Verordening nadeelcompensatie waterschap Velt en Vecht

Reikwijdte van de regeling

De regeling ziet uitsluitend op de rechtmatige uitoefening door of namens bestuurs-organen van het waterschap van een aan het publiekrecht ontleende bevoegdheid of taak.

Deze regeling beoogt niet de gevolgen van onrechtmatige overheidsdaden of van wanprestatie van bestuursorganen van het waterschap te regelen. Deze onderwerpen worden deels beheerst door het burgerlijk recht, te weten artikel 6:162 e.v. BW en artikel 6:74 e.v. BW.

Het is evenwel denkbaar dat een benadeelde een claim indient op grond van deze regeling, terwijl niet duidelijk is of benadeelde zich daarbij baseert op rechtmatig dan wel onrechtmatig toegebrachte schade, of dat voor het dagelijks bestuur onduidelijk is of al dan niet een rechtmatig handelen als schadeoorzaak wordt aangewezen.

Het dagelijks bestuur zal zich daarover dienen te beraden, zo nodig nadat de ver-zoeker hierover is gehoord. Indien het dagelijks bestuur tot het oordeel komt dat het schadevergoedingsverzoek buiten het bereik van deze regeling valt, dan zal het betreffende verzoek zonder nader onderzoek worden afgewezen. Opgemerkt wordt dat het dagelijks bestuur niet het laatste woord heeft. De uiteindelijke beslissing op dit stuk is aan de rechter. Als richtsnoer kan echter het volgende dienst doen:

• •

  Een schadeveroorzakend handelen of een schadeveroorzakend besluit dat als onrechtmatig zou zijn aan te merken, indien er geen nadeelcompensatieregeling zou zijn getroffen doch dat overigens voor wat betreft de wijze van totstand-koming en de inhoud daarvan rechtmatig is, daarop is deze regeling van toepassing.

• •

  Een handeling die, ook al is deze regeling vastgesteld en ook al zou deze worden toegepast, als onrechtmatig is aan te merken, bijvoorbeeld wegens een onbe-voegd handelen, een handelen in strijd met wettelijke voorschriften, een onge-oorloofde inbreuk op een subjectief recht of een handelen in strijd met een contractuele verplichting, valt daarentegen buiten het bereik van deze regeling.

In geval het dagelijks bestuur de regeling op het ingediende schadevergoedings­verzoek van toepassing acht, wordt er vervolgens voor wat betreft toepassing van deze regeling van uit gegaan, dat het schadeveroorzakende besluit of de schade-veroorzakende handeling zowel wat betreft de inhoud daarvan, als de wijze van totstandkoming rechtmatig is.

Deze verordening heeft zowel betrekking op schade als gevolg van feitelijke hande-lingen als op schade ten gevolge van besluiten van bestuursorganen van het water-schap. Hieronder valt ook de toebrenging van schade door de rechtmatige inge-bruikname van waterbergingsgebieden.

Schade die is veroorzaakt door of namens andere bestuursorganen valt niet onder het bereik van deze regeling.

Artikel 1

In deze bepaling worden enkele kernbegrippen omschreven.

Artikel 2

Eerste lid

Dit artikel verwoordt de materiële maatstaf aan de hand waarvan het dagelijks bestuur verzoeken om schadevergoeding beoordeelt.

Voorwaarde is dat de gestelde schadeoorzaak (op zichzelf) als een rechtmatig over-heidshandelen gekwalificeerd kan worden. Dat brengt met zich mee dat het dagelijks bestuur in beginsel eerst een beslissing over schadevergoeding wegens rechtmatige overheidsdaad kan nemen, indien de gestelde schadeoorzaak rechtens onaantastbaar is geworden. Dan pas staat immers vast dat de schadeoorzaak inderdaad als een rechtmatig handelen gekwalificeerd kan worden.

In het eerste lid is ook het zogenoemde subsidiariteit­vereiste verwoord. Dit houdt in dat de benadeelde slechts aanspraak kan maken op een vergoeding voor zover op andere wijze in een redelijke vergoeding niet is of kan worden voorzien. Dit criterium beoogt uiteraard te voorkomen dat betrokkene ongegrond verrijkt wordt, doordat dezelfde schade tweemaal wordt vergoed. Bij de beoordeling van een verzoek om nadeelcompensatie dient daarom te worden nagegaan of de schade waarvan vergoeding wordt verzocht reeds geacht kan worden anderszins voldoende te zijn gecompenseerd. Dat kan bijvoorbeeld geschieden door aanbiedingen in natura.

Ook tussen wettelijke regelingen en nadeelcompensatie­regelingen onderling kunnen subsidiariteitverhoudingen bestaan. Aangezien de beslissing over de juiste onderlinge verhouding verschil kan uitmaken voor de vragen wie moet betalen en hoeveel, doen zich hier wel (negatieve) competentieconflicten voor. Bij de toepassing van deze regeling geldt dat deze algemene regeling terugtreedt, indien een specifieke wette-lijke regeling of een specifieke nadeelcompensatieregeling voorziet in vergoeding van de schade beweerdelijk veroorzaakt door de gestelde schadeoorzaak. Voor wat de wettelijke schadevergoedingsregelingen betreft, die samenhangen met de taakuit-oefening van het waterschap, wordt onder meer gewezen op:

• •

  de Onteigeningswet;

• •

  Waterstaatswet 1900, de artikelen 9, 10, 11, tweede lid, 12, 12a, 12b en 78;

• •

  artikel 9 van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren;

• •

  artikel 40 van de Wet op de waterhuishouding;

• •

  artikel 34 van de Grondwaterwet;

• •

  artikel 49 van de Wet op de ruimtelijke ordening;

• •

  artikel 38 van de Keur waterschap Velt en Vecht 2005;

• •

  de Procedureverordening vergoeding van schade ten gevolge van inundatie van de gebieden Noord- en Zuid-Meene.

Derde lid

Het derde lid verwijst naar bepalingen die bij de beslissing over toekenning van nadeelcompensatie in aanmerking dienen te worden genomen.

De artikelen 3 tot en met 12 beogen de zinsnede 'voor zover de schade redelijkerwijze niet of niet geheel te zijnen laste behoort te blijven' nader te concretiseren. Het gaat daarbij overigens niet om een limitatieve opsomming van in aanmerking te nemen factoren.

Vierde lid

Het derde lid stelt voorop dat de vergoeding wordt bepaald in geld. Evenwel kan het dagelijks bestuur de vergoeding toekennen in andere vorm dan betaling van een geldsom. Het vierde lid zoekt aansluiting bij de kern van het in het BW neergelegde wettelijk stelsel, namelijk dat schade primair wordt vergoed in geld (artikel 6:103 BW). Bij nadeelcompensatie kan het zonder redelijke grond afwijzen van compensatie in natura er toe leiden dat aan de benadeelde schadevergoeding wordt ontzegd, althans voor zover hij de schade had kunnen beperken door het aanbod te aanvaarden.

