Kadernota Recreatie en Toerisme

1.1. Aanleiding en doel

Vitale, groene gemeente

Voor u ligt de Kadernota Recreatie en Toerisme. Het is een richtinggevend document voor de verdere beleidsontwikkeling in uitvoeringsplannen.

Met betrekking tot het beleid voor de sector Recreatie en Toerisme heeft Alphen-Chaam lange tijd geen heldere visie vastgesteld. Er zijn in Alphen-Chaam, mede gestimuleerd vanuit de Reconstructie De Baronie, inmiddels verschillende initiatieven op het gebied van recreatie en toerisme verschenen, maar het ontbreekt aan een gedragen visie op recreatie en toerisme in Alphen-Chaam. Verder vraagt de ontwikkeling van het gebied 'groene driehoek' om een heldere lijn. Wil Alphen-Chaam de concurrentiepositie van de sector versterken of laten we deze afglijden? Voor zowel de werkgelegenheid als ter versterking van het sociaal-economisch draagvlak is dit van evident belang. Dan zal er gekozen moeten worden voor stevig beleid, dat aansluit op de belangrijkste criteria vanuit markt, ruimte en exploitatie.

Behoud voorzieningenniveau/leefbaarheid

Alphen-Chaam kiest voor een positionering als gemeente waar naast de agrarische functie ook nadrukkelijk plaats is voor functies die bijdragen aan de levendigheid (winkels, horeca e.d.). Door de algemene tendens tot schaajverg roting neemt het draagvlak voor deze functies steeds verderaf. In gemeenten waar nog een aanzienlijke groei van de bevolking is te verwachten kan het effect van deze afname teniet worden gedaan. In Alphen-Chaam waar de bevolking de komende jaren m beperkte mate zal groeien geldt dit niet. Versterking van het draagvlak van de voorzieningen zal dan moeten worden gevonden Jn het aantrekken van externe bezoekers. In Alphen-Chaam kan dit worden gerealiseerd door het ontwikkelen van toerisme en recreatie in het buitengebied. ": De bestedingen die toeristen/recreanten doen in Alphen-Chaam hebben een positieve impuls op het draagvlak van winkels en horeca en komen daarmee ten goede aan de inwoners van Alphen-Chaam. Reden waarom er aan het versterken van toerisme en recreatie binnen het collegeprogramma hoge prioriteit wordt gegeven. _____________ .

Keuze vereist

Deze Kadernota schetst een aantal keuzerichtingen voor ontwikkeling van het beleid. Bepaald zijn welke reële alternatieven bestaan met voldoende grootte en ontwikkelingspotenties, zodat er sprake kan zijn van reële synergie en mogelijke toegevoegde waarde voor de toeristische sector en omgevingskwaliteit. Op deze wijze ontstaat een visie die bestaande ondernemers wil prikkelen om via samenwerking nieuwe markten te ontwikkelen, hun rendement te verhogen en daarmee nieuwe investeringen in kwaliteit uit te lokken.

Deze studie en rapportage is de start om te komen tot een praktisch beleidsplan, waarmee de toeristisch-recreatieve ontwikkelingen worden aangejaagd, gereguleerd en gestimuleerd. In het toeristisch-recreatief beleidsplan wordt de meest gewenste toeristisch-recreatieve ontwikkelingsrichting voor Alphen-Chaam aangegeven, alsmede de maatregelen en acties die nodig zijn om de ontwikkelingsrichting uit te voeren.

ZKA Consultants & Planners

1

1.2. Aanpak

De Kadernota is tot stand gekomen door:

• Deskresearch van documenten en data {bestaande structuur);

• Veldbezoek;

• Analyse van sterkten/zwaktes en kansen/bedreigingen. De sterkte/zwakte analyse is gericht op het product Alphen-Chaam (inclusief omgeving) en de analyse van kansen en bedreigingen op de markt en externe omgeving;

• Interpretatie van de analyseresultaten;

• Uitwerken van alternatieve ontwikkelingsrichtingen;

• Rapportage.

Een belangrijk basisdocument vormt de studie 'Recreatief-toeristisch profiel gemeente Alphen-Chaam' zoals door SES West-B ra bant is opgesteld.

1.3. Leeswijzer

De rapportage heeft de volgende opbouw:

• in hoofdstuk 2 wordt verwoord wat toerisme en recreatie behelst en met wie dit ontwikkeld kan worden;

• In hoofdstuk 3 worden de huidige toeristisch-recreatieve producten en markten van Alphen-Chaam in beeld gebracht;

» In hoofdstuk 4 worden de ontwikkelingen van toeristisch-recreatieve

producten en markten beschreven. Wat komt er op Alphen-Chaam af in de toekomst?;

• In hoofdstuk 5 wordt de opgave geformuleerd, alsmede wordt de lange termijn toeristisch-recreatieve ontwikkelingsstrategie uitgewerkt in een drietal alternatieve ontwikkelingsrichtingen;

• In hoofdstuk 6 worden enkele stellingen gepresenteerd met betrekking tot de marktpositie van Alphen-Chaam.

ZKA Consultants & Planners

2

2.1. Inleiding

In dit hoofdstuk wordt beschreven waaruit toerisme bestaat en welke actoren daarbij van belang zijn. Kort gezegd wordt het 'Wat en Wie' van toerisme en recreatie verduidelijkt. De 'wat-vraag' wordt in 2.2. en de 'wie-vraag' in 2.3 beschreven.

2.2. Toerisme en recreatie samengesteld product

Het toeristisch-recreatieve product heeft een samengesteld karakter. Anders dan 'gewone' producten heeft het niet één vaste prijs of een uniform uiterlijk, maar voor iedere consument kan het toeristisch-recreatief product weer anders zijn. Het bestaat uit een aantal elementen, die gezamenlijk het product vormen. Hieronder zijn deze elementen in drie groepen verdeeld:

• •

  De oorspronkelijke elementen zijn niet specifiek of primair voor recreatie en toerisme ontwikkeld, maar waarvan wel belangrijke toeristisch-recreatieve potenties kunnen worden afgeleid. Dit is relatief inelastisch, c.q. ligt voor iange tijd vast. Voorbeelden zijn de geografische ligging, de sociaal-economische structuur, de natuurwaarden, de landschappelijke kwaliteiten, de infrastructuur en de cultuurhistorie;

• •

  De afgeleide elementen zijn specifiek c.q. mede voor recreatie en toerisme ontwikkeld, en is meer flexibel van karakter. Voorbeelden zijn campings, hotels, horeca-aanbod, attracties en bewegwijzering. De private sector biedt hoofdzakelijk dit aanbod aan. Het betreft vooral midden- en kleinbedrijf naast enkele grotere aanbieders (ketens);

• •

  Onder het organiserend vermogen vallen alle (commerciële) organisaties, die te maken hebben met toerisme, waarbij de verleende diensten niet direct een toeristisch product aanbieden, maar hiertoe toegang verschaffen. Deze diensten zijn: promotie, informatievoorziening, hotelboekingssystemen, arrangementen en dergelijke. Voorbeelden zijn: VVV's, boekingsbureaus, overkoepelende organisaties etc.

