Nota vrijwilligersbeleid

2.1 Wat is vrijwilligerswerk

Elke gemeente heeft tal van voorzieningen waaraan vrijwilligers een bijdrage leveren. Deze bijdrage kan bestuurlijk, uitvoerend of een combinatie van beiden zijn en ook binnen deze categorieën bestaan vele mogelijkheden en variaties. Vrijwilligerswerk komt binnen bijna elke sector voor. Genoemd kunnen o.a. worden:

¡ Vrije tiid (sport, muziek, cultuur, natuur, culturele centra, toerisme, lokale omroep)

¡ Jeugd (onderwijs, verkeersbrigade, disco, scouting, peuterspeelzaal, kindertelefoon)

¡ Ouderen en Zorg (SOB, KBO’s, E.H.B.O., vluchtelingenwerk, Zonnebloem. Gehandicaptenorg.)

Maar ook:

¡ Levensbeschouwing (godsdienst)

¡ Politiek en ideële doelen (actiegroep, politieke partijen)

¡ Maatschappelijke hulpverlening en ondersteuning (zorginstellingen, telefonische hulpdienst, wetswinkel etc.)

Deze opsomming is slechts een greep uit het scala aan activiteiten dat door vrijwilligers wordt verricht. Vrijwilligerswerk is dus zeer divers van aard. Om het te omvatten wordt in dit plan de meest gangbare definitie van vrijwilligerswerk gehanteerd:

‘Werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald, wordt verricht ten behoeve van andere mensen of de samenleving.’

In deze omschrijving zijn de volgende elementen te onderscheiden:

- Onbetaald

dit is het meest “harde” kenmerk.

- Onverplicht

de kracht van het vrijwilligerswerk is de motivatie ‘van binnen uit’. De vrijwilligers verrichten de werkzaamheden omdat ze het nuttig of leuk vinden.

- Niet vrijblijvend

wanneer vrijwilligers de stap hebben gezet om vrijwilligerswerk te verrichten hebben zij bepaalde rechten (bijv. verzekering/onkostenvergoeding/scholing) en plichten (bijv. werkafspraken).

- In enig georganiseerd verband

een bepaalde mate van organisatie is essentieel. Hierdoor wordt de werkrelatie niet primair bepaald door affectieve elementen. Er treedt een zekere mate van objectivering op. Werkzaamheden die niet in georganiseerd verband worden verricht vallen niet onder het vrijwilligerswerk in de zin van deze nota. Dit betekent uiteraard niet dat aan het niet georganiseerd vrijwilligerswerk van gemeentewege geen waarde wordt toegekend. Ook het niet georganiseerd vrijwilligerswerk levert een zeer belangrijke bijdrage aan vooral het sociale aspect van het welzijnsgebeuren.

- Werk ten behoeve van anderen en de samenleving

Het nut voor anderen en de samenleving is een primair kenmerk van het vrijwilligerswerk. Dit neemt echter niet weg dat de vrijwilliger er zelf ook profijt van kan hebben, bijvoorbeeld voldoening, sociale contacten, werkervaring, sociale activering.

2.2 Het belang van vrijwilligerswerk

Vrijwilligerswerk is binnen onze huidige samenleving onmisbaar. Het belang ervan kan vanuit een aantal gezichtspunten bekeken worden. Het gaat dan om de volgende:

¡ vanuit het oogpunt van voorzieningen: vrijwilligerswerk speelt een belangrijke rol bij het in stand houden van een voorzieningenpakket dat een gemeente haar inwoners biedt. Het vervult

taken die blijven liggen in de reguliere dienst- en hulpverlening en speelt op die manier een aanvullende rol op het professionele werk;

¡ vanuit het oogpunt van de maatschappelijke vernieuwing: sommige vormen van vrijwilligerswerk signaleren een bepaalde leemte of tekortkoming in de samenleving en proberen deze op te vullen. Het vrijwilligerswerk vervult dan een voortrekkersrol. Op deze manier zijn vele voorzieningen ontstaan die in de loop van de tijd geprofessionaliseerd en geïnstitutionaliseerd zijn;