Artikel 3

De (procedure)voorschriften die in deze verordening zijn opgenomen kunnen worden toegepast in die gevallen waarin er een specifieke wettelijke regeling of specifieke nadeelcompensatieregeling bestaat voor zover die (hogere) wettelijke regeling niet zelf in (procedure)voorschriften voorziet.

Artikel 4

Wil er gesproken kunnen worden van onevenredige schade, dan moet deze schade abnormaal zijn, dat wil zeggen (tenminste) buiten het (normale) maatschappelijke risico vallen. Het rechtmatig toebrengen van nadelen die daarbinnen vallen levert in beginsel geen schending van het egalitébeginsel op, zodat deze nadelen ten laste van de benadeelde dienen te blijven. Bij het normaal maatschappelijk risico gaat het om algemene maatschappelijke ontwikkelingen en nadelen waarmee men rekening kan houden, ook al bestaat geen uitzicht op de vorm en omvang waarin, de plaats waar en het moment waarop deze ontwikkeling zich zal concretiseren en de aard en de omvang van de nadelen die daaruit eventueel zullen voortvloeien. Bij risicoaan­vaar-ding gaat het veeleer om de mogelijkheid om op het investeringsmoment rekening te houden met bepaalde schadeveroorzakende overheidsmaatregelen en de daaruit voortvloeiende nadelen, ook al kunnen deze niet zonder meer als een uitvloeisel van een autonome maatschappelijke ontwikkeling worden beschouwd. Wil er sprake zijn van risicoaanvaarding dan is vereist dat deze maatregel, althans de mogelijkheid dat deze maatregel genomen zou worden, voor de benadeelde in voldoende mate kenbaar was om hiermee bij de beslissing tot het investeren rekening te (kunnen) houden.

Het begrip normaal maatschappelijk risico wordt in de praktijk zowel gekoppeld aan de aard van de schadeveroorzakende gebeurtenis, als aan de ernst en de omvang van het nadeel, en soms ook aan het getroffen belang.

Aard van de schadeveroorzakende gebeurtenis

Het eerste gezichtspunt betrekt het normaal maatschappelijk risico op de schade-veroorzakende gebeurtenis. Uitgangspunt daarbij is dat het leven in een samenleving als de onze meebrengt dat men er rekening mee moet houden dat de overheid ter uitvoering van de op haar rustende taak, welhaast bij voortduring, een groot aantal verschillende maatregelen neemt die zij in het algemeen belang acht, maar die een krenking kunnen inhouden van het eigen, persoonlijke belang van één of meer bepaalde individuele rechtssubjecten, zonder dat daar compensatie in geld of anders-zins tegenover staat. Een ieder die 'een belang heeft', meer in het bijzonder een ieder die investeringen doet in zaken, welke ten gevolge van overheidsmaatregelen bena-deeld, minder bruikbaar of zelfs onbruikbaar kunnen worden, loopt normaliter een voor zijn rekening komend risico op het intreden van schadelijke gevolgen. Realiseert zich het risico in die zin dat normale maatschappelijke ontwikkelingen zich voordoen, dan dient deze schade redelijkerwijs ten laste van de gelaedeerde te blijven, tenzij er bijzondere redenen zijn om haar voor rekening van de overheid te brengen. Er kunnen zich echter feiten en/of omstandigheden voordoen waardoor een individueel belang ten gevolge van een dergelijke maatregel zodanig zwaar wordt getroffen dat het uit die maatregel voortvloeiend nadeel redelijkerwijs niet ten laste van betrokkenen dient te blijven.

Veel van de nadeelcompensatierechtspraak heeft betrekking op ingrepen van over-heidswege in de infrastructuur (feitelijke maatregelen als aanleg, onderhouds- of verbeterings­werkzaamheden of juridische maatregelen met betrekking tot land-wegen, waterwegen, dijken et cetera). De daardoor veroorzaakte nadelen worden in beginsel 'als een normale maatschappelijke ontwikkeling' beschouwd, waarmee een ieder geconfronteerd kan worden.

Doorkruising van gewekte verwachtingen

Individuele rechtssubjecten kunnen en mogen dus niet de gerechtvaardigde verwach-ting koesteren dat de eigen belangen nimmer worden gekrenkt ten faveure van het algemeen belang. Dat is slechts in uitzonderingsgevallen anders. Een uitzondering kan zich voordoen wanneer de daartoe bevoegde (overheids)instantie onvoorwaarde-lijk en op rechtens bindende wijze heeft verklaard dat een bepaalde situatie onge-wijzigd zal blijven, althans bij betrokkene het gerechtvaardigd vertrouwen heeft gewekt dat zij niet op een bepaalde wijze zou ingrijpen. In dat geval hoeft men uiteraard geen rekening te houden met mogelijke nadelige veranderingen in die situatie. Onder omstandigheden kan ook het verzaken van een informatieverplichting door de overheid tot een nadeelcompensatieverplichting leiden.

Ernst en omvang van de schade

Het begrip normaal maatschappelijk risico kan zoals gezegd ook op het resultaat van de schadeveroorzakende maatregel zien. De nadelige gevolgen van maatregelen, die als een normale maatschappelijke ontwikkeling moeten worden beschouwd, behoren in beginsel voor rekening van betrokkenen te blijven. Dat neemt niet weg dat niet is uitgesloten dat een betrokkene, in een geval waarin zich ten aanzien van hem feiten en omstandigheden voordoen waardoor hij door de schadeveroorzakende maatregelen onevenredig zwaarder wordt getroffen dan anderen, in aanmerking kan komen voor vergoeding van het voor hem uit die maatregelen voortvloeiende nadeel omdat het buiten het normaal maatschappelijk risico valt. Soms komt betekenis toe aan de ernst van het nadeel. De schade moet vanuit deze optiek bezien voldoende ernstig zijn wil deze buiten het normaal maatschappelijk risico vallen. Met name is van betekenis of de getroffen onderneming door de betrokken overheidsmaatregel ter plaatse nog langer levensvatbaar zal zijn. Wanneer de betreffende overheidsmaatregel ertoe leidt dat een bedrijf ter plaatse niet langer levensvatbaar zal zijn, tenzij maat-regelen worden getroffen waarmee aanzienlijke bedragen zijn gemoeid, kan dat bijdragen aan het oordeel dat de door de maatregel veroorzaakte schade niet kan worden geacht te behoren tot het voor het betrokken bedrijf als normaal te beschouwen bedrijfsrisico. Schade voor een individueel bedrijf, die slechts over een korte periode wordt geleden en voor het getroffen bedrijf geen duurzame gevolgen van betekenis heeft, moet als een normaal bedrijfsrisico worden beschouwd.

Mogelijkheid om nadeel door te berekenen

Onder omstandigheden komt voorts betekenis toe aan het feit dat gedupeerde de schade, die hij vergoed wenst te zien, heeft verdisconteerd of heeft kunnen verdis-conteren in de prijzen die hij aan diens afnemers in rekening brengt. Indien dit zonder noemenswaardig nadeel kan gebeuren, kan geconcludeerd worden dat de gestelde schade zich niet heeft voorgedaan of althans dat deze niet zodanig ernstig is dat deze het normale risico overschrijdt.

