Nota bodembeheer Plas Enterveen

Voor u ligt de Nota bodembeheer van de Plas Enterveen. De Plas Enterveen is een diepe voormalige zandwinplas en staat lokaal ook bekend als plas Elsenerbroek of het Enterse Gat. De plas is eigendom van Staatsbosbeheer en wordt verpacht aan Sportvisserij Oost-Nederland. Staatsbosbeheer is samen met K3Delta bv van plan om de plas te verondiepen met herbruikbare grond en baggerspecie. Voor de herinrichting is in 2013 een inrichtingsplan opgesteld.

In deze Nota bodembeheer geeft waterschap Vechtstromen de kwaliteitseisen aan van de herbruikbare grond en baggerspecie die hiervoor gebruikt gaat worden.

1.1 Aanleiding herinrichting

Staatsbosbeheer heeft samen met K3Delta bv het initiatief genomen om de huidige natuurwaarden van de voormalige zandwinplas te vergroten en de plas ecologisch te ontwikkelen. Sportvisserij Oost-Nederland wil graag de visstand in de plas verbeteren. Landschap Overijssel heeft al enkele jaren geleden een plan opgesteld voor de opwaardering van diepe zandwinplassen. Deze plassen hebben vaak steile oevers, waardoor natuurontwikkeling in oeverzones niet goed op gang komt. Door de oude zandwinplassen te voorzien van ondiepe zones kan een impuls gegeven worden aan de natuurontwik-keling. De initiatiefnemer wil dit realiseren door het nuttig en verantwoord hergebruik van vrijkomende grond en baggerspecie uit andere projecten, waardoor de leefbaarheid voor flora en fauna én de beleefbaarheid voor recreanten en omwonenden toenemen (zie figuur 1.1). Door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en moeraszones ontstaan er meer paaiplaatsen ter verbetering van de visstand. Tevens zal de plas beter inpasbaar zijn in het landschap.

Figuur 1.1: Ontwerp herinrichting Plas Enterveen [bron: Inrichtingsplan Plas Entervenen]

Voorafgaand aan de verondieping moet op grond van het Besluit bodemkwaliteit (Bbk) gebieds-specifiek beleid vastgesteld worden. Dit gebiedsspecifiek beleid is bedoeld om aanvullende eisen te kunnen stellen ten opzichte van het ‘generieke’ beleid uit het Bbk. Het Bbk is voornamelijk gericht op het toepassen van grond of baggerspecie op of in de bodem. Gezien de wens vanuit de initiatiefnemer om grond en baggerspecie klasse B/industrie toe te passen, is gebiedsspecifiek beleid noodzakelijk. Om de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater goed te kunnen beschermen is het noodzakelijk om te bepalen welke kwaliteitseisen gesteld moeten worden aan het toe te passen materiaal. De resultaten hiervan zijn vastgelegd in voorliggende Nota bodembeheer Plas Enterveen.

1.2. Achtergrond beleid

Het verondiepen of herinrichten van diepe plassen in Nederland is de laatste jaren in ontwikkeling. Met de invoering van het Bbk (januari 2008) is het mogelijk diepe plassen te verondiepen of herinrichten als een ‘grootschalige bodemtoepassing’. Hiervoor zijn geen uitgebreide milieuvergunningen nodig zolang aan de regels uit het Bbk wordt voldaan. Dit beleid is opgesteld om het hergebruik van secundaire grondstoffen te bevorderen.

In de eerste helft van 2009 is onrust ontstaan rondom het beleid voor herinrichtingen van diepe plassen binnen het kader van het Bbk. Bij een aantal diepe plassen in het oosten van Nederland zijn door omwonenden kritische vragen gesteld aan regionale en nationale bestuurders over de mogelijke risico’s. De minister van VROM (destijds minister Cramer) heeft daarop een deskundigencommissie gevraagd om advies uit te brengen over dit beleid. In juni 2009 heeft deze commissie (o.l.v. Verheijen) een advies uitgebracht met als titel: ‘Verantwoord grootschalig toepassen van grond en bagger-specie’. De adviezen uit dit rapport zijn vervolgens door een brede landelijke werkgroep (‘werkgroep zandwin-plassen’) vertaald naar de praktijk. Hiervoor is de landelijke ‘Handreiking voor het herinrichten van diepe plassen’ (2010) opgesteld, die is bekrachtigd met een ministeriële circulaire.

In de handreiking zijn de adviezen vertaald in twee belangrijke onderdelen. Het eerste deel van de handreiking gaat in op de wijze waarop regionale overheden kunnen ‘sturen’ welke plassen wel of niet in aanmerking komen voor herinrichting. Hierbij staat voorop dat een herinrichting ‘nuttig en functio-neel’ moet zijn. Een aantal provincies, waterschappen en gemeenten heeft hier inmiddels ervaring mee opgedaan, zo ook de provincie Overijssel. De provincie Overijssel heeft de diepe plassen in haar provincie onderzocht en aangegeven welke plassen in principe in aanmerking kunnen komen voor herinrichting. De Plas Enterveen is één van de plassen die geschikt kan zijn voor herinrichting.

Het tweede deel van de handreiking gaat in op de vraag welke mogelijke aanvullende eisen gesteld moeten worden ten aanzien van het toe te passen materiaal. Hierbij staan het type plas en zijn relatie met de omgeving centraal. Daarbij is gezocht naar een goede balans tussen het verantwoord kunnen toepassen van secundaire grond en baggerspecie en het beschermen van het watersysteem en haar omgeving. Voor bepaalde plassen kunnen generieke regels worden toegepast ten aanzien van de aan te brengen grond en baggerspecie. Daarnaast kan voor een specifiek gebied of plas een Nota bodembeheer opgesteld worden om een locatiespecifieke afweging te maken voor de normen die gelden. Dit is gewenst voor de Plas Enterveen.

