurzaamheid & water in de (leef)omgeving en de financiën voor de watertaken.

1.4 Inhoud van het watertakenplan

In hoofdstuk 1 wordt de achtergrond en aanleiding voor het plan beschreven. Vervolgens kijken we in hoofdstuk 2 terug op de periode vóór dit watertakenplan. In hoofdstuk 3 tot en met 10 gaan we in op de doelen die we onszelf hebben gesteld voor de waterketen. Per hoofdstuk geven we aan wat we willen bereiken (de visie), hoe we dat gaan doen (de strategie) en wat we hiervoor gaan doen (de acties). In hoofdstuk 11 schetsen we de benodigde personele bezetting, tonen de uitgaven voor de komende jaren en laten de uitkomsten van de kostendekkingberekening zien. In hoofdstuk 12 gaan we in op de uitvoering van dit plan.

1.5 Voorbereiding op de Omgevingswet, samenhang met andere plannen

Bij het opstellen van dit watertakenplan hebben we waar mogelijk rekening gehouden met de nieuwe plannen die worden gemaakt: de Omgevingsvisie, het Omgevingsprogramma en het Omgevingsplan. De verschillende hoofdstukken sluiten aan bij deze plannen en worden gebruikt bij het opstellen hiervan.

Voor de watertaken is het belangrijk dat er heldere regels zijn over onder andere het lozen van afvalwater, het aansluiten op de riolering en het afstromen van hemelwater. De huidige landelijke regelgeving hierover verdwijnt met het invoeren van de Omgevingswet. Elke gemeente kan zelf deze regels gaan vaststellen in het eigen Omgevingsplan. Om de overgang te vergemakkelijken is landelijk afgesproken dat de huidige regels tot 2029 behouden blijven (de zogenaamde ’bruidsschat’), zolang er geen andere regels worden vastgesteld. Voorlopig behouden we daarom de huidige regels.

Het watertakenplan moet worden bekeken in samenhang met andere plannen over de leefomgeving. Zo is er bijvoorbeeld het plan Feanetië over het bevaarbaar maken van het (centrum)gebied van de kern Heerenveen, maar ook een (provinciale) veenweidevisie. Bij het opstellen van het watertakenplan is rekening gehouden met deze plannen. Deze plannen kennen echter elk ook hun een eigen status, context en (autonome) proces, daarom worden ze hier niet verder benoemd en wordt verwezen naar deze zelfstandige plannen. Bij de uitwerking van delen van dit Watertakenplan in de komende jaren (de acties uit de hoofdstukken 3 t/m 10) worden waar mogelijk koppelingen gelegd met deze en/of andere plannen. Meekoppelkansen worden waar mogelijk benut.

1.6 Beleidswijzigingen met dit watertakenplan

Op veel onderwerpen is dit watertakenplan een voortzetting van het beleid uit het tot 2020 verlengde watertakenplan 2009-2012. De belangrijkste beleidswijzigingen hebben we hieronder kort benoemd.

Tabel 1 Beleidswijzigingen

2.1 Terugkijken op wat er gebeurde in de planperiode

Met het aflopende watertakenplan wilden we een uitgebreid, toegankelijk en leesbaar plan opstellen wat vele jaren gebruikt kon worden. Dat is gelukt. We gaven al invulling aan de watertaken (en noemden het daarom ook meteen een watertakenplan), zetten stappen in klimaatadaptatie, noemden het toen robuust en keken naar de opgave voor stedelijk waterbeheer. Dit zijn nog steeds belangrijke thema’s en we vullen het in op de manier die we destijds hebben beschreven. We konden er goed mee werken en hebben het watertakenplan daarom twee keer verlengd. Het financiële deel is tussentijds wel vernieuwd en vastgesteld, dit was onder andere nodig vanwege het aangepaste areaal door de herindeling met de voormalige gemeente Boarnsterhim. Dit hebben we gebruikt om alle uitgaven tegen het licht te houden en vast te leggen welke uitgaven we toerekenen aan de rioolheffing.

In oktober 2016 hebben we met het Wetterskip Fryslân de overeenkomst Overdracht Stedelijk Water getekend. Hierin staat dat de verantwoordelijkheid voor het watersysteem is overgegaan naar het Wetterskip en zijn afspraken vastgelegd over het onderhoud dat wij als gemeente blijven uitvoeren.

In deze periode zijn er twee gebeurtenissen geweest die een grote invloed hadden op ons werk. In mei 2018 zorgden zware regenbuien voor wateroverlast in meerdere straten. Het water stroomde nergens de panden in, maar het zorgde wel voor hinder. In 2019 knapte ’s nachts één van onze twee hoofdpersleidingen (de Greiden). Gelukkig konden we door adequaat ingrijpen er voor zorgen dat de afvoer van deze grote wijk (ruim 7.200 inwoners) spoedig weer kon plaatsvinden.

2.2 Terugkijken op wat we hebben bereikt

Met het watertakenplan hebben we ingezet op doelgericht investeren en het oprekken van de levensduur van de riolering. We hebben hiervoor een vorm van assetmanagement toegepast in onze beslissingen rondom investeringen, keuzes van renovatie of nieuwe aanleg. In de uitvoering hebben we vooral gekeken naar koppelkansen, zodat we werkzaamheden optimaal konden combineren. Verder is in de afgelopen periode doorgewerkt aan het verbeteren van de data. We hebben een hydraulisch model opgebouwd en houden dit actueel. Met deze betere data kunnen we goed inschatten wat er voor de riolering nodig is en kunnen we aantonen welke ingrepen doelmatig zijn.

Het werk aan de rioolbuizen vroeg gaandeweg minder tijd, terwijl opgaven in kwaliteit, energiebesparing, risicobeheersing, samenwerken en klimaatadaptatie meer aandacht kregen. Zo hebben we door de pompsturing te verbeteren de gemalen efficiënter gemaakt en energie bespaard. Ook hebben we het systeem robuuster gemaakt, door pompinstallaties dubbel uit te voeren. En we hebben veel regenwaterriolen aangelegd om in te spelen op ”de brede” klimaatopgaven.

2.3 Terugkijken op wat we hebben uitgevoerd

Niet alle plannen uit het vorige watertakenplan hoefden uitgevoerd te worden. Sommige investeringen bleken (nog) niet nodig en zijn daarom niet uitgevoerd. Er is ook geëxperimenteerd met innovaties. Zo is er een speciaal riool aangelegd voor de zuivelfabrieken, is er een warmtewisselaar aangelegd in de riolering, is er geëxperimenteerd met glasvezel door drukriolering en hebben we onze eigen pompbesturing voor (druk)gemaaltjes ontwikkeld en toegepast. Tevens zijn al onze gemalen die rechtstreeks lozen op de RWZI voorzien van geavanceerde debietmeting die realtime inzicht geven en pompsturing op afstand mogelijk hebben gemaakt. De tabel in bijlage 1 toont welke onderzoeken/projecten van het vorige watertakenplan zijn uitgevoerd en welke (nog) niet.

2.4 Een steeds groter areaal

Sinds het opstellen van het aflopende watertakenplan is het areaal van de watertaken sterk gegroeid. In Figuur 1 en Figuur 2 is te zien hoe het areaal veranderd is tussen 2008 en 2020. Vrijwel alle objecten die we in beheer hebben zijn in aantal gegroeid. Deze groei komt onder andere door de herindeling met de voormalige gemeente Boarnsterhim en de aanleg van riolering in het buitengebied.

Figuur 1 Areaal gemalen en bergbezinkbassins

Ook het aantal meter vrijvervalleiding is flink gestegen. Dit komt onder andere door de herindeling met delen van voormalig Boarnsterhim, nieuwbouwwijken, nieuwe bedrijventerreinen en het afkoppelen van hemelwater (bij het vervangen van een gemengd riool wordt soms een hemelwaterriool en vuilwaterriool aangelegd).