In absolute zin geringe schade

In andere rechtspraak wordt rekening gehouden met aard en omvang van het nadeel. In absolute zin geringe schades komen naar veelal wordt aangenomen niet voor vergoeding in aanmerking.

In relatieve zin geringe schade

Ook in relatieve zin geringe schades kunnen tot het normale maatschappelijk risico gerekend worden.

Wanneer de schade relatief gering is in verhouding tot de schade waarmee benadeel-de redelijkerwijs rekening kon houden toen hij besloot om in het geschade belang te investeren, valt deze schade binnen het normaal maatschappelijk risico. Hetzelfde geldt indien de schade wordt bezien in verhouding tot de normale economische bedrijfsrisico's waarmee een ondernemer rekening heeft te houden of in verhouding tot normaliter als gevolg van een bepaald soort maatregelen te lijden schade. Onder omstandigheden kan ook betekenis worden toegekend aan de omvang van de omzet-derving in verhouding tot de totale omzet.

Aard van het getroffen belang

Bij de beoordeling van de vraag of een nadeel al dan niet gerekend moet worden tot het 'normale' voor rekening van de benadeelde komende risico, wordt rekening gehouden met de aard van het belang waarin de benadeelde getroffen wordt. Daarbij wordt met name een onderscheid gemaakt tussen ondernemersbelangen en particu-liere belangen. In dat verband wordt doorgaans aangenomen dat een ondernemer ook normale bedrijfs- of ondernemersrisico's heeft te dragen. Dit kan meebrengen dat slechts een beperkt deel van de totale omzetschade voor een beperkt tijdvak rede-lijkerwijs niet ten laste van de ondernemer behoort te blijven. Omrijschade wordt bij sommige bedrijven geacht inherent te zijn aan de normale bedrijfsactiviteiten. Ook wordt wel aangenomen dat het (bedrijfsmatig) houden van vee nu eenmaal het risico van ziekte van dat vee insluit. Maatregelen ter bestrijding van zodanige ziekte moeten daarom gerekend worden tot de normale bedrijfsschade van een veehouder. Slechts indien geoordeeld zou moeten worden dat de geleden schade de normale bedrijfsrisico's overstijgt kan er aanleiding bestaan om schade te vergoeden. Daarnaast kan ook de abnormale gevoeligheid van het geschade belang, de gevaar-zettende functie van dit belang en/of de beperkte maatschappelijke waardering van het geschade belang bijdragen aan het oordeel dat de belanghebbende een groter risico heeft te dragen.

Voordelige positie waarin betrokkene als gevolg van overheidshandelen verkeerde

Indien een belanghebbende door de opstelling van de overheid in een voordelige positie verkeerde, bijvoorbeeld omdat hij geen vergoeding hoefde te betalen voor het gebruik van overheidsgronden of omdat hij minder hoefde te betalen dan anderen, kan dat een factor zijn die mede bepalend is voor het aan de belanghebbende toerekenbare risico, in die zin dat meer risico aan hem toerekenbaar is.

Artikel 5

Met onevenredige schade doelt de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State op schade die niet alleen buiten het maatschappelijke risico valt, maar daarbij op een beperkte groep burgers of instellingen drukt. De kring van getroffenen moet beperkt en duidelijk bepaalbaar zijn. Wil er sprake zijn van aansprakelijkheid gebaseerd op (doorbreking van) de 'égalité devant les charges publiques', dan is een 'préjudice spécial' vereist. Het moet gaan om schade die een gelijke behandeling van de rechtsgenoten verstoort doordat de schade bij een of enkele personen of een kleine groep van personen terechtkomt, terwijl anderen in een min of meer gelijke positie niet getroffen worden. Indien het nadeel een grotere groep van personen treft is er in beginsel geen sprake van onevenredig nadeel en bestaat er dus geen aanleiding voor het toekennen van nadeelcompensatie.

Artikel 6

Bij de beantwoording van de vraag of een nadeel redelijkerwijs ten laste van bena-deelde behoort te blijven, komt bij nadeelcompensatie grote betekenis toe aan een (hypothetische) reconstructie van hetgeen waarmee belanghebbende voorafgaande aan de gebeurtenis waarop de (eventuele) aansprakelijkheid berust redelijkerwijs rekening kon en behoorde te houden. Met name is het van belang te reconstrueren met welke risico's belanghebbende op het moment dat hij besliste omtrent het al dan niet investeren in kort gezegd het (nadien) geschade belang, en vervolgens tot het moment waarop de schadeoorzaak zich voordeed, onder de toenmalige omstandig-heden redelijkerwijs rekening kon houden. De risico's waarmee hij redelijkerwijs, bij het doen van deze investeringsbeslissing en daarna, rekening kon houden wordt hij in beginsel geacht te hebben aanvaard. Deze risico's blijven dan ook voor zijn rekening.

Of in een concreet geval risicoaanvaarding wordt aangenomen hangt in sterke mate af van het handelen of nalaten van de belanghebbende zelf. De belanghebbende moet zelf nagaan of het verantwoord is op een bepaald moment bepaalde kosten te maken of investeringen te doen. Eveneens moet hij of zij zelf nagaan of het verantwoord is op een bepaald moment af te zien van het doen van investeringen of het maken van kosten. Hij heeft bij het nemen van een beslissing daaromtrent rekening te houden met hetgeen op dat moment in de concrete omstandigheden van het geval, naar objectieve maatstaven en met inachtneming van de op het concrete geval toepasse-lijke ervaringsregels, voorzienbaar is. Indien belanghebbende daarnaast nog beschikt over extra informatie, dan moet hij daarmee uiteraard ook rekening houden bij het nemen van zijn beslissingen. Doet hij dat niet of in onvoldoende mate, dan komen de gevolgen daarvan voor zijn rekening.