De Nota bodembeheer geeft de onderbouwing en vaststelling van de gebiedspecifieke normen voor de Plas Enterveen. De Nota biedt belanghebbenden de mogelijkheid tot inspraak op de voorgestelde normen ofwel lokale maximale waarden (LMW’s).

1.3 Maatschappelijke opgave

Zoals in de vorige paragraaf al even kort is aangegeven, moet een herinrichting van een diepe plas ‘nuttig en functioneel’ zijn. Dit houdt in dat de herinrichting nodig moet zijn om een gewenste ontwik-keling tot stand te brengen (nut) en dat niet meer materiaal wordt toegepast dan noodzakelijk voor de gewenste inrichting (functioneel). Voor de Plas Enterveen is de opgave:

‘Het verhogen van de ecologische kwaliteit van de plas. Door de plas voor een groot deel te verondiepen en oeverzones aan te leggen, ontstaat een geschikt habitat voor flora en fauna. Dit heeft een positief effect op het bereiken van de ecologische doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) en verhoogt de natuurwaarden en recreatiewaarde in de omgeving van de plas’.

Hiermee is het herinrichten van de oevers een nuttige toepassing volgens artikel 35 van het Bbk. In het herinrichtingsplan dat hiervoor is opgesteld, wordt aangegeven hoeveel materiaal hiervoor nodig is en waar dit aangebracht wordt, waarmee de functionaliteit wordt aangegeven.

Overigens wordt opgemerkt dat deze Nota bodembeheer hier verder geen uitsluitsel over geeft; het bevoegde gezag (in dit geval waterschap Vechtstromen) beoordeelt het inrichtingsplan op nut en functionaliteit, in overleg met de gemeente. In deze Nota wordt ingegaan op de eisen die gesteld worden aan het toe te passen materiaal.

Naast deze opgave vanuit de plas zelf ligt er een maatschappelijke opgave om goed herbruikbare grond en baggerspecie een nuttige bestemming te geven. De verwachting is dat komende jaren grond vrijkomt uit de stedelijke kernen ten westen van de plas (rioleringsprojecten en kleinere bouwprojecten) en de verbreding A1. Deze grond krijgt met de herinrichting van de plas Enterveen een nuttige bestemming, waarbij invulling gegeven wordt aan meerdere maatschappelijke opgaven.

1.4 Doel en uitgangspunten Nota

Met de Nota bodembeheer voor de Plas Enterveen stelt waterschap Vechtstromen vast welke normen gelden voor het toe te passen materiaal met het oog op het beschermen van de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit (zowel chemisch als ecologisch) voor zover dit noodzakelijk is.

Conform artikel 47 van het Bbk moet een besluit (lees Nota bodembeheer) waarin lokale maximale waarden zijn vastgelegd, bestaan uit een kaart met de begrenzing van het bodembeheergebied, de lokale maximale waarden die voor dit gebied gelden, eventuele aanvullende eisen voor bodemvreemd materiaal en een goede onderbouwing en motivatie van het besluit. Hieraan is door waterschap Vecht-stromen invulling gegeven in deze Nota bodembeheer voor de Plas Enterveen. Ook geeft waterschap Vechtstromen met deze Nota invulling aan de zorgplicht conform het Bbk.

Waterschap Vechtstromen wil met de Nota kaders stellen om de verondieping veilig te kunnen uitvoeren en ruimte bieden voor een goede invulling van de herinrichting. Het beoogde (eind)effect van de herinrichting is daarbij van groot belang. Uitgangspunt is dan ook dat de geboden ruimte voor de toepassing niet leidt tot onaanvaardbare risico’s en past binnen de wettelijke kaders.

1.5. Reikwijdte Nota

Deze Nota bodembeheer is van toepassing op het oppervlaktewater van de plas Enterveen. De Nota is van toepassing op alle grond en baggerspecie (ook van buiten het eigen systeem) dat in de Plas Enterveen wordt aangebracht.

Conform artikel 45 van het Bbk moet voor het opstellen van een Nota bodembeheer een bodembe-heergebied aangewezen worden. In de Handreiking voor het herinrichten van diepe plassen is aangegeven dat met dit bodembeheergebied de diepe plas zelf bedoeld wordt. Voor de diepe plas worden de lokale maximale waarden vastgelegd, in dit geval voor het oppervlaktewater van de Plas Enterveen. De begrenzing van de Plas Enterveen en het in deze Nota bedoelde bodembeheergebied is aangegeven in figuur 1.2.

Figuur 1.2: Begrenzing bodembeheergebied (rode lijn) [foto: google maps]

1.6. Procedure en geldigheidsduur

Deze Nota bodembeheer treedt in werking na definitieve vaststelling door het Algemeen Bestuur (AB) van waterschap Vechtstromen. De Nota bodembeheer is geldig voor de duur van tien jaar vanaf het moment dat de herinrichting start en de eerste partij grond of bagger in de plas aangebracht wordt.

Indien de eerste partij niet binnen twee jaar na de definitieve vaststelling is toegepast vindt heroverweging van de nota plaats en kan het bestuur besluiten de nota bodembeheer in te trekken.