¡ vanuit het oogpunt van de maatschappelijke structuur: mensen organiseren zich om belangen, interesses of zorgen te delen. Vrijwilligerswerk brengt eigen netwerken en eigen werkvormen voort. Daarmee zorgt het ook voor een bloeiend, veelkleurig sociaal leven;

¡ vanuit het oogpunt van de vrijwilliger: het vrijwilligerswerk biedt mensen de mogelijkheid activiteiten te ontwikkelen, zichzelf te ontplooien, sociale contacten te onderhouden, zich in te zetten voor de medemens en deel te nemen aan maatschappelijke activiteiten. Voor sommige vrijwilligers kan het vrijwilligerswerk een opstap bieden naar deelname aan het arbeidsproces.

2.3 Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk

Een veelgehoord signaal dat zeker landelijk maar toch ook in Alphen-Chaam meer wordt afgegeven, is dat het werven en behouden van vrijwilligers steeds meer inspanning vergt. Oorzaken liggen enerzijds in maatschappelijke ontwikkelingen, anderzijds in de veranderende aard van het vrijwilligerswerk.

De individualisering die onze maatschappij steeds meer kenmerkt, de concurrentie van een meer consumptief gerichte vrijetijdsbesteding, de toenemende werkdruk en de zwaardere eisen die aan het vrijwilligerswerk gesteld worden leiden tot minder bereidheid om vrijwilligerswerk te gaan of blijven verrichten. Dit terwijl er door een toename van vrije tijd juist steeds meer (gekwalificeerde) vrijwilligers nodig zullen zijn om allerlei verenigingen en accommodaties in stand te houden. Ook in het kader van de WMO zal meer en meer een beroep worden gedaan op vrijwilligers die het mogelijk moeten maken dat hulpbehoevenden langer in de eigen vertrouwde woonomgeving kunnen verblijven.

Vroeger werd het vrijwilligerswerk gekenmerkt als een vrijetijdsbesteding voor degenen met veel vrije tijd. Nu wordt het vrijwilligerswerk steeds meer een noodzakelijk gebeuren om activiteiten en voorzieningen in stand te houden en hulp/ondersteuning te kunnen blijven bieden…………

Een andere ontwikkeling die zich voor doet is de wijze van financiering van de vrijwillige zorg (organisaties). Voorheen gebeurde dit via de AWBZ en nu loopt de financiering in het kader van de WMO via de gemeente. Voor het jaar 2008 stelt het Ministerie hiervoor aan de gemeente Alphen-Chaam een budget beschikbaar. Dit budget is geoormerkt en wordt ingezet ten behoeve van de afname van diensten van HOOM. Het is thans nog niet duidelijk hoe de financiering voor de komende jaren zal gaan verlopen.

3.1 Beleidsplan vrijwilligerswerk d.d. 24 april 2003

Het in het vorige beleidsplan vrijwilligerswerk beschreven beleid spitste zich toe op de zgn. ‘verenigingsvrijwilliger’ waarvoor in de jaren 2003 en 2004 de volgende actiepunten stonden ingepland:

continuering van de mogelijkheid tot het verstrekken van een subsidie voor deskundigheidsbevordering en een evaluatie van deze subsidievorm;

verder vorm geven aan en activeren van het ingestelde informatiepunt op de vakafdeling Welzijn;

uitwerken projectplan:

- opzetten loketfunctie (0,1 fte) binnen de vakafdeling Welzijn;

- in samenwerking met het vrijwilligersveld opzetten van een steunpunt (0,1 fte);

opstellen nota hand- en spandiensten;

in beeld brengen en effectueren van de mogelijkheid van een collectieve (vrijwilligers)verzekeringen;

instellen van een vrijwilligers vacaturebank.

Als gevolg van een noodzakelijke prioritering in het werk konden in 2003 en 2004 niet alle actiepunten worden uitgevoerd en beperkten deze zich tot:

- continueren subsidie deskundigheidsbevordering;

- handhaving informatiepunt/klachtmelding op vakafdeling Welzijn;

- het houden van een open spreekuur voor de verenigingen op de maandagavonden dat burgerzaken is opengesteld.