Figuur 2 Areaal rioolleidingen

3.1 Wat willen we bereiken?

Met de watertaken geven we invulling aan onze zorgplichten voor stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater. Zo wordt vuilwater weggehaald uit de leefomgeving, zodat onze inwoners een veilige en gezonde leefomgeving hebben. Door het rioolwater te zuiveren op de RWZI’s van het waterschap wordt het milieu beschermd. En ook wordt overtollig hemelwater en grondwater ingezameld, zodat onze inwoners en bedrijven een prettige leefomgeving hebben. Hierbij zijn de oppervlaktewateren belangrijk, omdat we hiermee het water vasthouden en als het nodig is afvoeren. Het omvangrijke systeem dat we hiervoor hebben aangelegd houden we in stand en verbeteren we waar dat nodig en mogelijk is. Hierbij kijken we goed naar de wettelijke verplichtingen, risico’s die we wel en niet accepteren en de manier waarop we water naar een bovengrondse of ondergrondse plek in de leefomgeving leiden.

Door klimaatverandering zullen extreme weersomstandigheden vaker voorkomen en dit zal gevolgen hebben voor Heerenveen. We zullen bijvoorbeeld merken dat water in de straten blijft staan, het soms erg warm kan zijn en dat droogte erg schadelijk is voor de natuur. De gevolgen van klimaatverandering willen we zoveel mogelijk beperken, waarbij we wel afwegen welke kans er is dat extreem weer voorkomt, de gevolgen die er dan zijn en de mogelijkheden die wij hebben om die gevolgen te beperken. Inwoners en bedrijven zullen zelf hun eigen terrein ook moeten aanpassen aan het veranderende klimaat, hier helpen we hen bij.

Bij dit alles sluiten we aan op ontwikkelingen en wensen in de samenleving. We werken samen met onze inwoners en bedrijven, zodat we samen de watertaken kunnen invullen op een manier die past bij Heerenveen. Duurzaamheid is belangrijk en we pakken gebieden zoveel mogelijk integraal aan, om hiermee een toekomstbestendig systeem achter te laten. We zien water als een waardevol (ruimtelijk) aspect in/van de leefomgeving en geven het daarom – als het kan – een zichtbare plek. Voor zover het past binnen de regelgeving financieren we de werkzaamheden die hiervoor nodig zijn vanuit een kostendekkende rioolheffing.

3.2 Uitgewerkt in zeven doelen

De watertaken zijn op veel manieren zichtbaar in de leefomgeving en zijn daarmee verweven met vele gemeentelijke taken, doelen en werkzaamheden. Om de visie hierop verder uit te werken hebben we 7 doelen benoemd:

• •

  We willen voldoen aan wetten en regels.

• •

  We willen het areaal goed beheren.

• •

  We willen in al ons handelen naar de waterketen en watersysteem kijken.

• •

  We willen Heerenveen klimaatadaptief maken.

• •

  We willen toekomstgericht werken aan een duurzame waterketen.

• •

  We willen integraal werken.

• •

  We willen samenwerken aan een toekomstbestendig en duurzaam Heerenveen.

In de volgende hoofdstukken geven we per doel aan hoe we er invulling aan geven.

4.1 Visie over het voldoen aan wetten en regels

We willen voldoen aan wetten en regels. Belangrijk hiervoor zijn de drie zorgplichten die

zijn opgenomen in de Wet milieubeheer en de Waterwet. Hierin staat dat alle Nederlandse

gemeenten:

• •

  zorg moeten dragen voor de inzameling en afvoer van stedelijk afvalwater;

• •

  zorg moeten dragen voor een doelmatige inzameling en verwerking van hemelwater;

• •

  zorg moeten dragen voor een doelmatige inzameling en verwerking van grondwater.

In de Gemeentewet is opgenomen dat de kosten hiervan mogen worden gedekt uit de rioolheffing. Ook belangrijk zijn de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), de Keur van het Wetterskip Fryslân en het waterhuishoudingsplan van de provincie. Hierin staan regels over de oppervlaktewateren, zowel over de waterkwaliteit als de waterkwantiteit (de hoeveelheid water) en beschermingsniveau bij hevige en langdurige neerslag.

4.2 Strategie voor het voldoen aan wetten en regels

Al vele jaren werken we aan een goede invulling van de wetten en regels. We hebben een groot areaal aan voorzieningen aangelegd om deze zorgplichten in te kunnen vullen. In al ons handelen willen we voldoen aan wetten en regels. Hoe we dit doen leggen we hieronder uit.

Aansluiten van percelen waar stedelijk afvalwater vrijkomt

We willen dat alle percelen waar stedelijk afvalwater vrijkomt – en waarbij aansluiten doelmatig is – aangesloten zijn op de riolering. Hiervoor:

• •

  Houden we toezicht op alle bestaande panden die zijn aangesloten op het riool of een voorziening met een vergelijkbaar milieurendement.

• •

  Verplichten we dat alle nieuwbouw het afvalwater en hemelwater gescheiden aanlevert aan de perceelgrens. De rioolaansluiting op het gemeentelijk riool wordt na aanvraag bij de gemeente gemaakt, volgens de geldende regeling.

• •

  Uit doelmatigheid kan bij een nieuwbouwwoning in het landelijk gebied worden gekozen voor een decentrale zuivering/ IBA, als er een grote afstand is tot het riool en de decentrale zuivering een vergelijkbaar milieurendement biedt als een RWZI.

• •

  Volgen we de trits: schoonhouden – scheiden – zuiveren. Bij nieuwbouw moet hemelwater daarom gescheiden worden aangeleverd aan de perceelgrens. Bij bestaande bouw kunnen wij de regenpijpen afkoppelen als we werkzaamheden uitvoeren in de straat. Ook stimuleren we dat eigenaren dit zelf doen.

• •

  Zijn alternatieve sanitatie en decentrale zuivering een optie, zolang er kan worden aangetoond dat deze doelmatig zijn en op lange termijn goed blijven functioneren.

Inzamelen en verwerken hemelwater

Hemelwater houden we gescheiden van het stedelijk afvalwater, door het waar mogelijk bovengronds te laten afstromen naar groen en oppervlaktewateren. Bij nieuwbouw is dit (scheiding) een verplichting, bij rioolvervanging gaan we ervan uit dat dit in ongeveer 25% van de projecten mogelijk en doelmatig is. Waar het niet mogelijk/doelmatig is om het gescheiden te houden, zorgen we ervoor dat bovengronds ruimte ontstaat om het hemelwater tijdelijk te bergen. Dit kan bijvoorbeeld op straat, door stoepranden en drempels aan te leggen.

Capaciteit die we verwerken

Om ervoor te zorgen dat het stedelijk afvalwater kan wegstromen leggen we rioolbuizen aan op een capaciteit van een bui die theoretisch 1x per 5 jaar kan vallen (’bui 09’ uit de landelijke Kennisbank stedelijk water). Vroeger legden we het aan op een bui die 1x per 2 jaar valt, daarom is de capaciteit niet overal gelijk (’bui 08’ uit de landelijke Kennisbank stedelijk water).

Figuur 2 Op bedrijventerrrein Haskerveen is veel verharding aanwezig. Dit bepaalt mede de benodigde capaciteit van het systeem

Hierboven houden we voor zware regenbuien rekening met een bui die theoretisch 1x per 100 jaar voorkomt (in het huidige klimaat is dit ongeveer 60 millimeter in één uur). Bij zo’n bui mag er geen water in panden stromen. Dit bereiken we door ondergronds en bovengronds voldoende ruimte te maken voor water, waarbij het water langdurig op straten en in groen mag blijven staan. Dit passen we overal toe, tenzij uit een doelmatigheidstoets van verwachte schade en kosten van de maatregelen blijkt dat dit ondoelmatig is.