Daar staat tegenover dat indien belanghebbende, voorafgaande aan het investerings-moment op adequate wijze informatie heeft ingewonnen bij de betrokken overheid over de te verwachten maatregelen of ontwikkelingen en hij op grond van de ver-strekte inlichtingen geen rekening hoefde te houden met de later genomen maat-regelen, hij niet geacht kan worden deze maatregelen en de daaruit voortvloeiende schade te hebben aanvaard. Bij dit alles wordt uitgegaan van wat van een (geobjec-tiveerde) belanghebbende, die zich van de mogelijkheden en zijn belangen bewust is, had mogen worden verwacht onder de destijds geldende omstandigheden. Wie bijvoorbeeld vergunning heeft gekregen voor een bepaalde activiteit, moet begrijpen dat zo'n vergunning geen eeuwigheidswaarde heeft en dat er altijd de mogelijkheid is dat zij wordt beëindigd. Aan het feit dat iemand een vergunning heeft verkregen voor bepaalde activiteiten kan hij immers niet het vertrouwen ontlenen dat hij die activiteiten tot in lengte van dagen zal mogen voortzetten. Wie reeds vele jaren een werk op grond van een opzegbare of intrekbare vergunning heeft, dient te beseffen dat er een tijd zal komen waarop de situatie beëindigd of gewijzigd moet worden en dat het risico van intrekking groeit naarmate de tijd verstrijkt. Veelal komt beslissen-de betekenis toe aan hetgeen waarmee de vergunningverlenende overheid ten tijde van de vergunningverlening redelijkerwijs rekening behoorde te houden, meer in het bijzonder aan de periode die het bestuursorgaan op dat moment kon overzien. Dit berust op de gedachte dat bij de beoordeling van de vraag of de vereiste vergunning zal worden afgegeven, wordt nagegaan in hoeverre in de nabije toekomst ontwikke-lingen of maatregelen te verwachten zijn die intrekking of wijziging van de vergun-ning impliceren. Indien dit inderdaad te verwachten is ligt afgifte van de verzochte vergunning niet zonder meer in de rede. De keerzijde van die gedachte is dat de vergunninghouder er in beginsel op mag rekenen dat gedurende de ten tijde van vergunningverlening voor het bestuursorgaan overzienbare periode geen intrekking of wijziging van de vergunning zal plaatsvinden, zonder dat zijn nadelen op één of andere manier gecompenseerd worden. Na verloop van de 'overzienbare' periode bestaat er in beginsel geen aanspraak op nadeelcompensatie. Het risico van intrek-king van de vergunning na afloop van deze 'overzienbare periode' is door de ver-gunninghouder aanvaard toen hij gebruik maakte van de vergunning. De 'normale levensduur' van het vergunningplichtig werk, de 'afschrijvingsperiode' of de 'technische levensduur' zijn in deze benadering van weinig of geen betekenis.

Van risicoaanvaarding is sprake wanneer op het moment van de investeringsbeslis-sing de mogelijkheid van de schadeveroorzakende overheidsmaatregel in voldoende mate kenbaar was om hiermee bij de beslissing tot het investeren rekening te (kunnen) houden.

Wanneer het gaat om schade aan investeringen die zijn gedaan ten behoeve van een reeds bestaand belang, bijvoorbeeld aanpassing of uitbreiding van een bestaand bedrijf, of in gevallen van bedrijfsopvolging, gaat deze regel niet zonder meer op.

In gevallen waarin de betrokkene redelijkerwijs rekening kon houden met toekom-stige aantastingen van zijn belang door overheidsingrepen, is bepalend of hij door desalniettemin kosten te maken of investeringen te doen al dan niet redelijk handelde. Hierbij moet bijvoorbeeld in aanmerking worden genomen dat men van iemand die al jaren in een bepaalde woning woont niet kan verwachten dat hij aanpassingen van zijn pand achterwege laat en zich elders vestigt, omdat hij kon weten dat de planologische situatie ter plaatse van zijn woning zou verslechteren. Ook kan men van een bedrijfsopvolger niet zonder meer verwachten dat hij reeds om die reden van bedrijfsopvolging afziet. Voorts dient in aanmerking te worden genomen dat sommige bedrijven bijvoorbeeld in verband met hun concurrentiepositie regelmatig moeten investeren om de accommodatie aan de eisen des tijds aan te passen.

Artikel 7

Het artikel spreekt voor zich. De voorzienbaarheid kan betrekking hebben op verschillende aspecten:

• •

  de aard van de concrete maatregel die uiteindelijk genomen werd en/of

• •

  het tijdstip waarop die maatregel genomen wordt;

• •

  de concrete plaats waar de maatregel genomen wordt;

• •

  de wijze van uitvoering daarvan;

• •

  de duur van de maatregel of

• •

  de aard en omvang van de daaruit voor hem voortvloeiende schade.

De opsomming is niet limitatief bedoeld.

Artikel 8

Van passieve risicoaanvaarding is sprake wanneer de benadeelde ervan heeft afgezien passende (aanpassings)maatregelen te nemen vanaf het moment dat hij redelijkerwijs rekening moest of althans in voldoende mate rekening kon houden met de mogelijk-heid dat zaken waarbij hij een belang heeft in de toekomst door bepaalde overheids-maatregelen zouden kunnen worden aangetast. Hij wordt dan geacht de schade die hij vervolgens lijdt en die hij had kunnen voorkomen door tijdig te handelen (passief) te hebben aanvaard. Hem wordt dan toegerekend dat hij geen pogingen heeft gedaan de schade te beperken of te voorkomen, door alsnog gebruik te maken van mogelijkheden die door een voorzienbare overheidsmaatregel teloor dreigen te gaan.

Artikel 9

Deze schadebeperkingsverplichting is geïnspireerd door artikel 6:101 BW, dat in nadeelcompensatiekwesties van overeenkomstige toepassing kan worden geacht.

De omvang van de schadebeperkingsplicht wordt beperkt door de redelijkheid. De redelijke kosten van de maatregelen komen voor de rekening van de veroorzaker van de schade. Slechts die maatregelen komen voor vergoeding in aanmerking die

nodig en passend zijn om de schade te voorkomen of te beperken. De maatregelen die niet nodig zijn of niet geschikt zijn om het nadeel te beperken vallen buiten de vergoedingssfeer. Uiteraard mogen de kosten van de beperkende maatregelen de omvang van de te beperken schade niet te boven gaan.

Artikel 10

Gedacht kan worden aan de economische waarde van vrijgevallen arbeid of bij winkels die deel uitmaken van een keten van winkels van dezelfde ondernemer van de opbrengst van overloop van klanten naar die andere winkels. Ook de omstandig-heid dat de benadeelde anderszins gebaat is bij het schadeveroorzakende besluit kan tot mindering van de schadevergoeding leiden. Veelvoorkomende posten die voor verrekening in aanmerking komen zijn 'rente vrijkomend kapitaal', voordelen wegens 'vrijkomende arbeid' en aftrek 'nieuw voor oud '.

Het is tevens mogelijk individueel nadeel te verrekenen met collectief voordeel.

Artikel 11

Inmiddels is in de rechtspraak aanvaard dat kosten van rechtsbijstand en kosten van andere deskundigen gemaakt in de non-contentieuze fase onder omstandigheden voor vergoeding in aanmerking kunnen komen. Indien om vergoeding van deze kosten verzocht wordt ligt de vraag voor of het in het concrete geval redelijk was dat verzoeker deskundigen­bijstand van de desbetreffende deskundige inriep en of de omvang van de daarmee gepaard gaande kosten redelijk is te achten (dubbele rede-lijkheidstoets). Bij deze beoordeling zal onder meer een rol kunnen spelen of, en in hoeverre, het inquisitoire karakter van het onderzoek door het bestuursorgaan, met behulp van een onafhankelijke deskundigencommissie, in het concrete geval al dan niet een actieve inbreng van degene die om vergoeding vraagt vergt, en of, en zo ja in hoeverre, de ingeroepen deskundigenbijstand heeft bijgedragen aan de vaststelling van een geobjectiveerde schadevergoeding.