- onderzoeken van de mogelijkheid van een collectieve bestuurders aansprakelijkheidsverzekering;

In de Perspectiefnota 2005 was vervolgens opgenomen dat in het kader van het sluitend maken van de concept-begroting 2005 m.i.v. dat jaar ten behoeve van de uitvoering van het vrijwilligersbeleid geen middelen (meer) beschikbaar zullen worden gesteld. Daarop werd besloten om de uitwerking van het vrijwilligersbeleid vanaf 2005 in deze afgeslankte vorm voort te zetten.

3.2 Uitgangspunten

In het beleidsplan vrijwilligerswerk zoals vastgesteld op 24 april 2003 zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd die na enige aanpassing als zodanig ook op dit moment nog actueel zijn en daardoor gedurende de planperiode 2008-2011 van toepassing kunnen zijn:

* het bevorderen van de kwantiteit en kwaliteit van het vrijwilligerswerk;

* het versterken van het vrijwilligerswerk door kwalitatieve en/of facilitaire ondersteuning.

3.3 Ontwikkelingen

De afgelopen jaren hebben zich ontwikkelingen voorgedaan die van invloed zijn op of raakvlakken hebben met het vrijwilligerswerk en –beleid.

Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)

Met de inwerkingtreding van de Wet maatschappelijke ondersteuning per 1 januari 2007 valt de ondersteuning van het vrijwilligerswerk onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. In het concept beleidsplan Wmo is dit doorvertaald en is de volgende doelstelling opgenomen:

‘Burgers van Alphen-Chaam zetten zich vrijwillig in voor de samenleving en voor elkaar en voelen zich voldoende gesteund.’

Er dient een onderscheid gemaakt te worden in de ‘verenigingsvrijwilliger’ en de ‘zorgvrijwilliger’. Voor wat betreft de zorgvrijwilliger werkt de gemeente Alphen-Chaam samen met externe organisaties (zie hierna onder zorgorganisaties). Van samenwerking in het kader van de ondersteuning van het verenigingsgebonden vrijwilligerswerk is op dit moment (nog) geen sprake.

Bij het ondersteunen van verenigingsvrijwilligers gaat het om de volgende gemeentelijke taken:

samen met de organisaties een methode ontwikkelen om vraag en aanbod bij elkaar te brengen;

deskundigheidsbevordering;

erkenning en waardering;

verzekering

Zorgorganisaties

Al voor de inwerkingtreding van de Wmo waren er organisaties actief die klussendiensten coördineerden en/of de vraag naar en het aanbod van vrijwilligersinzet bij elkaar brachten. Voorbeelden zijn de klussendiensten van de Katholieke Bonden van Ouderen, De Zonnebloem, en de vrijwilligersvacaturebank van Stichting ZET (voorheen Prisma Brabant).

Het aantal organisaties is met de komst van de Wmo gegroeid. Zo werkt de gemeente Alphen-Chaam als het gaat om de ondersteuning van de zorgvrijwilliger samen met HOOM (Hulp Ondersteuning Op Maat). Deze organisatie kent de volgende vormen van vrijwilligerszorg:

• -

  vrijwilligehulp en zorg. Dit betreft de inzet van een vaste vrijwilliger gedurende langere tijd bij bijvoorbeeld ouderen en bij mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking, chronische ziekt, psychogeriatrische aandoening en niet aangeboren hersenletsel;

• -

  buddyzorg. Dit heeft betrekking op de inzet van vrijwilligers bij mensen met ernstige, chronische of levensbedreigende ziekte zoals MS, ALS, CVA, HIV/Aids;

• -

  terminale zorg. Deze levert vrijwilligers in de laatste levensfase van een cliënt die thuis wil sterven;

• -

  meldpunten Vrijwilligershulp. Deze bemiddelen bij het inzetten van een vrijwilliger bij bijvoorbeeld het bezoeken van een specialist of voor het halen van boodschappen, medicijnen en klusjes in de tuin.