Riooloverstortingen op oppervlaktewateren

(Verdund) Rioolwater kan via overstorten in oppervlaktewateren terechtkomen. Samen met het waterschap hebben we onderzoek gedaan naar de gevolgen hiervan. Hieruit bleek dat met de maatregelen die we al hebben genomen – de gevolgen beperkt zijn. Dit niveau willen we in stand houden, daarom zullen we samen met het waterschap scherp letten op signalen wanneer de waterkwaliteit rondom overstorten verslechtert (op basis van meldingen of metingen).

Alternatieve sanitatie en decentrale zuivering

Er ontstaan steeds meer varianten op het ’normale’ systeem van afvalwater inzamelen en zuivering op een RWZI. Onder de noemer alternatieve sanitatie heb je verschillende systemen die afvalwaterstromen apart houden, zodat er beter grondstoffen uit terug kunnen worden gewonnen. En je hebt de decentrale zuivering, wat kleine rioolwaterzuiveringen zijn die zorgen voor een kortere afstand tussen inzameling en zuivering en het water vasthouden in het gebied. We staan positief over de toepassing hiervan, zolang er kan worden aangetoond dat ze voldoende zuiveren en op lange termijn goed blijven functioneren.

Omgaan met grondwater

Om grondwateroverlast en -onderlast te voorkomen is het belangrijk dat gebouwen en omliggende terreinen worden aangelegd met oog op de grondwaterstanden in onze gemeente. Dit houdt in dat er een goede fundering wordt aangelegd (zoals het bouwbesluit eist), gebruiksruimtes als kelder waterdicht zijn (zoals het bouwbesluit eist), panden op voldoende hoogte worden gebouwd (vloer minimaal 0,7 meter boven de gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG) en de onderkant van de vloer (bij kruipruimteloos bouwen) minimaal 0,2 meter boven de GHG en de beplanting kan omgaan met de grondwaterstanden in het gebied). Zo worden veel grondwaterproblemen voorkomen.

Bij bestaande bebouwing is dit lastig, gelukkig krijgen we weinig meldingen over grondwateroverlast en -onderlast. Op een paar plekken in Heerenveen hebben we drainage aangelegd om grondwater in te zamelen en af te voeren (Vogelbuurt, Waterbuurt en omgeving Kempaerssingel). Voor oudere bomen is extra aandacht nodig als er een wijziging is in het grondwaterpeil, want dit kan ernstige schade veroorzaken aan de boom. Bij een melding van grondwateroverlast of -onderlast gebruiken we het kader in Tabel 2.

Tabel 2 Kader voor grondwatermeldingen

4.3 Acties om te voldoen aan wetten en regels

4.3.1 Wat hebben we nu?

Om de watertaken in te vullen hebben we een areaal van:

• •

  450 kilometer vrijvervalriolering;

• •

  950 gemalen, waarvan:

  • ○

    11 transportgemalen;

  • ○

    14 grote gemalen;

  • ○

    64 middelgrote gemalen;

  • ○

    144 kleine gemalen;

  • ○

    706 mini-gemalen;

  • ○

    11 RWA-gemalen.

• •

  14 bergbezinkbassins;

• •

  225 kilometer pers- en drukleidingen;

• •

  1,1 kilometer drains;

• •

  38 kilometer duikers;

• •

  119 overstortriolen;

• •

  19.000 kolken.

Vooral in de periode 1960-2010 is een groot deel van dit areaal aangelegd, zoals te zien is in Figuur 4 over de aanleg van vrijvervalriolen.

Figuur 4 Aanlegperiode vrijvervalriolering

Van het totaal van 22.931 huishoudens zijn er enkele honderden niet aangesloten op riolering. Al het stedelijk afvalwater wordt afgevoerd naar de RWZI Heerenveen, RWZI Akkrum of RWZI Gorredijk, of wordt gezuiverd in een lokale zuivering/ IBA. Het hemelwater wordt bij een gemengd rioolstelsel afgevoerd naar de RWZI en bij een hemelwaterriool wordt het afgevoerd naar een oppervlaktewater. Op enkele plekken wordt hemelwater direct geïnfiltreerd in de bodem, bijvoorbeeld met waterpasserende verharding.

4.3.2 Wat gaan we doen?

Jaarplannen

In jaarplannen leggen we vast welke projecten we oppakken. Door jaarplannen te maken kunnen we inspelen op gewijzigde inzichten en een betere afstemming vinden met andere werkzaamheden binnen de organisatie.

Onderzoeken en werkzaamheden ten dienste van wet en regelgeving,

In Tabel 3 Programma hebben we de onderzoeken en werkzaamheden opgenomen die we de komende jaren willen uitvoeren. In Bijlage 5 is per actie een uitleg gegeven.

Tabel 3 Programma

Nieuwe aanleg

Bij nieuwe aanleg willen we een toekomstbestendige riolering en watersysteem. In wet- en regelgeving, regels van het Wetterskip Fryslân en in onze eigen plannen maken we afspraken over wat dit inhoudt. Hierin kunnen we onderscheid maken tussen grootschalige nieuwbouw en kleinschalige nieuwbouw, omdat bij grootschalige nieuwbouw meer mogelijkheden bestaan om de toekomsbestendige riolering en watersysteem aan te leggen.

Voor deze planperiode wordt op basis van de woningbouwprogrammering uitgegaan van een toename van ruim 800 woningen. Voorzichtheidshalve gaan wij aan de inkomstenkant in dit watertakenplan voor deze planperiode uit van een toename van 400 woningen. De kosten van de eerste aanleg van riolering bij grootschalige nieuwbouwprojecten schrijven we toe aan de rioolheffing. Hier hebben we een jaarlijks bedrag van € 250.000,- voor geraamd (ook in de jaren na de planperiode).

Onderhoud en vervanging

Het gehele rioleringsstelsel van de gemeente Heerenveen is opgenomen in een beheersysteem. Met behulp van dit systeem (Obsurv) is - op basis van uitgevoerde inspecties en gebaseerd op een normsystematiek - een voorspelling gemaakt voor het toekomstig onderhoud en/of vervanging van (delen) van de (vrijverval)riolering. Er zijn verschillende scenario’s gemaakt en deze zijn geanalyseerd en beoordeeld door beheerders/rioolspecialisten, om te komen tot het voorstel voor reparatie en vervanging dat opgenomen is in dit plan.

In Heerenveen ligt een relatief jong rioolstelsel. Slechts zo’n 4% is ouder dan 70 jaar, mede hierdoor is er een relatief kleine vervangingsopgave in de planperiode van dit watertakenplan. Op de langere termijn zal uiteraard een groter deel van het areaal voor vervanging in aanmerking komen (zie Figuur 4).In totaal verwachten we in deze planperiode dat ongeveer 5,8 kilometer vrijvervalriool moet worden vervangen en ongeveer 1,5 kilometer vrijvervalriool moet worden gerelined. Dit relinen passen we toe als er geen schades zijn die de afstroming beïnvloeden. Het is een veel goedkopere maatregel dan vervanging. Bij relinen wordt er een nieuwe buis aan de binnenkant van het oude riool aangebracht waarbij geen graafwerkzaamheden nodig zijn. We gaan er vanuit dat riolen gemiddeld ongeveer 80 jaar meegaan, daarom houden we dit aan voor de lange termijn doorkijk in werkzaamheden en financiën. Waar mogelijk en doelmatig koppelen we het hemelwater af van het gemengde riool als we het riool vervangen. Op basis van ervaring gaan we er vanuit dat dit bij 25% van de rioolvervangingen mogelijk is.