Ook in het geval het dagelijks bestuur het verzoek om schadevergoeding afwijst kunnen de kosten voor het inroepen van deskundigenbijstand desondanks worden vergoed.

Artikel 12

In gevallen waarin het verzoek om schadevergoeding is ingediend na 31 december 1991 (de datum van inwerkingtreding van het Nieuw BW) kan een vergoeding in de vorm van wettelijke rente voor schade veroorzaakt door te late uitbetaling van de schadevergoeding deel uitmaken van de toe te kennen schadevergoeding. Daarbij wordt aansluiting gezocht bij het burgerlijk recht, in die zin dat het bepaalde in artikel 6:119 BW, wat de wijze van berekening van wettelijke rente betreft, van over-eenkomstige toepassing wordt geacht. Het tijdstip waarop de rente ingaat wordt gesteld op de datum van ontvangst van het verzoek door het bestuursorgaan dat over de schadevergoeding dient te beslissen.

Artikel 13

Eerste lid

De benadeelde dient een verzoek om schadevergoeding zo spoedig mogelijk in te dienen. Het moet uit bestuurlijk oogpunt ongewenst worden geacht dat nog ver-zoeken om schadevergoeding worden ingediend jaren nadat het nadeel gebleken is. In het tweede en derde lid wordt een mogelijke sanctie op te late indiening van een verzoek om schadevergoeding geregeld.

Tweede en derde lid

Aansluitend bij de gedachten die ten grondslag liggen aan de verjaringsregeling van het BW, met name het rechtszekerheidsbeginsel, is in deze verordening voorzien in het stellen van termijnen waarbinnen verzoeken om schadevergoeding bij het dage-lijks bestuur ingediend moeten worden. In dit stelsel worden gevolgen verbonden aan het achterwege laten van enig handelen vanaf het moment dat de belanghebben-de in actie kon komen teneinde de verlangde schadevergoeding te verkrijgen. Wat betreft de duur van die termijn wordt aangesloten bij hetgeen zich overigens in wet-geving en rechtspraak heeft ontwikkeld. De termijn voor indiening van een verzoek begint in het algemeen te lopen wanneer redelijkerwijze kan worden gezegd dat op de geldende voorschriften tezamen met het vervuld zijn van de daarin gestelde feitelijke voorwaarden in beginsel een financiële aanspraak kan worden gebaseerd. In de leden twee en drie is dit stelsel nader uitgewerkt voor de nadeelcompensatie-praktijk, dit aan de hand van hetgeen in het Burgerlijk Wetboek is geregeld op het punt van verjaring van vorderingen strekkende tot schadevergoeding en over de stuiting van de verjaring (artikel 3:310 BW en artikel 3:316 e.v. BW).

Een recente wettelijke ontwikkeling met betrekking tot de verjaring betreft het invoeren van een verjaringstermijn in de Wet op de ruimtelijke ordening (Wro):

"... een aanvraag voor een tegemoetkoming in de schade moet worden ingediend binnen vijf jaar, te rekenen vanaf het moment waarop de schadeoorzaak onher-roepelijk is geworden.

De vijf jaar termijn sluit aan bij het algemene in ons recht aanvaarde beginsel dat vorderingen niet oneindig zijn, en is gebaseerd op artikel 3:310 BW. De indienings-termijn biedt helderheid en rechtszekerheid ...".

Artikel 14

In dit artikel worden nadere regels gegeven voor het indienen van een verzoek om schadevergoeding. Op het indienen van zodanig verzoek is uiteraard hoofdstuk 4 van de Awb van toepassing. Daarnaast zijn op het schadevergoedingsverzoek toegesneden bepalingen opgenomen.

Eerste lid

Met het eerste lid wordt beoogd het bepaalde in artikel 4:2 Awb nader betekenis te geven voor verzoeken om schadevergoeding. Van een verzoeker wordt verlangd dat hij alle gegevens, van welke aard dan ook, verschaft die het dagelijks bestuur nodig heeft voor het beoordelen van de gegrondheid van de schadeclaim. Onder andere hierin komt de wederkerigheid van de rechtsverhouding tussen het dagelijks bestuur en de benadeelde tot uitdrukking.

Eerste lid onder d

Het voorschrift sub d moet het onder meer mogelijk maken te beoordelen of ver-zoeker zich baseert op een rechtmatig handelen als bedoeld in artikel 2 of op een onrechtmatig handelen. Van de verzoeker wordt dus verlangd dat hij aangeeft op welke rechtsgrond hij zijn verzoek baseert.

Steunt het verzoek in wezen op de gedachte dat de schade is veroorzaakt door onrechtmatig handelen, dan kan de aanvraag door vereenvoudigde afdoening (kennelijke ongegrondheid) worden afgedaan.

Het ligt daarnaast op de weg van degene die schadevergoeding verzoekt om aannemelijk te maken dat het uit een overheids­maatregel voortvloeiend nadeel redelijkerwijs niet te zijnen laste behoort te blijven. Wanneer verzoeker er naar het oordeel van het dagelijks bestuur niet in is geslaagd voldoende aannemelijk te maken dat zich mogelijk een situatie voordoet waarin het uit de als schadeoorzaak aange-duide maatregel voortvloeiend nadeel redelijkerwijs niet ten laste van betrokkene dient te blijven, kan de aanvraag eveneens door een vereenvoudigde afdoening (kennelijke ongegrondheid) worden afgewezen.

Eerste lid onder e en f

Het bepaalde onder e en f ziet op de situatie dat verzoeker schadevergoeding in geld wenst. In dat geval wordt verlangd dat in het verzoekschrift de hoogte van het naar het oordeel van verzoeker te vergoeden schadebedrag wordt aangegeven.

Dat bedrag hoeft niet hetzelfde te zijn als de totale geleden schade, alleen al omdat in de vergoeding daarvan deels voorzien kan zijn door een andere compensatie-regeling.

Eerste lid onder g

Met het eerste lid, onder g, wordt bedoeld de benadeelde in de gelegenheid te stellen suggesties te doen over de wijze van schadevergoeding. Denkbaar is immers dat het nemen van een feitelijke maatregelen adequater is dan het verlenen van een schade-vergoeding in geld.

Tweede lid

Het dagelijks bestuur bevestigt de ontvangst van het verzoek na uiterlijk twee weken. In verband met het bepaalde in artikel 4:14 Awb wordt verzoeker ingelicht over de met de behandeling van het verzoek ten hoogste gemoeide termijnen.

Derde lid

Indien de verzoeker onvoldoende gegevens heeft verstrekt om de gegrondheid van het verzoek te kunnen beoordelen, kan het dagelijks bestuur besluiten het niet in behandeling te nemen. Dit stemt overeen met het bepaalde in artikel 4:5, eerste lid, Awb. Wel dient verzoeker in de gelegenheid te worden gesteld om de ontbrekende gegevens alsnog te verschaffen.

Artikel 15

Deze verordening gaat ervan uit dat het onnodig is om voor eenvoudige gevallen de zware procedure van behandeling van het verzoek om schadevergoeding door een adviescommissie te volgen.