Het bestuur stelt de Nota vast, na de termijn van ter inzage ligging van zes weken, conform artikel 3.4 uit de Algemene wet bestuursrecht. Tegen de vaststelling kan beroep worden ingesteld bij de Afdeling rechtspraak van de Raad van State.

Dit hoofdstuk geeft een korte beschrijving van het watersysteem plas Enterveen. De functies, doelen, waterhuishouding en waterkwaliteit komen aan bod. De gewenste (eind)situatie van de plas conform het inrichtingsplan en de huidige toestand zijn mede bepalend voor de afweging van de locatie-specifieke normen die in hoofdstuk 4 zijn beschreven.

2.1. Functies en doelen

De plas Enterveen ligt in het buitengebied van de gemeente Hof van Twente en een klein gedeelte in de gemeente Wierden. De plas ligt langs de provinciale weg N347 en circa 500 m ten zuiden van de rijksweg A1. De plas en enkele omliggende percelen zijn eigendom van Staatsbosbeheer. De plas wordt verpacht aan Sportvisserij Oost-Nederland, H.S.V. de Rietvoorn (Holten-Markelo). Direct rondom de plas ligt een strook met bomen en struikgewas en aan de noordwestkant liggen natuurgraslandpercelen van Staatsbosbeheer. De plas ligt in een voornamelijk agrarisch gebied afgewisseld met bosgebieden. De huidige situatie is weergegeven in figuur 2.1.

Figuur 2.1: Ligging plas Enterveen

Het Enterveen is in 1976 gegraven ten behoeve van de zandwinning en heeft een oppervlakte van 11,6 ha. De huidige waterdiepte in de plas varieert van een paar meter tot 10 à 11 meter, de gemiddelde diepte is circa 6 meter. De plas Enterveen heeft de volgende functies:

• •

  bestaande natuur en water binnen de EHS, zie figuur 2.2;

• •

  sportvisserij.

De plas is hydrologisch geïsoleerd van het oppervlaktewater. Er is wel een overloop van de plas naar de beek Elsgraven die periodiek afvoert, maar de plas heeft in het watersysteem geen functie in het bergen en afvoeren van water.

Figuur 2.2: Begrenzing EHS [bron: Omgevingsvisie Overijssel 2013]

Het benedenstroomse deel van de beek Elsgraven is onderdeel van het KRW-waterlichaam Entergraven. De grens van het KRW-waterlichaam ligt circa 300 m ten noorden van de plas en het KRW-waterlichaam is tevens onderdeel van de groene en blauwe hoofdstructuur, zie figuur 2.2. Het KRW-type van de beek is R5: Langzaam stromende midden/benedenloop op zand.

De zandwinplas is niet begrensd als KRW-waterlichaam, omdat de oppervlakte van de plas kleiner is dan 50 ha en de plas geen deel uitmaakt van een ander oppervlaktewatersysteem. In het waterbeheer-plan 2016-2021 van waterschap Vechtstromen is echter opgenomen dat de KRW-normen gelden voor al het oppervlaktewater. De plas komt overeen met watertype M16 (diepe gebufferde meren), omdat de plas kleiner is dan 50 ha en gemiddeld dieper dan 3 m.

De Plas Enterveen maakt deel uit van de groene en blauwe hoofdstructuur in de ‘Zone ondernemen met natuur en water buiten de EHS’ (figuur 2.2). In deze zone is evenveel ontwikkelingsruimte als elders in het landelijk gebied, maar de provincie Overijssel stimuleert private partijen (o.a. burgers, waterschappen, ondernemers en agrariërs) om juist hier nieuwe ontwikkelingen te initiëren die gericht zijn op kwaliteitsversterking en beheer van natuur, water en landschap in combinatie met economische bedrijvigheid of realisatie van functies die belang hebben bij een groene omgeving. Bijvoorbeeld door gebruik van groenblauwe diensten, de ontwikkeling van nieuwe landgoederen, (uitbreiding van) groene recreatiebedrijven, natuurgebonden woon- en werklocaties en vergelijkbare ruimtelijke ontwikkelingen waarmee de kwaliteit van natuur, landschap en water versterkt wordt en natuurgebieden met elkaar verbonden worden. Eventueel nieuw gerealiseerde natuur buiten de EHS wordt geen onderdeel van die EHS, maar kent dezelfde basisbescherming als overige natuur en bos buiten de EHS.

2.2. Bodemopbouw

De plas Enterveen ligt in een glaciaal dal tussen de stuwwal van Rijssen (circa NAP +30 m) in het westen en de kleinere stuwwal van Enter (circa NAP +15 m) in het oosten. Het maaiveldniveau rondom de plas is circa NAP +9,2 à 9,6 m.

De deklaag rondom de plas is enkele decimeters dik en bestaat uit veraard veen en resten van een meerbodem. Daaronder bevindt zich het eerste watervoerende pakket van circa 7 m dikte. Onder het eerste watervoerend pakket is een slecht doorlatende laag aanwezig die 1 tot 3 m dik is. Daaronder bevindt zich het tweede watervoerende pakket. De bodem van de plas reikt op het diepste punt net tot in het tweede watervoerende pakket. Onder het tweede watervoerende pakket ligt de hydrologische basis. In tabel 2.1 is een schematisatie van de bodemopbouw opgenomen.