Kortom: het toeristisch-recreatief product is veelzijdig en wordt gevormd door verschillende elementen. De samenhang maakt het product. Deze elementen worden op hun beurt weer gevormd en beïnvloed door verschillende actoren.

2.3. Toerisme en recreatie behoeft een integraal beleid

Complexiteit product vraagt vele specialismen

De complexiteit van het toeristisch-recreatief product, met al haar elementen en haar verschillende actoren, impliceert dat bij ontwikkeling van toerisme en recreatie veel kennis en kunde nodig is. Deze kennis zit verspreid over de vele partijen die (deels) te maken hebben met toerisme en recreatie. Daarom is het van belang om bij de ontwikkeling van toerisme en recreatie deze partijen te betrekken bij het proces. Zo wordt toeristisch-recreatieve ontwikkeling een integraal proces.

ZKA Consultants & Planners

3

Geïntegreerd toeristisch-recreatief beleid

De taak van de gemeente is het ontwikkelen van een geïntegreerd toeristisch-recreatief beleid. Hierbij zijn diverse afdelingen binnen een gemeente betrokken (bijv. landschapsontwikkeling, wegenbouw, grondzaken, economische zaken), maar veelvuldig ook andere (semi-)overheden zoals de provincie, natuurorganisaties, monumentenzorg, Staatsbosbeheer, waterschap etc. Daarnaast dienen vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven (detailhandel, landbouw, horeca, toeristische verblijfsaccommodaties) en de bevolking (gast én gastheerschap) bij het proces betrokken te zijn.

Toerisme en recreatie veelal grensoverschrijdend

Toerisme en recreatie is door de ogen van de consument niet gebonden aan de perceelgrenzen, gemeentegrenzen of grenzen van beheergebieden (zoals bossen of beken). Het is daarom van belang om bij de beleidsvorming en ontwikkeling andere partners in ogenschouw te nemen. Vaak kunnen bepaalde projecten gezamenlijk worden uitgevoerd, wat naast de extra praktische mogelijkheden ook voordelen kan hebben op het gebied van bijvoorbeeld subsidieaanvragen. Afstemming wordt gevraagd.

Al met al vraagt toeristisch-recreatief beleid veel coördinatie, samenwerking en afstemming tussen veel actoren. De rol van een 'toeristisch-recreatief beleidsmaker' is vooral die van een coördinator.

ZKA Consultants & Planners

3.1. Inleiding

In dit hoofdstuk wordt het huidige toeristisch-recreatief product alsmede de markt in beeld gebracht:

• •

  Hierbij wordt, zoals in hoofdstuk 2 is beschreven, onderscheid gemaakt tussen de diverse elementen die het product maken (zie 3.2);

• •

  De toeristisch-recreatieve markten worden onderverdeeld naar de belangrijkste doelgroepen (zie 3.3);

• •

  Het hoofdstuk wordt afgesloten met een sterkte- en zwakteanalyse van het huidige toeristisch-recreatieve product Alphen-Chaam (3.4).

3.2. Huidige toeristisch recreatief product

Alphen-Chaam is een plattelandsgemeente en maakt onderdeel uit van een karakteristieke agrarische, groene ruimte tussen de Brabantse steden en de grens. De groene, agrarische karakteristiek van het gebied mag blijken uit onderstaande tabel inzake het bodemgebruik van het gemeentelijk grondgebied (bron: CBS).

Tabel: Bodemgebruik in Alphen-Chaam, 2000

Het toeristisch-recreatief product Alphen-Chaam kan als volgt worden gekarakteriseerd:

3.2.1. Oorspronkelijke elementen

Alphen-Chaam is het groene achterland van de steden Tilburg en Breda; Vanuit de Zuidelijke delen van de Randstad is Alphen-Chaam feitelijk de eerste groene gemeente die men van dit grote stedelijke gebied in zuidelijke richting vindt;

Karakteristiek voor het gebied is het plattelands karakter. Dit blijkt uit de volksaard en de agrarische sector is dominant en beeldbepalend aanwezig; Er is voldoende ruimte beschikbaar en daarmee is er in principe ruimte voor ontwikkeling mits er sprake is van een goede inpassing in de landschappelijke en sociale context;

Het bekenstelsel {'zilveren slagen door het cultuurlandschap') en de landgoederen ('voorname plaatsen en erfgoed') zijn bijzonder en dragen bij aan de landschappelijke karakteristieken;

ZKA Consuttants & Planners

5

• Op veel plaatsen - bossen, heide, wegen, akkers, grasland - is het duidelijk dat mens het landschap heeft gecreëerd en er sprake is van een cultuurlandschap;

• Er is sprake van een policentrische structuur van meerdere kernen, waarvan de grotere min of meer gelijkwaardig zijn. In de kernen in het gebied is een divers aanbod voorzieningen aanwezig. Een aandachtspunt vormt een aansprekende, toeristische omgevingskwaliteit (ambiance);

• Het gebied is een grensregio. Door deze ligging nabij de Belgische grens én tussen de belangrijke stedelijke regio's in Nederland en België heeft het gebied traditioneel een belangrijke doorvoerfunctie ais de noord-zuid verbinding. Daarnaast maakt deze ligging het gebied avontuurlijk voor de vrijetijdsconsumenten;

• Het gebied is goed ontsloten door de aansluiting op het rijkswegennet en andere wegen zoals Strijbeekseweg, Chaamseweg, N268, N260. Deze aansluitingen maakt het gebied goed bereikbaar vanuit belangrijke stedelijke gebieden (o.a. Tilburg, Breda, Drechtsteden, Rijnmond). De reistijd tot grotere bevolkingsconcentraties is beperkt. De openbaar vervoerontsluiting is gemiddeld voor een landelijke gemeente, maar is vooral utilitair van karakter (voornamelijk gericht op: woon-werk verkeer, onderwijs, zorginstellingen).