Eerste lid (niet-ontvankelijk)

Artikel 15, eerste lid, bepaalt dat een verzoek buiten behandeling wordt gelaten wanneer de verzoeker nalatig blijft om de voor de beoordeling van het verzoek benodigde gegevens te verschaffen. Dit komt overeen met het bepaalde in artikel 4:5, eerste lid, Awb.

Tweede lid

Het tweede lid geeft, overeenkomstig artikel 4:5, vierde lid, Awb aan het dagelijks bestuur een termijn van vier weken nadat het verzoek ingevolge artikel 14, derde lid, alsnog is aangevuld of nadat de daarvoor gestelde termijn ongebruikt is verstreken, om een besluit om het verzoek niet in behandeling te nemen aan de verzoeker bij aangetekende brief mede te delen.

Derde lid

Indien een verzoek naar het oordeel van het dagelijks bestuur kennelijk ongegrond is, wordt het zonder behandeling door de adviescommissie afgewezen.

Daarvan is bijvoorbeeld sprake wanneer aanstonds, dat wil zeggen bij een summier onderzoek, duidelijk is dat het geleden nadeel niet door het dagelijks bestuur veroorzaakt is. Ook in gevallen waarin verzoeker onvoldoende aannemelijk weet te maken dat zich mogelijk een situatie voordoet waarin het uit de door hem als schadeoorzaak aangeduide overheidsmaatregel voortvloeiende nadeel redelijkerwijs niet te zijnen laste behoort te blijven, kan er aanleiding bestaan het verzoek als kennelijk ongegrond af te wijzen. Kennelijk ongegrond is voorts het verzoek betreffende een schade waarvan de vergoeding anderszins is verzekerd.

Dit artikellid strekt er voorts toe duidelijk te maken dat een verzoek om schadever-goeding dat niet steunt op een rechtmatige overheidsdaad als kennelijk ongegrond kan worden afgewezen. Deze nadeelcompensatieverordening heeft immers uitsluitend betrekking op schade die het gevolg is van een rechtmatige schadeoorzaak. Deze verordening voorziet niet in vergoeding van schade waaraan een onrechtmatige daad of wanprestatie ten grondslag is gelegd.

Bijzondere aandacht verdient het geval waarin nog niet vaststaat dat de schadeoor-zaak voor rechtmatig moet worden gehouden, omdat nog niet onherroepelijk is beslist op een aanhangig gemaakt beroep. Ook dan wordt het verzoek om schadever-goeding wegens kennelijke ongegrondheid afgewezen. Er is immers niet voldaan aan het vereiste van de rechtmatigheid van de schadeoorzaak. Overigens laat dit onverlet dat de verzoeker een herhaald verzoek kan indienen wanneer wel aan dit vereiste is voldaan. Hetzelfde geldt overigens zolang nog een bestuursrechtelijk rechtsmiddel kan worden aangewend tegen de schadeoorzaak.

Ook wanneer toepassing wordt gegeven aan artikel 13, tweede lid (verjaringstermijn) is sprake van een kennelijk ongegrond verzoek.

Indien reeds na summier onderzoek blijkt dat het verzoek kan worden gehonoreerd, is sprake van kennelijke gegrondheid van het verzoek. De kennelijke gegrondheid van de aanvraag moet duidelijk zijn zonder dat nader op de inhoudelijke merites van de zaak wordt ingegaan.

Het dagelijks bestuur kan beleid formuleren omtrent de vraag hoe moet worden omgegaan met de toekenning van nadeelcompensatie bij specifieke van schadever-oorzakende gebeurtenissen, bijvoorbeeld bij het nemen van peilbesluiten of bij verlegging van kabels en leidingen als gevolg van aanpassing van waterstaats­werken. In de beleidsregels wordt aangegeven welke schadesoorten voor vergoeding in aan-merking komen en hoe de berekening van de schadevergoeding op hoofdlijnen plaatsvindt. De beleidsregels zijn dan de basis voor de beoordeling van verzoeken om toekenning van nadeelcompensatie.

Vierde en vijfde lid

Het vierde lid geeft aan dat het dagelijks bestuur binnen acht weken na de ontvangst van het verzoek zijn beslissing tot vereenvoudigde behandeling van het verzoek aan verzoeker bij aangetekende brief kenbaar dient te maken. Deze bepaling geldt uitsluitend voor het geval dat beslist wordt zonder raadpleging van een advies-commissie. Dit is in overeenstemming met het bepaalde in afdeling 4.1.3, Awb. Artikel 4:13, Awb bepaalt de beslistermijn in algemene zin op acht weken na de ontvangst van de aanvraag met dien verstande dat op grond van artikel 4:15, Awb de termijn wordt opgeschort gedurende de termijn die een verzoeker wordt gelaten voor het alsnog verschaffen van de benodigde gegevens dan wel de binnen die termijn gelegen feitelijk gebruikte termijn om de ontbrekende gegevens aan te vullen. Artikel 4:14, Awb maakt het mogelijk de termijn met een redelijke termijn te verlengen indien een beschikking niet binnen acht weken kan worden gegeven.

Artikel 16

Eerste en tweede lid

Indien een verzoek niet buiten behandeling wordt gelaten dan wel wegens kenne-lijke ongegrondheid wordt afgewezen, stelt het dagelijks bestuur een deskundige adviescommissie in. Deze commissie heeft tot taak hem te adviseren inzake de op het verzoek te nemen beslissing. Gelet op de aard van de te nemen beslissingen en de gevolgde bestuurspraktijk dient de commissie uit onafhankelijke deskundigen te bestaan.

Meer in algemene zin valt op te merken dat het inschakelen van een adviescommissie bij de behandeling van zaken als deze bijdraagt aan een zorgvuldige voorbereiding van de te nemen beslissingen en daarmee aan de legitimiteit daarvan voor de betrok-ken burgers. Deze verordening voorziet erin dat een adviescommissie wordt ingesteld wanneer het verzoek niet op voet van artikel 15 vereenvoudigd is afgedaan. Er is niet voorzien in een vaste commissie teneinde het dagelijks bestuur in de gelegenheid te stellen de samenstelling van de commissie af te stemmen op de omstandigheden van het geval. Daarbij kan onder andere acht worden geslagen op de voor dat geval benodigde specifieke deskundigheid. Hoewel dat niet uitdrukkelijk bepaald is, zal het voorzitterschap van de commissie in verband met de aard van de materie in den regel worden opgedragen aan een jurist. De overige leden zullen doorgaans een andere deskundigheid inbrengen, bijvoorbeeld die van accountant, boekhoudkundige of makelaar. Soms ook zal het wenselijk zijn een lid te benoemen op grond van een specifiek technische deskundigheid. De verordening gaat ervan uit dat de advies-commissie uit drie leden bestaat. Daarnaast is echter voorzien in de mogelijkheid in eenvoudige, niet op het eerste gezicht ongegronde, gevallen een commissie in te stellen die uit één enkele onafhankelijke deskundige bestaat.

