Legger van de boezemwateren

Belangrijk onderdeel van de legger zijn de onderhoudsplichtigen van de boezemwateren en de onderhoudsverplichtingen die moeten worden uitgevoerd.

2.13.1 Onderhoudsplichtigen

De onderhoudsplichtigen zijn de personen of instanties die op grond van de Keur en het Reglement verantwoordelijk zijn voor het onderhoud (onderhoudsplicht) van een (gedeelte van een) watergang.

De onderhoudsplichtigen van de boezemwateren zijn op de volgende wijze bepaald:

• •

  Op basis van het Reglement is Rijnland verantwoordelijk voor het onderhoud van alle primaire boezemwateren.

  Voorzover Rijnland op basis van de 1988-legger en de staten A en B behorende bij de Keur nog niet onderhoudsplichtige van deze primaire boezemwateren is, wordt door Rijnland de onderhoudsplicht van deze boezemwateren van de huidige onderhoudsplichtigen overgenomen. In de paragrafen 4.4.4 en 4.4.5 van het achtergronddocument is dit overname traject verder uitgewerkt;

• •

  Op basis van de Keur berust de onderhoudsplicht van de overige boezemwateren (dit zijn dus de secundaire boezemwateren) bij de Kadastrale Eigenaren;

• •

  Voor een aantal secundaire boezemwateren geldt dat de onderhoudsplicht momenteel (dus op basis van de 1988-legger en de staten A en B behorende bij de Keur) aan een aantal specifieke instanties is toegewezen, met name aan Rijnland (totaal 38) en enkele gemeenten (totaal 8). In de nieuwe legger zijn de onderhoudsplichtigen van deze secundaire boezemwateren ongewijzigd overgenomen;

2.13.2 Onderhoudsverplichtingen

De onderhoudsplicht omvat:

1. Het schoonmaken van de boezemwateren: dit is het schonen en instandhouden van de bodem, de oevers en de taluds, zoals bijvoorbeeld maaien, verwijderen van drijfvuil en herstel van ingezakte taluds;

2. Het op afmetingen houden: dit is het onderhoud van het natte doorstroomprofiel, zoals bijvoorbeeld baggeren;

Onderhoud aan kaden en oevers

Voor de bescherming van het aan boezemwater grenzend land, bijvoorbeeld tegen oeverafkalving buiten hetwaterhuishoudkundig vereiste profiel, is ongeacht of het een primair of secundair boezemwater betreft, primairde zakelijk gerechtigde verantwoordelijk. Hetzelfde uitgangspunt geldt ook voor kademuren die voor de instandhoudingvan het langs een boezemwater gelegen weglichaam zijn aangebracht. In dat geval is de wegbeheerderals zodanig of als vergunninghouder voor het onderhoud en de instandhouding van de kademuur aansprakelijk.

Onderhoud ter plaatse van kunstwerken

In de Keur is vastgelegd dat het onderhoud van het stroomprofiel in kunstwerken, zoals duikers etc, bij de eigenaar ligt.

Het onderhoud van het stroomprofiel van een watergang gelegen onder een brug ligt bij de onderhoudsplichtige van de watergang en niet bij de eigenaar van de brug. Wel moet de eigenaar van de brug extra verondiepingen als gevolg van de brug opruimen.

Kunstwerken gelegen in boezemwateren zijn vergunningplichtig. De vergunning stelt nadere eisen aan de doorstroombaarheid.

Handhaving onderhoudsplicht

Rijnland controleert of de onderhoudsplichtigen hun onderhoudsplicht naar behoren hebben uitgevoerd. Dit is de zogenaamde schouw. Voor wat betreft de diepte schouw (controle of de watergangen voldoen aan de legger) geldt het volgende:

• •

  In principe moeten alle boezemwateren aan de leggerafmetingen voldoen. Het is echter ondoenlijk alle boezemwateren in één slag op de vereiste diepte te brengen. Rijnland zal voor de boezemwateren waarvan zij onderhoudsplichtige is een baggerprogramma opstellen, waarin zal worden aangegeven wanneer welke boezemwateren worden gebaggerd. Gezien de enorme inspanningen die het baggerprogramma zal vereisen, zowel financieel als logistiek, zal het programma meerdere jaren in beslag nemen (5 tot 10 jaar);

• •

  Indien zich acute waterhuishoudkundige knelpunten voordoen, zal direct worden ingegrepen;

• •

  Ook van andere onderhoudsplichtigen zal een dergelijke werkwijze worden verwacht, met dien verstande dat geldt dat de watergangen die in onderhoud zijn van particulieren door Rijnland de eerste keer op diepte zullen worden gebracht. Hier zal in het baggerprogramma rekening mee worden gehouden;

4.1.1 Waterbeheersplan

Deze nota is een uitwerking van het beleid dat in het Waterbeheersplan 2000 bij het thema “Inrichting en beheer van watergangen” staat weergegeven, zie onderstaand kader.

Met de legger en het beheerregister worden de vereiste vormgeving, onderhoudstoestand en onderhoudsplicht van alle boezemwateren vastgelegd. De provincie heeft aan Rijnland het instellen van een legger Reglementair opgedragen. Aan het opstellen van een legger is een procedure verbonden waarmee belanghebbenden de legger ter inzage krijgen en zo nodig bezwaar kunnen aantekenen.

4.1.2 Waterschapswet

Op grond van de volgende artikelen uit de Waterschapswet is Rijnland verplicht tot het opstellen van een legger.

• Artikel 78, lid 2

Tevens stelt het algemeen bestuur vast de legger waarin de onderhoudsplichtigen of onderhoudsverplichtingen worden aangewezen.

• Artikel 79

lid 1;

Het algemeen bestuur stelt een verordening vast waarin wordt geregeld op welke wijze ingezetenen en in het gebied van het waterschap belanghebbende natuurlijke rechtspersonen bij de voorbereiding van de door dat bestuur te nemen besluiten worden betrokken.

lid 2;

Onder de werking van die verordening worden in elk geval gebracht de besluiten inzake:

d) de legger;

In principe dient naast een legger van de boezemwateren ook een legger van de kunstwerken te worden opgesteld waarvan de instandhouding in het kader van de waterhuishouding van essentieel belang is (toelichting op het reglement van 1995). In principe zijn dit alleen de peilregulerende kunstwerken, zoals gemalen en stuwen.

Kunstwerken die alleen een particulier belang (zoals bruggen en duikers) dienen hoeven volgens het reglement niet in de legger te worden opgenomen. Deze kunstwerken zijn wel vergunningplichtig, zodat Rijnland het belang van de waterbeheersing in voldoende mate kan verzekeren. Bijna alle kunstwerken in de boezem van Rijnland dienen een particulier belang. Slechts de boezemgemalen en enkele kunstwerken ten behoeve van de waterbeheersing in de hoger gelegen gebieden zijn van belang voor de waterhuishouding. In het kader van het peilbesluit van de boezem wordt onderzoek verricht naar de hoger gelegen boezemwateren, te weten:

Inventarisatie gebieden;

Inventarisatie kunstwerken;

Vaststellen streefpeilen;

Indien dit onderzoek is afgerond zal worden beoordeeld of het noodzakelijk is naast de legger van de boezemwateren een aparte legger van de kunstwerken op te stellen. Wel zullen de gegevens van de kunstwerken, zodra de meetgegevens beschikbaar komen, worden opgenomen in het beheerregister.

4.3.1 Oude indeling boezemwateren

In de 1988-legger worden de boezemwateren ingedeeld in 3 typen boezemwateren te weten:

Primaire boezemwateren: Alle grote boezemkanalen en meren die dienen als aan- en afvoerweg naar de boezemgemalen en de boezemwateren met een belangrijke transport en bergende functie;

Secundaire boezemwateren: De boezemwateren met een regionale functie waarop een poldergemaal uitslaat of waar zich een belangrijke inlaat van een polder bevindt;

Tertiaire boezemwateren: Deze boezemwateren hebben een lokale transportfunctie en ontwaterende functie en/of dienen een zekere drooglegging te geven;

4.3.2 Nieuwe indeling boezemwateren

Bovenstaande, op zich logische, waterstaatkundige indeling is in het reglement van 1995 gewijzigd. Er worden nu nog slechts twee hoofdtypen wateren onderscheiden, te weten:

Primaire boezemwateren: Dit zijn alle grote boezemkanalen en meren die dienen als aan- en afvoerweg naar de boezemgemalen en de boezemwateren met een belangrijke transport en bergende functie en de boezemwateren met een regionale functie waarop een poldergemaal uitslaat of waar zich een belangrijke inlaat van een polder bevindt. Deze laatste wateren zijn de huidige categorie secundaire wateren (van de nu nog vigerende legger) uit het vorige reglement;

Secundaire boezemwateren: Deze wateren hebben een lokale transportfunctie en ontwaterende functie en/of dienen een zekere drooglegging te geven. Dit zijn de huidige tertiaire wateren uit het vorige reglement en waarvan de dimensies en onderhoudsplicht geregeld zijn in de keur; De onderhoudsplicht van de primaire boezemwateren berust bij Rijnland. De onderhoudsplicht van de secundaire boezemwateren berust bij derden.

4.3.3 Subcategorie

Het belang van een goede waterstaatkundige indeling wordt geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld:

Het Spaarne is één van de hoofdaders (breedte 40 – 90 m) van het boezemstelsel en draagt zorg voor de afvoer van het wateroverschot uit noord-west Rijnland naar het boezemgemaal Spaarndam. De voorboezem van polder Steekt is een smal boezemwater (breedte 7 m) dat alleen zorg draagt voor de afvoer van water van een poldergemaal. Beide boezemwateren worden in de nieuwe legger als “primair” aangeduid, terwijl ze waterstaatkundig gezien totaal verschillende functies vervullen.

In alle facetten van het waterbeheer, van waterkwantiteit tot waterkwaliteit, is de waterstaatkundige indeling onmisbaar. Onderstaand zijn een aantal voorbeelden weergegeven:

• •

  Waterkwaliteits en ecologische beoordelingen;

• •

  Prioriteitennota (baggerplan);

• •

  Beoordeling vergunningenaanvragen;

• •

  Beoordelingscriteria watergangen;

• •

  Etc;

De tientallen jaren aan kennis en ervaring die is gaan zitten in de opbouw van dit waterstaatkundige systeem mag niet verloren gaan. Om de boezemwateren ook in de nieuwe legger op hun waterstaatkundige belang te kunnen onderscheiden wordt in de Legger de volgende subcategorie op te nemen:

• Hoofdstelsel

Alle grote boezemkanalen en meren die dienen als aan- en afvoerweg naar de boezemgemalen en de boezemwateren met een belangrijke transport en bergende functie;

• Regionaalstelsel

De boezemwateren met een regionale functie waarop een poldergemaal uitslaat of waar zich een belangrijke inlaat van een polder bevindt;

• Lokaal stelsel

  Deze boezemwateren hebben een lokale transportfunctie en ontwaterende functie en/of dienen een zekere drooglegging te geven;

  Indeling boezemwateren

  Hoofdindeling op basis van reglement	subcategorie op basis van waterstaatkundig belang	onderhoudsplicht
  Primaire boezemwateren  Primaire boezemwateren  secundaire boezemwateren	Hoofdstelsel regionaalstelsel lokaalstelsel	Rijnland Rijnland derden

4.4.1 Inleiding

Belangrijk onderdeel van de legger zijn de onderhoudsplichtigen en de onderhoudsverplichtingen. De onderhoudsplichtigen zijn de personen of instanties die op grond van de keur verantwoordelijk zijn voor het onderhoud (de zogenaamde onderhoudsplicht) van een (gedeelte van een) watergang.

In deze paragraaf wordt nader toegelicht op welke wijze de onderhoudsplichtigen zijn bepaald en wat deze onderhoudsplicht precies inhoudt.

4.4.2 Onderhoudsplicht

• 4.4.2.1

  Keurartikelen

De onderhoudsplicht omvat (artikel 27):

1. Het schoonmaken van de boezemwateren (geregeld in artikel 28): dit is het schonen en instandhouden van de bodem, de oevers en de taluds, zoals bijvoorbeeld maaien, verwijderen van drijfvuil en herstel van ingezakte taluds;

2. Het op afmetingen houden (geregeld in artikel 29): dit is het onderhoud van het natte doorstroomprofiel, zoals bijvoorbeeld baggeren;

• 4.4.2.2

  Onderhoud aan kaden en oevers

Voor de bescherming van het aan boezemwater grenzend land, bijvoorbeeld tegen oeverafkalving buiten het waterhuishoudkundig vereiste profiel, is ongeacht of het een primair of secundair boezemwater betreft, primair de zakelijk gerechtigde verantwoordelijk. Hetzelfde uitgangspunt geldt ook voor kademuren die voor de instandhouding van het langs een boezemwater gelegen weglichaam zijn aangebracht. In dat geval is de wegbeheerder als zodanig of als vergunninghouder voor het onderhoud en de instandhouding van de kademuur aansprakelijk.

(Toelichting artikel 1.4 reglement 1995)

• 4.4.2.3

  Onderhoud ter plaatse van kunstwerken

In artikel 33 van de keur is vastgelegd dat het onderhoud van het stroomprofiel in kunstwerken, zoals duikers etc, bij de eigenaar ligt.

Het onderhoud van het stroomprofiel van een watergang gelegen onder een brug ligt bij de onderhoudsplichtige van de watergang en niet bij de eigenaar van de brug. Wel moet de eigenaar van de brug extra verondiepingen als gevolg van de brug opruimen.

Kunstwerken gelegen in boezemwateren zijn vergunningplichtig. De vergunning stelt nadere eisen aan de doorstroombaarheid.

• 4.4.2.4

  Eerste keer op diepte brengen

Van belang is op te merken dat op basis van keurartikel 29, lid 5 Rijnland verantwoordelijk is voor het voor de eerste keer op diepte brengen van boezemwateren waarvan de onderhoudsplicht bij particulieren berust. In de notitie “onderhoudsplicht, mei 2000” is dit aspect nader uitgewerkt. Op welke wijze de onderhoudsplicht na het vaststellen van de nieuwe legger zal worden geëffectueerd, zal worden uitgewerkt in het baggerprogramma.

artikel 29, lid 5:

Boezemwateren waarvan de afmetingen bij inwerkingtreding van deze keur niet aan de hierboven gestelde eisen voldoen, worden door en op kosten van Rijnland op de voorgeschreven afmetingen gebracht en dienen vervolgens door de onderhoudsplichtige op die afmetingen te worden gehouden.

• 4.4.2.5

  Ingreepmaat

Conform de nota BCW is de in de legger weergegeven dieptemaat een zogenaamde ingreepmaat. Deze maat geeft de minimaal vereiste waterdiepte aan. Indien de baggerlaag op de ingreepmaat komt, moet er ingegrepen (gebaggerd) worden. In de praktijk zal dus gebaggerd worden tot onder de ingreepmaat, om te voorkomen dat de minimale diepte wordt overschreden. De diepte tot waar gebaggerd moet worden, de zogenaamde onderhoudsmaat, wordt bepaald door bedrijfseconomische redenen en de snelheid waarmee een watergang verondiept. De huidige typering (volgens de 1988-legger) van de leggermaat als een diepste maat vervalt daarmee.

• 4.4.2.6

  Handhaving onderhoudsplicht

  Rijnland controleert of de onderhoudsplichtigen hun onderhoudsplicht naar behoren hebben uitgevoerd. Dit is de zogenaamde schouw.