Naast de opgave voor vervanging is er ook een opgave voor reparaties. Uit de (door de jaren heen) uitgevoerde inspecties blijkt waar er schades zijn en hoe ernstig deze zijn. Ook hiervoor is op basis van het systeem Obsurv een overzicht gemaakt van de schades en heeft een nadere beoordeling van deze schades door de beheerder/ rioolspecialisten plaatsgevonden. Op basis van deze beoordeling is een jaarlijks benodigd budget van € 275.000,- geraamd om het noodzakelijk onderhoud (reparaties) aan de vrijvervalriolering doelmatig en adequaat uit te voeren.

Ook voor gemalen en persleidingen is onderhoud en vervanging nodig. Hiervoor is een plan gemaakt. Ook hiervoor geldt dat door vooral risicogestuurd te werken (eerder repareren dan vervangen, acceptatie van kleine mankementen) de vervangingsinvesteringen waar mogelijk beperkt worden gehouden.

Op enkele plekken in Heerenveen is drainage aangelegd. We onderhouden deze leidingen door ze gemiddeld één keer per 3 jaar schoon te spuiten. We hebben geen grondwatermeetnet en daarmee een beperkt zicht op de grondwaterstanden in onze gemeente. De komende jaren richten we een grondwatermeetnet in om meer zicht te krijgen op de grondwaterstanden.

Figuur 5 Prognose budgetten vervangen en relinen vrijvervalriolen (korte periode o.b.v. inspecties en lange periode o.b.v. leeftijd)

Figuur 6 Prognose (en inschatting) budget vervangen gemalen (o.b.v. leeftijd)

Figuur 7 Prognose budget vervangen pers- en drukleidingen (o.b.v. leeftijd)

5.1 Visie voor goed beheer van het areaal

Al tientallen jaren werken we aan het aanleggen, onderhouden en vervangen van een areaal van honderden kilometers riolering, een groot aantal gemalen en kilometers aan watergangen en vijvers. Dit areaal (als onderdeel van onze kapitaalgoederen) is aangelegd om stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater in te zamelen, af te voeren en te verwerken. We moeten het goed beheren, zodat het goed blijft functioneren (i.c. afweging prestaties, kosten en risico’s). Hier zijn we in vergelijking met andere werkzaamheden veel tijd aan kwijt, omdat het een groot areaal is en er veel beheertaken zijn. We doen dit op een doelmatige manier, waarbij we de prestaties en kosten afwegen tegen de risico’s.

5.2 Strategie voor goed beheer van het areaal

Ons areaal beheren we risicogestuurd. Zo zetten we onze tijd en financiën gericht in op de plekken waar dat volgens ons het meest nodig is. De komende jaren werken we uit welke risico’s we belangrijk vinden, welke risico’s we willen mijden en waar we dus tijdig op willen handelen. Per onderdeel leggen we vast welke risico’s we willen voorkomen en welke prestaties we verwachten. Hierbij maken we keuzes in de gevolgen, zo heeft het plaatselijk bezwijken van een vrijvervalriool in een woonstraat minder gevolgen dan het bezwijken van een persleiding tussen twee gemalen. We pakken de meest risicovolle locaties versneld aan.

Om het beheer makkelijker te maken willen we dat voorzieningen zoveel mogelijk gelijksoortig zijn en bij voorkeur in de openbare ruimte worden/zijn geplaatst. Door de eenduidigheid en goede bereikbaarheid (eigen openbare gronden) is onderhoud en/of vervanging eenvoudiger en op de langere termijn minder kostbaar.

5.3 Acties om het areaal goed te beheren

5.3.1 Wat hebben we nu?

Met reiniging, inspecties, reparaties en als het nodig is vervanging, zorgen we voor een goede technische staat van ons areaal. Volgens vaste onderhoudsschema’s wordt dit uitgevoerd. Een aandachtspunt zit bij de persleidingen. In 2019 is een hoofdpersleiding geknapt (de Greiden) waardoor overlast en hoge kosten ontstonden. We hebben nog te weinig zicht op de toestand van de persleidingen. Alleen vanuit de draaiuren van gemalen kunnen we afleiden of persleidingen goed functioneren t.a.v. de afvoer. Eind 2020 proberen we een voor ons nieuwe inspectietechniek uit om meer zicht te krijgen op de kwaliteit van de persleiding van De Greiden.

In basisrioleringsplannen toetsen we of de riolering goed functioneert. Onze meeste basisrioleringsplannen komen uit de periode 1998-2004 en zijn dus verouderd. In Bijlage 4 staat een overzicht van alle basisrioleringsplannen. Vanuit de praktijk hebben we ervaring met het functioneren. In mei 2018 bijvoorbeeld zijn enkele zware regenbuien over Heerenveen getrokken. Hierdoor kwamen enkele straten blank te staan.

5.3.2 Wat gaan we doen?

Door meer inzicht in het areaal te verkrijgen en slimme planningen te maken gaan we het areaal beter beheren. Hiervoor hebben we verschillende onderzoeken en nieuwe plannen opgenomen in het programma voor de komende jaren (zie Tabel 4).

Tabel 4 Programma

Ook verwachten we dat investeringen nodig zijn om op enkele locaties de risico’s te verkleinen. Dit werken we uit met de invoering van risicogestuurd beheer, hierbij gaan we prestaties, risico’s en kosten zo goed mogelijk op elkaar afstemmen. Dit doen we voor de vrijvervalriolen, gemalen, persleidingen, watergangen en bijzondere objecten (bijvoorbeeld waterpasserende verharding). We beginnen met de persleidingen, vanwege de plotselinge persleidingbreuk in 2019. Om beheersmaatregelen te nemen voor risicovolle locaties ramen we voor de planperiode een budget van € 100.000,- per jaar.

6.1 Visie op het beschouwen van de waterketen en het watersysteem

We merken dat de verbondenheid van de waterketen en watersysteem ervoor zorgt dat onze watertaken goed worden uitgevoerd. De waterketen bestaat uit het door de mens ’gemaakte’ stelsel dat bestaat uit het oppompen van drinkwater, transport via drinkwaterleidingen naar woningen en bedrijven, gebruik van het water, inzameling en transport via het rioolstelsel (in veel situaties aangevuld met hemelwater) en het afvoeren van dit rioolwater naar de RWZI of een riooloverstort. Het watersysteem is het ’natuurlijke’ stelsel van oppervlaktewateren en grondwater (soms aangevuld met technische voorzieningen). Om tot de beste acties te komen moeten we de gehele waterketen en het gehele watersysteem beschouwen. Zo houden we bij al ons handelen rekening met de waterkwantiteit en waterkwaliteit. Door de verbondenheid is dit nodig: als één onderdeel niet goed functioneert, dan ontstaan er problemen bij de andere onderdelen. We willen daarom bij al ons handelen de verschillende onderdelen beschouwen en periodiek de hele waterketen en het watersysteem tegen het licht houden. De samenwerking met andere (Friese) overheden (gemeenten, provincie en Wetterskip) is juist in de (water)keten en het –systeem van groot belang, aangezien ook veel verantwoordelijkheden bij het Wetterskip liggen. Met het Wetterskip hebben we afspraken gemaakt over het beheer van de stedelijke wateren (’overdracht stedelijk water’), zodat verantwoordelijkheden helder zijn en we goed kunnen samenwerken aan de watertaken.