3.2.2. Afgeleide elementen

a._____ Gebruik

• Het gebruik is vooral recreatief: vaste staanplaatsen, dagrecreatie woonomgeving vanuit regio. Wandelen, fietsen en andere vormen van extensieve buitensport zijn verreweg de belangrijkste recreatieactiviteiten. De dagrecreatie is voornamelijk gericht op het recreatief medegebruik van het groene, agrarische gebied. Deze activiteiten worden vooraf in het weekend (op zaterdag en zondag) ondernomen. Het bezoek aan de recreatiegebieden het Weidebad en 't Zand (evenals de Galderse Meren) is sterk seizoensgebonden met pieken op mooi-weer-dagen. In principe trekken deze gebieden vooral bezoekers aan uit de eigen regio (lokale bevolking, gasten op verblijfs-accommodaties en randgemeenten zoals Gilze-Rijen, Breda en Tilburg);

• Het motief voor een verblijf van meerdere dagen zijn vakanties en recreatief wonen ('second home');

• Het werkelijk toeristisch gebruik is relatief beperkt {bewust kiezen voor verblijf in het gebied, een sterk wisselend gebruik en vaak ook over een grotere reisafstand, zie ook bijlage 2);

• De belangrijkste doelgroepen zijn jonge gezinnen (bezoek vooral tijdens de vakantieperioden en in de weekenden op mooie dagen) en senioren (bezoek is meer jaarrond en gespreid over mooie en minder zonnige dagen);

• Gast voornamelijk uit de regio en de zuidelijke delen van de Randstad en Drechtsteden.

b. Accommodaties en voorzieningen

• De bedrijven en voorzieningen zijn ruimtelijk geconcentreerd in en bij de kernen. Uit de door SES West-Brabant uitgevoerde studie blijken er in totaal 59 vestigingen te bestaan (jaar 2003) waarvan bijna 40% in/bij Alphen en ruim 40% in/bij Chaam zijn gevestigd;

• Veder blijkt uit de SES West-Brabant studie dat ruim 40% van de vestiging horeca-activiteiten betreffen (café restaurant, cafetaria, snackbar, etc). De indruk bestaat dat dit vooral relatief kleinschalige en ondersteunende activiteiten betreft. Voor zowel het ruimtegebruik als de sociaal-economische

ZKA Consultants & Planners

j impact zijn de kampeerbedrijven sterk dominant. Dit maakt dat er een grote

nadruk ligt op seizoenexploitaties; i • Veel van de bedrijven zijn te karakteriseren als familiebedrijven. Deze

bedrijven kennen specifieke eigendoms- en managementvraagstukken. i Belangrijke doelstellingen zijn de (gezins)inkomens- en vermogenvorming en

het behoud van het familiaal karakter. In algemeenheid is er sprake van een « ' grote inzet van arbeid vanuit het gezin/familie aangevuld met seizoensarbeid

en onderhoudswerk. Uit de SES West-Brabant studie komt naar voren dat * meer dan de helft van de werkgelegenheid parttime banen betreft;

• Veel van de exploitaties hebben relatief lage kosten (arbeidsextensief

I karakter). De invulling van de concepten zijn sterk omgevingsgericht. Op de

' accommodaties zelf is een relatief beperkt aanbod algemene voorzieningen.

I De inzet van personeel blijft beperkt of dient in rekening gebracht te kunnen

â–  worden;

• De indruk bestaat dat er sprake is een bescheiden groeilijn van zowel de

â–  omzet als de investeringen. Zowel door het ondernemerschap als door de

kleinschaligheid wordt het omzetvolume beperkt en kunnen de kapitaallasten

â–  voor investeringen in kwaliteitsverbetering en/of voorzieningen veelal

nauwelijks worden terugverdiend;

I • De beschikbare ruimte voor economische activiteiten gericht op de vrijetijds-

markten is thans beperkt als gevolg van het planologische regiem. Het beleid I is vooral controlerend.

I c._____ Capaciteit verblijf:

Het volgende aanbod van verblijfsaccommodaties is beschikbaar in Alphen- I Chaam (bron: gemeente Alphen-Chaam, SES West-Brabant, VW gids Brabant):

\ • Hotels:

• Totaal 47 bedden beschikbaar verspreid over 5 bedrijven. De bedrijven l zijn kleinschalig;

• De gemiddelde kwaliteit is matig (één 'ster', pension of bed & breakfast); | • Geen van de accommodaties is onderdeel van/aangesloten bij grotere

ketens en profiteert van de bekendheid van het 'merk' waarbij men is | aangesloten.

I • Kampeerbedrijven:

• Op 9 campings zijn ruim 2.392 standplaatsen beschikbaar (incl. | Chaletpark De Bosrand);

• De plaatsen zijn vooral vaste plaatsen (seizoen/jaar). Circa 30% is [ beschikbaar als toeristische plaatsen en de overige 70% betreft

seizoensplaatsen en jaarplaatsen (landelijk gemiddelde: 40% toeristisch g en 60% vast);

• Van de bedrijven zijn er 4 middelgrote campings (meer dan 220 plaatsen).

n RCN De Flaasbloem valt in de categorie grote bedrijven (500 standplaatsen

of meer) en biedt tevens vakantiebungalows aan. Vier bedrijven zijn klein- h schalig van karakter.

a • Minicampings en natuurkampeerterreinen:

• Verspreid in het gebied zijn kleinschalige kampeerbedrijven gevestigd > met totaal 121 plaatsen;

• Het betreft vaak een neventak.

ZKA Consultants & Planners

d.

e.

Bungalows:

• Er zijn 3 bedrijven met bijna 100 huisjes (mede) voor de verhuur en daarnaast huisjes voor eigen, recreatief gebruik (o.a. op de Flaasbloem en Eldorado);

• Geen indicaties zijn beschikbaar over het aandeel van de opbrengsten uit de bungaiowverhuur. De structuur van het aanbod is relatief kleinschalig.