  Voor wat betreft de diepte schouw (controle of de watergangen voldoen aan de legger) geldt het volgende:

  • •

    In principe moeten alle boezemwateren aan de leggerafmetingen voldoen. Het is echter ondoenlijk alle boezemwateren in één slag op de vereiste diepte te brengen. Rijnland zal voor de boezemwateren waarvan zij onderhoudsplichtige is een baggerprogramma opstellen, waarin zal worden aangegeven wanneer welke boezemwateren worden gebaggerd. Gezien de enorme inspanningen die het baggerprogramma zal vereisen, zowel financieel als logistiek, zal het programma meerdere jaren in beslag nemen (5 tot 10 jaar);

  • •

    Indien zich acute waterhuishoudkundige knelpunten voordoen, zal direct worden ingegrepen;

  • •

    Ook van andere onderhoudsplichtigen zal een dergelijke werkwijze worden verwacht, met dien verstande dat geldt dat de watergangen die in onderhoud zijn van particulieren door Rijnland de eerste keer op diepte zullen worden gebracht. Hier zal in het baggerprogramma rekening mee worden gehouden;

4.4.3 Onderhoudsplichtigen

• 4.4.3.1

  Werkwijze bepalen onderhoudsplichtigen

  De onderhoudsplichtigen van de boezemwateren zijn op de volgende wijze bepaald:

  • •

    Op basis van het reglement is Rijnland verantwoordelijk voor het onderhoud van alle primaire boezemwateren. Voorzover Rijnland op basis van de 1988-legger en de staten A en B behorende bij de keur nog niet onderhoudsplichtige van deze primaire boezemwateren is, wordt door Rijnland de onderhoudsplicht van deze boezemwateren van de huidige onderhoudsplichtigen overgenomen. In de paragrafen 4.4.4 en 4.4.5 is dit overname traject verder uitgewerkt;

  • •

    Op basis van artikel 25 van de keur berust de onderhoudsplicht van de overige boezemwateren (dit zijn dus de secundaire boezemwateren) bij de Kadastrale Eigenaren;

  • •

    Voor een aantal secundaire boezemwateren geldt (in totaal 46 stuks) dat de onderhoudsplicht momenteel (dus op basis van de 1988-legger en de staten A en B behorende bij de keur) aan een aantal specifieke instanties is toegewezen, met name aan Rijnland (totaal 38) en enkele gemeenten (totaal 8). In de nieuwe legger zijn de onderhoudsplichtigen van deze secundaire boezemwateren ongewijzigd overgenomen;

• 4.4.3.2

  Staten A en B van de keur

  In de keur staan sinds oudsher zogenaamde staat A en staat B boezemwateren vermeld. In staat A staan de boezemwateren weergegeven die door Rijnland moeten worden onderhouden en in staat B staan de boezemwateren weergegeven die door de daarbij aangegeven natuurlijk rechtspersonen moeten worden onderhouden.

  De staten A en B kunnen worden beschouwd als de voorlopers van de legger van 1988. In principe zouden deze staten A en B na vaststelling van de 1988-legger geen betekenis meer moeten hebben, maar omdat de 1988- legger onvolledig is hebben de staten A en B, totdat nieuwe legger is vastgesteld, nog steeds een functie. Na vaststelling van de nieuwe legger hebben de staten A en B geen betekenis meer en komen dan ook te vervallen.

  Om de juiste onderhoudsplichtigen te achterhalen was het noodzakelijk naast de 1988-legger gebruik te maken van de staten A en B. Deze staten moesten eerste geactualiseerd worden aangezien ze de laatste 25 jaar niet meer waren bijgewerkt. Zo waren de volgende ontwikkelingen niet verwerkt:

  • •

    In de staten A en B staan enkele boezemwateren vermeld die niet meer bestaan (geheel of gedeeltelijk gedempt) of polderwater zijn geworden;

  • •

    De afgelopen jaren is de onderhoudsplicht van een groot aantal boezemwateren door Rijnland overgenomen,  zie paragraaf 4.4.4 en 4.4.5;

• 4.4.3.3

  Verwijderen artikel 25 lid 2 uit de keur

  In artikel 25 wordt geregeld dat in principe de kadastrale eigenaren verantwoordelijk zijn voor het onderhoud. Voorzover in de staten A en B geen andere eigenaren zijn aangewezen. In het tweede lid staat dat in een aantal boezemwateren echter een ander onderhoudsregiem geldt. Namelijk dat hier altijd de eigenaren van de kadastrale percelen langs die wateren verantwoordelijk zijn voor het onderhoud. Ook als de watergang een eigen kadastraalnummer en dus eigenaar heeft.

  Vanwege onderstaande redenen wordt in de nieuwe legger geen rekening meer gehouden met deze regel. Dit keurartikel dient dan ook bij een volgende keurwijziging verwijderd te worden:

  • •

    Het is onbekend waar de in artikel 25 lid 2 aangegeven watergangen liggen;

  • •

    Vanwege de eenduidigheid is het niet gewenst dat er afwijkende onderhoudsbepalingen bestaan;

• 4.4.4

  Project overname onderhoudsplicht primaire boezemwateren

In het Rijnlandse Waterbeheersplan 1992 is de intentie uitgesproken om de onderhoudsplicht van de primaire boezemwateren (primair volgens de definitie van de 1988-legger), die nog bij derden in onderhoud zijn, bij Rijnland onder te brengen. In de nota “overname onderhoudsplicht primaire boezemwateren” is uitgewerkt welke wateren onder welke voorwaarden door Rijnland moeten worden overgenomen. Inmiddels zijn bijna alle betreffende boezemwateren in onderhoud bij Rijnland. Met uitzondering van de Veen- en Zijlwatering welke nog door de gemeente Wassenaar gebaggerd moeten worden en Kanaal Halfweg welke door de gemeente Amsterdam gebaggerd moet worden. Ook de gemeente Leiden dient een deel van de Veenwatering te baggeren.

Over het baggeren zijn met de betreffende gemeente afspraken gemaakt. Uitvoering laat om verschillende redenen nog op zich wachten. In de nieuwe legger zijn voor deze boezemwateren bij het aspect “onderhoudsplichtigen” de volgende tekstuele opmerking gemaakt:

Zijlwatering:

Gemeente Wassenaar totdat de Zijlwatering door die gemeente op de vereiste leggerafmetingen is gebracht, daarna Rijnland.

Veenwatering:

Gemeenten Wassenaar/Leiden totdat de Veenwatering door deze gemeenten op de vereiste leggerafmetingen is gebracht, daarna Rijnland. Gemeente Leiden voor het binnen deze gemeente gelegen gedeelte, Gemeente Wassenaar voor het overige gedeelte.

Kanaal Halfweg:

Gemeente Amsterdam totdat Kanaal Halfweg door die gemeente op de vereiste leggerafmetingen is gebracht, daarna Rijnland.

4.4.5 Project overname onderhoudsplicht boezemwateren met een regionale functie

• 4.4.5.1

  Probleemstelling

In de 1988-legger hebben alle grote boezemkanalen en meren die dienen als aan- en afvoerweg naar de boezemgemalen en/of een belangrijke bergende functie een primaire status (onderhoudsplicht Rijnland). De boezemwateren met een regionale functie hebben een secundaire status en de boezemwateren met een lokale functie hebben een tertiaire status. De onderhoudsplicht van de secundaire en tertiaire boezemwateren berust bij gemeenten, provincies, NS, kadastrale eigenaren en deels ook bij Rijnland.

Volgens het reglement van 1995 moeten ook alle boezemwateren met een regionale functie een primaire status krijgen. Aangezien de onderhoudsplicht van de primaire boezemwateren bij Rijnland berust, heeft dit tot gevolg dat Rijnland in principe ook verantwoordelijk is voor de onderhoudsplicht van de regionale boezemwateren.

Op basis van een aantal criteria is bepaald welke boezemwateren in aanmerking komen voor een regionale functie. Consequentie van de nieuwe indeling is dat Rijnland in principe de onderhoudsplicht van 133 km boezemwateren met een regionale functie moet overnemen.

In de notitie “Overname onderhoudsplicht boezemwateren met een regionale functie” wordt uitvoerig ingegaan op de achtergronden en de consequenties.

• 4.4.5.2

  Overname boezemwateren met een regionale functie

  De Verenigde Vergadering heeft in oktober 2002 ingestemd met het voorstel om de onderhoudsplicht van de regionale boezemwateren, welke nu nog bij derden berust, over te nemen door Rijnland. Hierbij zijn de volgende voorwaarden gesteld:

  • •

    Boezemwateren die nu in onderhoud zijn bij particulieren, worden zonder nadere voorwaarden en verrekening van kosten van de particulieren overgenomen;

  • •

    Na de fusie wordt het nieuwe waterschap automatisch onderhoudsplichtige van de boezemwateren die nu nog in onderhoud zijn bij de inliggende waterschappen. De onderhoudsplicht van deze boezemwateren hoeft dan nu ook niet te worden overgenomen;

  • •

    Boezemwateren in onderhoud bij gemeenten, provincies en NS welke vermeld staan in staat-B moeten door de onderhoudsplichtigen “schoon” worden opgeleverd (wateren moeten voldoen aan de 1988-leggerafmetingen);

  • •

    Boezemwateren in onderhoud overheden welke niet vermeld staan in staat-B: Voor de onderhoudsplichtigen komt voor rekening de baggeraanwas vanaf 1988 tot en met het tijdstip waarop gebaggerd wordt. De overige baggerkosten zijn voor rekening van Rijnland.

  Bij de overname zijn 3 fases te onderscheiden, te weten:

  fase 1, informatie en maken van afspraken: 2003-2005

  Voordat de onderhoudsplicht van de betreffende boezemwateren kan worden overgenomen moet eerst inzicht worden gekregen in de aanwezige baggerhoeveelheden. Deze meetgegevens komen in de periode 2004-2005 beschikbaar. De periode 2003 – 2004 zal gebruikt worden om de betreffende instanties en kadastrale eigenaren te informeren en om nadere afspraken te maken;

  fase 2, 1e overname: 2005

  In 2005 kan dan gestart worden met de daadwerkelijke overname van de onderhoudsplicht van de boezemwateren die aan de leggerafmetingen voldoen en de onderhoudsplicht van de boezemwateren waarvan het onderhoud bij de particulieren berust;

  fase 3, 2e overname: 2005-2010

  Verwacht wordt dat de doorlooptijd van het overnemen van de onderhoudplicht van boezemwateren die nog door derden gebaggerd moeten worden enkele jaren in beslag kan nemen. Aansluiting zal worden gezocht bij het baggerprogramma en het project overname stedelijk water;

• 4.4.5.3

  Uitwerking overname regionale boezemwateren versus nieuwe legger

  In deze paragraaf is beschreven op welke wijze te werk wordt gegaan bij de overname van de onderhoudsplicht van de regionale boezemwateren.

  De volgende situaties zijn te onderscheiden.

  Regionale boezemwateren waarvan de onderhoudsplicht:

  • •

    al bij Rijnland berust: 106 stuks;

  • •

    bij gemeenten en/of provincies berust: 35 stuks;

  • •

    volledige bij particulieren berust: 69 stuks;

  • •

    niet (volledig) bij particulieren berust: 44 stuks;

  De betreffende boezemwateren zijn in bijlage 4 weergegeven.

  Onderhoudsplicht berust al bij Rijnland

  Op basis van de 1988-legger berust van 106 boezemwateren met een regionale functie de onderhoudsplicht al bij Rijnland. Deze onderhoudsplicht wordt zondermeer in de nieuwe legger overgenomen.

  Onderhoudsplicht berust bij overheden:

  Op basis van de 1988-legger berust van 35 boezemwateren de onderhoudsplicht bij overheden. Metingen moeten uitwijzen in hoeverre deze wateren aan de nieuwe leggerafmetingen voldoen. Er kunnen zich dan twee situaties voordoen:

  1. De watergang is verondiept: De betreffende instanties dienen deze wateren eerst op diepte te brengen voordat Rijnland de onderhoudsplicht zal overnemen. In de legger zal bij het aspect onderhoudsplichtige de volgende melding worden opgenomen: “Gemeente xxxxx totdat de xxxxwatering door die gemeente op de vereiste leggerafmetingen is gebracht, daarna Rijnland”;

  2. De watergang voldoet aan de legger: Rijnland neemt de onderhoudsplicht zondermeer van de betreffende onderhoudsplichtige over;

  Onderhoudsplicht berust bij Kadastrale eigenaren

  Van de boezemwateren waarvan volgens de 1988-legger de onderhoudsplicht bij Kadastrale Eigenaren berust, is met behulp van het Rijnlandse GIS achterhaald welke kadastrale percelen van “particulieren” zijn en welke kadastrale percelen van overheden zijn. Er kunnen zich dan 2 situaties voordoen:

  1. Indien de onderhoudsplicht volledig bij particulieren berust neemt Rijnland zondermeer de onderhoudsplicht van de particulieren over;

  2. Kadastrale eigendom berust (deels) bij overheden: Met de betreffende overheden worden nadere afspraken gemaakt, voordat Rijnland de onderhoudsplicht zal overnemen. Rijnland hanteert hierbij, conform de nota overname onderhoudsplicht boezemwateren met een regionale functie, het uitgangspunt dat voor deze onderhoudsplichtigen de baggeraanwas voor rekening komt vanaf 1988 tot en met het tijdstip waarop gebaggerd wordt. De overige baggerkosten zijn voor rekening van Rijnland. In de legger wordt bij deze boezemwateren bij het aspect onderhoudsplichtige de volgende melding opgenomen: “Kadastraal eigendom is grotendeels in handen van overheden. Totdat met deze instanties een regeling is getroffen berust de onderhoudsplicht bij de Kadastrale Eigenaren, daarna bij Rijnland”.

  Uit onderzoek blijkt echter dat in elk van de over te nemen boezemwateren vele (soms tientallen) kadastrale percelen liggen. Het merendeel van deze percelen is in eigendom van particulieren. Maar ook overheden zijn soms kadastraal eigenaar van enkele percelen. Conform de vastgestelde nota “overname onderhoudsplicht” moeten overheden een bepaalde bijdrage betalen, voordat Rijnland de onderhoudsplicht van overheden overneemt;

  Als van een boezemwater de onderhoudsplicht voor een zeer klein gedeelte bij overheden berust (het merendeel berust dus bij particulieren), dan weegt over het algemeen de totale bijdrage niet op tegen de inspanningen (ambtelijke inzet, onderhandelingen, briefwisselingen, etc.) die door Rijnland moeten worden gemaakt om deze bijdrage te kunnen incasseren.

  Door Rijnland is in dit geval besloten, dat als de totale bijdrage van overheden per boezemwater kleiner is dan 5000,-, de onderhoudsplicht zonder nadere voorwaarden en verrekeningen van de betreffende overheden wordt overgenomen.

  In het kader van het peilbesluit “peilvakken De Zilk” wordt Rijnland zondermeer onderhoudsplichtige van alle in deze peilvakken gelegen regionale boezemwateren.

  Om de baggeraanwas van 1988 tot en met 2004 te kunnen berekenen dienen in principe de meetgegevens van 1988 te worden vergeleken met de uitkomsten van het meetprogramma dat in 2004 wordt afgerond. Probleem hierbij is dat van 1988 onvoldoende meetgegevens beschikbaar zijn om de baggeraanwas te kunnen bepalen. Er moet dan ook gewerkt worden met globale baggeraanwas cijfers. Uit de nota “zwevende stofbalans” blijkt dat de baggeraanwas per jaar ca. 1 cm bedraagt. De baggeraanwas over de periode 1988 – 2004 bedraagt dan globaal 14 cm.

4.4.6 Verdieping van boezemwateren

Indien in de nieuwe legger ten opzichte van de 1988-legger een watergang een diepere bodemligging krijgt, dan zijn de meerkosten van deze verdieping voor Rijnland, conform de artikelen 1.7 en 1.8 uit het vorige reglement. In de praktijk komt het er op neer dat alle boezemwateren die volgens de nieuwe legger verdiept moeten worden in beheer en onderhoud van Rijnland zijn (hoofdstelsel) of komen (regionaal stelsel). In de lokale boezemwateren speelt deze problematiek niet, omdat ze een gelijke of ondiepere bodemligging krijgen.

4.4.7 Boezemwateren in onderhoud bij de (voormalige) inliggende waterschappen

De (voormalige) inliggende waterschappen zijn op grond van hun leggers en de 1988-legger van Rijnland verantwoordelijk voor de onderhoudsplicht van een aantal boezemwateren. I.v.m. de fusie vervalt de onderhoudsplicht van deze wateren aan Rijnland. Het betreft hier de volgende boezemwateren:

Waterschap Wilck&Wiericke

• •

  RL-2200 Oostvaart (Wilck&Wiericke heeft in 2001 de onderhoudsplicht van de Oostvaart van de gemeente Hazerswoude overgenomen);

• •

  RL-2209 voorboezem polder Reeuwijk;

• •

  RL-2205 voorboezem polder Steekt;

• •

  RL-2211 voorboezem polder de Noordplas;

  In de 1988-legger stond hier als onderhoudsplichtige de kadastrale eigenaar vermeld. Terwijl het inliggende waterschap op basis van hun legger verantwoordelijk was voor de onderhoudsplicht.

• •

  RL-2201 voorboezem polder Alpherhoorn;

• •

  RL-2198 Hoogeveense Vaart;

  In de 1988-legger stond hier als onderhoudsplichtige de kadastrale eigenaar vermeld. Terwijl het inliggende waterschap op basis van hun legger verantwoordelijk was voor de onderhoudsplicht

• •

  RL-4394 voorboezem Polder Westbroek;

• •

  RL-4082 voorboezem Zwet- en Grote Blankaartpolder;

• •

  RL-2221 voorboezem Drooggemaakte Grote Polder;

• •

  RL-2222 voorboezem Nieuwe Driemanspolder;

• •

  RL-2192 voorboezem Hofpolder;

  In de 1988-legger stond hier als onderhoudsplichtige de kadastrale eigenaar vermeld. Terwijl het inliggende waterschap op basis van hun legger verantwoordelijk was voor de onderhoudsplicht

Waterschap Groot Haarlemmermeer:

Niet van toepassing.