Tabel 2.1: Schematische bodemopbouw [bronnen: Inrichtingsplan Enterveen en Landschapsplanning en watersystemen in de zandgebieden van Nederland]

* k-waarde is de mate van de doorlatendheid van een watervoerende laag

2.3. Waterhuishoudkundige situatie

2.4. Waterkwaliteit

2.5. Waterbodemkwaliteit

Adviesbureau ATKB heeft op 12 april 2013 een verkennend waterbodemonderzoek uitgevoerd in de plas Enterveen. De onderzochte waterbodem (0-0,2 m-waterbodem) bestaat over het algemeen uit zand, daarnaast zijn ook slib en leem aangetroffen. Uit de toetsing blijkt dat de onderzochte waterbodem zowel onder water als op land vrij/overal toepasbaar is.

Tevens zijn de fosfaat- en ijzerconcentraties geanalyseerd. Hieruit blijkt dat de waterbodemmonsters gemiddeld 0,20 g P/kg ds bevatten en gemiddeld 5,3 g Fe/kg ds. De gemiddelde P/Fe-ratio is 0,037.

3.1. Uitgangspunten herinrichting Enterveen

In het inrichtingsplan plas Enterveen is aangegeven dat de herinrichting als doel heeft het gebied een ecologische stimulans te geven. Dit vindt plaats door het creëren van meer natte natuur, hierbij extensieve recreatie mogelijk te houden en de plas landschappelijk beter in te passen [Witteveen+Bos, 2013]. Voor de inrichting van de plas Enterveen is aansluiting gezocht bij de (vernatte) schrale graslanden die ten westen liggen van de plas. Deze aansluiting zal met name zichtbaar worden in het noordelijk deel van de plas. Hier wordt een verondieping aangebracht met een variërende waterdiepte. Naast de verondieping zal in dit gebied ook extra oeverlengte worden gecreëerd door het aanbrengen van rietkragen. De ondiepe zone heeft een belangrijke waarde voor veel organismen en vissoorten. De rietzones vormen luwten die voor vissoorten een schuil- en paaiplaats bieden.

Het zuidelijk deelgebied zal ingericht worden als een gebied met recreatief medegebruik. Hier zullen voor vissers mogelijkheden geboden worden om te vissen. Door de herinrichting worden de gradiëntensituaties in de oeverzones groter. Aan de zuidwestzijde blijft het diepe punt in de plas behouden. Hierdoor kan het grondwater vrij opkwellen door de bodem naar de plas.

De gemiddelde waterdiepte na de herinrichting wordt circa 2 m. Dat betekent dat de plas, bij een volledige uitvoering van de voorgenomen herinrichting verandert van een diepe plas (watertype M16) naar een ondiepe plas (watertype M11), omdat de gemiddelde waterdiepte < 3 m wordt.

Wanneer de voorgenomen inrichting om bepaalde redenen slechts gedeeltelijk wordt gerealiseerd, moet opnieuw worden bepaald welk watertype dan van toepassing is. Wanneer de gemiddelde diepte > 3 m blijft, blijft het watertype M16. Bijbehorende normering wordt daarmee ook van kracht. In deze nota wordt er van uitgegaan dat de herinrichting volledig wordt uitgevoerd.

3.2. Toetsingskader

In de Handreiking voor het herinrichten van diepe plassen is een stappenschema opgenomen om te kunnen bepalen welke normen en regels van toepassing zijn voor de betreffende diepe plas ten aanzien van te gebruiken materiaal. Onderstaand is dit schema weergegeven.

Figuur 3.1: Schema toetsingskader

Generiek kader

De groene kaders in het schema geven de afweging weer die gemaakt moet worden indien generieke regels toegepast worden. Binnen de generieke regels wordt onderscheid gemaakt tussen vrijliggende en niet-vrijliggende plassen en of een plas nabij kwetsbare gebieden ligt. Alleen voor niet-vrij liggende plassen (zoals plassen in de Uiterwaarden of bijvoorbeeld het IJsselmeer) kan gebiedseigen klasse B materiaal onder generieke regels worden toegepast. In de andere gevallen mag tot maximaal klasse A / wonen worden toegepast. Daarbij wordt opgemerkt dat de waterbeheerder altijd aanvullende normen kan stellen voor nutriënten, arseen en de leeflaag.

De voormalige zandwinplas Enterveen is conform de handreiking een vrijliggende plas waarbij de generieke regels onvoldoende ruimte bieden om de herinrichting tot uitvoering te brengen. Om de plas en de omgeving voldoende te beschermen en onacceptabele risico’s te voorkomen, is een lokale afweging gemaakt die in de vorm van deze Nota bodembeheer is vastgelegd.

3.3. Toets aanwezigheid kwetsbare objecten

Conform de handreiking is in één of meerdere van de volgende situaties sprake van de aanwezigheid van kwetsbare objecten:

• a)

  De plas ligt binnen een via Provinciale Milieuverordening (PMV) vastgelegd grondwater-beschermingsgebied of waterwingebied.

• b)

  De plas ligt binnen een straal van 5 km bovenstrooms van een winpunt van grondwater ten behoeve van publieke drinkwaterwinning.

• c)

  Er blijkt in afstemming met de provincie sprake van noodzakelijke bescherming van één of meerdere gemelde private onttrekkingen, binnen een straal van 1 km benedenstrooms van de diepe plas.

• d)

  Er is sprake van binnendijks gelegen grondwaterafhankelijke natuurgebieden, die op basis van artikel 10 en 10a van de Natuurbeschermingswet 1998 ter uitvoering van de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn zijn aangewezen of deel uitmaken van de Ecologische Hoofdstructuur als bedoeld in het Natuurbeleidsplan, binnen een straal van 1 km van de diepe plas.