6.2 Strategie op het beschouwen van de waterketen en het watersysteem

De waterketen (drinkwater, riolering, RWZI) en het watersysteem (neerslag, oppervlaktewater, grondwater) zijn beide belangrijk voor ons en zijn nauw verbonden met elkaar. Het is belangrijk dat:

• 1)

  de waterkwaliteit goed is,

• 2)

  dat er voldoende water is bij droogte en

• 3)

  dat er voldoende ruimte is om water op te vangen bij neerslag.

Samen met het Wetterskip Fryslân en onze partners in het Fries Bestuursakkoord Waterketen (FBWK) werken we hieraan.

Een goede waterkwaliteit

Om de waterkwaliteit op orde te houden doen we het volgende:

• •

  Waar mogelijk voorkomen we dat hemelwater vervuild raakt. We volgen de trits: vasthouden, bergen, afvoeren en schoonhouden, scheiden en zuiveren.

• •

  We onderhouden de watergangen. Samen met het Wetterskip Fryslân maken we een onderhoudsplan, waarin per watergang het onderhoud is aangegeven. In het kader van ecologie kan (indien wenselijk) de begroeiing van de kanten om en om blijven staan, dit leggen we vast in het onderhoudsplan. Ook geven we hierin aan hoe we met invasieve exoten omgaan.

Samen met het wetterskip kijken we naar waterkwaliteitsknelpunten. Er is één locatie in Jubbega waar mogelijk vanuit de Kaderrichtlijn Water aanpassingen nodig zijn. Mogelijk dat de aanwezige nooduitlaten/overstort hierbij een rol spelen. Dit wordt onderzocht.

Voldoende water bij droogte

Onze oppervlaktewateren houden we op voldoende diepte, zodat er voldoende water kan worden vastgehouden. Het Wetterskip stelt peilbesluiten op en houdt zo rekening met het vasthouden van dit water.

Voldoende ruimte voor water bij neerslag

Er moet voldoende capaciteit zijn om het vrijkomende hemelwater te verwerken. Dat kan met het aanleggen van extra oppervlaktewater, maar ook met berging op het maaiveld, onder het maaiveld, of door minder verharding te realiseren of infiltratie te bevorderen. Bij het verminderen van de verharding bekijken we hoe breed de straat en stoep moeten zijn voor het verwachte aantal gebruikers. Ook passen we waar mogelijk meer open verharding toe, zodat water kan infiltreren. We kijken of we in rustige wijken groen kunnen toevoegen en/of de oppervklakte verharding kunnen beperken.

Figuur 8 Voor een goede waterkwaliteit wordt vuil regelmatig verwijderd uit de oppervlaktewateren

6.3 Acties voor een integrale benadering van waterketen en watersysteem

6.3.1 Wat hebben we nu?

In Heerenveen liggen tientallen kilometers watergangen en (berm)sloten die door ons worden beheerd. We verwijderen het vuil, zorgen dat ze op voldoende diepte zijn en beheren de sturing van het water met peilen en gemalen.

6.3.2 Wat gaan we doen?

Om alle belangen bij de waterketen en het watersysteem goed in beeld te brengen, stellen we een nieuwe watervisie op. En we onderzoeken de mogelijkheid om de verbeterd gescheiden rioolstelsels om te bouwen, zodat er minder hemelwater naar de RWZI’s gaat en meer hemelwater in de oppervlaktewateren terechtkomt.

Tabel 5 Programma

* Mogelijk leidt dit onderzoek tot investeringen. We hebben hier nog geen budget voor geraamd en wachten de uitkomsten van dit onderzoek af.

Bij de overdracht van de stedelijke wateren zijn er afspraken gemaakt over de toestand van de wateren. Over de achterstanden in baggerwerkzaamheden en onderhoud aan peilregulerende kunstwerken zijn afspraken gemaakt. De werkzaamheden blijken echter duurder uit te vallen dan destijds geraamd. We zijn nog in gesprek met het waterschap over de exacte bedragen, maar hebben nu alvast de volgende bedragen geraamd:

• •

  Een bedrag van € 129.000,- éénmalig voor achterstallige baggerwerkzaamheden. We zijn hierover nog in gesprek met het Wetterskip en hebben dit voorlopig afgedekt door opname van deze éénmalige post in het watertakenplan en via het risicoprofiel (weerstandsvermogen).

• •

  Een bedrag van € 50.000,- per jaar voor de aanpak van knelpunten in de baggeropgave. Dit hebben we meegenomen in de kostendekkingsberekening van de rioolheffing.

• •

  Een bedrag van € 10.000,- éénmalig voor achterstallige werkzaamheden aan de peil-regulerende kunstwerken. Dit hebben we meegenomen in de kostendekkingsberekening van de rioolheffing.

7.1 Visie op een klimaatadaptief Heerenveen

Met de Friese Klimaatstresstest (www.frieseklimaatatlas.nl) hebben we in beeld gebracht hoe klimaatverandering ook de gemeente Heerenveen kan raken. Hierin is te zien dat er op meerdere plekken water op straat kan blijven staan bij hevige neerslag, veel gebieden gevoelig zijn voor hittestress en dat droogte grote gebieden kan treffen. Extreem ”wateroverlast”-weer heeft Heerenveen tot nu toe nog niet vol getroffen. Droogte en hitte merken we de laatste jaren wel, zo zijn er gebieden waar de grondwaterpeilen na de natte winter niet terug zijn gekomen op het normale niveau. We willen ons voorbereiden op de verwachte extremere weersomstandigheden. Dit doen we door de leefomgeving zo in te richten dat extremere weersomstandigheden minder invloed hebben, maar ook door te accepteren dat er extremer weer kan zijn en hiermee om leren te gaan. We voldoen aan de verplichtingen uit het landelijke Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA).

7.2 Strategie voor een klimaatadaptief Heerenveen

We willen dat Heerenveen klimaatadaptief is in 2050. Hiervoor volgen we de stappen uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Het is een grote opgave die is meegenomen in het Programma Duurzaamheid en het Deelprogramma Klimaatadaptatie en Biodiversiteit. Hier leggen we uit wat het voor de watertaken betekent: in de kaders op de volgende pagina’s is beschreven wat we willen bereiken en hoe we dat gaan doen.

Het klimaatbestendig maken van Heerenveen zal lange tijd duren. Ook kunnen we niet op alle plekken hetzelfde niveau van klimaatbestendigheid bereiken, omdat het niet altijd mogelijk is om aanpassingen te doen aan bestaande bouw en/of aanwezige infrastructuur. Op sommige locaties willen we ons extra inzetten om Heerenveen klimaatadaptief te maken, omdat hier functies zijn die grote invloed hebben op de omgeving (bijvoorbeeld het ziekenhuis). We zoeken hierin een kostenefficiënt optimum, door de potentiële schade en gevolgen per gebied af te wegen tegen de kosten van de investeringen. Er zal in sommige gevallen dan ook sprake (moeten) zijn van acceptatie in plaats van het nemen van (te) kostbare adaptatiemaatregelen.

Voorlopig voldoen we nog niet aan onze kaders voor klimaatadaptatie. Wel nemen we reeds (investerings)middelen op in dit watertakenplan om de eerste – water(taken) gerelateerde – klimaatadaptatiemaatregelen te kunnen uitvoeren en een verder uitgewerkt plan hiervoor op te stellen. Ook hier geldt dat zoveel mogelijk aansluiting wordt gezocht bij ruimtelijke ontwikkelingen (zoals het centrum) en/of grootschalig onderhoud/renovatie (meekoppel kansen benutten). Waar mogelijk kiezen we voor bovengrondse maatregelen aangezien die ook vaak bijdragen aan (klimaat)bewustwording en aan verbetering van de leefomgeving.