Waterschap De Oude Rijnstromen:

Geen gegevens voorhanden.

4.5.1 Inleiding

De boezemwateren in Rijnland vervullen verschillende functies, zoals:

Waterstaatkundige functie (zowel kwantiteit als kwaliteit);

Vaarwegfunctie;

Recreatiefunctie;

Ontvangen van lozingen;

Viswater;

etc.;

De functies komen in veel gevallen in combinatie voor. Iedere functie stelt specifieke eisen aan de kwaliteit en het beheer van het watersysteem. Een aantal primaire boezemwateren in het beheersgebied van Rijnland heeft bijvoorbeeld zowel een waterstaatkundige- als een vaarwegfunctie. Het waterstaatkundige beheer is in handen van Rijnland en het vaarwegbeheer is in handen van de provincies Noord- en Zuid-Holland en enkele gemeenten.

Voor beide functies is een bepaald minimaal profiel noodzakelijk. Dit betekent dat in de boezemwateren met zowel een vaarweg- als een waterstaatkundige functie er twee beheerders verantwoordelijk zijn voor het profiel onderhoud. In dit hoofdstuk worden de aspecten die samenhangen met het vaarweg- en het waterstaatkundigbeheer en hoe hier in de legger mee wordt omgegaan, nader beschouwd.

4.5.2 Waterstaatkundigbeheerder

Rijnland is op grond van de Waterschapswet verantwoordelijk voor onder andere de zorg voor de waterhuishouding (wateraan- en afvoer) en het waterkwaliteitsbeheer. Om deze taken naar behoren te kunnen uitoefenen is Rijnland op grond van de Waterschapswet verplicht tot het opstellen van een legger van de boezemwateren.

Deze legger dient alleen het waterstaatkundig belang. M.a.w. woorden, in de legger worden alleen die gegevens vermeld die van belang zijn voor de waterhuishouding. Aan de legger kunnen dan ook geen rechten worden ontleend ten behoeve van:

• •

  Scheepvaart;

• •

  Recreatieve belangen (inrichting oevers etc);

• •

  Woonboten;

• •

  Overige functies en belangen;

Het vaarwegbeheer behoort niet tot de Rijnlandse taken. In de nieuwe legger van de boezemwateren wordt dan ook expliciet geen rekening gehouden met de eisen die de scheepvaart en ook andere functies stellen aan de waterdiepte.

4.5.3 Nautisch beheer

Rijnland is op grond van het reglement verantwoordelijk voor het nautisch beheer van een aantal boezemwateren. Deze taak omvat mede de zorg voor de toepassing van de scheepvaartverkeerswet voorzover het boezemwateren betreft waarvoor het hoogheemraadschap is aangewezen als bevoegd gezag.

De scheepvaartverkeerswet bevat bepalingen over de ordening van het scheepvaartverkeer en draagt aan de nautisch beheerder de zorg op voor een vlotte en veilige afwikkeling van dit verkeer, door vooral het treffen van verkeersmaatregelen te water. Het nautisch beheer omvat niet het vaarwegbeheer.

4.5.4 Vaarwegbeheerder

Ten aanzien van vaarwegen kan onderscheid worden gemaakt in:

• •

  Scheepvaartwegen van belang voor de beroepsscheepvaart, zoals vastgelegd in de provinciale scheepvaartverordeningen, de zogenaamde provinciale vaarwegen;

• •

  Vaarwegen met alleen een recreatieve functie;

• Provinciale vaarwegen

  Het vaarwegbeheer houdt in het ten behoeve van de scheepvaart in stand houden van de scheepvaartwegen, de daartoe behorende kunstwerken en de daarlangs gelegen oevers en oeverwerken, zoals geregeld in de betreffende scheepvaartwegenverordeningen van de provincies Zuid- en Noord-Holland. De provincies en enkele gemeenten zijn verantwoordelijk voor het vaarwegbeheer en het op diepte houden van de provinciale vaarwegen. In het kader van deze verantwoordelijkheid moeten de vaarwegbeheerders zogenaamde profielbesluiten vaststellen, waarin de afmetingen worden vastgelegd waaraan de vaarwegen moeten voldoen. Deze profielbesluiten zijn vergelijkbaar met de legger van de boezemwateren. Deze profielbesluiten zijn nog niet door de provincies vastgesteld (planning 2004). M.a.w. het is momenteel nog niet exact bekend aan welke eisen de vaarwegen moeten voldoen.

  Wel hebben de provincies in voorbereiding op de profielbesluiten de maximale afmetingen vastgelegd waaraan de scheepvaart moet voldoen, dit zijn de zogenaamde “afmetingen besluiten”.

  Bij het opstellen van de profielbesluiten wordt met de volgende uitgangspunten rekening gehouden:

  • •

    De provinciale vaarwegen zijn over het algemeen zo smal dat de hele breedte nodig is voor de scheepvaart en moeten over de hele breedte dus ook voldoende diep zijn;

  • •

    Voor het goed functioneren van de vaarwegen is een bepaalde minimale diepte noodzakelijk. Doordat er op diverse plaatsen beperkingen zijn, die min of meer als een gegeven beschouwd moeten worden, bijvoorbeeld de diepte van een sluisdrempel of de breedte van een brug, kunnen niet overal grote schepen komen. Voor het merendeel van de provinciale vaarwegen geldt een maximale diepgang van 2,50 m;

  • •

    Voor een goed functioneren is een bepaalde overdiepte onder de kiel noodzakelijk. De zogenaamde “kie lclearance”. Deze maat is o.a. afhankelijk van de scheepvaartklasse, drukte, vaarsnelheid e.d. en bedraagt globaal 0,80 m;

    Op basis van bovenstaande uitgangspunten kan de globale vaarwegdiepte worden berekend. Vaarwegdiepte = maximale diepgang + overdiepte = 2,50 + 0,80 = 3,30 m (bodemdiepte NAP –3,90 m);

  Een aantal boezemwateren welke ook provinciale vaarweg zijn krijgen in de nieuwe legger, ten opzichte van de 1988-legger, een ondiepere bodemligging. Dit heeft in principe nadelige gevolgen voor de scheepvaartbeheerder. Hier staat tegenover dat in de nieuwe legger een aantal boezemwateren ook een diepere bodemligging krijgt, wat weer positieve gevolgen heeft voor de scheepvaartbeheerder. In het algemeen kan worden gesteld dat de nieuwe legger van de boezemwateren voor de provinciale vaarwegen geen grote gevolgen heeft.

  In het onderstaande overzicht is weergegeven welke boezemwateren ook een provinciale vaarwegfunctie hebben:

  Overzicht welke boezemwateren hebben tevens een provinciale vaarwegfunctie

  Boezemwater	Beheerder
  Aarkanaal Additionele kanaal Gouwe Heimanswetering Katwijkskanaal Korte Vlietkanaal Oude Rijn Oude Wetering Paddegat Rijn Rijn-Schiekanaal Ringvaart v.d. Haarlemmermeerpolder Spaarne Vaargeul Braassememeer Vaargeul Kagerplassen Zijl	Provincie Zuid-Holland  Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Noord-Holland Gemeente Haarlem Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland

• Recreatieve vaarwegen

Het vaarwegbeheer ten aanzien van de recreatieve scheepvaart is niet goed geregeld. Er zijn geen officiële vaarwegbeheerders aangewezen en meestal ontbreken specifieke dieptematen. Wel hebben diverse instantie en gemeenten belang bij een bepaalde waterdiepte. De recreatieve scheepvaart kan meeliften op de leggerafmetingen van Rijnland, maar Rijnland is als waterstaatkundig beheerder niet verantwoordelijk voor het op diepte houden van wateren voor de (recreatieve) scheepvaart.

In de nieuwe legger krijgen een aantal boezemwateren, ten opzichte van de 1988-legger, een ondiepere bodemligging. Dit kan nadelige gevolgen hebben voor de recreatieve scheepvaart. Het is niet zo dat op basis van bijvoorbeeld “gewoonte recht” Rijnland toch verplicht is te zorgen voor voldoende waterdiepte voor de scheepvaart, omdat de legger namelijk alleen het waterstaatkundige belang dient.

Daarnaast geldt dat de onderhoudsplicht van de lokale boezemwateren is toegewezen aan de direct belanghebbenden (de kadastrale eigenaren) en niet aan Rijnland. Deze kadastrale eigenaren kunnen niet worden verplicht de problemen van de recreatieve scheepvaart op te lossen.

4.5.5 De provinciale vaarweg als onderdeel van het waterstaatkundigbeheer

De provinciale vaarwegen maken onderdeel uit van het boezemstelsel van Rijnland. Dit betekent dat in de wateren met zowel een vaarweg- als een waterstaatkundige functie er twee beheerders verantwoordelijk zijn voor (en belang hebben bij) het profielonderhoud.

In de concept nota “kostenverdeling vaarwegbeheer en baggeren” zijn voorstellen gedaan hoe met deze gedeelde verantwoordelijkheid efficiënt kan worden omgegaan, zoals:

• •

  Voorstellen voor een kostenverdeling;

• •

  Voorstellen voor de aanpak van baggeren;

In het kader van het baggerprogramma zullen deze voorstellen met de vaarwegbeheerders nader worden uitgewerkt.

4.5.6 Uitwerking in de legger

Het vaarwegbeheer behoort niet tot de Rijnlandse taken. Op grond van de Waterschapswet moeten in de legger van de boezemwateren alleen die afmetingen worden opgenomen die het waterstaatkundige belang dienen. In de nieuwe legger van de boezemwateren wordt dan ook expliciet geen rekening gehouden met de eisen die de scheepvaart stelt aan de waterdiepte. Hiervoor is de vaarwegbeheerder zelf verantwoordelijk.

Het is vooralsnog niet mogelijk als extra informatie in de legger aan te geven welke waterdieptes voor de scheepvaart zijn vereist, aangezien er door de provincies nog geen officiële profielbesluiten zijn vastgesteld. Zodra deze zijn vastgesteld zullen ze in de toelichting op de legger worden opgenomen.

5.1.1 Beoordelingscriteria

In het ontwerp, beheer en onderhoud van watergangen worden eisen gesteld aan de dimensies van de watergang (legger), toelaatbare waterstanden (peilbesluit), stroomsnelheden en de wijze van onderhoud. Vaak is niet duidelijk op grond waarvan (criteria) leggerafmetingen zijn vastgesteld en wanneer baggerwerk noodzakelijk is. Met behulp van zogenaamde “beoordelingscriteria” wordt een onderbouwing gelegd voor de dimensies en onderhoud van de watergangen. Uitgangspunt hierbij is dat de functie(s) van een watergang bepalend zijn. Deze beoordelingscriteria zijn door Rijnland voor de boezemwateren vastgelegd in de nota “Beoordelingscriteria watergangen” (nota BCW), vastgesteld door de VV in februari 2001.

Met de beoordelingscriteria worden niet de dimensies, het beheer en onderhoud van een bepaalde watergang vastgelegd. Hiervoor dient de legger. De beoordelingscriteria zijn een middel om de legger op te stellen. Het is beter te spreken van “Ontwerpgrondslagen en richtlijnen beheer en onderhoud van watergangen”, dan van “Beoordelingscriteria”.

5.1.2 Herijking Beoordelingscriteria

Nadere analyse van de nota BCW leerde dat een aantal criteria niet concreet genoeg waren om direct te kunnen worden toegepast. Ook bleken een aantal criteria voor het ontwerp van de legger niet relevant te zijn. Voorts bleek dat op basis van voortschrijdend inzicht een aantal criteria, met name waterkwaliteitscriteria, moest worden aangepast. Er heeft derhalve een herijking van de beoordelingscriteria plaatsgevonden.

5.1.3 Leeswijzer

Voor uitgebreide onderbouwing van de beoordelingscriteria wordt verwezen naar de nota BCW. In de volgende paragrafen staat alleen weergegeven op welke wijze de BCW zijn toegepast en, indien van toepassing, welke wijzigingen zijn doorgevoerd.

Voor een aantal onderwerpen was het noodzakelijk dieper op de materie in te gaan, omdat er nog geen criteria waren ontwikkeld of omdat op belangrijke punten van de oorspronkelijke criteria is afgeweken. Vanwege de omvang van de onderbouwing is het onderwerp “minimale waterstand boezemgemaal Katwijk” in een apart hoofdstuk behandeld. Hetzelfde geldt ook voor de berekeningsmethodieken.

De waterkwaliteits- en ecologische criteria zijn in de nota BCW vrij summier behandeld. Dit belangrijke onderdeel is dan ook volledig herzien. De volledig nieuwe tekst is in bijlage 1 opgenomen.

Conform de nota BCW worden de volgende onderwerpen behandeld:

• •

  Scheepvaart

• •

  Beheer en onderhoud

• •

  Waterkwaliteit

• •

  Waterkwantiteit

In de volgende tabel is een overzicht gegeven welke criteria uit de nota BCW zijn “herijkt” en welke zonder meer zijn overgenomen.

5.2.1 Criteria volgens nota BCW

Waterdiepte afhankelijk van de scheepvaartklasse. Tevens is een maximale stroomsnelheid opgenomen van 0,50 m/s in verband met manoeuvreerbaarheid.

5.2.2 Uitwerking

Zoals in paragraaf 4.5 staat weergegeven behoort het vaarwegbeheer niet tot de Rijnlandse taken. In de nieuwe legger van de boezemwateren wordt dan ook expliciet geen rekening gehouden met de eisen die de scheepvaart stelt aan waterdiepte.

5.3.1 Talud

Criteria volgens nota BCW

Onderwatertalud afhankelijk van de grondsoort (stabiliteit van het onderwatertalud), variërend van 1:1,5 tot 1:4 .

Uitwerking

Voor het hoofdstelsel is het van belang dat er voor een goede aan- en afvoer voldoende natoppervlak aanwezig is. Beperkende factor is de breedte, aangezien de breedte van een watergang nagenoeg planologisch vastligt en wijziging zowel financieel als planologisch moeilijk realiseerbaar is. Door te variëren met het talud binnen de gestelde marges kan voorkomen worden dat onnodig diep moet worden gebaggerd. Voor het hoofdstelsel wordt dan ook, indien mogelijk, een onderwatertalud van 1:2,5 voorgeschreven dat enerzijds stabiel is maar anderzijds zo steil als mogelijk is om voldoende natoppervlak te kunnen creëren. Voor meren en plassen wordt, indien voldoende ruimte aanwezig, is een talud van 1:20 geadviseerd, anders 1:5, zie ook de volgende paragraaf. Voor regionale en lokale boezemwateren zijn met name de waterdiepte eisen ten behoeve van de waterkwaliteit van belang. Het natprofiel van het merendeel van deze wateren is, als aan de legger wordt voldaan, over het algemeen voldoende ruim om de water aan- en afvoer te kunnen garanderen. In deze wateren kan dan ook een iets minder steil talud worden toegepast, namelijk 1:3.

Als uit berekeningen bleek dat wateraan- en afvoer mogelijk problemen op zou kunnen leveren en de waterdiepte in verband met de geringe breedte niet meer kon worden aangepast, is het talud aangepast tot minimaal 1:1,5.

5.4.1 Waterkwaliteit versus lokaalstelsel

Criteria volgens nota “Legger - waterkwaliteit en ecologie”

Uitwerking in legger

Om kroosdominantie te voorkomen en daarmee een gezonde zuurstofhuishouding mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat de minimale waterdiepte in smalle sloten 0,50 m bedraagt. Dit is echter een kritische ondergrens, een grotere waterdiepte van 0,75 m biedt meer garantie voor de zuurstofhuishouding in kleine wateren. Waar mogelijk (dus vooral in de iets bredere sloten) wordt een dieptemaat van 0,75 m geadviseerd. Deze waarde is pragmatisch gekozen tussen de minimale dieptemaat voor smalle sloten (0,50 m) en de dieptemaat voor kanalen (1 m).

Het toepassen van een talud van 1:3 is, voorzover de breedte dit toelaat, geen probleem aangezien dit ook uit het oogpunt van de stabiliteit noodzakelijk is.

Op basis van bovenstaande uitgangspunten worden in lokale boezemwateren de volgende ingreepmaten gehanteerd.