Groepsaccommodaties:

• In het gebied zijn 2 bedrijven gevestigd met totaal 283 bedden;

• Bijzonder is de vestiging van de landelijke keten Stayokay hostels (voorheen NJHC Herberg Het Putven).

Dagrecreatie:

Er bestaan een aantal, voornamelijk kleinschalige bezienswaardigheden in het gebied zoals cultureel erfgoed en musea;

Er zijn (jaarlijks terugkerende) evenementen met voornamelijk een (bovenlokaal marktbereik. De 'Acht van Chaam' geniet landelijke bekendheid; In Alphen-Chaam is een netwerk van recreatieve infrastructuur beschikbaar, zoals fiets-, wandel- en ruiterpaden;

De belangrijkste (voornamelijk kleinschalige) attracties zijn de bos- en heidegebieden, 't Zand en het Weidebad; In de omliggende regio is een aanbod attracties binnen handbereik, zoals:

• Stedelijke leisure-voorzieningen in Breda, Tilburg of Turnhout;

• Attractieparken zoals Efteling of Beekse Bergen;

• Bijzondere, complete winkelgebieden in de steden en Baarle-Nassau/ Baarle-Hertog.

Betekenis

De economische betekenis van recreatie en toerisme in Alphen-Chaam is geraamd aan de hand van een door ZKA ontwikkeld Impactmodel, op basis van de bekende capaciteit (zie boven) en door ramingen voor bezettingen (overnachtingen). Geen data zijn beschikbaar over bezoekersaantallen voor de dagrecreatie. De bestedingen in de dagrecreatie zijn naar verwachting relatief laag mede gezien de beschikbare (on)mogelijkheden. De resultaten hebben een indicatief karakter; Het aantal overnachtingen wordt geraamd op 250.000; De hiervan afgeleide bestedingen zijn te bepalen op circa € 15 min.; Deze bestedingen genereren werk (direct en indirect): 200 fte's of circa 300 banen. Dit aantal komt overeen met de resultaten uit de werkgelegenheids-enquêtes (SES West-B ra bant);

Uit de opgaaf van SES West-Brabant is de omvang (bijna 10% totale werkgelegenheid) nagenoeg vergelijkbaar met die in de sectoren bouwnijverheid, detailhandel, groothandel/transport/logistiek, zakelijke dienstverlening of publieke sector. De landbouw is met 35% van de werkgelegenheid veruit de belangrijkste sector en de economische motor van het gebied. Met de landbouwsector heeft de toeristisch-recreatieve sector gemeen dat in de afgelopen vijfjaren het aantal banen is toegenomen met ruim 8%. De groei van het aantal banen in de andere sectoren is hierbij achtergebleven (veelal negatief);

De betekenis van de sector mag echter niet overschat worden. In de 'Sociaal-economische visie' die voor het Sociaal Economische Platform De Baronie is opgesteld, wordt gesteld dat de toeristisch-recreatieve sector niet de potentie heeft om dé nieuwe economische drager voor het landelijk gebied te worden.

ZKA Consultants & Planners

3.2.3. Commerciële organisaties

Buiten de VW is er nauwelijks sprake van enige organisatie. Het ontbreken van eenheid en imago in het gebied beperkt de mogelijkheden tot samenwerking en marktbewerking.

3.3. Sterkten en zwakten huidige situatie

Hieronder zijn de sterkten en zwakten van het toeristisch-recreatief product van Alphen-Chaam vermeld. De oorspronkelijk, afgeleide en organiserende elementen zijn samengenomen:

Sterkten:

• "Hier begint Brabant echt";

• Een groen, agrarisch en beschut landschap. Met name de afwisseling maakt het landschap interessant voor recreatieve markten;

• Water en oevers in vele soorten: sloten, beken, kleine plassen;

• Landgoederen; dit erfgoed geeft deelgebieden een bijzonder, voornaam karakter;

• Er is plaatselijk sprake van bijzondere natuurwaarden en een kwetsbaar landschap. Daarbuiten is in principe ruimte beschikbaar ook voor de toeristisch-recreatieve sector;

• Goed bereikbaar. De aanwezige (boven)regionale infrastructuur van autowegen maakt de bereikbaarheid goed. De iokale infrastructuur is diffuus;

• Er is een uitgebreid netwerk van recreatieve infrastructuur beschikbaar;

• Grensbeleving.

Zwakten:

• De beeldkwaliteit van de gebouwde omgeving is soms matig;

• Deels rationeel cultuurlandschap ('staatsbossen' en optimalisatie landbouw);

• Economische activiteiten conflicteren soms met recreatie. Hierdoor manifesteren sommige bedrijven en activiteiten zich als wezensvreemde elementen in het gebied en doen afbreuk aan de beleving van de omgevingskwaliteiten. Dit is zeer zeker niet in het belang van de recreatieve belevingswaarde;

• De doorgangsfunctie (infrastructuur) in veel kernen is beeldbepalend;

• De infrastructuur leidt tot opdeling van het gebied (versnippering), overlast (geluid, visueel, congestie) en barrières voor samenhang in beleving en gebruik.

3.4. Conclusies

Het Brabantse Alphen-Chaam was en is geen traditioneel vakantiegebied. De kernkwaliteiten van het gebied trekken vooral recreatief gebruik aan: min of meer vaste gebruikers van de accommodaties en dagtochten uit de regio. Veel van de bedrijven zijn sterk omgevingsgebonden (gericht op fiets- en wandelpaden, toegankelijke terreinen en objecten). Het werkelijke toerisme is beperkt en concentreert zich op enkele accommodaties. De belangrijkste doelgroepen zijn thans jonge gezinnen en senioren (50+), uit marktgebieden 'dichtbij' (korte reisafstand).

ZKA Consultants & Planners

|' De ruimtelijke structuur {bestaand en in ontwikkeling) kent een, ook voor

recreatie en toerisme bruikbare, tweedeling: I • Enerzijds aan de oost- en westzijde van het grondgebied kleine, voorname

'voortuinen' (landgoederen), die bruikbaar kunnen zijn voor de positionering I van het gebied en uitstraling kunnen hebben, naar....

• Anderzijds een robuuste 'achtertuin' met recreatieve potenties.

