Beleid bluswatervoorziening en bereikbaarheid Veiligheidsregio Groningen

1.1 Inleiding

Een adequate bluswatervoorziening en een goede bereikbaarheid zijn randvoorwaarden voor een effectieve en efficiënte incidentbestrijding door de brandweer. In het voorliggende beleidsdocument staat het beleid van Veiligheidsregio Groningen (VRG) omtrent bluswater en bereikbaarheid omschreven. Met de vaststelling van dit beleidsdocument is de bestaande ‘Handleiding Bereikbaarheid en Bluswatervoorziening’ uit 2013 komen te vervallen. Het nieuwe beleid is een praktische uitwerking van de huidige kennis en wet- en regelgeving omtrent bluswater en bereikbaarheid. Het is gebaseerd op risicoprofilering en op onze repressieve mogelijkheden en (landelijk afgesproken) werkwijze. Het beleidsdocument geeft invulling aan risicogericht werken om daarmee beter aan te sluiten op de huidige maatschappelijke vraagstukken.

1.2 Doel

Met dit beleidsdocument geeft de VRG een eenduidig beeld en daarmee duidelijkheid over wat wij verstaan onder adequate bluswatervoorziening en goede bereikbaarheid. Het beleid bluswatervoorziening en bereikbaarheid vormt de basis voor een eenduidige, risicogerichte advisering vanuit de brandweer op bluswater- en bereikbaarheidsvraagstukken. Daarnaast geeft het beleid aan gemeenten en andere partijen inzicht in te realiseren voorzieningen. Verder bevat het document informatie over controle en onderhoud. Hierdoor dient het beleid als leidraad voor het realiseren en onderhouden van adequate bluswatervoorzieningen en een goede bereikbaarheid.

Het document is geschikt voor intern en extern gebruik. Doelgroep zijn zowel de adviseurs van de VRG als andere partijen zoals de Groninger gemeenten, het Waterbedrijf en derden (zoals ontwikkelaars/ initiatiefnemers, adviesbureaus, bouw- en installatiebedrijven en particulieren). Gemeenten kunnen het beleid ook gebruiken als basis of input voor Omgevingsplannen, gemeentelijke verordeningen en eigen beleid. Naar dit beleidsdocument kan worden verwezen wanneer er specificaties worden gevraagd rondom bluswater en bereikbaarheid.

1.3 Actualisatie beleid

Actualisatie van het beleid was nodig. Het voorgaande beleidsstuk dateert uit 2013. Sindsdien hebben er tal van ontwikkelingen plaatsgevonden op het gebied van bluswater:

• •

  De energietransitie brengt nieuwe risico’s met zich mee die leiden tot ander optreden van de brandweer. Dit heeft deels gevolgen voor de behoefte aan bluswater1.

• •

  De VRG heeft in 2018/2019 een onderzoek uitgevoerd naar de daadwerkelijke bluswaterbehoefte met aandacht voor objecten zonder externe bluswatervoorziening (OZEB). Op basis van het onderzoek is besloten dat wij vasthouden aan brandkranen mits de capaciteit minimaal 30 m³/uur bedraagt. Daarnaast verruimen wij de standaard voor de onderlinge afstand van brandkranen. Voor OZEBs wordt gekeken naar alternatieve bluswatervoorzieningen. Indien deze ontbreken, moeten aanvullende maatregelen worden getroffen.

• •

  In 2019 is de landelijke ‘Handreiking Bluswatervoorziening en Bereikbaarheid’ geactualiseerd.

• •

  Brandweer Nederland heeft in 2020 de ‘Basisprincipes van brandbestrijding’2 uitgewerkt en vastgesteld. Hierin speelt bluswater (koelend vermogen) een essentiële rol. De huidige werkwijze van de brandweer en de les- en leerstof zijn hierop gebaseerd.

• •

  Veiligheidsregio Groningen heeft in 2022 vier nieuwe systemen voor grootschalige watervoorziening (GWV) in gebruik genomen. Het nieuwe GWV heeft een grotere capaciteit dan de zes oude systemen. Dit heeft ook invloed op de benodigde bluswatercapaciteit en op de bereikbaarheidseisen.

• •

  In 2022 hebben Waterbedrijf Groningen, de Groninger gemeenten en de VRG een nieuwe overeenkomst levering bluswater gesloten3. Hierin zijn de taken en verplichtingen vastgelegd die het waterbedrijf, de gemeenten en de VRG hebben ten aanzien van levering, onderhoud, gebruik en bereikbaar houden van brandkranen.

• •

  In 2024 is de Omgevingswet na een lange voorbereidingstijd van kracht geworden. Hierdoor zijn de aspecten bluswater en bereikbaarheid niet meer automatisch geregeld in bouwplannen.

In het nieuwe beleid zijn de relevante uitkomsten van voornoemde ontwikkelingen opgenomen. Verder is gebruik gemaakt van landelijk binnen de brandweer gehanteerde modellen, (inter)nationale onderzoeken en expert judgements. Het beleid is hiermee afgestemd op actuele inzichten, werkwijzen en behoeftes. Op basis van voortschrijdend inzicht kan het document worden aangepast.

1.4 Wettelijke context

Dit beleidsdocument vindt zijn juridisch kader in onderliggende wet- en regelgeving:

• •

  Wet veiligheidsregio’s (Wvr, 2010)

• •

  Publicatiereeks gevaarlijke Stoffen (PGS-en)

• •

  Besluit brandveilig gebruik en basishulpverlening overige plaatsen (Bgbop, 2024)

• •

  Omgevingswet (OW, 2024) inclusief ‘bruidsschat’

1.5 Verantwoordelijkheden gemeenten en VRG

De gemeenten zijn eindverantwoordelijk voor adequate (openbare) bluswatervoorzieningen in ons verzorgingsgebied. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in de Wet veiligheidsregio’s (Wvr)7. De brandweer is ‘slechts’ gebruiker van bluswater en geen leverancier. Wij nemen in onze tankautospuiten een beperkte hoeveelheid bluswater mee naar een incidentlocatie. Wanneer er meer bluswater nodig is omdat het incident groter is of langer duurt, zijn wij aangewezen op bluswatervoorziening ter plaatse.