• •

  Indien de lokale boezemwateren smaller zijn dan 5 m, dient de minimale waterdiepte 0,50 m te bedragen;

• •

  Als de lokale boezemwateren gelijk aan of breder zijn dan 5 m, dient de minimale waterdiepte 0,75 m te bedragen;

• •

  De minimale waterdiepte in boezemwateren smaller dan 5 m bedraagt 0,75 m als in betreffende wateren overstorten lozen, zie ook paragraaf 5.4.5;

Bij boezemwateren smaller dan 1,5 m kan, i.v.m. het vereist talud niet aan deze ingreepmaat worden voldaan, hier gelden afwijkende maten.

Resumé

Voor de lokale wateren geldt dat in de nieuwe legger ten opzichte van de 1988-legger geen noemenswaardige wijzigingen worden doorgevoerd. Wel werd er in de 1988-legger een iets diepere waterdiepte voorgeschreven (maximaal 1 m), maar rekeninghoudend met de ingreepmaat komt deze waterdiepte vrijwel overeen met de in de nieuwe legger gehanteerde waterdiepte. Dit heeft tot gevolg dat als er gebaggerd wordt, alle bagger tot op de harde bodem zal worden weggehaald. Hiermee wordt dus automatisch ook voldaan aan de wens om te baggeren tot op de harde bodem.

Uitwerking in legger

Het toepassen van een talud van 1:3 is, voorzover de breedte dit toelaat, in regionale boezemwateren geen probleem aangezien dit ook uit het oogpunt van de stabiliteit noodzakelijk is. In het hoofdstelsel wordt een iets steiler talud gehanteerd (1:2,5, zie paragraaf 5.3), aangenomen wordt dat de gevolgen hiervan op de waterkwaliteit te verwaarlozen zijn.

Op basis van de waterkwantiteit moet het merendeel van de wateren behorende tot het hoofd- en het regionale stelsel, dieper zijn dan 1m (gemiddeld 2 tot 3 m). Hiermee wordt dus automatisch ook voldaan aan de minimale waterkwaliteitseisen. Indien deze boezemwateren smaller zijn dan 6 m kan niet voldaan worden aan de minimale waterdiepte eis, hiermee wordt als volgt omgegaan.

Ten opzichte van de 1988-legger kunnen een aantal wateren op basis van de waterkwantiteit en op basis van de waterkwaliteit (m.u.v. de dikte van de baggerlaag) een hogere bodemligging krijgen. Dit betekent in de praktijk dat in deze wateren minder gebaggerd hoeft te worden en dus een reductie van de baggerkosten. Een globale

rekensom laat zien dat er ± 1 miljoen m3 minder gebaggerd hoeft te worden, een reductie van de baggerkosten van +/- € 35 - 40 miljoen. Op basis van de waterkwalilteit is dit verondiepen echter niet wenselijk, in verband met invloed van bagger op het zuurstof- en nutriëntengehalte, vestiging waterplanten etc. Er zijn echter nog te veel

vragen te beantwoorden voordat met dit aspect in de legger rekening kan worden gehouden, zoals:

• •

  Wat is de milieuwinst van het baggeren tot op de vaste bodem ten opzichte van het laten zitten van een bepaalde baggerlaag en is deze milieuwinst dermate groot dat een investering van vele tientallen miljoenen euro´s verantwoord is;

• •

  Wat is de minimaal toelaatbare baggerdikte;

• •

  Waar bevindt de vaste bodem zich exact;

• •

  Wil Rijnland in alle boezemwateren waterplanten. Waterplanten hebben weer gevolgen voor de hydraulische weerstand etc.;

• •

  etc.;

Er is dan ook nog aanvullend onderzoek noodzakelijk om antwoord op alle vragen te krijgen. Dit onderzoek wordt geïnitieerd in het kader van het roulerend meetnet. Vooralsnog wordt in de legger dan ook nog geen rekening gehouden met de wens te baggeren tot de vaste bodem. Mocht uit nader onderzoek blijken dat het baggeren tot de vaste bodem opweegt tegen de kosten dan kan bij een volgende wijziging van de legger hiermee rekening worden gehouden.

5.4.3 Waterkwaliteit versus meren en plassen

Criteria volgens nota “Legger - waterkwaliteit- en ecologie”

Uitwerking

In de 1988-legger zijn de volgende afmetingen opgenomen.

Op basis van welke gegevens en uitgangspunten de dimensies van de meren en plassen in de 1988-legger zijn vastgesteld, is niet meer te achterhalen. Waarschijnlijk zijn de dimensies vrij arbitrair bepaald aangezien de betreffende meren en plassen pas later uitgebreid zijn ingemeten.

De baggernoodzaak in meren en plassen zal over het algemeen klein zijn. Lokale verondiepingen schaden de waterkwantiteit en de waterkwaliteit over het algemeen niet. Met uitzondering van slibopwerveling enz. denk aan project de Geerplas. Meren en plassen zijn dermate complex dat het niet mogelijk is in de legger de gewenste minimale inrichtingscriteria/streefbeelden vast te leggen. De gewenste inrichtingscriteria dienen in een gebiedsgerichtproject te worden bepaald. De in de legger weergegeven waterdiepten van de meren zijn dan ook slechts indicatief. De in de legger weergegeven waterdiepten zijn de gemeten gemiddelde waterdiepten, lokaal kan de waterdiepte flink afwijken. Van het Valkenburgsemeer en de Vlietlanden zijn nog geen meetgegevens voorhanden. Aangezien hier nog regelmatig zand wordt gewonnen is het nog niet zinvol deze meren in te meten.

In de legger wordt voor de meren en plassen uitgegaan van een talud van 1:20. Voor de wat smallere meren en plassen wordt uitgegaan van een talud van 1:5, in verband de beschikbare ruimte. Ook hier geldt dat deze taluds slechts indicatief zijn en alleen de gewenste situatie weergegeven. Van belang is dat in verband met de stabiliteit van de onderwatertaluds in ieder geval een onderwatertalud van 1:2,5 aanwezig is.

5.4.4 Ontvangen puntlozingen

Criteria volgens nota BCW

Aan het ontvangende water worden eisen gesteld opdat de lozing goed opgenomen kan worden (mengen), zodat de concentraties niet te hoog oplopen. Dit stelt eisen aan de diepte en de breedte van het ontvangende water. Het effluent dient daarnaast gemakkelijk afgevoerd te kunnen worden. In de watersysteembeschrijving (onderdeel van het WBP) is de volgende maatlat opgenomen:

Uitwerking

Op basis van bovenstaande tabel kan voor elke puntlozing worden beoordeeld of de puntlozing op een goede of mindere goede locatie loost. Het is echter niet de bedoeling dat als een puntlozing op een te smalle en/of te ondiepe watergang loost de dimensies van die watergang (voor zover dat al mogelijk is) ten behoeve van die

lozing worden aangepast. Beoordeeld zal dan moeten worden in hoeverre het mogelijk is het lozingspunt te verleggen. Bij het opstellen van de leggerafmetingen is dit criterium dan ook niet meegenomen.

5.4.5 Overstorten

Criteria volgens nota BCW

Waterdiepte afhankelijk van het overstort volume.

Uitwerking

Verspreid over Rijnland bevinden zich vele overstorten. Per overstort vindt een bepaalde vuiluitworp plaats. Rijnland toetst de toelaatbaarheid van de vuiluitworp op het ontvangende oppervlakte water. Bij deze toetsing worden de waterkwaliteitsaspecten (met name de zuurstofhuishouding) betrokken. Aan het ontvangende water

worden eisen (breedte en diepte) gesteld, opdat de lozing goed opgenomen kan worden (mengen). De lozing dient daarnaast gemakkelijk afgevoerd te kunnen worden. Een eis voor een algemene waterdiepte van het ontvangende water is niet aan te geven. In principe hebben primaire boezemwateren voldoende ontvangstcapaciteit om de vuiluitworp van overstorten te kunnen verwerken. Overstorten die lozen op secundaire boezemwateren zijn vaak een knelpunt.

De consequenties van de nieuwe leggerafmetingen voor de beoordeling van de riooloverstorten (zogenaamd waterkwaliteitsspoor) zijn gecontroleerd met behulp van modelberekeningen. De resultaten van deze modelberekeningen zijn vergeleken met de uitkomsten van de berekeningen die in het verleden zijn uitgevoerd

op basis van de 1988-leggergegevens. Uit de controleberekeningen blijkt dat met de nieuwe leggergegevens de invloed van de overstortlozingen op de zuurstofhuishouding bij alle onderzochte wateren acceptabel zijn. De nieuwe leggerafmetingen leveren dan ook geen problemen op voor de overstorten.

Om problemen met overstorten te voorkomen is in alle lokale boezemwateren met overstorten, dus ook de lokale boezemwateren smaller dan 5 m, een minimale waterdiepte van 0,75 m vereist (volgt uit het waterkwaliteitsspoor). Het betreft hier de volgende boezemwateren:

• •

  Gemeente Lisse: RL-7695 + RL-7633;

• •

  Gemeente Voorschoten: RL-3314 + RL-3316 + RL-3317 + RL-3502;

• •

  Gemeente Wassenaar: RL-3408;

• •

  Gemeente Noordwijkerhout: RL-5914;

• •

  Gemeente Sassenheim: RL-7847;

• •

  Gemeente Voorhout: RL-6173;

5.4.6 Slibopwerveling door scheepvaart

Criteria volgens nota BCW

In de nota BCW is dit aspect niet opgenomen.

Uitwerking

In het merendeel van de boezemwateren kan worden gevaren. Het varen door te ondiepe wateren kan voor opwerveling van slib zorgen, waardoor de waterkwaliteit in principe negatief kan worden beïnvloed. In hoeverre deze problematiek reëel is, of het probleem zich werkelijk voordoet en op welke wijze deze problematiek dan moet worden aangepakt is nog onderwerp van discussie.

Praktische overweging is in hoeverre het verdiepen van een watergang het opwervelprobleem kan opheffen. Gesteld wordt dat als een watergang dieper wordt gemaakt om het opwervelprobleem op te lossen, deze watergang waarschijnlijk boten met een nog grotere diepgang zal aantrekken, waardoor het opwervelprobleem zich wederom zal voordoen.

Op basis van bovenstaande overwegingen wordt in de nieuwe legger nog geen rekening gehouden met de slibopwervel problematiek. Nader onderzoek is noodzakelijk voordat er conclusies kunnen worden getrokken en er eventueel criteria en maatregelen kunnen worden gedefinieerd. Noodzakelijke wijzigingen kunnen dan eventueel in een volgende versie van de legger worden doorgevoerd.

5.5.1 Stroomsnelheid

Criteria volgens nota BCW

Maximale stroomsnelheid 0,20 – 0,30 m/s.

Uitwerking

De kritische stroomsnelheid bedraagt ± 0,35 m/s (gebaseerd op onderzoek door TAUW in het kader van uitbreiding gemaal Katwijk), zie ook paragraaf 6.8. Dit is de stroomsnelheid vanaf waar er ongewenste uitschuring van het onderwaterprofiel kan ontstaan met mogelijke instabiliteit van het onderwaterprofiel tot gevolg.

Daarnaast is van belang dat stroomsnelheid en verhang sterk aan elkaar gerelateerd zijn. Hoe groter de stroomsnelheid hoe groter het verhang en het verhang heeft weer invloed op de minimale waterstanden bij de boezemgemalen en de maximale waterstand te Nieuwe Wetering.

Voorkomen moet dus worden dat te hoge stroomsnelheden optreden. Hiervoor is in de nota BCW een maximale stroomsnelheid gedefinieerd van 0,20 – 0,30 m/s. In de leggerberekeningen is dit criterium als volgt toegepast:

• •

  Maximale stroomsnelheid in principe 0,20 m/s;

• •

  Op locaties waar hogere stroomsnelheden voorkomen (uitgaande van de leggerprofielen van 1988) worden

  hogere stroomsnelheden toegestaan, tot 0,30 m/s;

• •

  Op enkele locaties (aanvoerkanalen van de gemalen Katwijk en Gouda) worden in incidentele gevallen nog

  hogere stroomsnelheden toegestaan (tot zelfs 0,45 m/s) omdat anders de profielen zeer fors zouden moeten

  worden verdiept;

Het toestaan van hoge stroomsnelheden boven de 0,40 m/s heeft zeker erosie van het onderwaterprofiel tot gevolg. Zolang deze stroomsnelheden slechts incidenteel optreden, zullen de problemen waarschijnlijk beperkt blijven. Om problemen te voorkomen is periodieke monitoring van het onderwaterprofiel op plaatsen waar hoge

stroomsnelheden optreden noodzakelijk. Aandachtspunt is de stroomsnelheid ter plaatse van bruggen. Als gevolg van profielvernauwingen treden hier over het algemeen nog hogere stroomsnelheden op. Bescherming van het onderwaterprofiel kan hier dan ook al snel noodzakelijk zijn.

5.5.2 Maatgevende belasting

Criteria volgens nota BCW

Uitgangspunt van de berekeningen is dat een boezemstelsel wordt ontworpen dat onder “maatgevende” omstandigheden zonder problemen het wateroverschot naar de boezemgemalen kan afvoeren. Maatgevend is gedefinieerd als die situatie waarin de poldergemalen op maximale capaciteit lozen en de boezemgemalen op maximale capaciteit afvoeren in combinatie met een storm die een kans van voorkomen heeft van eens in de 25 jaar.

Uitwerking

Voor het regionale en lokale stelsel is een rekenmethodiek ontwikkeld gebaseerd op een maatgevende neerslagsituatie van eens in de 100 jaar, zie paragraaf 7.2.

Voor het hoofdstelsel is in samenwerking met het ingenieursbureau HKV een aparte rekenmethodiek ontwikkeld, gebaseerd op 6 karakteristieke belastinggevallen, zie hoofdstuk 7. Deze belastinggevallen zijn zo gekozen dat in principe alle voorkomende situaties worden doorgerekend, zoals:

• •

  Verschillende windrichtingen;

• •

  Verschillende bemalingsinzetten van de boezemgemalen, variërend van maximale belasting van de boezem en poldergemalen tot en met een inlaatsituatie;

Voor wat betreft de windsnelheid is in eerste instantie uitgegaan van de gedefinieerde windsnelheid met een herhalingstijd van eens in de 25 jaar. Uit berekeningen bleek echter dat de op- en afwaaiingseffecten in deze situatie dermate groot waren dat de gedefinieerde absolute minimale waterstanden bij de boezemgemalen ruimschoots werden onderschreden. Om dit op te kunnen heffen zouden de profielen tot onrealistische waarden moeten worden verdiept. Op basis van expert judgement is gekozen voor een windsnelheid die in combinatie met neerslag ongeveer eens per jaar voorkomt, namelijk 15 m/s (7 Beaufort).

5.5.3 Invloed uitbreiding capaciteit gemaal Katwijk op leggerafmetingen

Criteria volgens nota BCW

Dit aspect is niet in de beoordelingscriteria meegenomen.

Uitwerking

Gemaal Katwijk zal worden uitgebreid van een capaciteit van 54 m3/s naar 94 m3/s (planning 2008). Onder normale omstandigheden zal het gemaal gaan draaien met 75 m3/s. Verwacht wordt dat een paar keer per jaar de volledige capaciteit van 94 m3/s zal worden ingezet. Waarschijnlijk zal in de toekomst (2025) het gemaal steeds frequenter op volle capaciteit worden ingezet.

Uitbreiding van de capaciteit van het gemaal vraagt aanpassing van de capaciteit (afmetingen) van de aanvoerkanalen (Katwijkskanaal, Oegstgeesterkanaal en de Rijn). Uit berekeningen is gebleken dat de uitbreiding van gemaal Katwijk vooral invloed heeft boezemwateren in het zuidwesten van Rijnland. Voor de overige boezemwateren zijn vooral de lokale belastingen (door poldergemalen en RWZI´s) en afstroming naar de overige 3 boezemgemalen van belang.

Voor het ontwerp van de afmetingen van de aanvoerkanalen van gemaal Katwijk zijn de volgenden ontwerpgrondslagen gehanteerd:

• •

  Onder normale dagelijkse omstandigheden (75 m3/s situatie) moet het wateroverschot zonder problemen naar gemaal Katwijk kunnen worden afgevoerd. Van belang hierbij is dat niet de uiterste grens wordt opgezocht van wat nog net mogelijk is (verhang, stroomsnelheid, minimale waterstand). Uit het oogpunt van robuustheid en flexibiliteit moet voldoende “ruimte” overblijven om zonder problemen ook andere situaties (meer wind, grotere capaciteit etc.) aan te kunnen;

• •

  Ook in de 94 m3/s situatie moet er voor worden gezorgd dat het water probleemloos naar het gemaal Katwijk kan stromen, maar omdat deze situatie zich minder frequent voordoet kunnen meer de grenzen worden opgezocht van wat mogelijk is. Hierbij moet wel in gedachten worden gehouden dat in de toekomst de maximale capaciteit steeds frequenter zal worden ingezet;

In de hoofdstukken 6 en 7 wordt dit aspect nader uitgewerkt.