4.1. Inieiding

De voorkeuren van de toerist en recreant veranderen voortdurend. In de huidige economie is beleving voor de vrijetijdsconsument heel belangrijk. De belangrijkste motieven/trends voor nu en in de komende jaren zijn (zie ook bijlage 1):

• •

  Behoefte aan avontuur;

• •

  Behoefte aan verzorging;

• •

  Behoefte aan saamhorigheid;

• •

  Behoefte aan gemoedsrust;

• •

  Behoefte aan identificatie;

• •

  Behoefte aan overtuigingen.

Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste kansen en bedreigingen voor Alphen-Chaam (4.2). Op basis van deze analyse wordt een beeld gecreëerd van de ontwikkeling van de sector in Alphen-Chaam bij een ongewijzigd beleid (4.3).

4.2. Kansen en bedreigingen

Kansen:

•Het Reconstructieplan voor De Baronie geeft nieuwe impulsen in omgevings kwaliteit en biedt ruimte voor recreatiebedrijven in de 'recreatieve driehoek'. De reconstructie richt zich verder op het verbeteren van de versterking van de relatie stad en platteland (uitloopgebieden), de uitbouw van dag- en

verblijfsrecreatieve voorzieningen en meer kans voor particulier initiatief;

• Een grote, koopkrachtige markt onder handbereik (stedelijke bevolking in regio);

• De seniorenmarkt groeit snel. Het aantai senioren neemt de komende decennia snel toe. De bestedingen van senioren zijn de afgelopen jaren sterk toegenomen, tussen 1992 en 2000 met31,3%¹, en zullen verder groeien². Deze doelgroep heeft wel specifieke eisen wat betreft bereikbaarheid, fysieke toegankelijkheid, comfort, veiligheid, gezondheid, snelheid van bediening en persoonlijke aandacht. Senioren zijn vooral geïnteresseerd in natuur, cultuur, comfort en verzorging;

• Er bestaat een groeiende behoefte voor semi-recreatieve markten (families, vriendenclubs, bedrijven, verenigingen) aan ontmoetingsplekken voor feestelijke bijeenkomsten, groepsbinding, uitstapjes, etc. Hierbij bestaat een voorkeur voor goed bereikbare locaties met een aantrekkelijk landschap (groen en stad) en een redelijk basispakket aan voorzieningen (sport, spel, entertainment, eigentijds comfort);

• De aanwezige groene kwaliteiten van het landschap en water zijn niet specifiek bijzonder, maar wel onderscheidend en bereikbaar voor de stedelijke regio. Met name in de zuidvleugel van de Randstad is er een schaarste aan groene, recreatieve uitloopgebieden. Alphen-Chaam biedt goede (openlucht) recreatieve gebruiksmogelijkheden voor de stedelijke bevolking;

Bron: CBS Statllne.

Bron: Het nieuwe consumeren, SCP, 2001.

11

• Door de vergrijzing, de inkomensgroei en de verstedelijking zal de vraag naar een tweede verblijf de komende decennia toenemen. In eerste instantie zal er sprake zijn van een inhaalvraag (in veel andere landen is het bezit van een 'second home' hoger). Dit is geen homogene maar een sterk gesegmenteerde markt. De motieven en de criteria lopen soms parallel, maar zijn ook vaak strijdig. Het is daarom niet zo dat met één product alle segmenten bereikt kunnen worden. Gekozen moet worden voor een differentiatie gericht op de segmenten met het grootste potentieel;

• De korte vakanties hebben een enorme vlucht genomen. Hierbij gaat het om korte trips (weekend, midweek). Deze 'tussendoortjes' sluiten met een programma/arrangement aan op een groeiende behoefte aan bijzondere belevingen: extreem, intensief of vluchtig. Thema's zijn cultuur, platteland, natuur, gezondheid, verzorging, actief/avontuurlijk bezig zijn (doen!). Hoewel de reële kansen voor Alphen-Chaam voor deze shortbreakmarkt niet moeten worden overschat (immers: het ontbreekt thans aan specifieke high-lights of een aansprekend imago), kan Alphen-Chaam hier op termijn in beperkte mate van profiteren (immers: relatief dichtbij voor een groot marktpotentieel) als het aanbod voorzieningen zich sterk ontwikkelt.

Bedreigingen:

• Vele gebieden en partijen in de Baronie proberen een graantje mee te pikken van het economisch potentieel in dag- en verblijfsrecreatie. Alle partijen proberen uit dezelfde vijver te vissen. Daarnaast is er sprake van een ontwikkeling van thematische centra met een hoge belevingswaarde (vaak met efficiënt management) voor de vrïjetijdsconsument. De markt is sterk concurrerend;

• De verstedelijkingsdruk, met name vanaf de noordzijde van de gemeente, maar ook op het platteland (wonen in het groen of plattelandskern), resulteren in nivellering en aantasting van de kernkwaliteiten. Het resultaat hiervan is dat de eigenheid verdwijnt. Dit terwijl de toerist/recreant een sterke behoefte heeft aan onderscheidende en oorspronkelijke identiteiten en producten;

• De bedrijfsvoering in de landbouwsector komt steeds meer onder druk te staan (Europees beleid). In toenemende mate zoekt de sector naar alternatieven zoals intensivering (zoals boom- en sierteelt) en verbreding (neveninkomsten). De landbouw is beheerder van de kernkwaliteiten van Alphen-Chaam. Veranderingen in grondgebruik kunnen de karakteristieken aantasten. Met name de ontwikkeling van kleinschalige verblijfsrecreatie (minicamping) kan een bedreiging vormen voor de bestaande kampeerbedrijven. Indien alleen 'meer van hetzelfde' wordt ontwikkeld, dit terwijl de omzetten als gevolg van een daling van het aantal overnachtingen achter blijven, zal sprake zijn van een economisch verdringingsproces ('kannibalisme');

• Er is sprake van een zekere mate van afhankelijk van beslissingen door partijen buiten Alphen-Chaam. Voor een belangrijk deel zijn dit thans de sterke 'spelers' in veld. Dit betreft de besluiten van de 'stake-holders' van de ketenbedrijven (o.a. RCN, Stayokay), de gebiedsbeheerders (o.a. waterschap, SBB, landgoederen) en de attractieparken in de regio;

• Het ontbreken van een gedragen marktprofie! brengt afbreukrisico met zich mee;

• Doordat er sprake is van weinig samenwerking onderling maar ook binnen de bedrijfstakken, is men min of meer gevangen in eigen kring. In deze situatie komt vernieuwing moeizaam tot stand.