Daarnaast hebben de gemeenten een belangrijke rol in ruimtelijke ontwikkelingen op het gebied van fysieke veiligheid. Binnen wettelijke kaders besluiten gemeenten welke risico’s (= mate van [on]veiligheid) worden geaccepteerd en welke beheersmaatregelen (zoals bluswatervoorzieningen) deze risico’s moeten beperken. Dit maakt de gemeenten tot opdrachtgevers voor de bluswatervoorziening en bereikbaarheid. De brandweer als onderdeel van de VRG is tegelijkertijd gebruiker én adviseur. Om binnen het gekozen gemeentelijke kwaliteitsniveau optimaal onze taak te kunnen uitvoeren, adviseren wij de gemeenten over bluswater- en bereikbaarheidsvraagstukken.

Dit doen wij vooral risicogericht. Toetsing op basis van regelgeving maakt meer en meer plaats voor het maken van risico-inschattingen. Ook de Omgevingswet gaat uit van dit principe. Daarom zal de VRG nog meer vóóraf adviseren, bijvoorbeeld bij het opstellen van omgevingsvisies en -plannen en bij adviesaanvragen rond bestemmingswijzigingen en omgevingsvergunningen. Advisering vooraf is van groot belang, want er zijn minder gelegenheden om áchteraf te adviseren of te toetsen bij concrete bouwplannen.

Met de Plan, Do, Check, Act cyclus (PDCA-cyclus) is het mogelijk om het gekozen kwaliteitsniveau te bewaken. Het PDCA-model heeft een cyclisch karakter, waardoor borging plaatsvindt en tegelijk evaluatie en bijstelling. In het onderstaande schema wordt een voorbeeld van een dergelijke cyclus weergegeven.

PDCA-cyclus bluswater

1.6 De verschillen tussen oud en nieuw beleid in een notendop

Zoals eerder geschetst zijn er ontwikkelingen die opstellen van een actueel beleid nodig hebben gemaakt. De meeste ontwikkelingen betreffen veranderingen buiten de brandweer om. Niet alle ontwikkelingen leiden tot nieuwe eisen m.b.t. bluswater en bereikbaarheid. Soms gaat het om een bundeling van informatie die al in verschillende documenten was vastgelegd. Soms moesten de verwijzingen naar nieuwe wetten, normen en overeenkomsten worden aangepast. Een deel van de ontwikkelingen heeft wel geleid tot nieuwe eisen. Hieronder staat een overzicht van de veranderingen die dit beleid met zich meebrengt.

Bluswater

In tegenstelling tot het oude beleid is het plaatsen van een brandkraan niet meer het doel op zich. De aanwezigheid van een bluswatervoorziening staat centraal en niet de brandkraan. Een bluswatervoorziening kan een brandkraan zijn. Daarnaast valt te denken aan open water, geboorde put, bluswaterriool e.d. De laatstgenoemde voorzieningen zijn toegestaan, mits zij de gewenste capaciteit leveren.

Zoals de meeste veiligheidsregio’s hebben wij ervoor gekozen om niet zelf leverancier van ons eigen bluswater te zijn. In de huidige situatie worden geen waterwagens aangeschaft.

Wat wij voorschrijven, zijn de capaciteit en minimale afstanden tot een inzetlocatie. Voor de capaciteit kennen wij drie niveaus, te weten primair, secondair en tertiair.

Nieuw is dat in de meeste gevallen kan worden volstaan met een capaciteit van 30 m³/uur, oftewel 500 liter per minuut. Ter wille van de robuustheid gaat onze voorkeur uit naar 60 m³/uur, oftewel 1000 liter per minuut. De capaciteit van 30 m³/uur is gebaseerd op de uitkomsten van ons eigen onderzoek naar de daadwerkelijke bluswaterbehoefte en de landelijke systematiek uit de ‘Handreiking Bluswatervoorziening en Bereikbaarheid.’ Deze houdt rekening met de fase waarin een brand zich bevindt en met het tijdstip van interventie. Deze aspecten waren in het oude beleid niet meegenomen.

Voor een aantal situaties is meer water nodig. Dat betreft industrielocaties en/of locaties met veel energietransitie-voorzieningen. Hierbij gaat het vooral om buurtaccu’s en grotere energieopslagsystemen (EOS) zoals batterijcontainers.

Voor de afstanden tussen nieuw aan te leggen bluswatervoorzieningen en een toegang tot een bouwwerk hanteren wij de afstand van 40 meter (artikel 22.13 ‘bruidsschat’) niet als een harde standaard. In het verleden was de standaardadvisering dat een brandkraan op een afstand van maximaal 40 meter van de toegang van een bouwwerk ligt. Uit ons eigen onderzoek naar de daadwerkelijke bluswaterbehoefte blijkt dat de afstand van een brandkraan tot een object groter kan zijn dan 40 meter. Voor de afstand brandkraan tot opstelplaats tankautospuit geldt een maximale afstand van 100 meter. Uiteindelijk is de afstand afhankelijk van de functie van een bouwwerk. Daarom vragen wij voor de afstand bluswatervoorziening – bouwwerk om afstemming met de brandveiligheidsadviseurs van de VRG, sector Risicobeheersing, afdeling specialistisch advies.

Bereikbaarheid

De eisen voor bereikbaarheid zijn in detail uitgewerkt conform de landelijke ‘Handreiking Bluswatervoorziening en Bereikbaarheid’. Het oude beleid bevatte eisen in de vorm van doelen en weinig harde getallen. In het nieuwe beleid zijn meer concrete getallen gegeven. Bijvoorbeeld voor wegbreedtes, opstelplaatsen, afstanden tot incidentlocaties en bluswatervoorzieningen. Deze zijn afgestemd op de maatvoering van de voertuigen van de VRG. Kern is het principe van de tweezijdige bereikbaarheid van elke locatie. Het nieuwe beleid bevat een afwegingshulp om te komen tot gelijkwaardige oplossingen indien tweezijdige bereikbaarheid van een locatie moeilijk is te realiseren.