5.5.4 Verhang

Criteria volgens nota BCW

Hoofdstelsel: Verhang is afhankelijk van de maximale waterstand te Nieuwe Wetering (zie volgende paragraaf) en de minimale waterstand bij de boezemgemalen (zie hoofdstuk 6);

Regionaal en lokaal stelsel: Maximaal verhang van 0,05 m ten opzichte van het dichtstbijzijnde boezemwater dat tot het hoofdstelsel behoort.

Uitwerking

Conform criteria toegepast.

5.5.5 Waterstand Nieuwe Wetering

Criteria volgens nota BCW

Dit aspect is niet in de beoordelingscriteria meegenomen.

Uitwerking

Een belangrijk uitgangspunt van de berekeningen is het gemiddelde boezempeil. Het gemiddelde streefpeil (RBP = Rijnlandse Boezempeil) van de boezem bedraagt NAP –0,62 m. Gezien de waterbezwaarsituaties van de aflopen jaren en de problemen in de bollenstreek wordt voor het normale boezembeheer een bovengrens gehanteerd van NAP –0,60 m. Om deze peilen te handhaven heeft de boezembeheerder een werkmarge van enkele centimeters nodig. De operationele werkmarge van de boezembeheer bevindt zich tussen de NAP –0,65 en de NAP –0,60 m NAP. Binnen deze marges moet de boezembeheerder voor alle maatgevende situaties de beschikking kunnen hebben over de volle bemalingscapaciteit. Bij de leggerberekeningen is uitgegaan van een RBP dat ligt tussen de NAP –0,60 m en de NAP –0,65 m te weten NAP –0,63 m.

6.9.1 Inleiding

Voorkomen moet worden dat door inzet van bemaling er dusdanig lage waterstanden ontstaan dat wateren

(bijna) droog kom te staan. Dit is niet gewenst in verband met:

• •

  Dode vis;

• •

  Verhoogde eutrofiering met stankoverlast en groei van kroos en flab tot gevolg;

• •

  Verstoring ecologische evenwicht;

• •

  Visuele aspecten;

6.9.2 Dode vis

Als sloten vrij plotseling droog komen te staan hebben vissen weinig kans te vluchten. Als het gemaal op volle sterkte draait zal vis naar het gemaal worden getrokken en in zee terechtkomen. Beide aspecten hebben naar verwachting grote vissterfte tot gevolg.

6.9.3 Verhoogde eutrofiering

In (bijna) droogvallende sloten zal verhoogde oxidatie van organische materiaal plaatsvinden doordat een groter deel van het organisch materiaal in contact komt met zuurstof. Gevolg hiervan is een verhoogde eutrofiëring waardoor de bedekking met kroos en flab sterk kan toenemen, ondergedoken waterplanten verdwijnen en stankoverlast zal toenemen.

6.9.4 Natuurlijk evenwicht

De frequentie van extreem lage waterstanden te Katwijk als gevolg van inzet van bemaling zal in de toekomst niet hoog zijn (enkele keren per jaar). Toch is dit voor het natuurlijk evenwicht niet goed. Resultaat zou zijn dat het ecosysteem nooit in balans komt. Door plotselinge grote peildynamiek wordt het ecologische evenwicht dan ook verstoord.

Het incidenteel verlagen van de waterstand moet niet worden gezien als een kans voor het toepassen van flexibel peilbeheer. Bij flexibel peilbeheer volgt het waterpeil een betrekkelijk klein waterstandsverloop fluctuerend met de seizoenen, flora en fauna passen zich aan deze omstandigheden aan. Aan het incidenteel sterk verlagen van de waterstand zijn soorten niet aangepast.

6.9.5 Visuele aspecten

Dode vis, bagger, afval op de waterbodem etc.

6.9.6 Minimaal acceptabele waterdiepte

Alle boezemwateren moeten op basis van de waterkwaliteit in principe een minimale waterdiepte hebben van 0,50 m (bodemligging NAP –1,10 m). Dit is overigens een ideale situatie. In het merendeel van de secundaire boezemwateren wordt deze 0,50 m niet gehaald vanwege bagger of kan deze waterdiepte niet worden gehaald omdat de sloot te smal is. Waterdieptes tussen de 0,10 en de 0,25 m zijn dan ook geen uitzondering.

Op basis van de waterkwaliteit mag incidenteel (paar keer per jaar) een waterdiepte van minimaal 0,20-0,30 m optreden, zodat vissen zich nog net kunnen handhaven. Doordat de waterstanden tijdelijk zeer laag zijn, is het niet waarschijnlijk dat sterke opwarming van het water en daarmee zuurstofloosheid zullen optreden. Uitgaande van het boezemstreefpeil van NAP –0,62 m en een bodemligging van NAP –1,10 voor secundaire boezemwateren betekent dit dat in secundaire boezemwateren waterstanden lager dan NAP –0,80 tot –0,90 m ontoelaatbaar zijn.

6.9.7 Invloedsgebied lage waterstanden

Door de inzet van gemaal Katwijk worden de waterstanden in de gemeenten Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg, sterk beïnvloed. Als de waterstand bij het gemaal bijvoorbeeld NAP –0,90 m is, bevindt de waterstand zich in een straal van ± 5 km ongeveer op het zelfde niveau (betreft ± 25 km boezemsloot). Wordt de waterstand bij het gemaal nog lager, dan zullen deze secundaire boezemwateren droogvallen.

6.9.8 Resumé waterkwaliteit

Voorkomen moet worden dat tijdens de inzet van gemaal Katwijk onder normale omstandigheden zeer lage waterstanden optreden. Voor de Katwijk 75 m3/s situatie hoort hier een grenswaarde van NAP –0,80 m bij. Als het gemaal op volle capaciteit draait mag de waterstand dalen tot minimaal NAP –0,90 m.

7.1.1 Inleiding

Voor het bepalen van de leggerafmetingen van het hoofdstelsel is een rekenmethodiek ontwikkeld waarbij het waterkwantiteitsmodel Sobek een grote rol speelt. Vanwege de beperkte beschikbare capaciteit binnen Rijnland en de specifieke (wiskundige en IT) kennis die nodig is, is er voor gekozen de volgende werkzaamheden uit te besteden aan het ingenieursbureau HKV:

• •

  Opstellen berekeningsmethodiek waarmee de theoretische afmetingen van het primaire boezemstelsel kunnen worden bepaald;

• •

  Berekenen theoretische afmetingen van het hoofdstelsel;

• •

  Uitvoeren van een gevoeligsheidsanalyse;

7.1.2 Probleemanalyse

Om de nieuwe leggerafmetingen van het hoofdstelsel te kunnen bepalen is gezocht naar die profielen waarbij nog juist wordt voldaan aan de gestelde eisen (zie nota BCW). Hiervoor is een systematische aanpak vereist. Het is wellicht mogelijk om “met de hand” profielen te kiezen die zodanig zijn dat aan alle criteria wordt voldaan, maar door de complexiteit van het boezemsysteem is de kans klein dat daarbij de optimale afmetingen gevonden worden. Het complexe stromingspatroon in het boezemsysteem wordt veroorzaakt door het vertakte netwerk van waterlopen. Dit uit zich vooral in het veranderen van de stroomsnelheid en stromingsrichting bij het aanpassen van het doorstroomprofiel van de watergangen. Bij het aanpassen van de afmetingen van een gegeven watergang zal de afvoer door andere watergangen groter of kleiner worden. Daarnaast is het zelfs mogelijk dat de stromingsrichting in delen van de boezem omdraait. Na iedere aanpassing moet dus voor het hele systeem van waterlopen getoetst worden of deze nog aan alle eisen voldoet.

Door de eisen voor de stroomsnelheid en het verhang te kwantificeren is het mogelijk de optimale leggerafmetingen te bepalen met modelberekeningen en wiskundige optimalisatie technieken. Op deze manier kan systematisch en geautomatiseerd worden gezocht naar de set van optimale afmetingen voor de watergangen. Een geschikte optimalisatie techniek die steeds vaker wordt toegepast bij dit type optimalisatievraagstukken is gebaseerd op genetische algoritmes. Deze techniek is bij de gegeven problematiek te prefereren boven andere optimalisatietechnieken omdat zij door haar structuur complexe optimalisatieproblemen met een grote oplosruimte op een robuuste manier kan oplossen.

7.1.3 Berekeningsmethodiek

Om te bepalen of het boezemstelsel aan de criteria voldoet is gebruik gemaakt van het Sobek-Rijnlandmodel. In dit model zijn de watergangen in het boezemstelsel, het op de boezem lozende gebied en de boezemgemalen en inlaten geschematiseerd. Met het model zijn de stroomsnelheden en waterstanden die in het boezemsysteem op kunnen treden berekend. De profielen van de watergangen zijn binnen het model vastgelegd in 427 profieldefinities. Omdat het hier gaat om baggerproblematiek is in de optimalisatie alleen de bodemhoogte van deze profieldefinities variabel gesteld.

De criteria waaraan het watersysteem moet voldoen zijn uitgedrukt in waterstanden en stroomsnelheden. De waterstanden bij de gemalen mogen niet te laag worden omdat dit negatieve gevolgen kan hebben voor de bemalingsinstallaties, funderingen in de omgeving en de stabiliteit van de oevers. Daarnaast is een maximale waterstand gedefinieerd. Deze mag niet worden overschreden omdat in extreme situaties de veiligheid in gevaar kan komen. Door de waterstandcriteria wordt het verhang in het watersysteem niet te groot.

Naast de eisen voor de waterstand zijn ook eisen voor de stroomsnelheid gedefinieerd. Doorgaans mag de gemiddelde stroomsnelheid in het doorstromingsprofiel niet hoger zijn dan 0,20 m/s. Hogere stroomsnelheden kan uitschuring van het onderwaterprofiel tot gevolg hebben. Op enkele locaties in de boezem wordt een hogere maximale stroomsnelheid toelaatbaar geacht.

7.1.4 Maatgevende belasting

Voorgaande criteria dienen onder maatgevende belasting te worden gehaald. De volgende maatgevende belastingen zijn beschouwd:

• •

  Katwijk 54 m3/s (huidige situatie);

• •

  Katwijk 75 m3/s situatie;

• •

  Katwijk 94 m3/s situatie;

De optimale leggerprofielen zijn gebaseerd op de Katwijk 75 m3/s en de Katwijk 94 m3/s situatie. Zowel de belasting door het op de boezem afwaterend gebied als het door wind gecreëerde verhang is hierbij van belang. Om alle mogelijke belastingen van het watersysteem te representeren zijn 6 belastinggevallen gedefinieerd met maatgevende combinaties van wind en afvoer. Voor elk van de belastinggevallen moet het watersysteem voldoen aan de criteria voor de waterstand en stroomsnelheid.

Uiteindelijk zijn de belastingsgevallen gedefinieerd zoals vermeld in de onderstaande tabel

Karakterisering belastingsgeval 1;

Waterbezwaar situatie met een kans van voorkomen van 1 tot 2 keer per jaar. De term waterbezwaar is gedefinieerd als een situatie waarbij de aanvoer uit de polders en het boezemland op de boezem gelijk is aan de maximale boezemgemaalcapaciteit. Door de zuidenwind vindt opwaaiing in het noorden plaats bij de gemalen Halfweg en Spaarndam. Te Gouda vindt afwaaiing plaats. In de huidige situatie kunnen in de Gouwe door een combinatie van bemaling en afwaaiing dermate lage waterstanden ontstaan dat het gemaal Gouda terug moet in capaciteit. Dit is, gezien de waterbezwaar situatie, ongewenst.

Karakterisering belastingsgeval 2;

Waterbezwaarsituatie met een kans van voorkomen van 1 tot 2 keer per jaar. Door de westenwind kunnen door een combinatie van bemaling en afwaaiing lage boezemwaterstanden te Katwijk ontstaan.

Karakterisering belastingsgeval 3;

Waterbezwaarsituatie met een kans van voorkomen van 1 tot 2 keer per jaar. In de huidige situatie kunnen door een combinatie van bemaling en afwaaiing te Spaarndam en Halfweg dermate lage waterstanden ontstaan dat de gemalen in capaciteit terug moeten. Dit is, gezien de waterbezwaar situatie, ongewenst.

Karakterisering belastingsgeval 4;

Situatie met een kans van voorkomen van 5 tot 6 keer per jaar. De zuidwestenwind zorgt voor opwaaiing in het noorden en voor afwaaiing in het zuidwesten van Rijnland. Vooral het zuidwesten van Rijnland (omgeving Veenwatering) is gevoelig voor afwaaiing.

Karakterisering belastingsgeval 5;

Situatie met een kans van voorkomen van 1 tot 2 keer per maand. De noordwestenwind zorgt voor afwaaiing in het noorden en opwaaiing in het zuiden. In deze som is gekozen voor een lagere windsnelheid omdat in deze som niet zozeer de afwaaiing in het noorden van belang is (die wordt al in belastingsgeval 3 berekend) maar meer de stroming in het midden van het gebied.

Karakterisering belastingsgeval 6;

Simulatie van een situatie waarbij te Gouda water uit de Hollandse IJssel naar de boezem wordt ingelaten en de polders water aan de boezem onttrekken.

7.1.5 Doelfunctie

De minimalisatie van de bodemhoogte en de criteria zijn vertaald naar een doelfunctie. Deze doelfunctie geeft de geschiktheid van de gekozen leggerafmetingen en wordt in het genetisch algoritme gebruikt voor de evaluatie van de individuen. Een hogere bodem maakt de leggerafmetingen geschikter, een lagere bodem minder geschikt.

Als de stroomsnelheden en waterstanden niet aan de criteria voldoen wordt dat in de doelfunctie vertaald naar een lage geschiktheid. Omdat een hogere bodem vaak een hogere stroomsnelheid en groter verhang tot gevolg heeft zal dit bij overschrijding van de criteria tot een lage geschiktheid leiden. Het resultaat van de optimalisatie is daarom een set van bodemhoogten die de minimale leggerafmetingen representeren, zodanig dat nog juist wordt voldaan aan de eisen die aan het systeem worden gesteld.

7.1.6 Stappen

Om met behulp van het genetisch algoritme de optimale set van bodemhoogten te kunnen bepalen zijn de berekeningen volledig geautomatiseerd. De optimalisatie is in de volgende stappen onderverdeeld (zie Figuur 1): Eerst wordt een initiële generatie gedefinieerd. Voor het boezemsysteem van Rijnland is gebruik gemaakt van een generatie die bestaat uit 100 individuen, oftewel 100 uiteenlopende combinaties van bodemhoogten. Deze 100 individuen zijn vertaald naar 100 invoerbestanden voor Sobek die de afmetingen van de profielen beschrijven.

Elk invoerbestand wordt met SOBEK doorgerekend voor 5 maatgevende belastinggevallen. Dit betekent dat per generatie 500 (5x100) berekeningen worden uitgevoerd, waarbij steeds de stroomsnelheid en waterstand voor iedere locatie in de boezem worden bepaald. De uitvoer van Sobek wordt gebruikt voor de evaluatie van de individuen. Na evaluatie worden de individuen gereproduceerd, gekruist en gemuteerd. Zo ontstaat een nieuwe generatie van 100 individuen. De stappen 2 tot en met 5 worden herhaald totdat geen betere individuen meer kunnen worden gevonden. Hierna is met SOBEK gecontroleerd of deze geoptimaliseerde profielen ook voldoen in een inlaatsituatie (belastinggeval 6).

Uit de berekeningen is gebleken dat na ongeveer 160 generaties een optimale oplossing wordt gevonden. Hiervoor zijn dan 80.000 modelberekeningen met Sobek gemaakt. Eén berekening duurt ongeveer 15 seconden; de totale rekentijd komt dan neer op ongeveer twee weken. Omdat volledig geautomatiseerd wordt gerekend hoeft de gebruiker geen acties te ondernemen; wel wordt continu een logbestand aangemaakt zodat tussentijds het verloop van de berekeningen kan worden gevolgd.

7.1.7 Conclusies methodiek

Gebleken is dat met de beschreven methodiek de leggerafmetingen voor een complex boezemsysteem op een betrouwbare wijze kunnen worden afgeleid. Het resultaat is een set van 427 bodemhoogten die de minimale leggerafmetingen representeren. Hierbij wordt nog juist voldaan aan de eisen die aan het boezemsysteem zijn gesteld.