Van onze bewoners en bedrijven verwachten we dat zij meewerken aan het klimaatbestendig maken van Heerenveen. Een groot deel van het grondgebied is particulier bezit, daar zijn ook aanpassingen nodig. Wij gaan communiceren en stimuleren dat zij:

• •

  zo min mogelijk verharding aanleggen op hun eigen terrein (en als er wordt gekozen voor verharding, dan bij voorkeur waterdoorlatende verharding);

• •

  zo min mogelijk hemelwater afvoeren naar openbaar terrein/riolering;

• •

  zoveel mogelijk hemelwater hergebruiken voor bv. bewateren tuin/ planten;

• •

  zoveel mogelijk groenaanleggen op eigen terrein;

• •

  hun pand zo aanleggen en gebruiken dat het minder kwetsbaar is voor hitte, neerslag en droogte. Bijvoorbeeld door slaapruimtes op het noorden te situeren;

• •

  hun leven aanpassen op de omstandigheden als er extreem weer is. Bijvoorbeeld door niet meer door straten te rijden die (tijdelijk) vol staan met water en door in de schaduw te blijven op het heetst van de dag.

Als we merken dat dit onvoldoende wordt opgepakt, dan kunnen we overgaan op het verplichten van onderdelen hiervan. Voordat we een verplichting instellen doen we onderzoek naar de redelijkheid en doelmatigheid. Alleen als de baten opwegen tegen de kosten stellen we zo nodig een verplichting in. Met dit watertakenplan zetten we vooral in op communiceren, stimuleren en samenwerken om gezamenlijk de opgaven aan te pakken, in plaats van deze in de komende beleidsperiode verplichtend te maken.

7.3 Acties om Heerenveen klimaatadaptief te maken

7.3.1 Wat hebben we nu?

In de Friese Klimaatatlas hebben we de uitkomsten van de klimaatstresstest opgenomen. Voor hevige neerslag, hitte, droogte en overstromingen is op kaarten getoond waar de ergste effecten worden verwacht. Ons beeld hierbij is:

• •

  Dat bij hevige neerslag op enkele locaties veel water blijft staan, maar dat het aantal locaties waar dit kan gebeuren relatief beperkt is.

• •

  Dat er meerdere gebieden erg warm worden.

• •

  Dat overal in Heerenveen een risico bestaat voor droogte en lagere grondwaterstanden.

• •

  Dat beperkte delen van Heerenveen risico lopen bij een overstroming.

Figuur 9 Op www.frieseklimaatatlas.nl zijn de uitkomsten van de klimaatstresstest terug te vinden

7.3.2 Wat gaan we doen?

Om inzichtelijk te maken wat we moeten doen om klimaatbestendig te worden stellen we in 2021 een uitvoeringsprogramma op. Ook gaan we bewoners en bedrijven stimuleren om hun eigen terreinen meer klimaatbestendig te maken, hiervoor voeren we een subsidieregeling in.

Tabel 6 Programma

* Mogelijk leidt dit onderzoek tot extra investeringen

Om Heerenveen klimaatbestendig en duurzamer te maken gaan we knelpunten aanpakken. Dit doen we locatiegericht: we kijken naar de opgave van de locatie en de mogelijke meekoppelkansen. Op dit moment is de opgave nog niet goed in beeld, daarom hebben we een budget geraamd voor maatregelen die zorgen voor een betere (klimaatadaptieve en duurzame) omgang met water. Een ruwe inschatting voor deze beleidsperiode is dat we jaarlijks 4 kleine locaties en 1 grote locatie kunnen aanpakken. Voor de kleine locaties ramen we € 50.000,- aan budget, voor de grote locaties ramen we € 200.000,- aan budget. Hiermee hebben we een jaarlijks budget van € 400.000,- voor het klimaatbestendig en duurzamer maken van Heerenveen, dit budget loopt in de ramingen vooralsnog mee tot 2050. Met het opstellen van het ”uitvoeringsprogramma klimaatadaptatie” willen we meer inzicht krijgen in de opgaven en de financiële langetermijn-consequenties hiervan.

8.1 Visie op toekomstgericht werken aan een duurzame waterketen

Heel Nederland moet in 2050 een energietransitie hebben ondergaan en over zijn gegaan tot een circulaire economie. In het duurzaamheidsprogramma ’Samen duurzaam in Heerenveen’ is dit uitgewerkt voor Heerenveen. Ook de watertaken moeten hierin mee veranderen. Zo zijn we nu, met de vele gemalen die er nodig zijn om het water te verpompen, nog één van de grootste energieverbruikers binnen de gemeentelijke organisatie. We werken voor de lange termijn: vrijvervalriolen gaan vaak langer dan 60 jaar mee, omdat we robuust ontwerpen en robuuste/degelijke materialen gebruiken. Het is belangrijk dat we nu al inzetten op minder energie gebruiken en toepassing van circulaire materialen, om in 2050 een duurzame(re) waterketen te hebben.

8.2 Strategie voor toekomstgericht werken aan een duurzame waterketen

Onze watertaken zijn onderdeel van een grotere inzet om Heerenveen voor te bereiden op de toekomst, waarbij duurzaamheid een belangrijk onderdeel is. Met de watertaken dragen we waar mogelijk bij aan dit grotere doel.

Energietransitie

Waar mogelijk voeren we werkzaamheden voor rioolvervanging en klimaatadaptatie gelijktijdig uit met de werkzaamheden voor de energietransitie. Op dit moment maken we de plannen om in Heerenveen over te stappen op duurzame energie. De precieze invulling is dus nog niet bekend. Om voor 2050 de energietransitie te hebben doorlopen zullen in ieder geval grote investeringen nodig zijn, waarmee wijk na wijk panden worden aangepast. Hierbij wordt de infrastructuur aangepast en worden de voorzieningen in panden aangepast. In de uitvoering van deze werkzaamheden zoeken we de samenwerking en koppelen we zo veel mogelijk onze maatregelen.

Ondertussen moeten de watertaken ook energiezuiniger worden uitgevoerd. De vele rioolgemalen zorgen voor een grote energievraag, ongeveer 30% van de gemeentelijke energierekening komt voort uit de watertaken. Door de verbeterd gescheiden stelsels als ze aan vervanging toe zijn om te bouwen naar volledig gescheiden stelsels wordt bespaard op pomp(draai)uren en daarmee op energie. Daarnaast lopen er ook onderzoeken naar de mogelijkheden van inzet van riothermie (het halen van warmte uit het rioolwater en elders toepassen).

Circulariteit

In het Rijksbrede Programma Nederland circulair is aangegeven dat we in 2050 circulair moeten zijn. Hiervoor moeten we efficiënter omgaan met grondstoffen, gebruik maken van duurzame en hernieuwbare grondstoffen en producten circulair ontwerpen. In de komende jaren moet dit een plek krijgen in alle aanbestedingen. Op dit moment is circulariteit nog geen verplichting in aanbestedingen van watertaken. We volgen de aanbestedingsregels en kijken wat er aanvullend mogelijk is. Zo worden oude PVC-leidingen ingezameld en afgevoerd naar een organisatie die ze hergebruikt en passen we vaker reparatie toe in plaats van (grootschaliger) vervanging. We nemen als eis altijd op dat restmaterialen moeten worden verwerkt door een gecertificeerde partij, soms leveren we restmaterialen direct bij een organisatie die het hergebruikt. Dit blijven we doen.