Controle en onderhoud

Het nieuwe beleid bevat een veel uitgebreidere uitwerking van de aanleg- en onderhoudseisen van de verschillende bluswatervoorzieningen (zie deel 4 van het beleid). Deze gedetailleerde beschrijvingen kunnen door controleurs als checklijsten worden gebruikt. Nieuw is dat de brandweer geen fysieke controle meer uitvoert van brandkranen. Dat is een taak van Waterbedrijf Groningen. Zo is het vastgelegd in de nieuwe overeenkomst tussen Waterbedrijf Groningen, de Groninger gemeenten en Veiligheidsregio Groningen.

2.1 Raamwerk en kaders bluswaterbeleid

Het raamwerk van ons bluswaterbeleid wordt gevormd door landelijk binnen de brandweer gehanteerde modellen8:

• •

  de sturingsdriehoek

• •

  het cascademodel brandontwikkeling

• •

  het kenmerkenschema

• •

  het kwadrantenmodel

De modellen fungeren als gemeenschappelijk referentiekader en vormen de basis voor onze manier van werken. Daarmee zijn de modellen ook een ordeningsprincipe en de figuurlijke kapstok waaraan ons bluswaterbeleid is opgehangen. Met behulp van de modellen zijn de maatschappelijke, organisatorische, preventieve en repressieve uitgangspunten van het bluswaterbeleid bepaald en is de bluswaterbehoefte uitgewerkt.

Deze modellen zijn tevens vertaald in de ‘Basisprincipes van brandbestrijding (2020)9. Begin 2018 werd door de Brandweeracademie de ‘Hernieuwde kijk op brandbestrijding’ gepresenteerd. Vanaf juni 2019 wordt dit de ‘Basisprincipes van brandbestrijding’ genoemd. Een belangrijk onderdeel van deze basisprincipes is een bewuste afweging van het koelend vermogen dat wordt ingezet. In de praktijk heeft dit tot gevolg dat vaker gekozen zal worden voor de inzet van lage druk10 en dat betekent meer bluswater per tijdseenheid. In ons bluswaterbeleid wordt daarom rekening gehouden met een grotere afname van bluswater bij aanvang van een standaard inzet.

Het document Basisprincipes van brandbestrijding is opgenomen in de Doctrine Brandbestrijding11.

2.2 Uitgangspunten

Voor het toepassen van voornoemde modellen ten behoeve van ons beleid gaan wij uit van een aantal generieke uitgangspunten.

2.3 Algemene bluswaterstrategie VRG

De combinatie van tankautospuiten (TS) en bluswater uit de brandkranen van Waterbedrijf Groningen vormt de basis van onze bluswaterstrategie. Met de watervoorraad uit de TS kunnen wij in de meeste situaties voldoende water naar een brand brengen. Meer dan 95% van de branden in ons verzorgingsgebied is te blussen met de tankinhoud van één tankautospuit15. Bij grotere of langdurige branden is de tank van een tankautospuit niet toereikend. De brandweer heeft dan continue bluswatervoorziening ter plaatse nodig. Hiervoor maken wij in eerste instantie gebruik van de brandkranen van het waterbedrijf met een minimale leveringscapaciteit van 30m³/uur. Deze brandkranen vormen de primaire bluswatervoorziening. Het drinkwaternet is voorlopig geschikt voor de levering van voldoende bluswater, ondanks de vernieuwing en vervanging door smallere leidingen door het waterbedrijf. Het Algemeen Bestuur van de VRG heeft in 2018 met deze bluswaterstrategie ingestemd. Op dit moment acht de VRG het niet nodig om over te stappen op waterwagens of vergelijkbare systemen zoals sommige veiligheidsregio’s doen.

In paragraaf 2.4 worden de drie niveaus voor continue bluswatervoorziening nader toegelicht. In paragraaf 2.5 staat een overzicht van soorten bluswatervoorzieningen. In paragraaf 2.6 volgt een overzicht van ons materieel.

2.4 Niveaus continue bluswatervoorziening

Voor continue bluswatervoorziening onderscheiden wij drie niveaus, namelijk primair, secundair en tertiair.

2.5 Bronnen van bluswater

Voor bluswater maakt de brandweer vaak gebruik van brandkranen die zijn aangesloten op het drinkwaternet. Daarnaast gebruiken wij geboorde putten, open water, bluswaterriolen en vergelijkbare voorzieningen.

2.6 Materiaal en materieel

Het materiaal van de brandweer is afgestemd op onze taken. Hét basisvoertuig is de tankautospuit, afgekort TS. Met deze tankautospuiten blussen we branden, redden we mens en dier en bieden we hulp bij verkeersongevallen of andere noodsituaties. Het water in de tank van de TS is in veel gevallen voldoende om de eerste slag te slaan bij brandbestrijding of ongevallen. Daarnaast beschikt de brandweer over andere soorten voertuigen zodat ook bij grote en langdurige incidenten de juiste hulp geboden kan worden. Zo is er materieel voor grootschalige watervoorziening (GWV) en voor schuimblussing (SB).

2.7 Leveranciers bluswater

De brandweer is gebruiker van bluswater en geen leverancier. In ons verzorgingsgebied kennen wij de volgende leveranciers van bluswater:

• •

  Waterbedrijf Groningen, eigenaar en beheerder waterleidingnet;

• •

  Waterschappen19, eigenaar/beheerder watergangen, kanalen, vaarwegen e.d.;

• •

  Groninger gemeenten, eigenaar/beheerder openbaar water zoals plassen en meren;

• •

  Rijkswaterstaat, eigenaar/beheerder hoofdvaarwegen;

• •

  Particulieren, eigenaar van geboorde putten en open water, zoals sloten e.d.

De kwaliteit, kwantiteit en manier van levering van bluswater verschillen per leverancier.