Voor wiskundige optimalisaties is kwantificering van de aan de boezemwatergangen gestelde eisen nodig. Deze wijken veelal af van de eisen die in het verleden aan de watergangen zijn gesteld. Door verandering in eisen en optimale afstemming van de diepte van watergangen worden zowel verhogingen als verlagingen ten opzichte van de 1988-leggerafmetingen gevonden. Verlagingen worden gevonden waar bijvoorbeeld de stroomsnelheid in de huidige situatie al niet aan de eisen voldoet. Verhogingen treden op als in het boezemsysteem voldoende ruimte is om de profielen te verhogen, dus waar nu al – soms ruimschoots – aan de eisen wordt voldaan.

7.2.1 Methodiek

Vanwege beperkte rekencapaciteit is de HKV methodiek die voor het hoofdstelsel is toegepast niet toepasbaar voor het regionale- en lokalestelsel. Voor de bepaling van de leggerafmetingen van deze boezemwateren is de volgende rekenmethodiek ontwikkeld:

• •

  Aan elk regionaal boezemwater is een bepaald gebied toegekend dat op het betreffende boezemwater tot afstroming komt. Dit gebied is op basis van geografische informatie (hoogtekaart, topografische kaart) en gebiedskennis bepaald;

• •

  Al deze gebieden zijn gemodelleerd in het neerslagafvoermodel Sobek;

  De modellen zijn belast met een T=100 bui (82 mm in 3 dagen, bron KNMI) en een T=100+10% bui; Analyse van extreme neerslaggebeurtenissen (zoals november 2000) laat zien dat deze zich bijna altijd afspelen over een periode van 3 dagen. Gekozen is voor een winterbui. Een zomerbui genereert in principe hogere neerslagen. Maar over het algemeen is in de zomer meer berging in de bodem en op het land aanwezig, zodat de afvoer meevalt. De winterbuien zijn vaak maatgevend aangezien er weinig tot geen berging meer in de bodem en op het land aanwezig is.

De invoerfile van de neerslagbuien ziet er als volgt uit

• •

  In Sobek wordt per gebied het totale debiet berekend dat op het betreffende regionale boezemwater tot afstroming komt. Rekening is gehouden met de lozing van poldergemalen en RWZI´s;

• •

  De regionale boezemwateren zijn gemodelleerd in EXCEL. In eerste instantie is gerekend met een waterdiepte van 1m en een talud van 1:3;

• •

  In EXCEL is vervolgens per boezemwater berekend wat voor gevolgen het totale debiet heeft op het verval en de stroomsnelheid;

• •

  Het berekende verval en de stroomsnelheid zijn vervolgens getoetst aan de gestelde criteria (verval maximaal 0,05 m en stroomsnelheid maximaal 0,20 m/s). Voldeden deze niet dan is net zo lang “gedraaid” aan de waterdiepte en het talud totdat wel aan de criteria werd voldaan;

7.2.2 Voorbeeld

Een fictief gebied met een oppervlakte van 100 ha watert af op een boezemwater met een lengte van 400 m en een breedte van 6 m. Het gebied bestaat voor 45 % uit stedelijk gebied en 6 % open water. De helft van het stedelijk gebied is daadwerkelijk verhard. De wegzijging bedraagt 0,75 mm per dag. De bodem bestaat uit beekeerdgrond (lemig fijn zand). Halverwege het boezemwater bevindt zich een lozingspunt van een poldergemaal (capaciteit 0,1 m3/s).

Gebiedsspecificaties

Onverhard oppervlak: 71,5 ha

Verhard oppervlak 22,5 ha

Open water: 6,0 ha

Bovenstaande gegevens worden ingevoerd in het neerslagafvoermodel Sobek, waar het wordt belast met de T=100+10% bui. Uit de SOBEK berekening volgt dat het maximale debiet uit het gebied 0,35 m3/s bedraagt.

Vervolgens wordt in EXCEL een volgende berekening gemaakt. De 0,35 m3/s wordt gelijkmatig verdeeld over de hele tak (0,35 / 4 = 0,0875 m3/s). Daarnaast wordt ook de lozing van het poldergemaal halverwege de tak meegenomen.

Uit de EXCEL berekening volgt dat bij een waterdiepte van 1 m en een talud van 1:3 de maximale stroomsnelheid 0,18 m/s bedraagt en het maximale verval 0,01 m. Er wordt dus voldaan aan alle eisen.

8.2.1 Algemeen

De optimale leggerprofielen zijn die profielen waarbij nog net aan alle voorwaarden en criteria wordt voldaan. Dit zijn de profielen die uit waterhuishoudkundig oogpunt (waterkwantiteit en waterkwaliteit) de voorkeur verdienen. Met behulp van deze profielen wordt een robuust watersysteem gecreëerd met zowel positieve gevolgen voor de waterstanden, de waterkwaliteit als de natuurkwaliteit in het gebied. Door het systeem zo optimaal mogelijk te houden, is er als vanzelf een veel geringere kans op calamiteiten.

8.2.2 Hoofdstelsel

Om de nieuwe leggerafmetingen van de boezemwateren te kunnen bepalen is gezocht naar die profielen waarbij nog juist wordt voldaan aan de gestelde eisen. Door de eisen voor de stroomsnelheid en het verhang te kwantificeren is het mogelijk de optimale leggerafmetingen te bepalen met modelberekeningen en wiskundige optimalisatie technieken. Op deze manier kan systematisch en geautomatiseerd worden gezocht naar de set van optimale afmetingen voor de watergangen. Door het ingenieursbureau HKV is in nauwe samenwerking met Rijnland hiervoor een wiskundige optimalisatie techniek ontwikkeld (zie hoofdstuk 7)

Resultaten

Door de grotere belasting van het watersysteem als gevolg het uitbreiden van gemaal Katwijk ontstaan hogere stroomsnelheden. Door de hogere stroomsnelheden ontstaat een groter verhang in het watersysteem. Dit zorgt voor lagere waterstanden bij de gemalen en hogere waterstanden in het centrum van het gebied.

Om aan de vastgestelde criteria te kunnen voldoen blijkt het noodzakelijk te zijn dat t.o.v. de 1988-legger (In de 1988-legger wordt niet de ingreepmaat maar de onderhoudsmaat weergegeven. Om de gegevens van de 1988- legger en de nieuwe legger met elkaar te kunnen vergelijken is aangenomen dat in de nieuwe legger de onderhoudsmaat 0,20 m onder de ingreepmaat ligt):

• •

  41 % (166 km) een diepere leggerdiepte krijgt (gemiddeld 0,90 m dieper);

• •

  4 % (15 km) een ondiepere leggerdiepte krijgt (gemiddeld 0,60 m ondieper);

• •

  55 % (223 km) een gelijke leggerdiepte behoudt;

• •

  Globaal kan worden gesteld dat, voor wat betreft het hoofdstelsel, de optimale leggerafmetingen ten

  opzichte van de 1988-legger dieper worden;

Voor de wateraanvoerende kanalen van gemaal Katwijk betekent dit het volgende:

8.2.3 Regionaalstelsel

Vanwege beperkte rekencapaciteit is de HKV methodiek die voor het hoofdstelsel is toegepast niet toepasbaar voor het regionale- en lokalestelsel. Voor de bepaling van de leggerafmetingen van deze boezemwateren is een aparte pragmatische rekenmethodiek ontwikkeld (zie hoofdstuk 7).

Om aan de vastgestelde criteria te kunnen voldoen blijkt het noodzakelijk te zijn dat t.o.v. de 1988-legger:

• •

  15 % (40 km) krijgt een diepere leggerdiepte (gemiddeld 0,45 m dieper);

• •

  22 % (60 km) krijgt een ondieper leggerdiepte (gemiddeld 0,60 m ondieper);

• •

  63 % (170 km) behoudt een gelijke leggerdiepte;

• •

  Globaal kan worden gesteld dat, voor wat betreft het regionale stelsel, de nieuwe leggerprofielen over het

  algemeen iets ondieper worden;

Aandachtspunt vormt de Kaswatering (gemeente Wassenaar, RL-2150 t/m 2152). Dit is een zeer smal boezemwater met een belangrijke afvoerende functie. Uit berekeningen en de praktijk blijkt dat de afvoercapaciteit van dit boezemwater onvoldoende is en eigenlijk zou moeten worden vergroot. Bijvoorbeeld door het verbreden van dit boezemwater tot een breedte van 6 m;

8.2.4 Lokaalstelsel

Uitgangspunt van de lokale boezemwateren is dat ze een minimale waterdiepte van 0,50 - 0,75 m (afhankelijk van de breedte) dienen te hebben en een talud van 1:3 (voorzover dit vanwege de breedte mogelijk is). Omdat er zich in Rijnland vele duizenden lokale boezemwateren bevinden is het ondoenlijk alle lokale boezemwateren door te rekenen. Er is daarom steekproefsgewijs gekeken of ze aan de gestelde criteria voldoen. Hieruit bleek dat als alle lokale boezemwateren op leggerdiepte zijn gebracht er zich in principe geen problemen zullen voordoen met de water aan- en afvoer.

Ten opzichte van de 1988-legger verandert er feitelijk niets. Ook in de 1988-legger werd de vereiste waterdiepte afhankelijk gesteld van de breedte. Wel werd er in de 1988-legger een iets diepere waterdiepte voorgeschreven (maximaal 1 m), maar rekeninghoudend met de ingreepmaat/onderhoudsmaat komt deze waterdiepte vrijwel overeen met de in de nieuwe legger gehanteerde waterdiepte.

8.2.5 Resultaten overige boezemkanalen

Alle door HKV berekende optimale profielen zijn stuk voor stuk geanalyseerd. In het onderstaande overzicht zijn de belangrijkste conclusies van deze analyse weergegeven. De conclusies hebben betrekking op de Katwijk 75 m3/s - 94 m3/s situatie. In de 1988-legger wordt niet de ingreepmaat maar de onderhoudsmaat weergegeven.

Om de gegevens van de oude en de nieuwe legger met elkaar te kunnen vergelijken is aangenomen dat in de nieuwe legger de onderhoudsmaat 0,20 m onder de ingreepmaat ligt:

• •

  Uit berekeningen bleek dat het mogelijk was een aantal van de door HKV berekende optimale profielen met 0,10 tot 0,20 m te verhogen, (zie ook volgende paragraaf betreffende de minimale leggerprofielen);

• •

  Uit de HKV berekeningen blijkt dat voor de huidige situatie (Katwijk 54 m3/s) de bodemligging ten opzichte van de 1988-legger in veel gevallen enkele decimeters omhoog kan. De 1988-legger lijkt dus vooral ontworpen voor zwaardere situaties (Katwijk 75 m3/s situatie) en/of de scheepvaart;

• •

  Alle kleine boezemwateren (zoals de Hillegommerbeek) hebben, indien mogelijk, een leggerdiepte van NAP –2,10 m gekregen. Ten opzichte van de 1988-legger vinden geen grote wijzingen plaatsvinden;

• •

  Alle stadswateren in Leiden en Haarlem hebben een minimale bodemdiepte van NAP –2,60 m gekregen, zodat voldoende waterdiepte aanwezig is om de vele puntlozingen zonder problemen te kunnen ontvangen. Ten opzichte van de 1988-legger vinden geen grote wijzingen plaatsvinden;

• •

  Het hele Aarkanaal krijgt niet meer één waterdiepte. Het traject “Leidse Vaart – Drecht” krijgt dezelfde waterdiepte als de Drecht;

• •

  Volgens de HKV berekeningen zou de Drecht ten opzichte van de 1988-legger 1m moeten worden verdiept. Gezocht is of het mogelijk is deze forse verdieping te reduceren. Uit berekening blijkt dat met een geringe verdieping van 0,20 m kan worden volstaan;

• •

  Voor de verschillende trajecten in de Oude Rijn worden door HKV verschillende waterdiepten berekend. Uit praktisch oogpunt is gezocht naar zo weinig mogelijk verschillende waterdiepten;

• •

  Aandachtspunt zijn de hoge waterstanden die in een waterbezwaarsituatie in combinatie met wind uit zuidelijke richting kunnen optreden in de Haarlemmerringvaart ter hoogte van Amsterdam West. Deze hoge waterstanden kunnen gereduceerd worden door de gehele Haarlemmerringvaart iets te verdiepten

8.3.1 Algemeen

De legger gebaseerd op de minimale leggerprofielen legt meer de nadruk op de noodzaak van baggeren en accentueert het vermijden van calamiteiten. Minimalisatie van de optimale profielen is meestal gewenst om  enerzijds de baggerkosten beheersbaar te houden maar ook omdat het soms überhaupt niet mogelijk is bepaalde dieptematen te eisen, i.v.m. stabiliteit boezemkades en onderwaterbodems, alsmede de aanwezigheid van kabels en leidingen. Bij het minimaliseren van de profielen is gezocht naar die profielen waarbij de criteria uit de nota

BCW niet te veel worden overschreden.

De leggerprofielen van het lokale- en regionalestelsel zijn niet verder geminimaliseerd, omdat:

• •

  In het lokale- en regionalestelsel zijn over het algemeen niet de waterkwantiteits- maar de waterkwaliteitscriteria doorslaggevend voor de leggerdiepte. Feitelijk heeft hier al een minimalisatieslag plaatsgevonden. Op basis van de waterkwaliteit dienen wateren over het algemeen zo diep als mogelijk te zijn, omdat dit niet haalbaar is zijn dan ook minimale dieptematen gedefinieerd;

• •

  Een deel van de lokale en regionale boezemwateren zijn zo smal (smaller dan 4,50 m) dat ze nu al niet aan de minimale waterkwaliteitscriteria kunnen voldoen. Verder minimalisatie is hier dan ook niet mogelijk;

• •

  De bepaalde profielen in het lokale- en regionalestelsel zijn voor wat betreft de waterkwantiteit zeker niet overgedimensioneerd. Vanwege onnauwkeurigheid in de berekeningen dient voldoende “ruimte” in de profielen aanwezig te zijn om de wateraan- en afvoer te kunnen garanderen;

8.3.2 Randvoorwaarden optimalisatie versus minimalisatie

Bij het minimaliseren van de leggerprofielen is rekening gehouden met de volgende aspecten.

Stabiliteit boezemkaden/onderwaterbodems

Het verdiepen van boezemwateren is niet overal zondermeer mogelijk. Een goed voorbeeld hiervan is de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. In de optimale situatie dient in principe voor de hele Ringvaart één leggerdiepte te worden gehanteerd, namelijk NAP –4,10 m. Uit de praktijk is echter gebleken dat na het verdiepen van de westelijke ringvaart zich problemen met de stabiliteit (onderwaterbodems, talud) en de kwel hebben voorgedaan. Het is dan ook niet overal mogelijk in de hele Ringvaart een leggerdiepte van NAP –4,10 m te hanteren. Bekende stabiliteitsknelpunten zijn de trajecten Cruquiusbrug – Vijfhuizen en Oude Wetering – Leeghwater.

Om stabiliteitsproblemen te voorkomen zijn voor de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder de 1988- leggerafmetingen aangehouden (rekening houdend met de ingreepmaat). In de Ringvaart moet dus afgeweken worden van de optimale profielen. Dit heeft onder andere een waterstandsdaling van enkele millimeters te Katwijk tot gevolg.

Een ander bekend knelpunt is de Gouwe. Regelmatig komen hier zogenaamde “veenbonken” bovendrijven. Hoe dit proces precies in z´n werk gaat is niet bekend, maar duidt er wel op dat de ondergrond niet helemaal stabiel is. Het verder verdiepen van de Gouwe is dan ook uitgesloten (is overigens in de optimale situatie niet aan de orde).

Daarnaast is het bekend dat bepaalde regionale en lokale boezemwateren, in met name veengebieden, de neiging hebben zeer snel te verondiepen. Dit kan worden veroorzaakt door allerlei processen zoals, slibtransport door scheepvaart en/of wind, maar ook door onstabiliteit van de onderwaterbodem. Voor zover deze trajecten bekend zijn, is hier in de legger zoveel als mogelijk rekening meegehouden.