Biodiversiteit

Op veel plekken wordt gewerkt aan het verbeteren van de biodiversiteit. Door groen aan te leggen waar het kan en ruimte te geven aan gevarieerde gebiedseigen beplanting, ontstaan meer kansen voor natuur. Bovendien heeft groen een positivieve rol in klimaatadaptatie. Stenen vervangen door groen draagt bij aan het vasthouden en afvoeren van water, maar ook in het voorkomen van hittestress. Met aangepast maaibeleid voorkomen we dat grote gebieden in één keer kaal worden gemaakt. In oppervlaktewateren onderzoeken we de waterkwaliteit, om te zien of er de juiste omstandigheden zijn voor een goede biodiversiteit.

8.3 Acties om te werken aan een duurzame waterketen

8.3.1 Wat hebben we nu?

Op dit moment combineren we werkzaamheden waar dat mogelijk en doelmatig is. Er vindt regelmatig afstemming plaats om zo te onderzoeken waar we kunnen samenwerken.

8.3.2 Wat gaan we doen?

Om vanuit de waterketen bij te dragen aan de energietransitie, ciculaire economie en biodiversiteit gaan we verschillende onderzoeken en experimenten uitvoeren. Hiermee vergaren we kennis en ervaring die we gebruiken om de waterketen duurzamer te maken.

Tabel 7 Programma

* Dit onderzoek wordt samen met het Wetterskip uitgevoerd. Zij reserveren dezelfde middelen.

9.1 Visie op integraal werken

Alleen door integraal te werken kunnen we aan de ambities van Heerenveen uitvoering geven. Onze ondergrondse riolering vormt één van de grootste infrastructuren van de gemeente en bovengronds zorgen watergangen en vijvers voor veel beeldbepalende plekken. Er is veel werk te doen en dat werk is ook zichtbaar voor de omgeving. In de gebieden waar we vanuit de watertaken aan de slag gaan, spelen regelmatig ook ambities voor woningbouw, verkeersveiligheid, biodiversiteit, energietransitie en vele andere thema’s. Door dit samen op te pakken (benutten van meekoppelkansen) kunnen we alle ambities een plek geven. We werken samen binnen de gemeente, maar ook met bewoners en bedrijven en met andere overheden zoals Wetterskip Fryslân. Iedereen draagt zijn/haar steentje bij om de ambities waar te maken.

In onder meer het Provinciaal Bestuurlijk Overleg Water (PBOW) en in het Fries Bestuursakkoord WaterKeten (FBWK) krijgt de samenwerking en afstemming tussen de overheden de Friese gemeenten, Wetterskip Fryslân en de provincie Fryslân vorm. Om de samenwerking makkelijker te maken spreken wij duidelijk uit wat verplichtingen zijn en wat verwachtingen zijn. Dit geven we een plek in ondermeer de Omgevingswet-plannen en/of in een nieuw Fries Bestuursakkoord Waterketen (FBWK). Vanuit de watertaken dragen we hieraan bij.

9.2 Strategie voor integraal werken

Met een integrale en gebiedsgerichte aanpak maken we Heerenveen klaar voor de toekomst. Wij brengen onze uitgangspunten voor de watertaken in bij deze gebiedsgerichte aanpak en kijken hoe deze het beste samengebracht kunnen worden bij de andere taken.

Dit betekent echter niet dat we altijd integraal werken. Soms moeten we snel handelen, bijvoorbeeld bij een storing/calamiteit. Dan is het handelen enkel vanuit de watertaken aan de orde.

Integraal werken doen we als:

• •

  Er meerdere opgaven samenkomen in één gebied en deze een logisch verband hebben. Zo hebben groen, wegen en RO vaak verband met water. Ook zien wij een meerwaarde in de combinatie van buiten spelen en oppervlaktewater. Speelplekken kunnen ideale plekken zijn om (verkoeld) te ontmoeten in de openbare ruimte.

• •

  Er de mogelijkheid is om onze opgaven een plek te geven. Dit betekent dat we in een vroeg stadium meedenken over de wijze waarop we integraal gaan werken. Dit zal vooral gebeuren samen met Wetterskip Fryslân.

• •

  Er een duidelijke opgave ligt voor de watertaken. Soms is de opgave er pas op langere termijn. Als we werkzaamheden meer dan 5 jaar naar voren moeten halen om integraal te kunnen werken, dan achten we dit (in principe) ondoelmatig.

• •

  Er de mogelijkheid is om een andere opgave (deels) in te vullen met de werkzaamheden die wij uitvoeren. Bijvoorbeeld doordat wij vanuit de watertaken minder verharding willen en op die plekken de biodiversiteit kunnen versterken.

9.3 Acties om integraal te werken

9.3.1 Wat hebben we nu?

Om samenwerking mogelijk te maken hebben we regelmatig contact met de belangrijkste partijen voor de waterketen, zoals het waterschap en de provincie. We delen informatie en plannen, participeren in overleggen en houden betrokkenen actief op de hoogte van projecten.

9.3.2 Wat gaan we doen?

In een meerjarenplanning tonen we de projecten die vanuit de watertaken nodig zijn. Dit is een startpunt om verbinding te zoeken met andere vakgebieden. Ook blijven we bijdragen aan de Friese samenwerking in de waterketen.

Tabel 8 Programma

10.1 Visie op samenwerken aan een toekomstbestendig en duurzaam Heerenveen

We willen werken vanuit de positieve gedachte dat we Heerenveen prettiger, veiliger en mooier maken door uitvoering te geven aan de watertaken. Dit doen we voor en met de inwoners van Heerenveen. Veel mensen zoeken hun ontspanning bij het water en in het groen, door er te wandelen, te spelen of te sporten. Met de watertaken zorgen wij voor dat water en groen. Om Heerenveen klimaatbestendig te maken willen we samen met de inwoners - en andere overheden - meer groen en (open) water toevoegen. Ondertussen voorkomen wij overlast en schade door afvalwater af te voeren en bij hevige neerslag het (regen)water naar tijdelijke bergingen te brengen. Zo is er zo min mogelijk overlast van water. Daarnaast gebruiken we de oppervlaktewateren om water vast te houden, onder andere voor de vegetatie in droge periodes.

Met dit alles werken we aan een toekomstbestendig en duurzaam Heerenveen en koppelen we waar mogelijk onze watertaken aan het Duurzaamheidsprogramma. We werken vanuit het vertrekpunt dat water een toegevoegde waarde is voor de leefomgeving en dat iedereen kan bijdragen aan een goed functionerend watersysteem. Voor recreatie, natuur en een waardevolle leefomgeving is het belangrijk dat er mooi, veilig en schoon water beschikbaar is. Dit kunnen we alleen bereiken als iedereen eraan meewerkt.

10.2 Strategie voor samenwerken aan een toekomstbestendig en duurzaam Heerenveen

Vanuit ieders verantwoordelijkheid werken we aan onze visie. Om iedereen duidelijk te maken wat we van hen verwachten verstrekken we informatie op onze website over goed gebruik van de riolering en oppervlaktewateren. Ook gaan we een subsidie aanbieden om het klimaatbestendig maken van particuliere terreinen te stimuleren. Ondertussen houden we met onze toezichthouders en handhavers toezicht op naleving van de regels die we hebben vastgelegd in wetten en verordeningen. Waar nodig treden we op.

10.3 Acties om samen te werken aan een toekomstbestendig en duurzaam Heerenveen

10.3.1 Wat hebben we nu?

Op onze website geven we uitleg over de watertaken. Ook betrekken we omwonenden en gebruikers bij grootschalige projecten in hun omgeving.

10.3.2 Wat gaan we doen?

Aanvullend op wat we al doen gaan we actief communiceren over lozingsgedrag en verwachtingen. Daarnaast doen we onderzoek naar de heffingsgrondslag. Met dit onderzoek bekijken we of de grondslag nog voldoende aansluit op de veroorzakers van de kosten en of deze past bij de opgaven die we hebben (zoals bijvoorbeeld klimaatadaptatie).