2.8 Controle en onderhoud

Wij gaan ervan uit dat de aanwezige bronnen van bluswater ongehinderd bereikbaar zijn en naar behoren werken. Een verminderde werking of bereikbaarheid van de bluswatervoorzieningen heeft invloed op de incidentbestrijding. Controle en onderhoud zijn daarom van het grootste belang.

2.9 Duurzaamheid – gebruik van drinkwater

De door de VRG gebruikte brandkranen zijn aangesloten op het drinkwaterleidingnet. De Vereniging van drinkwaterbedrijven in Nederland (VEWIN) ziet het gebruik van drinkwater als bluswater niet als relevant in het kader van duurzaamheid. De gebruikte hoeveelheden zijn ten opzichte van de totale consumptie namelijk zeer gering.

Desalniettemin neemt de VRG haar maatschappelijke verantwoordelijkheid en onderzoeken wij alternatieven voor drinkwater. Dit willen wij samen met de gemeenten en andere partners doen. Het is onze wens om gebruik te maken van bluswatervoorzieningen die tegelijk toekomstbestendig zijn en maatschappelijk aanvaardbaar. Indien het gebruik van drinkwater als bluswater in de toekomst niet gewenst is, staan wij open voor alternatieven. Zo hebben wij een regenwaterbassin voor nieuw te bouwen kazernes opgenomen in het programma van eisen zodat we de TS’en met regenwater kunnen vullen. Hierbij is het van belang dat continuïteit geborgd wordt en dat de voorzieningen passen bij nieuwe ontwikkelingen (zoals energietransitie en klimaatverandering).

3.1 Inleiding

Het is voor ons van cruciaal belang dat wij een incidentlocatie goed kunnen bereiken met eigen materieel en eigen personeel. Hiervoor is het van belang dat wegen zo veel mogelijk een onbelemmerde doorgang bieden. In dit deel van het beleidsdocument wordt beschreven welke eisen gesteld (moeten) worden om de bereikbaarheid zo veel mogelijk te garanderen.

Bereikbaarheid definiëren wij als ‘de mate waarin een bepaald doel (zoals een incidentlocatie) snel en zonder hinder te bereiken is voor hulpdiensten’. Een goede bereikbaarheid hangt af van een aantal parameters. Deze parameters zijn schematisch weergegeven in onderstaande figuur.

Aspecten van invloed op de bereikbaarheid

Voor elk van deze parameters hebben wij eisen geformuleerd. Deze eisen en de achterliggende uitgangspunten vormen de basis voor een goede bereikbaarheid. Zij zorgen voor een situatie waarin de hulpdiensten goed kunnen werken. Indien niet aan alle eisen wordt voldaan, heeft dit negatieve gevolgen op de opkomsttijd. Een hogere opkomsttijd kan leiden tot gewonden, slachtoffers en/of schade aan gebouwen.

Voor nieuwe situaties dienen de geformuleerde bereikbaarheidseisen als basis voor de te realiseren voorzieningen. Ook voor bestaande situaties vormen de bereikbaaheidseisen de basis voor optimale veiligheid. Wanner in een bestaande situatie niet wordt voldaan aan de eisen dient de situatie in principe te worden aangepast. Het is aan de verantwoordelijke om een dergelijke situatie nu of in de toekomst al dan niet te verbeteren. Verantwoordelijk kan de eigenaar zijn, of de gebruiker of het bevoegde gezag, dit verschilt per situatie.

Indien aanpassing praktisch niet mogelijk is, kan samen met de VRG worden gezocht naar een gelijkwaardige oplossingen waardoor toch dezelfde mate van veiligheid wordt bereikt. Een beoordelingskader hiervoor staat in bijlage 1.

Het niet aanpassen van de bereikbaarheid kan leiden tot een grotere kans op gewonden, slachtoffers en/of schade aan gebouwen.

Het voorliggende beleid creëert geen nieuwe saneringssituaties. Indien een situatie niet voldoet aan het beleid dan was dat in de bestaande situatie al het geval. Het beleid brengt geen nieuwe, extra eisen met zich mee. Wij hebben slechts de bestaande eisen gebundeld.

3.2 Hulpdienstvoertuigen

Een incidentlocatie is alleen bereikbaar als er een voor hulpdienstvoertuigen bruikbare route van de kazerne (uitrukpost) tot een bij de incidentlocatie gelegen opstelplaats beschikbaar is. Onze voertuigen hebben specifieke afmetingen, waardoor wegen aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen.

Hieronder worden de specifieke kenmerken van de meest ingezette brandweervoertuigen genoemd, de TS (tankautospuit) en het redvoertuig (RV). De TS is hét basisvoertuig van de brandweer. Hiermee blussen we branden, redden we mensen en dieren en bieden we hulp bij verkeersongevallen of andere noodsituaties. De meeste incidenten bestrijden wij met de TS.

Eisen aan wegen:

• 1.

  De minimale beschikbare rijstrookbreedte moet over een breedte van 3,25 meter zijn verhard en heeft een vrije ruimte met een breedte van 3,50 meter.

• 2.

  De doorgangshoogte moet minimaal 4,20 meter zijn.

• 3.

  De minimale draaicirkel bedraagt 16,00 meter. Er moet rekening worden gehouden met de hiermee gepaarde rijcurve en sleeplijn.

• 4.

  Voor de verharding geldt een totaalgewicht van 30 ton en een asbelasting van 11,50 ton.

• 5.

  Voor bruggen en viaducten is minimaal verkeersklasse 45 van toepassing.

Specifieke kenmerken tankautospuit

De hierboven geformuleerde voorwaarden aan de wegen zijn te beschouwen als het minimum. Wegen waarvan de verharding geschikt is voor een totaalgewicht van 30 ton, kunnen ook worden gebruikt door een redvoertuig (hoogwerker). Indien speciale voertuigen (bijv. schuimblusvoertuigen en grootwatertransport voertuigen) op een locatie moeten komen, kunnen aanvullende eisen gelden. De specifieke kenmerken van onze redvoertuigen, grootwatertransport voertuigen en schuimblusvoertuigen hebben wij opgenomen in hoofdstuk 3.8.