Financieel

Op basis van de gegevens die nu al voorhanden zijn kan globaal het verschil inzichtelijk worden gemaakt tussen de optimale en de minimale leggervarianten. Door te kiezen voor de minimale variant hoeft er ± 1 miljoen m3 minder gebaggerd te worden. Een voordeel van ca. € 35 - 40 miljoen (bedrag is gebaseerd op Rijnlandse kentallen)

Kabels en leidingen

Zie ook hoofdstuk 11. Boezemwateren worden gekruist door vele kabels en leidingen. Als gevolg van baggeren en/of door scheepvaart (krabbende scheepsanker) kan schade ontstaan aan kabels en leidingen. Als boezemwateren ten opzichte van de 1988-legger een diepere bodemligging krijgen kan dit tot gevolg hebben dat er bij deze boezemwateren onvoldoende dekking boven de kabels en leidingen overblijft. In hoeverre Rijnland bij het verdiepen van boezemwateren verantwoordelijk is voor (mogelijke) schade die kan ontstaan aan de kabels en leidingen is o.a. afhankelijk of Rijnland vergunning heeft verleend voor het leggen van deze kabels en leidingen op een bepaalde diepte.

In ieder geval is duidelijk dat het structureel verdiepen van boezemwateren grote gevolgen (zowel financiële als technische) heeft voor kabels en leidingen.

Robuustheid van het boezemsysteem

Het verval in de boezemwateren wordt niet alleen veroorzaakt door het profiel van de boezemwateren zelf. Ook de onderhoudstoestand van de boezemwateren en het aantal kunstwerken dat zich in de boezemwateren bevindt spelen een grote rol. Feitelijk heeft elke profielvernauwing gevolgen voor het verval. In principe staat Rijnland profielvernauwingen niet toe, echter voor de aanleg van kunstwerken (bruggen, aquaducten) is het noodzakelijk dat tijdelijk boezemwateren (gedeeltelijk) moeten worden afgesloten. Ook moeten tijdelijk de gevolgen van begroeiing (waterplanten, riet) kunnen worden opgevangen totdat het boezemwater wordt schoongemaakt. Dit betekent dat in het hele boezemsysteem voldoende ruimte aanwezig moet zijn om dergelijke ingrepen op te kunnen vangen. Het leggerprofiel moet dan ook niet te veel in een keurslijf worden vastgelegd.

8.3.3 Resultaten hoofdstelsel minimale variant

Benodigde leggerdiepte hoofdstelsel in vergelijking met de 1988-legger: ­

• •

  20 % (78 km) krijgt een diepere leggerdiepte (gemiddeld 0,55 m dieper);

• •

  8 % (33 km) krijgt een ondiepere leggerdiepte (gemiddeld 0,65 m ondieper);

• •

  72 % (293 km) behoudt een gelijke leggerdiepte;

Globaal kan worden gesteld dat, voor wat betreft het hoofdstelsel, de 1988-legger en de minimale

leggerprofielen elkaar niet veel ontlopen;

8.5.1 Profielen diverse varianten

In de volgende tabel zijn voor de verschillende varianten de profielen van de wateraanvoerende kanalen van gemaal Katwijk weergegeven.

8.5.2 Invloed minimale profielen op stroomsnelheid en minimale waterstand

In de onderstaande tabel staat voor de minimale variant weergegeven wat de invloed is op de minimale waterstand te Katwijk en de stroomsnelheden in de wateraanvoerende kanalen van gemaal Katwijk. In de optimale variant wordt aan alle grenswaarden voldaan.

Opgemerkt dient te worden dat de hierboven gepresenteerde effecten zijn gebaseerd op de ingreepmaten. In de praktijk zal er altijd onder de ingreepmaat worden gebaggerd, zodat de hierboven gepresenteerde effecten over het algemeen iets gunstiger zullen zijn.

Het toepassen van de geminimaliseerde profielen heeft tot gevolg dat:

• •

  de minimale waterstand in de Katwijk 75 m3/s situatie 7 cm onder de gedefinieerde grenswaarde van NAP – 0,80 m komt. In de Katwijk 94 m/s situatie wordt de gedefinieerde grenswaarde van NAP –0,90 m met 3 cm onderschreden. De berekende minimale waterstanden te Katwijk voldoen dus niet aan de gedefinieerde minimale waterstanden. Zowel in de 75 m3/s als in de 94 m3/s situatie worden deze afwijkingen nog net acceptabel geacht; 

• •

   de stroomsnelheid (0,37 m/s) in het Katwijkskanaal in de 75 m3/s variant boven de kritische stroomsnelheid (0,35 m/s) uitkomt. Deze overschrijding is nog net acceptabel. In de 94 m3/s situatie treden nog hogere stroomsnelheden op (0,47 m/s), welke eigenlijk niet acceptabel zijn. Maar aangezien Katwijk slechts incidenteel op vol vermogen zal draaien, is het nog net aanvaardbaar. Het profiel nog verder minimaliseren heeft tot gevolg dat in de 75 m3/s variant de stroomsnelheid boven de 0,40 m/s en in de 94 m3/s variant boven de 0,50 m/s zal uitkomen, dit is niet acceptabel;

• •

  de stroomsnelheid in het Oegstgeesterkanaal in zowel de 75 m3/s als de 94 m3/s variant net aan de grenswaarden voldoet. Wel moet worden opgemerkt dat in het eerste gedeelte van het Oegstgeesterkanaal, ter hoogte van Warmond, in bepaalde situaties (katwijk 94 m3/s) vanwege het lokaal nauwe profiel zeer hoge stroomsnelheden van rond de 0,40 m/s kunnen optreden;

• •

  de stroomsnelheid in de Rijn in zowel de 75 m3/s als de 94 m3/s variant net aan de grenswaarden voldoet.

• •

  aandachtspunt zijn de bruggen in het Katwijkskanaal en het Oegstgeesterkanaal waar, als gevolg van profielvernauwingen, na uitbreiding van het gemaal Katwijk, hoge stroomsnelheden zullen optreden.

  Bodembescherming kan hier noodzakelijk zijn (kosten bedragen ±  € 1 miljoen), vooralsnog wordt er van uitgegaan dat bodembescherming niet noodzakelijk is. Periodieke monitoring moet uitwijzen in hoeverre ongewenste uitschuring plaats vindt, zie ook bijlage III;

8.5.3 Invloed minimum-plus variant op minimale waterstand

In de volgende tabel wordt weergegeven wat het effect is van de minimum-plus variant op de minimale waterstand te Katwijk. Het effect op de stroomsnelheden is nihil en staat dan ook niet weergegeven.

Door de Rijn te baggeren tot NAP –6,60 m kan te Katwijk ca. 2 cm worden “gewonnen”. Dit heeft tot gevolg dat in de 94 m3/s situatie op 1 cm na aan de grenswaarde kan worden voldaan en in de 75 m3/s situatie de grenswaarde minder ver wordt onderschreden.

11.1.1 Inleiding

Boezemwateren worden gekruist door vele kabels en leidingen. Als gevolg van baggeren en/of door scheepvaart (krabbende scheepsanker) kan schade ontstaan aan kabels en leidingen. Rijnland heeft het aanbrengen van kabels en leidingen onder boezemwateren daarom in haar keur verboden (artikel 13). Hetzelfde geldt voor de aanleg van kabels en leiding door dijken. Aan dit verbod kan Rijnland middels een vergunning, vergezeld van voorwaarden ontheffing verlenen.

Het vergunningenbeleid ten aanzien van kabels en leidingen is nader uitgewerkt in katern 5 (beleid kabels en

leidingen) van het waterkeringsbeheersplan.

11.1.2 Voorwaarden

Rijnland hanteert voor de aanleg van kabels en leiding onder boezemwateren de volgende minimale gronddekkingen (conform NEN 3651; aanvullende eisen voor stalen leidingen in kruisingen met belangrijke waterstaatswerken, 5.2.1):

• •

  Geen scheepvaart: 1,30 m; (globaal genomen het lokale en regionale stelsel)

• •

  Kleine scheepvaart: 2,00 m; (globaal genomen het regionale en hoofdstelsel)

• •

  Grote scheepvaart: 2,50 m; (globaal genomen het hoofdstelsel)

• •

  Duwvaart: 3,00 m; (niet van toepassing voor Rijnland);

Indien aanvullende beschermende maatregelen boven de leiding worden aangebracht (bijv. steenbestorting), mits de grondslag daarvoor is geschikt, mag de dekking van de leidingen in het water worden verminderd. Voorgesteld wordt in alle boezemwateren bij alle kabels en leidingen een minimale gronddekking van 2,50 m te hanteren, zodat het ook in de toekomst mogelijk blijft boezemwateren te verbreden en te verdiepen.

11.1.3 Probleemstelling

In de nieuwe legger (uitgaande van de minimale leggerprofielen) krijgt een aantal boezemwateren ten opzichte

van de 1988-legger een diepere bodemligging. Dit kan tot gevolg hebben dat er in deze boezemwateren

onvoldoende dekking boven de kabels en leidingen overblijft.

Als stelregel geldt voor bestaande kabels en leidingen in boezemwateren met een scheepvaartfunctie een

absoluut minimale dekking van 1,00 m. Voor de overige boezemwateren geldt een absoluut minimale dekking

van 0,50 m. Voor nieuwe kabels en leidingen dienen de in paragraaf 11.1.2 weergegeven voorwaarden te worden

toegepast, met dien verstande dat moet worden uitgegaan van de nieuwe leggerafmetingen.

11.1.4 Analyse

In de onderstaande tabel staat weergegeven hoeveel watergangen in de nieuwe legger ten opzichte van de 1988- legger een diepere bodemligging krijgen. Bij de vergelijking is er rekening mee gehouden dat 0,20 m onder de ingreepmaat zal worden gebaggerd.

Uit voorgaande tabel blijkt dat:

• •

  resultaten hoofdstelsel:

  De maximale verdieping bedraagt 0,80 m. Op basis van de 1988-legger dient in het hoofdstelsel boven kabels en leidingen in principe 2,00 m dekking aanwezig te zijn. Na verdieping bedraagt deze dekking nog minimaal (2,00 – 0,80) 1,20 m. Hiermee wordt voldaan aan de absoluut minimale dekkingseis van 1,00 m.

• •

  resultaten regionaal stelsel:

  De maximale verdieping die in het regionale stelsel voorkomt bedraagt 0,70 m. Op basis van de 1988-legger dient in het regionale stelsel boven kabels en leidingen in principe 1,30 m dekking aanwezig te zijn. Na verdieping bedraagt deze dekking nog minimaal (1,30 – 0,70) 0,60 m. Hiermee wordt voldaan aan de absoluut minimale dekkingseis van 0,50 m;

• •

  resultaten lokaal stelsel:

  De bodemligging van de lokale wateren verandert in de nieuwe legger ten opzichte van de 1988-legger niet,

  zodat het probleem zich hier niet voordoet;

11.1.5 Aandachtspunten

In de nieuwe legger krijgen een aantal watergangen een lagere bodemligging waardoor de dekking boven kabels en leidingen afneemt. Hoewel wordt voldaan aan de absoluut minimale dekkingseisen, verdienen deze boezemwateren bij het baggeren de nodige aandacht om schade te voorkomen. Het betreft de volgende

boezemwateren.

(in de laatste kolom staat weergegeven hoeveel dieper de bodem van het nieuwe leggerprofiel ten opzichte van

de 1988-legger komt te liggen):

In de legger wordt in de toelichting bij de betreffende boezemwateren het volgende opgenomen:Deze watergang krijgt ten opzichte van de legger van 1988 een diepere bodemligging. Dit kan gevolgen hebbenvoor de dekking boven kabels en leidingen. Hier dient bij baggerwerkzaamheden rekening mee te wordengehouden. Voor een toelichting zie hoofdstuk 11 van het achtergronddocument.

11.1.6 Procedure voorkomen van schade door baggeren

Voor het voorkomen van schade aan kabels en leidingen ingeval van baggerwerkzaamheden wordt de volgende

procedure gevolgd:

• •

  Voordat een boezemwater wordt gebaggerd wordt een zogenaamde KLIC (Kabel Leiding informatie Centrum) melding gedaan. Op basis van deze melding geven belanghebbende bedrijven aan Rijnland door waar welke kabels en leidingen liggen en op welke diepte deze zich bevinden;

• •

  Indien blijkt dat boven een belangrijke kabel of leiding de dekking te gering is, kunnen in overleg met de

  eigenaar aanvullende maatregelen worden genomen, zoals:

• •

  Boven de kabel of leiding minder diep baggeren (zorgen voor voldoende dekking). Hydraulisch gezien (verval, stroomsnelheid) is dit meestal geen enkel probleem;

• •

  In overleg met de eigenaar, afhankelijk van het belang van de leiding, extra bescherming aanbrengen.

  Dit kan bijvoorbeeld gewenst zijn bij gas- en waterleidingen. Wie opdraait voor de kosten is afhankelijk

  van hoe lang de leiding er al ligt, of de leiding ten opzichte van de legger van 1988 al voldoende

  dekking had, of er ooit een vergunning is verleend etc;

Daarnaast komt het regelmatig voor dat er “vergeten” en/of vergunningloze kabels onder boezemwateren liggen.

Rijnland hanteert hiervoor als stelregel dat de eigenaren verantwoordelijk zijn voor voldoende dekking. Mocht

zo een onbekende kabel worden kapot getrokken dan is het risico voor de eigenaar.

11.4.1 Inleiding

Resultaat van de nieuwe legger is dat een aantal boezemwateren moet worden verdiept. Ervaring uit het verleden heeft geleerd dat met het verdiepen van boezemwateren gelegen naast diepe polders voorzichtig moet worden omgegaan. Een voorbeeld hiervan is het baggeren van het westelijk deel van de Haarlemmermeerpolder (1953) waar zich na verdiepen problemen hebben voorgedaan met de stabiliteit van de onderwatertaluds.

Voor negen mogelijk te verdiepen trajecten heeft GeoDelft in opdracht van het Hoogheemraadschap van Rijnland een Quick Scan uitgevoerd. De Quick Scan moet de mogelijke risico´s inzichtelijk maken, die het verdiepen van de boezemwateren met zich meebrengt, en dan met name voor wat betreft de aspecten stabiliteit boezemkades en mogelijke toename kwel (piping) in aangrenzende polders.

11.4.2 Opzet van de Quick Scan

Om inzicht te krijgen in de mogelijke effecten van het verdiepen van de boezemwateren op de stabiliteit van de waterbodem en de boezemkaden zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd:

• •

  het globaal karakteriseren van de ondergrond en de opbouw van de boezemkaden ter plaatse van de te verdiepen boezemwateren op basis van geologische inzichten en gegevens in het archief van GeoDelft;

• •

  het in het terrein visueel inspecteren van alle te verdiepen boezemwateren om daarmee een beeld te hebben van de geometrie van de boezemkaden, aanwezigheid van constructies, bebouwing en bomen en eventuele bijzonderheden;

• •

  het vaststellen van grondparameters en stijghoogten op basis van gegevens van eerder uitgevoerde relevante geotechnische onderzoeken in het gebied uit het archief van GeoDelft en grondwaterkaarten van TNO;

• •

  indicatief aangeven van mogelijk kritische situaties/omstandigheden met betrekking tot de buitenwaartse en binnenwaartse stabiliteit van de boezemkaden, erosie van het buitentalud van de boezemkaden, opdrijven van waterbodems, toename van kwel in de achterliggende polders, en dergelijke,

• •

  het uitvoeren van enkele indicatieve stabiliteitsberekeningen voor mogelijk kritische locaties,

• •

  het uitvoeren van enkele indicatieve grondwaterstromingsberekeningen voor mogelijk kritische locaties,

• •

  het opstellen van de voorliggende rapportage, waarin de uitgevoerde werkzaamheden en de resultaten van het onderzoek worden gerapporteerd, waarin indicatief de mogelijke risico’s voor het verdiepen van gedeelten van) de boezemwateren worden aangegeven en waarin aanbevelingen worden gedaan voor het

  uitvoeren van aanvullend geotechnisch onderzoek;

11.4.3 Beschikbare gegevens

Voor het uitvoeren van de Quick Scan zijn de volgende gegevens gebruikt:

• •

  overzicht van de te verdiepen boezemwateren met een aantal hoofdkenmerken;

• •

  overzichtskaarten van het gebied;

• •

  topografische kaart van Nederland;

• •

  briefwisseling en onderzoeksgegevens betreffende de instabiliteit van het buitentalud van het westelijk deel van de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder bij baggerwerkzaamheden in 1958;

• •

  oriënterende studie naar de buitenwaartse stabiliteit van boezemkaden bij een eventuele kadedoorbraak (rapport van GeoDelft met kenmerk CO-344480/16, d.d. augustus 1993);

• •

  geologische kaarten van het gebied;

• •

  Grondwaterkaart van Nederland van de Dienst Grondwaterverkenning van TNO (kaartbladen 24 Zandvoort, 25 west en oost Amsterdam, 30D en 30 oost ‘s Gravenhage en 31 west Utrecht);