Vierde en vijfde lid

Het dagelijks bestuur stelt de adviescommissie in uiterlijk vier weken nadat de in artikel 15, vierde of vijfde lid, bedoelde termijn is verstreken.

Een ruim bemeten behandelingstermijn is nodig, in verband met de tijd die gemoeid is met het beantwoorden van de vraag of het verzoek eenvoudig kan worden afge-daan conform het bepaalde in artikel 15, alsmede met de tijd die nodig is voor het samenstellen en benoemen van een adviescommissie. Het dagelijks bestuur is daar-voor afhankelijk van de medewerking van derden. Het vijfde lid bepaalt dat het dagelijks bestuur aan verzoeker kennis geeft van zijn voornemen een commissie in te stellen. De kennisgeving bevat de namen van de deskundigen die hij wil benoemen, hun beroep en een opgave van de plaats waar zij hun werkzaamheden plegen te verrichten. Belanghebbenden zijn in de gelegenheid bedenkingen te uiten tegen de voorgenomen samenstelling. Voor alle duidelijkheid wordt erop gewezen dat de beslissing van het dagelijks bestuur tot instelling van een commissie een voorbe-reidingshandeling is waartegen, gelet op het bepaalde in artikel 6:3, Awb, bij de administratieve rechter geen beroep kan worden ingesteld.

Artikel 17

De commissie heeft tot taak het dagelijks bestuur te adviseren over de op het ver-zoek te nemen beslissing en stelt daartoe een onderzoek in naar de schadeoorzaak, de schadeomvang, de aansprakelijkheid en de vraag of de vergoeding van de schade niet of niet voldoende anderszins is verzekerd. Wanneer blijkt dat de schade niet het gevolg is van een gebeurtenis als bedoeld in artikel 2, eerste lid, behoeven uiteraard niet de andere vragen beantwoord te worden. Het zal voorts niet altijd nodig zijn de omvang van de schade nauwkeurig vast te stellen, bijvoorbeeld wanneer duidelijk is dat de schade vanwege voorzienbaarheid of maatschappelijk risico redelijkerwijs ten laste van de verzoeker behoort te blijven. Het tweede lid brengt tot uitdrukking dat het advies van de commissie, zo aansprakelijkheid moet worden aangenomen, mede de hoogte van de schadevergoeding betreft. De commissie kan desgevraagd ook maatregelen (in natura) voorstellen die geschikt zijn om de schade te beperken of ongedaan te maken.

Artikel 18

Eerste en tweede lid

Het bepaalde in het eerste en tweede lid stemt overeen met wat in de Awb wordt geregeld voor gevallen waarin een persoon of college bij of krachtens wettelijk voorschrift is belast met het adviseren inzake door een bestuursorgaan te nemen besluiten (Afdeling 3.3. Awb). In het eerste lid wordt geregeld dat het dagelijks bestuur aan de commissie de gegevens verschaft die nodig zijn voor een goede vervulling van haar taak. Tot die gegevens behoren niet alleen het verzoek met de daarbij behorende, eventueel later toegevoegde, bescheiden, maar ook de zich onder het dagelijks bestuur bevindende gegevens over de schadeoorzaak. Artikel 10 van de Wet openbaarheid van bestuur is van overeenkomstige toepassing. Het tweede lid legt een soortgelijke verplichting op aan de verzoeker. Ook hij dient de gegevens te verschaffen die de commissie nodig heeft voor een goede vervulling van haar taak.

De verzoeker zal waarschijnlijk al gegevens hebben overgelegd bij het indienen van zijn verzoek, maar het is niet onmogelijk te achten dat de commissie het overleggen van nadere gegevens nodig vindt.

Derde en vierde lid

Het derde lid stelt de commissie in de gelegenheid inlichtingen in te winnen bij derden. Indien daarmee kosten zijn gemoeid, bijvoorbeeld  omdat een deskundigen-advies wordt gevraagd, is met het oog op die kosten voorafgaande instemming van het dagelijks bestuur nodig. Het vierde lid maakt het de commissie mogelijk de situatie ter plekke in ogenschouw te nemen. De verordening van het derde en vierde lid komt overeen met wat in de bestuurspraktijk gebruikelijk is. Verwezen wordt naar het bepaalde in bijvoorbeeld artikel 25 van de Monumentenwet 1988.

Artikel 20

Het dagelijks bestuur beslist binnen twaalf weken na ontvangst van het advies van de commissie op het verzoek. Deze termijn is in overeenstemming met wat gebruike-lijk is in vergelijkbare procedures. Zie bijvoorbeeld artikel 29 van de Monumentenwet 1988.

Artikel 21

Deze bepaling geeft invulling aan in de jurisprudentie gestelde eisen aan overheids-optreden. Voorafgaande aan het schadeveroorzakende optreden informeert het water-schap belanghebbenden over het bepaalde in deze verordening.

Artikel 22

In artikel 22 is voorzien in de mogelijkheid van bevoorschotting. Een bevoorschot-tingsregeling is essentieel voor een adequate nadeelcompensatieregeling. Bevoorschotting kan onder meer strekken ter beperking van de schade.

De verzoeker die naar redelijke verwachting in aanmerking komt voor een vergoeding in geld als bedoeld in artikel 2 en wiens belang vordert dat aan hem een voorschot op deze vergoeding wordt toegekend, kan het dagelijks bestuur verzoeken hem een voorschot te verlenen. Over dat verzoek wordt de ingeschakelde adviescommissie gehoord. Indien het dagelijks bestuur beslist tot toekenning van een voorschot wordt daarmee geen aansprakelijkheid erkend. Het voorschot kan volgens deze verordening uitsluitend worden verleend indien de verzoeker schriftelijk de verplichting aan-vaardt tot gehele en onvoorwaardelijke terugbetaling van hetgeen ten onrechte als voorschot is uitbetaald. Het dagelijks bestuur kan daarvoor zekerheidsstelling, bijvoorbeeld in de vorm van een bankgarantie, verlangen. Daarbij moet betrokken worden de vraag naar het risico van de onmogelijkheid van terugbetaling van het voorschot. Een beslissing omtrent bevoorschotting kan, anders dan de beslissing omtrent schadevergoeding als bedoeld in artikel 2, eerste lid, worden genomen vóórdat het schadeveroorzakende besluit rechtens onaantastbaar is geworden. Dat betekent overigens niet dat een beslissing omtrent bevoorschotting een beslissing behelst omtrent vergoeding van zogenoemde schaduwschade: dat wil zeggen schade die niet zozeer het gevolg is van het door verzoeker als schadeoorzaak gestelde besluit, maar schade die benadeelde lijdt als gevolg van de omstandigheid dat het eventueel rechtskracht krijgen van zodanig besluit zijn schaduw soms vooruit werpt. Bij de beoordeling van de vraag of voldaan is aan de voorwaarde dat verzoeker naar redelijke verwachting in aanmerking komt voor een vergoeding kan betrokken worden of het beweerdelijk schadeveroorzakende besluit naar redelijke verwachting rechtens onaantastbaar zal worden en of verzoeker dientengevolge schade zal lijden die op de voet van artikel 2 voor vergoeding in aanmerking zal komen. In het kader van de beoordeling van een voorschot is niet relevant of verzoeker reeds schaduw-schade lijdt. Een verzoek om bevoorschotting als bedoeld in artikel 22 van deze verordening biedt derhalve geen grondslag om zogenoemde schaduwschade te vergoeden. Zodanig verzoek om bevoorschotting dient ook te worden onderscheiden van een verzoek om vergoeding van schade die verzoeker lijdt door een handeling van het dagelijks bestuur in het kader van de voorbereiding van een eventueel te nemen besluit.