3.3 Bereikbaarheid via verkeersaders

In Nederland worden drie hoofdcategorieën wegen onderscheiden: stroomwegen, gebiedsontsluitingswegen en erftoegangswegen (zie verder bijlage ‘Wegen’). Met verkeersaders bedoelen wij alle wegen waarbij ‘verkeer’ de belangrijkste functie is. Dat zijn de stroomwegen en gebiedsontsluitingswegen. Het gaat bijv. om auto(snel)wegen, de 50- en 70km/uur-wegen binnen de bebouwde kom en de 80km/uur-wegen buiten de bebouwde kom.

De verkeersaders moeten zo zijn ingericht dat het overige verkeer plaats kan maken voor hulpverleningsvoertuigen. Voor hulpverleningsdiensten moet er ruimte zijn om het verkeer veilig te kunnen passeren en eventueel middendoor te kunnen rijden (bijv. bij een file).

• •

  Op verkeersaders met tweerichtingsverkeer is een minimale verharde breedte van 8,00 meter nodig. Voertuigen in beide richtingen dienen uit te kunnen wijken om het hulpdienstvoertuig in het midden ruimte te geven.

Minimale verharde breedte van een verkeersader met tweerichtingsverkeer

• •

  Op verkeersaders met eenrichtingsverkeer en wegen met gescheiden rijbanen is een minimale verharde breedte van 5,50 meter nodig om hulpdienstvoertuigen doorgang te kunnen geven.

Minimale verharde breedte van een verkeersader met eenrichtingsverkeer

De onbelemmerde doorgang op verkeersaders kan worden bevorderd door verkeersmanagement (bijv. verkeerslichtbeïnvloeding of bebording).

Wegwerkzaamheden en onderhoud

Verkeersaders moeten altijd bruikbaar zijn en blijven. Indien deze tijdelijk niet bruikbaar zijn (bijv. als gevolg van wegwerkzaamheden en onderhoud) dient hiervoor een gelijkwaardig alternatief te worden gezocht. Gelijkwaardig betekent in ieder geval dat aan de afmetingen uit de 1e paragraaf wordt voldaan. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de wegbeheerder en/of degene die ervoor zorgt dat een weg tijdelijk niet bruikbaar is (opdrachtnemer/aannemer). Wanneer dit niet gebeurt, kunnen delen van het verzorgingsgebied mogelijk niet worden bereikt.

Wegwerkzaamheden en (tijdelijke) afsluitingen van een weg moeten op tijd aan Brandweer Groningen worden doorgegeven samen met het gelijkwaardig alternatief. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de wegbeheerder en/of de initiatiefnemer van de werkzaamheden en tijdelijke afsluitingen. Mogelijke alternatieven zijn:

• •

  wegomleiding

• •

  parallelbaan

• •

  route door het wegvak

Wegwerkzaamheden kunnen bijvoorbeeld worden gemeld via het landelijk meldingssysteem (Melvin25) van het NDW (Nationaal Dataportaal Wegverkeer).

In de meeste gevallen worden auto(snel)wegen (stroomwegen) gebruikt om incidenten te bereiken. In sommige gevallen vindt het incident op een stroomweg zelf plaats. Daarom is het ook hier belangrijk dat de hulpdiensten tijdig ter plaatse kunnen komen. Voldoende toegang tot wegvakken van auto(snel)wegen kan worden gerealiseerd door:

• •

  calamiteiten doorsteken (Cado)

• •

  calamiteiten toegangen

• •

  deuren in geluidschermen

Wegafsluiting

Afsluitingen anders dan wegwerkzaamheden in de vastgestelde primaire uitrukroutes via verkeersaders mogen uitsluitend door middel van op afstand bedienbare dynamische voorzieningen worden afgesloten, bijvoorbeeld SOS Toegang. SOS Toegang maakt directe toegang op afgesloten terreinen mogelijk voor hulpdiensten. Een zender in het hulpverleningsvoertuig communiceert met een ontvanger, die geplaatst is in de afsluiting van een terrein. De ontvanger kan geplaatst worden in iedere afsluiting met een elektrische bediening zoals slagbomen, hekken, poorten, pollers, deuren en sleutelbuizen.

Afsluitingen in secundaire uitrukroutes mogen eventueel afgesloten worden met een verwijderbare afsluiting, bijvoorbeeld een klap-paal of een uitneembare paal. De voorkeur van de VRG gaat ook hier uit naar een op afstand bedienbare voorziening. De afsluiting mag alleen worden toegepast als deze is afgestemd met de VRG.

Snelheid remmende en verkeer werende elementen

Snelheid remmende en verkeer werende elementen hebben een negatief effect op de onbelemmerde doorgang voor hulpdiensten. Hiervoor geldt:

• •

  deze elementen dienen in overleg met de VRG te worden geplaatst om een goede balans te vinden tussen verkeersveiligheid en onevenredig lange opkomsttijden,

• •

  het totaal aantal snelheid remmende en verkeer werende elementen moet beperkt blijven.

Indien in een gebied niet kan worden voldaan aan bovenstaande eisen voor verkeersaders moet voor het betreffende gebied een convenant ‘hulpverleningsroutes’ worden opgesteld. In een dergelijk document worden afspraken vastgelegd tussen de VRG en een gemeente over hoofdrijroutes en calamiteitenroutes.

Hoofdrijroutes

• •

  Dit zijn de belangrijkste verbindingswegen in een gebied. Hulpdiensten maken hier in principe altijd gebruik van voordat zij het omliggende fijnmaziger wegennet opgaan.

Calamiteitenroutes

• •

  De calamiteitenroutes vormen een robuust basisnetwerk voor een minimale bereikbaarheid. Zij lopen bij voorkeur over brede wegen.

Het gezamenlijk vaststellen van deze routes (door de VRG en de gemeente) zorgt ervoor dat er zorgvuldig wordt gekeken naar de risico's die de belemmerde doorgang met zich meebrengt.