Volgens de Grondwaterrichtlijn mogen deze objecten niet negatief worden beïnvloed. In dit verband kan ten behoeve van een toetsing beleidsmatig gesteld worden dat de kwetsbare objecten geohydrologisch de komende 100 jaar niet bereikt mogen worden (Handreiking voor het herinrichten van diepe plassen). Genoemde generieke afstandscriteria zijn gebaseerd op gangbare stromingssnelheden van het grondwater van 50 m/jaar bij grote onttrekkingen en 10 m/jaar voor overige kwetsbare objecten.

Ad a en b)

Uit de grondwaterkaart van de provincie Overijssel (Atlas van Overijssel) blijkt dat de plas Enterveen niet binnen een grondwaterbeschermingsgebied of waterwingebied ligt. Tevens komen binnen een straal van 5 km benedenstrooms (noordoost) van de plas geen onttrekkingen voor ten behoeve van de publieke drinkwaterwinning.

Ad c)

Binnen een straal van 1 km benedenstrooms (noordoost) is één private onttrekking (Jagersweg 18 te Enter) gemeld in het Landelijk Grondwater Register (LGR). De onttrekking ligt op 645 m ten oosten van de plas en heeft een capaciteit van maximaal 3.500 m3 per jaar. De onttrekking is momenteel niet in gebruik voor veedrenking, maar als spoelwater voor het schoonmaken van de stallen. De ligging van de onttrekking is met een stersymbool aangegeven in figuur 3.2.

Ad d)

Rondom de plas ligt een strook met bomen en struikgewas, die onderdeel is van de EHS. De bijbehorende natuurbeheertypen zijn vastgelegd op de beheertypenkaart bij het Natuurbeheerplan Overijssel. De natuurbeheertypen betreffen ‘Rivier- en beekbegeleidend bos’ (N14.01; lichtblauw op de kaart in figuur 3.2) en aan de noordwestkant een gebied met natuurbeheertype ‘Hoog- en laagveenbos (N14.02; felblauw). Deze natuurbeheertypen zijn in kwantitatieve zin grondwaterafhankelijk. Dit zijn (matig) voedselrijke natuurbeheertypen die een hoge grondwaterstand hebben (nat). De nutriëntenlast van het voedende water is, mits niet te groot, niet van invloed op dit type. Wat betreft de waterkwaliteit is het type niet gebonden aan grondwater. De verwachting is dat de verondieping marginale effecten heeft op de grondwaterstanden bij dit natuurbeheertype.

Figuur 3.2: Natuurbeheertypen EHS [bron: Natuurbeheerplan Overijssel]

Verder liggen binnen een straal van 1 km benedenstrooms (noordoost) van de plas geen EHS-gebieden. In het natuurbeheerplan zijn ook natuurgebieden buiten de EHS opgenomen. Voor de twee gebiedjes met ‘Vochtig bos met productie’(N16.02; donkerbruin) geldt eveneens dat ze alleen in kwantitatieve zin grondwaterafhankelijk zijn. Wat betreft de waterkwaliteit is het type niet gebonden aan grondwater en de verwachting is dat de verondieping geen effect heeft op de grondwaterstanden bij dit natuurbeheertype. De natuurbeheertypen ‘Droog bos met productie’ (N16.01; bruin) en ‘Bossingel en bosje’ zijn niet grondwaterafhankelijk.

De natuurgraslanden van Staatsbosbeheer (N10.02 vochtig hooiland, N10.01 nat schraalland, N12.02 kruidenrijk- en faunarijk grasland) liggen bovenstrooms (ten westen) van de plas én worden in het eerste watervoerende pakket gescheiden van de plas door de beek Elsgraven. Hierdoor is er geen risico voor deze natuurgraslanden. Het Natura 2000-gebied Borkeld (habitatrichtlijn) ligt op circa 1,5 km bovenstrooms van de plas Enterveen.

Conclusie

Uit de toets blijkt dat er een kwetsbaar object (private onttrekking) aanwezig is binnen een straal van 1 km benedenstrooms van de plas. Daarom is een nadere geohydrologische beoordeling vereist. Daarnaast vindt het waterschap het altijd wenselijk om een nadere geohydrologische beoordeling uit te voeren voor een goede afweging, ongeacht de aanwezigheid van kwetsbare objecten.

3.4. Geohydrologische beoordeling

In deze paragraaf worden de risico’s voor verspreiding en bedreiging van kwetsbare objecten nader in beeld gebracht op basis van de geohydrologische situatie. Voor deze beoordeling is door Deltares de ‘Handreiking geohydrologische beoordeling bij herinrichting van diepe plassen’ (2011) opgesteld. Be-staand beleid is dat als een locatie geochemisch ‘veilig’ is (figuur 3.3, linker groene kolom), het niet echt relevant is hoe de geohydrologische condities zijn. Aanvullend geldt ook dat als een locatie geohydrologisch ‘veilig’ is (gele zone in figuur 3.3), het niet echt relevant is hoe de geochemische condities zijn. In feite betekent dit dat in dergelijke gevallen geen significante verspreiding via grondwater vanuit de gevulde plas zal plaatsvinden.

Figuur 3.3: Afwegingsmatrix voor geschiktheid voor herinrichting van diepe plassen

Bij de geohydrologische beoordeling is uitgegaan van de bron – pad – receptor benadering [Deltares, 2011]. Om negatieve beïnvloeding door de verondieping te voorkomen, moet aan tenminste één van de onderstaande criteria worden voldaan:

• •

  Bron: geen significante uitstroming door lage doorlatendheid vulling (bron met lage doorlatend-heid).