Verder participeert de gemeente Alphen-Chaam in het project Wonen, Zorg en Service in de Wijk (WZSW). Dit project is gericht op het samenbrengen van de vraag naar en het aanbod van ondersteuning waardoor mensen met een beperking langer zelfstandig kunnen blijven wonen in hun thuissituatie. Het betreft een pilot project dat in principe loopt tot juni/juli 2008. De intentie om het project om te zetten naar een definitief project en uit te bouwen zal de komende tijd verder worden uitgewerkt. Uit contact met de projectleider is gebleken dat zich voor vrijwillige deelname aan het project in hoofdzaak ouderen hebben aangemeld. Inmiddels heeft WZSW in Chaam informeel een servicepunt in gebruik genomen dat eind januari 2008 zal worden geopend. Nadere concrete informatie over dit project is terug te vinden op www.wzsw.nl

De gemeente subsidieert verder de Stichting Ouderenwerk Breda. Ook binnen deze organisatie bestaat een deel van de activiteiten uit het samenbrengen van de vraag naar en het aanbod van vrijwillige zorg.

In de praktijk blijken er in de activiteiten van genoemde en diverse andere organisaties overlappingen te bestaan en is er geen sprake van samenhang en afstemming.

Make a difference day (MADD)

Al een aantal jaar wordt landelijk jaarlijks rond november de Make a difference day georganiseerd. Het doel van deze Madd dagen is mensen ervan te overtuigen dat vrijwilligerswerk een enorm maatschappelijk belang heeft. Dit op een actieve manier want iedereen wordt uitgenodigd of liever

gezegd uitgedaagd om op deze dagen iets in zijn omgeving aan te pakken. Nadere info over deze dagen en de organisatie erachter is terug te vinden op www.madd@movisie.nl In 2006 heeft op 3 november ook de gemeentelijke organisatie deelgenomen aan de dag en werd in samenwerking met Natuurvereniging Mark en Leij overeenkomst het thema van dat jaar in de natuur gewerkt. In 2007 kon deelname aan de dag om meerdere redenen helaas niet doorgaan.

De dag vormt een ideale gelegenheid om het vrijwilligerswerk te promoten, organisaties en inwoners bij elkaar te brengen en samen te laten werken. Bovendien zou de dag gecombineerd kunnen worden met de jaarlijkse organisatie van een activiteit als blijkt van dank en waardering voor het vrijwilligerwerk.

Stichtingen/ verenigingen en vrijwilligers

Uit diverse gesprekken met besturen van de plaatselijke stichtingen en verenigingen blijkt, dat de animo om in te stromen als nieuw (jong) kader beperkt is. Ook in uitvoerende zin (bijv. onderhoud) is dit links en rechts het geval. Met name als gevolg van wet- en regelgeving worden aan de besturen steeds hogere eisen gesteld. In die situaties dat het bestuur tevens als werkgever optreedt (bijv. culturele centra en peuterspeelzalen) legt dit een nog grotere verantwoordelijkheid en druk bij het bestuur. Daar waar nodig is ondersteuning dus zeker op zijn plaats. Een tendens die zich in dat verband steeds meer doorzet is de aanwijzing van een vrijwilligersconsulent binnen een stichting/vereniging. Deze draagt in uitvoerende zin zorg voor de organisatie en continuïteit van het vrijwilligersbestand en is het aanspreekpunt voor bestuur, leden en externe organisaties als het gaat over de vrijwilligers. De consulenten kunnen worden geschoold, voorzien van documentatie en via collectieve thema-avonden gericht worden geïnformeerd.

3.4 Beleidsaanbevelingen

Onder andere kijkend naar de geschetste ontwikkelingen en de inhoud van de concept-beleidsnotitie WMO bestaan voor de planperiode de volgende aanbevelingen:

Verenigingsvrijwilliger

de deskundigheidsbevordering financieel blijven faciliteren vanuit de subsidieverordening Welzijn;

het continueren van een spreekuur op de maandagavonden dat het loket burgerzaken geopend is doch dan in die zin dat op afspraak gewerkt wordt;

de aanwezigheid van een vrijwilligersconsulent binnen de stichtingen/verenigingen stimuleren en ondersteuning van deze consulenten via scholing, documentatie en thema-avonden;

de mogelijkheid van een collectieve bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering onderzoeken en uitwerken;

aanhaken bij het WZSW project en langs deze weg de vraag naar en het aanbod van vrijwilligers bij elkaar brengen .