Tabel 9 Programma

11.1 Organisatie

Alleen met voldoende mensen die verstand hebben van de watertaken kunnen we de werkzaamheden goed uitvoeren. Op dit moment is er 6,7 fte beschikbaar voor werkzaamheden aan de watertaken. Hiervan is 2,7 fte werkzaam aan planvorming, onderzoeken en onderhoud, 1,5 fte is werkzaam aan de voorbereiding en uitvoering van maatregelen en 2,5 fte is werkzaam aan onderhoudswerkzaamheden in de buitendienst. Het is een diverse groep, bestaande uit verschillende leeftijdsgroepen en met verschillende vakgebieden. Hiermee hebben we voldoende mensen beschikbaar en kunnen we goed werken aan de vele verschillende vraagstukken van de watertaken.

Om een beeld te krijgen voor de komende jaren hebben we de benodigde personele capaciteit berekend met de tool hiervoor van de brancheorganisatie Rioned. Hier komt uit dat er bij het maximaal uitbesteden van werkzaamheden een capaciteit van 5,9 fte nodig is om alle werkzaamheden uit te voeren. Bij maximaal uitbesteden van werkzaamheden wordt uitgegaan van enkel een binnendienst, daarom moet de benodigde 5,9 fte worden vergeleken met de beschikbare fte’s voor planvorming, onderzoeken, onderhoud en de voorbereiding en het toezicht op werkzaamheden (samen 4,2 fte). Dit geeft een tekort van 1,7 fte. We verwachten dit tekort te kunnen invullen door extra inhuur van 1 fte en het grootschaliger uitbesteden van projecten en onderzoeken. Dit is meegenomen in de kostenramingen.

Tabel 10 Uitkomst berekening personele capaciteit

11.2 Financiën

Eerder zijn een aantal uitgangspunten gekozen voor de financiën. Deze blijven van kracht, in bijlage 2 hebben we ze beschreven. In het Kostendekkingsplan riolering van 2016-2020 is hiermee de benodigde rioolheffing berekend. Deze rioolheffing zou met 4,75% per jaar stijgen tot en met 2030 om vervolgens in de periode 2031 t/m 2040 te stijgen met 4% per jaar. Voor de periode 2041 t/m 2045 is tot slot nog sprake van een stijgingspercentage van 0,25% per jaar.

In 2021 doen we onderzoek naar de heffingsgrondslag. Met dit onderzoek willen we bekijken of de grondslag aansluit op de veroorzakers van de kosten en past bij de opgaves die we hebben (bijvoorbeeld klimaatadaptatie).

11.2.1 Uitgaven voor de komende jaren

De komende planperiode verwachten we ongeveer 7 miljoen per jaar uit te geven aan de rioleringszorg. In tabel 6.1 is een samenvatting te zien van de posten waaraan dit wordt uitgegeven, een volledig overzicht staat in bijlage 3.

Tabel 11 Uitgaven in de planperiode (prijspeil 2020)

11.2.2 Benodigde inkomsten

Om de in dit watertakenplan beschreven werkzaamheden uit te voeren zijn inkomsten nodig. In Figuur 10 is aangegeven wat de benodigde inkomsten per jaar zijn, wat de inkomsten zijn als we direct een langjarig kostendekkend tarief invoeren en wat de inkomsten zijn als we hetzelfde stijgingspercentage aanhouden als we tot nu toe deden. In de grafiek is te zien dat de benodigde inkomsten grote pieken en dalen kennen, die worden uitgevlakt door een kostendekkend tarief in te voeren. We hebben bij de benodigde inkosten al rekening gehouden met een jaarlijkse inflatie van 1,5%.

Figuur 10 Benodigde inkomsten rioolheffing volgens kostendekkingberekening (nominaal, uitgaande van 1,5% inflatie)

11.2.3 Kostendekkend tarief rioolheffing

Met de benodigde inkomsten is het benodigde rioolheffingstarief berekend. In Figuur 11 staat het kostendekkende tarief voor een gemiddelde woningeigenaar. Ook hier hebben we aangegeven wat het tarief is als je het op jaarbasis berekent, wat het tarief is als we direct een langjarig kostendekkend tarief invoeren en wat het tarief is als we hetzelfde stijgingspercentage aanhouden als we tot nu toe deden. We hebben bij de tariefberekening al rekening gehouden met een jaarlijkse inflatie van 1,5%.

Figuur 11 Kostendekkend tarief rioolheffing (gemiddelde woningeigenaar) (nominaal, uitgaande van 1,5% inflatie)

11.2.4 Stand van de rioleringsvoorziening

In Figuur 12 staat de berekende stand van de rioleringsvoorziening. Er is te zien hoe de voorziening wordt opgebouwd om de toenemende investeringen te kunnen bekostigen. Vanaf 2070 neemt de voorziening weer af. De voorziening is altijd positief, dit is een verplichting vanuit boekhoudregels. We hebben al rekening gehouden met een jaarlijkse inflatie van 1,5%.

Figuur 12 Berekende stand van de voorziening (einde jaar) (nominaal, uitgaande van 1,5% inflatie)

12.1 Oppakken van watertakenplan

De komende jaren werken we aan de uitvoering van het watertakenplan. Jaarlijks maken we een planning van de uit te voeren werkzaamheden. Zo houden we overzicht op de uit te voeren werkzaamheden en kunnen we relatief eenvoudig terugkijken op de uitgevoerde projecten.

12.2 Bijsturen als het nodig is

Het watertakenplan is bedoeld om richting te geven aan onze werkzaamheden in de komende jaren. Toch weten we ook dat er mogelijk bijsturing nodig is. Bijvoorbeeld door onvoorziene gebeurtenissen als extreem weer, of doordat we ontdekken dat uitgangspunten van dit watertakenplan door omstandigheden veranderen Hieronder beschrijven we voor een aantal gebeurtenissen en uitgangspunten wat ze kunnen betekenen voor de uitvoering van het watertakenplan:

• •

  Extreem weer. In de jaren dat er extreem weer optreedt vraagt dit veel tijd van alle medewerkers. Geplande werkzaamheden blijven liggen, nieuwe werkzaamheden komen op. We zullen onze planningen hierop aanpassen.

• •

  Interne samenwerking. Het gezamenlijk – integraal – uitvoeren van werkzaamheden heeft de voorkeur boven sectorale ingrepen. Vanuit de watertaken is er beperkt te sturen in de planning van deze werkzaamheden. Als dit een te grote vertraging geeft van onze werkzaamheden zullen we onze planningen hierop aanpassen.

• •

  Beschikbaarheid van technisch personeel voor uitvoering van werkzaamheden. Er is al vele jaren een tekort aan technisch personeel, soms lopen projecten hierdoor vertraging op. We zullen onze planningen hierop aanpassen.

• •

  Plotselinge verslechtering van onderdelen van de waterketen. Met inspecties houden we bij wat de toestand is van alle onderdelen. Soms zien we een plotselinge verslechtering in een gebied, dat kan leiden tot onvoorziene werkzaamheden.

• •

  Hoogte van de inflatie. Regelgeving schrijft voor welk inflatiepercentage we moeten gebruiken in de kostendekkingsberekening. Op dit moment is dit percentage relatief laag. Als de inflatie stijgt worden producten en diensten duurder.

• •

  Hoogte van het rentepercentage. Regelgeving schrijft voor welk rentepercentage we moeten gebruiken in de kostendekkingsberekening. Op dit moment is dit percentage relatief laag. Als het rentepercentage hoger wordt, dan hebben we hogere kapitaallasten. Door de kostendekkingsberekening elke 4 jaar te actualiseren nemen we dit mee in de berekening.