• De vele vaste gebruikers zien dynamiek en verandering als een bedreiging en blokkeren vaak noodzakelijke vernieuwingen en reconstructies (vaak

8 prijsverhogend). Het recreatief buiten wonen (rust en ruimte), vaak in een

hechte gemeenschap van gelijkgestemden, leidt tot domeinisering. Zij doen I bij voorkeur het gebied 'op slot'.

I

De belangrijkste bedreigingen zijn door Alphen-Chaam zelf slechts moeizaam te sturen, zoals verstedelijkingsdruk of landbouwbeleid. Toerisme en recreatie kunnen worden ingezet om hierop een antwoord te geven. Door Alphen-Chaam recreatief te ontwikkelen, is het mogelijk de bezoekers (zowel mensen uit Alphen-Chaam zelf én uit de regio) te 'binden' aan de kwaliteiten van de gemeente. Deze worden 'ambassadeurs'van de zelfstandige, groene kwaliteiten van Alphen-Chaam.

4.3. Ongewijzigd beleid

Geen nieuw beleid (ondersteunend, initiërend, participerend of ondernemend) wordt ontwikkeld. Deze status-quo zal resulteren in de volgende ontwikkelingen:

• Om de marktpositie te handhaven en te verbeteren moet tijdig worden ingespeeld op de veranderende vraag naar de verschillende vormen van verblijfsrecreatie, het niveau van de voorzieningen, enzovoort. Dit vereist innovatieve concepten en kwaliteitsverbetering. Dit zal/kan onvoldoende plaatsvinden en zal leiden tot een downgrading van zowel producten als markten;

• Bedrijven zuilen primair streven naar optimalisering van de mogelijkheden binnen de huidige begrenzing van de recreatieterreinen. Waar mogelijk zal gekozen worden voor schaalvergroting ('meer van hetzelfde') hetgeen de eenzijdigheid en kwetsbaarheid verder vergroot;

• De vraag naar openluchtrecreatie in de steden neemt onverminderd toe. Het dagrecreatief bezoek kent nog sterkere 'pieken' (o.a. sterke concentratie in tijd en plaats van het bezoek, mobiliteit). De achterblijvende kwaliteit (belevingswaarde) en capaciteit van gebieden en voorzieningen voor de stedelijke recreant, betekent een toename van de (ongecontroleerde) betreding van de groene omgeving en daarmee schade voor de waarden van natuur en landschap;

• Het grondgebruik wordt in belangrijke mate bepaald door haalbare financiële rendementen. In dit economische krachtenspel legt de sector het vaak af tegen (recreatief) wonen. Vooral kleinere recreatie bed rijven zullen in deze situatie verdwijnen door uitponding of verkoop. Waar bedrijven grenzen aan andere verblijfsaccommodaties bestaan door samenvoeging wellicht mogelijkheden om een gezond bedrijf verder te helpen;

• Voor bedrijven (zowel verblijfsaccommodaties als dag recreatieve voorzieningen) zullen de mogelijkheden voor een bedrijfsmatige continuïteit onder druk komen te staan. De markt is sterk concurrerend (veel impulsproducten). Door kleinschaligheid wordt het omzetvolume beperkt en kunnen de kapitaallasten voor investeringen in kwaliteitsverbetering en/of voorzieningen veelal nauwelijks worden terugverdiend. Op termijn kan dit leiden tot kwaliteitsverarming doordat uitbreidingen of vervangingen uitblijven. De aansluiting op de markt (consumenten en financiers) wordt (verder) gemist. Bedrijven zien zich genoodzaakt in toenemende mate te kiezen voor vaste gebruikers (semi-permanent, ontduikingsgedrag en negatieve beeldvorming) of budget markten. Voorzieningen zijn voor deze groepen minder belangrijk en de bezettingen zijn redelijk tot goed. Wat overblijft zijn goed renderende stacaravan- of chaletparken en groepsaccom-modaties, alsmede 'incidenten' met voornamelijk een regionale uitstraling.

Terwijl de overheid voor een vitaal en levendig platteland krachtige sociaal-economische impulsen verwacht, is er eerder sprake van een doodlopende weg. Maatregelen zijn nodig voor een gezonde toekomst van de sector die ook profijtelijk is voor de samenleving in Alphen-Chaam.

3

5.

5.1. Inleiding

Uit de voorgaande analyses en de extrapolatie van de ontwikkelingen bij een ongewijzigd beleid mag blijken dat met het vigerende beleid de doelen voor een vitaal en leefbaar platteland onvoldoende worden gerealiseerd. Alphen-Chaam verliest aan economisch stuwende potentie en wordt (nog) meer regionaal verzorgend van aard. De dagrecreatie kent grote pieken. Duurzame exploitaties voor vrijetijdsvoorzieningen zijn moeizaam in stand te houden. Niet bedoelde effecten zoals permanent gebruik, verdringing en sociaal-culturele verschraling treden op.

De gemeente Alphen-Chaam en het bedrijfsleven delen de doelstelling dat het in ieders belang is een gezonde toeristisch-recreatieve sector tot stand te brengen, ofwel te behouden. Onder 'gezond' wordt in dit verband verstaan: een bedrijfstak die gemiddeld per jaar met tenminste enkele procenten groeit, zodat banen worden gecreëerd en een stimulans voor de leefbaarheid blijft bestaan. Voor de sector in het hele gebied is het belangrijk dat een hogere productiviteit door een hogere bezetting en/of hogere bestedingen per eenheid product ontstaat.

Het is daarom ook in het belang van alle partijen, dat een beleid tot stand komt dat duurzame randvoorwaarden kent om te komen tot concepten die stuurbaar en zoneerbaar zijn.