• •

  Pad: het potentieel beïnvloed grondwater stroomt naar naburig oppervlaktewater (pad tot naburig oppervlaktewater).

• •

  Receptor: marginale uitstroming door potentiaal verschil buitenom vulling (geen potentiaal verschil over vulling).

Dit hoofdstuk geeft de onderbouwing van de gebiedsspecifieke normen voor de plas Enterveen. Op basis van hoofdstuk 2 en 3 zijn voor zowel het aanvulmateriaal, de afdeklaag, het oppervlaktewater en het grondwater Lokale Maximale Waarden (LMW) opgesteld.

4.1. LMW oppervlaktewater

4.2. LMW afdeklaag

Afdeklaag - contaminanten

Met betrekking tot contaminanten wordt voor de afdeklaag aangesloten bij het generieke kader voor diepe plassen. Dit betekent dat het volgende geldt:

• •

  De leeflaag dient minimaal een halve meter dik te zijn en verder qua dikte en samenstelling afge-stemd te zijn op de beoogde functie van het oppervlaktewater na realisatie.

• •

  De kwaliteit moet, naast eisen aan nutriënten, in beginsel voldoen aan de achtergrondwaarde uit de regeling bodemkwaliteit (Rbk). Grond of baggerspecie klasse A mag worden toegepast indien in het inrichtingsplan voldoende wordt onderbouwd dat dit voldoet aan het beoogde gebruiksdoel (in geval van hogere doelsoorten ligt een onderscheid tussen bijvoorbeeld metalen en 'vetophopende' stoffen voor de hand).

Afdeklaag - nutriënten

Juist de bovenste laag van de toepassing (de afdeklaag) is van cruciaal belang voor de kringloop van nutriënten. De eisen aan de afdeklaag zijn (nog) belangrijker voor de waterkwaliteit dan de eisen aan de grond of bagger waarmee verondiept wordt [Verheijen, 2009]. Om de kansen op eutrofiëring tot een minimum te beperken, is een zandige afdeklaag met een hoge fosfaatbindingscapaciteit, een laag fosfaatgehalte en laag organisch-stofgehalte (maximaal 5%) gewenst.

Conform de richtwaarden uit de handreiking wordt voor de plas Enterveen de helft aangehouden van de normen voor fosfaatgehalten in de baggerspecie van de toepassing zelf. De fosfaatwaarden voor grond zijn door Alterra afgeleid aan de hand van gemiddelde waarden in de bouwvoor van de Nederlandse landbouwgronden. In tabel 4.3 zijn de LMW voor de afdeklaag ten aanzien van nutriënten weergegeven.

Tabel 4.3: Normen nutriënten materiaal afdeklaag

* Indien het P-gehalte lager is dan 0,5 g P/kg vervalt de norm voor de P/Fe-ratio

4.3. LMW grondwater

Vanwege de aanwezigheid van een kwetsbaar object (private onttrekking) zijn de risico’s voor verspreiding naar het omliggende grondwater beschouwd in de geohydrologische beoordeling (paragraaf 3.3). Op basis hiervan blijkt dat er sprake is van een geohydrologisch veilige situatie voor herinrichting van de plas. Door de kwel geldt voor de herinrichting dat er geen verspreiding optreedt buiten een beperkt gebied tussen de vulling in de diepe plas en de naburige waterlopen. Daardoor zijn de diepe plas en de vulling feitelijk geohydrologisch geïsoleerd van het grondwater in de omgeving. Er treedt nauwelijks beïnvloeding op van de grondwaterkwaliteit en de private onttrekking kan niet bereikt worden. Verder zijn de benedenstrooms gelegen EHS natuurbeheertypen die direct aan de plas grenzen niet gevoelig voor nutriënten.

Voor de LMW-grondwater worden dan ook de volgende eisen voor het vulmateriaal vastgesteld:

• •

  Maximale waarde klasse B voor baggerspecie.

• •

  Maximale waarde klasse Industrie en maximale waarde klasse B voor grond.

4.4. Aanvullende eisen

Arseen

In de regio Twente/Achterhoek komt arseen van nature in verhoogde gehalten voor [Deltares, 2010]. Daarom gelden voor de plas Enterveen minder strenge normen voor arseen in vergelijking met het generieke beleid uit de handreiking, namelijk:

• •

  Partijen droge (aerobe) bagger en grond mogen niet worden toegepast indien een arseengehalte boven de maximale waarde klasse A wordt aangetoond.

• •

  Partijen natte (anaerobe) baggerspecie mogen niet worden toegepast indien een arseengehalte boven de maximale waarde klasse B wordt aangetoond.

Om standstill op regioniveau te houden gelden voor partijen grond/bagger die eventueel van elders (buiten Twente en Achterhoek) worden aangevoerd wel de aanvullende eisen voor arseen conform het generiek beleid van de handreiking:

• •

  Partijen droge (aerobe) bagger en grond mogen niet worden toegepast indien een arseengehalte boven de achtergrondwaarde (AW2000) uit de Rbk wordt aangetoond.

• •

  Partijen natte (anaerobe) baggerspecie mogen niet worden toegepast indien een arseengehalte boven de maximale waarde klasse A wordt aangetoond.

Bodemvreemd materiaal

Voor de plas Enterveen gelden de regels omtrent bodemvreemd materiaal uit de Nota bodembeheer van waterschap Regge en Dinkel (2011). Hierin hebben de deelnemende gemeenten en het waterschap afgesproken dat een partij grond maximaal 5% (massapercentage) bodemvreemd materiaal mag bevatten. De gemeente Wierden is geen deelnemende gemeente en hanteert voor het Bbk het generieke kader met 20% bodemvreemd materiaal. Voor het deel van de plas dat in de Gemeente Wierden ligt komt met deze nota het maximale percentage bodemvreemd materiaal ook op 5% te liggen.