3.4 Bereikbaarheid in verblijfsgebieden

Een verblijfsgebied is een aaneengesloten gebied waar de functie ‘verkeer’ ondergeschikt is aan andere functies, zoals spelen door kinderen. De verblijfsfunctie is hier het belangrijkst. Binnen een verblijfsgebied is er sprake van erftoegangswegen26 die bedoeld zijn voor het veilig toegankelijk maken van percelen. Voor de brandweer is het van belang dat verblijfsgebieden goed ontsloten zijn. Uitgaande van de normtijd in het Besluit veiligheidsregio’s is een ontsluitingstijd27 van één à twee minuten aan de orde. Voor verblijfsgebieden betekent dit concreet het volgende:

• 1.

  Een erftoegangsweg mag niet onacceptabel lang zijn; in de praktijk dient elk perceel binnen twee minuten vanaf een verkeersader bereikt te kunnen worden.

• 2.

  Door het plaatsen van vertragende verkeersobstakels op een erftoegangsweg mag de inzettijd voor hulpverleningsdiensten niet onnodig worden verhoogd.

• 3.

  De ontsluitingen van een verblijfsgebied dienen te worden gepland op punten die een goede bereikbaarheid bevorderen.

Op de wegen binnen het verblijfsgebied dient voldoende ruimte te zijn om hulpdienstvoertuigen doorgang te kunnen geven. Daarom moeten deze wegen voldoen aan de algemene eisen voor wegen (zie voorwaarden onder de eerste eis).

In aanvulling hierop is een minimale berijdbare breedte van 4,50 meter nodig. Dit zodat een hulpdienstvoertuig een andere auto (al dan niet geparkeerd) kan passeren. Dit is gebaseerd op de aanname dat er geen grote voertuigen (zoals vrachtwagens) in een verblijfsgebied worden geparkeerd. Wanner er wel grote voertuigen in verblijfsgebieden worden geparkeerd geldt een minimale breedte van 5,50 meter.

Minimale berijdbare breedte van een tweerichtings-erftoegangsweg

Verkeersdeelnemers dienen uit te kunnen wijken om het hulpdienstvoertuig passeerruimte te geven. Erftoegangswegen die zijn aangewezen als hoofdrijroute of calamiteitenroute worden beschouwd als verkeersaders zoals beschreven in de voorgaande paragraaf. Waar de snelheid via de normale erftoegangswegen niet afdoende is, moet er worden gekeken naar alternatieve mogelijkheden, bijvoorbeeld via een stuk fietspad of een extra toegang specifiek voor hulpdiensten.

Wegen die officieel als alternatief voor een erftoegangsweg worden gebruikt, moeten voldoen aan de eerder genoemde belastbaarheidseisen.

Naast de voorkeursroute moet een willekeurig adres in principe via een tweede onafhankelijke route bereikbaar zijn. Dit is noodzakelijk, omdat niet gegarandeerd kan worden dat de voor de hand liggende route altijd bruikbaar is. Wegwerkzaamheden, opstoppingen, fout geparkeerde voertuigen, rookpluimen en dergelijke staan een goede bereikbaarheid in de weg. Als een tweede onafhankelijke route niet mogelijk is, kan dit ook worden opgelost met alternatieve mogelijkheden. De tweede onafhankelijke route mag eventueel afgesloten worden met een verwijderbare afsluiting (bijvoorbeeld om sluipverkeer tegen te gaan). Voor verwijderbare afsluitingen gelden de eerdergenoemde28 eisen.

Doodlopende wegen in verblijfsgebieden

Een doodlopende weg is een weg die maar op één manier in en uit te rijden is. Dit betekent dat per definitie niet voldaan wordt aan de eis van een tweede onafhankelijke route. In bepaalde gevallen kan van deze eis worden afgeweken. Dan gelden aanvullende voorwaarden. Hieronder staat een aantal situaties. Per situatie is beschreven waneer afwijking van de eis acceptabel is.

Situatie 1:

Deze situatie betreft feitelijk geen doodlopende weg. De bereikbaarheid is voldoende, mits de beschikbare vrije wegbreedte voldoet. Voor een eenrichtingsweg moet de breedte minimaal 3,50 meter bedragen (conform eerste eis) en voor een tweerichtingsweg minimaal 4,50 meter (derde eis).

Situatie 2:

Doodlopende weg met keerlus.

Een doodlopende weg met een lengte van maximaal 200 meter is toegestaan mits de wegbreedte minimaal 4.50 meter bedraagt én er op het einde een keermogelijkheid is. Verder moet halverwege een bluswatervoorziening aanwezig zijn. Als de keermogelijkheid wordt uitgevoerd als een keerlus dan geldt tenminste een buitenbochtstraal met tenminste een straal van R10 en een binnenbochtstraal met tenminste een straal van R5,5. Door de keermogelijkheid wordt in feite een normale ontsluitingsroute gecreëerd.

• •

  Restrisico: bij een dergelijke doodlopende weg ontbreekt een tweede aanrijroute, waardoor in geval van een stremming van de doodlopende weg een brand vanaf de hoofdweg bestreden moet worden.

Situatie 3:

Doodlopende weg zonder keerlus.

Bestaat er geen keermogelijkheid, dan is er 5,50 meter wegbreedte nodig zodat een TS langs een andere TS of een vrachtwagen kan rijden. Ook hier geldt een maximale lengte van 200 meter, ervan uitgaande dat er halverwege een bluswatervoorziening aanwezig is.

• •

  Restrisico: bij een dergelijke doodlopende weg ontbreekt een tweede aanrijroute, waardoor in geval van een stremming van de doodlopende weg een brand vanaf de hoofdweg bestreden moet worden.

Situatie 4:

Smalle doodlopende weg zonder keerlus, breedte < 4,5 meter.

Hier moet ervan worden uitgegaan dat een TS er niet in zal rijden. De TS past er wel in, kan echter geen ander voertuig passeren en/of ontwijken. In dat geval wordt een blusvoertuig op de kop van de doodlopende weg opgesteld. De maximale lengte van een dergelijke smalle doodlopende weg mag dan maximaal 100 meter zijn, indien er een bluswatervoorziening aanwezig is nabij de toegang van de weg. Aanvullende voorwaarde is dat er geen objecten met bijzondere functies aan een dergelijke weg liggen.