5.2. Aanknopingspunten

Uit de analyse mag blijken dat er voldoende reële aanknopingspunten bestaan om een nieuwe koers te varen. De belangrijkste aanknopingspunten zijn:

Uit SWOT-analyse:

Identiteit: 'dorps', gemoedelijk, gastvrij

Huidige gasten: eenvoudig, rustig,

pretentieloos

Concentratie: kritische massa,

draagvlak voor voorzieningen

Kansrijke markten: dagrecreatie

stedelijke bevolking

Kansrijke markten: second home', korte

vakanties/uitjes, kleine groepen

Thema's: actief, gezond, comfort,

avontuur, verzorging________________

Randvoorwaarden:

Niet te mondain

Niet consumptief, vooral convenience Integrale exploitatie dag/verblijf uitlokken Hoge belevingswaarde, schaalniveau Differentiatie verblijfs accommodaties Formules sluiten hierop aan

5.3. Alternatieven

Onderstaand worden drie alternatieven beknopt beschreven. In bijlage 3 worden de marktstrategieën welke ten grondslag liggen aan deze alternatieven toegelicht. De drie alternatieven zijn:

• 'Tuin van de Baronie';

• 'Bijzondere Baronie';

• 'Actieve Baronie'.

4

5.3.1. 'Tuin van de Baronie'

Strategie

Doel strategie

Inhoud

Beoogde effecten strategie

Criteria voor succes

Marktpenetratie

Een duurzame en onderscheidende ontwikkeling/innovatie van het totale toeristisch product, zodat beter wordt aangesloten op de motieven en voorkeuren van de 'recreanten in de grote, nabij-markten' anno 2010.

Een concurrerend product voor openlucht- en verblijfsrecreatie in een Brabantse, groene omgeving. Voor dagrecreatie zijn een belevingswaarde en capaciteit beschikbaar voor tenminste activiteiten van een dagdeel. Er zijn daarom bijvoorbeeld:

vele mogelijkheden om te 'doen';

bijzondere plekken om te speien of te genieten

('tenminste anders dan dicht bij huis');

locaties en infrastructuur (grote differentiatie naar o.a.

afstanden, type verhardingen, omgeving, thema, comfort)

voor (soft active) sporten in het groen, zoals golf,

paardrijden, fietsen, wandelen, varen, zwemmen, etc. Om te voorzien in de groeiende behoefte aan een tweede verblijf in het groen ontstaat een grote differentiatie aan verbiijfs recreatieve mogelijkheden: van dagkamperen tot chaletparken en resorts. De verblijfsrecreatie sluit aan op de recreatieve gebruiksmogelijkheden in de omgeving en bij voorkeur is er sprake van integrale exploitaties.

Door de vernieuwing van de producten (bestaand en nieuw) zullen binnen het bestaande marktbereik van Alphen-Chaam meer mensen worden bereikt (segmentatie) en op meer motieven kunnen worden ingespeeld (groter herhalingsbezoek). Hierdoor zullen bezettingsgraden en bestedingen toenemen. Een grotere capaciteit geeft een extra impuls en jaagt de innovatie aan; Geoptimaliseerde toeristisch-recreatieve verbindingen, meer gedifferentieerde en onderscheidende routes en structuren. Inclusief landschapsontwikkeling langs routes; Landschappelijke/natuurlijke impuls van formaat: schaalvergroting natuur en fysieke koppeling natuurgebieden (o.a. water), inclusief medegebruik; In buitengebied is cultuur optimaal zichtbaar, en open voor toeristisch medegebruik (landgoederen, agro); De kernen en landbouw versterken/geven accent aan de toeristische identiteit;

Bestaande natuur, water en landschap zijn optimaal bruikbaar voor toerisme en recreatie,

Buitengebied: identiteitsversterkende of-behoudende maatregelen (fysiek, agrocultuur); Recreatiegebieden: aanwezige potenties beter benutten, kwaliteitsverbetering, innovatie; Routes en -structuren: maatregelen verbeteren de toegang, bereikbaarheid, capaciteit en/of kwaliteit voor recreanten (capaciteiten, belevingswaarde, differentiatie); Natuur: Maatregelen verbeteren toeristisch medegebruik.

5

5.3.2. 'Bijzondere Baronie'

Strategie

Doel strategie

Inhoud

Beoogde effecten strategie

Criteria voor succes

Productontwikkeling

Het veiligstellen van de bestaande toeristisch-recreatieve bedrijven, middels kwaliteitsinjecties die zorgen dat breder en beter in de behoefte van bestaande bezoekers wordt voorzien.

Door de introductie van nieuwe thema's wordt de belevingswaarde en de exposure ('exclusief) sterk vergroot. Het verblijven in Alphen-Chaam (voor enkele uren tot een paar dagen) sluit aan op motieven zoals:

Weliness (o.a. verzorging, gezondheid);

Genieten (o.a. verwennen, culinair);

Ontdekken (o.a. natuur, tuinen). Dit betekent een thematisering van de bestaande accommodaties (inrichting, comfort, gastheerschap, marketing, arrangementen) en de toevoeging op of bij de bedrijven (bestaand en nieuw) van voorzieningen, accommodaties en/of kleine attracties die een invulling geven aan het thema (bijv. beauty-/healthcentrum, horeca, tuinideeënpark). De omgeving is ondersteunend voor het thema (groen, landelijk, infrastructuur, veilig, natuur).

Beter en duurzaam rendement bestaande bedrijven door

het aanbieden van een completer product met een

hogere belevingswaarde en hoger herhalingsbezoek

Omgeving van bedrijven is toeristisch bruikbaar

(uitloopgebieden, aansluiten op routes/infrastructuur) en

werkt aanvullend

Geïntegreerde samenwerking (bedrijven-bedrijven voor

arrangementen)

Professionaliteit van toeristische ondernemers en

organisaties versterken

Extra ruimte voor capaciteitsuitbreiding en nieuwe

thema's (incl, landschapsontwikkeling rond bedrijven.

Duidelijke impuls aan werkgelegenheid & bestedingen; Vergroten attractiewaarde van het totale product; Professionaliteit (organisatiestructuur, management); Duurzaamheid (economisch gezonde plannen en meer afgestemd op draagkracht natuur en landschap); Thema's sluiten bij voorkeur aan op identiteit.____________

6

5.3.3. 'Actieve Baronie'

Strategie

Doel strategie

Inhoud

Beoogde effecten strategie

Criteria voor succes

Marktontwikkeling

Het verbeteren van de bedrijfsvoering van bestaande voorzieningen door het aanboren van nieuwe markten.