Indien een partij grond of baggerspecie meer dan 5% bodemvreemd materiaal bevat, moet de partij eerst gezeefd worden. Daarnaast wordt als aanvullende eis gesteld dat geen drijvend materiaal is toegestaan.

Asbest

In de gemeente Hof van Twente moet bij veel projecten rekening gehouden worden met aanwezigheid van asbest. Het waterschap en de gemeente willen voorkomen dat asbesthoudende grond wordt hergebruikt bij (nieuwe) ontwikkelingen. Om onnodige onderzoeksinspanningen te voorkomen hanteert de Gemeente Hof van Twente een protocol grondverzet en een asbeststappenplan. Voor de toe te passen grond uit de gemeente Hof van Twente moet dit protocol en het stappenplan doorlopen worden. Voor de toepassing is de landelijke norm voor asbest van kracht. Deze is voor asbest in grond en bodem vastgesteld op 100 mg/kg gewogen (serpentijnconcentratie vermeerderd met tienmaal de amfiboolconcentratie).

In het inrichtingsplan voor de herinrichting van de plas Enterveen is een monitoringsplan opgenomen. Hierin staat beschreven welke monitoring tijdens de herinrichting plaatsvindt. Dit monitoringsplan is afgestemd met waterschap Vechtstromen en geeft aan op welke wijze de kwaliteit van het toe te passen materiaal en het oppervlaktewater gecontroleerd wordt. In dit hoofdstuk zijn, naast de afgesproken activiteiten uit het monitoringsplan, de verplichtingen beschreven waaraan de betrokken partijen zich vanuit het Bbk moeten houden.

5.1. Bevoegd gezag

Waterschap Vechtstromen is het bevoegde gezag voor de toepassing van de herbruikbare grond en baggerspecie in de plas Enterveen. Het waterschap controleert vanuit deze rol of de initiatiefnemer voldoet aan alle gestelde eisen vanuit het Bbk, de handreiking voor herinrichting van diepe plassen en deze Nota bodembeheer. De toe te passen grond en baggerspecie in de plas Enterveen (zie begren-zing in figuur 1.1) moeten voldoen aan de gestelde LMW’s en aanvullende eisen zoals weergegeven in hoofdstuk 4 van deze Nota.

5.2. Monitoring en handhaving

Met de initiatiefnemer zijn in het monitoringsplan afspraken gemaakt over de aanlevering van gege-vens. Het is de taak van waterschap Vechtstromen om de aangeleverde gegevens binnen een termijn van 4 weken te controleren en de initiatiefnemer te berichten over de conclusies. De controle van gegevens wordt uitgevoerd door het team Toetsen en Vergunnen. Waterschap Vechtstromen heeft voor de start van de herinrichting een toezichtplan opgesteld. In het monitoringsplan zijn de volgende controles overeengekomen:

Monitoring grond en baggerspecie

Partijen grond en baggerspecie dienen conform het Bbk te worden getoetst. Een onafhankelijke partij zal deze toetsing uitvoeren. De initiatiefnemer (K3Delta b.v.) zal steekproefsgewijs een tweede toet-sing uitvoeren. Partijen grond en baggerspecie die niet voldoen aan de criteria, worden niet toegepast in de herinrichting. De kwaliteitsgegevens van de toegepaste grond en baggerspecie worden ingediend bij waterschap Vechtstromen. Deze kan te allen tijde steekproefsgewijs controles uitvoeren op de toe te passen partijen.

Monitoring oppervlaktewater

Tijdens de uitvoering van de herinrichting wordt het oppervlaktewater van de plas Enterveen door K3Delta b.v. gemonitord. De parameters die ten behoeve van de monitoring worden geanalyseerd, staan beschreven in het monitoringsplan.

Bemonstering van het oppervlaktewater en de laboratoriumanalyse worden uitbesteed aan een onafhankelijke derde partij. Nadat K3Delta b.v. de rapportage van deze onafhankelijke partij heeft ontvangen, zal deze binnen vijf werkdagen aan waterschap Vechtstromen ter acceptatie worden overlegd.

Monitoring van het oppervlaktewater in de plas Enterveen vindt op twee locaties plaats in de eerste meter van de waterkolom. De monitoring wordt het eerste jaar maandelijks uitgevoerd. Na een jaar vindt een evaluatie plaats met het waterschap en wordt de monitoring zo nodig bijgesteld.

Naast de metingen van de bovenste waterkolom wordt het eerste jaar eens per kwartaal ook een analyse uitgevoerd op diepte, waarbij de onderste vijf meter van de waterkolom bemonsterd dient te worden. Voor dit meetpunt worden alleen de eutrofiëringsparameters geanalyseerd.

Monitoring van het grondwater is niet nodig omdat het transport van verontreinigingen via het grondwater nauwelijks plaatsvindt (zie paragraaf 3.4) en niet meetbaar is.