• •

  Restrisico: bij een dergelijke doodlopende weg kunnen we niet binnen 40 meter van een object komen. Hier is het noodzakelijk om de aanvalsslangen te verlengen. Hierdoor ontstaat een langere opbouwtijd en dus een vertraagde inzet.

Situatie 5:

Doodlopende weg met vertakkingen; vertakking niet berijdbaar voor een TS.

Deze situatie is qua bereikbaarheid in principe onvoldoende en moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Indien dit niet mogelijk is, moet er voldoende rijbaanbreedte beschikbaar zijn, te weten 5,50 meter. Bij voorkeur worden vertakkingen zo aangelegd dat deze kunnen worden gebruikt als insteekplek om te keren. De maximale lengte van de vertakking van een doodlopende mag 100 meter bedragen vanaf het punt tot waar een TS kan komen (geschikt opstelplaats) én waar een bluswatervoorziening aanwezig is.

Wegopbrekingen (als gevolg van werkzaamheden)

Bij een wegopbreking is er (tijdelijk) sprake van een doodlopende weg. Hiervoor geldt eveneens een maximale afstand van 100 meter van de opstelplaats tot de toegang van een gebouw (incidentlocatie). Als beide zijden van de opbreking bereikbaar zijn, kan een werkvak waar bouwwerken aan liggen maximaal 200 meter bedragen.

3.5 Bereikbaarheid op de incidentlocatie

Deze eis heeft te maken met inzetdiepte ter plaatse van de incidentlocatie aan de ene kant en de beschikbare bluswatervoorziening aan de andere kant. Op grond van beide aspecten gelden eisen voor de afstanden tot een opstelplaats alsmede voor de afmetingen van een opstelplaats.

Schematische weergave relatie bluswaterwinpunt en incidentlocatie op opstelplaats

Opstelplaats in relatie tot inzetdiepte

Elke locatie moet een opstelplaats hebben: een veilige, doelmatige en goed bereikbare plaats voor hulpdienstvoertuigen van waaruit de inzet kan plaatsvinden. Deze opstelplaats kan samenvallen met de openbare weg. Specifieke locaties als natuurgebieden en infrastructuur vragen maatwerk. Conform de Basisprincipes van brandbestrijding vindt de eerste inzet steeds vaker plaats met lage druk (het zogenaamde VLAS). Hierdoor is meer koelend vermogen beschikbaar in de beginfase van een brand. De VRG heeft dit systeem standaard op alle nieuwe tankautospuiten.

• •

  Bij een grondgebonden woning is de maximale afstand van de opstelplaats voor een TS of HV tot de toegang van een bouwwerk maximaal 40 meter. Dit is gebaseerd op de aanname dat de eerste inzet zal plaatsvinden met een straal van 60 meter slanglengte, bestaande uit een watertoevoerslang van 30 meter en een aanvalsslang van 30 meter. Dan rest 20 meter inzetdiepte. Voor een grondgebonden woning is de verwachting dat 20 meter straal binnen voldoende zal zijn.

• •

  Voor alle andere bouwwerktypen is de maximale afstand tussen de opstelplaats voor een TS of HV en een toegang van een bouwwerk maximaal 30 meter. Dit is gebaseerd op de lengte van de watertoevoerslang.

• •

  De afstand tussen een opstelplaats van een tankautospuit tot het voedingspunt van een droge blusleiding bedraagt maximaal 15 meter.

Afstanden opstelplaats tot incidentlocaties

Belangrijk voor een opstelplaats is een goede strategische ligging.

• •

  Een opstelplaats bevindt zich buiten de potentiële gevarenzone van het incident.

• •

  Een opstelplaats voor een blusvoertuig mag niet zodanig ten opzichte van een bouwwerk of opslag zijn gesitueerd dat binnen 30 minuten na het ontstaan van een brand of ongeval het opgestelde voertuig gevaar of schade kan oplopen door de gevolgen van de brand of het fysieke ongeval.

Opstelplaats in relatie tot bluswatervoorziening

Elke incidentlocatie moet ook een bluswatervoorziening hebben. Ook hiervoor gelden afstandseisen in relatie tot de opstelplaats hulpdienstvoertuig. Als vuistregel voor het afleggen van de slangen van de TS naar de bluswatervoorziening geldt een opbouwtijd van 3 minuten voor 40 meter en een opbouwtijd 6 minuten voor 100 meter. Op basis van de testen mag de afstand tussen opstelplaats en een bluswatervoorziening maximaal 40 meter bedragen voor hoogbouw29 en gebouwen met een bijzondere functie. Voor alle andere gebouwen en locaties geldt een maximale afstand van 100 meter tussen opstelplaats en een bluswatervoorziening.

Uit door de VRG uitgevoerde testen blijkt dat adequaat optreden mogelijk is bij een afstand van 100 meter tussen de TS en een primaire bluswatervoorziening. Dit gaat wel ten koste van de tijd.

Secundaire en tertiaire bluswatervoorzieningen als open water of een bluswaterriool vragen maatwerk. Wij hanteren een maximale afstand van 200 meter voor secundaire voorzieningen en 3.000 meter voor tertiaire voorzieningen.

3.6 Bereikbaarheid op eigen perceel

De voorgaande eisen regelen de minimale eisen waaraan de openbare weg moet voldoen om voor hulpdienstvoertuigen bruikbaar te zijn. In sommige gevallen staat een object te ver van de openbare weg om aan de eerder genoemde afstandseisen te voldoen. Te denken valt aan een loods, een agrarisch gebouw, een landgoed of een kantoor op een groot eigen perceel. In een dergelijke situatie moet een verbindingsweg aanwezig zijn, die de openbare weg, de ontsluitingsroute, verbindt met een door de brandweer te gebruiken toegang30 van het betreffende bouwwerk. Deze verbindingsweg dient geschikt te zijn voor voertuigen van de brandweer. Een verbindingsweg is geschikt voor een tankautospuit indien deze voldoet aan onderstaande eisen:

• •

  breedte van ten minste 3,5 meter;

• •

  verharding over een breedte van ten minste 3,25 meter,

• •

  verharding die geschikt is voor motorvoertuigen met een massa van ten minste 19 ton;

• •

  vrijgehouden hoogte boven de kruin van de weg van ten minste 4,2 meter;

• •

  doeltreffende afwatering31.