Zorgvrijwilliger

– de afname van diensten van zorgorganisaties (thans HOOM) continueren;;

– de participatie in het WZSW project continueren en het project verder uitbouwen;

– een voortrekkersrol vervullen bij het zoeken naar afstemming en samenhang tussen de activiteiten van de diverse( zorg)organisaties;

.

Combinatie van beiden

facilitaire ondersteuning voorzover mogelijk;

stimuleren dat een vrijwilligersplatform wordt samengesteld;

jaarlijks organiseren van de Madd dag in samenwerking met het vrijwilligersplatform;

het jaarlijks organiseren van een activiteit in samenwerking met het vrijwilligersplatform als blijk van dank en waardering voor het vrijwilligerswerk.

4.1 Uitvoeringsjaar 2008

Verenigingsvrijwilligers

Het jaar 2008 zal in het teken staan van voorbereidende activiteiten waaronder o.a. te verstaan:

– concrete uitwerking van de subsidie voor deskundigheidsbevordering;

– het stimuleren dat binnen de stichtingen/verenigingen een vrijwilligersconsulent aanwezig is;

– mogelijkheid collectieve bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering onderzoeken;

– verdere samenwerking met het WZSW project uitwerken;

– financiële aspecten voor de uitvoeringsjaren 2009-2011 in beeld brengen.

Zorgvrijwilligers

Zie hiervoor hoofdstuk 3 onder 3.4 ‘zorgvrijwilligers’ en de inhoud van het beleidsplan WMO.

Combinatie van beiden

het promoten van een vrijwilligersplatform en het bemensen daarvan. Deze activiteit zal binnen de bestaande formatie worden opgepakt en vraagt vooralsnog geen inzet van extra middelen;

de organisatie van de MADD dag.

4.2 Uitvoeringsjaren 2009-2011

Verenigingsvrijwilligers

Feitelijk uitvoering van gerichte activiteiten zal in de jaren 2009-2011 plaats hebben. Daaronder kunnen worden verstaan:

- het verstrekken van subsidie voor deskundigheidsbevordering;

- ondersteuning verenigingsconsulenten;

- collectieve bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering aanbieden;

- participatie in WZSW project.

De hiermee samenhangende kosten worden in 2008 in beeld gebracht en zullen worden betrokken in de begroting 2009 ev.

Zorgvrijwilligers

Zie hiervoor onder 4.1 ‘Zorgvrijwilligers’.

Combinatie van beiden

– facilitaire ondersteuning;

– ondersteuning vrijwilligersplatform;

– organisatie MADD dag;

– organisatie vrijwilligersactiviteit

5.1 Uitvoeringsjaar 2008

Verenigingsvrijwilligers

De activiteiten uit het werkplan voor dat jaar zullen worden uitgevoerd binnen de bestaande formatie en vragen niet om de inzet van een extra budget.

Zorgvrijwilligers

Uitvoering van de activiteiten heeft vooralsnog plaats binnen het voor dat jaar in de begroting opgenomen Wmo budget. Gelet op de geschetste ontwikkeling inzake de wijze van financiering van de vrijwillige zorg binnen Home kan niet worden uitgesloten dat het daarvoor in het Wmo geïntegreerde budget niet toereikend is.

Combinatie van beiden

Het promoten van een vrijwilligersplatform zal binnen de bestaande formatie worden opgepakt en vraagt vooralsnog geen inzet van extra middelen.

Voor de kosten die samenhangen met de MADD dag zal in 2008 dekking worden gezocht.

5.2 Uitvoeringsjaren 2009-2011

Verenigingsvrijwilligers

De hiermee samenhangende kosten worden in 2008 in beeld gebracht en betrokken in de begroting 2009 e.v.

Zorgvrijwilligers

Mede als gevolg van de gewijzigde financiering van de vrijwillige zorg is het thans nog niet duidelijk of uitvoering van de WMO activiteiten plaats kan hebben binnen de thans daarvoor beschikbare middelen. Wij sluiten niet uit dat de begroting voor de komende jaren hierop aangepast dient te worden.

Combinatie van beiden

De met de uitvoering samenhangende kosten worden in 2008 in beeld gebracht en zullen worden betrokken in de begroting 2009 ev.