Alphen-Chaam richt zich op groepsmarkten die (georganiseerd, groepen van 50 tot 500 deelnemers) een 'risicoloos avontuur' willen beleven door bijzondere, actieve sport, spel en/of trainingselementen te doen (vergelijk Ardennen). Het motief is vooral teambuilding en feestelijke uitstapjes (bijzondere, besloten gebeurtenis). In de bestaande voorzieningen en het landschap bestaan voldoende mogelijkheden om een grote variatie aan programma's en activiteiten te ontwikkelen. Hierdoor is constante innovatie (en daarmee herhalingsbezoek) en een grote capaciteit haalbaar. Cruciaal is dat ondernemers slagvaardig aan de slag gaan, die:

Kennis hebben van de markt (aanbieder van leisureactiviteiten met een bewezen verleden);

Alphen-Chaam gebruiken als vestigingsplaats voor de

bedrijfsvoering;

Duurzaam werken aan productvernieuwing;

Gemotiveerd zijn (risicodragend) en samenhang en

professionalisering stimuleren.

Betere benutting (hogere bezettingsgraden, seizoensspreiding) van bestaande infrastructuur en voorzieningen (o.a. slaapplaatsen);

De bezoekmotieven van de nieuwe markten ondersteunen of bevestigen bij voorkeur het imago van de streek (de omgeving is het product); Beperkte ruimtelijke effecten of ruimteclaims van toepassing.

Innovatie (nieuwe markten/-niches, niet meer van

hetzelfde);

Recreatief medegebruik van bestaande voorzieningen,

infrastructuur e.d. in omgeving bevorderen;

Andere vaardigheden;

Ruimtelijke inpassing (zonering)._____________________

5.4. Afweging van alternatieven

Wegingcriteria

In het voorgaande zijn een drietal alternatieven beschreven om het toeristisch-recreatief product Alphen-Chaam te versterken. De beoordeling van een voorkeursstrategie dient plaats te vinden vanuit een groot aantal aspecten. Een afweging van denkbare effecten is ontwikkeld. Hierbij zijn de volgende aspecten betrokken:

• Banen: het effect op de werkgelegenheid;

• Identiteit: de mate waarin een eigen, heldere, toeristisch-recreatieve identiteit voor Alphen-Chaam wordt ontwikkeld (o.a. erfgoed, plattelandsbeleving, gastvrijheid);

7

• Productiviteit: de verbetering van rendementen en het duurzaam ondernemerschap (continuïteit);

• Effect op natuur: de belasting voor de natuur met name door ongecontroleerde betreding. Een sterke, eenzijdige concentratie van het bezoek aan bos- en heidegebieden (vaak in korte perioden) belast de omgeving sterker;

• Landbouw: impulsen voor de landbouwsector, om waar nodig te komen tot verbreding van bedrijfsactiviteiten;

• Ruimtebeslag: de extra ruimte vooral in het (groene, agrarische) buitengebied;

• Mobiliteit: de extra motorvoertuigbewegingen (auto) die worden opgeroepen met alle gevolgen van dien voor het omgevingsbeleid, de plaatselijke gemeenschap en de capaciteit van infrastructuur.

Matrix van 'plussen en minnen'

in het onderstaande schema is een afweging van de effecten (positief, neutraal of negatief) van verschillende alternatieven weergegeven.

Uit het bovenstaande schema mag blijken dat:

• 'Tuin van de Baronie'geeft ruimte aan de grote behoefte (vooral in de steden) om in het groen te recreëren (dag en verblijf). Een voortzetting van de huidige marktoriëntatie. Er ontstaat een grotere differentiatie aan accommodaties in en aan het groene buitengebied. Voor de exploitaties is schaalvergroting en innovatie vereist. De landbouw kan met producten hierop aansluiten (plattelandsbeleving, streekproducten, zelf plukken, logeren bij de boer). Dit vraagt extra ruimte. Maar ook wordt extra ruimte gevraagd voor extensieve recreatie (direct en medegebruik) in de groene ruimte (fietsen, wandelen, paardrijden, golf, etc). Al met al is het extra ruimtebeslag aanzienlijk. Bovendien zoneren deze vormen van recreatie nauwelijks. De economische impuls is redelijk en er wordt in beperkte mate (eenduidig, onderscheidend?) een meer promotionele identiteit ontwikkeld. Het groter marktaandeel roept wel meer (auto)verkeer op van en naar het gebied.

• 'Bijzondere Baronie' is in economische zin zeker interessant. Hoge bestedingen worden uitgelokt hetgeen dito banen levert. Enkele sterke spelers zullen gezichtsbepalend zijn. Er is sprake van een ruimtelijke concentratie en een compacte structuur. Het extra ruimtebeslag is relatief beperkt. De gasten komen doelgericht en laten zich leiden, waardoor de behoefte aan voorzieningen en ruimte voor extensieve recreatie (o.a. wandelen of fietsen door bossen) beperkt is. Wel dient rekening gehouden te worden met een goede zonering en ontwikkelingsmogelijkheden om voortdurende vernieuwing en verbetering mogelijk te maken. Ook de landbouw kan profiteren in het aanbieden van arrangementen en spin-off. Wellicht het belangrijkste is het besef dat ondanks het streven naar een jaarrond gebruik de huidige pieken slechts beperkt zullen afvlakken. Ook in de modal split zal een belangrijk aandeel autogebruik bestaan. De bereikbaarheid is een essentiële randvoorwaarden ook vanuit de markt.

ZKA Consultants & Planners

18

• 'Actieve Baronie'm\ nieuwe markten aanboren om zo nieuwe impulsen te vinden {meer bestedingen, hogere prijzen en bezetting). De (semi)zakelijke markten zijn in dit verband interessante groeimarkten. Hoge bestedingen zijn mogelijk gedurende de korte verblijven met een bijzonder karakter. De gasten komen juist om de kern kwaliteiten van Alphen-Chaam: groen en bereikbaar ('je bent er zo'). Tijdens het verblijf zal men graag gebruik maken van de voorzieningen die worden aangeboden (programma's) zowel in het buitengebied maar ook in de kernen. De bestaande voorzieningen zullen mogelijkheden moeten krijgen (ruimte, randvoorwaarden) om deze markten ook te accommoderen. Nieuwvestiging moet mogelijk zijn, bijvoorbeeld voor een professioneel outdoor/events bedrijf (deeis beschut). Voor de exploitaties zijn pieken minder relevant, hoewel een afvlakking moeilijk zal zijn te realiseren. De grotere dynamiek zal zich ook vertalen in de grotere mobiliteit. Het ruimtebeslag is hier relatief beperkt,

9