• •

  sonderingen, boringen en geotechnische lengteprofielen van diverse door GeoDelft uitgevoerde onderzoeken in het gebied;

• •

  globale gegevens over de geometrie van de boezemkaden op basis van de uitgevoerde visuele verkenning;

Mogelijke consequenties van het verdiepen van de boezemwateren

In het kader van de Quick Scan zijn op basis van het vaststellen van potentiële schade-mechanismen de volgende aspecten beschouwd:

• •

  toename van kwel naar de polders;

• •

  mogelijkheid van het optreden van piping;

• •

  macrostabiliteit van het buitentalud van de boezemkaden;

• •

  macrostabiliteit van het binnentalud van de boezemkaden;

• •

  instabiliteit van onderwatertaluds bestaande uit zand;

• •

  vervorming en overbelasting van beschoeiingen en damwandconstructies langs de boezemwateren;

11.4.4 Toename van kwel naar de polders

Door het verdiepen van de bodem van de boezemwateren neemt de dikte van de slecht doorlatende (scheidende) lagen tussen de bodem van de boezem en de watervoerende zandlaag af. De hydraulische weerstand van deze slecht doorlatende lagen neemt daardoor ook af. Het lekdebiet vanuit de boezem naar de watervoerende zandlaag neemt daardoor toe. Waar de dikte van de slecht doorlatende lagen in de huidige situatie al gering is (bijvoorbeeld 1,5 of 2 m) en het boezemwater met 0,5 of 0,7 m zal worden verdiept, kan, afhankelijk van de bodemopbouw, het lekdebiet vanuit de boezem met 30 tot 50% toenemen. Deze getallen zijn gebaseerd op indicatieve berekeningen met het grondwaterstromingsmodel Mseep. Waar het boezemwater rechtsreeks in contact komt met de watervoerende zandlaag door het geheel weggraven van de slecht doorlatende lagen onder de boezem neemt de lek naar de watervoerende zandlaag uiteraard nog veel sterker toe. De toename van het lekdebiet leidt tot toename van de kwel in de polder en een lagere efficiëntie van de gemalen. De boezemwateren waar zandlagen op geringe diepte voorkomen zijn mogelijk de Stompwijkse Vaart (meest zuidelijke deel), en, met een grote kans van voorkomen, de Leidse Vaart, Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, Ringsloot Lisserpoelpolder en Ringsloot polderdeel Groot Hemmer. In deze gebieden kan het verdiepen van de boezemwateren leiden tot een toename van het lekdebiet uit de boezem en kwel in de polder. Omdat het zand lokaal op een hoger of een lager niveau kan voorkomen kan dit effect een lokaal (tientallen meters) of een uitgebreider gebied betreffen. Wanneer er sprake is van bebouwing met diepgelegen kelders kan er bij verdieping van het boezemwater (een toename van) wateroverlast optreden (als gevolg van de heterogene opbouw van boezemkaden op veel locaties). Dit zou vooral het geval kunnen zijn bij de Stompwijkse Vaart. Hier is veel bebouwing langs de boezemkaden aanwezig.

11.4.5 Mogelijkheid van het optreden van piping

Piping (het optreden van zandmeevoerende wellen) vindt alleen plaats wanneer er ter plaatse van het boezemwater rechtstreeks contact is tussen het boezemwater en de watervoerende zandlaag. Wanneer dit recht streekse contact er niet is, kan er onvoldoende aanvoer van water plaats vinden om het groeien van het erosiekanaal (vanaf de binnenteen van de boezemkade naar de boezem) in stand te houden. De boezemwateren waar zandlagen op geringe diepte voorkomen zijn mogelijk de Stompwijkse Vaart (meest zuidelijke deel), en, met een grote kans van voorkomen, de Leidse Vaart, Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, Ringsloot Lisserpoelpolder en Ringsloot polderdeel Groot Hemmer. Bij al deze boezemwateren kan vooralsnog niet worden uitgesloten, dat bij het verdiepen van deze boezemwateren (lokaal) contact zal worden gemaakt tussen rekenregel van Bligh leren, dat wanneer dit contact ontstaat, het optreden van piping niet kan worden uitgesloten. Volgens de regel van Bligh dient de breedte van de boezemkade 18 maal zo groot te zijn als het verval. Bij de genoemde boezemwateren gaat het dus om een vereiste breedte van de boezemkaden van 45 tot 65 m. De bestaande breedte van de boezemkaden is niet voldoende om bij het bestaande verval tussen het boezempeil en het maaiveld van de achterliggende polder een voldoende klein verhang van de stijghoogte in het zand te doen ontstaan. De mogelijkheid van het optreden van piping bij de genoemde boezemwateren dient nader te worden onderzocht.

11.4.6 Macrostabiliteit van het buitentalud van de boezemkaden

Door het verdiepen van de boezemwateren zal de stabiliteit van het buitentalud van de boezemkaden afnemen. Het verwijderen van grond wordt echter (gedeeltelijk) gecompenseerd door een toename van de waterdruk tegen het buitentalud. Per saldo wordt het optreden van instabiliteit van de buitentaluds van de boezemkaden niet verwacht. Langs verschillende boezemwateren zijn zeer smalle boezemkaden aangetroffen. Dit betreft de Stompwijkse Vaart (noordzijde), Nieuwe Vaart, Kees Jan Koenensloot, Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder (zuidzijde), Ringsloot Lisserpoelpolder (buiten bebouwde kom van Lisse), Ringsloot polderdeel Groot Hemmer en de Meerburgerwatering. De kruin van de hierboven genoemde boezemkaden is meestal slechts 1,5 m breed. In een aantal gevallen is daarbij ook het binnentalud van de kade behoorlijk steil. Deze boezemkaden hebben erg weinig ‘massa’. In deze situaties is het van belang om bij het verdiepen van de boezemwateren het profiel van het boezemwater niet te verbreden en met name ook het buitentalud van de boezemkade niet steiler te maken. Bij een eventuele instabiliteit van het buitentalud (of binnentalud) van de kade kan niet worden uitgesloten, dat de gehele kade afschuift. De kerende hoogte van de boezemkade is dan niet meer aanwezig. Dit leidt dan meteen ook tot overlopen van de boezemkade. Het verdiepen van de boezem mag bij de genoemde boezemwateren alleen vanaf de huidige buitenteen van het buitentalud plaats vinden onder een taludhelling van minder dan 1:2 (indien geen zand aanwezig is). Tegen het buitentalud van een aantal boezemkaden langs de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder is een bestorting aangebracht. Om het afschuiven van deze bestorting te voorkomen, dient het ontgraven van de bodem van de ringvaart op enige afstand van de bestorting plaats te vinden.

11.4.7 Macrostabiliteit van het binnentalud van de boezemkaden

Door het verdiepen van de bodem van de boezemwateren neemt de stijghoogte in de watervoerende zandlaag toe. Onder het kopje Toename van kwel naar de polders is dit beschreven. Deze toename van de stijghoogte is het sterkst wanneer een slecht doorlatende laag onder de bodem van de boezem geheel wordt verwijderd en in de polder een slecht doorlatende laag aanwezig is. Dit is mogelijk het geval in de Aderpolder en de Kaagerpolder ten zuiden van de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. In dit gebied kan lokaal zand voorkomen op minder dan NAP -3,70 m. Bij het verdiepen van de Ringvaart wordt lokaal mogelijk een slecht doorlatende laag geheel weg gegraven, waardoor de Ringvaart rechtstreeks in contact komt met de watervoerende zandlaag. Het maaiveldniveau in de beide genoemde polders is respektievelijk NAP -1,80 en NAP -1,70 m. Hier kan de slecht doorlatende laag dus nog wel aanwezig zijn. Onder deze slecht doorlatende laag kan opbouw van waterdruk optreden door het verwijderen van de slecht doorlatende laag in de Ringvaart. Enkele eenvoudige beschouwingen van het verticaal evenwicht ter plaatse van de boezemkaden leren, dat in deze situatie door de toename van de waterdruk de korrelspanning in de grond fors kan afnemen. Hierdoor neemt ook de mobiliseerbare sterkte van de grond af. De binnenwaartse stabiliteit van de boezemkaden kan hierdoor zeer ongunstig worden beïnvloedt. Tussen de Ringvaart en de beide genoemde polders liggen zeer smalle en lage kaden (kruinhoogte circa NAP -0,30 m). Aan de binnenzijde van de kaden ligt vaak een sloot. De consequenties van het verdiepen van de Ringvaart voor de stabiliteit van deze smalle kaden dient nader onderzocht te worden. Bij de overige te verdiepen boezemwateren lijkt van een aanzienlijke verhoging van de waterdruk aan de onderzijde van de betreffende boezemkaden geen sprake te zijn. Door het verdiepen van de boezemwateren neemt ook de (horizontale) waterdruk in de boezemwateren toe, waardoor de horizontale belasting op de boezemkaden toeneemt. De toename van deze belasting, in combinatie met de slechts geringe stijging van de waterdruk aan de onderzijde van de betreffende boezemkaden is echter zodanig dat slechts een geringe afname van de standzekerheid van de boezemkaden verwacht wordt.

11.4.8 Instabiliteit van onderwatertaluds bestaande uit zand

De boezemwateren waar zandlagen op geringe diepte voorkomen zijn mogelijk de Stompwijkse Vaart (meest zuidelijke deel), en, met een grote kans van voorkomen, de Leidse Vaart, Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, Ringsloot Lisserpoelpolder en Ringsloot polderdeel Groot Hemmer. Dit zand blijft mogelijk niet stabiel onder steilere hellingen. Een praktische oplossing hiervoor zou kunnen zijn om de taluds onder water niet steiler te maken dan circa 1:7 à 1:10. Bij deze hellingen blijft het zand onder water stabiel. In verband met de stabiliteit van de boezemkaden kan het talud onder water worden gemaakt vanaf de huidige buitenteen van het buitentalud van de boezemkade (zie onder het kopje Macrostabiliteit van het buitentalud van de boezemkaden). Vervolgens kan de bodem van de boezemwateren met een talud van 1:7 of 1:10 worden gegraven.

Vervorming en overbelasting van beschoeiingen en damwandconstructies langs de boezemwateren Tijdens de visuele verkenning zijn beschoeiingen aangetroffen langs de Stompwijkse Vaart en de Starrevaart. Bij de Stompwijkse Vaart betreft dit aan de noordzijde van de vaart meestal houten beschoeiingen en aan de  zuidzijde van de vaart een stalen damwand. Direct achter deze stalen damwand ligt een doorgaande weg,  waarvan zwaar verkeer gebruik maakt. Voor het verdiepen van de boezem is het van groot belang, dat wordt  geverifieerd in hoeverre het verdiepen van de boezem (0,50 m) toelaatbaar is in het licht van het ontwerp van de  damwandconstructie. Sinds het aanbrengen van de damwandconstructie is de belasting op de  damwandconstructie waarschijnlijk behoorlijk toegenomen door het toenemende gewicht van zwaar verkeer dat

gebruik maakt van de doorgaande weg en daarnaast zijn de damwandplanken sinds het aanbrengen van de damwandconstructie mogelijk verzwakt door corrosie. Door het verdiepen van de bodem van de boezem wordt de zogenaamde passieve gronddruk tegen de damwandconstructie verlaagd. In combinatie met de twee andere factoren kan dit aanleiding zijn tot ontoelaatbare vervorming of zelfs overbelasting van de damwandconstructie. Ditzelfde geldt in mindere mate ook voor de houten beschoeiingen aan de noordzijde van de Stompwijkse vaart. Deze houten beschoeiingen zijn wellicht door de bewoners aangebracht. Een ontwerp van de beschoeiing zal dan niet gemaakt zijn. Voor de houten beschoeiing geldt verder dat de risico’s veel kleiner zijn dan bij de stalen damwandconstructie aan de andere zijde van de vaart. Bij de Starrevaart is ter weerszijden van de vaart een stalen damwandconstructie aangetroffen. Voor deze damwandconstructie geldt in principe hetzelfde als voor de damwandconstructie langs de Stompwijkse Vaart. Voor deze damwandconstructie zijn de risico’s van ontoelaatbare vervorming of zelfs overbelasting van de damwandconstructie kleiner dan bij de Stompwijkse Vaart omdat geen sprake is van een doorgaande weg langs de vaart.

11.4.9 Conclusies Quick Scan

Bij de Meerburgerwatering, Kees Jan Koenensloot en de Nieuwe Vaart (bij Stompwijk) kan het verdiepen van de boezemwateren plaatsvinden onder de voorwaarde, dat het profiel van het boezemwater niet mag worden verbreed en met name ook het buitentalud van de boezemkade niet steiler mag worden gemaakt. Het verdiepen van de boezem mag bij de genoemde boezemwateren alleen vanaf de huidige buitenteen van het buitentalud van de boezemkaden plaats vinden. De bestaande boezemkaden zijn hier zeer smal.

Voor de boezemwateren waar waarschijnlijk zandlagen op geringe diepte voorkomen, namelijk de Stompwijkse Vaart (meest zuidelijke deel), Leidse Vaart, Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, Ringsloot Lisserpoelpolder en Ringsloot polderdeel Groot Hemmer is nader onderzoek nodig. Het betreft nader onderzoek naar de aspecten toename van kwel naar de polders, mogelijkheid van het optreden van piping en de macrostabiliteit van het binnentalud van de boezemkaden. Met het aspect instabiliteit van onderwatertaluds bestaande uit zand zou op een praktische wijze kunnen worden omgegaan door met flauwe taluds onder water te werken. Het aspect vervorming en overbelasting van beschoeiingen en damwandconstructies langs de boezemwateren dient eveneens nader onderzocht te worden. Tijdens de visuele verkenning zijn beschoeiingen aangetroffen langs de Stompwijkse Vaart en de Starrevaart. Met name naar de stalen damwandconstructie aan de zuidzijde van de Stompwijkse Vaart is nader onderzoek noodzakelijk. Direct achter deze damwandconstructie ligt een doorgaande weg, waarvan zwaar verkeer gebruik maakt.

In de onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de mogelijke consequenties van het verdiepen van de

boezemwateren.

-- zeer ongunstig effect (grote kans aanwezig) - ongunstig effect (kans aanwezig) 0 geen ongunstig effect

Starrevaart

De gewenste verdieping in de Starrevaart van 0,50 m stuit op geen bezwaar en is dan ook in de legger doorgevoerd.

Ringsloot Lisserpoelpolder, Ringsloot Hemmerpolder, Leidse Vaart, Haarlemmerringvaart

Volgens het onderzoek van GeoDelft is het verdiepen van deze boezemwateren niet gewenst. De gewenste verdiepingen zijn dan ook niet in de legger doorgevoerd. Vastgehouden is aan de 1988-leggerafmetingen. Dit heeft wel gevolgen voor de lokale waterhuishouding. De profielaanpassingen zijn echter zo gering dat de waterhuishoudkundige gevolgen acceptabel zijn (maximale toename stroomsnelheden: ca. 0,05 m/s en maximale toename waterstand: 0,5 cm). Wel zijn de grenzen opgezocht van wat waterhuishoudkundig gezien nog acceptabel is.

Let op! In de nieuwe legger is voor deze boezemwateren voor de ingreepmaat de 1988-leggermaat toegepast. Uitgaande van een onderhoudsmaat van 0,20 m betekent dit dat de betreffende watergangen altijd nog 20 cm dieper worden gebaggerd dan de oude leggermaat. Aanbevolen wordt te onderzoeken of het mogelijk is de onderhoudsmaat te reduceren.

Meerburgerwatering, Stompwijkse vaart, Kees Jan Koenensloot, Nieuwe Vaart

Voor de Meerburgerwatering, de Stompwijkse vaart, de Kees Jan Koenensloot en de Nieuwe Vaart geldt dat verdiepen onder voorwaarden mogelijk is. Aangezien er toch een risico is, wordt aanbevolen deze wateren aanbevolen niet meer dan 0,30 m te verdiepen. Uit waterhuishoudkundig oogpunt dienen betreffende wateren 0,50 m te worden verdiept. Het minder verdiepen heeft dus gevolgen voor de lokale waterhuishouding. De profielaanpassingen zijn echter zo gering dat de waterhuishoudkundige gevolgen acceptabel zijn (maximale toename stroomsnelheden: ca. 0,05 m/s en maximale toename waterstanden: ca. 0,5 cm). Wel zijn de grenzen opgezocht van wat waterhuishoudkundig gezien nog acceptabel is.

In de onderstaande tabel staan de resultaten weergegeven

In het hoofddocument wordt bij de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en de Leidse Vaart in de opmerkingenkolom aangegeven dat verdiepen van deze wateren i.v.m. stabiliteit boezemkaden niet gewenst is.