• ➢

  Een verbindingsweg dient over de voorgeschreven hoogte en breedte te worden vrijgehouden voor voertuigen van de brandweer en andere hulpverleningsdiensten.

• ➢

  Hekwerken die een verbindingsweg afsluiten, moeten door hulpdiensten snel en gemakkelijk kunnen worden geopend of worden ontsloten met een systeem dat in overleg met de VRG is bepaald.

3.7 Specifieke situaties

Naast de ‘gewone’ bebouwde omgeving kan de incidentlocatie zich ook op een specifieke locatie bevinden zoals bijvoorbeeld in een natuur- of recreatiegebied, in landelijk/ruraal gebied of op een evenemententerrein. Ook kan het incident zich voordoen in complexe objecten. Bij deze specifieke situaties kan niet altijd aan de genoemde eisen worden voldaan. Zodoende geldt voor deze categorieën maatwerk. Voor een aantal categorieën worden hier aanwijzingen gegeven voor een goede bereikbaarheid.

3.8 Specifieke kenmerken voertuigen VRG

4.1 Aanleg en onderhoud van bluswatervoorzieningen

Wanneer opdracht wordt gegeven om een bluswatervoorziening aan te leggen, moet voldaan worden aan de aanlegvereisten. In de volgende hoofdstukken is een beknopt overzicht van de basiseisen per soort bluswatervoorzieningen opgenomen. De eisen kunnen in detail verschillen per voorziening.

Voor alle bluswatervoorzieningen/-installaties gelden de volgende algemene eisen op grond van de zorgplicht34:

De regels t.a.v. aanleg en onderhoud van bluswatervoorzieningen uit het voormalige Bouwbesluit zijn opgenomen in de zogenaamde ‘bruidsschat’. Gemeenten krijgen hierdoor de mogelijkheid om zelf een afweging te maken hoe ze bluswatervoorzieningen in de toekomst willen regelen.

Zoals eerder gezegd kunnen gemeenten deze regels ongewijzigd overnemen, aanpassen, of laten vervallen. De VRG adviseert op basis van risicoanalyse en eigen onderzoek het volgende:

• •

  Regel 1 en regel 3 in ieder geval over te nemen.

• •

  De afstand van 40 meter (regel 2) wordt door ons niet als een harde standaard gehanteerd. Dat was al onder het Bouwbesluit het geval. In het verleden was de standaardadvisering dat een brandkraan op een afstand van maximaal 40 meter van de toegang van een bouwwerk ligt. Een van de resultaten van het onderzoek ‘Project Bluswatervoorzieningen’ (VRG 2017/2018) is dat de afstand van een brandkraan tot een object groter mag zijn dan 40 meter. (Theoretisch betekent dit bij een bebouwing in één lijn dat de onderlinge afstand van de brandkranen kan worden vergroot naar maximaal 200 meter35). Sinds een aantal jaren wordt op deze wijze geadviseerd. Hierbij dient rekening te worden gehouden met maatwerk voor specifieke zaken. Uiteindelijk is de afstand afhankelijk van de functie van een bouwwerk en dient te worden afgestemd met de VRG.

• •

  Met betrekking tot de locatie adviseren wij om brandkranen te plaatsen op strategische plekken, zoals kruispunten, brandgangen en nabij bijzondere objecten.

4.2 Brandkranen

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste eisen voor brandkranen. Deze zijn gebaseerd op onze werkwijze, landelijke regelgeving, afspraken met Waterbedrijf Groningen en eigen onderzoek van de VRG.

4.3 Geboorde putten

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste eisen voor geboorde brandputten. Voor een volledig overzicht verwijzen wij naar de Richtlijn ‘Ontwerp, realisatie en oplevering, beheer en onderhoud van geboorde brandputten’ van de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB). Hierin staan alle eisen die gelden voor geboorde putten.

4.4 Open water

De eisen gesteld aan een opstelplaats bij open water komen voort uit de specificaties van een tankautospuit (TS) en van de Grootschalige Watervoorziening (GWV).

4.5 Bluswaterriool

De VRG hanteert geen standaardeisen voor bluswaterriolen. Voor bluswaterriolen gelden maatwerkafspraken. Deze zijn afhankelijk van de situatie waarin de riolen worden toegepast. Wij zullen per situatie aangeven wat de benodigde ontwerpcapaciteit is en wat de tijdsduur van levering is. Dit is afhankelijk van de eigenschapen van het terrein, de risico’s van het object en de omgeving (afstand tot open water e.d.).

4.6 Bluswatervoorzieningen op privaat terrein

Voor alle soorten bluswatervoorzieningen die niet in de openbare ruimte liggen en die eigendom zijn en/of gebruikt worden door ‘derden’ gelden dezelfde eisen en aandachtspunten als hiervoor beschreven. Dit geldt zowel voor aanleg, onderhoud en controle als ook voor eisen m.b.t. bereikbaarheid en aansluitingen. De eigenaar of gebruiker (huurder, erfpachthouder, particuliere eigenaar, enz.) is daarmee zelf verantwoordelijk voor de correcte werking en het onderhoud van deze bluswatervoorzieningen – voor zover er geen andere afspraken zijn gemaakt. Alle vormen van onderhoud dienen gerapporteerd te worden aan de gemeente en de VRG.

• 1.

  Beslisschema afwijkende situaties

• 2.

  Kaders en uitgangspunten, achterliggende modellen

• 3.

  Vijf Basisprincipes Brandbestrijding

• 4.

  Procedure Informatievoorziening bij onderhoud en calamiteiten brandkranen

• 5.

  Wegen

• 6.

  Verdeling materieel VRG