Actiewaarden

Op basis van de rapportage, aangeleverd door de onafhankelijke partij, wordt bepaald of eventueel ingrijpen noodzakelijk is. Zodoende zijn per parameter actiewaarden bepaald. Een actiewaarde is een beredeneerde maximale waarde die als grens wordt beschouwd voor normale oppervlaktewater- en grondwaterkwaliteit. Overschrijding van deze waarde impliceert dat K3Delta b.v. schriftelijk waterschap Vechtstromen van de overschrijding op de hoogte stelt. Daarop kan het waterschap beslissen of een overleg tussen beide partijen, betreffende een mogelijk te volgen strategie naar aanleiding van de overschrijding, noodzakelijk is. De actiewaarden gelden voor elke individuele meting.

Naast het toetsen van individuele metingen vindt ook een beoordeling plaats van de waterkwaliteits-ontwikkeling in de tijd (trend). Bij een waargenomen stijgende trendlijn (onder de actiewaarden) zal de initiatiefnemer eveneens in overleg treden met het waterschap.

Voor het oppervlaktewater geldt als actiewaarde de ondergrens van de klasse ‘matig’ (grens matig/ ontoereikend) van het watertype M11. Voor prioritaire stoffen en overige verontreinigende stoffen geldt als actiewaarde: tweemaal de MKN (milieukwaliteitsnorm) volgens het BKMW. De actiewaarden voor oppervlaktewater zijn vermeld in het monitoringsplan. Vooral tijdens de laatste jaren van de herinrichting wordt bij de beoordeling van de actiewaarden rekening gehouden met de geringe diepte van het heringerichte deel.

Actiewaarden kunnen worden bijgesteld indien blijkt dat door externe omstandigheden een waarde is verhoogd of een normstelling foutief is vastgesteld. Het waterschap dient officieel akkoord te gaan met deze bijstelling.

Bij eventuele wijzigingen in de uitvoering binnen de geldigheidsduur van deze Nota bodembeheer zal de initiatiefnemer zo nodig een wijziging in de monitoring overeen moeten komen met waterschap Vechtstromen.

5.3. Evaluatie

Na afronding van de werkzaamheden wordt door de initiatiefnemer binnen twee jaar gerapporteerd aan waterschap Vechtstromen. Deze rapportage is gebaseerd op de resultaten van de monitoring en de nulsituatie. Als referentie voor de plas wordt het watertype M11 gehanteerd. In deze rapportage wordt aangegeven hoe de uitvoering is verlopen en hoe de afdeklaag is aangebracht. Daarnaast geeft de initiatiefnemer aan of het gewenste eindbeeld (M11) van de herinrichting behaald is. Hiervoor kunnen diverse monitoringsgegevens worden gebruikt, verzameld tijdens de uitvoering.

Indien het beoogde eindbeeld of doelstelling van de herinrichting is behaald, kan overgegaan worden naar de beheerfase van de herinrichting. De plas is en blijft in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. In de fase na de overdracht is de eigenaar verantwoordelijk voor het in stand houden van de toepassing en de afdeklaag en zo nodig herstel daarvan.

ATKB (2013): Waterbodemonderzoek Entervenen te Enter, kenmerk 20130325/rap02

Deltares (2010): Arseen in het lokale grondwater van Nederland en indelingen voor regionale beoordeling, rapportnr. 1203842-000

Deltares (2011): Handreiking geohydrologische beoordeling bij herinrichting van diepe plassen, documentnummer 1203224-000

DHV B.V. (2012): Verslag onderzoek Evaluatie praktijkdata bij verondiepen van diepe plassen, dossier BA9481-103-101

Geurts, J.J.M., A.J.P. Smolders, A.M. Banach, J.P.M.V. De Graaf, J.G.M. Roelofs,L.P.M. Lamers (2010). The interaction between decomposition, net N and P mineralization and their mobilization to the surface water in fens. Water Research 44: 3487-3495

Grontmij (2015): Notitie resultaten monitoring Entervenen, refnr. GM-016866915, september 2015

Jaarsma, N., M. Klinge & L. Lamers (2008). Van helder naar troebel… en weer terug. Een ecologische systeemanalyse en diagnose van ondiepe plassen voor de Kaderrichtlijn Water. STOWA Rapport 2008-4

Ministerie I&M e.a. (2015): Milieuhygiënisch toetsingskader voor grootschalige bodemtoepassingen in diepe plassen, juni 2015

Provincie Overijssel (2013): Natuurbeheerplan Overijssel 2014, vastgesteld d.d. 24 september 2013

Provincie Overijssel (2012): Omgevingsvisie Overijssel geconsolideerd, versie d.d. 1 september 2013

Smolders, A.J.P., L.P.M. Lamers, E.C.H.E.T. Lucassen, G. van der Velde, J.G.M. Roelofs (2006). Internal eutrophication: How it works and what to do about it – a review. Chemistry and Ecology 22: 93-111

STOWA (2013): Referenties en maatlatten voor overige wateren (geen KRW-waterlichamen), 2013

Sportvisserij Nederland (2008): Visserijkundig Onderzoek Het Enterveen, registratienummer 2deL1046/08

Waterschap Regge en Dinkel (2011): Nota bodembeheer Waterschap Regge en Dinkel, Twents beleid veur oale groond

Waterschap Vechtstromen (2014): Factsheet KRW-waterlichaam NL05_Entergraven, werkversie waterbeheerder d.d. 28-04-2014

Waterschap Vechtstromen (2015): ontwerp waterbeheersplan 2016-2021

Witteveen + Bos (2013): Inrichtingsplan plas Entervenen, referentie AH621-10/zeir/009

Witteveen + Bos (2013): Inrichtingsvisie Entervenen, projectcode AH621-10

Wageningen Universiteit (1997): Landschapsplanning en watersystemen in de zandgebieden van Nederland, proefschrift M. van Buuren