Artikel 23

Via de hardheidsclausule is aan het bestuursorgaan de mogelijkheid gelaten om in incidentele gevallen, bijvoorbeeld in het geval dat een bedrijf vanwege de strikte toepassing van het in deze verordening gestelde in continuïteitsproblemen geraakt dan wel dreigt te geraken, van het bepaalde in deze verordening af te wijken en een voor dat incidentele geval passende compensatie te verstrekken.

     AR 9 juli 1990, AB 1991, 229, BR 1991, p. 144; ABRS 26 oktober 1995, AB 1996, 297.

     ABRS 18 februari 1997, AB 1997, 143; BR 1997, p.367380; ABRS 6 mei 1997, AB 1997, 229; BR 1997, p. 599608.

     Eventueel in samenhang met artikel 3:14 BW; HR 27 maart 1987, NJ 1987, 727.

     Gewezen wordt op AR 18 november 1987, ABKlassiek, nr. 23.

     ABRS 25 juli 1994, BR 1995, p.509.

     Vergelijk voor planschade en nadeelcompensatie ABRS 30 juni 1995, BR 1996, p. 236.

     Bijvoorbeeld KB 20 november 1992, AB 1993, 202.

     AG 27 augustus 1990, BR 1991, p. 283; AR 22 november 1983, AB 1984, 154; KB 16 april 1991, AB 1992, 250; KB 23 januari 1995, AB 1995, 267; KB 19 mei 1995, AB 1995,444; ABRS 15 oktober 1998, JB 1998, 278; ABRS 23 september 1996, BR 1998, p.303308; AG 23 maart 1989, AB 1989, 428; AG 28 november 1991, BR 1992, p. 773; ABRS 26 oktober 1995, AB 1996, 297; ABRS 23 september 1996, BR 1998, p.308313.

     AR 8 juni 1984, AB 1985,188; AR 17 april 1989, AB 1990,35.

    AR 22 november 1983, AB 1984,154; BR 1983,p.230. Eenzelfde zienswijze kan ontwaard worden in HR 18 januari 1991, AB 1991, 241.

    Vergelijk HR 11 november 1994, NJ 1995, 152.

    ABRS 26 oktober 1995, JB 1996, 13 en ABRS 23 september 1996 ; KB 10 januari 1986, AB 1986,449;BR 1986,435; KB 2 april 1985, AB 1985, 415.

    AR 24 oktober 1983, BR 1984,p. 424.

    ABRS van 22 december 1995, AB 1996, 250; AR 29 juni 1987, AB 1988, 262; AG 27 augustus 1990, BR 1991, p. 283.

    KB 11 mei 1989, AB 1990,20.

    KB 28 juni 1985, BR 1986, p.49; AR 9 juli 1990, BR 1991, p. 144; AR 10 januari 1985, AB 1985,256.

    AG 30 januari 1991, BR 1991, p. 920.

    AG 10 oktober 1988, BR 1989, p. 125.

    ABRS 30 maart 1995, AB 1995, 375.

    AR 21 februari 1991,AB 1992, 263; ABRS 26 oktober 1995, JB 1996, 13; ABRS 23 september 1996, AB 1996, 459.

    HR 18 januari 1991, AB 1991, 241.

    HR 24 november 1995, RvdW 1995, 251 C.

    VAR 16 februari 1984, AB 1984,422.

    AR 10 januari 1985, AB 1985,256; AR 9 maart 1993, AB 1994,83; ABRS 2 juli 1994, BR 1995, p. 593; ABRS 26 oktober 1995, JB 1996, 13; ABRS 23 september 1996, BR 1998, p. 303.

    AG 10 oktober 1988, AB 1988, 233; BR 1989, 125.

    AG 5 februari 1993, AB 1993, 523.

    AG 4 oktober 1990, BR 1991, p. 49 en AG 3 februari 1993, BR 1993, p. 728.

    KB 29 december 1988, AB 1989, 90; AG 7 december 1993, BR 1994, p. 680; ABRS 25 juli 1994, BR 1995, p. 596;ABRS 22 augustus 1994, BR 1995, p. 515.

    AR 5 april 1983,AB 1983, 534; AR 1 juni 1987,AB 1988, 115.

    KB 27 februari 1984, AB 1985,443; CBB 14 juli 1993, AB 1994, 245.

    ABRS, 4 december 2002, AB 2003, 91.

    ABRS 23 september 1996, BR 1998, p. 303 en ABRS 1 augustus 1997, AB 1998, 37.

    ABRS 29 september 1994 BR 1995, p. 517; ABRS 6 februari 1995, BR 1995, p. 864.

    MvT Tweede Kamer, vergaderjaar 2002-2003, 28 916, nr. 3 64; Nieuwe regels omtrent de ruimtelijke ordening (Wet ruimtelijke ordening).

    ABRS 15 oktober 1998, JB 1998, 278.

    ARRS 30 mei 1978, tB/S, III, nr. 81; ARRS 24 oktober 1983, BR 1984, 424, tB/S III, p. 2672; ARRS 22 november 1983, AB 1984, 154, BR 1984, 228, Tb/S, III, p. 2736 (Paul Krugerbrug II); Wnd.Vz. ARRS 20 december 1984, BR 1985, 475 (Heesch); Kb 1 augustus 1986, nr. 146, BR 1987, 240 (Hengelo). Wnd.Vz. ARRS 20 maart 1986, BR 1987, 239, AB 189, (Brug Purmerringvaart): '...dat het op zich zelf een alleszins gerechtvaardigd belang is te achten dat hem zekerheid wordt geboden over de vraag of, en zo ja in welke omvang, hem schadevergoeding zal worden toegekend voor schade ten gevolge van de bouw van de brug'; KB 1 augustus 1986, nr. 146, BR 1987, 240 (Hengelo): 'B&W hebben overleg toegezegd over vergoeding van de door de maatregelen ontstane schade, dit voorzover de appellanten hun nadeel kunnen aantonen en de eventueel geleden schade het normaal maatschappelijk risico, waarmee appellanten rekening behoren te houden, te boven gaat'; ARRS 21 augustus 1984, tB/S III, nr. 555 (Loswal Weesp): Volgens de Afdeling rechtspraak had het op de weg van het bestuursorgaan gelegen om belanghebbende omwonenden in te lichten.

    Vz. ABRS 18 november 1997, AB 1998,60